aprendamosel miskito

Upload: elh-kuervo

Post on 02-Jun-2018

286 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    1/66

    APRENDAMOSEL

    MISKITOMTODO CON

    FRASES BSICAS,

    GRAMTICA YEJERCICIOS

    DIECISIS

    CAPTULOSEscrito por:

    Prof. Dionisio Francisco Melgara Brown

    Doctor HonorisCausa

    Waspam, Ro Coco (Wangki Awala) 31 de Enero, 2011

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    2/66

    N D I C EDedicatoriaFrases y Expresiones BsicaCaptulo Primero: El Tiempo Pasado del VerboCaptulo Segundo: Los Acompaantes del Sustantivo

    Captulo Tercero: El Tiempo Presente del VerboCaptulo Cuarto: Las PosposicionesCaptulo Quinto: El Imperativo y las Formas Negativas del VerboCaptulo Sexto: Los ParticipiosCaptulo Sptimo: Formas del SustantivoCaptulo Octavo: El Tiempo Futuro y una manera de expresar ObligacinCaptulo Noveno: Las Conjunciones, el Participio Pasado y los Usos del VerbodaukaiaCaptulo Dcimo: Ms Conjunciones y YawanCaptulo Undcimo: El ParentescoCaptulo Duodcimo: Comidas y Cocina

    Captulo Dcimotercero: La Palabra de DiosCaptulo Dcimocuarto: El Cuerpo y sus EnfermedadesCaptulo Dcimoquinto: Wan Lal ba(La Cabeza)Captulo Dcimosexto: Sustantivos Derivados del Verbo

    Anexo (1): Nmeros en Miskito (1 al 100

    ALGUNAS FRASES Y EXPRESIONES BSICAS EN EL

    APRENDIZAJE DEL MISKITO1. Naksa! = Hola!2. Nahki sma?= Cmo est usted?

    3. Naksa, Pedro! Nahki sma? = Hola, Pedro! Cmo ests?4. Yang pain sna. = Yo estoy bien.5. Witin nani pain sa. = Ellos estn bien.6. Bara man?= Y usted?7. Yang sin pain sna. = Yo tambin estoy bien.8. Yang pain apia sna. = No estoy bien. No me siento bien.

    9.Da brisma? = Qu tienes?10.Siknis ai daukisa(Siknis sna).= Estoy enfermo(a).11.Laila klauhisa. =Me duele la cabeza.12.Biaira klauhisa. =Me duele el estmago. Me duele la barriga.13.Aspital ra pat waram? =Ya fuiste al hospital?

    14.o, aspital ra pat wari. =S, ya fui al hospital.15.o, daktar ra pat wari. =S, ya fui al mdico.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    3/66

    16.Daktar bui da mai win? =Qu te dijo el mdico?17.Ska (pils) aikan, rawamna dukiara. =Me dio remedio (pastilla), para quemealivie.18.Baha uplika ba ya?= Quin es esa persona?19.Titan yamni (Manin). =Buenos das.

    20.Tutni yamni. =Buenas tardes.21.Tihmia yamni (Saiwan yamni). =Buenas noches.22.Yamni yaps (Kaiki yaps). =Buenas noches (Duerma bien).23.Yapan ai daukisa. =Tengo sueo.24.Man ninam da? =Cmo te llamas?25.Yang nini ___________. = Me llamo _______________.26.Lilia sna mai kakaira takaia.= Me alegro de conocerlo(a).27.Lilia sna kli mai kaikaia.= Me alegro de volver a verlo(a).28.Man ani wina?= De dnde es usted?29.Yang Waspam (Bilwi) wina.= Soy de Waspam (Bilwi).30.Man nra iwisma?= Vives aqu?

    31.Yang Masaya ra iwisna.= Vivo en Masaya.32.o, yang nra iwisna.= S, yo vivo aqu.33.Mayam brisma? =Tienes esposo(a)?34.o, yang mayi brisna. =S, tengo mi esposo(a).35.Apia, yang mayi pu. =No, yo no tengo esposo(a).36.Man mairin brisma? =Tienes mujer?37.Man waitna brisma? =Tienes hombre?38.Mani an brisma? Nahki mani brisma? =Cuntos aos tienes?39.Yang mani __________ brisna. =Tengo __________ aos.40.Muihkam (lamkra) nani brisma? =Tienes hermanos(as)?41.o, muihki _____ brisna. =S, tengo _____ hermanos(as).42.Naha da? =Qu es esto?43.Baha da? =Qu es eso?44.Ya balan? =Quin vino?45.Ya bin daukisa? =Quin hace ruido?46.Ya bui baha mai win? =Quin te dijo eso?47.Da muni lilia (sari) sma? =Por qu ests alegre (triste)?48.Ahkia balram? =Cundo viniste?49.Nahwala (naiwa) balri. =Ayer (hoy) vine.50.Ahkia waisma? =Cundo te vas a ir?51.Wik (kati) wala waisna (wamna). =Me ir la otra semana (el otro mes).

    52.Anira (ani mata) auma? =Dnde vas? Para dnde vas?53.Waitla ra auna. =Voy a mi casa.54.Tawanki ra auna. =Voy a mi pueblo.55.Prias ra auna. =Voy al culto (Misa).56.Markit ra auna. =Voy al mercado.57.Markit ra diara atkaia auna. =Voy al mercado a hacer compras.58.Ya wal auma? =Con quin vas?59.Ya wal balram? =Con quin viniste?60.Ya mita (bui) mai win? =Quin te (lo) dijo?61.Plun wiria (wir) aik. =Dme un poco de comida.62.Plun (pin) ai daukisa. =Tengo hambre.Tengo ganas de comer.

    63.L wiria (wir) aik. =Regleme (dme) un poco de agua.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    4/66

    64.Sip sma yapaia pliska kum aikaia? =Me puedes dar posada (un lugarparadormir)?65.Yapaia pliska kum aik. =Dme un lugar para dormir.66.Wamtla t wiria (wir) aik. =Dme un lugarcito en su casa.67.Aihtabaikam pliska wiria (wir) aik. =Prsteme su bao.

    68.Anira aihtabisa? =Dnde (en qu lugar) se baa?69.Tingni (wangki) ra. =En el riachuelo (ro).70.Naiwa da yua? =Qu da es hoy?71.Naiwa lika praidi (satadi). =Hoy es viernes (sbado).72.Kaisa prias ra. Kaisa prias dimaia. =Vamos al culto (Misa).73.Yang prias dimaia laik sna. =Me gusta asistir al culto (Misa).74.Baha dukia da prais? =Cunto vale eso (esa cosa)?75.Ten kordoba. =Diez crdobas.76.Aisabe (aisabi). =Adis.77.Mayam ra audi wis. =Saldeme (saludes) a su esposo(a).78.Pamalikam ra audiki yas. =Dle mi saludo a su familia.

    79.Kaiki was. =Vaya con cuidado. Que le vaya bien.80.Yamni was. =Que le vaya bien.81.Kli wal prawbia. =Nos volveremos a encontrar (ver).82.Yu wala kli wal prawbia. =Nos veremos de nuevo otro da.83.Yang Miskitu bla lan takisna. =Estoy aprendiendo el Miskito (la lenguaMiskita).84.Yang Miskitu bla lan takaia want. =Quiero aprender la lengua Miskita.85.Miskitu bla ba karna sa? =Es difcil la lengua Miskita?86.Apia, uya karna apia sa. =No, no es tan difcil.87.o, wiria (wir) karna sa. =S, es un poco difcil.88.Man skul dimisma? =Vas a la escuela?89.o, yang skul dimisna. =S, voy a la escuela (clase).90.Da manka ( grado ) ra sma? =En qu grado (ao) ests?91. Cuarto Grado ra sna. =Estoy en Cuarto Grado.92.Yang skul dimras. =No voy (asisto) a la escuela (clase).93.Da muni man skul dimras? = Por qu no vas a la escuela?94.Skul mana aibapaia pu mita. =Por no tener con qu pagar la Colegiatura.95.Papikam nina da? =Cmo se llama tu pap?96.Mamikam nina da? =Cmo se llama tu mam?97.Papiki nina __________. =Mi pap se llama __________.98.Mamiki nina __________. =Mi mam se llama __________.

    99.Muihkam nani nina da? =Cmo se llaman tus hermanos(as)?100.Muihki nani nina __________,__________. =Mis hermanos(as) sellaman________,__________.101.Lamkra nani nina da? =Cmo se llaman tus hermanas?102.Laikra nani nina __________,_________. =Mis hermanas sellaman__________,______________.103.Pna nani brisma? =Tienes amigos(as)?104.Pmnika nani nina da? =Cmo se llaman tus amigos(as)?105.Pinika nani nina ba __________,__________. =Mis amigos se llaman_____,__________.

    106. Trabil pu.=No hay problema. No hay de qu.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    5/66

    EXPRESIONES IDIOMTICAS Y FAMILIARESTiene usted reloj? =Man wats (watch) brisma?Qu hora es? =Da taim?Son las dos de la tarde. =Tutni tu aklak sa.

    A qu hora tiene que estar usted all? =Man da taim bahara (bra) kaiasma?Durmi usted bien en la noche? =Man tihmia pain yapram?A qu hora se acost usted? =Man da taim yapram (prawram)?Dorm muy bien en la noche.= Tihmia uba pain yapri.Gracias! =Tingki (tengki).Muchsimas gracias! =Tingki (tengki) pali.-Uba tingki (tengki).Estoy muy agradecido(a). =Yang uba (uya) tingki (tengki) lukisna.Es usted muy amable. =Man uba kupiam pain sma.Hgame este favor. =Na(na ha) hilpka wir ai dauks.A qu hora cierra esta tienda?= Naha sapka da taim prakisa?

    Tengo que ir a una reunin.=Yang mitin kum ra waia sna.Cundo ser la prxima reunin? =Mitin wala ba ahkia kabia?A ver! Djeme ver!= Kapu! Kaikan ai daukisa!Dnde trabajas?=Anira wark takisma?En qu puedo ayudarle?= Da ra hilp mai munaia sip sna?No lo s.= Yang nu pu.No te preocupes.= Uya lukpara.Hay una panadera por aqu cerca?= Naha lamara brit atki pliska kum nra sa?S, hay dos o tres.= o, wl o yumhpa baku nra sa.Cul es el ms cercano?= Ani ba kau lamara sa?

    EL DESAYUNO, ALMUERZO Y CENAEl desayuno ya est listo. =Titan pata ba pat ridi sa.El desayuno est en la mesa. =Titan pata (plun) ba tibil ra sa.Qu toma usted: t, caf o leche? =Man da disma: t, kpi o milk?El almuerzo ya est listo? =Dinar pata (plun) ba pat ridi sa.La cena est lista.= Tutni pata ba ridi sa.La cena ya est servida en la mesa. =Tutni pata ba (plun) pat tibil rakahban(mangkan) sa.Estoy con el estmago lleno. = Yang biaira banhwan (banhki) sa.

    La comida estuvo sabrosa. =Plun ba auhni kan.LA COMIDAA qu hora vamos a comer? =Yawan da taim plun pibia?Quiere usted sopa? =Man pilala (sopa)want sma?No, gracias; quiero un pedazo de carne. =Apia, tingki; wna ps want sna.Quiere de esta carne asada? =Naha wna angkan na wina want sma?Qu ms toma usted? =Da wala brima?Hay pescado? =Inska bra sa?Dme un tenedor y un cuchillo. =Park kum an ispan kum aik.Pseme la sal. =Sl ba wir laki aik.

    Por favor, pseme el azcar.= Pliskam (du pali) sugar (sukar) ba wir laki aik.Quiere usted algo ms? =Man kau diara wir want sma?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    6/66

    Trigame un vaso de agua. =L glas kum sal aik.Esta agua est deliciosa. =Laya na auhni sa.Es agua del manantial.= Baha lika kururia laya.Gracias al (a la) que cocin.= Plun piakan uplika ra tingki pali.Vienen muchos clientes (personas) a comer en este lugar?= Upla manis

    (ailal)naha pliska ra piaia balisa?Hay otro comedor en este lugar (pueblo)?= Naha tawanka ra plun piaiapliskawala nra sa?Otro da volver a comer en este lugar. =Yu wala kli naha pliska ra piaia balamna.

    OTRAS EXPRESIONES IDIOMTICASPerdone, disculpe.=Padin ai muns.-Iskius ai muns.No tiene importancia.= Diara tara apia sa. Baha lika diara apia.Tienes razn.= Raitkam brisma.Podras dejarme un peridico?= Sip sma nuspipa kum aikaia?Claro, por supuesto.= o, lukpara, maikamna.

    Qu te pasa?= Da brisma? Da mai daukisa?Creo que me ir a casa.= Yang lukisna utla ra mahka wamna.No me siento bien.= Pain apia sna.Ests trabajando?= Wark takisma?Vamos al cine. =Kaisa lilka kaikaia waia.Qu quieres que yo haga? =Man da want sma yang daukamna?Har lo que pueda. =Da sip sna ba yang daukamna.Se hace tarde. =Pat let sa. Pat let tawisaste es el da ms feliz de mi vida. =Naha na rayaki ra lilia yua kau tara sa.Hoy me siento muy cansado. =Naiwa na uba swapri daira walisna.Necesito descansar un poco ms. =Kau wir ris briaia nit sna.

    CAPTULO PRIMERO: EL TIEMPO PASADO DELVERBOI. G R A M T I C A1.El Infinitivo del Verbo (Ejemplo:ver, ser, estar) se forman en Miskito,aadiendo alarazla terminacinaia.Ejemplo: kaikaiabalaiawiaia

    2.El tiempo pasado del verbo (Ejemplo:vi, fui, estuve) se forma aadiendo a

    larazLas siguientes terminaciones (Pasado Indefinido):-riKaik ri (kaikri)Bal ri (balri)Wi ri (wri)-ramKaik ram (kaikram)Bal ram (balram)Wi ram (wiram)-an (in)Kaik an (kaikan)Bal an (balan)W in (win)NOTA:En los Ejercicios de este Captulo, se estar practicando y enfatizando

    msel Pasado Indefinido.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    7/66

    3.El Pasado Absolutose forma aadiendo a la razlas siguientes terminaciones: -atna (atni)kaik atna (kaikatna)bal atna (balatna)wi satna (wisatna)-atma

    kaik atma (kaikatma)bal atma (balatma)wi satma (wisatma)-ata (ati)kaik ata (kaikata)bal ata (balata)wi sata (wisata)

    NOTA:Algunos hablantes del Miskito dicen:wiatna...wiatma...wiata.

    4.Formas en tiempo pasado del verbo kaia(ser, estar, haber): kapri kapram kan

    NOTA:Los Miskitos de la Zona del Litoral del Caribe Nicaragense y laMosquitiaHondurea dicen:kari...karam...kan.

    Pareciera que fuera incorrecto, pero si analizamoslas reglas establecidas, sonlas formas acertadas.

    5.Los pronombres personales(Ejemplo: yo, t, l) son los siguientes:yang = yoyang nani=nosotros(as)man = t, ustedman nani=vosotros(as), ustedeswitin= l, ellawitin nani= ellos(as)

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSbalaia: veniraras: caballo

    kaia: ser, estar, haberba: el, la (artculo determinado)kaikaia: ver, mirar, observarbp: vaca, ganado

    klakaia: cortarinsla: fincaprukaia: golpear, pegarmairin: mujer, hembrawaia: ir, irseman: t, ustedwiaia: decir

    nani: indica pluralra: en, a (pospositivo, preposicin)tuktan: nio, nia

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    8/66

    utla: casa, edificiowaitna (waikna): hombre, varnwal: con (pospositivo, preposicin)nra: aqu (ac)bra: all (all)

    III. EJERCICIOSA) T R A D U C C I O N E S1.Witin bra kan. (El estuvo all).Witin nani bra kan.Man bra kapram.Man nani bra kapram.Yang bra kapri.Yang nani bra kapri.

    2.Yang bp nani kaikri. (Yo vi las vacas).Man bp nani kaikram.Witin bp nani kaikan.Man nani bp nani kaikram.Yang nani bp nani kaikri.Witin nani bp nani kaikan.

    3.Witin nani aras ra prukan. (Ellos golpearon al caballo).Yang aras ra prukri.Witin aras ra prukan.Man aras ra prukram.Yang nani aras ra prukri.Man nani aras ra prukram.Witin nani tuktan ra prukan.

    4.Tuktan nani nra balan. (Los nios vinieron aqu).Yang nra balri.Yang nani nra balri.Man nra balram.Man nani nra balram.Witin nra balan.

    Witin nani nra balan.5.Mairin ba yul ra klakan. (La mujer cort al perro)Yang yul ra klakri.Yang nani yul ra klakri.Man yul ra klakram.Man nani yul ra klakram.Witin yul ra klakan.Witin nani yul ra klakan.

    6.Yang insla ra wari. (Yo fui a la finca).

    Waitna nani ba insla ra wan.Waitna ba insla ra wan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    9/66

    Tuktan nani ba insla ra wan.Tuktan ba insla ra wan.Man insla ra waram.Man nani insla ra waram.Mairin nani ba insla ra wan.

    7.Man wiram man bra kapram. (T dijiste que estabas all).Yang wiri yang bra kapri.Waitna ba win witin bra kan.Witin nani win yang nani bra kapri.Man nani wiram witin bra kan.

    8.Mairin nani ba utla ra balan. (Las mujeres vinieron a la casa)Man utla ra balram.Man nani utla ra balram.Yang utla ra balri.

    Yang nani utla ra balri.Waitna ba utla ra balan.Waitna nani ba utla ra balan.

    9.Yang Bilwi ra wari. (Yo fui a Bilwi=Puerto Cabezas).Man Bilwi ra waram.Man nani Bilwi ra waram.Mairin ba Bilwi ra wan.Mairin nani ba Bilwi ra wan.Yang nani Bilwi ra wari. Tuktan nani ba Bilwi ra wan.

    10.Yang tuktan nani ba kaikri. (Yo vi a los muchachos).Man tuktan nani ba kaikram.Man nani tuktan nani ba kaikram.Waitna ba tuktan nani ra kaikan.Waitna nani ba tuktan nani ra kaikan.

    B) P R E G U N T AS: Conteste las preguntas de manera afirmativa:1.Man yul ra prukram? (o, yang yul ra prukri).2.Man nani yul ra klakram?

    3.Man utla ra waram?4.Man nani waitna ba kaikram?5.Man wiram witin bra kan?6.Man bra kapram?7.Man nani insla ra kapram?8.Man nra balram?9.Man yul ra kaikram?10.Man witin wal waram?11.Man bp ra klakram?12.Man nani mairin nani wal balram?13.Man aras ba kaikram?

    14.Man witin wal balram?15.Man tuktan wal utla ra kapram?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    10/66

    16.Man tuktan nani wal insla ra waram?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Complete con palabras similares a la gua:1.Yang nra kapri.

    2.Witin yul ra prukan._____ utla ra _____. Man nani ___ __ ____ram. _____ ____ __ _____.____ ____ ___ __ klakram.Yang ____ __ balri. ____ ____ ___ __ kaik___.Man ____ __ ___ram. ____ ____ ___ __ ______.Witin ____ __ wan. ____ ____ waitna ba ______._____ insla __ ___. Witin ____ _____ ________.

    3.Waitna ba yul wal insla ra wan.______ __ tuktan ___ _____ __ ___.Mairin __ _____ ___ utla __ ___. Yang nani _____ ___ ____ __ wari.Man ____ _____ ___ ____ __ waram

    IV. TRADUCCIN: Traduzca las siguientes oraciones (de Miskito a Espaol yviceversa):

    1.Man nani nra balram.2.Witin nani insla ra wan.3.Waitna ba tuktan nani ba insla ra kaikan.4.Yang tuktan ra prukri.5.Witin bra kan.6.Man insla ra kapram.7.Yang waitna ba utla ra kaikri.8.Mairin nani ba utla ra kaikri.9.Yul ba utla ra wan.10.Yang waitna nani wal insla ra wari.

    1.Ustedes vieron al hombre en la casa.2.Yo dije a la mujer que estuve en la finca.3.Estabas aqu?4.Los perros se fueron a la casa.5.Los nios vinieron a la finca con los caballos.

    CAPTULO SEGUNDO: LOS ACOMPAANTES DELSUSTANTIVOI. G R A M T I C A

    1.Los Artculos en Espaol son: un, uno, una, el, la, etc. En Miskito, el mscomn es ba. Este artculo siempreva despus del sustantivo o su adjetivo. Tambin se usa la partcula kumysignifica un, una. Ejemplo:Waitna ba (el hombre) Waitna kum (un hombre)

    2.Los adjetivosen Espaol son: grande, pequeo, dulce, etc. En Miskito, eladjetivo sigue siempre al sustantivo, pero precede al artculo.

    Ejemplo:Waitna tara (hombre grande) Waitna tara ba (el hombre grande)

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    11/66

    3.Las posposiciones(preposiciones espaolas) se usan tambin en Miskito,pero van despus del sustantivo o adjetivo. Ejemplo:Waitna tara ra: al (ael) hombre grande

    P.D.: En el Captulo Cuarto se estudiar ms sobre esto.

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINADJETIVOS ARTICULOS Y POSPOSICIONES OTROSpauni: rojo, coloradoba: el, ladimaia: entrarpihni: blancokum: un, unaplapaia: corrersangni: verde, claro, azulra: en, a

    wapaia: cami-siksa: negro, bananowina: de, desdenarsirpi: pequeokabu: ocano,tara: grandemarwainhka: masculinoskul: escuelawala: otroyabal: camino

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang waitna ba kaikri. (Yo vi al hombre).Yang waitna kum kaikri.Man waitna wala ba kaikram.Witin waitna tara ba kaikan.Witin nani waitna sirpi ba kaikan.Man nani waitna pihni ba kaikram.

    2.Man skul ra dimram. (Usted entr a la escuela).Yang skul sirpi ra dimri.Man nani skul tara ra dimram.Tuktan nani ba skul ra diman.Yang nani skul tara ra dimri.

    3.Man tuktan sirpi ra prukram. (Usted golpe al nio pequeo).Witin tuktan tara kum ra prukan.Witin tuktan wala ra prukan.Yang tuktan pihni ra prukri.Man nani tuktan nani ra prukram.

    4.Witin utla ra plapan. (El corri a la casa).

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    12/66

    Man utla sirpi ra plapram.Yang utla pihni ba ra plapri.Yang nani utla ba wina plapri.Man utla pauni ba wina plapram.Waitna ba utla pihni ra plapan.

    5.Waitna ba tara kan. (El hombre era grande).Waitna kum bra kan.Tuktan nani ba sirpi kan.Mairin nani ba siksa kan.Tuktan sirpi nani ba pihni kan.Yang waitna tara kapri.Mairin sirpi nani ba pihni kan.Waitna siksa ba bra kan.

    6.Bp wainhka sirpi ba insla ra diman. (El toro pequeo entr a la finca).

    Bp mairin nani ba yabal ra kan.Bp wainhka tara kum yabal ra wa-Man bp tara ba kaikram. pan.Mairin ba bp wainhka ba kaikan.Bp wainhka ba insla ra plapan.

    7.Yang kabu tara wina balri. (Yo vine del mar grande).Man kabu tara sangni ba kaikram.Waitna tara ba kabu ra diman.Kabu Pauni ba kaikram.Bilwi wina, yang kabu tara ba kaikri.

    8.Yul sirpi ba insla ra wan. (El perro pequeo se fue a la finca).Yul siksa kum insla ra wan.Yul pauni tara ba insla ra wan.Yul pihni sirpi kum insla ra wan.Yul pihni ba utla ra plapan.Yang yul siksa tara kum ra prukri.Tuktan ba yul pihni tara kum raprukan.

    9.Aras nani ba yabal ra plapan. (Los caballos corrieron en el camino).Aras siksa ba insla ra plapan.

    Aras wala ba utla sirpi ra plapan.Aras mairin pihni ba nra balan.Aras wainhka tara pauni nani bayabal ra plapan.

    10.Yang nani bip wainhka tara kum kaikri. (Nosotros vimos a un toro grande).Waitna tara ba tuktan sirpi nani ra kaikan.Mairin nani ba aras pauni ra kaikan.Man wiram aras tara ba kaikram.Yang wri tuktan wala bra kan.Witin win waitna pihni ba tuktan ra kaikan.Yang nani wri tuktan pihni ba brakan.

    B) P R E G U N T A S: Traduzca y conteste de manera afirmativa:

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    13/66

    1.Man skul sirpi ra dimram? (o, yang skul sirpi ra dimri).2.Man nani utla pihni ra waram?3.Man nani yul sirpi pihni ra prukram?4.Man kabu tara ra kapram?

    5.Man nani aras wainhka pauni ba kaikram?6.Man bip mairin siksa ra klakram?7.Man nani yul siksa wala ba kaikram?8.Man kabu sangni ra dimram?9.Man nani kabu sangni ba kaikram?10.Man utla sangni ra dimram?11.Man nani insla ra waram?12.Man nani insla wina balram?13.Man bp mairin pihni ba klakram?14.Man tuktan sirpi nani ra prukram?15.Man nani bp wainhka pauni ba kaikram?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Complete, segn la oracin gua:

    1.Yang yabal ra plapri.

    2.Man kabu tara radimram.____ _____ __ dimri. ___ utla ____ __ ______.Man _____ __ ___ram. Witin ________ __ ___an.___ kabu __ ______. _____ skul ____ _______.___ ____ __ balram. Yang ____ ____ __ ___ri.___ ____ wina _____. ____yabal ____ __ _____.___ utla ____ _____. ____ _____ ____ __ plapri.

    3.Bp mairin kum insla rawan.____ _____ siksa ____ _____ __ ___.____ _____ _____ nani ba _____ __ ___.Yul _____ _____ ____ __ _____ __ ___.

    IV. TRADUCCIN:Traduzca, de Miskito a Espaol y viceversa:

    1.Yang utla pihni ra plapri.2.Waitna tara ba kabu ra diman.3.Mairin sirpi nani ba yabal ra wapan.

    4.Tuktan nani ba kabu wina utla ra balan.5.Aras pauni sirpi ba insla wina balan.6.Tuktan ba bp mairin sirpi ra klakan.7.Mairin pihni ba skul ra wan.8.Yul wainhka nani ba utla tara ra diman.9.Yang yabal wala ra wari.10.Utla wala ba pihni kan.1.Has visto las yeguas negras?2.Los toros grandes colorados entraron en la finca.3.Los nios pequeos se fueron a la escuela.4.De la casa fuimos al mar.

    5.Los perros negros estaban en la casa pequea.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    14/66

    CAPTULO TERCERO: EL TIEMPO PRESENTE DELVERBOI. G R A M T I C A

    1.El tiempo presente del Verbo se forma en Miskito, aadiendo a la razlassiguientesterminaciones:

    isna, isma, isa(Presente Indefinido). Ejemplo:

    kaikaia :ver, mirarkaik isnakaik ismakaik isapiaia: comerpisnapismapsa

    Yang (nani).....raz +isna = kaikisna pisnaMan (nani)......raz +isma = kaikismapismaWitin(nani)....raz +isa = kaikisa psa

    2.El tiempo Presente Absolutodel Verbo se forma aadiendo a la razLasterminaciones una, uma, uya. Ejemplo:kaikaia :ver, mirar kaikunakaikumakaikuyapiaia :comer pisunapisumapisuya

    NOTA:Hay personas, que siguiendo la regla establecida, dicen:pi una (piuna) pi uma (piuma) pi uya (piuya)

    3.Tres verbos tienen formas muy distintas de conjugacin (casi PresenteAbsoluto), a saber:kaia balaia waiasna aulna aunasma aulma aumasa aula auya

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaisaia: hablarbara, an: ydaukaia: hacerbins: frijolesdiaia: beber, tomardamni: dulcekwkaia: abrirdur: puerta

    piaia: comerkwirku: cerdo, chancho

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    15/66

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    16/66

    Tuktan ba dur ba prakisa.Tuktan nani ba dur ba prakisa.Waitna tara ba dur ba prakisa.Mairin sirpi ba dur ba prakisa.

    7.Yang insla ra tuktan wal wapisna. (Yo camino a la finca con el nio).Mairin nani ba insla ra tuktan wal wapisa.Man nani tuktan wal insla ra wapisma.o, yang nani tuktan wal insla ra wapisna.Man tuktan nani wal insla ra wapisma.Tuktan ba yul wal insla ra wapisa.Tuktan mairin tuktan wala wal insla rawapisa.

    8.Yang kaikisna bp ba tara sa. (Yo veo que el ganado es grande).Man kaikisma bp ba tara sa.Witin nani kaikisa bp ba tara sa.

    Waitna ba kaikisa bp ba tara sa.Yang nani kaikisna bp ba tara sa.Man nani kaikisma bp ba sirpi sa.Yang nani kaikisna bp ba sirpi sa.

    9.Yang l sangni disna. (Yo bebo agua clara).Man nani l sangni disma.Tuktan nani ba l sangni disa.Yang nani l sangni disna.Man l sangni disma.Mairin sirpi ba l sangni disa.

    10.Yang plun damni daukri. (Yo hice comida dulce).Yang nani plun damni daukri.Man plun damni daukram.Man nani plun damni daukram.Witin plun damni daukan.Witin nani plun damni daukan.Mairin tara ba plun damni daukan.

    B) P R E G U N T A S: Conteste de manera afirmativa:

    1.Man nra sma? (o, yang nra sna).2.Man l sangni disma?3.Man tuktan sirpi wal auma?4.Man dur ba prakisma?5.Man skul wina aulma?6.Man insla ra aras tara ba wal auma?7.Man bp pauni wainhka tara ba kaikisma?8.Man utla pihni ra dimisma?9.Man tuktan sirpi wala ba prukisma?10.Man bins siksa ba pisma?

    11.Man kwirku wna bins wal pisma?12.Man dur ra prukisma?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    17/66

    13.Man waitna tara wal aisisma?14.Man yul sirpi wal kabu ra wapisma?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Complete, segn la oracin gua:

    1.Yang utla ra auna.

    2.Tuktan sirpi skul ra psa._____ ____ __ dimisna.______ _____ plun damni ____.Witin ____ __ ____sa. Yang nani ____ _____ __sna._____ kabu ________. ____ ____ kwirku wna _____._____ skul __ ______. ____ ____ ______ ____ klakisna.Man ____ __ ____sma. Man ____ ______ ____ ____isma.___ ____ __ pisma. ___ ____ _____ ____ kaikisma.

    3.Man nani bp tara ba kaikisma.Witin ____ ___ ____ __ ____saYang ____ ___ ____ __ ____sna.____ ____ l

    sangni _______.____ ____ __ ______ disna.Tuktan ____ __ ______ __sa.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca las oraciones (de Miskito a Espaol y viceversa):1.Yang rais an bins pisna.2.Man nani plun damni daukisma.3.Waitna pihni ba man wal aisisa,4.Witin tuktan sirpi ba kaikisa.5.Kwirku nani ba utla ra dimisa.6.Yang bp mairin wal insla wina aulna.7.Tuktan nani ba dur ba kwkisa.8.Tuktan sirpi nani ba l damni disa.9.Mairin nani ba rais pihni ba pin.10.Yang l sangni diri.1.De la escuela nos vamos al mar.2.Mara come arroz y frijoles con carne de chancho.3.La muchacha pequea camina hacia la escuela.4.Yo cerr la puerta.5.La mujer viene de la finca con un chancho y una vaca.

    CAPTULO CUARTO: LAS POSPOSICIONES

    I. G R A M T I C A1.En Espaol tenemos preposiciones que indican direccin, posicin, etc.Ejemplo: en,hacia, de, dentro, etc. En Miskito, en vez de ir delante delsustantivo o adjetivo, vadespus. Por eso se llaman posposiciones.Ejemplo:Yang nani man walwari. (Nosotros fuimos con usted).

    2.Como ya vimos, si en la oracin o frase hay adjetivosO artculos, las posposiciones siguen a stos. Ejemplo:Yang waitna ba walwari.(Yo fui con el hombre).Yang waitna tara nani walwari. (Yo fui con los hombres grandes).Yang waitna

    kumwal wari. (Yo fui con un hombre).

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    18/66

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINPOSPOSICIONES OTROSpu: sin, no hayblikaia: mandar, enviarbilara: adentro, dentro

    mangkaia: poner, sembrark(u): por medio de (modo de viajar)sunaia: levantar, poner arribalamara: cerca, al ladoswiaia: dejarlatara: afuera, fueratakaia: salirmawanra: enfrente, frenteulaia: subir, treparmunhtara: debajo, abajo, bajoduri: pipante, cayuco

    ninara: atrs, tras, detrspinsil: lpizpurara: encima, sobretibil: mesawal: contruk: carro, camin

    NOTA:k(u)tiene los siguientes usos: Cuando el sustantivo termina en vocal, sloseaade k(por medio de...).

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang tibil ra pinsil ba swiri. (Yo dej el lpiz en la mesa).Yang tibil mawanra pinsil ba swiri.Yang tibil purara pinsil ba swiri.Yang tibil ninara pinsil ba swiri.Yang tibil lamara pinsil ba swiri.Yang tibil munhtara pinsil ba swiri.Yang nani tibil purara pinsil ba swiri.

    2.Man utla mawanra kapram. (Usted estuvo enfrente de la casa).Man utla munhtara kapram.Man nani utla purara kapram.Man utla bilara kapram.Man utla latara waram.

    3.Waitna ba truk ra dimisa. (El hombre entra en el carro).Waitna ba truk bilara dimisa.Waitna ba truk purara ulisa.Waitna ba truk munhtara dimisa.

    Waitna ba truk ninara auya.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    19/66

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    20/66

    PREGUNTAS:Nahki? = Cmo?Anira? = Adnde? En dnde?Ya? = Quin?

    B) P R E G U N T A S: Conteste las siguientes preguntas:

    1.Man nahki Bilwi ra balram? (Yang Bilwi ra arasku balri).2.Man anira kapram?3.Nahki yul ba utla ra diman?4.Man anira sma?5Anira pinsil ba swiri?6.Pinsil ba anira sa?7.Kwirku ba anira sa?8.Ya pinsil ba tibil ra swin?9.Tibil ba anira sa?

    10.Man ya sma?11.Man pinsil ba tibil purara kaikisma?12.Man anira pisma?13.Yul ba utla bilara sa?14.Man ya kaikram?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco, segn la gua:

    1.Witin nani utla wina takan.

    2.Tuktan ba utla bilara sa._____ ____ duri ____ _____. ________ ____ munhtara __._____ ____ ____ ____ aula. ______ ______ latara __._____ ____ ____k ____. ______ __ ____ lamara __._____ ____ trukku ____. ______ __ ____ _____ kan._____ ____ arasku ____. Yang nani ____ ______ kapri.Man______ aulma. ____ ____ ____ ninara _____.___ kabuk _____. ____ ____ ____ mawanra _____.

    3.Yang aras tara ba insla ra blikri.____ ________ __ _____ wina ______.____ ____ ____ __ _____ lamara ______.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca de Miskito a Espaol y viceversa:

    1.Yang Bilwi ra yabalku wari.2.Witin bins siksa ba insla tara ra mangkan.3.Man rais ba utla purara sunram.4.Man utla latara plun piram.5.Yang nani tuktan ba utla munhtara blikri.6.Bp kum dur bilara bra kan.7.Yang truk lamara wapri.8.Witin utla latara plun pin.

    9.Yang tibil ra plun piri.10.Tuktan sirpi ba tibil purara ulan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    21/66

    1.Yo dej el perro afuera de la casa.2.Usted envi el nio a la escuela.3.El hombre blanco sali de la finca por carro.4.Usted vio el lpiz encima de la mesa.5.Yo vine a Puerto Cabezas por cayuco.

    CAPTULO QUINTO: EL IMPERATIVO Y LAS FORMASNEGATIVAS DELVERBOI. GRAMATICA

    1.En Espaol, el Imperativo da una orden directa. Ejemplo:Vyase a lacasa. EnMiskito tambin existe y se forma de la siguiente manera (SegundaPersona):a)ORDEN POSITIVA:

    Raz + s. Ejemplo: plap s(corra usted).

    b)ORDEN NEGATIVA:Raz + para. Ejemplo: plap para(no corra usted).

    2.El Imperativo Plural para la Primera Persona, se forma aadiendo a la razdel verbola terminacinpi. Ejemplo:a) plappi (plappi): corramos (nosotros).

    3.En Espaol ocupamos la palabra (adverbio)Nopara expresar una idea negativa.Ejemplo: El no corre. En Miskito, elnegativo se aade a la raz del verbo. Ejemplo: Witin plap ras(l no corre).NOTA:

    a) TIEMPO PRESENTE: Se forma aadiendo rasa la raz del verbo.Ejemplo:Witin plap ras(l no corre).

    c)TIEMPO PASADO: Se forma aadiendo ras

    ms las formas pasadas delverbo kaia. Ejemplo: Witin plapras kan(l nocorri).

    4.Formas Irregulares:KAIA BALAIA IWAIAbas: est, s, qudatebal: ven(ga)iws: sintesekapara: no ests (seas)iwpara: no te sentsapia sna: no estoy (soy)

    iwras: no sentadoapia kapri: no estuve, no fui

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    22/66

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSalkaia: coger, agarrarapia: no

    siksa: banano, negrobuaia: pararse, levantarsebk: sacosir: silla, asientobukaia: levantarbaks: cajasp: callado(a)iwaia: sentarse, vivir, habitarkrikri: camayamni: bueno(a)lulkaia: tirar, botar

    pain: bueno, bienbl: bola, pelotatwilkaia: cargar, llevar, tutearpat: yayapaia: dormirsaura: malo, mal

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Utla ra dims. (Entre usted a la casa).Utla ra dimpara.Witin utla ra dimras kan.Witin utla ra dimras.Yang utla ra dimras kapri.Man utla ra dimras kapram.

    2.Baks ba buks. (Levante usted la caja).Baks ba bukpara.Yang baks ba bukras.Man baks ba bukras kapram.

    Witin nani baks ba bukras kan.Yang nani baks ba bukras kapri.

    3.Sir ra iws. (Sintase en la silla).Sir ra iwpara.Yang nani sir nani ra iwras kapri.Man nani sir nani ra iwras kapram.Witin nani sir nani ra iwras kan.Yang sir ra iwras.

    4.Krikri ra yaps. (Durmase en la cama).

    Krikri ra yappara.Witin krikri ra yapras kan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    23/66

    Man nani krikri ra yapras kapram.

    5.Pinsil ba bra swis. (Deje el lpiz all).Pinsil ba bra swipara.Witin nani pinsil ba bra swiras.

    Yang nani pinsil ba bra swiras kapri.Man nani pinsil ba bra swiras kapram.Tuktan ba pinsil ba bra swiras kan.

    6.Duri ra bus. (Prese en el pipante).Duri ra bupara.Witin duri ra buras kan.Yang nani duri ra buras kapri.Man duri ra buras kapram. Man duri ra buras.

    7.Bl ba lulks. (Tire la bola).

    Bl ba lulkpara.Witin bl ba pain lulkras.Yang bl ba pain lulkras kapri.Man bl ba pain lulkras kapram.Tuktan ba bl ba pain lulkras kan.

    8.Siksa ba twilks. (Cargue el banano).Siksa ba twilkparaWitin siksa ba twilkras kan.Man nani siksa ba twilkras kapram.Yang siksa ba twilkras kapri.Yang siksa ba twilkras.

    9.Sp bas. (Cllese; estse callado).Sp kapara.Witin sp apia sa.Man sp apia kapram.Yang nani sp apia kapri.Tuktan nani ba sp apia kan.

    10.Bins ba tibil ra mangks. (Ponga usted los frijoles en la mesa).

    Bins ba tibil ra mangkpara.Witin bins ba tibil ra mangkras kan.Yang nani bins ba tibil ra mangkras.Baks ba tibil ra mangkpara.Yang bins ba tibil ra mangkras kapri.Siksa ba bk ra mangks.Man bins ba tibil ra mangkras kapram.Siksa ba bk ra mangkpara.

    B) P R E G U N T A S: Conteste en forma positiva y negativa:1.Man tibil kum mawanra iwisma? (o, yang tibil kum mawanra iwisna. Apia,

    yangtibil kum mawanra iwras).2.Man truk ra dimram?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    24/66

    3.Witin pat insla wina balan?4.Man dur ba kwkram?5.Man l diram?6.Man bp mairin tara ba kaikram?7.Tuktan ba kwirku ra prukan?

    8.Plun pain piram?9.Man dur ba prakisma?10.Man insla tara daukram?11.Mairin saura ba man wal aisisa?12.Man plun ba tibil ra sunram?13.Man Bilwi ra durik waram?14.Man aras ba insla ra blikram?15.Waitna ba pat utla wina takan?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco, de acuerdo a lagua:

    1.Man bl ba utla bilara lulkpara.

    2.Man painbas.___ ___ __ ____ _____ lulkras kapram ___ yamni ___.Yang ___ __ ____ _____ _____ kapri. ___ saura ___.Witin ___ __ ____ _____ _____ kan. ___ _____ kapara._____ ___ __ ____ latara _____ ___. ___ _____ apia kapram._____ _____ ____ _____ lulkisa. Witin _____ ___ kan.Man _____ ____ _____ lulkisma. Yang _____ ___ kapri.___ ___ ______ _____ lulks. ____ _____ ___ sna.

    3.Witin baks ba utla ratwilkan.Man ____ __ ____ __ twilks.___ ____ __ ____ __ twilkpara.___ bk ______ __ ________.___ ___ __ ____ __ twilks.___ siksa __ ____ __ _____.___ _____ __ ____ __twilkras.Witin _____ __ ____ __ ______ kan.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca de Miskito a Espaol y viceversa:1.Tuktan nani ba krikri wala ra yapras.2.Witin nra apia sa.

    3.Man utla tara ra dimpara.4.Witin ra wis ya bp ra prukan.5.Nra bal.6.Dur ba praks.7.Kwirku wna ba rais wal pis.8.Truk wina taks.9.Skul ra was.10.Utla latara bas.1.No pegues al otro nio.2.Vyase a casa.3.Levntese.

    4.El no estaba corriendo en la escuela.5.Yo no estoy haciendo la casa.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    25/66

    6.El nio levant el saco.

    CAPTULO SEXTO: LOS PARTICIPIOSI. G R A M T I C A

    1.El participio es un adjetivo verbal. En Miskito se ocupa mucho. En Espaol,algunosejemplos de participios son:viendo.....habiendo visto.

    2.El participio presente se forma en Miskito de esta manera: Raz + i. Ejemplo:kaiki= viendo.

    3.Para expresar una accin que contina, se ocupa el participio con las formasdelverbo kaia. Ejemplo:Yang kaiki kapri. = Yo estaba viendo.Man kaiki kama. = T estars viendo.

    4.Para expresar una accin ya terminada en relacin al verbo principal, seaade sial participio. Ejemplo:Kaikisi, mahka wan. = Habiendo visto, se fue.

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaiwanaia: cantarailal: mucho, muchosbanhwaia: estar lleno, llenarse (v. auxiliar)andris: naranjadabaia: chuparbukit: baldekikaia: rersekayu: caalaikaia: echar (lquido)kwala: ropa, telalkaia: secarlawana: cancin, canto, himnopamaia: colgarnanara: ahora

    pulaia: jugarupla: persona, gentesakaia: sacarwiria (ra): pocotuskaia: lavar (ropa)

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang upla ba kaiki kapri. (Yo estaba viendo la gente).Waitna ba upla ba kaiki kan.

    Man upla ba kaiki kapram.Mairin nani ba upla ba kaiki kan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    26/66

    Yang nani upla ba kaiki kapri.Man nani upla ba kaiki kapram.Mairin ba upla ba kaiki kan.

    2.Tuktan nani ba bl lulki puli kan. (Los nios estaban jugando, tirando la bola).

    Yang bl lulki puli kapri.Man nani bl lulki puli kapram.Waitna ba bl lulki puli kan.Yang nani bl lulki puli kapri.Man bl lulki puli kapram.Mairin ba bl lulki puli kan.

    3.Yang lawana ailal aiwanisna. (Yo canto muchas canciones).Tuktan mairin ba lawana ailal aiwanisa.Man lawana ailal aiwanisma.Yang nani lawana aiwani kapri.

    Man nani lawana ailal aiwani kapram.Tuktan ba lawana ailal aiwani kan.Tuktan nani ba lawana ailal aiwani kan.

    4.Witin skul ra taki plapi wan. (l sali corriendo y fue a la escuela).Yang skul ra taki plapi wari.Man skul ra taki plapi waram.Man skul ra taki plapi auma.Yang nani skul ra taki plapi auna.Tuktan nani ba skul ra taki plapi auya.Waitna nani ba skul ra taki plapi auya.

    5.Witin andris dabi utla ra balan. (Chupando naranja, l vino a la casa).Man andris dabi utla ra balram.Yang andris dabi utla ra balri.Tuktan ba andris dabi utla ra aula.Man nani andris dabi utla ra aulma.Yang nani andris dabi utla ra aulna.Waitna ba andris dabi utla ra aula.

    6.Mairin ba kwala ba tuski si, lkan. (La mujer, habiendo lavado la ropa, la

    sec).Yang kwala ba tuski si, lkri.Man kwala ba tuski si, lkram.Yang kwala ba tuski si, lkisna.Man kwala ba tuski si, lkisma.Witin nani kwala ba tuski si, nanara lkisa.Tuktan ba kwala ba tuski si, lkan.

    7.Waitna ba utla ra rais ba suni pami kan. (El hombre, despus de subir el arroza lacasa, lo estaba colgando).Yang utla ra rais ba suni pami kapri.

    Man nani utla ra rais ba suni pami kapram.Man utla ra rais ba suni pamisma.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    27/66

    Man utla ra rais ba suni pami kapram.Witin utla ra rais ba suni pamisa.Witin nani utla ra rais ba suni pamisa.Yang utla ra rais ba suni pamisna.

    8.Kaiki bas! (Tenga cuidado! Est Ud. Viendo).Kaiki was.Kaiki yaps.Bi bas.Dauki bas.Iwi bas.

    9.Iwi banhs. (Sintense).Bi banhs.Aiwani banhs.Wapi banhs.

    Puli banhs.Kaiki banhs.

    10.Duri wina l saki si, balri. (Habiendo sacado agua del pipante, vine).Duri wina l saki si, balan.Duri wina l saki si, aulna.Duri wina l saki si, aulma.Duri wina l saki si, balram.

    B) P R E G U N T A S: Conteste en forma negativa:1.Man kayu dabi kapram? (Apia, yang kayu dabras kapri).2.Witin bukit ra l laiki si, utla ra wan?3.Ya kiki aiwani kan?4.Man ya wal aisi kapram?5.Man l wiria di kapram?6.Man nanara anira wapi auma?7.Tuktan nani ba anira puli kan?8.Man andris manis dabi kapram?9.Witin bukit ra l laiki kan?10.Man l ani wina saki kapram?11.Man witin ra kaiki si, nra balram?

    12.Man skul dimi si, aulma?13.Anira iwi kapram?14.Anira mairin wala ba bi kan)15.Tuktan ba aiwani utla ra diman?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco con palabras delaoracin precedente:

    1.Tuktan nani ba utla ra aiwani kan.

    2.Kaiki

    was.______ ____ __ ____ __ puli ___. _____ banhs.______ ____ __ ____ __ kiki ___. Aisi_____.______ ____ __ ____ __

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    28/66

    banhui ___. Yapi _____.______ ____ __ ____ __ yapi ___. Bi _____.______ ____ __ ____ __ uli ___. ___ bas.

    3.Yang nani kayu dabi skul ra wari.____ ____ andris ____ ____ __

    ____.____ ____ aiwani ____ __ ____.Man ____ _____ ____ __ waram.___ ____ plapi ____ __ _____.___ ____ puli ____ __ _____.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca las siguientes oraciones (de Miskito a Espaolyviceversa):1.Yang bukit wal l saki balri.2.Upla manis kiki kan.3.Man nani kayu ailal dabi kapram.4.Tuktan wiria lawana aiwani kan.5.Yang utla ra kwala ba pami swiri.6.Man kwala l wina saki kapram.

    7.Man aras ba alki nra balram.8.Witin baks ba twilki Bilwi ra balan.9.Yang krikri ra yapi kapri.10.Witin siksa ba buki truk ra mangkan.1.Estse usted rindose.2.Sintense.3.Venga ac corriendo.4.Fui a la casa tuteando un saco.5.Habiendo lavado la ropa, scala en la casa.

    CAPTULO SPTIMO: FORMAS DEL SUSTANTIVOI. G R A M T I C A

    1.En Espaol el sustantivo no cambia su forma bsica. Por ejemplo: perroslocambia a perros en el plural. Si queremos distinguir cul perro, tenemosque aadirotras palabras. Por ejemplo: Mi perro, tu perro, etc. Pero en el Miskito, elsustantivo cambia su formacuando est en la posesin o para el uso de otro. Por eso, en Miskito haydistintas formas del sustantivo.

    2. Forma ordinaria (absoluta): Expresa el dueo o el que va a usar unacosa. Nocambia. Ejemplo: yul(perro).....yul watla= la casa del perro.

    3. Forma especial (constructiva): Expresa la cosa poseda o usada. Porejemplo:utlacambia awatla: yulwatla= la casa del perro (la casa usada por el perro).Cuando el poseedor esyang(yo), decimos yangwaitla= mi casa.Man(t), manwamtla= tu casa.Witin(l), witinai watla= su casa.

    4.Hay cinco palabras que siempre usan la forma especial y son las siguientes:

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    29/66

    Naha= ste Baha= ese Da?= qu? Ani?= cul? Ya?= quin?

    N.B.Hay varias formas o maneras de construir lasformasespeciales, pero no hayun sustituto por usar el idioma para

    aprenderlas. Basta decir que unos tienen cambios internos, como watla, y otrosaaden ao kaa la forma ordinaria, como araska.

    II. VOCABULARIO: En vez de dar las palabras nuevas, vamos a presentarlasformas especiales de los sustantivos que hemos estudiado hasta elmomento:

    andris: naranja (Forma Especial:andriska)-1.andriski;2.andriskam;3.ai andriska

    aras: caballo (Forma Especial:araska)-1.araski;2.araskam;3.ai araska

    bk: saco (Forma Especial:bkka)-1.bkki;2.bkkam;3.ai bkka

    bp: ganado, vaca (Forma Especial:bpka)-1.bpkki;2.bpkam;3.ai bpka

    baks: caja (Forma Especial:bakska)-1.bakski;2.bakskam;3.ai bakska

    bl: bola (Forma Especial:blka)-1.blki;2.blkam;3.ai blka

    bukit: balde (Forma Especial:buk i tka)-1.bukitki;2.bukitkam;3.ai bukitka

    dur: puertan (Forma Especial:durka)-1.durki;2.durkam;3.ai durka

    duri: pipante (Forma Especial:dwarka)-1.dwairka;2.dwarkam;3.ai dwarka

    insla: finca (Forma Especial:nasla)-1.naisla;2.namsla;3.ai nasla

    kabu: mar (Forma Especial:kabuka)-1.kabuki;2.kabukam;3.ai kabuka

    kayu: caa (Forma Especial:kayka)-1.kayki;2.kaykam;3.ai kayka

    krikri: cama (Forma Especial:krikrika)-1.krikriki;2.krikrikam;3.ai krikrika

    kwala: ropa (Forma Especial:kwalka)-1.kwailka;2.kwalkam;3.ai kwalka

    lawana: cancin (Forma Especial:lwanka)-1.laiwana;2.lamwana;3.ai lwanka

    l : agua (Forma Especial:laya)-1.laiya;2.lamya;3.ai laya

    mairin: mujer (Forma Especial:mairka)-1.mairki;2.mairkam;3.ai mairka

    pinsil: lpiz (Forma Especial:pins i lka)-1.pinsilki;2.pinsilkam;3.ai pinsilka

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    30/66

    plun: comida (Forma Especial:pata)-1.pati;2.patam;3.ai pata

    siksa: banano, negro (Forma Especial:siksika)-1.siksiki;2.siksikam;3.ai siksika

    sir: silla (Forma Especial:sirka)-1.sirki;2.sirkam;3.ai sirka

    skul: escuela (Forma Especial:skulka)-1.skulki;2.skulkam;3.ai skulka

    tibil: mesa (Forma Especial:tibilka)-1.tibilki;2.tibilkam;3.ai tibilka

    truk: carro (Forma Especial:t rukka)-1.trukki;2.trukkam;3.ai trukka

    tuktan: nio, nia (Forma Especial:tukt ika)-1.tuktiki;2.tuktikam;3.ai tuktika

    upla: gente, amigo (Forma Especial:upl ika)-1.upliki;2.uplikam;3.ai uplika

    utla: casa (Forma Especial:watla)-1.waitla;2.wamtla;3.ai watla

    waitna: hombre (Forma Esp.:waitnika)-1.waitniki;2.waitnikam;3.ai waitnika

    yabal: camino (Forma Especial:yabalka)-1.yabalki;2.yabalkam;3.ai yabalka

    yul: perro (Forma Especial:yula)-1.yuli;2.yulam;3.ai yula

    II. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang bkki tibil ra suns. (Suba usted mi saco en la mesa).Man bkkam ba tibil ra suns.Witin ai bkka ba tibil ra suns.Yang nani bkki ba tibil ra suns.Man nani bkkam ba tibil ra suns.Witin nani ai bkka ba tibil ra suns.Mairin bkka ba tibil ra suns.

    2.Man yang naisla ra waram.(T fuiste a mi finca).Yang man namsla ra wari.Man witin ai nasla ra waram.Man witin nani ai nasla ra waram.Man yang nani naisla ra waram.Man witin nani nasla ra waram.Yang nani man namsla ra wari.

    3.Witin ai watla ra auya. (El va a su casa).Witin yang waitla ra auya.Witin nani wamtla ra auya.

    Witin nani ai watla ra auya.Witin yang nani waitla ra auya.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    31/66

    Witin nani yang nani waitla ra auya.

    4.Yang dwairka wina l ba sks. (Saque usted el agua de mi pipante).Man dwarkam wina l ba sks.Witin ai dwarka wina l ba sks.

    Yang nani dwairka wina l ba sks.Man nani dwarkam wina l ba sks.Witin nani ai dwarka wina l ba sks.Waitna ba dwarka wina l ba sks.

    5.Mairin ba yang kwailka tuskisa. (La mujer est lavando la ropa).Mairin ba man kwalkam tuskisa.Mairin ba witin ai kwalka tuskisa.Mairin ba yang nani kwailka tuskisa.Mairin ba man nani kwalkam tuskisa.Mairin ba witin nani ai kwalka tuskisa.

    Tuktan ba witin ai kwalka tuskisa.

    6.Baha waitnika yang trukki bilara sa. (Ese hombre est en mi carro).Baha waitnika man trukkam bilara sa.Baha waitnika witin ai trukka ra sa.Baha waitnika nani yang trukki ra sa.Baha waitnika man trukkam ra sa.

    7.Man krikrikam ra yaps. (Durmase en su cama).Yang krikri ra yaps.Witin ai krikrika ra yaps.Baha krikrika ra yaps.Naha krikrika ra yaps.Mairin krikrika ra yaps.Waitna krikrika ra yaps.Tuktan krikrika ra yaps.

    8.Man patam pis. (Coma usted su comida).Yang pati pisna.Witin nani ai pata psa.Man nani patam pis.

    Yang nani pati pisna.Tuktan nani ba ai pata psa.

    9.Man araskam witin ra prukan. (Tu caballo le golpe a l).Yang araski witin ra prukan.Tuktan araska witin ra prukan.Baha araska witin ra prukan.Naha araska witin ra prukan.Yang nani araski witin ra prukan.Waitna araska witin ra prukan.

    10.Man yang yuli pihni ba kaikram. (Usted vio a mi perro blanco).Tuktan ba yang yuli pihni ba kaikan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    32/66

    Yang man yulam siksa ba kaikri.Man witin ai yula pauni ba kaikram.Man ya yula kaikram?Witin ya yula kaikan?Mairin ba ya yula kaikisa?

    B) P R E G U N T A S: Conteste con una oracin completa:1.Man uplikam wal aisisma?2.Man namsla ra auma?3.Man yang bpki kaikram?4.Man anira yang siksiki swiram?5.Ya andriska sa?6.Ani mairka bra kan?7.Ani yabalkak waram?8.Man yang tuktiki ra prukram?9.Man skulkam anira sa?

    10.Man plun watla ba tibil ra mangkram?11.Man pat patam piram?12.Baha laya kabu wina sa?13.Ya pinsilka sa?14.Naha tibilka man daukram?15.Da laya disma?16.Ya bpka kaikram?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco, segn laoracingua:

    1.Yang bukitki ra l laiks.

    2.Yang waitla ra wapara.Witin ai bukitka __ __ _____.Man wamtla __ ______.Man bukitkam ____ _____. Witin ai watla __ ______.Yang nani bukitki __ __ _____. Pedro _____ __ ______.Naha bukitka __ __ _____. Baha _____ __ ______.Man ____ bukitkam __ __ _____. Naha_____ __ ______.Mairin bukitka __ __ _____. Yang nani waitla __ ______.Tuktan ________ __ _____. Man nani wamtla __ ______.

    3.Baha araska yang naisla ra

    diman.Yang araski ____ ______ __ _____.Man araskam ____ ______ __ _____.Witin aiaraska ____ ______ __ _____.Naha ______ ____ ______ __ _____.____ ______ man namsla __ _____.____ ______ witin ai nasla __ _____.Yang araski baha _____ _______.____ _____ ani _____ __ _____.____ _____ ya _____ __ _____.

    IV. TRADUCCIN:Traduzca las siguientes oraciones (de Miskito a Espaol yviceversa):

    1.Yang man dwarkam kabu ra kan kaikri.2.Witin ai bakska ba trukki ra mangks.3.Baha laya dipara, saura sa.

    4.Man bukitkam ra l pu sa.5.Witin yang araski ra uli wan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    33/66

    6.Man yang dwairka ra l laiki kapram.7.Man ya dwarka ra balram?8.Ya yang blki ba wamtla ra lulkan?9.Yang araski man yulam ra prukan.10.Ya yang pati pin?

    1De quin es el perro que entr en la escuela?2.Ellos estn cantando nuestra cancin.3.En cul cama duermes?4.De quin es esta naranja?5.Mi caballo est en tu finca.

    CAPTULO OCTAVO: EL TIEMPO FUTURO Y UNAMANERA DE EXPRESAROBLIGACINI. G R A M T I C A

    1.El tiempo futuro del verbo expresa la intencin de hacer algo en el futuro. EnMiskito se forma de la siguiente manera (Futuro Indefinido): Raz + amna..........kaik amnawimnakamnaRaz + ma...............kaikma wimakamaRaz + bia...............kaikbiawibiakabia

    2.El Futuro Absoluto se forma aadiendo a la razdel verbo lassiguientesterminaciones: Raz + aisnaKaikaisnawiaisnakaisnaRaz + aismakaikaismawiaismakaismaRaz + aisakaikaisawiaisakaisa

    3.Las formas futurasnegativasse forman aadiendoApiadespus de las formasfuturas. Por ejemplo:Witin ra wimna apia. = No leavisar a l.

    4.Para expresar obligacinen Miskito, se ocupa el Infinitivo con las formas deKaia.Por ejemplo:Man walaia sma. = Usted tiene que escuchar (debe escuchar).Man walaia kama. = Usted tendr que escuchar.

    Man walaia kapram. = Usted tuvo que escuchar.5.Las formas objetivasde los Pronombres: Cuando uno quiere usar lospronombrespara decir quin est ocupando, emplea las formas sujetivas.Ejemplo:yang, man,witin. Pero cuando cuando queremos expresar el objetode laaccin, ocupamos lasformasobjetivas. Por ejemplo:Yang kaikri.....................pero..................Witin yang raaikaikan. (Yo vi). (El me vio a m).

    Man kaikma.....................pero..................Yang man ramai

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    34/66

    kaikamna.(Usted ver). (Yo te ver a ti).

    Witin kaikisa....................pero...................Yang witinra kaikisna.(El ve). (Yo le veo a l).

    Yang nani kaikri...............pero...................Witin yang nani raaikaikisa.(Nosotros vimos). (El nos vio).

    Man nani kaikma..............pero....................Wtin man nani ramaikaikbia.(Ustedes vern). (El los ver a ustedes).

    Witin nani kaikisa.............pero....................Yang witin nanira kaikisna.(Ellos ven). (Yo veo a ellos).

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaikaia: darmebamna (conj.): porque (usado al final)atkaia: vender, comprarbla (i, am, a): boca, palabra, aberturabriaia: tenerluhpa (i, am, a): hijo(a)

    dingkaia: meter, introducirnahwala: ayermaikaia: dartenaiwa: hoymunaia: hacer, tratarsakuna (kuna): pero, sin embargosip kaia (u otro verbo): podersturi, turi (sturka): historia, relato, cuentowalaia: escuchartihmia: nochewilkaia: amarrar, atartitan: la maana

    yaia, yabaia: dar(le) a l o a ellatutni: la tardeyauhka: maana

    III. EJERCICIOS1.T R A D U C C I O N E S

    1.Yang yauhka man ra mai kaikamna. (Yo te ver maana).Man yauhka witin ra kaikma.Witin yauhka yang ra ai kaikbia.Man nani yauhka witin ra kaikma.

    Yang nani yauhka man ra mai kaikamna.Witin nani yauhka yang nani ra kaikbia.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    35/66

    Witin yauhka yang nani ra ai kaikbia.

    2.Witin naha tihmia ra skul ra balbia. (El vendr a la escuela esta noche).Yang nani naha tihmia ra skul ra balamna.Man naha tihmia ra skul ra balma.

    Man nani naha tihmia ra skul ra balma.Yang naha tihmia ra skul ra balamna.Witin nani naha tihmia ra skul ra balbia.Waitna ba naha tihmia ra skul ra balbia.

    3.Naiwa tutni yang man wamtla ra sip waras. (Esta tarde no puedo ir a tu casa)Naiwa tutni yang man wamtla ra sip waras, yang naisla waia sna bamna. (Estatardeno puedo ir a tu casa, porque tengo que ir a mi finca).Naiwa tutni man wamtla ra sip waras, man yang naisla waia sma bamna.Naiwa tutni witin man wamtla ra sip waras, witin yang naisla ra waia sa bamna.Naiwa tutni yang nani wamtla ra sip waras, yang nani namsla waia sna bamna.

    4.Yang pati yang ra aik. (Dme mi comida).Man yang pati witin ra yapara.Man patam yang ra aikpara.Man witin ai pata witin ra yas.Yang pati man ra maikamna.Tuktan ba yang blki ba man ra maikan.

    5.Yang raiski ba man trukkam bilara dingkamna. (Meter mi arroz en tu carro).Witin nani ai raiska ba man trukkam bilara dingkbia.Witin nani ai raiska ba man trukkam bilara dingkaia sa.Witin nani ai raiska ba man trukkam bilara dingkaia kabia.Witin nani ai raiska ba man trukkam bilara dingkaia kan.

    6.Man yang bakski pain wilks. (Amarre usted bien mi caja).o, yang man bakskam pain wilkamna.Witin man bakskam pain wilkbia.Witin man bakskam pain wilkaia kabia.Man yang bakski pain wilkma.Man bakskam pat pain wilkri.Man nani bakskam pat pain wilkri.

    7.Yang man blam pain walamna. (Yo escuchar bien tu palabra. Teobedecer).Witin yang bli pain walbia.Man yang bli pain walma.Man yang bli pain walisma.Witin yang bli pain walan.Yang man blam pain walri.Man nani yang bli pain walram.

    8.Man naha blka yang wina sip atkras. (T no puedes comprar de m esta bola).

    Yang naha blka man ra sip mai atkras. (Yo no puedo venderte a t esta bola).Witin naha blka yang wina sip atkras kan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    36/66

    Yang naha blka man ra sip maiMan naha blka yang wina sip atkma apia.atkamna apia.

    Witin naha blka man wina sip atkbia apia.

    9.Witin naiwa siksa briras, sakuna yauhka witin manis bribia. (El no tiene

    banano hoy,pero maana l tendra muchos).Yang naiwa siksa briras, sakuna yauhka yang manis brimna.Man naiwa siksa briras, sakuna yauhka man manis brima.Naiwa man siksa manis brisma, sakuna yauhka man brima apia.Naiwa yang siksa manis brisna, sakuna yauhka yang brimna apia.Nahwala yang siksa manis briri, sakuna naiwa yang briras.Nahwala yang siksa manis briras kapri, sakuna naiwa yang siksa manis brisna.

    10.Witin yang ra saura ai munbia, sakuna yang witin ra yamni munamna. (Elmemaltratar, pero yo le voy a tratar bien.).Man witin ra saura munram, sakuna witin man ra yamni mai munan.

    Yang man ra saura mai munri, sakuna man yang ra yamni ai munisma.Man yang ra saura ai muni kapram, sakuna yang man ra saura mai munamnaapia.Witin man ra saura mai muni kan, sakuna yang man ra saura mai munras kapri.Witin man ra saura mai muni kabia, sakuna man witin ra saura munpara

    2.P R E G U N T A S: Conteste en forma afirmativa ynegativa:

    1.Man Bilwi ra wama?2.Man witin ra da wima?3.Man naiwa wamtla wina taki wama?4.Ya yauhka skul ra balbia?5.Man pinsilkam yang ra ai atkaia sip sma?6.Man sip sma baha laya diaia?7.Man naha bakska wilkma?8.Ya yul ba man ra maikan?9.Man siksa ba yang waitla ra brih wama?10.Man yauhka titan ra anira kama?11.Ya yang dwairka nra bri balbia?12.Man yauhka skul ra waia sma?13.Man blkam yang ra aikma?

    14.Ya man ra saura mai munisa?15.Man yang bakski yang dwairka wina bri balma?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco con la gua delaoracin precedente:

    1.Naiwa tutni yang man araskam namsla ra briwamna._____ _____ witin ___ _______ ______ __ ___ wabia._____ _____waitna ba ___ _______ ______ __ ________._____ _____ _____ __ yang araski ______ __ ___ _____._____ _____ _____ __ ____ _____ naisla __ ___ _____._____ _____ _____ __ ____ _____ _____ __ ___ _____._

    ____ _____ man nani ____ _____ _____ __ ___ wama.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    37/66

    2.Yang witin nani ra wri man utla kumdaukma.Witin _____ ____ __ win ___ ____ ___ ______.Mairin ba _____ ____ __ ___ _______ ___ ______._____ __ _____ ____ __ ___ waitna ba ____ ___ daukbia._____ __ yang ____ __ ai ___ _____ __ ____ ___ ______._____ __ man ____ __ mai ___ _____ __ ____ ___ ______.

    3.Man baha bipka yang ra aikma.___ ____ _____ ____ __ ai atkma.___ ____ _________ wina _____.___ ____ _____witin ____ _____.Yang ____ _____ _____ ____ atkamna.Witin nani ____ _____ _____ ____ ai atkbia.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca estas oraciones (de Miskito a Espaol yviceversa):

    1.Man nahwala titan anira kapram?

    2.Yang Bilwi ra durik wamna.3.Yang pinsil kum skul ra sip sna atkaia.4.Yang pat baha sturka walri.5.Baha waitnika naha tihmia yang waitla ra kabia6.Yang naha tutni kwirku wna pimna apia.7.Yang man patam tibil purara swimna.8.Yang luhpi nahwala sip skul ra waras kan.9.Man l ba bukitki ra laiki, nra bri bal.10.Mairin nani lawana aiwani kwala ba tuski kan.1.Maana voy a tener que ir a Managua por carro.2.Yo voy a hacer (har) la cama esta tarde.3.El nio no puede levantar esta caja.4.Yo le dir que tengo muchas naranjas en mi finca.5.Habiendo cantado y jugado en mi casa, tus hijos se fueron al mar.

    CAPTULO NOVENO: LAS CONJUNCIONES, ELPARTICIPIO PASADO YLOS USOS DEL VERBODAUKAIA

    I. G R A M T I C A1.Las conjunciones unen dos ideas o palabras en una oracin. Por ejemplo, enEspaol, se dice: El se fuePorquequiso ir. El se fueCuandoquiso ir. En Miskito tambin hay varias clases de conjunciones. Aquvamos a estudiar las decausa, tiempoy de condicin.

    2.Las conjunciones de causaexpresan el motivo de una accin. Porejemplo:Yang insla ra wari irbaia dukiara. (Yo fui a la finca paralimpiar).

    Yang insla ra wari, waitla ra siksa pu kan ba mita (bamna). (Yo fui a la finca,porqueno haba banano en mi casa).

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    38/66

    3.Las conjunciones de tiempoexpresanCundopas una accin. Por ejemplo:Yang waitla ra wamna taim, yang plunpimna. (Yo comer cuando llegue a mi casa).

    4.Las conjunciones de condicinexpresan la dependencia de una accin enotra. Por ejemplo: Man yang waitla daukma kaka, yang aras kum maikamna. (Yote dar un caballo sit haces=hars mi casa).

    5.Hay una forma del participioque no hemos estudiado, el participio pasado,y quees muy til. La forma es igual a latercera personadel verbo.Por ejemplo: kaikan(visto) paskan(construido) yan, yaban(dado) Utla bawalpa ni paskansa. (La casa est hecha de piedra).

    6.DAUKAIAest usado para expresar un deseoo fuerzaque nos mueve a hacer una cosa. Se forma as en la primera y segunda

    persona: Participio pasado + pronombre + tercera persona dedaukaia. Por ejemplo:Plun pin ai daukbia. (Me dar hambre).Yapan mai daukan. (Te dio sueo).

    7.La tercera persona no sigue la forma dada, sino sta:Pronombre + participiopasado + tercera persona de daukaia. Por ejemplo:Witin aisan(in) daukisa. (A l le gusta hablar. El quiere hablar).

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaihtabaia: baarseasa: hachaaitnikaia: acostarseawala: roaubaia: halarba dukiara: para que, por esodakakaia: alimentar, darba mita: porquede comerdiara (duki, dukiam, ai dukia): cosaikaia: matar, bajar

    dus: rbol, paloirbaia: chapear, limpiarinska: pez, pescadolukaia: pensar, creerispara: machetepakaia: criarkaka: si, acasoplaia: volarkarna: duro, difcilsamaia: morder, picarmina (mini, minam, ai mina): pie, pata

    tukbaia: empujarmihta (mihti, mihtam, ai mihta): mano

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    39/66

    wakaia: manejar, guiarni (posposicin: por (instrumento), conlantakaia: aprendersilak: clavo, aguja, hierrotingni: riachuelo, crique

    tasa: huleayan: hierro

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang Managua ra wari taim, yang truk manis kaikri. (Cuando fui a Managua,yo vimuchos carros).Man Managua ra waram taim, man truk manis kaikram.Witin Managua ra wan taim, witin truk manis kaikan.Yang Managua ra wamna taim, yang upla manis kaikamna.

    Man Managua ra wama taim, man upla manis kaikma.Witin Managua ra wabia taim, witin upla manis kaikbia.

    2.Yang Bilwi ra balri, Miskitu bla lan takaia dukiara. (Yo vine aPuerto Cabezas=Bilwipara aprender el Miskito).Man Bilwi ra balram, Miskitu bla lan takaia dukiara.Witin Bilwi ra balan, Miskitu bla lan takaia dukiara.Witin Bilwi ra balbia, Ispail bla lan takaia dukiara.Man Bilwi ra balma, Ispail bla lan takaia dukiara.Yang Bilwi ra balamna, Ispail bla lan takaia dukiara.

    3.Plun pin ai daukisa, titan yang plun piras kapri ba mita. (Tengo ganas decomer,porque no com esta maana).Plun pin mai daukisa, titan man plun piras kapram ba mita.Witin plun pin daukisa, titan witin plun piras kan ba mita.Yang nani plun pin ai daukisa, titan yang nani plun piras kapri ba mita.Man nani plun pin mai daukisa, titan man nani plun piras kapram ba mita.Witin nani plun pin daukisa, titan witin nani plun piras kan ba mita.

    4.Yapan ai daukisa, naha tihmia yang yapras kapri bamna. (Tengo sueo,porque no dorm anoche).

    Yapan mai daukisa, naha tihmia man yapras kapram bamna.Witin yapan daukisa, naha tihmia witin yapras kan bamna.Tuktan nani yapan daukisa, witin nani karna pulan bamna.Tuktan nani yapan daukisa, witin nani karna pulisa bamna.Tuktan nani yapan daukan, witin nani karna pulan bamna.

    5.Witin insla wina balbia taim, witin yapan daukbia. (Cuando l venga de lafinca, ltendr sueo).Witin insla wina balbia taim, witin plun pin daukbia.Witin insla wina balbia taim, witin l din daukbia.Witin insla wina balbia taim, witin aihtaban daukbia.

    Witin insla wina balbia taim, witin krikri ra aitnikan daukbia.Witin insla wina balbia taim, witin iwan daukbia.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    40/66

    6.Man yauhka balma kaka, yang sturi pain man ra mai wimna. (Sivienes=vendrsmaana, yo te dir un buen cuento).Man yauhka balma kaka, yang man ra andris kum maikamna.Man yang bli walras kaka, yang andris man ra maikamna apia.

    Witin nra balbia kaka, man andris kum witin ra yas.Witin nra balbia kaka, witin ra plun dakaks.Witin nani nra balbia kaka, witin nani yang ra ai bliks.

    7.Ispara ba ayan ni daukan sa. (El machete est hecho de hierro).Yul watla ba walpa ni daukan kabia.Bl ba tasa ni daukan sa.Dus ba asa ni klakan kan.Yang naisla ispara ni irban kabia.Naha watla dus ni daukan sa.Witin watla ba dus ni daukan sa.

    8.Utla ba Pita mita daukan kan. (La casa fue hecha por Pedro).Insla ba Juan mita irban kan.Inska ba mairin mita alkan kan.Yul ba aras mita ikan kan.Kwirku ba yul mita saman kan.Bip ba waitna mita prukan kan.Aras ba tuktan mita prukan kan

    B) P R E G U N T A S: Conteste las preguntas siguientes (vea el vocabularioqueestamos estudiando):

    1.Man da dukiara Bilwi ra balram? (Yang Bilwi ra balri, Miskitu bla lantakaiadukiara).2.Da kan man nahwala balras kapram?3.Man plun pin mai daukisa?4.Man ahkia plun pin mai daukisa?5.Man ahkia Waspam ra wama lukisma?6.Da kan man plun piras kapram?7.Man Bilwi ra wan mai daukisa?8.Da muni man yapan mai daukisa?

    9.Da muni aiwanan mai daukras?10.Da kan man utla ra diman mai daukras kan?11.Da kan man yang ra ai wiras kapram?12.Man namsla da ni irban kan?13.Man dwarkam da ni daukan sa?14.Man wamtla da ni daukan kabia?15.Man anik balram?

    NOTA: Vocabulario especial para las preguntas anteriores:1.Da muni? = Por qu? (Tiempo Presente).2.Da kan? = Por qu? (Tiempo Pasado).

    3.Da dukiara? = Para qu?4Ahkia? = Cundo?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    41/66

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco con palabras de laoracin precedente:

    1.Yang nani skul ra wari lan takaia dukiara.Waitna ba ____ __

    wan ___ ______ _______.______ __ ____ __ wabia ___ ______ _______.______ __ ai nasla __ _____ siksa sakaia _______.______ __ __ watla __ _____ ____ piaia _______.______ __ awala _______ inska ikaia _______.______ __ _____ __ _____ ai kwalka tuskaia ______.

    2.Witin plun pin daukbia taim, ai watla rabalbia._____ yapan ______ _____ __ _____ __ ______._____ _____ daukan _____ __ _____ __ balan_____ _____ ______ _____ Bilwi __ _____._____ aihtaban ______ _____ awala __ _____._____ _______ daukbia _____ _____ __ _____._____ inska ikan ______ _____ _____ __ _____.

    3.Man Waspam ra wama kaka, sl atki bribal.____ _______ __ ____ _____ upla ra audi audi wis.____ _______ __ ____ _____ nahasiksa upla ra yas.____ _______ __ ____ _____ yang waitla ra was.____ Bilwi __ ____ _____mamiki watla __ ___.Yang _____ __ wamna _____ yang witin wal aisamna._____ _____ __ _____ _____ ____ kwirku kum atkamna.

    IV. TRADUCCIN: Traduzca las oraciones siguientes (de Miskito a Espaolyviceversa):

    1.Yang skul ra dimisna, Miskitu bla lan takaia dukiara.2.Da kan nahwala man namsla ra waras kapram?3.Yapan ai daukan ba mita, yang naisla ra waras kapri.4.Inska pin ai daukan bamna, yang awala ra wari inska ikaia dukiara.5.Truk ba Bilwi wina yauhka balbia kaka, siksa yang ra ai bliks.6.Waitna nani dus tara nani ba asa ni klaki banhwan.7.Man kwirkukam nani ba Juan mita yang naisla ra kaikan kan.8.Da kan man araskam yang yuli ra ai mina ni prukan?9.Nahwala man yulam ba yang bpki ra saman.10.Naha asika man dukiam apia sa, yang duki sa bamna.1.Por qu no habl usted conmigo cuando fue a Waspam?

    2.Yo no habl contigo, porque tena mucho sueo.3.Yo voy a la escuela para aprender Miskito.4.Si Pedro va a Puerto Cabezas maana, yo no ir.5.Si ustedes no cran bien a sus hijos, ellos sern malos.

    CAPTULO DCIMO: MS CONJUNCIONES YYAWAN

    I. G R A M T I C A

    1.Nosotros hemos visto ejemplos de las conjunciones usadas como la

    ltimapalabra enuna oracin, o sea, las conjunciones finales. Tambin enMiskito hay conjunciones inicialesque comienzan una frase. Por

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    42/66

    ejemplo:Yang Miskitu bla walras,bamna (baha mita)man waitna wala ba walaisas. (Yono entiendo el Miskito,por eso (por lo tanto)hable usted con elotro hombre).

    2.Otra conjuncin final es sapa, que indica una duda. Por ejemplo:Yang nu pu

    witin balbia sapa. (Yo no s si l vendr o no)

    3.Yawanes una forma especial de nosotros.La forma que ya aprendimos esyangnani,se refiere slo a los que estn hablando. Por ejemplo:Yang nani Bilwi ra wari. = Nosotros (no ustedes) fuimos a Puerto Cabezas.

    Encambio, la palabra yawanincluye tambin a los oyentes. Ejemplo:YawanMiskitu bla stadi munisa. = Nosotros estamos estudiando el Miskito(todosnosotros).

    4.La forma objetiva es yawanray wan.Por ejemplo: Witin yawan ra bp kumwankan. = El nos dio una vaca (res).

    5.Muchas veces cuando hay dos tres sustantivos en una oracin, le puederesultarmuy difcil saber cul es el sujeto. Para dar nfasis al sujeto, entoncesse a aade buidetrs del sujeto. Por ejemplo:Waitna ba buiyul ba yabal raprukan. = El hombre golpe al perro en el camino.

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaisubi takaia: nacer aisa (aisiki, -am, -a): pap, padreluaia: pasar, atravesar bamna (baha mita): por eso (conj. inicial)marit takaia: casarse dama (damiki, -am, -a): abuelo, viejopiakaia: hervir, cocer kli: otra vez, de nuevonu kaia (takaia): saber, conocer kau: mspruaia: morir, fallecer lakra (laikra, lamkra, ai lakra o lakrika): her-smalkaia: ensear, instruir mano (de los mismos padres, pero del otro se-tahbaia: baar xo)tahbi daukaia: bautizar muihni (muihki, muihkam, ai muihni omuih-wankaia: darnos nika): hermano (de los mismos padres y delmismosexo)mani: ao, veranomarit (-ki, -kam, -ka): esposo, esposa, casa-do(a)mula: )-i, -am, -a): nieto(a)nina (-i, -am, -a): nombretaya (taiya, tamya, ai taya): familia,pielyapti (-ki, -kam, -ka): madre, mam

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang aisiki Miskitu waitna kan. (Mi pap era un hombre Miskito).Witin ai aisika Miskitu waitna kan.Man aisikam Miskitu waitna kan.Wan aisika Miskitu waitna kan.Man nani aisikam Miskitu waitna kan.

    2.Yang yaptiki nahwala Bilwi ra wan. (Mi madre fue a Bilwi ayer).Man yaptikam nahwala Bilwi ra wan.

    Man nani yaptikam nahwala Bilwi ra wanTuktan yaptika nahwala Bilwi ra wan.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    43/66

    Yang nani yaptiki nahwala Bilwi ra wan.

    3.Yang aisubi takri taim, damiki mani ailal bri kan. (Cuando yo nac, mi abuelotenamuchos aos de edad).Yang aisubi takri taim, man damikam mani ailal bri kan.

    Yang aisubi takri taim, wan damika mani ailal bri kan.Yang aisubi takri taim, witin ai damika mani ailal bri kan.Yang aisubi takri taim, Pablo damika mani ailal bri kan.

    4.Yang damiki pruan taim, yang kukiki kli marit takan. (Cuando mi abuelo muri, miabuelavolvi a casarse).Man damikam pruan taim, man kukikam kli marit takan.Wan damika pruan taim, wan kukika kli marit takan.Pedro damika pruan taim, witin ai kukika kli marit takan.

    5.Yang yaptiki bui yang laikra nani ra kwala sipaia smalkisa. (Mi madre est

    enseando a mis hermanas a coser).Man yaptikam bui yang laikra nani ra kwala sipaia smalkisa.Witin ai yaptika bui Pablo lakrika nani ra kwala sipaia smalkisa.Man yaptikam bui man lamkra nani ra kwala sipaia smalkbia.

    6.Yang taiya tara kum brisna. (Yo tengo una familia grande).Man tamya tara brisma.Witin ai taya tara brisa.Yawan wan taya tara brisa.Witin nani ai taya tara brisa.

    7.Yang muihki Saupuka ra aisubi takan. (Mi hermano naci en Saupuka).Man muihkam Saupuka ra aisubi takan.Isabel muihnika Saupuka ra aisubi takan.Yang Lagun Tara ra aisubi takri.Man Lagun Tara ra aisubi takram.

    8.Kuka kum ai mula awala ra tahbi kan. (Una abuela estaba baando a su nietoen elro).Yang bui muli awala ra tahbi kapri.Man bui mulam awala ra tahbi kapram.

    Yawan bui wan mula awala ra tahbisa.Man nani bui mulam awala ra tahbisma.Yang nani bui muli awala ra tahbri.Yapti bui ai luhpia awala ra tahban.

    9.Yang nini Ismael sa. (Yo me llamo Ismael).Man ninam Mara sa.Witin ai nina William kabia.Toms lakrika nina Marta sa.Andrs muihnika nina Luis sa.Jos muihnika nina Felipe sa.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    44/66

    10.Jos yawan ra aras kum wankan, bamna yawan bui witin ra duri kum daukiyabia.(Jos nos dio un caballo, por eso vamos a hacer y regalarle un pipante).Joel wan nasla pain irban, baha mita yawan bui witin ra rais bk kum yabia.Yang aisiki nahwala pruan kan, baha mita skul ra sip balras kapri.Man kukikam Bilwi ra iwisa, bamna man witin wal iwaia sip sma.

    Yang luhpi plun pin daukisa, baha mita yang siksa piakaia sna.

    B) P R E G U N T A S: Conteste las preguntas con respuestas lgicas:

    1.Man aisikam anira iwisa?2.Mani an brisma?3.Da muni man maritkam pu?4.Man anira tahbi mai daukan?5.Man damikam kukikam wal nu sma?6.Muihkam an brisma?7.Lamkra an brisma?

    8.Ya man ra kwala sipaia mai smalkan?9.Ya yawan ra andris laya wankbia?10.Man tamya tara o sirpi brisma?11.Man anira aisubi takram?12.Man kukikam pat pruan sa?13.Man ninam da?14.Man aisikam nina da?15.Man yaptikam nina da?

    C) C O M P L E T A C I O N E S: Haga las completaciones respectivas, segn lagua:

    1.Yang nu pu sna Padre Carlos yang ra tahbi ai daukan sapa.Man __ ___ sma_____ _____ man __ _____ mai ______ _____.Witin __ ___ sa _____ _____witin __ tahbi ______ _____.Waitna ba __ ___ __ _____ _____ _____ __ _____ ______ _____._____ __ __ ___ kan _____ _____ _____ __ _____ ______ ____.Yang __ ___ kapri _____ _____ yang __ _____ ai______ ____.Man __ ___ kapram _____ _____ man __ _____ mai ______ ____.Yang _____ kapri _____ _____ ___ __ _____ ___ ______ ____.

    2.Yang aisiki muihki wal ai nasla ra wan, bamna nra pu sa.____ _____ man muihkam __

    _ yang naisla __ ___ _____ ____ ___ __.____ _____ ___ _______ ___ man namsla __ ___ _____ ____ _____.Witin ai aisika ___ _______ ___ ___ _____ __ ___ _____ ____ ___ __.Pablo _____ Pedro muihnika ___ ___ ____ __ ___ _____ ____ ___ __.

    3.Yang laikra Bilwik lui wan, witin kabu ra wan taim.Man lamkra ________ ___ _____ ____ __ ___ ____.Witin ai lakra _____ ___ ___ _____ ____ __ _______.Erasmo lakrika _____ ___ ___ _____ ____ __ _______.Wan lakra _____ ___ ___ _____ ____ _____ ____.Yang laikra _____ ___ balan, _____ ____ wina balan ____.____ _____ _____ ___ balbia, _____ ____ ____ balbia ____.

    IV. TRADUCCIN:

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    45/66

    Traduzca las oraciones, tal a como se ha venido haciendo:1.Yang damiki taya tara brisa.2.Yang laikra skul ra smalkisa.3.Yang muihki andris daban daukisa.4.Man luhpiam plun pin daukisa.

    5.Yang aisiki Bilwas Karma ra aisubi takan.6.Ramn kukika pat pruan.7.Man mulam nani pain aiwanisa.8.Yang yaptiki nina Romelda kan.9.Waitna kum yawan ra bp tara kum wankan.10.Yang pat kwala tuskri, baha mita yang kau tuskan ai daukras.1.Tu padre vive ahora en Bul Kiamp.2.Ayer yo llev el caballo de tu hermano a la finca de tu abuelo.3.Cmo se llama tu abuelo?4.Yo no s si voy a ir a la clase de Espaol el otro ao.5.Ensame a coser ropa.

    CAPTULO UNDCIMO: PARENTESCOI. ESQUEMA DE PARENTESCOdama: abuelo, anciano, viejo kuka: abuela, anciana, vieja, la hermana de laabuela rapia: to (hermano del padre), padrastro taihka: ta, hermana del padre(comp.yaptidiura=yaptidiura). muihni: el hermano de un varn; la hermana deuna mujer lakra: la hermana de un varn; el hermano de una mujer tubani: el sobrinodel hombre (su to) quien es hermano de la mam de l (el sobrino) yamsi: lasobrina (si es hija de la hermana de un varn) luhpiadiura (luhpia diura): elhermano, la hermana tahti: to (hermano de la madre)anti: ta maternal (sese yaptidiura=yaptidiura). dapna: el yerno o elsuegro (por nuerase dice mulayaptiy por suegra sukurao skura) mulayapti: nuera waika: el hijo de la hermana del padre de uno, o del hermano de la madre deuno (comp.waikat) masaya: el cuado de una mujer (comp.lamlatka,waikatka) mula: nieto, nieta luhpa waitna: hijo (varn) luhpa mairin: hija(mujer)

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROSaisubaia (aisubi takaia): nacer anti: ta maternalbaikaia: dar a luz, parir dapna: suegro kwihra kaia (takaia): estar embarazada librah(ka): compadre

    luhpia (tuktan) alkaia: ser padrino o masaya: cuada madrina mula yapti: nueramarit takaia: casarse tahti: to maternal pruaia: morir, fallecer taihka: ta paternaltahbi daukaia (sakaia): bautizar tubani: sobrino (de mi lakra)unsabaia: pelear, discutir waika: cuado rapia: to paternal

    III. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S

    1.Yang rapiki aisiki muihnika sa. (Mi to es el hermano de mipap).Man rapikam aisikam muihnika sa. Man rapikam yang tahtiki sa.Witin rapika ai aisika muihnika sa. Man rapikam yang aisiki sa.

    2.Yang muihki maisaya wal marit takan. (Mi hermano se cas con micuada).Yang muihki maisaya wal marit takbia. Yang muihki maisaya wal

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    46/66

    marit takisa.Man muihkam mamsaya wal marit takisa. Man muihkam mamsayawal marit takan.3.Yang papiki damika pat pruan. (El abuelo de mi pap yamuri).Man papikam kukika sin pat pruan. Marcos papika damika kau pruras.Yang papiki kukika pat pruan. Man nani kukikam kau pruras.

    4.Yang antiki luhpa wl baikan. (Mi ta maternal tuvo doshijos).Man antikam luhpa yumhpa baikan. Yang kukiki luhpa kumi baikan.Witin ai mamika luhpa manis baikan. Yang laikra luhpa baikras.5.Yang muli nani Waspam ra aisuban. (Mis nietos nacieron enWaspam).Ai mula nani Bilwi ra aisuban. Man mulam nani Masaya ra aisuban.Man mulam anira aisuban? Yang muli yang waitla ra aisubia.6.Ya ba man librahkam sa? (Quin es tu compadre?).Antonio yang librahki sa,luhpi alkan ba mita.Antonio sin man librahkam sa, man luhpiam alkan bamita.Elena witin ai librahka sa, ai luhpia alkan ba mita.7.Yang tahtiki mamiki lakrika sa. (Mi to maternal es el hermano de mimam).Pablo tahtika ai mamika lakrika sa. Josu tahtika yang damiki sa.Man ta

    htikam mamikam lakrika sa. Mariana tahtika yang rapiki sa.8.Jairo ai mula yaptika wal unsabisa. (Jairo discute con sunuera).Jairo ai mula yaptika wal unsaban. Yang man mulam yaptika wal un-Luisa tahtika yang damiki luhpia sa. sabras.9.Yang daipna pat pruan. (Mi suegro yamuri). Man dampna kau pruras.Man dampna namsla ra wan. Ai dapna Bilwi raiwisa.Yang daipna kli nra balbia. Witin ai dapna kli nra balbia.10.Yang tubani nani sutki sa. (Mis sobrinos songemelos).Man tubanam nani sutki sa. Yang laikra luhpia mairin yangMan lamkra luhpia mairin man yamsikam sa. yamsiki sa.Witin ai tubana nani sutki sa. Yang tubani nani sutki apia sa.Ai lakra luhpia mairin witin ai yamsika sa. Yang yamsiki nani ba pihni sa.

    B) P R E G U N T A S: Conteste las preguntas:1.Man lamkra wal unsabi kapram?2.Man dampna pat pruan ki?3.Man rapikam Tasba Raya ra pruan?4.

    Man waikatkam nra sa?5.Man kukikam luhpa an baikan?6.Man maritkam man wal unsabisa?7.Man mulam an brisma?8.Man rapikam man papikam muihnika sa?9.Man antikam man yaptikam muihnika sa?

    10.Man tahtikam man yaptikam lakrika sa?

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    47/66

    11.Man tahbi mai daukan taim, ya mai alkan?12.Anira man luhpiam tahbi daukan?13.

    Man taihkikam kli kwihra sa?14.Man damikam pat marit takan?15.Man yang luhpi alkaia sip sma?16.

    Man antikam anira iwisa?17.

    Man muihkam skul dimisa ki?

    18.

    Man antikam luhpa brisa ki?19.

    Man papikam mamikam wal lilia sa ki?20.

    Anira man papikam pruan?C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco con palabras de laoracin precedente:1.Artimas wauhtaya kum ai rapika ra ulbiblikan.Yang ________ ___ man rapikam __ ____ ______.____ ________ ___ yang rapiki __ ____ blikri.____ ________ ___ Abat rapika __ ____ ______.Man ________ ___ ____ ______ __ ____ blikram___ ________ ___ ____ tahtika __ ____ ______.___ ________ ___yang daipna __ ____ ______.Maritki ________ ___ ____ _____ __ ____ blikan.______ ________ ___ ai papika __ ____ ______.______ ________ ___ __ waikatka __ ____ ______.2.Man dampna yang librahki kabia, yang luhpi alkbia ba mita.Ana antika ____

    ______ _____ _________ _____ __ ____.___ ______ man librahkam _____ man luhpiam _____ __ ______ ______ ai librahka _____ ai luhpia _____ __ ____.Yang antiki ________ _____ __ _____ _____ __ ____.____ ______ yang librahki _____ yang luhpi_____ ______.Man taihkikam ____ ______ _____ ____ _____ _____ __ ____.___ tubanam ____ ______ _____ ____ _____ _____ ______.___ yamsikam ____ ______ _____ ____ _____ _____ ______.___ ________ ____ ______ sa, ____ _____ alkan __ ____.IV. TRADUCCIN: Traduzca las siguientes oraciones (de

    Miskito a

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    48/66

    Espaol yviceversa):1.Yang rapiki yang ra ai alkan tahbi ai daukan taim.2.

    Yang Bilwi ra aisubri, sakuna yang mamiki Managua ra ai bri wan skuldimaiadukiara.3.Da kan man mamsaya ai mamika watla ra wan?4.Yang man tahtikam kaikri; witin yang papiki librahka wal aisi kan.5.Yang yamsiki wisa, witin prubia man muihkam wal marit takbia apia kaka.6.Yang kukiki luhpa matawalsip baikan, sakuna yumhpa pruan.7.

    Witin yang luhpi alkaia sip apia, witin yang wal unsaban ba mita.8.Yang maritki papika yang daipna sa, bara ai mamika yang muli yaptiki.9.Baha mairka sutki baikan, bara yauhka yang waitla ra bri balbia lilia tarabriaiadukiara.10.Librahki, naha luhpi na alks.1.Dnde vive su cuado?2.De quin es esta casa? Es de su suegro o de su to pateral.3.Los gemelos de tu hermano estn en Matagalpa.4.Mi abuelo muri ayer en la tarde.5.Mis hermanos nacieron en Lamlaya, pero yo nac en Krukira.CAPTULO DUODCIMO: COMIDAS Y COCINAI. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINVERBOS OTROS

    irbaia: cortar tajadas da sat?: qu clase? wabul: pur de bananokiskaia: frerbatana (lat): manteca, aceite yauhra: yucakuk takaia: cocinar dikwa: caldero usi: amepiakaia: cocer, hervir duswa: quequisque upan: carne, pescado...puihkaia: hervir (y lavar) bp tialka laya: leche de vacatwa: batataswakaia: pelar kpi: caf tats: almidntamaia: cortar (carne) kik: queque tma: bastimentowisbaia: raspar (coco) kku: coco sugar (sukar): azcarkuri: zapote siksa: banano, negrolaimus: limn sikia: aguacatemangu: mango sl: salpihtu: pia prisku laya: frescoplas: guineo cuadradoplatu: pltanoII. EJERCICIOSA)

    T R A D U C C I O N E S1.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    49/66

    Da sat tmka piakisma? (Qu clase de bastimento estscocinando?).Naiwa yang duswa piakisna. Nanara man yauhra piakisma?Branahwala yang platu piakri. Apia, yang plas piakisna.Yauhka yang twa piakamna. Sakuna naha tutni ra twa wala piakamna.2.

    Inska kiskan ba pin mai daukisa? (Le gusta a usted comer pescadofrito?).o, sakuna kau bitar inska piakan ba pin ai daukisa.Yang ra inska kiskanba bara usi pin aidaukisa.Siksa kiskan ba pin ai daukisa. Duswa kiskan ba sin auhni sa.Upankiskan ba kau auhni sa piakan wal. Platu kiskan ba auhni sa.3.Da sat priskuka laya din mai daukisa? (Qu clase de fresco deseastomar?).Andris laya din ai daukisa. Yang kau bitar laimus laya laik sna.Laimus priskuka laya din ai daukisa. Kpi laya yang altaim disna.4.Man laimus dabaia sip sma. (T puedes chupar

    limn).Apia, sakuna mangu dabisna. Man sin pihtu dabisma?o, pihtu dabaia laiksna. Man kku pin mai daukisa?o, sakuna kuku diaia kau laik sna. Yawan laimusdabaia laik apia sa.5.Nahki man wna ba piakram? (Cmo cocinaste lacarne?).Yang pas l lapta ra puihkri. Baha wina, wna ba tami piakri.Ninkara, yangwna ba sikbri. Baku kuk takri.Plun kuk takri ba auhni sa. Man plun piakram ba auhni sa.6.Tuktan nani ba kku swakan. (Los nios pelaron el coco).Yang altaim piakaiakainara, siksa baswakisna.Plas swaki, tma piakri. Platu swaki si, wna ba piakri.Tuktan nani baandris taya swakras dabisa. Yauhra swaki si, wna tami piakri.7.Mairin ba duswa wisbi, kik kum daukan. (Raspando el quequisque, la mujerhizo unqueque. Man yauhra wisbaia sip smaYauhra ba wisbi, lapta ra lki, tats dauks. Kku wisbi, laya ba piaki, batankasakisa.Duswa ba wisbi kik kum dauki aik.8.Man kuri sl wal dabisma ki? (Chupas el zapote con sal?).Apia, kuri damnisa, sakuna sikia ba sl waldabisna.Man mangu sugar wal dabisma ki? Apia, mangu sugar wal dabaia nit

    apia.Nahki man pihtu ba dabisma? Pihtu swaki, irbi dabisna.9.Mairin pihni ba rais an bins kuk takaia lan takan daukisa. (La mujer quiereaprender apreparar arroz y frijoles).Witin rais an bins pas piakisa; baha ninkara,witin kiskisa.Witin kli dakakaia sa kaka, kli aikuki kiskaia sa.10.Platu laya bp tialka laya wal daukri. Baha ba da? Baha ba wabul. Sakunasugarmangkras? Apia, platu damni taim, sugar mangkras.B) P R E G U N T A S: Conteste las preguntas:1.

    Da st tmka pin mai daukisa?2.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    50/66

    Da sat priskuka laya din mai daukisa?3.Ani kau bitar, upan kiskan o upan piakan?4.Man twa pat piram?

    5.Man duswa pat piram?6.Man kuri dabaia laik sma?7.Man kku laya disma?8.Man kpi laya manis disma?9.Da sat wna laik sma?10.

    Inska piakan piaia laik sma?11.Man kwirku wna piram?12.Nahki kalila wna kuk takisma?13.Nahki bp wna kuk takisma?14.Nahki kwirku wna kiskisma?15.Man kisu bip tialka laya wina daukisma?C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios en blanco con palabras de laoracin precedente:1.Mairin nani ba plas manis piakan.2.Mairin nani ba platu manis piakan.______ ____ __ siksa _____ _____. _____ ____ __siksa _____ kiskan.______ ____ __ wna _____ kiskan. _____ ____ __ upan_____ ______.______ ____ __ upan _____ irban _________ __ pihtu _____ irban.______ ____ __ pihtu _____ swakan. _____ ____ __ andris _____ swakan.Tuktan ____ __ andris _____ ______. Tuktan ____ __ kuku _____ ______.___

    ___ ____ __ kuri _____ ______. _____ ____ __mangu ____ ______.______ ____ __ plas _____ ______. _________ __ plun ____ piakan.III. TRADUCCIN: Traduzca las oraciones, tal a como lo venimos haciendo:

    1.Waitna sirpi ba kuri dabisa.2.Yang nani upan manis piri.3.

    Tuktan nani ba inska kiskan psa.4.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    51/66

    Man nani sikia dabram ki?5.Man nani da priskuka laya diram?6.Yang nani wna piakan piri.

    7.Mangu wabulka diri; damni sa.8.Yang wna yauhra tma wal piri.9.Man nani plas kwirku wna wal piram.10.Witin nani kpi laya bp tialka laya an sugar wal din.1.Yo hice un queque de yuca.2.

    La mujer estaba raspando el coco.3.Me gusta mucho la limonada con la comida.4.A Pedro le gusta comer carne de gallina frita.5.Puede usted pelar un coco?CAPTULO DCIMOTERCERO: LA PALABRA DE DIOSI. G R A M T I C A1.La Voz Pasiva expresa que el sujeto es elrecipientede la accin de otro. Porejemplo:Yo fui salvado por Cristo. = Kraist (Krais) mitaswaki ai sakankan.Usted ser salvado por Cristo. = Kraist (Krais) mita swakimai sakan kabia.El es salvado por Cristo. = Kraist (Krais) mita witin ba swakisakan sa.2.En Miskito, la Voz Pasiva se forma de la siguientemanera:Forma Objetiva del Pronombre 3. Persona Pasada 3. Persona del TiempoAI KAIKAN SAMAI PRUKAN KABIAWITIN BA BLIKAN KAN

    II. VOCABULARIO USADO EN ESTA LECCINNOTA:La mayora de las palabras que el Idioma Miskito ocupa para expresarlosconceptos teolgicos, son prestadas y adaptadas del Ingls. Pero poco apoco, losAgentes de Pastoral y los Traductores Nativos han formado suvocabulario religiosoautctono.VERBOS OTROSbla kaikaia: esperar Baibil: BibliaDawan ra tawaia: convertirse (aceptar bani: cada

    al Seor) Dawan: Seor (dueo)Dawan warkka daukaia: hacer la obra DawanBla: la Palabra de Dios (Seor)del Seor; vivir como cristiano) disaipil: discpul

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    52/66

    okasak lukaia: creer, tener f dus prihni: cruz, crucifijokristian sakaia (daukaia):bautizar heven (heben): cielolatwan kaikaia: amar, querer l (lika, lmka, ai lka): ley,padin munaia: perdonar costumbre, modo de actuar(wan) saurka sakaia:confesar(se, nos) pana pana: mutuamenteswaki (wan) sakaia: salvar(nos) prias watla: iglesia, capilla, templowan tibilka briaia (tibil briaia):

    comulgar raiti: tumba, cementerioSpirit Holikira: Espritu SantoIII. EJERCICIOSA)T R A D U C C I O N E S1.Man Dawan ra tawram. (Usted se convirti alSeor).Man nani Dawan ra tawaia sma. Man nani Dawan ra tawi banhs.Pablo Dawan ra tawan daukisa. Yu bani yang kau Dawan ra tawisna.2.Yang Dawan warkka daukisna. (Yo hago la voluntad=obra delSeor).Witin nani Dawan warkka daukras. Upla kum kum Dawan warkka pain daukisa.Dawan warkka daukma kaka, upla Upla ailal Dawan warkka pain daukras sa.sut ra latwan kaikaia sma. Yawan Dawan warkka pain daukisa.

    3.Yang luhpi pat kristian sakri. (Yo ya bautic a mi hijo).Man nani kauluhpiam kristian sakras. Rapiki luhpia pat kristiansakan.Yang tuktan sirpi kapri taim, kristian Sandi yang muihki ai luhpia kristian sak-ai sakan. bia.4.Man nani saurkam pat sakram ki? (Ya se confesaronustedes?).Man nani naiwa saurkam sakaia sma. Witin lika nahwala ai saurka sakan.Dawan ra tawma taim, saurkam sakaia Tuktan nani ba pas taim ai saurka sakisa.sma. Upla nani ba ai saurka sakisa.5.Yang sandi bani tibilki brisna. (Yo comulgo todos losdomingos).Man ahkia tibilkam briram? Tuktan nani kau ai tibilka briras.Man saurka lka swiras sma kaka, sip Man Dawan warkka pain daukras smatibil iwras.kaka, man sip tibil briras.6.Yang kasak lukisna Dawan Jisas mita swaki ai sakan kan. (Yo creo que fuisalvadopor el Seor Jess. Jisas bui upla sut ra swaki sakan.Man Jisas rakasak lukisma kaka, witin Witin nani swaki wan sakan lka ba bri-man ra swaki mai sakbia. ras.7.

    Man muihkam ra padin munras sma kaka, Dawan man ra padin mai munbiaapia. (Siusted no perdona a su hermano, el Seor no le perdonar austed).Kristian lka sa pana pana padin munaia. Prias watla ra dimaia kainara,wanmuihni ra pas psdin munaia sa.Aima an yang muihki ra padin munamna? Yubani muihkam ra padin muni bas.8.Jisas upla sut ra latwan kaikisa. (Jess ama a todas lasgentes).Yang ra sin latwan ai kaikisa. Yawan ra sin latwan wan kaikisa.Man ra sin latwan mai kaikisa. Yang man nani ra latwan mai kaikisna.9.

    Dawan ra luki, bla kaikisna. (Pensando en el Seor, yo espero enEl).Jisas, man blam kaikisna. Jisas sin man blam kaikisa.Jisas yawan wan bla

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    53/66

    kaikisa. Jisas bui upla sut ra bla kaikisa, lkaPapiki bui yang bli kaikisa. daukaia ba dukiara.10.Jisas ba raiti wina buan. (Jess resucit de latumba).Yang sin raiti wina buamna. Jisas raiti wina bi si, heven ra uli wan.Jisa

    s bui Spirit Holikira blikan, bara disaipil nani purara bal iwan.Dawan Jisas SpiritHolikira ba yawan ra sin wankan.B) P R E G U N T A S: Conteste las preguntas:1.Man Dawan Jisas ra kasak lukisma ki?2.Man witin bla kaikisma ki?3.Man muihkam ra latwan kaikisma ki?4.

    Man muihkam ra padin munisma ki?5.Man Dawan ra tawaia lukisma ki?6.Man Dawan warkka daukisma ki?7.Man ahkia tibilkam briram?8.Ahkia kristian mai sakan?9.Man ahkia saurkam sakram?10.Man Jisas disaipilka sma ki?11.Jisas swaki mai sakan ki?12.Man Baibil aisi kaikisma ki?13.Man Dawan bla wali daukisma ki?14.Man Dawan witniska takisma ki?

    15.Man raiti wina buan mai daukisa ki?C) C O M P L E T A C I O N E S: Llene los espacios, tal a como lo venimoshaciendo:1.Yang muihki ra padin munras sna kaka, Dawan sin padin aimunbia apia.Man muihkam __ ____ ______ ___ ____ _____ ______ mai _____ ____.Witin ai muihni __ ____ ______ sa ____ _____ __ ____ _____ ____.Yawan wan ____ __ ____ ______ __ ____ _____ __ ____ wan _________._____ ___ ____ __ ____ munisa ____ _____ __ ____ ___ _____.Witin ai _____ __ ____ ______ ____ ______ __ ____ _____.Man nani muihkam __ ____ munisma ____ ____

    __ __ ____ mai _____.Yang nani muihki __ ____ munisna ____ ______ __ ____ ai ______.

  • 8/10/2019 Aprendamosel Miskito

    54/66

    2.Dawan bla wali daukma kaka, swaki mai sakankabia.______ ____ ____ daukbia _____ _____ _____ _____.

    ______ ____ ____ daukamna __________ ai _____ _____.______ ____ ____ daukisna _____ _____ __ _____ _____.__________ ____ daukisma __________ mai _____ _____.______ ____ ____ daukisa ____ _____ _____ ______.3.Yang Jisas ra latwan kaikisna.Man _____ __ ______ kaikisma.Witin _____ __ ______kaikbia._____ yawan __ ______ wan ______._____man __ ______ mai ______._____ yang __ ______ ai kaikisa.IV. TRADUCCIN: Traduzca, de Miskito a Espaol y viceversa:1.

    Dawan bla wali, kasak luki, yang Witin ra tawri.2.Yang Dawan Jisas raiti wina buanka ra kasak lukisna.3.Jisus bui Spirit Holikira ba ai disaipilka nani purara blikan.4.Yang muihki nani ra padin munisna ba mita, yang sandi bani tibilki brisna.5.Yang nani yu bani upla mawanra Dawan witniska takisna.6.Yawan Dawan warkka pain daukbia kaka, heven ra wabia.7.Dawan lka pain kulkma kaka, Jisas wal raiti wina bi heven ra dimma.8.Man saurkam swima kaka, sip sm