goiberri 183. zenbakia

16
Jose Antonio Azpiazu legazpiar historialaria, Oñatiko Unibertsitatearen atarian. M. IGARTUA Goierritarraren eta Otamotzen astekaria GOI B ERRI 183. zenbakia. 2016ko martxoaren 11 Jose Antonio Azpiazu Historialaria «Gaur egun muga modura ikusten da itsasoa» 8-9 Garbiñe Alustiza 3 Iritzia 4-5 Goierriko industria ondarea 6-7 Luzia Urkiola eta Ane Cavero 10 Teresa Giral 11 Euskararen paradigma berria 12-13

Upload: goierriko-hitza

Post on 27-Jul-2016

231 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

Jose Antonio Azpiazu historialari legazpiarra

TRANSCRIPT

Page 1: Goiberri 183. zenbakia

Jose Antonio Azpiazu legazpiar historialaria, Oñatiko Unibertsitatearen atarian. M. IGARTUA

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

GOIBERRI

183. zenbakia. 2016ko martxoaren 11

JoseAntonioAzpiazuHistorialaria

«Gaur egunmuga moduraikusten daitsasoa» 8-9

Garbiñe Alustiza 3 Iritzia 4-5Goierriko industria ondarea 6-7Luzia Urkiola eta Ane Cavero 10Teresa Giral 11 Euskararenparadigma berria 12-13

Page 2: Goiberri 183. zenbakia

02 GOIBERRIPUBLIZITATEA

Page 3: Goiberri 183. zenbakia

GOIBERRI 03KATE MOTZEAN

«Janari bat, txapelak bezala puztendiren amak egindako taloak»

Garbiñe AlustizaBolaria

Mikel Albisu ZerainGarbiñe Alustiza (Zerain, 1964)Irakaslea da Tolosan, eta aste-buruetan bere zaletasun nagu-sia praktikatzen du, bolatan jo-katzea. Hainbat txapelketa dituirabaziak, tartean Goierrikoa,Gipuzkoakoa eta Euskadikoa.Nolatan bolari?Etxean bi bolari handi izanda,aita eta anaia, nola ez ba! Ilobagaztea ere bide beretik doa.Emakume asko al zarete? Astero ibiltzen garenak 10-11.Emakumea izateagatik zailta-sun gehiago izan al duzu? Kontrakoa, dena erraztasunak.Oso ondo hartzen gaituzte.Zer behar du bolari on batek?

Gogoa bakarrik, astero alde ba-tetik bestera ibiltzeko.Pelikula bat.Klasikoetan Al este del Edén,bertara etorrita Loreak.Liburu bat. Irakurtzen ari naizena Zu, AnjelLertxundirena.Musika talde bat. U2.Abesti bat. Itoitzen Lau teilatu.Janari bat.Txapelak bezala puzten direnamak egindako taloak.Edari bat. Eguerdiko bermuta.Goierriko txoko bat.Gertu ditugun Urbiako zelaiak.

Oporretarako leku bat. Eguraldi ona egiten badu edo-zein.Amets bat.Euskaldun bezala, geuk izannahi duguna erabakitzea.Jaso duzun oparirik bereziena. I love you jartzen zuen hartza-txo baten irudia oparitu zidannire alabak txikia zenean.Oraindik gordeta daukat.Zerk sortzen dizu irribarrea?Sarritan nire ikasleen ateral-diek.Herriko alkate bazina... Ufff! Ez nuke nahi!Zerainen biziko ez bazina? Itsasoa duen Euskal Herrikoedozein herri txikitan.

«Emakume bolariaizanda denaerraztasunak dira,oso ondo hartzengaituzte»

MIKEL ALBISU

GOIBERRI

Argitaratzailea:Goierriko Hedabideak SLZuzendaria: Iñaki GurrutxagaKudeatzailea: Ione BerasategiKoordinatzailea: Tere MadinabeitiaDiseinua eta banaketa:Bidera zerbitzuak. Berria TaldeaLege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak:Beasain:Oriamendi, 32. 20200.Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.Telefonoak:Beasain: 943-16 00 56Urretxu: 943-72 34 08

Webgunea:goiberri.eusPosta elektronikoa:[email protected]: 607 530 424 – [email protected] arreta / harpidetzak:902-82 02 01 – [email protected]

Diruz laguntzen dutenerakundeak:Udalak: Altzaga, Arama,Ataun, Beasain, Itsasondo,Lazkao, Olaberria, Urretxu,Zerain, Segura etaZumarraga

Page 4: Goiberri 183. zenbakia

04 GOIBERRIIRITZIA

Itxaro Mendizabal Amundarain Ttiklik! Elkargunea

Bizitza

urreko bate-an nire bizitzaizango dena-ren erdia pa-satu nuela

ohartarazi zidan psikologoak(hori, bidean gaixotasun, istri-pu edo bestelako zoritxarrikpasatzen ez bada). Horma batibegiratzeko esan zidan eta hor-ma horretan marra horizontalbat irudikatzeko. Marraren ha-siera (ezkerraldean) nire jaiote-guna izango zen eta marrarenbukaera 70 bat urte nituene-koa. Marra horretan nire gauregungo lekua kokatzeko esanzidan hurrena, eta nik, askopentsatu gabe, marraren erdi-tik ezkerraldera kokatu nuen,jaiotegunetik gertu.

A ze inuzentea ni! Ez dutoraindik esan, baina aurten 39urte beteko ditut; beraz, marrahorretan nire kokapena erditikeskuin aldera izan beharko da,hau da, bizitzaren erdia dagoe-neko pasa dudala ohartzekogaraia iritsi da. Atzera begira ja-rri eta egin behar nituen hain-beste gauza oraindik egitekedaudela konturatzen naiz. Bai-na ez dut uste orain atzera begi-

ra jarri eta nire buruaz errukitze-ko garaia denik. Pasatutakoapasatu da, ezin da aldatzekoezer egin. Baina badago iraga-narekin egin dezakedan gauzabat: bertatik ikasi.

Aurrera begira jarrita, berriz,oraindik bete gabeko amets etailusio asko ditudala badakit.Ametsik ez badugu, ilusiorik ezbadugu, hilda gaudela esandaiteke eta. Gauza ez da etorki-zunean egingo dugunari behineta berriz gure denbora eskain-tzea. Hori iraganean geratzeabezain arriskutsua da. Zenbatdenbora galtzen dugun etorrikodenaren beldurrez, edo etorrikodenaren zain. Hau gertatzenbada… hau egiten badut… lanatopatzean... etxea erostean…orainabizitzeaz ahazten garela!

Egunero esnatzean eskerrakeman beharko genituzke egunberri bat bizitzeko aukera dugu-

lako. Gure ondotik maite ditu-gun pertsonak goiz joan zaizki-gunean oraindik eta argiagoikusten dugu hau. Denek ezdute beste egun bat bizitzekoaukera hori izaten. Egunero es-kaintzen zaigun opari bat da.Eta opari hori den bezala hartu

ren sentsazioa dugula iruditzenzait. Besteak direla joango dire-nak. Bizitzaren trenean gaudedenak, tren hau azkar doa. Ba-tzuk gertuago duten geltokianjaitsiko dira, eta beste batzuek,berriz, azkeneko geltokira arteegingo dute bidaia. Nik ez dakitzein geltokitan geratzea toka-tuko zaidan. Baina geltoki ho-rretara iristen ari naizen uneanez dut atzera begiratu eta eginez ditudan gauzengatik damu-tu nahi. Hiru lan jarri dizkiot nireburuari: bat, orri zuri bateanbete gabe ditudan ametsakidaztea. Bi, amets horiek bete-tzeko bideak zein diren finkatueta martxan hastea. Eta azke-na, amets horiei forma ema-nez, nire alabei hegoak ematea,beraiek ere beraien ametsakbetetzeko gai direla erakustea.

«Hemendik 100 urtera ku-txan nuen diru saldoa ez da ga-rrantzitsua izango, zein motakoetxea neukan edo zein motakokotxea gidatzen nuen ere ez.Baina hemendik 100 urtera,mundua desberdina izatea po-sible da, haur baten bizitzan ga-rrantzitsua izan naizelako».Egile ezezaguna.

A

beharko genuke, egun berri batbeti izango da aukera berri bat.Gauza berriak ikasteko aukeraberri bat, pertsona hobeak iza-teko aukera berri bat, gureseme-alabei eta ondoan ditu-gunei maite ditugula esatekoaukera berri bat, aberatsak iza-teko aukera berri bat. Nire ala-bek ondo asko dakite abera-tsak garela. Zenbat aldiz esanote didate, «ama, gu maitasu-nean aberatsak gara!». Eta ezdute arrazoi faltarik.

Ez gara kontziente bizitzabakarra dela eta konturatzera-ko eskuetatik joango zaigula.Askok betirako egongo garena-

Page 5: Goiberri 183. zenbakia

GOIBERRI 05IRITZIA

Lehenik eta behin ongi etorria eman nahi nieke txoko honetanikusiko ditugun aurpegi berriei eta zorte on, berriz, utzi dutenei. Ba-tzuentzako akaso betikoak izango gara aurretik gabiltzanak etapaso egingo dute gure zutabetxoak irakurtzetik. Baina ezin bada,orri zuria txurian utzi. Zeregin honetan beti bertsolariekin gogora-tzen naiz: gaia libre utzi eta beti topatzen dute denbora tarte mo-txean zer esana. Guk aurrean orri zuria dugu, eta eskerrak inork ezdakien zenbat denbora behar izaten dugun karaktere hauek osa-tzen. Batzuetan berehala, eta leku faltan geratzen naiz, baina bes-te batzuetan...

Tira, bertsolarien gaira itzuliz, martxan dira Goierrin Osinaldebertso sariketa, baita Martxoan Bertsoa ere. Bertsoen arloan be-

raz, badago gazteei plazarako bidea eskaintzen dien aukera batbaino gehiago. Baina ez ote lirateke behar arlo edo esparru gehia-gotan noski, gazteei aukerak eskaintzeko horrelako gehiago? Mu-

Zure zorion agurretara batzen naiz, Eneritz, eta kasu honetanzuri ere helaraziz, merezi duzulako! Era berean, neure egiten ditutberrientzako ongietorri desioak (eta uzten badidazue, aholku batere bai: ondo aukeratu zuen identifikaziorako argazkia; denbora-ren joanak hori ez baitu aldatzen, eta orduan konturatzen baita batzenbat denbora daraman orri zuriak jendeak irakurriko dituelako-an hitzez betetzen).

Esperientziak-edo ematen duen atrebentziaz berriak agurtu etaemakumeak zoriondu ostean, muga nakion paper-gaineratu du-zunari: aukerak emateari, alegia. Bistakoa da bertsolaritzarenmunduak jakin duela transmisiorako apustuan aukerak sortzen,eta beraz, eredugarri izan daitekeela beste askorentzat; kultur ar-loan, jakina! Baina baita kultur arlotik kanpo ere. Aukerez hitz egi-terakoan, beste galdera sorta bat bururatzen zait: Zenbaterainodaude aukerak norbere esku? Zenbateraino zortearen esku? Etazenbateraino beste batzuen esku?

Galdera hauentzat erantzun jakinik ez dut zoritxarrez. Iruditzenzait, ordea, horiei erantzuten saiatuz gure ekonomia, lanpostu, es-

kubide sozial, proiektu politiko eta abarretan zer pentsatua badu-gula. Aukerak emateaz, sortzeaz eta aprobetxatzeaz ari baikara.Baina bakoitzean zenbat ahalegin eta indar jartzen dugun... hor ezote dago korapiloaren iturbura eta irtenbidea! Bertsolaritza mun-duak asmatu du azken hamarraldietan aukerak sortu, eman eta pro-besten. Horretarako gakoak zeintzuk izan diren aztertzen badugu,uste dut geure buruari begiratuta etorkizunerako irakaspen argiakbaditugula. Galderak ondo planteatzea eta erantzuten saiatzea ere,aukera kontua da! Hitz hauek idaztea edo irakurtzea bezalaxe!

bateta

bat

Asteko irudia

Eneritz Gorrotxategi

Ion Muñoa

Josu Maroto

Black orWhite«Black power, basquepower, women power,people power...» izan zirenArnaldo Otegik martxoaren5ean AnoetakoBelodromoan esandakoazken hitzetako batzuk.

sikan, antzerkian... Ez diot lehiagatik, esperientzia eskaintzeagatikbaizik. Lan bat lortzerakoan ere esperientzia eskatzen da, bainaaurrez aukerarik izan ez baduzu, nola lortu? Lana aipatuta, etaemakumea izaki, ezin ahaztu martxoaren 8a pasa berri dugula.Beraz, emakume langile direnei eta izango direnei, zorionak, animoeta segi aurrera!

Page 6: Goiberri 183. zenbakia

06 GOIBERRIERREPORTAJEA

Oria ibai-arroko industria ondareaaztertzen ari da Irati Otamendibeasaindarra, balioan jartzeko asmoz.

Maialen Igartua GoierriIndustriak eta lantegiek herrieiitxura itsusia ematen dieten us-tea oso zabalduta dago gauregun. Industria hitza entzutea-rekin batera, greba garaiak,amaierarik gabeko lanaldiak,paper fabriken isurketengatikaparrez estalitako ibaiak, keaedota usain txarra etortzenzaizkigu burura. Baina, pentsa-tzen jarrita, Goierriko herriakgaur direnak izango al zirateke-en industriarik gabe? Irati Otamendi arkitekto bea-

saindarrak argi du ezetz. He-rriaren beraren egituran eta ar-kitekturan, industriaren eraginanabarmena dela uste du. Biadibide nagusi aipatzen ditu.Batetik, langile auzoak. «Gureherrietako hazkundea sarri in-

dustriak edo industrialarieksustatuta eman da, langile au-zoen bidez». Bestetik, industriak herrien

hazkundea baldintzatu duelaere uste du, hiri egiturari dago-kionez. Esaterako, CAF enpre-sak Beasainen, Ordiziaren etaLazkaoren hazkundea guztizmugatu duela adierazi du.«Baina, aldi berean, garapenmaila bera lortuko al zuten herrihoriek CAF bertan izan ez ba-litz? Seguru ezetz!». Eta ez herrien egituran soilik.

Industriaren eragina «eskalaguztietan» islatzen da Ota-mendiren iritziz. «Zenbat pinulandatu da gure mendietan pa-per fabriken zerbitzurako? Edozenbat ur salto eraiki ibaian?»,adierazi du.

Baloratugabekoaltxorra

Legorretako paper fabrikako zatirik handiena botatzeko asmoa du aldundiak; bulegoen eraikina eta tximinia utziko dituzte zutik. AIMAR MAIZ

Page 7: Goiberri 183. zenbakia

GOIBERRI 07ERREPORTAJEA

Hori guztia dela eta, industriaondarea balioan jartzea osogarrantzitsua iruditzen zaioOtamendiri, eta beharrezkoa.«Industria ondareak nondikgatozen eta nor garen erakus-ten digu». Balioan jartzeko, le-hen pausoa industria ondareaaztertzea eta ondo ezagutzeadela adierazi du, «ezagutzen ezduguna ez baita sekula balora-tzen». Eta horretan ari da, hainzuzen ere: doktoradutza tesia

idazten ari da, Oria ibai-arrokoarkitektura ondare industriala-ren inguruan.

Oria, Gipuzkoako ereduZergatik zentratu da Oria ibai -arroan? Bada, Gipuzkoan, ibaiibilgu nagusien inguruan garatuzelako industria, uraren indarrabaliatzeko, eta Oriaren ibai-arroa izan zen industrializatue-netako bat. Gainera, lurraldeanindar handiena izan zuten in-dustria sektoreek presentzianabarmena izan zuten Oria in-guruan: papergintza, ehungin-tza, metalurgia... Hori dela eta,Oria ibai-arroko industria on-darea aztertzeak lurralde oso-koa ulertzen lagundu dezakee-la uste du Otamendik.

Goierriren kasuan, esatera-ko, hainbat lantegi nabarmen-tzen ditu, beren balio historikoeta arkitektonikoagatik esan-guratsuak: CAF enpresaren ar-kitektura multzoa, OlaberrikoAristrain lantegiko eraikinak,edota garai batean Bellota en-presarena izandako eraikina —gaur egun AMPOk harrerak egi-teko erabiltzen duena—.

Ondarea arriskuan dagoBaina, ematen al diogu beharadinako balioa industria onda-reari? Otamendiren ustez, ez.Gizarteak eta administrazioakondare industrialaren garran-tzia ulertzeko zailtasunak di-tuela iruditzen zaio. «Oso argidut ez dugula baloratzen dau-kagun altxor hau».

Hain zuzen ere, horixe da te-sian orain arte ateratako ondo-rio nagusia: arkitektura ondareindustrial aberatsa dugula, bai-na arriskuan dagoela, baliorikematen ez zaiolako. Industriaondareak bizi duen egoera zai-

laren adierazgarri, bi adibide ai-patzen ditu: Beasaingo Manu-facturas Olaran eta Legorreta-ko paper fabrika. Lehena, erdieraitsita dago. Etxebizitzak egi-teko bota zuten lantegiaren er-dia, 2011n. Legorretako paperfabrika, berriz, nahiko hondatu-ta dago, eta aldundiak eraiste-ko asmoa du. Bulegoen eraiki-na eta tximinia izan ezik, gai-nontzeko zatirik handienaeraitsi nahi dute.

Erabilera berrien bilaZerk eragiten du, ordea, indus-tria ondarea balioan ez jartzea?Otamendiren ustez, eraginaizan dezake «ondare gaztea»izateak. Hau da, espazio etadenborari dagokionean, gertudugu oraindik industria. Etaadibide oso argi bat jartzen du:«Erraz ulertzen dugu errota batkultur ondarearen parte dela.Bada, errotak ere eraikin indus-trialak dira, baina denboranurrutiago ditugunez, errazagoaitortzen diegu balioa». Gauzabera gertatzen da gaztelu edo-ta elizekin.

Dena ez da negatiboa, ordea.Egoera kezkagarria bada ere, ir-tenbideak eta alternatibak ba-daude. Otamendiren esane-tan, industria eraikinak uneanuneko beharretara moldatzekobaldintzarekin eraikitzen dira.Ondorioz, erabilera berriak har-tzeko potentzial handiko eraiki-nak dira, orokorrean. Hau da, in-dustria eraikinak egokiak izandaitezke beste ekintza motabatzuetarako ere. Otamendikargi du bere mezua: «Erabilera-rik ez duten lantegiek aukeraparegabeak eskaintzen dizki-gute!». Lantegi zikinen ordez,gizarteak ere altxorrak ikusteagustatuko litzaioke.

Beasaingo Manufacturas Olaranlantegiaren erdia bota eginzuten 2011n, etxebizitzakegiteko; beste erdia babestutadago. ARKAITZ APALATEGI

«Erabilerarik ezduten lantegiekaukera paregabeakeskaintzendizkigute»Irati OtamendiArkitektoa

Page 8: Goiberri 183. zenbakia

08 GOIBERRIELKARRIZKETA

«Gipuzkoa barnealdekoherrien garapena ezin daulertu itsasorik gabe»

Jose Antonio AzpiazuHistorialaria

MAIALEN IGARTUA

Page 9: Goiberri 183. zenbakia

GOIBERRI 09ELKARRIZKETA

Maialen Igartua OñatiIkasketaz filosofoa da Jose An-tonio Azpiazu (Legazpi, 1944),baina historialaritza du pasio.Azken hogei urteetan, hogei batliburu argitaratu ditu. Euskal-dunok itsasoarekin izan dugunharremanaren ingurukoak diragehienak. Iazko azaroan argita-ratu zuen azkena: Y los vascosse echaron al mar. Dagoenekojubilatuta badago ere, gaztesentitzen da, eta idazten jarrai-tzeko asmoa du: «Droga beza-lakoa da niretzat».Unibertsitate ikasketak ez ze-nituen edonon egin: Erroman.Nolatan?Hamabi urte nituela OñatikoAgustinoetara joan nintzenikastera, eta bertan egon nin-tzen hemezortzi urtera arte. Ai-tak Patrizio Etxeberrira bidalinahi ninduen lanera, baina nikikasi egin nahi nuen. Gero, Oña-tiko Agustinoek Erromara bida-li ninduten unibertsitate ikas-ketak egitera. Zorte handia izannuen. Han filosofia ikasi nuenhiru urtez, Jesuitekin. Gero, Ma-drilen Filosofia y Letras eginnuen, Complutensean. Egiaesan, filosofia ikastearena ezzen nire aukera izan. Garai har-tan huraxe ikasi behar zen; ezzegoen askoz aukera gehiago. Hainbat urtez unibertsitatekoirakasle izan ondoren, historia-ra egin zenuen salto.Historiako doktoretza tesia1987an egin nuen, EHUn, JulioCaro Barojarekin, garai hartakoantropologo entzutetsuenare-kin. Berrogei urteak beteak ni-tuen ordurako. Doktoretza eginostean, eskolak emateari utzinion. Soziologia juridikokomundu mailako erakunde ba-tean lanean hasteko aukerasuertatu zitzaidan, eta han ari-tu naiz azken hogei urteetan.Oñatiko unibertsitate zaharre-an dago erakundea. Ni argital-penen arduraduna nintzen. Lanak ez dizu oztopatu histo-rialaritzan jardutea. Makinabat liburu argitaratu dituzu az-ken urteetan. Lanean egon naizen hogei urte-

na, noski, burdina ezin da jan.Kanpora saldu beharra zeuka-ten, dirua lortzeko. Era berean,beste herrialdeetako produk-tuak ekartzen hasi ziren: Ter-nuako olioa, Europa iparralde-ko arropa... Mandoekin garraia-tzen zuten kostaldetik barrura.Modu horretan hasi ziren han-ditzen barrualdeko herriak etabiztanleria. Itsasorik gabe ezzen posible izango. Gaur egunezagutzen ditugun herriak ez li-rateke existituko itsasorik gabe.Burdinaz gain, basoak ere ga-rrantzitsuak izan ziren.Itsasoa ulertzeko modua askoaldatu da ordutik?Gaur egun muga modura ikus-ten da itsasoa. Aisialdirako erebai, adibidez, hondartza. Bainahori oso kontzeptu berria da,XIX. mendekoa. Itsasoa garaihartan lanerako zen. Hondar-tzan emakumeek bakailaoaeta balea olioa gordetzen zu-ten, edo eskabetxea egiten zu-ten... Ez zitzaien burutik pasa-tzen itsasoa ongi pasatzekoizan zitekeenik. Zerbait beldur-garria zen itsasoa, menderaezi-na. Baina, hala ere, euskaldu-nak hor sartu ziren, derrigorre-an, itsasorik gabe mundurik ezzutelako.Los vascos se echaron al mar daargitaratu duzun azken liburua.Zer jasotzen du?Euskaldunek historian zeharitsasoarekin izan duten harre-mana ikertu dut. Euskaldunakitsasoko gizonak izan dira. Mi-guel Lopez de Legazpi, Ordizia-

etan eta jubilatu naizenez ge-roztik, hogei bat liburu argitara-tu ditut, gehienak historiari bu-ruzkoak. Biografia batzuk erebai tartean, eta artikuluak. Lanhonek, irakasle lanak ez bezala,aukera ematen zidan liburuakidazteko eta ikerketak egiteko. Zure lan gehienek lotura duteitsasoarekin eta itsasoko jende-arekin. Legazpiarra izanik,nondik datorkizu itsasoarekikointeresa?Doktoretza egiteko, Oñatiko ar-txibategian hasi nintzen iker-tzen. Konturatu nintzen kostal-dean ez ezik, itsasoko merkata-ritzak izugarrizko garrantziaizan duela Gipuzkoa barneal-dean ere. Hau da, ez ginela ba-serritarrak soilik izan. Orduanhasi nintzen gaia ikertzen. Nirelanetan beti agertzen da itsa-soa. Baina ez nik hala bilatu du-dalako, baizik eta dokumenta-zioak bultzatuta. Artxiboakarakatzean garbi ikusten daeuskaldunen eta itsasoaren ar-teko harremana handia izandela historian zehar. Dokumen-tazioak erakusten du gu itsaso-rik gabe ez ginatekeela ezerizango. Noiz hasi zen gipuzkoarren etaitsasoaren arteko harremana?XII. mendera arte, Gipuzkoakobiztanleek apenas zuten harre-manik itsasoarekin; itsas baz-terrean ez zegoen ia biztanle-riarik. XII. mendearen bukaeranhasi ziren kostaldean herriakegiten: Donostia, Hondarribia,Mutriku, Getaria... Zergatik?Bada, erregeak Europari etaAtlantikoari begira jarri zirelako.Orduan hasi zen arrantza, ga-rraioa, merkataritza... Eta mo-mentu horretatik aurrera ezindugu ulertu Gipuzkoa barneal-deko garapena itsasorik gabe.Itsasoak Gipuzkoa barnealdekohistorian eragin handia izanduela diozu. Zein zentzutan?Zumarraga, Legazpi eta inguruhorretan, esaterako, burdinaekoizten zuten. Beasaingo olakere oso garrantzitsuak ziren.Burdinaren inguruan sortutakoeta garatutako herriak dira. Bai-

ko Urdaneta... XIX. mendeanAtaungo, Oñatiko... jendea joa-ten zen itsasora lanera. Zerga-tik? Lurrak ez zuelako askorakoematen. Maiorazgoa zuenabertan geratzen zen, baina gai-nontzekoek, abade egitera,ejerzitora edo itsasora joan be-har izaten zuten. Itsasoa irteerabat zen. Itsasgizon horien bizi-modua jasotzen dut, batez ere,liburuan. Historialaritzan dara-matzadan berrogei urteetanbildutako materiala aprobe-txatu dut liburua idazteko, etaartxibategiak arakatu ditut do-kumentu berrien bila.Itsasgizonek soilik ez, emaku-meek ere badute lekua zure li-buruan. Emakumeak itsasbazterreanizugarrizko garrantzia zuen. Gi-zonek ekarritako arraina be-raiek saltzen zuten. Buru gaine-an saski bat jarri eta barrukoherrietara korrika joaten ziren,lehenengo iritsitakoak prezioaltuagoa jar zezakeelako. Etanegozioak ere zuzentzen zituz-ten. Horrez gain, emakumeasko alargun geratzen ziren,itsasoan jende asko hiltzen ze-lako. Eta gero bizimodua aurre-ra atera behar izaten zuten, go-

gor lan eginez. Historia gizarteratzea da zurehelburua.Jendeak erraz ulertzeko modu-ko gauzak idazten saiatzennaiz, historia bera erraza dela-ko. Dibulgazioa egitea da nirehelburua. Jendeak esaten dida-nean nire liburuak erraz irakur-tzen direla, pozik geratzen naiz,hori baita bilatzen dudana. Gaiinteresgarriak aukeratuz geroeta modu erraz batean azalduzgero, badakit jendeak irakur-tzen duela. Azken finean jende-ari historia hurbiltzeko modubat da. Hitzaldiak ere ematenditut.Idazten jarraitzeko asmorik?Orain jubilatuta banago ere,ikertzen eta idazten jarraitzendut. Ez dut uzteko asmorik, dro-ga bezalakoa da niretzat. Adi-nekoa naiz, baina oraindik gaz-te sentitzen naiz.

«Erraz ulertzekomoduko gauzakidazten saiatzennaiz; dibulgazioada nire helburua»

«Orain aisialdirakoerabiltzen dahondartza, bainahori oso kontzeptuberria da»

Page 10: Goiberri 183. zenbakia

10 GOIBERRIGAZTEAK

Areto futbola, indartubeharra dagoen kirolaM.Aranburu IdiazabalUrte hasieran, urtarrilaren 2tik4ra, areto futboleko hamalaujokalari elkartu ziren Euskadikoselekzioaren 21 urte azpiko tal-dearen kontzentrazioan, Ge-txon. Horietako bi Luzia Urkiola(Gabiria, 1999) eta Ane Cavero(Anoeta, 1996) izan ziren. Eus-kadiko selekzioak Gipuzkoan,Bizkaian eta Araban egin zituz-ten aurre aukeraketak, eta biakselekzioarekin jokatzeko auke-ra izan dute.

Caverok Ordiziako taldeanjokatzen du, eta iaz ere aritu zenEuskadiko Selekzioan. Urkio-lak, berriz, Idiazabalgo aretofutboleko taldean jokatzen du,eta lehenengo aldiz izan da aur-ten Euskadiko Selekzioan . Biekbat egiten dute esperientzia«oso ona» izan dela esatean.

Hobetzeko aukeraEuskadiko Selekzioarekin joka-tzera ez dira asko iristen. Hasie-ran, Getxon elkartu ziren hama-lau jokalari horietatik bi jokalariatarian gelditzen dira, eta bes-teek aurrera egiten dute.

Entrenamendu «taktikoak»egin zituztela gogoratu du Ur-kiolak. «Jokatzeko plantea-mendu bat eginda zeukan en-trenatzaileak, eta hori erakutsizigun guri», gaineratu du Cave-rok. Bideo bidez grabatzen zi-tuen partidak entrenatzaileak,eta ondoren, jokalariei erakutsi,

eta zertan hobetu behar zutenazaltzen zien.

Lagun arteko hiru partida jo-katu zituzten, bi Bizkaiko talde-aren aurka, eta bat Ordiziakotaldearen kontra. «Helburuabete genuen», esan du Urkio-lak. Lehenengo partida –biz-kaitarren aurka– irabazi eginzuten, eta besteak galdu arren,maila oso ona erakutsi zuten.

Otsailean ere Euskadiko Se-lekzioarekin aritu ziren. Espai-niako komunitateen artekolehiaketan parte hartu zuten.Ez ziren sailkatu, baina inoiz lor-tu gabekoa egin zuten. «21 ur-tez azpiko Euskadiko selekzio-ak txapelketa honetan histo-riako lehenengo gola sartuzuen Anek», azaldu du Urkio-lak, irribarrez. «Gol bat behin-tzat sartzea zen helburua, eta

Ane Cavero Ordiziako jokalaria eta Luzia Urkiola Idiazabalgo taldeko jokalaria. M.ARANBURU

lortu genuen», gaineratu du irri-barrez Caverok ere.

Protagonismo faltaUrkiolak areto futbolean soilikjokatu du, baina Caverok eza-gutzen du 11ko futbola. Argi dubietatik zein nahiago duen:«Areto futbolean bikoitza dis-frutatzen dut». Hala ere, bada-kite biek areto futbolak ez due-la, askotan, protagonismo han-diegirik. Ane Cavero: «Gehiagolandu beharra dago areto fut-bola, oraindik ere protagonis-moa falta zaio».

Bizkaian talde gehiago dau-dela diote, eta maila altuagoadutela gehiago lantzen dutela-ko. Areto futbola bultzatu be-harra dagoela ere uste dute:«Ez da asko bultzatu, bainahala egin beharko litzateke».

«Gehiago landubeharra dago aretofutbola, oraindikere protagonismoafalta zaio» Ane CaveroEuskal Selekzioko jokalaria

Babeslea

Page 11: Goiberri 183. zenbakia

GOIBERRI 11GURE LURRA

«Erleak desagertukobalira gizakiak nekeziraungo luke denboran»

Josune Zarandona ZaldibiaTeresa Giral aditu kubatarra Gi-puzkoan izan berri da. Hasiera-ko helburua Gipuzkoako Erle-zale elkarteko kideei formazioaeskaintzea izan da. Bidaia pro-besteko asmotan, apiterapia-ren inguruko hitzaldi bat ere es-

kaini du, eta bertako erlezainekberarekin egoteko aukera ereizan dute.Noiz eta nola hasi zinen erleakikertzen?Albaitaritza ikasketak egiten arinintzela La Habanako Labora-torio Nacional de DiagnosticoVeterinario delakoan hasi nin-tzen lanean. Hamaika urteeman nituen han, baina ikaske-tak amaituta ez nuen lanerakoplazarik aurkitu bertan. Lagunbatek Estacion EsperimentalApicola (gaur Centro de Inves-tigacion Apicola dena) delako-

Teresa Giralkubatarra (Ciudadde Matanzas,1950) apiterapianaditua da, eta 27urte eman dituerleak ikertzen.

JOSUNE ZARANDONA

az hitz egin zidan. Bertan plaza

bat lortu nuen eta 27 urte emannituen ikerlari bezala lanean.Ordukoa da erleen munduare-kin eta apiterapiarekin nire le-hendabiziko harremana. Zein izan da zure lana zehazki?Erleak eta erlauntzetatik erato-rritako produktuak ikertzeaizan da nire lana, gero produktuhauek gizakientzako eta ani-malientzako sendagaietanaplikatzeko. Beste modu bate-ra esanda, nik ikerketa aurrekli-nikoa egin dut, produktua berehorretan ikertu, gero medikun-tzan erabili ahal izateko.

Erlauntzetatik eratorritakoproduktuak oso erabilgarriakdira hortaz, medikuntzan? Erlauntzetako produktu guz-tiak osagarri nutrizionalak dira,baina metabolismoa erregula-tzeko akzio bat ere badute, etahorregatik gaixotasunak trata-tzeko erabil daitezke. Gainera,printzipio aktibo asko daukate,beste produktu batzuetan ne-kez aurkitu daitezkeenak, ho-rregatik dira hain onuragarriak.Formazioa eskaintzera etorrizara Gipuzkoara.Bisita honekin, kolaboratzendudan Consejo Cientifico Vete-

rinario eta Gipuzkoako ErlezainElkartearen arteko elkarlanarihasiera eman diogu. Bertanegiten den produktuen kalita-tea eta trazabilitatea bermatubeharra dago, kanpotik dato-zen produktuen gainetik. Pro-duktuen dibertsifikazioa bul-tzatu behar da. Erlezainek eztiaegiten dute hemen, baina pro-polia edo lore-hautsa ere ber-tan produzitzea lortu nahi da. Erleak garrantzitsuak dira? Erleak zaindu behar ditugu, de-sagertuko balira, gizakiak ne-kez iraungo luke, landareekhazteari utziko bailiokete.

Page 12: Goiberri 183. zenbakia

12 GOIBERRIERREPORTAJEA

Euskararentzat paradigma berri bat sortzea nahitaezkoa dela agertu du berrikiPatxi Saez soziolinguista beasaindarrak. Lidergoa falta du euskarak, eta horiEuskaltzandiak hartu beharrekoa dela uste du. Lan mundua irabaztea da giltza.

Aimar Maiz BeasainEuskara «bidegurutzean» da-kusa Patxi Saez Beloki soziolin-guista beasaindarrak. Orain ar-teko bideak eman beharrekoaeman du. Aurrerantzean, «be-harra» sortzea da euskara bizi-tzen jarraitzeko formula. Para-digma berria definitubeharradago. Euskaltzaindiari lidergoahartzeko eskatu dio, hurrengourteetarako norabidea zehatzdezan, eta 2018an —erakunde-aren mendeurrenean, EuskaraBaturaren 50. urteurrenean—kongresu batean «mugarria»jar dezan. Lan mundua irabazibeharra dagoela ere argi du. «Aspalditik nuen euskararen

inguruan kezka. Iaz minbiziaatzeman zidaten. Nire burua bi-degurutze batean ikusi nuen.Euskara ere bai. Buruan nitue-nak plazaratu nahi nituen». Lehenik, Elefantea ikusi arti-

kulua idatzi zuen. «Eragitekoasmoz, kontzientzia pizteko».50 erantzun jaso zituen. «Jen-dea gai honekin gosez eta ega-rriz dagoela jabetu nintzen».Berarekin izandako elkarrizke-tatik ateratakoak, segidan: Euskara bidegurutzeandago. Lidergorik ez dauka.2015eko irailaren 10ean AndresUrrutia euskaltzainburuari ho-rixe esan zion. «Lidergoa har-tzeko Euskaltzaindia ikustendut egokiena. Lehen ere izanzen, gauzak abian jartzeko gi-daritza eduki du historian ze-har. Gero, etorriko da egokitzenzaiona, eta segituko du hasita-ko lana, beste arloekin gertatuden bezala».

Erronka estatusean dago.Estatusean edo egoeran. Orainarte Euskaltzaindiak corpusalandu du. «Euskaltzaindiakonarpena du gizartean, euskal-dun guztiok onartzen dugu. Au-toritatea du gainera, oso-osogarrantzitsua dena. Urrutiariproposatu nion heltzeko gidari-tzari. Bidea gizarte zibilarekineta euskalgintzarekin bateraegin behar da».Paradigma berria. Estrategiabat behar da, paradigma batbehar da. «Denok jarraitukoduguna». Gaur egun, SanchezCarrión Txepetx-en Un futuropara nuestro pasado tesiko 3urratsak jarraitzen dira: 1) erabi-lera; 2) ezagutza; 3) motiba-

zioa. «Hirugarren urratseangaude, motibazioan: kanpai-nak, borondatea bilatzea,nahia sustatzea da politikaEusko Jaurlaritzaren hurrengourteetarako txostenean». Hizkuntza moldatu.Hizkun-tza tresna da, komunikaziora-ko. Hiztunen komunikazio be-harretara egokitu dira ingurukobeste hizkuntza guztiak, histo-rian zehar. Hizkuntzak moldatubeharra dago. Hizkuntzaren ga-rapena eta modernizazioamoldatu direlako etorri dira. Hizkuntza gutxituen defini-zioa. Euskaltzaindiari eskatuzion. «Nire ustez, hizkuntza gu-txitua da bere hiztunen komu-nikazio behar guztiei erantzu-ten ez diena. Funtzio batzueta-rako beste hizkuntza baterabiltzen duenean hiztunak,hark bereganatu dituelako fun-tzio batzuk. Noiz dago hizkun-

tza galbidean? Bere hiztunenkomunikazio beharrei erantzu-teko baliorik ez duenean». Gurdiaren paradigma. Zeregin egoerari buelta emateko?Gurdiaren paradigma asmatuzuen. Hizkuntzari tira egitendiona beharra dela planteatudu. Hizkuntza baten beharrageroz eta handiagoa denean,erabilera (gurdiaren gurpilak)ere handitu egiten da, eta eza-gutza (daraman karga) ere bai.«Ondorengo urteetarako be-harra sortu behar da». Euskara lan mundura. Eus-kaldunak Gatazkaren sindro-meadeitzen duena dauka: gaz-telaniaz ari diren tokian —lan-tokian, adibidez— euskaraz

hasi eta kontra egin nahi eza.«Ulertzen da arazoak euskara-rekin izango ditugula, txikitatik(hirira joandakoan...). Aldiz,gaztelaniarekin ez dela arazorikizango. Enpresan, adibidez, zu-zendaritzatik babes bat etor-tzen denean euskara erabiltze-ko esanez, ziurtasun bat edo le-gitimazio bat ematen diohiztunari». Zein da bidea?. Jokabidea al-datzea. «Euskaldunak euska-raz egiten jar ditzagun. Euskarabigarren hizkuntza dutenen ka-suan, ikusten badu hizkuntz jo-kabidea euskaraz dela, joko ho-rretan sartuko da; sistema ezbortxatzeagatik, gatazka ezsortzeagatik. Gatazkaren sin-dromea izango du, baina gazte-laniaz egiten duenak». Jokalekuak sortu. Eskolanikasten da euskara, baina egingero ez. «Futbol eskolan baka-

Beharra behar du

«Lan munduaeuskalduntzen ezbadugu, ez dugueuskara sekulanormalizatuko»

«Estrategia etaparadigma batbehar da. Lidergoahartzeko egokienaEuskaltzaindia da»Patxi Saez BelokiSoziolinguista

Page 13: Goiberri 183. zenbakia

rrik ibilita ezin da futbolean ika-si. Urte askoan, euskara ikasidutenekin hori egin dugu: ezdute eskolatik kanpora jokale-kurik izan euskaraz egiteko».Jokalekuak asmatu behar dira. Inbertsio galdua. Gaur egun,euskaraz aritzeko interbentzioguztiak haur eta gazteenganabideratuta daude. Eskolara,unibertsitatera. Baina gero, lanmundura iristen direnean, handenak erdaraz funtzionatzendu. «Gizarteak pertsona horiekeuskalduntzen egiten duen in-bertsio guztia galtzen da». Lan mundua da giltzarria.Hor eragin behar da. Lan mun-dua da gizakiaren jarduera ga-rrantzitsuena. «Bizitzaren le-hen 25 urteetan ikasten dugunguztia lan munduari begiraikasten dugu. Gizakiaren oina-rrizko beharra da elikatzea, ja-tekoa bilatzea. Garai batean,ehiza zen lana, egunaren ordugehienak horretan pasatzen zi-tuzten, jatekoa lortzen. Orain15.000 urte ere lan munduareninguruan zegoen antolatuta bi-zitza. Orain ere bai. Denboragehiena lanean pasatzen dugu,esnarik gauden denboraren er-dia baino gehiago».

Lan mundua euskaldundu.«Lan mundua euskalduntzenez badugu, ez dugu euskaranormalizatuko. Beharrezkoegin dezagun euskara lan mun-duan, eta gizartean ere beha-rrezko egingo dugu. Ahulezia Patxi Saez soziolinguista, Beasainen. AIMAR MAIZ

GOIBGOIBERRII 13ERREPORTAJEA

indartu dezagun; etsaiak osoondo daki euskararen ahulezialan munduan dagoela, eta ho-rregatik diote ez duela baliolana bilatzeko, lanerako».Corpusa/bizi indarra. Azken30 urtean corpusari eman zaiogarrantzia. «Ondo, beharrez-koa zen; euskara batua finka-tzea... Baina hizkuntzari hiztu-nek ematen diote bizi-indarra.Gaur egun, orduan baino %70lur (hiztun) gehiago dauka lore-ontzi hark. Baina ez dio bizi-in-darrik ematen landareari (hiz-kuntzari), dakitenek ez duteeuskara erabiltzen». Inkestak babestuta. Aben-duaren 3an iritzi artikulua 16mediotan atera eta inkesta batmartxan jarri zuen Interneten:a) Euskaltzaindiak gidaritzahartzearekin ados %83 dago;b) 2018an Euskaltzaindiakkongresu bat egin eta estatu-saren mugarria jartzearekinados %85, ondoren nondik jobehar den azaltzeko. Euskaltzaindiak hasi du bi-dea. Otsailaren 12an jardunal-dia antolatu zuen, Saezen es-kaerari erantzunez, iritziak ja-sotzeko. Informazio horrekinerabakiko du zer egin. «BainaEuskaltzaindiak bere bidea egi-tea erabaki duela aurreratu zi-dan Urrutiak; hori ez da sekulagertatu. Nik helburua lortu dut:kezka batetik eztabaida batpiztu, eta pausoak hasi. Denabatera etorri da».

Page 14: Goiberri 183. zenbakia

14 GOIBERRIGARAI BATEAN

Tradizioak ez du etenik Iñaki Gurrutxaga ZaldibiaJuan Inazio Iztueta dantzari etakoreografoaren (1767-1845)sorterria da Zaldibia. Besteakbeste, Guipuzcoa’ko dantzagogoangarrien kondaira edohistoria liburua plazaratu zuen1824an, eta bertan Gipuzkoako36 dantza zehatz-mehatz jaso-ta utzi zituen. Historiaren joanean dantza-

rekin lotu estua izan du Naña-rripeko herriak, eta gora behe-rak gora behera, dantzarakoohiturari eta tradizioari eustenjakin du. Datorren igandean, hi-lak 13, esaterako, Iztueta dan-tza taldeak antolatuta, aro be-rriko 26. Dantzari Txikien Egunahartuko du Zaldibiak, eta hortikhamabost egunera, hilaren27an, Saturdiko Erromeriandantzak ez du kalerik egingo.

Neska dantzarien taldea etahaien jirako lagunak, orainberrogei urte (1976-04-01)Zaldibiako Saturdi auzoanateratako irudian. GURE GIPUZKOA

Page 15: Goiberri 183. zenbakia
Page 16: Goiberri 183. zenbakia