2Pág.

Kakau yanimak kidika, sangnika

yaksihni duwi yalahwi

yulni tunan

Kakau balna

Warkni tunan bahna balna kidika Dawakat sangnika satuk lapakna atnin

Mahka pan balna kidika dahnin mani balna

kidika

4Pág.

Kakau balna amput dahnin

kidika

3Pág.

AÑO 2 • 2da. Edición No. 12 en Mayagna • junio de 2010 www.inta.gob.ni

Tiraje: 2,500 ejemplares

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Kakau balnaWarkni tunan bahna balna kidika

Dawakat sangnika satuk lapakna atnin

2

Kakau yanimak kidika sangnika yaksihni duwi yalahwi

Baisa Maya sulani balna kaiwi kalahwas Tanit yakau amerika sauni pisni daklana yakat, pat bang dai kakau minik balna kidika dahna atnin ridi kalna bangdai, dahwi yakwi DINA atnin papang dauh balna bang dai awarni yakat, kaput bik sau tatuna nunuhni balna, dawakat king balna bik.

Indian mayangna balna yus munwa bangdai, kakau minik balna kidika kidi mani balna yakat, dawak di minik balna satni kau, asna balna, dawakat asangpas dini wail balna bitik kau.

Nikarawa pani kidika yaksihni palni ki kakau panan minik satni balna dahna atnin, dawakat, pa nunuhni balna Nikarawa pas kau bang kidika Matagalpa, Rivas, Granada, Río san Juan dawakat kus Mayang bang Madang pas Akat, region (RAAN) sauni daklana AKat, dawakat sauni daklana (RAAS) yakat bik.

Kakau minik balna kidika yamni palni maintal atninki, sauyak pat dahna taimni kaput laih Madang duna atnin karang, ki.

Warkni satni barakna balna kidika, yakwi duaiwa sak ki sinsni lani balna sa tni kau duaiwa kidi laih Bakau minik balna kidika maní plañí dahwi yakna atnin ki.

KaKau satín ampus bang KidiKa Ma sauki pasyakat, Kakau satín bas bangkidi laih:

Kakau pipihni: Di minik as yamni palnikidawak walapni palni ki dawak tapalhni bik apis duwi.Yus mundi satín balna kau bik tawan pasyakat adi satín balna minik kaupak.

pi satni balna kau yus munina atnin kidika: Ramh pani palni atnin karangki, Was satni balna bik sak atnin karangki, pan balna mahní kau di muih satín balna bik Bangui pas yakat kalpakwi, sangnika dunin yulni. Kaput kau muihni yakat wapapni duaiwi, tapalhni, satín balna kau duaiwi sau daklana balna satín kau.

Kakau minik nanaini kidika: Kakau sangnika kat yalahwa kaidika laih sangni bu duaiwi pihni dawak puani bik.kidika panan balna kidika kasak palni muihni balna yus munwi. Kidi pana balna kidika laih aina kidi laih Trinidad kalangni sah kaupak uk kidi Yintail kaupak kaina Maradi taimni balna laih Bakau bakna balna duda kidika laih Amerika sauni kaupak manah ki.

Kakau dahnin balna kidika taim balna mahni bayakwi amput dahwi yaknin kidika.

Dawakat klarh pasyakat dawakat MaYang kidika duna atnin ki kidka Bakau munik balna kidika wasbin kung balna yakat sanni duna atnin yulni kat, dawak pan balna bik pihnin awaski.

KaKau satín ampus bang KidiKa

bakau pipihni minik balna kidika

Kakau minik nanaini bakna

kidikaKakau sat uk as

Foto INTA Foto INTA Foto INTA

Foto INTA: Wayani balna kidika:(Indian mayangna balna yus munwa bangdai kakau minik balna kidika kau dala balna yamwi

3

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

amput dahwi yaKnin KidiKa

Dahnin dini balna kidika plastik balna kau duaiwi nuhnini laih 12x8 pani balna, duaiwi dahnin pani balna yakat kiwa taimni lain kau dahwi nining kawi nainini laih 5 mita praisni dahwi barangni palni kau pirini kau 6 dawak 8 plastik bani kadika awi dawi 1 mita awi plastik bani kidika.

Ridi kalahnin plastik yakat sau punin kidika miks munna atnin sau, abono bitik kat paun bas atnin ki baisa kidika sau kidika sau kidi paun bas atnin ki.

Foto INTA : Wayani kidika: minik balna plastik balna kau amput dahnin kidika

Foto INTA : Wayani kidi: ridi yamnin pani balna

Pani balna di minik dahnin kidika. Pat ridi kat trabil diski, sau dinit yakat anin kidika tanka kau dahna atnin pas kidi amang lanin rikni balna laihna atnin kidi yulni Bakau kudika papatni barakna atnin kidika yulni dawak sirihni baraknin bik.

Dahnin pani kidi kurih taimni buhwi kidi taimni pan balna kidi ka pat barana taimni kat yakwi dahna atnin was balna yakarak laihna atnin kidika yulni.

Kakau panan balna kidika sipki dahna atnin satín bu karak: minik balna kau awas kat barakna balna kau bik.

sinsni lani walwi yus munnin tanniKa

Ridi kalahwa sakki kurih balna taimni kat amput duna atnin dawakat warkni balna satín kau duwi kiuna atnin kadika. Yus munna atnin kidika laih atput dawi Bakau balna kidika amang lawi dahna yulni di minik balna kidika dawa kat main tal Dakar mahni kalana atnin yulni bahang, sinsni balna yus munnin kidika laih isining balna mahni balna pakna atnin ki yulnin want kidika laih sau balna satni kau walwi dahna atnin ki adika Bakau minik balna kidika.

Foto INTA : Wayani kidi: di moinik kidika

Foto INTA : sinsni lani walwi yus munnin tannika

Kakau balnaWarkni tunan bahna balna kidika

Dawakat sangnika satuk lapakna atnin

4

Ridi yamnin baKau papan balna KidiKa dahnin yulni Kat

Kakau yanimak iktaria as kidika dahnin want Mayang 1,100 panan balna satni kau dawak 3x 3 mita kidika laih. Pan pas aihwa balna kau nainini balna dahna atnin ki sipki talna atnin pan minik balna uk karak bik Madang yus munna atnin.

pani balna walwi yakna atnin kidika yulni katTalna atnin karang ki sau kidika yamni palni yah awas kat durni yah pan dahtas man Tania yak walta talah sau kidika satni balna kau talah Bakau dahnin pani balna kidika, yakat laih takat sipki dahna atnam trabil didiskau kulnam lani kau pan minik balna kidika Dahna atnam kidika yulni, pan dinit sanni balna kau duna atnin taim paran awas kat taim naini balna kau bik.Pani balna kidika walta talah: yamak ba, pan pas, sirisiri balna kau, was kung balna kau bitik kau.

sau main talnin balna tangkaMayang kulnin awaski ma taimki balna kidika yakarak di dahda balna kidika daukalwi awas katbik kalahwaska Madang kidi kulnin awas ki, Kaunas kulnin kidika laih yus munwi main talwi ma takit yakat duwi kiuna atnin kidika yulni kat.Pan balna dahnin kidika Bakau minik kidika satni balna mahni kau dahma bik man yakat bitrik kidika hilp.Makalahwa manah karangki. Walninki sau kidika was balna mahni duwa kat dahna atnin karangki baisa sirihni barakna atnin dawak minik nunuhni baraknin yulni, kidi awas laih dutni karangki.Kakau dahnin kat pa langni balna kidika dutniki dahna atnin lus disdi di minik balna dahda kidika. Bakau pana balna saran kidika was dis atninki kidi awas kat Bakau saran balna kidika bitik daulalawarang ki.

pani balna satni bitik kau madang kidika sipki dahwi yakna atnin Kaunas lakwi talna atninki pan dahdarang kidika pani balna kidika

Kakau pana as kidika pan as ki kidi pana kidika wantki pan dinit sanni balna kau, yakatki adi panan balna kidika panina palni kidika SAF (Pan Pas aihwa palni kidika), kidi pani balna kidika sirihni palni di minik balna kalwa balna kidi adika ki: kaki balna, bins balna, kidi sirihni yus munin dini balna famali balna yua munnin kat dawakat Bakau balna bik yus mundi taim balna kau bayakwi kiwa yakat.

pani sanni balna KidiKaPan pas balna kau warkni balna yamnin kidika adika ki, di Kazan balna kidika duna atnin karangki ma bitik yak, Bakau balna simhsat kapat dunin kidi awas kat Madang didis mawarangki awarni balna bayakwa balna taimni.

sanni ban duwa saKKidiKa pa balna bitiK Kau sau mayang bang aKatKakau balna panan dawakat pan nunuhni uk balna karak sangnika ysamni Malawi sanni duwa yakarak munah kaput bik panan balna kidi adika ki: amai panan, sum, tipilmah panan balna satni balna kau bik.

sau baisa yamni balna lidiKa

Sau yaksihni kidika hilp munwi Bakau panan yakat amput baraknin kidi maintalwi duwi Tania yak duwi kiwi parasni balna bik kalawisau sinika balna satni dawak sau parasni balna bik, hilp munwi maintal wi. Adi balna kidika Madang ma sangkika yakat yus mundi maintaldi mawi, dawakat lalh balna bik uba palni disdas palni ki akut Mayang kidika minik balna mahni yaknin ki dawakat ma sauki balna yak bik hilp mundi. Foto INTA : Kakau balna sau sanni yamni yakat dahwi yui munnin kidika

Foto INTA : pani sanni balna kidika Foto inta : sanni yaksihni yamni palni duwa kidika

5

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Adi awarni balna yakat bik di dahnin warkni tanka balna kidika 50 praini kuldi yaknin tanka balna kidika 15-15-15 dawak baisa 500 praisni kidika sau sangnika kidika yulda kidika laih adika ki kadal balna, babil nunuhni, babil bikisni bitik.

Kakau panan balna kidika yamni baraknin kidika laih kalanin 100 praisni paunni balna satni kau dawak 15-15-15 kidi awarni dahna atnini kidi laih adi mani balna ki was wainiku, dawak supa wainiku karak.

Pan nunuhni balna kidika barakwi wawatwa kidika laih adi praisni 250 praisni dawak 15-15-15 dahnin mani balna kidika was wainiku dawak supa wainiku karak. Pani balna dunin ki 0.5 mita balna saran balna bitik kau sau dinit kaupak dahna atnin ki pan nuhni kalnin kat.

Kaput laih pan nunuhni balna kalwak talnin kat tannika walwi dawi usnit yak dahnin ki dahnin sauni balna walwi praisni balna kidi duwi yus munnin ki 5 dawak 10 kilu praisni balna pan balna bitik kau.

KaKau yaKat hilp munnin tanniKa balna KidiKa

Amput dawi disna atnin yah pan balna yakat daukalnin awas yulni babil balna yaklauwi. Mayang yakat mai yulwi tadi mundanang taldananh sip Mayang uluhwi kalahnin adika Bakau panan balna yakat ambuk kalanin awas kidika yulni kat.

Foto INTA : babil satni balna sau baisa yamni yakat bang kidika

waRKni satni balna ampat duwi Kiwa saK KidiKa

Adi warkni balna yakarak Mayang pan balna yakat maintalwi taim balna kiwi 14- 24 waiku balna bayakwa kidika pan balna yakwi dahna atnin ki, kaput bik dismuknin ki amput wawi siknis satni balna kidika Mayang kaupak naikau kirana atnin kidika yulni.

maintalwi yus munnin tanKa

Ma intalnin sipki dawakat pani balna kalanin pan balna kidika ais yulwa kidika yakat. Kaput laih pan kau iknis balna laihwa kidika uba kulnin awaski baisa kidika pan saran balna yakat baisa watwi, dawak pan tingni balna yakat bik bangki Bassin yakat daukalna atnin yulnin kat.

Foto INTA : Warkni satni balna ampat duwi kiwa sak kidika

Foto INTA : Warkni balna duwi yus munnin tannika balna

Kakau balnaWarkni tunan bahna balna kidika

Dawakat sangnika satuk lapakna atnin

6

siKninis balna KidiKa tanniKa satni balna KidiKa

siknis pas ayangni as kidika

Adi sikninis balna adika laih sirihni palni mai laihwi pan balna yakat bik dawakat Madang muih Madang Amat bik satni balna kau mai laihwi (ayangni balna kidi laih wakni balni balna satni kau ki), kidi yulni kat Nikarawa Akat pan minik balna dahda kidika sip palni mahni yakdas ki, di minik balna kidika.

Pan minik balna baisa bikisni kidika laih ma balna waiku bu balna duwa praisni balna kidika. Trai munninki tuna kaupak yamni main talwi yus munna atnin.

Pan minik balna satni balna kau kalahwa kidika laih yamni palni awas ki dudutni balna kidika baisa mahni palni ki yamni barakwas ki panan balna bik dibinina kalahwi Bassin balna kidi lalhni balna manah baisa mahni ki.

kakau panan satni kidika ampat kidika

Di minik balna kidika tannika balna balna dudarang kat, amang ladarang kat warkni balna kidika uldi yakdi ramhni balna kidika taldi duwi kiuna atnin siknis satni balna kidika rumh muknin kidi awas kat kat damukna atnin pat pan minik balna kidi umani taimni kat dutni ki kidika bahang walnin ki pan minik wisasamni balna kidika Madang dudi dahwi yus munna atnini ki. Kaput laih takat sip Mayang hilp lani balna kidi sirihni kau duna atnin, Madang amput ma laki balna yalahda yakat.

sangniKa amput dawi duwi yus munnin tanniKa balna KidiKa

Warkni kalahwa sakki yamni palni talninki pan balna satni kau kidika maintalninki pan muihni yakat daukalnin awas kidikd yulni awakat, panan balna kidika adika balna ki: sidan kapat, urus tipni kidika, laka balna bitik kau.

babil balna satni balna Kau

Babil balna kidika amput dawi dismuknin yah dawak sulani balna satni kau pan balna yakat inin was kidi yulni kat. Diamuk danang waldi yakdi dadi didahyang balna kapat, Bakau yanimak balna nunuhni bang kidika main talninki warkni balna satni bitik kau.

La broca del café también es un barrenador que ataca al cacao, esto se observa en zonas donde hay café cerca del cacao. Hay que tener mucho cuidado.

Kiki balna dawakat isdang balna bik

Satni balna mahni kau bang kidika pan balna bang kidika mai yulnin want kidika biri biri talna atnin karang ki ma takit yakat ramh palni mawih awas kat sip awas mayang kidi bik Madang

Aslah bani kau talna atnin karangki. Kurihni balna kaiwi bayakwa yakat ma takit yakat mawih awas kat bik mawas yah.

Foto INTA : isdang balna kidika amput duaiwa kidi siknis balna kidi amanglanin yulni kat

Foto INTA : amput wark balna kalahwi ma takit yakat kiunin kidi muih balna karak tawan balna pasyakat

7

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Kakau minik balna baisa nunuhni kidika

Adika sikninis balna adika mai kalahwi awar bitik yakat pa balna bitik yakat kidi yulni kat pan minik balna dahda taimni di minik balna dahda taimni daukalwi sirihni palni, pan minik balna kidi satni mahni kau kalahwi.

Satuk kau waradi laih tadi munnin kidi laih apud kidika kiuna mawarang di dahyang Mayang bang Mayang kidika bitik kau.yus mun dananh ais sip Mayang kidika sinsni lani balna satni kau duwi yus munwi kalbauwi duwi kiunin ki ma sauki as bani kau bang Mayang kidi ais yulni yuldih kat Mayang kuduh yus munnin minik satni balna kidika ma tingni yakat sakki ma bitik yakat.

wark kalahnin yus munnin satni balna kidika

Adi sikninis kalahwa balna adika sau balna sangnika balna kalahwi kaiwa adika balna bitik kidi balna babil balna satni

kau kaiwa kidika dawak isparah balna kidi laih muih Mayang Akat mai uswi kidi yulni kat trai palni yamni palni ma wats ki balna kalahna atnin ki. Kidi yarakdas karang kat Mayang wark malahwas karang ki kaput bik barakdas mawarang ki.

Amput yus munwi ma takit yakat kiuna atnin kidika adi sikninis balna satni balna satni mahni kau ma sangkika balna yakat kalahwa munah balna yakut taldanang pan minik balna satni mahni kau dudi yus mumda kidika mukus balna satni kau bayakwi kaiwa. Sak kidika Mayang yakat di minik balna yakat siknis manah palni ki.

di miniK balna

Kakau minik balna dahna Mayang kaupak kuruh bas dawak kurih arungka bayakwa taimni kidi kaupak kidika.Tuna kau Mayang yamni dahdas daikat waradika laih Mayang dahdanang ma balna yakarak wainiku balna yakarak di minik balna yus munda yakat kidi laih as ni kidika dauna wainiku, was wainiku, wing wainiku, dawak batanh dana wainikuy balna bitik kau.

Di minik baisa yamni duna atnin kidika laih warkni balna satni kau laihdi yamdanang ramh palni di minik balna kidika mahni yaknin kat 15 dawakat 20 bik balna manzana as pas yakat.

Pan minik balna nunuhni kalahwa kidika laih dawak lalahwa taimni 5-7 waiku balna kaiwa taimni untak balna kidika satuk kalahwi.Daknin awarni balna taimni kat. Yus munnin ki ispara balna kapat kidika yulni daukalnin laih dini diski.Isparah manah laih baini yamni duna atnin ki.

daknin di minik balna kidi laih satni balna mahni bangki

Dawakat pan minik balna bahnin mani kidi laih apud bahna atnin karang ki Madang ma muihki balna kidika laih warkinman kapat latnin karangki.

Mayang ma muihki barak balna wark kalalahwi aina ma laki balna yakat di minik balna kidika mahni yakna taimni taimni kat, buhwi yamni maintalwi taimni balna bayakwa yakarak yus munwa dai, ais sip kidi yakarak.

di miniK balna yaKna taimni Kat yus yayamwa dai famali balna KalpaKwi

Kakau minik kidika wauhwi dawi yus yayamwa dai famali balna pasyakat.walapnini balna satni mahni awi yus munwi ais sip Madang kidika.

Satni uk as kidi yus munnin tanka kalaih 5-7 ma balna mampat tamni ma dutni dawak ma yamni kidika numba as duaiwi 54 praisni duaiwi yakat di balna bitik dutni kakalwi.

Di kasnin dini balna bitik kau kulda bang Mayang kidika warkni balna bik duna atnin karang ki tat balna kapat yakau duwi yus munna atnin karang ki wark balna bitik pas yakat.

Wasautni balna bang kidika

isparah balna dutni yus munda balna kidika

minik sasani balna kidika

sikninis balna satni kau duaiwa kidi talna atnin ki

Foto INTA : Foto INTA : Foto INTA :

Foto INTA : Kakau yamni palni buh lana balna kidika ampat yaksihni kidika

Una Publicación delInstituto Nicaragüense

de Tecnología Agropecuaria

INTAFinanciado por:Banco Mundial

Arriba los

Productoresde la riqueza nacional

pan miniK balna KidiKa amput dawi apaKna atnin KidiKa Ka

Kakau minik balna kidi yamnin kidi laih pan balna kau kuring kapat yamnin ki, Inc. Kau lilingni yamnin ma laihna atnin kidi Yulni kat. Kaput bik sirihni palni buhwi sandi balna pas yakat wing bitik dawa kat yakarak sirihni palni buhwi.

Foto INTA : mayang anput dawi mállala dakar mil balna kapat yamwi duna atnin yah.pan balna kau manah.

pan miniK KidiKa awas Kat baKau miniK Kidi taimni duwi mampat miniK laihwa Kidi

Ma sangkika yakat adi sat panan minik balna Mayang yus munda kidika dibin Madang kaupak lan Mayang wasni sanni yamni kidi.Riva s pani yakat di minik satni as pakwa kidika ayangni laih Bakau. Dawak Niquihomo pani yakat biskit balna satni yamwi yus mumunwi, las kidika Castillo rio San Juan pani yakat yayamwi lan kalna bang ki adi kuruhni yakat baisa Lanka witingna.

mayang bitiKKau mawanang dahna KaKau miniK KidiKa ma

paKi balna bitiK Kau

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi