guíacosechatemprana miskito

20
m FUÑICA SIPAR MARIKANKA Aya sun dakaya an lakaya papta bilara J p RED SICTA PROYECTO REO DE INNOVACION AGRICOLA Cooperación Suiza en América Central COOHEKAIIVA Ub SERVICIOSMULIIPLES SANTIAGO K.L. EL JICARO, NUEVA SbGOVIA

Upload: dennis-joe-stanley

Post on 17-Aug-2015

250 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

manual en idioma indigena del cultivo del maiz

TRANSCRIPT

mFUICASIPAR MARIKANKAAya sun dakaya an lakaya papta bilaraJ pREDSI CTAPROYECTO REO DEINNOVACION AGRICOLACooperaci n Sui za en Amri ca Cent ralCOOHEKAIIVAUbSERVICIOS MULIIPLES SANTIAGOK.L. ELJ ICARO, NUEVASbGOVIABaikanka tara: Sipar marikanka - Aya sun dakaya an lakaya utla sirpibilaraDiara rayamarikanka,munayaproyecto RED SICTA/llCA ilpmunaya an suiza Amrica Central,bakuayabapainpaubia anpain dakayabahaReginCentro Americana.Aya sun dakaya anlakayautla sirpibabilara proyectopawankamunisan maisapakanka tecnologa wal ayapain dakaya anlantakayabakuayabauba aisabia apia(zaamays)aya sun dakaya anmaba saki utlabilara opapta bilara dinkaya, daukayamuniba an wilkanka bahnani anSantiago,PROCOCER, RayaHorizonteca,Carlos Fonseca,CCAJ , Abril 20-UGAQ-COMFOC an socio- baha wapnibribaINTA,PMA,FUNICA,llCA/RED SICTA UNAG wark nani daukiba.Sinskalakamanki uplikanani:Ren Rivera,Taura alkisa wapisa Proyecto Red SICTA Darwin Granda,ProyectoRedSICTA J essPrez,ProyectoRedSICTALakikaikaikanuplika: SebastinSalinas,Responsable de Postcosecha INTA NicaraguaFrancisco Alvarado,Coordinador del Proyecto P4P Compraspara elProgreso delPMA,Nicaragua. Elmer Sarantes, tcnico dela Cooperativa SantiagoMarikankaSipsabusuankaya 30%ayamaba pat pat pawitem,batem dakaya.Bakumababusuantem,ayabahisti dakaya wans- makaka ayan wartakiba wallakaya ar manmihta diarakum pasa brih dukia wal.Baha trabilka famaly ailal war takibabaha trabilka apia Centroa- mricara,pipar an dakaya tradicionka yusmuniba ayamunun- tabakrikibapi suisa bakulaubia dukiara,bahamounkumo kau, 15%.Baha,li ahwitem temka,baha aya dakaya temkaliubabahwan- te,ayaba aisawisa kuna ayabusuanbabrih genk banhtara suni lakaya.Basin,lukikaikaia aya dakayaubabrih sunramtem, sipsa ailal aisawisa a naya mabauba wihratempasabamihtabatakisa, basin daiwan dimisa anmatis,pispisrapihbanwisa(gorgojo aya sitophiluszeamais) ai mahbra ayamara suisa.Basin sipsakauhisti pali aisawaya diara wala alprawitem an ma sat sat puraraulisa,baku diaraba,bahadiara apiasamas at sataisawankaikramtem sip brih sunras an sip brihatkras.Naha dakibanhribakaukler nutakma dukira,bahabaha dakaya palitem temka (wahyaba ul pura prakitembaha sikapain lawansa),pasaba yusmunisapaptabilaramasat sat laubia dukiara.Bapahinikakum ba winahelpainkum sakma dukiara sun dakaya an sinubamanibanikarna wark takisma dukiara.Dr.Ren RiveraTaura alkisa wapisa Proyecto Red SICTA [email protected] kulkanka tara sun dakayaWark tara daukibahwisnabaayabapakaya,bapat histi paki dan takaya.(miBapat, painsa luki kaikayahisti paki dantakaya baku wan karna alkiwaya lus tikaya apia dukiara.W" olO oloo.mOI4 o. o. o;Basinlakikaikaya diarawalananiba sin:I An awar an numba pakisma.I Ani ma busuanba wal wark takayasma.I Basin ma kalatka chesntakisa an dusa.I Bila ma kolorkasihsaba ayabawal prawisa. I Lawaya sipsa sapa.2Ubalet dakayamihta aisawisaAya ma ba pat pawantem sipsa histiliwa dimaya lauya ninaba (Diatraea saccharalis)Dia takisa aya ba huya aihwa kriki suibiatemPles pain apuma ba lakaya, famaly naniba wark takras ayaba pawantem, wahya nani lawitem aya ma ba pura prakisa, baku sika wahya ul pain lawansa.Bakat suiaia aya dusa ba li hawi lubiatemkat. Baku, sin li hawi tem, laya 0 ba tahwi Takisa an 'ma ba pain pali suisa.Baku sin aya dusa ba uba aiwa suisatem, wahya busui ay ama bila ba aisawisa.Aya bilaba pawantem dakayaAya pat pawansa li ailal britem kantidad ka 35% bawina ayama ba dan wihra apiasades lawan baman suisa.Aya bilaba sipsma nutakaya diara wala baku:Baha daiwan sirpiba (wahyaba aya mara pura prakisa) an lawan, an sin ayaba kolor wal brisa.i' iMa puntikara sihsa takisa aya ba wal prawisa.5SundakayaFos lilka kaikramba wina marikanka kum dauks aya bila ba pawantembaku un takaya ahkia dakaya.Baha klabekabaman aptu utlalupia kumlawa, anpasa pain dimikaya, baku ma ba pain lawisa baha 35% an 16% bara 60 dee.Baha dee ka naniba wina aya ba suiaia utla sirpibara lawi kabia anbaku sipsma pain menkaikaya upla mai implihbia dukiara an liwa dimbiaUtla sirpiba o papta ba aya ma ba lakaya dukiasaAya maba histi dakaya. Utla mununta tahat ka yeng bahna, slaubla an papta, utla dusa,bilaba dusa, kauhru dusa,kalila wayarka, mununhtaba sin tahat wal palkaya, kauhru dus. Bananiba sipsma venta sipar atkiba wina atkaya.Yeng binka, slaubla o paptaPasa pleska kat wayadus mina sabi dinkan450 yari kun kumiiJIL.''''lili2.5 yariBilka mankaya matis lubia apia dukiaraYeng lalalr walmatis I apia dukia20 yari kum kumUtla sirpi o papta maki lantakaya baha 27/qq ayaPles kumbris wamtla lamara, bawina sipsma utla sirpiba men kaikaya.Ples kaba pasa ailal kaya, bika pasaba sika helmunisa histi maba laubia.Untaba pain salhkaya batem dusaba bapaya. Dusara aptu lat siksa laikaya ani pat dusaDusa ba klaki tasbara unta kum dauki dusaba bapaya. Dusara lat sihsa wal laikayaani nani pat untikara bapranba ,baku dusaba histi aisaubia apia dukiara.Munuhta tat kaba sabaya,1.20 yari kumkumlaiwra tasba wina. Tahat ar dus yus muns.Naya tahathat kaba sabaya, tat ar dus o wayar. Tat ar dusaba wira cuawan kaya pulgada cum,baku pasaba pain lubia aya ba laubia dukiara.UJWatla naya ra dur kumpas, tat ar dus nani yus muns.91 yariBanhtaba mans. Yeng yus muns, bilabila wahyaba ba nani wal baman sipsma kaka.Yeng pis lupia kum wal matis ikaika kum dauks an 1yari tasba munuhtara suis.10Papta banhkayaJKUtla sirpiba klin munaya, bila bakku an latakku, daiwan ikaika wal basin cipermetrina.Aya wahyaba saki pain naniba baman suns. Basin wahyaba wal sin sipsma sunaya.\T\Aya ba kal ar yamhpus walpain yakabi suiai. Aya pain papta bilara suis. Kal ar yahmpus kaba daiwan naniba ul ikisa.11Papta banhkayaAya raya ma satsat naniba, sipsma cal dasuan ar yamhpus wal yakabaya, baku liwa ar daiwan satat naniba sip dibia apia.yp p p p r FHp*rAya uba apusmakaka paptaba o utla sirpiba )bankaya,bolsa kum wal aya pura prakisuis, baku sipsma men kaikaya daiwan ar busbia apia dukiara.12Papta maki lantakaya bahaMinitra wih lakikaikikaya paptaba. Aya ba pat aisawikak, aptu aya ba papta wina saki klin munaya daiwan laya wal.Aya maba saki laki sunayaLi dan auhrastem aya ba ul saks paptaba wina, aya maba ul saks laptara laubia,baku busuamba ul laubia 13%.Kau sunrasmatem ayamaba laki kais busua apia kakaUpla kum aya dakaya lantem aya maba ai mihta wal taibi kaikisa karnasapa ar kau buasuantem.Apia kaka ai napa wal kriki kaikisa karnasapa ar kau busuantem.a) Kaunutakaya wansma kaka salbrih, batillawan kumra ma ba mankidanhtem sal ispan kumbrihbatil kara5Kau busuan brikakalaptarasuis laubiafb) Batil ba brih sinhs_awar minitkumdanhtem15 minit laptara suis.c) KM brih sihns bat Ibadanhtemla laki kaiks. Batil tayara prawi kaka maba 15% kau busuansa.d) Bha takbia kaka, aiya maba laptara saks laubia want minits kum danh tayamkli brih saki laks,batayam 13% kat laubia tayam plastik ra diknki suni suis ayaba pat lauwan kaka.16Drap aisawan an kau dakayaSun dakaya anpain sunaya papta watlara, bakutem diara sut pain takisa. Bku sin aya dakramba sipsma ailal lus tikaya10 ar 50 baha diara yumpaba mente mankrasmatem.Aya tanka yus munisma kaka aya maba sunay, uta mununhtara suiaia, utla bilara sin.Proyecto Red aninnobasion diara nanima pakiba (Red SICTA) InstitutoInteramericano de Cooperacin para la Agricultura (IICA) Cooperacin Suiza en Amrica Centralwww.observatorioredsicta.infoNAHA NUMBIKARA AI WINS Tel.(505) 2276-1196,2276-2754 ext-4154 E-mail:[email protected] Managua,Nicaragua.Utla wark takanka delllCA,km10 carretera a MasayaInstitutos de Investigacin Agropecuaria miembros del Sistema de Integracin Centroamericana de Tecnologa Agrcola (SICTA)Gobi ernodeReconci l i aci n yUni dadNaci onaliPuMe, JW'm*'!Centro Nacional de Tecnologa Agropecuaria y Forestal Enrique Alvarez CrdobaCostoRicaInstitutoNacional de Investigaciones Forestales, Agrcolas y Pecuarias^1