Eleuterio Jauregi Beloki musikariak zortzigarren diskoa argitaratu du Imuntzo-rekin. M.A

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

GOIBERRI

165 zenbakia. 2015eko urriaren 23a

EleuterioJauregiBelokiMusikaria

Egurre da gure izatemusikalaislatzen duendiskoa 8-9

Joxerramun Munduate 3 Iritzia4-5 Kubatik Legazpira 6-7Urdanetaren itzulera bidaia10-11 Beldur Barik 12 GureLurra 13 Zabu Zibu 14

02 GOIBERRIPUBLIZITATEA

GOIBERRI 03KATE MOTZEAn

Joxan Artzeren azkenak, patxadazirakurtzeko bi liburu gomendagarri dira

Joxerramun MunduateAtaungo Atauniker kultur elkarteko kidea

Asier Zaldua AtaunJoxerramun Munduate Arrua-barrena (Ataun, 1954) Atauni-ker kultur elkarteko kidea da.Elkarte honen helburu nagusiagaltzear den herriko kultur on-darea jasotzea, antolatzea etaherritarrei itzultzea da. Egune-rokotasuna duten gaien ingu-ruko hitzaldiak ere antolatzendituzte .Zein zaletasun dituzu?Kirol pixka bat egitea: mendirajoatea eta txirrinduan ibiltzea.Liburu bat.Joxan Artzeren azken bi poemaliburuak: Heriotzaren atariadugu bizitza eta Bizitzaren atea

dukegu heriotza. Patxadaz ira-kurtzeko bi liburu gomendaga-rri.Musika talde bat.Euskal musika jarraitzen dut. Ezdok amairuk 50 urte bete behardituela eta, grabazio batzuk en-tzuten ari naiz etxean.Abesti bat.Xalbadorren heriotzean. XabierLeteren hitz neurtu paregabeakdituelako.Janari bat.Arrain kutsukoa den zerbait.Edari bat.Ura.Oporretarako leku bat.Pirinioak.

Goierriko txoko bat.Lazkaomendiko balkoia osopolita da.Amets bat?Ez dut amets berezirik.Zure bizitzako egun bereziena.Azken bolada honetan, lanautzi nuen eguna. Ekarri zuen al-daketagatik.Jaso duzun oparirik bereziena.Denak dira eskertzekoak.Gorroto duzuna.Ez dut ezer gorroto.Ataungo alkatea bazina...Hori ez da nire kalkuluetan sar-tzen.Ataunen biziko ez bazina...Aralarren.

Ez dok amairuk 50urte bete behardituela eta,grabazio batzukentzuten ari naiz

ASIER ZALDUA

GOIBERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SLZuzendaria: Janire ArrondoKudeatzailea: Aloa LandaKoordinatzailea: Eskeine LegorburuProdukzio arduraduna:Erkuden MuguruzaDiseinua eta banaketa:Bidera zerbitzuak. Berria TaldeaLege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak:Beasain:Oriamendi, 32. 20200.Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Telefonoak:Beasain: 943-16 00 56Urretxu: 943-72 34 08

Webgunea:goiberri.eusPosta elektronikoa:goiberri@hitza.eus

Publizitatea:607 530 424 publi@goiberri.eusBezero arreta / harpidetzak:902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen dutenerakundeak:Udalak: Altzaga, Arama,Ataun, Beasain, Itsasondo,Lazkao, Olaberria, Urretxu,Zerain, Segura etaZumarraga

04 GOIBERRIIRITZIA

Antxie Mendizabal AranburuIdazlea

Amamaren,amamaren... amama

sier Altuna-ren Amamaf i l m a r e noihartzunarijarraituz, bu-

ruratu zait nire amamarenamamaren amamaren ama-maren bila abiatzea. Bi aldiznire ama den amamarenganajo dut aurrena, amaren ama-rengana. Ezagutu ez nuenamama, amak ezagutu ez zuenama izan arren, gure bihotzetanbeti presente egon den amaizan da. Bere absentzia inorkezin izan du bete; beti izan garaharen faltan; ama lehenengoeta, ondoren, baita ni ere.Juana Idiakez Zabalo da nire le-henengo amama. Ezkion sortuzen Pagoaga baserrian, 1909komartxoaren 7an, Urruti baserri-ra ezkondu eta hantxe hil zen1949ko maiatzaren 13an.Amarengandik datorkidanzuhaitz genealogikora jo dutnire ibilbideari hasiera emate-ko. Aurkitu ditut amamarenama eta baita amamarenamama ere; eta haien aurretik

beste hamaika emakumerenizen-abizenak. Abizenak gal-tzen dira nire izenari jarraitzendioten abizen zerrenda luzean;izenak, baina, zuhaitz genealo-gikotik salto egin balute bezala,aurrez aurre jarri zaizkit. Ozenahoskatu ditut, amamarenamamaren amamaren ize-nen oihartzuna entzun nahian:Klar, Marikrz, Joxep,Asents, Joxep, Ixabl, Katta-ln, Martin Ederra izan da1600. urtera arte eramannauen kate luze baten kate-be-gia naizela jakitea; ez dagokate-begi galdurik. Baina are atzerago jo nahian,ikerketa antropologikoek era-man naute Eva Mitocondrialderitzon emakume batenga-naino. Eva izen metaforikoa du,

gizateriaren lehenengo emaku-mea izendatzeko Biblian jaso-tzen den izena; Mitocondrial ezda abizena, zelula guztietanpresente dagoen organulu batiegiten dio erreferentzia.Mitokondria zelularen osagaibat da, dagokion funtzioa egi-

ten laguntzen diona. Seme-alabek amaren mitokondriakheredatzen ditugu soilik; aita-renak espermatozoideak obu-lua ernaltzen duenean galtzendira. Horren arabera, gure ama-ren mitokondriak ditugu guz-tiok; amak, amamarengandikjaso zituen eta honek bereamamaren amamaren ama-maren. amarengandik. Horre-la ba, amaren aldetik, guztiokgatoz emakume bakarraren-gandik, Eva Mitocondrial deri-

A

tzon honengandik. Guztiokdugu amama berbera, eta ezzen Ekaingo haitzuloetan biziizan; homo sapiens espeziekoemakume hura Afrikan sortuzen duela 200.000 urte.Nire aurreko emakumeez gain,aipaturiko zuhaitz genealogi-koan ezagutu ditut amarenjaiotetxeari eutsi dioten aitona-ren aurreko seme guztiei, Aran-buru guztiak. 1750. urte ingu-ruan galdu zuten jatorrizko abi-zena: Aranburu de Urrutia.Urruti baserriak, ordea, zutik ja-rraitzen du. Asier Altunaren filmean ez be-zala, ez dut uste nire aurrekosenide horiek maiorazkoari ukoegiteko burutaziorik izan zute-nik; orain gutxi arte, Euskal He-rrian abantaila izan delako gi-zona eta etxeko seme zaharre-na izatea; beraiena izan dabaserria oinordetzan jasotzekoeskubidea eta ardura.1625 urte inguruan Maria Marti-na Egizabalekin ezkondu zenJuan Aranburu de Urrutiarenondorengoa izan arren, nik ezdaukat aitaren etxea bizirikiraunarazteko betebeharrik.Lasaigarria ere bazait. Nik,amaren etxea daukat, nireamamarena ere bai, eta baitanire aurreko amamaren ama-ma guztiena ere. Amamarenetxeak ez du eutsiko dion zi-mendurik eta babestuko duenteilaturik behar; bere magalerabiltzeko, nahikoa dugu bilobokgure baitan begiratzea.

GOIBERRI 05IRITZIA

Aupa, Iaxio! Arduratuta, kezkatuta natorrek, gaurkoan ere... Izatez estu samarrak garenoi, askotan, sufritzea tokatzenzaiguk. Gibela handixeagoa bagenu... ! The K is the key. Kultura dagakoa, kultura giltza. Horixe entzun diagu duela gutxi Agirre Le-hendakaria Centerrek eta Gure Esku Dagok antolatutako Erabaki-tzeko Eskubidea, kultura eta berrikuntza hitzaldian. Lehenengo in-gelesez eta gero euskaraz esan dutelako, bi hizkuntzak elkarrenondoan direla entzun dudalako izango duk, behar bada; kontuaduk, begiak zabaldu eta barrena aztoratu zaizkidala.

Euskal kulturgintzan lan egiten dugunok, euskal kultura dugu-nok lantresna eta ogibide, bide eta helburu, ordaindutako lan eta

borondatezko jardun, egiten dugun horretan sinesten dugulako arigaituk. Baina entzun dugunean kultura dela giltza, etorkizuna etabaloreak, eskuartean duguna urrea dela konturatu gaituk.

Hainbeste aldiz entzuna sinesten ari gintuan; alegia, kulturan ezdugula ezer produzitzen, ez dugula jatekorik sortzen, ez langa-

Lasai, Joxepa, lasai! Guk gure bideari eutsiko zionagu honezkero:apal-apal gure inguruari eskaintza dotoreak aukeran jartzen.Oraintxe ere ideia bikain askoak zeuzkanagu eskuartean. Esatera-ko, elikadura eta osasunari buruz prestatzen ari garen zikloa urruti-rago joan gabe eta, astearte honetan, Jakoba Errekondoren Bizibaratzea liburuaren aurkezpenarekin hasi genuena. Jakobak dioe-nez, gaur egun gauzarik iraultzaileena baratzea lantzea omen dun.Eta horrek ere badin kulturatik: zer eta noiz erein, eguraldiaren etailargiaren eragina... Errekondoren liburua arrakasta izugarria izatenari dun eta Iaki Mendiguren itzultzaile ezkiotarrak dioenezEdengo baratzean jarri eta urtean horrelako liburu bat idazterakondenatuko nuke Jakoba.

Baratzeaz ari garela, lehengo asteburuan izan dinagu, beste he-rri askotan bezalaxe, Amama pelikula ikusteko parada. Hunkiga-rria, emozioak dantzan jartzen dituen lana. Gure iragan hurbilaondo islatuta agertzen duen lana, irudien indarrari eta aktoreen lan

bikainari esker. Bada, hor ere ageri dun aipu bat baratzearekin lotu-ta: Bizitza osoan zoriontsu izan nahi baduzu baratzea landu.

Beraz, kultura bizimodu aberatsago eta beteago bat izateko ba-liagarri zaigula uste dugulako ibiltzen gaitun esparru horretan gureideia ero bezain ederrak gauzatzen. Horrelaxe aurkitzen zionatneuk zentzua bizimodu honi eta horrela jarraituko dinagu geurehondar aletxoa ipintzen aurrerantzean ere.

bateta

bat

Asteko irudia

Joxepa Madariaga

Inazio Usarralde

Josu Maroto

Legazpi etaCubaLegazpi eta Cuba, loturikDaniel Arangurenen eskutik.

bezia konpontzen, ez ekonomia suspertzen. Udaletako batzorde-etan adibidez, ez al dituk Hirigintzakoa garrantzitsua eta, aldiz,Kulturakoa denbora pasa huts eta Euskara azken putza? Bada ez,nonbait, krisi ekonomikoa bezainbesteko krisi gogorra eta alua dukkrisi kulturala ere. Beraz, geure kulturari, euskal kulturari eusteaizan behar diagu helburu. Balio al dik, Iaxio, gai jakin batean/ba-tzuetan/askotan ondo jantzitako punta-puntako politikoak, eus-karaz ez dakienak, euskaldunon buruzagi/buru/lider izateko?

06 GOIBERRIASTEKO GAIA

Daniel Aranguren Etxeberria goierritar jatorriko kubatarra Legazpin izan dabisitan. Aita zena lehen alkate abertzalea izan zen, Errepublikan. Gerragatikihes egin behar izan zuen, Kubara. Oroimena tarteko, loturak ez dituzte eten.

Aimar Maiz LegazpiAukera daukan segundo batere ez du galtzen Daniel Aran-guren Etxeberriak Legazpi al-deko mendiei begiratu gabe.Erraizabal baserriaren atarian,lehengusuez inguratuta, harenaita zenak lehenengo aldiz iku-sitako parajeak dira. Duela 80urteko gertakarien ondorioz, ia8.000 kilometrok eta bizialdioso batek bereizten dute bera.

Bost senideen izenean, Da-niel Aranguren Mendizabal ai-taren ohoreak jaso ditu kubata-rrak Goierrin. Bai instituzionalaLegazpiko Udalak harrera

egin zion urriaren 14an, bai fa-miliartekoa ere. Legazpiko etaMutiloako jatorria dauka.

Guraso euskaldunen se-mea naiz, hasi da kontatzenDaniel Aranguren Etxeberria.Aita, Erraizabalen jaioa eta izenberdinekoa, Legazpiko alkateizan zen Errepublikako lehen biurteetan, 1931tik 1933ra. Ama,Emilia Etxeberria, mutiloarrazuen.

1936an ihes egin behar izanzuen Aranguren aitak, gerraga-tik, alkate abertzale izana zela-ko. Donibane Lohizunera le-henbizi, eta Kubara gero. Han

anaia bat bizi zuen, Pedro Aran-guren fraide frantziskotarra,misioetara joana Arantzazu-ko goardian izan zen gero.Amak 1940an lortu zuen Eus-kal Herritik irtetea, Libe alaba-rekin. Beste lau seme-alabaizan zituzten gero, Kuban.

Isiltasunetik trumoira Gu argentinarrak, venezuela-rrak edo mexikarrak izan gin-tezkeen, dio Arangurenek.Osaba fraidea Kuban egoteakerabaki zuen, ordea, errefuxia-tuen destinoa. Aita Legazpitiklarri irten zen, bizitza jokatuz.

Kubatik Legazpira

Harro ikusi duteuskaldunakoroimen historikoagordetzen arizaretela hemen

Habanako euskaletxea berrizindartzeko laneanari dira; 400 lagundabiltza gaur egun

GOIBERRI 07ASTEKO GAIA

Une egokian alde egin zuen.Kuban bizi izan zen 1981 arte.Etxera 1950ean itzuli ahal izanzuen baimen berezi batekin,ama hil zitzaionean. 15-20 egunizan ziren, baina gozatu gabe.

Kubara iritsita, Eusko Jaurla-ritzaren Santiagoko kontsulizendatu zuten, paperak edukizitzan. Hori ez zen existitzen,ez zeukan horrekin zerikusirik. Izaera bizikoa baina gertu-

koa zela dio. Zurrumurrutiktrumoira pasatzen zen. Pertso-na batekin solasean aritzetik,bat-batean jenio bizira. Maita-sun handiz gogoratzen dut aita.Euskaldunen seriotasuna etazintzotasuna zituen, baina ja-torra eta atsegina ere bazen. Nahiz eta gerra aurretik kon-

tu eramaile gisa lanean arituazen, Kuban Santa Claran ko-katu ziren Erraizabalgo sus-traiei heldu zien negozioetara-ko: abeltzaintzari eta nekazari-tzari. Behetik hasi zen,emigrante guztiak bezala. Ne-gozioak egin zituen, eta eskalasozialean igo zen. Kubako 1959ko iraultzarekin,

enpresak nazionalizatzeatraumatiko samarra izan zenArangurendarrentzat. Bainasekula ez nuen kexaka ikusi, etaez zen ahuldu. Nire aitarekikodudan harrotasun handiena

hori da. Guri ere ez zigun inoizmingostasunik igorri. Baikorta-suna zuen ezaugarri.

Euskal etxea birsortzen Emigrantetzat dauka Arangu-renek oraindik bere burua. Arre-ba zaharrenak bi aldiz ezagutudu desherriratzea: LegazpitikKubara lehenik, eta 1960ko ha-markadatik AEBetan bizi baita.Ingeniari hidraulikoa da lanbi-dez, eta, 69 urterekin, jubila-zioaren ertzean dago. Denbo-ra zertan erabili pentsatutadauka, ordea. Habanako eus-kal etxearen lehendakariordeda, eta erakundea birsor-tzen ari dira. Habanako euskal etxea

munduko sendoenetakoa izanzen. 1877an sortu zuten, Kubarajoandako euskaldunei lagun-tzeko. Izena ere bakarra dauka:Vasco-Navarra de Beneficien-

cia. Euskal gaiak asko interesa-tzen zaizkit, eta euskaldunenondorengoekin bilobak diragehienak, atzera euskal etxeaindartzen ari gara. Hain zuzen, urri hasieran

Kanpoko Euskal GizataldeenVI. Mundu Batzarrean partehartu du Arangurenek, Gastei-zen. Kuban dauden euskal en-presekin harremana badute,baita jaurlaritzaren KanpoEkintzarako Bulegoarekin ere. Gaur egun 400 bat lagun di-

tuzte elkartean, euskal jatorri-koak. 38 pertsona ari dira Ha-banan euskara ikasten. Gusaiatu ginen, baina ez genuenikasi. Hitz batzuk bakarrik. Aitaketa amak euren artean euska-raz egin zuten, azkeneko egu-nera arte. Kubaren gaur egungo alda-

keta keinuekin eta etorkizuna-ren itxurarekin baikor da. Fran-tzisko aita santuarekin egonakdira Aranguren familiakoak,orain hilabete irlara egin zuenbisitan. Bera ere emigranteazela esan zigun, eta asko gusta-tu zitzaidan hori. Danielenanaia Emilio Aranguren Hol-guin eskualdeko gotzaina da.

Loturak eta oroimena Lehenago hiru aldiz egona daDaniel Aranguren Euskal He-rrian, eta Legazpin. Oraingo ko-munikazio tresnekin ezin gus-turago dago, arrebekin egu-nero truka ditzakedalakomezuak eta argazkiak. Legaz-piko alkatetzaren bulegokohorman herriko alkate guztienargazkien artean bere aitarenaaurkitzeak bereziki hunkitu du. Arreta handia erakarri dit

argazki horrek, oroimen histori-koa mantentzeko adibidetzatizango dudalako aurrerantze-an. Harro ikusi dut euskaldunekoroimen historikoa gordetzenari zaretela hemen. Zuek nor-maletik kanpokoak zarete, zen-tzu horretan.Bizi zen artean, amak man-

tendu zien Arangurendarreioroimena familiarekiko eta he-rriarekiko. Orain, ama-herriak.

Ezkerrean, Erraizabalgosenideak lehengusuarekin.Goian, Daniel ArangurenGoierriko jatorriko kubatarra,Legazpiko udaletxean, oparijasotako liburuarekin. AIMAR MAIZ

rrepublika garaian,1931ko apirilaren

5ean aukeratu zuten lehenudalbatza Legazpin, udal bo-zetara zerrenda bakarra aur-keztu, eta huraxe automati-koki hartuta. Alderdiak adosjarrita, abertzaleak eta erre-publikarrak sartu ziren.

Daniel Aranguren Mendi-zabal izendatu dute alkate abertzalea zen, eta zinego-tzi Cayetano Elortza, AvelinoZiaran, Domingo Iurritegi,Justo Urtzelai, Jose MariaAgirrezabal, Valentin Agirre-zabal, Jose Aztiria eta Ansel-mo Zabaleta.

Errepublikakolehendabizikoudalbatzakokideak Legazpin

E

08 GOIBERRIELKARRIZKETA

Gurea herri musika da,taldekideak hortik gatoz,eta horixe lantzen dugu

Eleuterio Jauregi BelokiAbeslari eta pandero-jotzailea

Iaki Gurrutxaga Urriaren 8an aurkeztu zutenDonostian Juan Ramon Azpi-tarte Imuntzo-k eta EleuterioJauregi Beloki-k (Zaldibia,1956) elkarrekin grabatu dutenzortzigarren diskoa: Egurre. Tal-dearen historiako kantu ezagunmoldatuak kantu berriekin uz-tartu dituzte, eta zubi lanaritartea egin diote. 25 urteko bi-dea egiteko sekretua natural-tasunean egon daitekeela uste

du, baita konstantzian ere. Zer hausnarketa egin duzueEgurre diskoa sortzeko proze-suan?Betitik, edo azkeneko urteotanbehintzat bai, buruan izangodugu bilduma bat egitea, bainanoski, bilduma bat egiteko pen-tsamendua izan arren, sortu di-tugu kantu berri batzuk, eta ho-riek ere sartu beharra geneuz-kala pentsatzen genuen. Esangenezake hau dela gure izatemusikala islatzen duen diskoa.25 urteko ibilian bizirik segi-tzen duzuela aldarrikatzekomodu bat da, ala zuen historialaburbiltzeko disko bat?Plazari, erromeriari, komunika-zioari eta festari lotutako errit-mo dantzagarriak biltzen di-tuen disko bat da. Eta bizirikgaudela aldarrikatzeko ere bai,baina bizirik gaude lau urteanbehin diskoa grabatzen dugu-

polkak, euskal dantzak... Ez daerromeria leku itxi bat, eta guriasko gustatzen zaigu hori, di-bertigarriagoa da.Plazarako bokazioarekin jaio-tako taldea zarete. Plaza al dahorrenbeste urte irautearenarrazoia?Bai, izan daiteke. Uste dut mu-sikariek, oro har, irauten dutelaizen bat egiten dutelako. Pan-txoa eta Peiok, esate baterako,oraintxe utzi dute, baina orain

lako eta jotzen dugulako, guk ezdugu bestelako meriturik egin.Guk egiten duguna da jo, eta lauurtean behin disko bat grabatu,eta hori inportantea da. Trikiti-lari bezala ez dugu asko jotzen,baina hemendik ateratzengara: Pirineos Sur jaialdian jodugu aurten. Eta zer ikasi duzu urte hauetanguztietan plazarik plaza ibilita?Ikasi dudana da gauzak era na-tural batean egiten, ondo sa-

mar egiten, jendearekin komu-nikatzen eta, batik bat, gauzakez gaizki egiten; hortik ondoegitera badago salto bat.Makina bat plaza egina bai ho-nezkero. Konturik atera al du-zue?Ez, ez dugu konturik atera.Ehunka batzuk izango dira.Eta azkena?Zaldibian, Santa Fe bezperan.Hemen esaten da inor ez delaprofeta bere herrian, baina Zal-dibian urtero jotzen ari gara, etaoso eskertuta nago herritarrei,udalari, gazteei...Eta zer moduzko emanaldiaizan da?Oso polita ateratzen da beti.Zaldibiak badauka puntu bere-zi bat guretzat. Musikalki irekiadela esango nuke, eta edozergauza jo daiteke: beste erritmobatzuk, cumbyak, rock and rollpixka bat, rantxerak, kalejirak,

dela bi urte arte sekulako ema-naldi piloa egiten zituzten. Etakonstantzia ere badela esangonuke. Urte asko dira, disko de-zente grabatu ditugu, dezentejo dugu, telebistan gauza ba-tzuk egin ditugu...Ze itxura hartzen diozu plazari?Oro har, ez dut gaizki ikustenplaza. Nostalgiko jarriz gero, gugazteak gineneko Egan-en pla-zak ez dira existitzen kasik;existitzen dira, baina ez dan-

tzaldi edo erromeri moduan,baizik eta kontzertu moduan.Baina gauzak antolatzen badi-ra ondo samar berdin-berdinfuntzionatzen dute: jendea in-guratzen da, dantza egiten dueta ondo pasatzen du.Imuntzo eta Beloki ez zarete ba-karrik Juan Ramon Azpitarteeta Eleuterio Jauregi. Zergatiktaldea osatzeko erabakia?Nahi baduzu musikalki eremuazabaldu eta jendeari hiru edolau orduko erromeri bat eman,zaila da bi lagunek bakarrik egi-tea, posible izan arren. Gu as-koz hobeto sentitzen gara bes-te bi lagunek atzetik babestenbagaituzte, eta horrek, gainera,beste era batera janzten dukantua. Gu erosoago sentitze-ko sortu genuen taldea, gustu-rago sentitzeko. Oso inportan-tea da hori, gero plazan askoantzematen baita.

Esan genezakeEgurre dela gureizate musikalaislatzen duendiskoa

Gu erosoagosentitzeko sortugenuen taldea,gusturagosentitzeko

Gu ez gara iahorren gazteak, etaguretzat aurrekoekegindakoakgarrantzia dauka

GOIBERRI 09ELKARRIZKETA

Nahia, Sorgindu berritua, etaalboka Bizardunak abestian,Irueko sanferminak gogoan.Uztartze bitxia?Hala da, bai. 2013an bizardu-nek ikurrina erraldoia zabalduzutenekoa gertakizun historikobat da, abestian diodan bezalamunduratu egin ginen, eta ustedut kopla bat merezi zutela.Gauza ilunekin daukagu EuskalHerria osatuta, eta tarteka ho-rrelako gauzak gertatzen dire-nean, inportantea da gogora-raztea, irrifar egiteko eta aurre-ra egiteko. Bizkaiko erritmotradizional bat erabili dugu ger-taera hori kontatzeko.Mikel Goi eta Gizontxo gizen-txo ezagunak eta Mauriziarikeinu azkenekoan, jatorrizkoaudioari ekarpen batzuk egi-nez.Gure ibilbideko kantarik esan-guratsuenetako batzuk dira,eta horiek errekuperatu nahiizan ditugu gaur egun jotzen di-tugun bezala. Eta Mauriziarenaere berdin. Maurizia zen, nolaesan, folk mundutik datorrenlehenengo punkia. Bere jarreraoso punkia zen. Jean Phocase-kin Elkarren grabatu zuen dis-koa 1979. urtean: jarri zen estu-dioan, kantatu zituen zekizkienkoplak, eta batzuetan ikustenda kopla bat bukatu eta hurren-goan ez dela hasieratik hasten.Kantu moldatu hori hor gelditu-ko da historiarako, eta hemenere zubi lan bat dago.Zergatik zubi lan hori? Galtze-ko beldurra da, ala noizbehinkairagana gogora ekartzeko ari-keta bat?Lehengo gauzak atera beharditu sentitzen dituenak, ustedut naturalak izan behar dugu-la. 18 urteko gazteek esan dizu-te bakean uzteko Mauriziarenkontuekin, eta hori normala da,baina gu ez gara ia horren gaz-teak, gure ibilbidea egin dugu,eta guretzat aurrekoek eginda-koak garrantzia dauka. Argidago Landakandari eta Mauri-ziari keinu bat egin nahi izandiegula. Zubi lan bat egin duguhala sentitzen dugulako.

Tresna digitalek country-folkestilotzat izendatzen dute zuendiskoa. Zuk nolakoa definitukozenuke?Bai, nik uste herri musika delagurea, taldekideak hortik gatozeta horixei lantzen dugu. Halaere, kontzeptu horietan galtzeaez zait asko gustatzen, oso za-balak dira eta. Urolako trena, Ostiraltxo-renkalejira, Ai Ama!-ren cumbyaLehen horretan Landakandapandero-jotzaileak parte hartudu, 83 urterekin. Zer ahalegindago horren atzean?Hor dago sentimendua, etazubi lana. Zergatik? Gu trikitilarioso gazteak ez gara, baina ibil-bide bat badaukagu, eta gureaurretik beste batzuk izan dira,guretzat inportanteak izan di-renak. Lehen trikitixan ez zenkantatzen, Landakanda da au-rrenekotako bat, eta gainera,ondo kantatzen zuen. Ni kantu-zalea naiz, eta Landakandare-kin kantatzeko ilusioa nuen, as-paldi esanda neukan, eta hori-xe egin dugu. Eta berriz ere Maider Ansarenahotsa. Zergatik?Arrazoi asko egon daitezke.Maider Ansa asko gustatzenzaigu, berarekin harreman ar-tistikoa izan dugu eta harre-man pertsonal ona dugu. Dis-koari emakume baten ahotsakbeste kolore bat ematen dio,eta nire ustez hori bilatzea in-portantea da, diskoa jantzia-goa geratzen da, atseginagoa. Gora Afrika-ren bertsio berri-tua, Bizi pasioak rantxera etaNafarroa abestia Ansaren aho-tsean. Nafarroari keinu egitendiozue. Zergatik?Gu ere nafarrak gara eta! Betiizan da guretzat inportanteaNafarroa, eta iruditzen zait Na-farroan gertatu den eraldaketapolitiko hau historikoa dela.Nolabait, euskalduntasunare-kin beldurtzen zen jendea jauneta jabe ibili da ez dakit zenbaturtetan, eta inor gutxik pentsa-tzen genuen inoiz aldaketa batgertatuko zela hainbat faktoreelkartu direlako tartean. MIKEL ALBISU

10 GOIBERRIERREPORTAJEA

Duela 450 urte, Andres Urdanetaitsasgizonak nabigazioaren historianaitzindari izan zen bide berri bat osatu zuen, Filipinetatik Mexikora.

Arkaitz Apalategi OrdiziaAndres Urdaneta itsasgizonakduela 450 urte, 1565ean, ekinzion bere bizitzako bidaiarik ga-rrantzitsuenari. Esperientziahandiko bidaiaria zen ordurako,eta Filipinetatik Mexikora joa-teko bide berri bat bilatu zuen,Ozeano Barea inork baino ipa-rralderagotik zeharkatuz. Gero-ra aro modernoko itsas bide ga-rrantzitsuenetako bat bihurtuzena deskubritu zuen horrela.Itsasgizona ez ezik, fraidea, di-

plomatikoa eta itsasoaren etahainbat fenomeno meteorolo-gikoren ikertzailea ere izan zen.Juan Otxoa Urdaneta eta

Gracia Zerain hori zen bereizen osoaGoierriko burges fa-milia batean jaio zen, 1507an.Aita Ordiziako alkate izendatuzen 1511. urtean, eta amaren fa-

miliak burdinolen sektoreare-kin zerikusia zuen, historialariekjasotzen dutenez. Bere hezike-taren inguruko datu zehatzik ezbadago ere, Jose Ramon de Mi-guelek haren biografian jaso-tzen duenez, emaitzak ikusi-ta, ona behar zuen, batez erezientzia zehatzetan. Euskaraeta gaztelera menperatzen zi-tuen, eta gerora, Malaisiera ereikasi zuen, Filipinetan bizi izan-dako urteetan.Goiz ekin zion itsasgizon ibil-

bideari. Apenas 17 urte zituela,Loaysa espedizioan parte har-tu zuen, eta Juan Sebastian El-kanorekin batera joan zen geta-riarrak gidatzen zuen SanctiSpiritus ontzian. Filipinetakointeres ekonomikoak zirela eta,gatazkan zeuden Gaztelakoeta Portugalgo erreinuak, eta

Carlos V.ak antolatu zuen es-pedizio hura, portugaldarreiaurrea hartu nahian. Zazpi ontziz osatutako espe-

dizio hura 1525eko uztaileanabiatu zen A Coruatik (Gali-zia). Magallaesko itsasarteanarazo ugari izan zituzten ordea,eta zazpi ontzietatik sei galduzituzten. Gainera, bidean buru-zagirik gehienak hil egin ziren,gaixotasunak jota. Mindanaoraontzi bakarra iritsi zen, 1526kourriaren 6an. Bertan zihoan Ur-daneta. Itsas bidaia gogor ha-ren ondoren, bederatzi urteegin zituen Filipinetako Molukairletan bizitzen. Jose Ramon deMiguelek egindako biografianjasotzen duenez, Urdanetakurte horietan eskuratu zituen1565eko itzulerako bidaiarakoerabakigarriak izango ziren ber-tako nabigazioaren eta klima-ren inguruko ezagupideak. Bederatzi urtez bertan bizi-

tzen egon eta gero, 1535ean irlahaiek utzi eta Portugalerantzabiatu zen. Baina Lisboara iritsiorduko, portugaldarrek konfis-katu egin zizkioten gainean ze-

Urdanetarenitzulera bidaia

ramatzan mapa eta agiri guz-tiak. Urdanetak ordea, ondogogoan zituen bere bidaien in-

guruko xehetasun guztiak, etaburuz egindako kontakizun ba-tean jaso zituen, 1937an.Pedro Alvaradok eskatuta,

beste espedizio batean abiatuzen itsasgizona, baina Mexiko-ra iristean, eten egin behar izanzuen bidaia, Espainiako aginta-rien arteko gatazken ondorioz.

GOIBERRI 11ERREPORTAJEA

datzen, 17 urte eskas zituen Fe-lipe Salcedo, Miguel Lopez Le-gazpiren iloba zihoan. Pazifikoazeharka gurutzatzeko ezinbes-tekoa zen latitudea ez ezik, lon-gitudea ere menderatzea, etabeste behin ere, Urdanetarenkalkuluek emaitza onak emanzituzten. Latitude eta longitudeezberdinetan biratuz eta pazifi-koko korronteak aprobetxatuz,aparteko arazorik gabeko bi-daia egin zuten.Irailaren 18an Kaliforniako

Santa Rosa uhartea begiz jo zu-ten, eta 20 egun geroago iritsiziren helmuga zuten Acapulco-ko portura. Bide hori mundumodernoaren itsas bide nagu-sienetako bat bihurtu zen ge-roztik. Espainiara itzuli eta Gaz-telako Felipe II.ari bidaiaren be-rri eman eta gero, Mexikoraitzuli eta San Agustin komen-tuan sartu zen, fraide moduan.Bertan hil zen, 1568ko ekaina-ren 3an, 59 urte zituela.

Eskuinean, Jose SarriegikUrdanetaren bidaietanoinarrituta egindako koadroa.Goian, Mexikotik Filipinauharteetara egindako bidaia eta itzulerako bidea. HITZA

Mexikon gelditu eta agustinda-rren ordenean sartu zen, bainaitsasoarekiko lotura erabat

eten gabe.

Atzera FilipinetaraTordesillaseko Itunaren arabe-ra, Filipinar uharteak Portuga-len esku gelditu baziren ere, in-teres ekonomikoek bultzatuta,Felipe II.ak beste espedizio batantolatzeko eskatu zuen. Baze-

kiten haien esku egonagatik, Fi-lipinetan ez zegoela portugal-darrik, eta Txinarekin merkata-ritza-zubi bat finkatzeko puntuestrategikoa zen. Horretarako,ordea, Pazifikotik Espainia Be-rrira iristeko itzulerako bide batbehar zuten, eta Urdaneta zenhorretarako pertsona egokia.1564ko azaroaren 21ean

abiatu zen espedizioa, MiguelLopez de Legazpi buru zutela.Pazifikoa zeharkatzeko hirubide proposatu zituen Urdane-tak, eta joaneko bidaiarako, bi-derik ekuatorialena aukeratuzuten. Lehendik ere ezagunazen bide hori, beste hainbatitsasgizonek aurretik erabili zu-telako. Otsailaren 13an iritsi zi-ren Filipinetara. Hainbat tokiesploratu ondoren, Ceb irlangelditzea erabaki zuten. Espe-dizioko kideek irlen birkonkistahasten zuten bitartean, Urda-netak itzulerako bidaia presta-tzeari ekin zion.

Itzulerako bideaFilipinetatik Mexikora itzultze-ko egindako bidea, bidaia soilabaino gehiago, nabigazioarenhistoriako gertaera garrantzi-tsuenetako bat izan zen, ordura

arte egindako itsas bidaiarik lu-zeena izan baitzen; 7.644 miliaegin zituzten ordura arte ezeza-guna zen bide batetik. 1565eko ekainaren 1ean ate-

ra zen San Pedro ontzia Ceb ir-latik. Urdanetak 57 urte zituenorduan, eta esperientzia handi-ko gizona zen, baina barkua gi-

Urdanetak 17 urtezituela parte hartuzuen bere lehenespedizioan, Elkanoburu zuen ontzian

Filipinetatik itzulerasekula egindakoitsas bidaiarikluzeena izan zen,7.644 miliakoa

12 GOIBERRIGAZTEAK

Pentsatu, eztabaidatueta ekin beldur barik!Janire ArrondoIndarkeria prebenitzeko gazte-ei zuzendutako programa daBeldur Barik, Bizkaia, Gipuzkoaeta Arabako erakundeek hain-bat urtez abian dutena. Helbu-rua da gazteen artean hausnar-ketarako eta eztabaidarako bi-deak irekitzea gizarteareneraldaketan laguntzeko. Hel-burua da Beldur Barik jarrerabultzatzea. Egiteko horretan,

ikus-entzunezkoen lehiaketanahiz topaketa dira garantzendiren egitasmoetako bi.

Lehiaketa martxan da Hain justu ere, 12 eta 26 urte bi-tarteko gazteei zuzendutadago lahiaketa. Desberdinta-sun egoeren artean neskek etamutilek zein modu ezberdine-tan erantzuten duten erakuste-ko produkzio bidea da ikus-en-

tzunezkoena. Baita, indarkeriasexista adierazpenei BeldurBarik jarrerarekin nola erantzu-ten dieten erakusteko ere. Irai-laren 11n ireki zuten lanak aur-kezteko epea eta azaroaren 11nitxiko da. Bakarka nahiz taldekaparte har liteke, eta tarte horre-tako adinaren arabera bi kate-goria osatu dituzte. Iazko edi-zioan, esate baterako, 224 lanaurkeztu zituzten, guztira 1.357gaztek hartu zuten parte.

Amurrion, topaketaSaritutako lanak zeintzuk direnazaroaren 28an ezagutuko da.Aurtengoan Amurrion (Araba)egingo da Beldur Barik Topake-ta. Indarkeria sexistaren aurka-ko borrokan dabiltzan talde eta

Iaz Urretxun egindako Beldur Barik topaketan, Ezkio-Itsasoko taldeak eraman zuen saria. GOTZON ARANBURU

ugimenduak elkartzea erebadu helburu topaketak. Tal-deak eta pertsonak gertura-tzea. Jai giroan antolatzen di-tuzte eztabaidak, prestakuntzatailerrak nahiz bestelako hain-bat egitasmo; eta ordura arteegitasmoan parte hartu dutenherri ugaritako gazteak elkar-tzen dira bertan.

Herriz herriBeldur Barik jarreraren mezuaeta filosofia gazteen egunero-kora eramateko asmoarekin,udalek zuzeneko lanketak egi-ten dituzte Berdintasun sailenedo Gazteria sailen eskutik. Ho-rregatik, Goierrin ere, herriz herrihamaika Beldur Barik ekitaldiegingo dituzte.

Babeslea

Pikilloen garaia daNafarroako baratzeetako urre gorria da. Erraz ezagutzeko modukoak dira.Tamaina txikia, triangelu forma, arin makurtua duen punta eta azal fina.Kolorea, gorria. Baina bereizgarri nagusia zaporea da, nahastezina.

Janire Arrondo Hiru edo lau aste badira Ordi-ziako azokara ere ekarri dituz-tela. Gordinik edo erreta eresaltzen dituzte. Etxe askotanerritua da piperrarena, kilokaerretzeko ohitura dagoelako,ondoren hilabeteetarako gor-detzeko.Nafarroako hego-mendeba-

leko zonaldeko barazkia da pi-killoa. Jatorrizko Deituraren ba-bespean zortzi udalerri daude:Andosilla, Azagra, Carcar, Lerin,Lodosa, Mendabia, San Adrianeta Sartaguda. Landarea, bai-na, Ameriketakoa da jatorriz,beste hainbat elikagairekin ger-tatu bezala, Colonek ekarria.Neguaren amaieran landa-

tzen da hazitokian eta maiatze-an, soroetan. Uztaroa, berriz,irailetik abendura artekoa iza-ten da. Garai hau izaten da fres-ko kontsumitzeko garaia, be-raz. Kontserba industriari, es-ker, ordea, urte osoangozatzeko modukoa da.Aurtengoa ez dela pikillo pi-

perren urte ona izan dioteekoizleek. Angel Iturrik (Arroitz,1956) BERRIA egunkarianegindako elkarrizketan aitortu-takoaren arabera kanpainazaila izaten ari da. Lehen bil-keta eskasagoa izan dela zioen,baina ondorengoa hobea iza-ten ari dela. Ekaineko eta uztai-leko bero sargoriek lehen lora-

tzea izorratu zuten susmoa duIturrik. Aleen urritasunak, pre-zioen gorakada ekarri du.

Kontsumo ohiturakKontsumo ohiturei dagokionez,Euskal Herrian, jendea berta-koa kontsumitzeko kontzien-tzia hartzen ari dela dio Arroi-tzeko ekoizleak. Testuinguruhorretan, Errigora egitasmoan,beste hainbat produkturen ar-tean, pikillo piperrak izango di-rela ziurtatu du. Urtean zehar bi kanpaina na-

gusi egiten dituzte: udaberrian,olioa banatzen dute, eta udaz-kenean, nekazal produktuzosatutako saskiak, euskalgin-tza laguntzeko. Lau urteotan,370.000 kontserba pote eta88.000 litro olio banatu dituz-te, eta 15.000 etxetara iristealortu dute.Hilaren 21ean abiatu zen

saskiak Euskal Herri osoan sal-tzeko Errigora egitasmoa. Astehonetan bertan egin dute Ordi-zian egitasmoaren aurkezpe-na. Goierriri dagokionez, 5 lan-tegitan eta 20 toki publikotanbanatu eta jasoko dituzte eska-erak egiteko orriak. 14 produk-tuz osatutako lotea jasotzekoaukera dago, 50 euroan.

Itxuraz bereizgarriak dira pikillopiperrak, baita zaporean ere.NAVARRA CAPITAL

GOIBERRI 13GURE LURRA

14 GOIBERRIMOTZEAN

Helduak eta haurrakJolasaren bidez, euskara barneratzeko asmoarekin Zabu Zibu programagaratzen ari dira aste hauetan Ordizian. Urtxintxako begiraleak gurasoekin etahaurrekin saioak egiten ari dira, euskarazko jolasak ikas ditzaten.

Eskeine Legorburu OrdiziaEuskaraz eskolan nahiz telebis-tan aritzearekin soilik nahikoaez dela-eta, euskara kalera ate-ratzeko egitasmoa du esku ar-tean Urtxintxak. Etxeari eta jo-lasari begira, hainbat egitasmogaratu izan dituzte, eta orain-goan familia eta jolasa lotuzZabu Zibu egitasmoa duteesku artean.

Ordiziako Udaleko EuskaraZerbitzuak antolatu du familiakeuskaraz jolastea helburu duen

programa; baina ez da lehenaldia. Hasiera batean plazannahiz parkeetan haurrak jola-sean gaztelerara jotzen zutelaikustean arduratu eta hasi zirengisako egitasmoren baten bila.Behin martxan jarrita, eta au-rrez izan diren beste hainbatedizioetan izan den arrakastaikusita, errepikatzea erabakidute. Oraingoan ere harrerapolita izan duela dirudi, gusturagerturatu direlako herritarrakjolasera. Hala dio Aitzol Azpiroz

euskara teknikariak: Lehensaioa oso polita joan zen, umeeta heldu ugari gerturatu zi-ren.

Urtxintxa Eskolako hezitzai-

leek dinamizatzen dituzte saio-ak. Joan zen hilaren 13an emanzioten hasiera, eta lau astearte-tan bilduko dira Plaza Nagu-sian. Guztira, beraz, ordubetekolau saio izango dira. Hiru etabost urte bitarteko haurretzateta beraien familientzat pres-tatutako egitasmoa da, baina,

Hilaren 13an egin zuten Ordizian Zabu Zibu programako lehen saioa. LOINAZ AGIRRE

sei eta zazpi urteko haurrek erehartzen dute parte bertan.

Zabu-Zibu egitasmoa2009an jarri zuen martxan Ur-txintxa Eskolak Pasaian. Eus-karaz bizi nahi duten familiekkalean euskaraz egitea lortunahi dute jolasaren bidez. Jola-sa, ekintza askea izateaz gain,ezagutzak oharkabean jaso-tzeko tresna ezin hobea delaulertuta; jolasa hizkuntza bar-neratzeko erreminta dela de-fendatzen dute.

g001_goiberri_Maquetacion 1g002_goiberri_Maquetacion 1g003_goiberri_Maquetacion 1g004_goiberri_Maquetacion 1g005_goiberri_Maquetacion 1g006-007_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 01)g006-007_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 02)g008-009_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 01)g008-009_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 02)g010-011_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 01)g010-011_goiberri_Maquetacion 1 (Pagina 02)g012_goiberri_Maquetacion 1g013_goiberri_Maquetacion 1g014_goiberri_Maquetacion 1g015_goiberri_Maquetacion 1g016_goiberri_Maquetacion 1