evolucionismo o creacionismo ciencia ideoloxia e reflexion

8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion

1/16

EVOLUCIONISMO

VERSUS CRE CIONISM 7: CIENCIA

mo x í n RELIX I~N

NA E S P ~ ~ ONTEMPORÁNE

or

Alfredo

IGLESIAS DIÉGUEZ

Departam ento de Historia

I

Universidade de Santiago de Com postela

Abstract:

The analysis of this discoursive complex includes from rnethodological ques-

tions a nd scientif ic research the step forward in the field of hum an paleonto-

logy) to philosophical or even theological argum entations ab out the s ubjec t of

the origin of mankind. In this way important conclusions are reached about

scientif ic epistemology the need for delimiting the scientif ic and no n-scienti-

fic elem ents), the development of human paleontology the preparation of

research programmes, the analysis of the history of this sc ience, the re cogni-

tion of the m echanisms that allowed the cons truction

of

particular non-scien-

tific explanations of the pres enc e of rnankind on the ea rth

... ,

philosophy deli-

mitation and identif ication of the opposition be twee n a scientif ic theory such

as darwinism or orthogenesis and a philosophical doctrine su ch as e volutio-

nism or finalism) or even theology analysis an d definition of creationism as

oppose d to evolutionism as non-contradictory, whe reas fixicism is recogized

as contradictory as opposed both to christian evolutinism and to disciplines

like the theory of evo lution by natural selection, sociobiology or the neutralist

theory).


2/16

No transcurso deste debate déronse unha serie de procesos dos que quere-

mos salientar dous:

1.

Da negación da evo lución como Único xeito de afirmar a c reación, pása-

se

á

súa complementariedade. Subs titúese a confrontación creación vs

evolución coa coexistencia da creación e da evolución.

2.

No discurso antropolóxico sancionable como científico,

ó

tempo que se

avanza na complementariedade anterior, introdúcense elementos extra-

científicos procedentes da ideoloxía (branco inicial, centración, conver-

xencia/diverxencia e, entre outros, P unto Omega).

Pensamos que o m ellor xeito de estudiar os termos nos que se estableceu o

debate ciencia-relixión, a súa historia, ás súas modificacións e o desenvolve-

mento que faría compatible a ciencia coa relixión, e ra limitando a análise do dis-

curso a un período e país concretos, escollimos para acadar este obxectivo a

España franquista (1

936-1976) .

1.

PERIODIZ C I~ND INVESTIGACIÓN

EN ESP N

SOBRE

O

EVOLU

IONISMO

HUM NO

En

1936

como todos sabemos, comeza a Guerra Civil españo la, o que supu-

xo a instauración dun mode lo político dictatorial que implicou o control d a ciencia

pola Igrexa; sobre este feito podemos man ter as seguintes a firmacións:

Os teólogos e os filósofos católicos trazan os límites do saber científico. Así,

a validez das teorías científicas estará determinada pola súa aceptación do

dogma católico. Neste sentido, as voces principais veñen, agás contados casos,


3/16

3

Outro dos autores que cómpre salientar

é

Roldán, que centra a súa obra

en torno ás seguintes cuestións:

A contradicc ión entre a evolución menor e a maior, que no caso do

Home

é

máxima por causa da súa constitución dual corpo alma

inmortal outorgada por Deus), e

O Principio do Recto Naturalismo, que en última instancia se rexe

por un criterio de verdade que

é

a evidencia que non é outra cá

revelada por Deus)

4

Así mesmo, Echarri contribúe ó fortalecemento deste discurso ó admitir

como posible o evolucionismo antropolóxico mitigado e finalista sempre

que Deus empregue o concurso pasivo da naturaleza, actuando sobre un

corpo m ais ou menos afín

ó

organismo humano.

5.

Por último, tamén poderiamos salientar a actividade intelectual de

Termes Ros ou de Bartina.

Neste contexto, que non só se vivía en E spaña lembremos que malia as dis-

tintas circunstancias políticas esta situación era se mellante en Francia, Italia ou

Portugal), promúlgase en

1

950 a encíclica Humani generis de Pío XI 1 que cons-

titúe unha certa autorización papal para investigar a orixe do Home sempre que

se manteñan as seguintes verdades:

A

acción divina tivo por obxecto creación da alma.

O Home non puido cham ar pai a un animal inferior; logo,

é

preciso

defender unha acción especial de Deus na formación do corpo do

primeiro Hom e.

A creación do corpo da primeira muller tamén estivo suxeita

á

acción divina.


4/16

A materia da que se valeu Deus para formar os primeiros corpos

humanos non está especificada no texto bíblico.

Adán e Eva foron humanos no m omento da infusión da alma.

En todo o relato presuponse a u nidade da especie humana.

Finalmente, en E l Evolucionismo en filosofía teología 1956 os teólogos e

os filósofos cristiáns analizan a posibilidade do feito evolutivo, establendo o

seguinte:

A descendencia de todos os homes de Adán

é

necesaria para a

existencia do dogma do pecado orixinal.

As investigacións científicas só poden cinxirse á evolución do corpo

humano.

Deus interviu de xeito inmediato na formación do corpo e da alma

do Home.

Noutro nivel, dentro do mesmo respecto pola relixión, cómpre salientar a

Andérez, o primeiro antropólogo español que elabora unha reflexión conxunta de

toda a orde Primate e integra na súa reflexión sobre as nosas orixes xéneros

como Australopithecus, Paranthropus e Plesianthropus , que xa nos anos cin-

cuenta eran comúnes no discurso científico anglosaxón. Así mesm o, considera

que o Pithecanthropus e o Sinanthropus se debían situar na base da

Humanidade, rompendo coa tradición de arqueólogos como Obermaier. Sen

embargo, a pesar desta aparente mod ernización do d iscurso, m anten a existen-

cia do


5/16

por primeira vez en 1948 as leis da evolución dende unha perspectiva teleolóxi-

ca; estamos ante o mesrno caso de Lyell ou Gray, que admitiron a evolución

aceptando que seguía unhas leis divinas; tamén Crusafont, xa na década dos

cincuenta, comezou asentar as bas es teóricas d a que será a doutrina imperante

na década d os sesenta.

Primeiro po la influencia dos científicos telexenéticos italianos e logo pola de

TeiIhard de Chardin, imponse

unh

nov a concepción do mundo e unha nova filo-

sofía. Neste camiño teñen un nom e propio C rusafont, quen en 1953 se constitúe

no prim eiro defensor e introductor do pensamento teilhardiano nos circuitos cien-

tíficos e spañoles, tarefa que com parte co n Aguirre e numerosos teólogos e filó-

sofos posteriores súa primeira intervención no discurso teórico español defen-

dendo o pensamen to teilhardiano. A sí mesm o, a influencia da leis d a ortoxéne-

se, defendida s por Meléndez en 1948 e 1959, no n se de be descartar e ten a súa

importancia.

Así, por u n mecanismo ideolóxico, que é posible detectar no complexo dis-

cursivo español, vaise substituíndo a visión estática do universo e a creación, o

fixismo, por outra máis dinámica e transformadora, o evolucionismo cristián. O

finalismo, que será fundamental nos anos sese nta

e

setenta, exercerá unha gran

influencia entre o s científicos

e

o público xeral. E sta doutrina pretende que a evo-

lución está dirixida cara a un fin, a humanidade, empregando para iso datos

observables na natureza tomados d a bioloxía, a xenética e a paleontoloxía) que

son sometidos a u nha interpretación filosófica, cand o no n teolóxica, allea

á

pro-

pia natureza.

2 FlNALiSMO NON

É

UNHA

TEOR~A

IENT~FICA

É

UNHA

DOUTRINA

FILOSÓFICA


6/16

Por último, o terceiro punto de vista recollido nes ta monografía é o

da C iencia, que se pon d e manifesto na análise dos mecanismos

xenéticos e bioxeográficos da evolución.

Outras obras que contribuíron decisivamente a esta tarefa foron Evolucion

ascensión

(1

960

de Crusafont,

El hombre en la cumbre del proceso evolutivo

(1961) de Crusafont; Agu irre e Truyols ou a adaptación dunha obra alemana que

baixo o título

El

Origen de la vida del hombre (1963), incluía dous artigos de

Crusafont e A guirre sobre a o rixinalidade bioespiritual do Home. Sen em bargo, a

obra fundamental

deste discurso evolutivo

é

La Evolucion (1966), unha obra

colectiva dirixida por Crusafont, Meléndez e Aguirre na que se defende aberta-

mente que a evolución é un feito.

Nesta obra Crusafont analiza a dinámica biolóxica da antropoxénese (que ten

como fitos fundamentais o bipedismo, a cefalización e a linguaxe) para argu-

mentar que a singularidade da liña hom ínida (que non é outra cá presencia do

espíritu) fará completamente insensible e non apreensible por métodos científi-

cos

o tránsito da animalidade prehurnana

á

Humanidade.

En La Evolución

(2 d., 1974) introdúcense importantes cambios que afectan

sobre todo á explicación da nosa orixe; a labor de Aguirre neste punto é funda-

mental para a difusión do paradigma científico anglosaxón (sinonimización de

Homo erectus

aceptación de

Homo habilis

na base do xénero

Homo

distinción

entre Ramapithecus e Kenyapithecus situando a este último na base d a familia

Hominidae, da que separaba ó primero); sen embargo, Aguirre nunca abando-

nou o finalismo característico do se u pensamen to cristián.

A

partir da s inves tigacións de Tort (1983), podemos advertir que no interior de

calquera conxunto textual establecido en torno a unha ciencia determinada se

distinguen dous tipos de textos: o texto científico e o texto da ideoloxía.

Á

súa vez

estes textos reflecten tres tipos de d iscursos: o discu rso científico, o discurso ide-


7/16

tir

CO

Seguindo as observacións epistemolóxicas de Tort (1983 , ternos que adver-

que a oposición entre o discurso da ciencia e o discurso ideolóxico do científi-

é capital.

Le discours -sanctionné ou sanctionnable- de la science forme en

effet, avec celui de I idéologie, un seul texte, un seul complexe de dis-

cours qui exige, d une instance critique qui devra nécessairement se

situer du c6té de la science, la distinction entre ces deux composantes.

(Tort, 1983, 13).

Para situarnos nesta posición crítica distinguimos no seo deses complexos

discursivos catro elementos que tomamos tanto de Tort (1983), coma de

Althusser

(1

974):

1.

A ciencia paleontolóxica moderna.

2. A filosofía espontánea do científico.

3. Afilosofía.

4.

A concepción do mundo.

posición que tomamos no seo da ciencia paleontolóxica e da bioloxía

moderna

é

a que está sancionada pola práctica darwinista materialista; o darwi-

nismo, para nós, é unha teoría científica que designa a evolución por selección

natural. Fronte a esta práctica científica distinguimos unha práctica ideolóxica, o

creacionismo e o finalismo.

Deste xeito veremos, como observou Tort (1983), que poden existir as

siguientes contradiccións:

1.

Entre o discurso da ciencia e o discurso ideolóxico.


8/16

-No nivel do discurso sancionado como científico atopamos a influencia da

concepción cristiana do mundo e da filosofía finalista tanto na elaboración

dos programas d e investigación científica, coma n a m etodoloxía e na inter-

pretación. C entrémonos neste Último aspecto.

Realizando unha análise da filoxénese dos Símidos e da filoxénese dos

Primates que elaborou Crusafont en dous momentos diferentes da súa traxecto-

ria investigadora pódese detectar a influencia que exercen os elemetos extra-

científicos concepción cristiana do m undo e finalismo) na súa producción san-

cionada como científica.

-Filoxénese dos Símidos3. Segundo esta hi pótese os Símidos acadaran

unha gran diversidade no M ioceno, puidendo inclusive caracterizarse unha

subfamilia Dryopithecinae que abranguese varios xéneros e especies

europeas fronte a unha familia Simiiae e outra Hilobatinae. Neste esque-

ma, dun antepasado común Propliopithecus xorden todos os posterio-

res Simíidos ou Antropom orfos. Os Hom ínidos, que tiñan un aspecto dife-

rente, non se atopaban nes ta filoxénese. Sen embargo, debido a es ta prác-

tica segregac ionista que deriva nesta multiplicidade de especies e xéneros

diferentes aínda nun mesrno xacemento) podemos apreciar de xeito

espontáneo, e quizais inconsciente, a diverxencia que caracteriza ós

Ponxidos, fronte ós Hom ínidos, que están centrados , son converxen tes e

de gran homoxeneidade. Dous conceptos diverxencia/converxenciae cen-

tración) de g ran fecundidade n a obra teilhardiana e despois crusafontiana,

conceptos que remiten á autoevolución e á converxencia de Horno para a

súa confluencia no Punto Omega.

-Filoxenia dos Prima tes4.Outro caso que nos permite detectar a influencia

da filosofía e a ideoloxía no discurso científico é o punto de vista que adop-

taron Crusafont e Hürzeler despois do < redescubrimento>>o Oreopithecus


9/16

cia-relixión no seo do propio discurso científico. Abriamos este artigo aludindo á

aceptación que Xoán Pablo II fixo da evolución ; logo, ¿é contrad ictoria a evolu-

ción e a creación? A resposta, nega tiva. Nos últimos anos, diferentes corren-

tes filosóficas que abranguen dende o metarrealismo ata o holismo ás diferentes

doutrinas emanadas da fonte común do idealismo, xunto con certos sectores

católicos instalados na ciencia, defenderon que a creación non é incompatible

coa evolución, xa que a primeira é atemporal e a segunda temporal, xa que logo,

lonxe de seren opostas, son complementarias.

A

opos ición creación e evolución non existe na esfera filosófica do discurso;

sen embargo é obvia entre as diferentes teorías científicas.

A

exclusión e no nivel

das teorías científicas -fixismo, ortoxénese, neodarwinismo social, teoría sinté-

tica da evoluc ión e teoría neutralista-, podendo observarse que entre elas non

hai posibilidade ningunha de síntese ou integración; o fixicismo admite unica-

mente a inmutabilidade das especies, a ortoxénese, unhas leis de fondo que

guían a evolución, entre o neodarwinismo social

e

a teoría sintética as d iferen-

cias son m enores e a teoría neutralista reduce a evolución a un mecanismo neu-

tralista totalmente aleatorio. finalismo 4 o u t r i n a filosófica-, sen embargo, no

nivel teórico e na concepción do mundo fixo compatibles unha teoría evolutiva

unha integración do creacionismo e

o

evolucionismo.

2

Espec ies fixas

-

Fixismo

Creacionismo +CREACIÓN

Especies cambiantes Ortoxénese

eoda winismo social

Evolucionismo+ EVQLUCION voluc ión das especies -+Teoría sintética


10/16

Se a relación entre ciencia e filosofía, ciencia e ideo loxías e ciencia e socie-

dade

é

certa, como probamos para o franquisrno español, unha pregunta lexíti-

ma que nos podemos formular é: Aten sentido establecer criterios de demarca-

ción ou de distinción entre o pensamiento científico e o resto das formas de pen-

samento pseudociencias, creacion ismo científico, pensamiento metafísico...)?

Alén da simple discusión de teorías, que

é

precisa, mesmo no sentido máis

popperiano, debemos establecer os mecanismos, no nivel dos programas de

investigación, que permitan a construcción científica liberada de deformacións

ideolóxicas e fagan posible o desenvolvemeto científico de acordo cos intereses

xerais da Humanidade.


11/16

AGUIRRE, E. 1992).


12/16

na: un a cla u p er a I estudi de la controversia ciencia-fe>>. n ler. Col.loquisobre C iencia

i Fe. Actas. Lleida, p. 153-159.

GOULD, S.J. (1992). La flecha del tiempo: mitos y metáforas en el descubrimiento del

tiempo geológico.

Madrid.

HABERMAS,

J .

(1982).

Conocimiento e interés.

Madrid.

IGLESIAS

DI

ÉG

U

EZ,

A. (Inédito).

Hominización e ideoloxía: deconstrucción e recons-

trucción do proceso de hominización.

IGLESIAS DIÉGUEZ, A. (1999).

A

invesfigación en España sobre o evolucionismo huma-

no (1936-1976). Teses de Doutoram ento en CD-RO M, Santiago de Com postela.

IGLE SIAS D IÉGUEZ, A. (1 999). Historia d o pensam ento antropolóxico en Galicia: o dis-

curso sobr e a evolución humana (1859-1976). Santiago de Compostela.

IGLES IAS DIÉGUEZ,

A.,

GIBERT CLOLS,

J.

(1997a). ~~E volucionistasronte creacionis-

tas: a an tropo foxía evolutiva na España contemporánea>,. En

Actas do Congreso de

Historia

d

Antropoloxía e Antropoloxía Aplicada.

Santiago de Compostela, p. 97- 120.

IGLES IAS DIÉGUEZ, A,, GISERT CLO LS,

J.

(1997b).


13/16

ROVIRA,

J.

(1993). . n

Pour Danuin,

Paris, p. 11

-44.

TORT,

P.

(199713).

Darwin et le datwinisme.

Paris.

TORT, P. (1997c). . n Pour Darwin Paris, p. 343-355.

TRIGER,

B.G.

(1992).

Historia del pensamien to arqueológico.

Barcelona.

ULIANOV, V. l 1

976).

Materialismo y empiriocriticismo. Moscij.


14/16

1936

1941

1944

1947

Com eza a G uerra Civil EspaAola.

A

instauración dun modelo político dictatorial supuxo o control da ciencia pola Igrexa:

-O s teúlogos e os filósofos católicos trazan os limites do saber científico

creacionismo impúxose como única explicación admitida da orixe do Horne.

Vilfalta e Crusaf ont: Hallazgo del Dlyopithecus onfani en el vindoboniense de la cuenca del Vallés-Penedés

Oberm aier e García y Bellido:El hombre prehistdrico

y

los orígenes de la humanidad

2aed.

Villalta e Crusafont: Dos nuevos antropom orfos del Mioceno español y su situación dentro de la moderna

sistemática de los símidos

Obermaier

e

García

y

Bellido: El hombre prehistórico y los orígenes de la humanidad (3 ed.)

Jorda Cerda: El hombre fósil

1948

1949

1950

1952

1953

1954

1955

1956

1957

Obermaier e García y ~ell ido :

l hombre prehisfdricoy los orígenes de la humanidad

(4 ed.)

Termes Ros: La

volución y el origen del cuerpo humano

Meléndez: Problemas paleobiológicos

Rojas Fernández: El origen del hombre se& el Génesisy a la luz de la ciencia

Comeza a actividade científica de Margaief

Ec ham : El hombre en sus primeros orígenes: evolucionismo antropológico

Hurnani generis

Roldán:

Evolución

CAmara Niño: La hnt as ia evolucionista

Crusafont: La noosfera y el cvenómeno humano según las ideas del Padre Teilhard de Chardin

Crusa font e Villalta: 'fAlmogaver', n nuevo pri mate del Eoceno pirenaico

Soto Fernández: Cosmologia: a unidad del universo

Bartina: Hacia los orígenes del hombre

Crusafo nt: Reflexi ones sobre la evolución

Crusafont e Villalta: Sobre la verdadera situación sistemática del géneroAlmogaver

Meléndez: Origeny evolución de la viday del hombre

Obermaier, García

y

Bellido e Pericot: El hombre prehistórico

y

los orígenes de la humanidad (5' ed.)

El Evolucionismo en$losofia

y

teología

Andérez: Hacia el origen del hombre

Crusafont:

El fendmeno humano según los puntos de vista del Padre Teilhard de Chardin.

Arnaldich: El origen del mundov del hombre según la Biblia

1958

1959

1960

Fusté: Alguna s obser vaciones sobre la orientació n de la región occipital en cráneos neandertalens es

Aguime: La ortogknesis y el problem a de la evolución biológica moderna

Cordón: Introducción al origen y evolucidn de la vida

Comeza a actividade científica de Sabater

Pi.

La Teoria de la evolucidn a los cien d o s de Darwin

Crusafont: El oreopiteco

y

el origen del hombre

Bujanda: El origen del hombrey la feologia católica

Maluquer e Pericot: La hummzidadprekisfórica

Crusafont: Evolución y ascensión


15/16

os Horninidos terían un antepasado diferente


16/16

.ape@uewnH p ug.euuo4

p

JeSay:,

ele soaywou woH sop oas ou lenp KJ6uw'qana eu opeaseq elguwn lma o~uauiesuad n Jelnqvesap e~e d a j a o ode

un

ueuf~oUWSW

op a

u 6w

op eJnpal esle4 eyunu sqmsnq onb ws rn q p WaleJlsa e4um ep euWelaJ pFa anb uiMiea

ap eJqo ep uqpejdatde equn o u m souiapualua anb o ',emu Miep, o uim asmuqsaid asauwoly w a esntx, ap apro &n oN

-1eipw ue a ~e jn3ad iep6u s e llas oueuinu

wnfl@,

o eianbea 's03#9iopc sodwa~olouiaJ qyu i sou epeqruua

@ O J ~

wplon

ay ¡ ey un

tua

anb uguas s oy ou iod o~ ~s o px ,uo~lp atuw.u&su a laralel ejpiel elamas equn wa uou eueunq

e@ e asauvoly etsa opunf3es

? ~oqrueqn3aWm

op ,evwn=apaJ, ep

6 1

satu nBes

a

0 ~ 6 ~ )aiaunH

a

(salu n6as

8~62. U O J ~ S N ~

ae~dopenb o o4

elqn

ap o~und= ( ~ 8 6

uoqsg)

salmyd sop

yuexolg

p

euianbtq

e ~ n & j

evolucionismo o creacionismo ciencia ideoloxia e reflexion

Documents