morralito arroz en miskito

8
AÑO 3 • 5 ta Edición No. 6 • Morralito de Arroz en Miskito • Septiembre de 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares www.inta.gob.ni INTA SURUNKA LUPIA KAISA RAIS MANGKAIA

Upload: inta-tecnologia

Post on 22-Mar-2016

237 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

INTA SURUNKA LUPIA AÑO 3 • 5 ta Edición No. 6 • Morralito de Arroz en Miskito • Septiembre de 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares www.inta.gob.ni

TRANSCRIPT

Page 1: Morralito Arroz en Miskito

AÑO 3 • 5ta Edición No. 6 • Morralito de Arroz en Miskito• Septiembre de 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares

www.inta.gob.ni

INTASURUNKA LUPIA

KAISA RAIS MANGKAIA

Page 2: Morralito Arroz en Miskito

KAISA RAISMANGKAIA

2

Kaisa rais mangkaiaTasbaia redi daukaia

Rais tasbaia ba kau pain sa tasba kum plat kaia. Baha wina kaisa laki kaikaia baha tasbaiara liwa saura satka nani bara sa sapa. Natka bara sa baha lika naku daukisa, manzana kum bilara piska 5 ra briaia:

Naya walara unta wal, lila piskara unta kum an last nayara unta wal salhkaia, kumi bani 20 ins ai mununtara.

Untika bani tasbaia ba laki kaikaia, sukri o bil laira bara sa sapa, kan baha nani lawya sika kau tasba wina wan raiska wakia nani pisa bara sin yaban pain pauras.

Insla wark tatakra nani, namsla nani impiara ankpara. Man ankisma pyuara:

• Daiwan sirpi nani patkas sut iki tikisma.

• Tasba auhnka briba sin man apu daukisma bara sin dia vitaminka wal manra ai ma ailal maikbia, manka wala nani ba.

• Impiara ba dus tara, dus sirpi respect munras, baku sika won tingnika nani sut lawisa.

Bahamna kaisa wan nasla bilara dus nani sin sut klakaia apia.

Dus wahya o nauka sirpi nani insla bilara ba kaisa insla ul bilara yakabaia (baha sika incorporación de rastrojos wi ba upla bila walara).

Dus wahya o dus nauka nani tasbara yakabaia

Dus wahya o dus nauka nani insla bilara yakabaia

Mangkaia macinka kum wan araska, wan yakas ka o wan bipka nani wal yus munisa

Page 3: Morralito Arroz en Miskito

3

INTASURUNKA LUPIA

Rais ba wahwi sin mangkisa, tasba kum klin sa bara an suamp nani ra

SAUMUK SATKA NANI

Saumuk pain nani ba yus muns, ma ailal sakisma nani ba, daiwan satka nani an siknis yula nani uba ambuk munras, witka karna nani ba.

INTA N-1: Wihta karna baha sikniska Piricularia mapara; dakisa 117-120 des bilara, wankisa 120 bik o quintales manzana kum wina. Naha rais ka mangkisa León, Chinandega, Granada, Matagalpa, Rivas y Carazo.

INTA Dorado: Rais sikniska Piricularia mapara wihta karna, dakisa 120-125 des bilara, wankisa 110 bik o quintales manzana kum wina. Naha rais ka mangkisa Chinandega, Jalapa, Pantasma, Río San Juan, Cárdenas, RAAN y RAAS.

INTA Chinandega: Rais sikniska Piricularia mapara wihta karna, dakisa 105-110 des bilara, wankisa 115 bik o quintales manzana kum wina. Naha rais ka mangkisa León, Chinandega, Granada, Matagalpa, Rivas, Carazo, RAAN y RAAS.

INTA mai wisa naha saumukka sat ka nani yus munaia:

Page 4: Morralito Arroz en Miskito

KAISA RAISMANGKAIA

4

Mangkaia pyua ba Wan saumukka redi bri taim, trabil kumi apusa ai pyua ba kat mankaia. Baha lika mayo 15 ba wina junio 15-30. Yawan zonikara sipsa rais taim wal kat mangkaia, li kau auhwi ba wal.

Dia praiska saumuk mangkaia ba Kaisa yawan rais saumuk yus munaia 60 paun manzana kum bilara an mangkaia 20-30 ins rais yabalka wapi taukaia bani, 10 ins ba lika rais unta kum wina rais unta wala, unta banira mangkaia 8-10 rais ma. Baku lika wan nasla bilara sipsa 90,000 rais dusa brikaia, bara sin rais kau ailal sakbia.

Inma sakaia baRais nasla ba klin brikaia sa past 30 des ba. Yawan tanira uba li auhwi ba mihta taim wal o yumhpa kat inma sakaia sa 45 des alkaia ba bilara.

Inma nani ba sika rais wal aiklabisa naha nani ba dukiara:a. Tasba wina li briaia dukiara.b. Tasba wina aunhka o vitaminka briaia

dukiara.c. Lapta briaia dukiara.d. Witin kau ples briaia dukiara. Inma sika

kau isti pawisa bara witin kau ples brisa, baku sika witin kau taura taki rais ra pura luwisa. Bahamna man raiskam inma pyua ba kat sakras ma taim, nahki witin aima ailal maikbia lukisma?

Inma tikaia dukiara rais kamra puisin yus munpara ban tankaskira. Kan puisin satka ailal ba yus munaia adar ka apu takan, baha nani sika uba puisin karna wan rayaka mapara, bara tasba daiwra an li daiwra nani mapara an wan kaina kir mapara sin.

Past wan almukka nani rais nasla daukikan kuna puisin ba dia sa sapa nu apu kan. Baha mihta witin nani kau rayaka saun kan, kasak almuk takikan kuna karna bahngwikan ai wina tara lainkara.

Wan natka kum bri kaia sa natka satka sut ba laki kaikaia naha satka nani baku:Saumuk kum pain an klin ba yus munaia, tasbaia redi daukaia pyua ba kat; dia mangkaia ba kat, uba sitni mangkaia apia an klin bri kaia insla bilara, naya nani an yabal wapaika nani sin.

Yus manaia ispara wal, wan mihta wal sin daikaia inma nani ba.

Puisin ba last pyuara kat sipsa yus munaia, baha sin ani yus munaia sip nani ba.

Page 5: Morralito Arroz en Miskito

5

INTASURUNKA LUPIA

RAISRA DAIWAN AMbUK MUNI NANI bA

Raisra daiwan lupia nani ailal pali laiksa. Baha nani tilara kau ba:

Tasbara liwa satka nani bara ba.

Sukri wi ba an bil laira nani

Rais wahya daiwra nani

Rais dalinka wibaBaha lika rais dusara dimi pisa. Mahbra nani ailal kaikisma taim sainka sa, baha daiwra ailal takaisa.

Sogata wiba baNaha lika rais wahya bara dusa kura palira ambuk munisa namika rais sirpi taim, 30 des nani bri taim. Naha daiwra lupia sika rais ra siknis yula kum yabisa, baha sika nina hoja blanca.

bil lairarayaka tanka

Sukri yaptika an luhpia

Page 6: Morralito Arroz en Miskito

KAISA RAISMANGKAIA

6

Mustukra nani Mustukra nani ba kasak pali rais ra trabil munisa sligban taim wina, rais laya dinkuya ba sut utbi disa, baku sika taya baman daukisa.

Any pyuara mustukra namsla bilara ailal bara sa, watskam bas. Laki kaiks namsla bila ra mita kum ra mustukra wal kaikisma bara, man mahka diara kum alki dauks.

Baha lika pábula tangni wahya baku, surhwa wahya o wakia baku klami muni raiskam naslara laiks tri des bani o wik bani titan taim.

Rais siknis ka nani

La Piricularia, Naha lika rais wahya sikniska yula hongo kum wina yabisa rais pawanka ini pyuara. Baha mihta rais saumuk kum naha sikniska mapara wihta karna sa kaka yus munaia.

Rais ra piricularia siknis ka yaban taim

Rais ma puputny o siksa, Rais sikniska yula kum yabisa hongo an bacteria kum wina.

Rais ma nani ra sikniska prukan taim

Rais wahya pihni, Rais sikniska yula kum daiwan lupia kum sogata wiba mihta raisra lukisa. Naha sikniska mapara saumuk wihta karna ba yus munaia, inma nani pain sakaia bara sin daiwan sirpi nani sikniska yula yabiba nani wira laki kaikaia rais nasla bilara.

Rais sikniska hoja blanca wi ba

Page 7: Morralito Arroz en Miskito

7

INTASURUNKA LUPIA

Matis naniNaha nani sin rais naslara kasak ambuk munisa. Bahamna kaisa wan raiska nasla bilara, tnaya piskara kasak klin brikaia an rais pat pihwan taim isti dakaia.

Daiwan sirpi wala kum rais ra trabil muni ba sika bila laya ukata baku pihni sa nina (Salivita o Salivaso)

Dakaia

Rais dakaia ba 95 porcent pat pawan bara mahka dakaia. Uba inslara swiaia apia. Matis nani trabil munisa an taim kauhla ba wal kli rais ma sipsa li aiwinara utbaia o briaia.

Bahamna dakuya ba wina pain lakaia kau pliskara auhbi swiras bara.kan rais ba unta wina utlara brih aula ba, kau aiwinara li brisa 20-22 porcent.

Lakaia Man laptara lakisma taim brih wayasma 13 porcent kat ai winara li briba. Baku lika man sipsma pyu ailal suni briaia saumuk o piaia dukiara, bara tuhtu raiskamra alkbia apia.

KakbaiaWan amia tikbiara saumuk bara won piayka yauhka dukiara.

Sipsa swiaia bik nanira, drum nanira, silos metálicos bara tat bakska satka nanira sin.

Pain natka ba kat man raiskam silo ra mangkma

kaka, win takanka brima an patam ma ba sin kau pain

kabia

Page 8: Morralito Arroz en Miskito

Mamangkra nani, tasba ritska main kakaikra nani kainamra wap

Una Publicación delInstituto Nicaragüense

de Tecnología Agropecuaria

INTAFinanciado por:Banco Mundial

INTASURUNKA LUPIA