morralito manejo de la vaca en mayagna

8
TURUH BALNA AMPUT MAIN ALNIN KIDI TUNA, PAPUS DAWAK USNIT BIN YAKWA KIDIKA AÑO 3 • Edición No. 13 en Mayagna enero de 2011 www.inta.gob.ni Tiraje: 2,500 ejemplares Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Upload: inta-tecnologia

Post on 29-Mar-2016

226 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

TURUH BALNA AMPUT MAIN ALNIN KIDI TUNA, AÑO 3 • Edición No. 13 en Mayagna • enero de 2011 • www.inta.gob.ni Tiraje: 2,500 ejemplares Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

TRANSCRIPT

Page 1: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

TURUH BALNA AMPUT MAIN ALNIN KIDI TUNA,

PAPUS DAWAK USNIT BIN YAKWA KIDIKA

AÑO 3 • Edición No. 13 en Mayagna • enero de 2011 • www.inta.gob.ni Tiraje: 2,500 ejemplares

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Page 2: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

TURUH BALNA AMPUT MAIN TALNIN KIDITUNA, PAPUS DAWAK USNIT BIN YAKWA KIDIKA

2

TINGLAU BALNA KIDI MAIN TALDANANH

Sau pisni sah yakna balna kidika kurih as yak turuh bu bin yayakwi, kasnin yamni kat, kaunah kasnin dutni laih aslah bin duwi.

Adi satni balna tranibil adika sip awas ki, turuh balna kidika yuwi bakanwi lik atnin kidika, kat kidi yamda taimni kat ma lak mawi.

Turuh kurih bani duwa atnin kat trai talna atnin ki. Was wainiku tunana bahwa kaupak kurih uk simh wainiku, supa wainiku balna yak kaput kau un kalnin ki turuh dunin kat.

Baisa turuh kasnin kidi yamni kalana atnin kat dawak mahni bik dunin kat, wasni bik mahni dunin kat warkni yamnin ki.

Yamni main talnin ki turuh kidi bani kau lik awarni yakat

• Turuh baisa tanit yak bin yakwi kiwa taimni yamni main taldas kat yak lakwi muihni balna kidi satni balna kau kalahwi, dawakat siknis kira bitik kalahwi.

• Turuh as sutaman taimni, walanibis kidi waiku 9 duwakat ta danin ki, kaput laih turuh itang kidi sirihni wat walanibis uk duna atnin kidika yulni, salani yamni karak.

• Kaput bik turuh bani kau taimni turuh as balna yakat yaihnit yak kiunin awas ki.

• Sinika bik kalataman taimni turuh kidi, main talnin ki alas lik atna atni kidi yulni adika isining pakna yaksihni adika mayang yamdi.

• Salani atnin sinika balna kalatah AD3E dawak 7-9 waiku balna, yus yamwanh 8 cc turuh balna kidika.

• Turuh kasnin kidi tanka balna walnin ki amput

dawi baisa yamni duna atnin kidi.

Sipki adi sinika balna adika mayang yus munna atnin kidika yulni:

Bahana satni 1:70 paun kuma balna karak. 20 paun plawar balna kidika dunin ki. 10 kaput parasni kalanin.

Bahana satni 2: 70 paun kuma balna kalanin ki. 20 paun wan balna (kalanin ki).10 paun balna parasni kalanin ki.

Bahana satni 3:70 paun kuma balna kalanin ki. 20 paun balna simika kalanini ki. 10 paun balna parani kalanin ki.

Kaput bik turuh balna kidika ma bani kau warkni balna kidika taldanh, dawakat kaput bik kal paknin awas yulni 80-100 dunin yulni:

Turuh kasnin pani balna yakat di muih balna satni bang kidika kidi balna yaknin kat, turuh yus munwas dini balna kidika bitik yaknin ki kaput laih takat klin palni

dawarang turuh kasnin pani kidika, mayang kidi yus mundananh.

Yamni main taldanh turuh bani kau kidika

Ma bitik yakat ridi mawananh turuh batanh darang awarni balna kidika trabil duna atnin awas kidi yulni:

• Turuh kidi yamni awi main talwi duninki bin duwa taimni ma bitik yakat.

• Tinglau balna kidika siknis bawas satni balna laihna taimni kat tinhlau kidi sirihni palni daunin ki main taldas kat.

• Kapat taimni tinglau kidi siknis laihna kat muihni yudutni, daihni, takng balna, kapat kal laihwi.

• Adika isining katna balna adika yamni palni talnin ki mayang ta uk kau bayaknin awas kidika yulni.

Page 3: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

3

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

• Kaput bik adika sat siknis turuh yakat laihwa taimni, kidi taimni un awah sirihni palni bin duwi.

Turuh kidika bin yakwa taimni pa yak plastik satni balna biswi kalahwi. Dawak usnit yakat 2 awar as bayak wak turuh almuk kidika kalahwas ki, kaput taimni sip yah turuh yal yakat hilp munna atnin.

Turuh parnina kidika daknin ki 12 awarni yakat dawak parnina al kidika sitnin ki mayang didawan kapat.

¡ Amangladanh !

Turuh almuk kidika sipki awar bu usnit yakat kidika duna atnin.

¿Ais yamnin yah turuh bin duwa taimni kat?

Turuh walanibis unhni duwa taimni kidi taimni trabil ki turuh itanh kidi kaput bik pa dutni balna taimni kau bik trabil duwi kidi un kalnin kat adika ki:

• Turuh bin yak warang taimni un mayang kat sitnin ki, hilp munna atnin kidi yulni.Kidi awas kat dauwarangki.

• Yamni palni ki taski balna kidika bitik kau klin yamna atnin kidika.

• Kaput bik tingma yakat di atah, kidi awas laih usnit yakat tingma sup kau suhnin ki awas kat lat kau suhnin ki.

• Amun palni talah wat kiuna atnin awas ki tinglau balna yakat.

• Baisa palni isi kidika, pani balna kidi, simhsat aslah kidi. Turuh almuk kidi kal dakawas ki kaunah usnit yak isning aiwi yakat dawakat pani duwi awas kat sinsni kaiwi.

INTA wayani: TURUH BIN DUWA TRANIBIL KIDIKA YULNIINTA wayani: TURUH KIDIKA SIRIHNI PALNI BIN DUWI

Page 4: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

TURUH BALNA AMPUT MAIN TALNIN KIDITUNA, PAPUS DAWAK USNIT BIN YAKWA KIDIKA

4

Turuh kidika yaksihni ki bin duwa usnit yakat balna taimni

TURUH ALMUK KIDIKA SITNAM KI TURUH YAL BATNH WA TAIMNI KIRI YAKLAUNIN AWAS KIDI YULNI

TURUH ALMUK KIDIKA, SITNIN KAT PAS SITNAM KI TUNAN KAUPAK DINIT SURU KAT USNIT

YAKAT DANH KALAWI

WATWI ISININg KATNA UK KIDI LAIH, TUNAN KAUPAK KAUPAK KALNI BALNA UK KAU SITNA ATNIN KI

KIRININ AWAS KIDI AWAS KIDI YULNI KAT

SARAN SAIRNI NININg KANA BALNA KIDIKA

1

2

3

4

Page 5: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

5

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Turuh almuk amput sitnin kidika tannika

• Kaput bik laih traimun namki turuh kidika sitta lan kalanam kidika yulni kat.

• Turuh balna yakat rup balna kau sitnin kat man praptis dunam ki. amput dawakat kidika wauhnin satni balna kidika amang lana atnin kidika yulni kidi pasyak daunam kapat balna kaiwarangki kaunah man lan man yulni kat sip dautas awama ki.

RUP BALNA BITIK KAU SAT UK LAIHNA ATNAM KARANgKI, KAT AIS YULNI, TANKA DUNAM KIDIKA YULNI KAUNAH

KIDI AWAS KAT KAT BAISA AWAMA KI

• Watwi lan kalnin balna kidi satni kidika 1- 4 yakat kidika talnam ki.

• Rup balna satni kau walnin ki ampus pitni wauhwi laihnin kidika tiruh balna kidi kira awarni yakat.

SITTA RUP KARAK PA AS KAU TURUH AS YUWA BITIK KAU KAPUT LAIH TAKAT YAHAN MANI KAT MUIH KAPAT MAWARANg

TURUH KASNIN PANI BALNA KIDIKA AITANI PALNI KI LAKWI TALNIN TURUH SITNIN AWARNI TAIMNI KAT TRAI MUNNIN KI

PANI BALNA KIDIKA ULKAU

1

2

4

3

INTA wayani: BIK TINgLAU BALNA KIDIKA MAI SUMALWI TURUH AMPUT MAINTALWI MA TAKIT YAKAT DUWI KIUNIN

KIDI YULNI KAT KAPUT BIK AMPUT MAIN TALNIN KIDIKA YULNI BAISA MAI SUMALWI

5

6

Page 6: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

TURUH BALNA AMPUT MAIN TALNIN KIDITUNA, PAPUS DAWAK USNIT BIN YAKWA KIDIKA

6

Warkni balna satni balna kidika

Adi balna bitik kidi sinika balna satni kau ma takitina balna ma niking kawa balna kidi tinglau balna yakat baisa yamni pani balna kalanin kidi dawakat bik.

Warkni satni, sinika satni balna kidi yus munnin ki kidi laih 5 cc silipni balna kidi 1½ nainini duwa kidi. Kaput laih 15 a 20 minit balna kalawi turuh sirau kidi ma bitik yakat bin duwa atnin kidika yulni awakat talna atnin ki.

Lakwi talnin ki turuh satni balna yayal dawak almuk bik, kidi balna baisa kidika lakwi talnin ki witingna yakat kat turuh yal bin kau lik

kat almuk yaklau bauwi inin awas yulni.

Turuh bin duna usnit yak turuh almuk bik main talnin ki Tinglau pilau laihnin awas kat trai taldi kalanin 1 a 2 turuh walans amput yus munwa kidi kalanin ki turuh almuk yakat.

Ta aslah wat ninki tinglau kidika bin duwa usnit kau turuh almuk kidika ais yamwa kidika, usnit yak turuh bitik kau yamni palni dinin ki bitik kau mayang yakat trabil balna kidika kalahnin awas kidika yulni.

Kaput bik ma balna pas kalahwa kidi yakat turuh binina wisamni aiwa kidika sika balna kalanin ki yamni baraknin yulni.

Turuh yal kidika bin duwa usnit yak turuh almuk kidika uduni daknin ki salanin kidi yulni kat, kaput laih takat siknis balna kaupak dakwi kalahwarang tinhlau balna kdid.

Yamni palni talnin ki adika warkni balna satni adika balna, adi kuduh siknis satni balna kidi yulbi wats kalahnin ki.

Turuh sirau bin yakwa uni kidika ma balna 20-30 bin duwi bayakwa usnit kau un kalnini ki ramh palni turuh kidi siknis dis kidika awas kat siknis duwa kidikd.

Kaunah yamni palni un kaldananh turuh kidika baisa limahwas kat mayang kapat sip awas

palni ki dawak lik atnin kaput bik ban dadak bin duwarang kat dutni palni karang ki.

Tutuh wisamni balna kidika, waradi kau sirau lik kidika yamadanhni palni ki naikau lik atnin kaput bahanh sika balna kalaninki baisa siknis duwas tanit kau.

Turuh kasnin balna talnin kidika yulni

Tinglau kasnin balna satni kidika kidi pas yakat siknis balna satni balna mahni palni kawi yak malmaldi mayang un awas mayang kidika yulni awa kat, kaunah kidika kulnin awas ki kidi yulni kat adi balna ki ma ising katwa balna kidika:

Tinglau bin yakwa uni yak siknis duwa kidika

a) Tinglau kidi ani balna didis kat, ani dunin sinika walwi bayahnin ki wat muihni dunin kidi yulni kat, kidi awas kat siknis uk balna bik duwa kat bayahnin ki.

Turuh anyang taimni kidika un mayang siknis duwa kidi, kaput banh parasni wisnin awas ki kilnin awas ki, dauhkauh sika balna satni kau bayahna atnin ki kidi laih 1 cc 100 kilu balna kalanin ma bitik yakat.

b) Sandi balna arungka usnit yakat bin duwakat turuh kidi: yakau pat sika balna kidi kalanin ki ma bitik kau.

c) Tinglau bin duwi usnit bayakwa taimni wayani as duwi. Kidi taimni antibiotik sinika kalanin ma 4 balna. Kaput bik baisa kalanin sika uk balna siknis baisa laihnin awas atnin yulni kat.

INTA wAyANI: TURUH SIKNIS KIRA KIDIKA MUIHNIBIN UNI KARAK MANAH TRABIL DUWI DAWAK ANI KARAK

Page 7: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

7

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Tang pakwi dunin kidi (parnina karak)

Turuh parnina karak kalpaknin kat yal kidi baisa wisamni palni atnin ki tulu kidika pasyak.

¿Amput kal yuldih?

• Waradi laih bin duna usnit yak, sinika panin ki 5 cc kidika.

• Siknis dis yamnin ki tinglau kidi muihni balna bitik kau.

• Ma bu bayakwak usnit yak turuh almuk yal karak lik kidi daknin ki.

• Tinglau kidi bin dunin ulis kat aput ma 6-8 balna duwi.

• Yamah balna duwa kat antibiotik kalanin ki 24 awar balna kalanin ma bas yak. Bin yamni yaknin kidi yulni: Kaput laih takat pan tapalhni balna bitik kau kala atnin ki. Sika balna balna satni kau yus yamwa atnin ki kidi ma isisng pakna yamni mayawi tatuna yaklauwi.

Amput siknis kaupak daknin kidika yulni

• Kaput bik kasnin yamni kalanin ki was bik mahni palni kalanin ki.

• Dakna atnin karang ki siknis yakau pak turuh kidi.

• Kaput bik bawas sinika bayahnin ki turuh kidi waiku bu 2 baisa bin yakwas tanit yak.

Turuh uni kidi (amang lanin ki mayang karak)

Kaput bik turuh kidika barakwa tiamni yakrak un kaldanh, mampat taimni bin duwarang kidika.

¿Amput dulauwih?

• Adika sinsni lani balna kidi ka kuduh lani balna wisamni duiwi yakwa munah mayang mawa bang mayang Taimni balna satni kaiwi bayakwa yakt.

• Awarni balna kaiwi kuihwas tanit yak, kuma kapat, damni kapat, sika uk balna kapat kalanin turuh kidi.

• Kalanin ki 3-5 yulwa balna yakat.

• Turuh kidi siknis tuna kaupak laihwa taimni kat yamadanhni palni ki.

• Tinglau kasnin kidi yamni kala atnin ki, was klin karak sika balna satni kau balna bik.

Tinglau balna baisa palni mahna atnin ki

Kurih taimni kuduh turuh kasnin balna kidi uba palni dis kidika ais yulni kat di basta balna kidi bitik palni dau lalawi ma daihni taimni kidi banh turuh dadauwi.

INTA wayani: TURUH KIDI BIN DUWA TAIMNI KAT (PAS YAKAUPAK PLASTIK BALNA SATNI KAU KAIWI KALAHWI

INTA wayani: TURUH KIDI AIS YULNI ARAKWIH KASNIN DIS KIDIKA YULNI

Page 8: Morralito Manejo de la Vaca en Mayagna

¿Ais yam turuh kidi timh kalah was yah? Yamni palni main taldas kidika yulni kat sau balna bik kaswa taimni kat kaput kalwi, kaunah kidika mayang silp yamda kidika yulni kat.

Kaput bik taim balna kidika mayang kapat yamni kaladas taimni kat lakdi taldas taimni kat trabil balna mahni palni dudi.

Tinglau yakat trabil uk duaiwa kidika

• Turuh satni aihka as kidika. • Bin duwa taimni trabil duwa kidika. • Muihni balna yakat trabil duwa kidika. • Kaput bik laih (tinglau kidika muihni minit

yakat satni mahni laihwa kidika yamni amang lanin ki).

• Turuh almuk muih barak kalahna kidika.

INTA wayani: TURUH ALMUK YUS DIS KIDIKAMa tukiruh balna kidika kalanin awas ki witing alas lik atnin, kaput karang kat mayang ma diki awas ki.

Una Publicación delInstituto Nicaragüense

de Tecnología Agropecuaria

INTAFinanciado por:Banco Mundial

INTA wayani: TURUH KIDIKA BAINAH PALNI BARAR WAS KIDIKA

Warkni yaksihni yamwa balna Basni sahyakna kidi

Tannika balna walwi talnin kidika

Yamni palni tinglau kidi kalatang kat kaswanh:

• Tinglau kasni pani balna kidi yamni dunin kat, pan balna bik manas bang atnin ki turuh lik awa balna pani yakat, kidi laih takat yak sirihni palni karang ki kaput bik 3% duwarang ki.

• Turuh salawa kasnin balna kidi laih, basni damni kidi, basni pauni kidi, basni parahni unhni kidi balna ki.

• Kaput bik salawa sinika balna kidika kasnin balna pasyak bangki kidi yulni mayang pat bitik kau yulna mayang dai angdika kasnin balna kidika turuh salawa balna kidika.

Wahaiki tinglau duyang balna ma bitik yakat, kulta awanauh tinglau dunin kidika yulni.

Damat kah winih:Ma baisa kau warkma balna kidi yamtah baisa 8-9 waiku balna tanit kau kurih yakarak, siknis laihnin awas kidi yulni turuh kidi. • Laihwi main talna atnin ki turuh almuk

dawakat turuh yal bitik kau. • Turuh nuhni kidika sitwi dunin ki. • Kurih bas bayak wak turuh bin kidi nuhni

palni ki yal kat almuk kat bik. • Yus yam dananh 20-25 turuh balna bitik kau

duda bang mayang kidika. • Turuh sirau balna kidika adi praisni laihnin

ki 350 kg kurih bas bayak warang usnit yakat.• Kaunah mayang kalanin awas ki pils balna

kau bin duna atnin. • Aslah kidi laih salanin sinika kalanin,

bawas sinika kalanin pana atnin ais yulwa yakat.

Kaput bik bang ki turuh sinika balna uni pa balna yakat yakna atna atnin karang ki turuh

ampat atnin sinika balna bitik kau duda kidika yulni trabil dis mawarangki