Recuperada a primeira edición de Contiños da Terra

\º \'111 Xornal CuHuml da Estrada

Castelao, inédito Por primeira vez - gracias a esta foto doada pola familia Porto Gestoso- podemos apreciar a Castelao (ó centro de branco), coa familia da súa dona Virxinia, (sentada diante del), Alfredo Pérez Viondi (detrás), Manuel Rodrí­guez Seijo (segundo pola dereita) , Camilo Pereira (con gorra e anteollos), e a súa mu-

• OS CON­TIÑOS da TE­RRA, o libro de Manuel García Barros, editado no ano 1931, e que parecía tristemen­te desparecido empezaron a apa­recer logo de que

UNTA

ller, Angelito Pereira (a carón da porta), Nei­ra, Fidalgo ...

Con esta foto de portada ata o de agora inédita, queremos abrí-lo camiño para que neste ano da Memoria dun Pobo todos nos axuden a recuperar esas imaxes doutro tempo que reflicten a forma de ser dunha xente e a

súa forma de vida (labor diario, festa, emi­gración. recordos ... ). TABEIRÓS TERRA, comprométese a gravalas e devolvelas ós seus donos no momento no departamento de cul­tura do Concello da Estrada.

un emi­grante en Uru­g u a i trouxera para A Estrada un deses ex e m -piares.

Cada doante dunha ou varias fotografías será obsequiado cun libro.

• REPORTAXE sobre o sector do Moble estraden­se que a finais deste mes abrirá por primeira ve~ ata Brasil, onde parti­ciparán activamente nun­ha feira do sector. Ade­mais, percorrido pola Feira do Moble de Gali­cia.

• D. ANTON FRAGUAS mor ría en Santiago o día 5 de no­vembro a mañanciña. Deixa un re­cordo espe ­cial na Estra­da.

xornm11rn 1999

RADIO ESTRADA, A Fogaza, Galaxia e

Francisco Fdez. del Riego, premios Sanmartiño 1999

A Fundación San Martiño, nun­ha xuntanza mantida no pazo da Nugalla, decidía este ano conceder os premios Sanmarti­ño 1999, a Radio Estrada e a Panadería A Fogaza no aparta­do de Tabeirós Terra de Mon­tes. No apartado de Galicia en­teira correspondía o galardón á editorial Galaxia, e no de Toda unha Vida , o recoñecemento <lestes premios señeiros na nosa comarca correspondíalle a Francisco Femández del Riego, presidente da Real Academia Galega.

Os premios serán entregados nun xantar a celebrar o día 27 de novembro, no Recreo Cultu­ral Estradense.

A Estrada dedicou o ano 1999 a MEMORIA DUN PO­BO, cunha collleita de viven­cias e de realidades que difí­cilmente poden ter comparanza con outros pobos de Galicia nun prazo tan cur­to de tempo.

Neste espacio, non só as actividades culturais, senón tamén a recuperación de di­versos aspectos da nosa me­moria colectiva, foron punto de confluencia informativa e socilóxica.

Así, por exemplo, dende o Museo do Pobo Estradense Manuel Reimóndez Portela, e no seu anuario, aparecían un­has fotos inéditas da guerra cicil, feítas por un egrexio es­tradense, Mario Blanco. Ade­mais, recuperábanse fotos inéditas como esta que ilustra a portada do último número <leste ano de TABEIRóS TE­RRA.

DE GALICIA rc f ); CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS

21

POR CARLOS LOUREIRO

No número anterior de TA­BEIRóS TERRA aportaba­mos fatos sobre José de Quin­tas, neste ademais, queremos achegarnos a di versos momentos da súa vida a tra­vés das testemuñas fotografi­cas, e tamén a través dalgun­gas das súas citas. "( ... )Nós vimos, dende hai moito tempo, ( quizais sexa unha teima) facendo un per­corrido cotián polos peiraos. Queremos ver pasar cara á cidade a esta xuventude _leda e inconsciente a ver se entre tantos millares que pasan vai un veciño, un amigo, un novo compañeiro de infortunio, que vén na procura de ouro, a co­mer o amargo pan da emigra­ción" JOSE DE QUINTAS (1920)

chorarán alá aos seusfillos caídos e errantes polo mundo!" JOSÉ DE QUINTAS (1921)

"( ... )¡Cantos filias lembrarán aquí ds súas nais nestes tris­tes momentos! ¡E cantas nais

"( .. . )¡A estes pensamos varrelos do poder nas vindeiras eleccións; para os de alá, se é que os votos non poden varrelos, reco­mendámoslles o emprego da patriótica soga ensebada, e que adornen con traidores as altas aciñeiras das nasas valgadas!" .10-SE DE QUINTAS (1923)

"( ... ) O Presidente da Sociedade (*), D. Maximi­no Matalobos en pé pronunciou un cálido e vibrante discurso, non cantando, porque de todos son ben co­ñecidas as cualidades nin tampouco o labor patrió­tico que o ex-secretario Sr. Loureiro realizou e vén realizando, non soamente no seo da Sociedade se­nón que tamén no seo da colonia galega de Cuba, pero si pedindo a todos os estradenses e aos demais camaradas alí reunidos que colaborasen e secun­dasen a loita que a pro! do ensino público de Gali­cia vén realizando na nasa e no seo de todas as so­ciedades culturais aquel denodado paladín. (. .. ) Lago o Ldo. D. Secundino Baños, o estradense cume da nasa colonia, pronunciou un fogoso e brillante discurso facendo salientar os méritos mailas cuali­dades do homenaxeado así como o labor que a So­ciedade realizou durante os catro anos que o Sr. Loureiro García desempeñou na secretaría da mes­ma, e que ha de continuar realizando pasto que o Sr. Loureiro nin claudica nin se cansa." (Acto de en­trega do título de Secretario de Honra por "Hijos del Ayuntamiento de La Estrada", 1925). *Sociedade Hijos del Ayuntamiento de La Estrada.

D on Ramón Otero Pedrayo - señor e fi­dalgo de Trasalba - escribía así, tal cal

e por un día de outono: 'Unha mañá hou­bo grande escándalo na rúa como poboada de avaros e de costumes ríxidas' e nós, dende o Tabeirós Terra, como estradenses a prol do desenvolvemento e da restaura­ción da nosa historia e cultura, queremos manifesta-la enorme alegría por sabermos que a Torre de Guimarei pode moi pronto estar en nós e conosco. Ela representa en boa parte o noso mundo, a nosa esencia de concello antigo e de vila nova con idea de facer patrimonio de seu. A Torre constitúe unha simboloxía vigorosa de sabermos quen somos e poder así asemade dar ex­plicacións da nosa condición distinguida. Ela preséntase como unha xoia civil que metermos orgullosos no enxoval popular

da nosa Estrada. Ela mesmo axuda, recu­perada para nós, a damos maior definición de pobo. Pobo estradense con miradas de futuro cara a modemidade dende o pre­sente e co pasado restaurado. Mal, xa que logo, poderiamos voar se non ternos raíces fondas. Nestes remates do ano da Memo­ria nósa, cun pé no novo milenio, os estra-

denses , neles nós, os do Tabeirós Terra, podemos estar contentos, ergue-la nosa copa e brindar polo ben feito. Aplausos así, pois os nosos fillos ben nos poden mi­rar como sorrimos -recuperando- nun vivir ditoso. Un cantar novo que soe na Estrada, na Estrada restaurada. As pedras das so­lainas, os cabrifonllos dos valados, na To­rre de Guinarei, fannos vivir xa nunha es­pecie de orde relixiosa con fe e mesmo comungar de mellor forma no futuro común que nos tece. As inocencias dos nosos corazóns, con este feíto, tal como o de gozar de posesión para o noso pobo es­tradense, píntanse máis ricaces. Xa ternos, estradenses todos, menos bágoas coas que acompañar ós recordos de outrora e por iso, berremos gozosos, a noraboa para to­dos.

W:aheirús W:errn, novembro 1999

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL

DA ESTRADA CI Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax: 986570233 E-mail: snlaestrada@cyberweb.es XERENTE: Manuel Arca Castro

CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos

FOTOGRAFÍA: Bernabé S.L. Marcos Míguez Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo

DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997

MAQUET¡\CIÓN: FILMACION P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL

'füaheirñs 'füerrn, novembro de 1999 /3

Segundo o tempo que acostume a facer nunha localidade, así se han sementa-los froítos nela, xa que o clima é quen marca a flo­ra, e tamén a fauna, dun lugar, e ata o carácter das persoas. O frío fai parella coa seriedade e o sol debulla alegría.

Codeseda, un val de monta­ña, ·cos seus invernos tirando a fríos e cos seus veráns atolon­drados, xa que tanto podía ocu­rrer que uns anos houbese que andar a facerlle rogativas a san Bieto e á virxe da Guadalupe pa­ra que trouxesen a chuvia e así salva-las colleitas da pertinaz se­quía; ou ·non ter oito días segui­dos de sol.

Este clima facía que esta te­rra fose un bo productor de mi­llo, patacas e centeo. En tódalas casas había un recanto que facía de pataqueiro, unhas arcas de castiñeiro onde se gardaba o centeo ou as ervellas, que se se­mentaran entre o millo, e un hó­rreo na eira para seca-lo millo.

Este cereal, pan noso de cada día ata os anos 60, sementado no maio e recollido e esfollado no outono, obrigaba a que cada 15 ou 20 días houbese que cocer en forno propio, un forno de pedra que para quentafo facía falta ca­se un carro de leña delgada, nor­malmente toxo cacha! vello.

Pero para poder facer pan ne-

Presencia feminina, no poeta Cabada Vázquez (e 111)

Os poemas amorosos e as adicatorias máis arriba mencionadas enchen xus­tamen te o período, entre 1923 e

1927, no que Cabada Vázquez abandona os seus estudios. na Universidade Pontificia de Santiago. O curso 1922/23 (1º curso de teo­loxía) foi o quinto e último ano da súa pri­meira estancia en Santiago. Cando despois de catro anos de ausencia, en outubro de 1927, decide voltar para reanuda-los seus es­tudios de teoloxía, a súa Íoita amorosa, poé­tica e existencial, parece atopar un relativo acougo. Pero non por moito tempo. Foron posiblemente esta agachada loita _interior e máis o seu claro compromiso político co ga­leguismo os que en 1931 o levaron a aban­donar definitivamente a carreira eclesiástica. Só despois, no ano 1932, volverá o poeta de Codeseda a adicar un fermoso e "moderno" poema, titulado "Soñei contigo", a outra ma­ruxiña (pra Maruxiña Montemar). Esperan­do ofrecerlle ó interesado e culto lector nun futuro próximo este e outros poemas do ins­pirado e prematuramente desaparecido poeta estradense, limítome agora a adiantarlle o inicio deste poema: "Soñei contigo esta noi­te; / meniña, non teñas medo. /A lúa ía pe­neirando /jaulas de l.uz polo ceo ... " e orno xa indiquei, non só as menciona­

das adicatorias ausentes de 'Vagalu­mes' senón tamén a transformación

do contido mesmo de determinados poemas de 'Vagalumes' amosan, por un lado, a au­tocensura que se impuxo o propio poeta e, por outro, a necesidade de dar a coñecer to­da a producción literaria de Cabada Váz­quez, para desde ela poder apreciar con máis precisión e coñecemento de causa a súa rete-

cesítase fariña e para tela había que ir moe-lo millo e o centeo ó muíño: unha fábrica -á beira do río, músico tam):>orileiro, hotel de ratas, maquillador inoportuno e tamén, ás veces, motel de na­morados.

O normal era que aquel fose propiedade de varios herdeiros quen tiñan dereito a moer segun­do uns criterios victos de antigo, seguindo sempre unha rolda. Ha­bía familias que eran herdeiros de varios muíños, inda que en cada un o número de horas de muiñada era distinto ; no que máis 24 horas e no que menos 4.

vancia artística. Só unhas indicacións destas transfor­macións desde o punto de vista do ámbito 'moral ', fe­minino-amoroso (deixando de lado outras que se deben a motivacións máis directa­mente relixiosas ou políti­cas).

Se -segundo ternos xa in­dicado- no poema 'Maruxa' os anteriores e conflictivos ' beixos' se trocan en normais 'sorrisos', no poema 'Non te lembras?' de Vagalumes desaparecerá, polas mesmas ra­zóns, toda unha estrofa (presente na súa pri­meira publicación, 1924, en 'Vida Gallega'). Estes foron os versos condenados ó ostracis­mo: "Non te lembras daquel bico / que me deche, ás furtadelas, / brincando un día contigo, /e tamén dos que che eu dera / aqueta noite onda a porta? .. /¿non te lem-. bras?". Se no caso do anterior poema se tra­ta dunha simple exclusión, en 'Lírica' (1926) o poeta realiza unha interna trasnfor­mación. A sensibilidade ou sensualidade, corpórea, da primeira redacción en ' Vida Gallega' queda sublimada nunha expresión poética máis neutral e abstracta, meramente espiritual, na súa incorporación a Vagalu­mes. Velaquí os "._,ersos en 'Vida Gallega': "Nasos beizas que se xuntan, / nasos carpos que se apertan, / mentras a lúa celosa /por antre as ramas axexa". En Vagalumes estas 'arriscadas' expresións foron substituídas polos seguintes versos de feitura menos eró­tica: "Así un cariño xurdira / e así as cha­mas se ancenderán /dese amor subido e forte, / que a dous corazóns acerca, / a dúas vidas confunde/ e a dúas almas estreita".

Os anteriores poemas son de data anterior a súa volta (en outubro de 1927) ó Seminario de Santiago. Pero como indicaba­mos, coa volta á cidade compostelana non

esmorece a sensibilidade humana e artística do _noso poeta. E así é no ano de 1929 cando publica en 'A Nosa Terra ' o seu poema "Sobre a fenestra", que ten un moderado contido erótico-amoroso. Daquela o seu au­tor non recibira aínda ningunha orde maior eclesial. De todos modos, por cautela, asina o poeta co seudónimo X. Mamenú. Ora ben, cando o xa diácono poeta tencionou incluílo poema no volume Vagalumes, foi preciso troca-lo amor erótico-amoroso deste último poema noutro modo de amor normal, é así como o eros se converte en amor simple­mente 'fraternal'. Por iso, quen lea somen­tes o poema tal como aparece en Vagalumes non poderá decatarse de que "as formas da irmán amada" (Vagalumes, 295), eran antes "as formas da ben-amada" e de que as "ja­las doces" (Vagalumes,296) eran antes ob­viamente perigosos e inmorais ... "bicos lon­gos".

Para rematar, unha sinxela e sincera peti­ción a lectores estradenses ou non desde a posibilidade que me brinda este magnífico xomal cultural TABEIRÓS TERRA. Se por casualidade vos atopades no vello faiado ou noutro recuncho da vivenda cun deses 'pa­peis vellos' que 'non valen para nada', non os levedes sen máis o 'buzón' do lixo ... po­derían ser, por exemplo, exemplares do im­portante xornal estradense 'El Emigrado', do que non se atopan nas bibliotecas exem­plares dos anos 1931 e 1932 ... somos hoxe moitas as persoas e biblioteca¡; que os recibi­ríamos de mil amores. A memoria histórica da Galicia grande e pequena -e sen memoria anda un perdido- depende moito deses 've­llos papeis'. E, por suposto, tamén a recons­trucción biográfica e literaria do poeta estra­dense Xosé Manuel Cabada Vázquez, na que como estradense e parente do poeta, an­do neste intre interesado.

¡Graciñas!

soira pola moa e volvíase a va­rrer. Mentres, o muíño andaba en van. Atábase o fo! e acabábase a película. Se viña o portor seguía andando ó compás que este qui­xese, todo dependía de subir ou baixa-las cuñas; e senón parába­no, ben deixándoo sen cuñas ou poñéndolle unha comporta no al­to da canle para deixalo sen au­ga, motor da máquina fariñeira.

varan pola mañá e tiñan tapóns nos oídos porque ¡ senón .. !. En fin, o certo era que o roubo de muíños foi unha moda imposta pola fame. E tamén era curioso que os roubados eran case sem­pre os mesmos ... cousa que fai pensar que non sempre o ladrón era de fóra da casa.

Codeseda era terra de muíc ños: dun só propietario como Caldeirón no Umia,.o de D. Ben­jamín nas Quintas, o de Balleste­ros e o do Reberete no regueiro de Insuela; ou de varios herdei­ros, por exemplo: o do Ferreiro no Umia, o da Laxe en Insuela ou o das Lousas e Penido en Fra­goso, etc.

Todo muíño tiña o seu arran­xador. Tiña que pícalo, retellalo, remendarlle con latas a artesa, cambiarlle agullas ... As troitas pasábano mal cando o compos­tor facía este labor, xa que ó que-' dar en seco eran fáciles de pillar debaixo do rodicio.

Entrar, por primeira vez, nun muíño moendo era unha aventu­ra. Co primeiro que te atopabas eran coas arañeiras enfariñadas pendurando das ripas coma cor­tinas e logo coas ratas que fuxían como lóstregos da artesa, gave­ando polas paredes ou polos pa­os da quenlla a agacharse en mil buratos ou entre os barrotes e as tellas. Dende alí guichaban ó muiñeiro-a, quen con disimulo ía achegándose e, de súpeto, pilla­ba a algunha descuidada polo ra­bo.

fóra que clase de fariña, mal ou ben moída, estaba a facer. Uns tiñan o andar cansado coma o da Laxe ou o das Lousas, e outros parecían galoupar coma o do Pe­nido.

Ó igual que as persoas, había muíños traballadores e folga­záns, ou ricos e pobres; todo de­pendía do caudal de auga que os alimentaba. Uns pasaban, os ve­ráns secos, durmindo á sombra dos ameneiros, outros traba­llaban por horas, a pozadas; e uns terceiros non tiñan descanso, tal era o caso dos da maquía (Caldeirón no Umia) e algúri ou­tro. Mais ata no inverno os había nugalláns, pois inda non viña a primeira crecida do río xa el~s

E para acabar direi que toda esta historia de muíños, que non de muiñadas nin de murñeiras, vén a conto porque eu quero, dende este foro, propoñerlle ós rapaces e mozos codesedáns, e tamén estradenses, que se ani­men a debuxar unha ruta dos muíños de Codeseda (uns vinte e tantos). A ruta podíase ampliar cos de Arca, Souto e Montillón; terras veciñas e tamén muiñei­ras.

E mentres, o muiño seguía impertérrito tamborileando a súa música; cada un coa súa partitu­ra orixinal. Habíaos para tódolos compases. Si, era curioso, polo seu tantarantán ti sabías dende

En fin, espantad.as as ratas, empezábase a operación de li­bra-lo muíño. Se inda non acaba­ra de moe-lo gran con que se pu­ñera e tampouco aparecerá o herdeiro que o viña a poñer, le­vantábanselle-las cuñas e esfare­lábase o puño de millo que que­daba na quenlla. Logo barríase a fariña e a puñados íase metendo nun fol. Xa no fin pasábase a va-

peaban. · Alá na década dos corenta,

anos de fame para moitas fami­lias, calquera herdeiro se podía

· atopar, cando ó mencer fose li­bra-lo muíño, sen fariña que va­rrer nin millo que traer, pois xa os amables rapiñeiros se encar­garan de aforrarlle o traballo. Deus e os santos inda non se la~

Os nosos días son tempo de turismo e moitos pobos da nosa xeografía viven del. Animádevos e aproveitade algo que está aí ti­rado e que os nosos ancestros nos legaron. Só tendes que poñer vontade pois materia prima ides ter ahondo.

Non esquezades que os muí­ños son parte da Historia e que cada un ten as súas historias.

4/

..

Cando en estudiaba o hachare/ato tiven a gran sorte de ser alunmo dun home que probablemente séxq un dos máis ver­

sados na etimoloxía galega. Este home era Elixio Rivas Quintas, un ourensán nacido nun pobo chamado Fondo da Vila, no concello de Xunqueira de Ambía. Hai non moitas semanas dei con dous libriños publicados por el nos anos

1977 e 1987 respectivamente, titulados "Frampas" e "Frampas 11 ". El mesmo define as Frampas coma "pallas

soltas que o segador deixa tras de sí, abandonadas, quizais esquecidas". Con Frampas quixo contribuír Elixio Rivas ó léxico galego, e fíxoo investigando a orixe de distintas ver­bas e vocábulos nas aldeas e nos lugares das catro provin-

cias galegas, sobre todo en Ourense e Pontevedra.

so de FIADEIRO FIAR). -CASULEIRA: coroza de corro do mallo de mallar pan (AGRELA -MILLERADA - FOR­CAREI).

REI). En Cerdedo din LA­BARCIA.

LAPEIRO: pedra que vai sobre a '"'-"--~-'-'"'-~

'IDaheiriis 'IDerrn, novembro de 1999

D as "frampas" que recolleu na zona da Terra de Mon­

tes quixera facer unha escolmiña co obxecto de que un traballo que al­guén "de fóra' fixo na nosa bisbarra poida ser­vir para compara- los distintos nomes das mesmas cousas en dis­tintos lugares , moitas veces cercanos, o que

-CHITO : en Valiñas chaman así ó poste de pedra que noutros luga­res chaman CHANTO ou FITO (de feito pode ser un híbrido dos dous).

boca ou por­ta do forno en forma de

Nomes para outras lecturas

- amosa a grandísima ri­queza da nosa lingua. Son os que seguen:

ASUCADOIRO: feixi­ño de palla ou de cal­quera mata que se atra­vesa sobre o dental do arado amarrado ás ore-11 e iras, co obxecto de abrir máis o rego ó la­brar. O diccionario di, ASUCAR : facer sucos na terra. (Recollido en VALIÑAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI) -ATRACAR: empurrar un animal ó outro cando fan xunta, inclinándose cara a lanza do carro ou arado (VALIÑAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI) -ATROLLAR: cubri-la semente do cereal coa co~.,tela do angazo (VA­LINAS - DUAS IGRE­XAS-FORCAREI) -BAÑO: alacena (ACI­VEIRO - FORCAREI) -BULLAR: lugar na co­ciña destinado á leña (AGRELA - MILLE­RADA - FORCAREI). O diccionario trae AN­LLAR. -CAMBOTE: eixadón rexo, estreito e delgado, que na parte oposta ten machada, usado para arrancar troncos (AGRELA - MILLE-

·RADA - FORCAREI). -CAPON: depresión da pataca llº lugar do brote (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI). -CARDEÑO: cobertizo onde se facía o baile (AGRELA - MILLE­RADA - FORCAREI). Acaso haxa un paraLelis­mo entre CARDENO / CARDAR (coma no ca-

-CIMBREIRA: fiam­breira (FORCAREI) -COCEDEIRO: cada pedta lateral do forno (ACIVEIRO - FORCA­REI) -CONCIRRADO: ~ogo do escondite (VALINAS - DUAS IGREXAS -FORCAREI). Pode vir de COUTO CE­RRADO. -ENSOLIÑAR: dar en­cuarte a unha xunta can­do a carga é demasiado para ela, ás veces só en certos lugares col_! ruáis pendente (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI). -ERVELLOS: clase de xudías de forma engan­chada (VALINAS -DUAS IGREXAS e FORCAREI). -ESCARABOTE: caña­herla, plata ou similar (SOUTELO - MADA­NELA - FORCAREI). -ESPIGAZO: astilla cravada na punta do de­do e maila feric!_a que provoca (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI). -ESTOMBALLADOI­RO : cama, lugar que queda de deitarse ou on­de adoita tumbarse unha persoa ou animal na her­ba (AGRELA - MILLE­RADA - FORCAREI). -FAUSCA: pinocha, fo­lla do piñeiro (VALINA - DUAS IGREYAS -FORCAREI). O diccio­nario trae FAISCA. -GADAÑÓN: especie de rella gadaña para cor­tar maleza (ACIVEIRO - FORCAREI). -LABARZA: lampazo, romaza,_ erase de planta (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCA-

visera, para dete-las lapas na súa su­bida (AGRELA - MI.­LLERADA - FORCA­REI). O diccionario fala de LAPEIRO DO LUME. -LERPE: lingua; úsase na frase: "Estarrica-lo lerpe": relamberse por un alimento (AGRE­LA - MILLERADA -FORCAREI). -LIRIO : rata, lirón (VALIÑAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI-). -LISARIO: conxunto de propiedades da Igre­xa parrQquias. Igrexario (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI). -MOÑO: forma de an­gazo de catro dentes longos para arrastra-lo esterco (ACIVEIRO -FORCAREI). -MOXEGA: cada unha das entalladuras ou re­baixes do xugo (COVAS - FORCAREI). -NARCELLA: herba mala das gramíneas, que infecta os sembrados, especialm~nte de pata­cas (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI). -NICA DA PINl\_: xogo infantil (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI). -PANTARLO: trampa en fonna piramidal para cazar paxaros (tamén ixó ou gaiola) (AGRELA - MILLE­RADA - FORCAREI). -PEITEIRO: pente ou carda para carda-la lan (ACIVEIRO - FORCA­REI). -PENAL: aleta do ro­dezno ou rodicio do muíño (VALIÑAS -DUAS IGREXAS -FQRCAREI).

-PETADA: pan de cen-. teo e millo, feito no fo­rno da casa (VALIÑAS -DUAS IGREXAS ­FORCAREI). En Cerde­do PETOTE. -PRANADEIRA: apei­ro de labranza con pe­quenas reixas, para re­move-la terra e escardala. Escampadei­ra, escampeladeira (VA­LIÑAS e AGRELA -FORCAREI). . -RABIOTA: raia que se fai no chan como fito no xogo das bolas (VA­LINAS - DUAS IGRE­XAS - FORCAREI). -RANDOIRA: randeei­ra (VALIÑAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI). -RIBADOLUME: parte superior da cociña, so­bre a lareira, incluíndo o canizo (VALIÑAS DUAS IGREXAS -FORCAREI). -RODA: eixada (CO­VAS e VALIÑAS -FORCAREI). Co '.'o" tónico pechado. O dic­cionario define RODO como o útil composto dunha media lúa de ma­deira con mango para diferentes usos. -ROLEIRO: corte que cada segador leva coa súa gadaña no prado (VALIÑAS - DUAS IGREXAS - FORCA­REI). -SATEIRA: estreita­mento final por onde sae a auga sobre o rodicio do muíño (AGRELA -MILLERADA - FOR­CAREI). -TAMBOIRA: pedra en forma de visera sobre a boca do forno (VA­LIÑAS- DUAS IGRE­XAS - FORCAREI). Tamén TOEIRA. -TAPO: porta de ferro,

antes de pedra, na boca do forno. Dáselle bosta para que non respire (ACIVEIRO - FORCA­REJ). , -TEMPERA: curia que . abre máis ou menos o arado (ACIVEIRO -FORCAREI). -TROLLA, TROLLA­DEIRA: feixiño de pa­lla ou codesos que se ata a cada orelleira do arado para mellQr limpa-lo re­go (VALINAS a primei­ra acepción e COVAS a segunda). -VESA: rella do arado (COVAS - FORCA­REI). -VIRUXE: ventisca fría (FORCAREI) -XOTA: zurra, paliza (FORCAREI). -ZOADEIRA: xoguete consistente nunha taboí­ña atada cun bramante que, ó ser axitada, e!I1Íte un zumbido (VALINAS - DUAS IGREXAS -FORCAREI). -ZUCHA: á zucha é pa­ra chupar (cocer casta­ñas á zucha é cocelas coa pe!, de xeito que ó comelas aprétapse e chúpanse (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI).

Esta é unha pequena mostra de vocabulario, que nalgúns casos terá similitudes noutros lu­gares, e noutros casos non terá nada que ver coas acepcións que adoitan a utilizar neses mesmos lugares, pero en todo caso ilustran, como xa dicía, a inmesa rique­za léxica do noso idio­ma. Vaia en homenaxe a Elixio Rivas, un dos es­tudiosos que máis afon­dou nas raiceiras lin­güísticas da Galicia Rural.

W:aheirós W:errn, novembro de 1999 15

O MANUEL SANMARTÍN

A derfadeira lección de D. A tonio

Instituto da Estrada, ano 1960

nte deixamos a Don Antonio no camposan­to de Boisaca. De volta

para Santiago, camiño da Estra­da, eu viña pensando se o des­canso que alí ía atopar, podería ser, para os que en vida tanto o quixemos, o inicio de un esque­cemento da súa memoria e, que se algunha vez o lembrabamos, podería ser como un feíto que xa comezaba a pertencer ó pa­sado.

Pero algo se remexeu no meu pensamento, e díxenme que alí, na cova, somentes fica­ba un corpo vencido polos anos, pero que Don Antonio Fraguas, o noso querido Don Antonio, sempre estaría presen­te nas nosas memorias, nos no.­sos corazóns, como queda a lembranza dun pai ó que nunca se pode esquecer.

Era polos anos trinta cando Don Antonio veu para A Estra­da como profesor no recordado

Instituto da rúa de Bedelle. Despois ... "pasou o que pasou". Volta a Santiago e prosigue a que ía ser, ata o día da súa mor­te, un intenso labor docente, li­terario e investigador, sobrada­mente coñecido.

Eu -e dígoo humilde e sin­ceramente- non podo negarme á invitación que me fan os ami­gos de "Tabeirós Terra" a escri­bir unhas liñas como pequena homenaxe a este gran home que onte nos deixou, sabedores os queridos redactores do de­vandito xornal que eu -¡esto si que o digo con sano orgullo! -seguín tendo, ata o seu pasa­mento, unha frecuente, respec­tuosa e cordial relación persoal con Don Antonio. ¡Cantas ho­ras de ledicia me regalou na súa casa, do seu paso como profe­sor na Estrada, en Santiago, en Lugo .. ! . Porque o pracer de es­tar con Don Antonio non era o dialogar con el. Era, simple-

D. Antonio Fraguas nunha foto de 'familia' cos 'seus alumnos' da Estrada

mente, escoitalo. Si, debo dicir que o meu maior disfrute era escoitar as súas palabras, que eran para min pequenas lec­cións de sabeduría, nunca ditas nun tono doctrinal ou solemne, que ese non era o seu estilo , senón coa amenidade e senci­llez ca que sempre falou . E eso sábeno ben os que o escoitaron, tanto en actos públicos como en conversas amistosas, o longo da sua longa, fructífera e exem­plar vida.

Perdoóu ós que o ofenderon, e nunca tivo unha palabra de crítica ou de censura para nin­guén.

Non me lembro onde escri­bín un día que Don Antonio era un home galego, un home sa­bio, un home bo. E hoxe repí­too co mesmo convencemento.

Onte, falando cos seus fami­liares, dicíanme que soportou a deiradeira enferrnidade %en un-

vira. Esta é para mín, a última

lección de Don Antonio.

Unha nova fotografía dos alumnos e profesores do Instituto. da Estrada

ha queixa. Fóisenos ó alén coa mesma discreccion con que vi-

Descanse en Paz.

Algunhas notas sobre 'Tal vez melancolía' ~ Eo texto que completa a O

infortunio do soidade e no tempo literario debe­

ría situarse antes desta. Son as catro novelas que marcan <lúas liñas paralelas dentro dunha saga novelesca que ten como asunto de fondo a busca da fe­licidade e, tamén, unha compo­nente telúrica compartida (Dal­mara, un espacio literario no que se van desenvolvendo ou no que desembocan os diferen­tes argumentos).

Liña 1.- "O infortunio da soidade" "Talvez melanco­lía": novelas de protagonista (O Pirata), intentan estructu­rar o caos (es pello do caos que o protagonista alberga na súa cabeza), preponderancia da figura da nai, o amor como táboa salvadora diante do fra-

caso da existencia, Dalmara é protagonista presente ou futu­ra.

Liña 2.-"Un xogo de apó­crifos", "Os séculas da lúa ": novelas corais, de estructura milimetrada e precisa, Dalma­ra é un referente inequívoco que cohesiona o labor narra­tatorial, a vontade, de estilo resulta preponderante en am­bas.

Conxunto que fusiona ambas liñas.- Queda unha quinta novela que completa a saga, que engloba tendencias, que as xunta: novela coral e de protagonista, novela do caos e de arquitectura concisa, novela con Dalmara como argumen­to ... pero des ta novela é mellor non falar.

XOAN CARLOS

CANEIRO

Gañador Premio García Barros

Estructuralmente podemos _ falar de tres tramos no que

o segundo soporta o corpo central da novela a través do diario do protagonista. No mesmo substitúense as datas por palabras que son parte dun xogo que vai definindo o esen­cial do texto e, se cabe, da mi­ña literatura.

Creo que é unha novela que _ fala da permanente frustra-

ción do ser humano, da in­felicidade encarnada nun pro­fesor de literatura que sofre un grave complexo de Edipo e un perpetuo desequilibrio emocio­nal, a melancolía que aparente­mente vai conducilo a unha tráxica decisión.

Probablemente sexa unha _novela que ten como fondo

o desencanto, a decadencia, a inutilidade das cousas e dos

libros e dos sentimentos, pero tamén é unha novela sobre a non resignación, sobre a liber­dade do individuo, sobre a es­peranza.

Tal vez Melancolía: O Pira­- ta , o protagonista único

(novela de personaxe fronte a novela coral: Apócrifos; Sé­culos) propende á tristeza e á loucura e á bebida e ao delirio, pero non sempre, por iso colo­quei a dúbida <liante do subs­tantivo. Poida que Ta/vez me­lancolía sexa unha pregunta que busc.a algunha resposta por parte do lector ou da lectora.

Novela de final aberto, pero _ tamén novela na que o lec-

tor debe construír ou des­truír as verdades que o narra­dor impón. Cohabitan estas páxinas vanas mortes sen re­solver, e amores sen resolver, e

61

Estamos a mércores de feira na Estrada. Mérco­res de sabores vellos, de

fei·r~as de outrora, con ceo em­pardecido, cheo de mensaxes, de historia e de pasado. Os ollos de Alfredo de Cabanelas brillan acugulados de nenez e neles, como sempre foi , baila a esperanza, o futuro mellor polo que loitou con crenza e con conviccións. Alfredo ten posta a proa do seu barco cara ó pro­greso. A súa tripulación enu­mérase de humanidade. O seli mirar -o de home sempre mo­zo- abre os horizontes da tole­rancia, da convivencia e na xus­ti za , como denominadores comúns das existencias. Alfre­do, o de Cabanelas da Parro­quia de Liripio, xa se escribe como un filio da nosa historia. Non pechou a porta da súa casa para recibirnos. Alfredo - a pri­meiras , de xeito xeneroso, todo un camarada - deunos pistas de abondo para sabermos-que el foi sempre - hoxe o mesmo - un mozo inconformista. Privouse de moitas cousas, sufriu tamén moitas, pero hoxe ten abrazos momos para a esperanza dos ruáis novos . Alfredo defínese como un humanista, dos que aman ó home sobre tódalas cousas.

Nacín no ano quince. Fun _ á escala de Liripio. A miña

mestra era de Salamanca, moi guapa e moi ben vestida -Alfredo bota un riso de rapaz noviño - e namoreime dela, non había outra máis guapa e quixo levarme. Eu ben qite iría con ela, pero a miña familia non deu consentimento. Son causas que hoxe soan a parva­da, pero daquela, cos_meus poucos anos, eran moi serias, quen me dixese o contrario tí­ñaas comigo. Sentíame como apampado mirándoa. Co meu sentir voando, soñando como unha nube ó dispar do vento, mesmo penso que lle fixen al­gún poema amoroso co meu pensar de nena.

Cando comeza a contar isto, Don Xesús Alonso Montero, Mino Sanmartín e Valentín, po­ñen atención. O militar daque­les tempos, compañeiro doutros ruáis desta nosa comarca, ·uns de Forcarei, outros de Sabuce­do, abre as páxinas dunha his­toria que tamén foi vivida. Hai moitas historias e mesmo afir­ma sen dúbida ningunha, si, . que hai que face- la campaña pola palabra, polo convence­mento dos argumentos serios.

Xoguei ás "loitas ", á es­- tomela. Non tiñamos moi-

tos libros, nin mesmo para a escola,nin encerados. A MESTRA FACÍA O METRO CADRADO NO CHAN. A mi­íía era unha escala mixtc. e ;a­mos soamente pala mqñá. O CAWO NON SE PODIA LE­VAR NUN BOCADIÑO, non había máis. Por isa, eu penso na escoza como base. De pouco importa que haxa universida­des, se non funcionan ben as escalas e non son de calidade. Aí está a base do f uturo, nas boas escalas.

A letra da súa historia, xa dende neno, píntase traballosa. As cousas, por vivírense en car­ne propia, apréndanse para to­da a vida. Ata non fai falla moi­to papel e lapis para escribilas. Os retrincos deleirados de Al­fredo -como os de Castelao­fannos cavilar. Son retrincos en

ALFREDO GARCÍA

O COMARCÁNS DE HONRA

Alfredo García Caramés, o de

Cabanelas Otero de Ameixeiras segue neste nú­

mero achegándose a memoria da Estrada recollida a través dos seus pro­tagonistas, dos maiores ...

Un momento da entrevista

W:aheirús W:erra, novembro de 1999

carne viva, conservados na me­moria e na alma, para tomalos tan en serio como por certos.

Recordo os tempos de en­- troidos. Faciámolos co-

rrendo e pedindo polos lu­gares adiante. lamas vestidos con farrapos e pqlla. O propio "entro ido ' -o boneco- tamén era de palla. Moi imaxinativo. Tirabámoslle neve e lago quei­mabámolo. E digo ben ó dicir neve, non olvides que a aldea de Cabanelas é do máis alto da Estrada e alí nevaba polo en­troido.

Alfredo tamén recorda de canta-los reís. Non recorda nin­gunha canción. Tamén as fes­tas, a da Grela, os Dolores de Forcarei, o San Amaro de Co­d~seda. Na parroquia de Liri­pio, o San Xoán e en Cabane-1 as, a Sta Lucía e San Domingos. Alfredo séntese vi­vo e apegado á súa terra, a ese mundo enorme que é a aldea, a súa aldea. Cavila moitas cousas e acouta feridas. Sabe das noi­tes escura como a boca dos lo­bos, das mañás sorrintes de menceres soleados e dos días de melura e de mágoas e de lJ!Ortes para gue outros vivan.

NA MINA PARROQUIA _ HOUBO, MOITA EMI-

GRACION. ERA ALGO XERAL. Moitos FORON DE CANTE/ROS PARA Lugo, coa comida para o camiño, a an­dar. Todos sabían o "latín". Eu sei moi pouco, xa non fun desa tanda. Había na parroquia ca­rro arrieiros, un deles meu pai. Jan por viña a Leiro e a Riba­davia. Dispoñían de dúas ou cinco caballerías. "O CA­RAMÉS" -MEU . AVÓ­TAMÉN FO/ DO OFICIO DE ARRIEIRO E TIÑA CIN­CO BESTAS. Vendía o viña to­do polo arredor. Na Graña de Cabanelas tamén había outros dous. Estes fóronse, un para Cacheiras e outro para Sta Comba. Aló puxeron despacho. Un de Liripio -O MORGADE­foise para Carballo. Si señor, a miña parroquia foi terra de arrieiros e de canteiros.

Unha raiola de sol , como peneirada entra pola ventá de onde acompañamos a Al- •. fredo. Un pensa que ben pode ser ese sembrar da terra, esa trans­cendencia propia dos homes que vi­viron por algo que mereceu a pena. Unha virtude.

De mozo -polo '~Y;::~ meu tempo- · , ,1 .,.

- había "rua- ,.,,_. l das " en tódalas al­deas. Alá íamos to­dos e algunhas mozas, a luz de car­buro, atendíanlle a ro- ,, ca. As cancións acompa­ñábanse de pandeiretas. OS MOZOS -CANDO AS 'RUADAS'- PERCORRIA ­MOS NA MESMA NO/TE CATRO OU CINCO LUGA­RES E ... AS MOZAS TIÑAN QUE AGARDAR -dinos el con faciana vestida de picardía-. As "ruadas" facíanse nas casas e algúns lugares tiñan unha ca-. seta para tal. As "fiadas" eran polo inverno, dúas veces por semana.

Fálanos do Alfredo mozo, do coñecedor de KENKEIRA­DES, de Rodríguez Fraiz, o crego de Campañó, admirador de Isaac Díaz Pardo. Gústame a

xente progresista, dinos. El ben di, como Noriega Varela, que é o demo quen apaga os candís, quen queima os palleiros, que cando entra nunha casa, todo ós catro ventos. Non nos di a quen el lle chama demo, pero coñé­ceo.

Xunto cun amigo, con vinte _ anos, fun a Madrid. A idea

era traballar e tamén ins­truírme. Unha familia deunos pausada e traballei de 'peón de mano ', de albanel. Afilieime á CNT, Sindicato: EU SON PROGRESISTA E NON ME AFILIE/ A NINGÚN PARTI­DO. Era a primavera do ano 1936. Case que non tiven tem­po de paga-la pausada e xa me afiliei ás Milicias Galegas, si, con vinte anos. Fíxeno en Cua­tro Caminos. Por alí andaban Castelao e os Gaiteiros de Sou­telo animando a que a xente se alistase. Falábannos galega pois sabía que aqueles eran tempos nos que había moitos galegas por mor da sega. Ta­mén coñecín a Borobó. Quen formou as Milicias Galegas foi o Comandante iglesias. Lago xa con Líster, tamén falf¡i moi­tas veces con Santiago Alvarez. Formamos parte do Vº Rexi­miento, da Brigada Líster. Era a guerra.

Foron tempos nos que abri­ron moitas vías de auga.Tem­pos de barcos con velames ro­tos . Todo se vestiu de mágoa con arrecendos de morte. O sol mal coroaba as montañas e pe­or lle bicaba os pés ó mar. As bágoas eran pingas de mal or­ballo. Os tronos daquel tempo metían ben medo. Os fillos eran todos do corazón.

De Madrid fun a tódalas _ frontes. Onde había que

combater alí estabamos nós. Eramos todos galegas. In­cluso os xefes. Madrid, Talave­ra de la Reina, Toledo, Pinto, Valdemoro, Jarama, Brunete, Guadalajara, Teruel, Belchite, Fuentes de Ebro, Paso de Ebro ...

Era polo medio do verán e logo despois . As áreas volvé­ronse de tódalas colores. Os

corpos cansos e inse­guros. Morrer

non me im­porta e se

q u e d o malferi­do, si, rematá­d eme, pedíu-lle Al-

ó s ' s e u s

compa­ñeiros.

E ían diante,

non poc:~n parar. E as

campás, as que había, soaban

roncas , tristes e sen compás, repinicaban a morte.

Todos eramos voluntarios. _ Tiñamos moita moral. EN

TERUEL MOITOS MO­RRERON CONXELADOS. ESTIVEMOS A DEZAOITO GRAOS BAIXO CERO. Fora­mos cante-las liñas na Sierra de Pandols. Entre nós circula­ba NOVA GALICIA (a revista na que publicaba Castelao "As verbas de chumbo"). Coa Ba­talla do Ebro decidíuse a fin. Si, aínda chegaron algúns re­crutas, pero xa nada había que

W:abeirós W:erra, novembro de 1999

facer. Si, si, o da axuda ... ¡puro canto! Tiñamos esperanza en que a guerra europea, de co­mezar antes, salvaríanos, pero non foi así. Palas últimas fo­mos a Barcelona. Fun ferido tres veces.

Moitas almas daquela pere-. grinaron polo mundo. Moitas non se atoparon máis no cami­ño. Todos perderon a morada doce, a paz estaba partida, os olios sabían a vinagre. Nin amos, nin criado, vencedores e vencidos. Pouca luz para mirar futuros. Escuras congostras costaneiras polas que coller. Os tempos que chegaron touxeron pouco que divertir.

Pasei a Francia en campa­- ñía de Enrique Líster por

Le Pertoux e fomos a un campo de refuxiados. Confina­dos nunha praia, a de Argeles. O trato foi máis ben regular. Logo aínda pasei a catro ou cinco máis -era xaneiro do 1939-.Despois ... .. xa se sabe, nós eramos perdedores.

Non había por dediante ei­dos que soñar. Non había fa­cenda que sementar. Non había nin pobreza que imaxinar. Todo se volveu unha pregunta terri­ble. Podemos chorar ó marchar, pero cando se perde, mal se sa­be qué facer e fóxese. O vento xa nin fala e si brúa e funga. Todo se escribe en triste pranto.

Portugal era unha trampa, _ non se podía pensar en es­

- capar por alí e así, dende Francia, no ano 40, no barco DE GRASSE, fomos a Lon­dres, xa se comezaba a Jalar da guerra europea. Marchamos a Nova Iorque e de alía México, a Querétano.

O noso home, Alfredo, da montaña, de Cabanelas, emi­grante á forza, comezou a lle

falar ás estrelas. Pensaba na te­tra, na que ·lle prendía a alma e lle brindaba a gloria, pero esta-

. ba lonxe, moi lonxe. A paz san­ta das lareiras quedaba moi lon­xe, pasaba por riba de todos.

Traballei vinte anos nun _ almacén de cereais. A xen-

te, ó saber que eramos exi­liados, non fiaba ben de nós. Non é verdade o que pensades de nós, dicíalles eu. Alí, en Mé­xico, coñecín a Florencia Del­gado Gurrirán, o poeta de Val­deorras, o poeta que escribiu o de Sol e luz para todos, para todos ar ledo. Xunto con Luís Soto, Velo e Elixio Rodríguez e

"De Madrid fon a tódalas frontes. Onde había que combater alí estabamos

nós. Eramos todos galegos. Incluso os xefes. Madrid,

Talavera de la Reina, Tole­do, Pinto, Valdemoro, Ja­

rama, Brunete, Guadalaja­ra, Teruel, Belchite,

Fuentes de Ebro, Paso de Ebro ... "

outros,· fundaron a revista "Vieiras". Quixen prepararme algo e fun seis meses á Univer­sidade de noite. Eran tamén os tempos do Padroado da Cultu­ra Galega, unha parte impor­tante da Galicia ideal daquel tempo, a de fóra, a da diáspo­ra, a dos emigrantes e dos exi-

liados. Voando, voando, así corren

Alfredo, si, cara a casa de sem­pre, a mellor. O tempo foi te­cendo a mellor maneira de ca­mi ñ ar. Pasaran vinte anos dende o trinta e seis.

No ano cincuenta e seis _ volvín por primeira vez.

Fíxeno vía París. En Hen­daya agardaban por min e ti­ven que presentarme en Ponte­vedra nada máis chegar. Tiña que ir cada oito días e logo ca­da quince ó Cuartel de Code­seda. No ano cincuenta e sete marchei outra vez e volvín nos anos 58, 60, no 62 e finalmente no 65. Establecínme na Coru­ña e adiqueime á construcción. Posteriormente fixen outro tan­to en Marín e logo definitiva­mente para Cabanelas. Gozo moito da tranquilidade da al­dea.

Estamos xa case a toma-lo café. Alfredo non toma copa. Nin siquera pingas. No ar faise unha risa e aproveitamos para falarlle de amores e de casoi­ros.

Non tiven tempo. Vivo ben _ cos sobriños na casa da

Armada. Hoxe teño a xubi­lación de tenente e con algo que fun facendo, irnos tirando. Outros pasárono ben peor cá min. A vida de exiliado faise moi negra. Saír a busca-la vida constitúe un mal, pero irse pa­ra non perdela é moi duro. A GUERRA ROMPEU MOITAS ILUSIÓNS. PARA GALICIA OUTRO TANTO. FO! TAN TRISTE COMO MOi NEGA­TIVO.

Alfredo está coas mans aga­rradas, que din que unha tapa a outra. Son mans limpas e de or­gullo. Traballadoras e buscado­ras de vida, de horizontes no-

RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nos a comarca .....

8 de cada 10 estra.denses escoitan RADIO ESTRADA •... Está de MODA

/7

"No ano cincuenta e seis volvín por pri­meira vez. Fíxeno vía París. En Hendaya agardaban por min e tuven que presen­tarme en Pontevedra nada máis chegar. Tiña que ir cada oito días e logo cada quince o Cuartel de Codeseda. No ano

cincuenta e sete marchei outra vez e vol­vín nos anos 58, 60, no 62 e finalmente no 65. Establecínme na Coruña e adiqueime

a construcción"

vos. A súa mirada non vai lon­xe, quere mirar arredor, recor­dar, que é vivir. Non faría nada que non fixo, aínda que no su día foi un perdedor. O mundo gaña con estes erros, deles apréndese. Alfredo, de tódolos xeitos, séntese un pacifista. Cre na palabra e na pluma. A súa patria é o mundo, un interna­cionalista de pureza e fidelida­de.

Gustei sempre de homes e _ de mulleres progresistas.

Isaac Díaz Pardo, Caste­lao, A Pasionaria, Santiago Carrillo, Azaña, este sempre me causou admiración.

Nós podemos afirma-lo que di, as súas palabras son emo­cionais, das que saen de dentro.

"A vida de exiliado faise moi negra. Saír a busca-la vida constitúe un mal, pero irse para non perdela ·é moi duro. A GUERRA ROMPEU MOITAS ILU­SIÓNS. PARA GALICIA OUTRO TANTO. FOI TAN TRISTE COMO MOi NEGATIVO"

ALFREDO GUSTA DOS PROGRESISTAS, DOS QUE TIRAN DO MUNDO PARA ADIANTE, OS DOS IDEAIS, OS DAS UTOPÍAS.

En machácolles a meus so­- briños que se formen, que

estudien, que se metan a contribuír ó progreso. Aínda están algo verdes, pero hai que

comezar a dicirlles cousas can" do son novos. Galicia ten moi­to que andar. A unidade fai a forza.

A Alfredo non lle importa te-los anos. Non se sente vello e gusta de ver os avós cos seus netos, si, a falaten, a transmiti­ren humanidades, sabe que os vellos precisan de moita aten­ción, pero está preocupado po­los mozos, si, que len pouco, que non escriben, vamos, que lles ve moitas carencias. Ten esperanza na recuperación das tradicións, que son a vida., A CULTURA - dinos el - EO TODO.

Mirade -AFÍRMANOS - CON CERTA TRISTURA

Alfredo - AS NOSAS AL­DEAS ESTÁN A SE QUEDA­REN MUDA_S E MOi PRON­TO BALE/RAS.

¡Que razón ten nas súas pa­labras e no seu sentir dicimos nós. Alfredo recorda moi a gus­to o "Grado Medio" que lle mercaron para ir á escola, sente moito achegamento pola color amarela, pola bandeira republi­cana, pola "internacional", por Líster e por Azaña, por México e por Galicia enteira. Todo xun­to e máis. Non quere crear ini­migos e de poder escoller unha profesión, gustaríalle ser escri­tor. Nel a memoria non é tram­pa. Sabe que o pobo non pode ser sonámbulo, nin criado de ninguén. Mal se hai que mante­los fanáticos, dinos. Alfredo dánola lección do mestre. A CONCORDIA TEN QUE SE-LA MUSICA INTERIOR DO SER HUMANO.

Nós concordamos con el, te­rnos que amar con intensidade os que sofren e sufriron a histo­ria.

Todos debemos exerecelo e tamén os nosos fillos.

8/

C> e ó :z: o

En marcha o censo • -agrario na comarca

estradense PABLO

Dende primeiros de Outubro, e ata o 31 de Decembro, estase a realizar no Concello da Estrada o Censo Agrario.

Este é un traballo de recada­ción de datos que está libre de calquera taxa ou imposto e os datos obtidos, que están prote­xidos polo segredo estatístico, serán enviados á Unión Euro­pea, en Bruxelas, onde decidi­rán, se procede, a clase de axu­das que farán no futuro.

O traballo do Censo Agrario estase a realizar por parroquias, de ·xeito que son visitadas polos Axentes Censais, para acada­los datos das diferentes explota­cións agrarias. Previamente á _ visita do Axente, envíanse as cartas ós veciños pará que acu­dan ó sitio indicado, polo xeral á casa escola, a casa da cultura ou o teleclub, e poidan da-los seus. datos con comodidade.

Os veciños que non reciban a carta, e teñan terras e animaís, tamén deberán acudir á cita. Existe tamén unha oficina per­manente no propio Concello da Estrada (cun horario de 9:30 a 14:00 horas pola mañá e 16:00 a 1 8:00 horas pola tarde).

Os donos ou responsables da explotación agraria no teñen que levar ningún título de pro-

piedade de terras, nin documen­to acreditativo, agás o seu pro­pio D.N.I. (Carné de identi­dades e a relación, memorizada ou por escrito, das terras de la­bradío, os herbais, o monte e os diferentes animais que compo­nen a explotación.

Os responsables do Censo Agrario dan as gracias a tódo­los veciños do Concello pola súa desinteresada colaboración.

'fila:heirós 'filerra:, novembro de 1999

O CULTURA

Au as Ve , a revis a p sía volve o ar ...

Acaba de saír un ha nova edición da folla voandeira da poesía estra­dense, con novos colaboradores e as súas creacións. Augasverso pre­tende ser un espacio propio no que se poida publicar a poesía de Terra de Montes e as chegadas de fóra do ámbito. A edición, co-producida polo Concello da Estrada e a Sociedade para o Desenvolvemento Co­marca¡ de Galicia é un paso máis da nosa poesía que ó mesmo tempo actualiza e dá conta das últimas publicacións, premios etc. A súa dis­tribución é gratuíta e ademais de chegar a todo tipo de locais, pódese conseguir nos Concellos da Estrada, Forcarei e Cerdedo, Centro para o Desenvolvemento Comarcal de Tabeirós Terra de Montes, Biblioteca Pública Municipal da Estrada, Agrupación de Protección Civil ou mesmo dirixíndose ó Consello de Redacción de Tabeirós Terra.

Ademais de 'Augas Verso' da­mos aquí conta doutras novas e revistas, ademais de libros de recente aparición. Por exemplo o accésit do Premio de Novela M. García Barros '98 "Hóspe­des do Medo", ven de ser pu­blicada por Edicións Embora.

Anxo Franco

Hóspedes do medo r ·

// /"-\ / ..

/ \\ . . ' '\\

\

A novela do ferrolán Anxo Franco merecedora dun accésit no Premio de Novela M. García Barros, trátase dun dobre exer­cício literario de recuperación da memoria a través dos fíos entrecruzados do narrador e dos personaxes, no período que vai de 1923 a 1947.

Anxo Franco narra cun esti­lo áxil, ó servico das historias que integran a novela, e me­diante uns diálogos cheos de viveza, unha particular visión dunha cidade poboada de mun­dos que se cruzan sen tocarse. Ferro! vaise debuxando perma­nentemente dividido entre o ra­cional e o máxico, o rural e o urbano, o civil e o militar, entre

progresistas e conservadores; todo mergullado na axitación social e política que caracteriza esta época.

A última parte da novela transcorre no manicomio de conxo, nunha macabra metáfo­ra da sociedade franquista da posguerra. Esta novela foi ade­mais finalista do Premio Blan­co Amor no 1997.

ÍODOMORTE

Manuel Pereira Valcárcel (Ouzande 1955), Presentou na súa parroquia o seu último li­bro Todo marte, no que fai un percorrido polo nebuloso e es­curo camiño da cinza e a mor­te.

M. Pereira, que xa colabo­rou en multitude de libros co­lectivos, ten publicado xa Poe­mas de cinza, e con Día de inverno gaiñou no ano 1992 o Premio de relatos Casa de Ga­licia de León.

COTAREDO

Revista Cultural e turística do concello de Forcarei

Xa está na rúa o número dous da revista "Cotaredo", edita­da polo Concello de Forcarei. Este segundo número está de­dicad o ó I Centenario de Avelino Cachafeiro "O gai­teiro de Soutelo" e a súa len­daria vida. Tamén contén un­ha entrevista con Carlos Núñez, e artigos nos que se fala de Chano Piñeiro, o Mosteiro de Acibeiro, de Ro­dríguez Fraíz, das investiga­cións na comarca do naturista Federico de la Peña e do pin­tor de Terra de Montes Virxi ­lio Blanco Garrido. A edición da revista é gratuita. Para ob­ter un exemplar, chega con poñerse en contacto co De­partamento de Cultura do Concello de Forcarei : Tlf. 986- 75 5047 fax: 986-754082.

GALERÍA A ESTRADA . ·~ -~- .

CERÁMICA* LIB'AOS * aAt.:EHÍA DE Af1TE * el Calvo So~lÓ 8

36680 A ESTRADA (PONTEVEDRA) Teléf.: 986 57 52 46 - Fax: 986 57 02 94

'IDahdrós 'ID~rra, novembro de 1999 19

XOSÉ LUIS DORELLE

S oe acontecer moitas veces na vida que caemos na conta do que ternos e do

seu valor cando o perdemos. Estes acontecementos soen ter unha importancia "maior" na vida e logo, xa pasados recor­dámolos e lamentamos a súa perda. .

Estes días escoitei falar la­mentando a moitas persoas -xó­ves e maiores- do seu senti­mento de cariño e gratitude que teñen polo desaparecido sana­torio dos "de la Calle" ou dos irrnáns Saturio e Manuel... no­meado oficialmente como sana­torio 'Nosa Señora do Carme'.

Alí, non poucos enfermos do noso concello tomaron fol­gos paseando por aqueles xar­díns baixo a acolledora -ía dicir '"inesquecente"- sombra das árbores, sentados ó seu pé bai­xo a bóveda que as súas pólas formaron. _

Aqueles banquiños que te atopabas ó entrar eran imaxes fieis da acollida que os irmáns "de la Calle" tiñan sempre po­los enfermos.

Outros pacientes matarían as súas horas de convalecencia contemplando os patos no es­tanque que había ante a portada principal do sanatorio. Tiña sá de operacións, os medios médi­cos máis modernos da época e ata capela con un ou dous cape­láns.

Xa,cando fechou as súas portas todo o mundo seguíu co­ñecendo aquela zona como a­"rúa do sanatorio" e foi ata hai pouco lugar de atallo para moi­tos rapaces que íamos ó cole­xio. Un pequeño lugar de tran­quilidade na mesma vila, onde tal vez puideran estar l.lbicadas algunhas dependencias munici­pais (residencia da terceira ida­de ... ), que X.a non voltaremos a ter pois estes últimos días un grupo inmobiliario comezou a traballar para facer ali un grupo de vivendas.

É inevitable ... e tal vez sexa unha "cuestión de progreso" para o noso pobo", se talar aquelas árbores de gran tamaño e antigüidade é progreso.

Remato co comentario dun confidente que observaba estu­pefacto mentres talaban as ár­bores: "E .. . ¿non se podería ter

(' arrefera Je Sanfía50, ¡<m. 3 ( 1 /;1/rada)

do 13 de maío co 7 de xuño Je 1999

f'orárici: Je 10 a 20 hora5

5dbaJ05' JomÍnjº5 e fe5fivo~ Je 11 a 20.

PRESIDENCIA S(CRl!TA.Q\'.A XEAAL t>E. Pl.A..~F~~~N

~ OEs&"VOL1-1:MENro t.o.M.RCAL

CENTRO COMARCAL EXPO'f T.\BEIRÓS-TERR.\ OE \10:\TES

• PLi\NDE

DF..SEN\.-OLVEMENTO COMARCAL DEGALICJi\

COMARCAS DE GALICJA

Aproximación ó Centro Comarcal Tabeirós Terra de Montes

Exposicións, conferencias, xornadas e servició lingüístico, un amplo abano de actividades celebradas durante o verán

Durante o pasado verán o Cen­tro Comarcal Tabeirós-Terra de Montes estivo repleto de ac­tividades que contaron cun alto nivel de participación e que contribuíron á dinamización cultural da comarca durante a época de menor actividade do ano.

O 18 de xuño o ourensán Xoán Carlos Domínguez Albe­re presentou no Centro Comar­cal o seu libro Roberto Blanco To-rres e a súa loita pola su­premacía ética. O autor deste ensaio e licenciado en Filolo­xía Galega foi investigador no Centro de estudios Ramón Pi­ñeiro dende os comezos do mesmo. Na actualidade é axente de dinamización lin­güística do Centro Comarcal de Terra de Trives.

Roberto Blanco Torres e a súa loita pola supremacía éti­ca e un magnífico estudio crí­tico da obra do protagonista do Día das Letras Galegas deste ano. Trátase dunha intensa pescuda sobre as circunstan­cias intelectuais e humanas que protagonizou esta princi­palísima figura do noso pri­meiro tercio do século XX. Ofrécesenos un rico panorama do mundo que viviu, do com­plexo contexto político daque­las tres primeiras décadas e dos avatares que acalaron a voz de Roberto Blanco Torres. -

O estudio péchase coa vi­sión interpretativa da súa pro­ducción. Para iso reprodúcese o máis esencializado da súa obra intelectual, o poemario Orballo da media noite é real­zase unha lectura en clave sim­bólica que se adentra nas máis fondas instancias do pensa­mento do seu autor.

Durante este verán tamén

tivo lugar no Centro Comarcal o lº CURSO COMARCA E LINGUA organizado pola So­ciedade para o De'senvolve­mento Comarcal de Galicia e a Dirección Xeral de Política Lingüística. O curso comezou o día 6 de setembro e rematou o día 17 do mesmo mes

Estes cursos son gratuítos e toman como punto de partida a realidade comarcal para que a lingua galega sirva como ins­trumento para coñecer máis e mellor a co­marca. Nun to­tal de 20 horas tratáronse ca­tro grandes te-

. mas arredor da comarca. Ade­mais do docu­mento acredi­tativo de ter feito o curso, os/as 13 alum­nos/ as que asistiron ó cur­so obterán dous créditos.

A xeogra­fía , a econo­mía , a historia e a arte da co­marca son os grandes temas que agrupan contidos. No caso de Tabei­rós-Terra de Montes falou­se da ubica­ción dos nosos concellos, dos seus lindes, da paisaxe, dos espacios naturais e da fala de Tabeirós-Terra de Montes.

No tocante á xeografía ana­lizáronse os principais sectores productivos da comarca, o sec-

tor madeireiro tan importante para o concello da Estrada así como o sector gandeiro, pilar tamén fundamental da comar­ca.

A pegada das Guerras lr­mandiñas en Tabeirós-Terra de Montes así como os Guerras napoleónicas tiveron o seu apartado á hora de falar da his­toria da comarca. Tamén se fa­lou do nacemento dos nosos concellos, da presencia celta nestas terras e da pegada que

,.....,_,_,,,.,· .-;· deixaron na no­sa toponimia.

No bloque de arte estiveron presentes o Pa-

, zo de Oca e o Mosteiro de Santa María de Aciveiro. Den­tro do mundo intelectual fa ­louse de Ma­nuel García Ba­rros, do fotógrafo Virxi­lio Viéitez Bér­tolo e do gaitei­ro de Soute1o, Avelino Cacha­feiro Bugallo . Por último fíxo­se un breve re­paso das festas populares da nosa comarca: o Antroido do Ulla, a Festa do Salmón e a Ra­pa das bestas de Sabucedo.

SERVICIO LINGÜÍSTICO O Servicio Lingüístico Co­

marcal é unha unidade técnica que traballa dentro do Centro Comarcal. Organiza e resolve as necesidades linguísticas en

galego que xurden na comarca. Nunha vertente interna para o Centro Comarcal maila Funda­ción e noutra, na medida das súas posibilidades, está a dis­por de tódolas entidades e aso­ciacións comarcas e particula­res. Ademais, o Servicio Lingüístico elabora documen­tos de traballo e normaliza en materia linguaxe as comunica­cións internas e externas que requiren as relacións profesio­nais e desenvolve servicios de formación como o Curso CO­MARCA E LINGUA, xunto cos servicios de dinamización e asesoramento lingüístico.

EXPOSICIÓNS

No apartado de exposi­cións, durante os meses de ve­rán foron varios os artistas que acudiron ó Centro Comarcal para dar a coñece-las súas cre­acións ..

RAPA DAS RESTAS do 13 de xullo ó 6 de xullo. Durante este tempo puidemos ver foto­grafías, carteis e ferros que di­versas familias de Sabucedo trouxeron o Centro Comarcal para que puidesemos coñoce­la historia desta fermosa tradi­ción.

EXPOSICióN FOTOGRAFICA '~FESTA DOS PEREIRIÑOS, a través de 60 fotografías puidemos sa­ber en que consistía este certa­me escolar que incluía as pa­rroquias de Rubín , Olives, Curantes, Pardemarin e La­mas.

"TRAPALLADAS". RI­CHIÑOS EN CARTON PE­DRA. Exposción de Luis Igle­sias e María Otero dende o 17 de agosto ó 2 de setembro no centro.

r !" ' i

10 / W:aheirús W:erra, novembro de 1999

Fala-se do galega como de un povo apático, individualista, con­formista e receloso ante calquer causa que lle veña de fóra ou que aporte calquer novidade. Porén, se nos achegamos aos costumes tradicionais da Galiza rural, que é á que nós pertencemos, com­probamos como todo o quefacer cotidián, todas as tarefas que de­bían ser realizadás nunha casa ao longo do ano, estaban repletas de momentos destinados á colabora­ción viciñal e ao traballo en gru­po: labores desde a mata do por­co ata á sementeira, pasando por vendimas, veceiras, lavado da roupa ou a construcción de novas casas; festas desde os seráns até o Sanxoán, pasando polos Reis, o Antroido, as feiras ... a estrutura social da cultura galega tiña o seu envasamento na relación en­tre o grupo que c9mpón a comu­nidade, sexa esta un lugar, unha parroquia, un barrio ou unha bis­barra. Isto facilitou, en momen­tos da nosa historia en que se de­ron as circunstancias adecuadas, o artellamento do movimento asociativo como unha cousa na­'tural, o paso lóxico que seguía a ün traballo en común que exixía a institucionalización da acción colectiva.

Os membros de Mistura realizan diversos actos en conmemoración do seu décimo aniversario

A falta de memoria histórica po­de facer-nos pensar en outros tempos moi arredados (ou moi achegados) a nós, ou en outras zonas da Galiza máis dinámicas que a nosa Estrada. Porén esta­mos a pensar nesa Estrada dos anos vinte cuxo poder viciñal era quen de mobilizar milleiros de persoas en defensa dunhas ideas, ou quen de sacar adiante proxec­tos xornalísticos propios ou quen, aínda, de suplir o papel do Estado en campos como o da educación (cantas escolas estra­denses foron construidas gracias ao esforzo de viciños,e viciñas?).

Que é o asociacionismo'!

Quizás pode resultar excesiva e soberbia a declaración de marte do asociacionismo estradense. A fin de cantas, de observarmos o núamero de Entidades Sen ánimo de Lucro da Estrada (E dicer, asociacións) inscritas en calquer censo institucional (Xunta, De­putación, Concello), veremos que pasan do cento; por iso debe­mos explicar antes que é para nós o asociacionismo. \ Unha asociación é un "grupo de persoas": calquer grupo estará composto por un individuo en re­lación con outros individuos. Isto é difícil de conseguir na socieda­de actual, que fomenta o indivi­dualismo e a competitividade, portanto a estabilización de cal-

.9uer grupo xa é de por si todo un

valores persoais. Por iso eremos que toda asociación debe ser crí­tica coa sociedade-na que partici­pa (senoh non ten sentido a súa existencia), significando esa par­ticipación que toda asociación debe estar enraizada no seu en­torno.

Sobretodo, unha asociación é un labor de equipo con funcio­namento democrático: a inicia­tiva debe leva-la o grupo e todo el ser partícipe dela; ao mesmo tempo calquer membro da aso­ciación debe sentir-se con direito a participar e a levar esa iniciati­va. Ser membro de unha aso­ciación non é sentar e agardar que quen sexa, unha persoa, unha directiva, etc., nos dea todo feito , senón nós mesmos, en canto per­soas partícipes de un proxecto,

Susana Mª Sánchez Arines ... -· . -

mistura, dez anos e

un O que si é certo, e queremos

destacar, é que toda esta tradi­ción democrática, porque demo­crocia é iso, que sexan os pro­prios membros de unha comunidade os que leven a ini­ciativa para procurar solución aos seus problemas, está a per­der-se, senón case perdida de to­do, no concello da Estrada (e aqui si que somos específicos). Se os corenta anos de ditadura franquista e as mudanzas socio­culturais que trouxo consigo o 'progreso' acabaron coa tradi­ción asociativa do povo estraden­se, a chegada da democracia non implicou unha renovación ou un rexurdir desa mesma tradic"ión. Non sabemos se o asociacionis­mo na Estrada faleceu de morte morrida ou de morte matada , mais do seu estado cadavérico non hai dúbida.

logro. Unha asociación debe ser un 'espazo de relación' entre per­so"as, un ponto de encontro.

Unha asociación debe ser un proxecto. Desde o momento en que nace un grupo, este debe ter as suas finalidades, os seus ob­xectivos, e eses obxectivos deben ser estábeis: unha asociación é unha construcción sempre a lon­go prazo. Mais unha asociación está viva cando se mostra diná­mica : cando os seus membros son quen de correxir e mudar a medida que adquiren nova expe­riencia, novas ideas, novas perso­as.

Unha asociación debe ser educativa -e política: eremos que toda asociación debe optar publi­camente por un modelo de socie­dade, de aí a característica políti­ca, e ese modelo de sociedade ha de ser procurado através da edu­cación, da mudanza de atitudes e

sentir-nos protagonistas do mes­mo.

'o asociacionismo na Estrada.

Toda esta reflexión acaba onde comezou: hai realmeQte movi­mento asociativo na Estrada, ou sirnplesmente existimos unha sé­rie de grupos que andamos a danzar, uns á volta dos outros , mais sen termos claros os pasos desa danza que danzamos?

Cantos dos grupos existentes na Estrada exercen un labor está­bel, teñen un proxecto, optan por un modelo de sociedade concre­to, procuran mudar as _persoas que participan das suas activida­des, realizan un labor de equipo e deixan espazo á participación de todos os seus membros?

Non é máis habitual que tra­ballemos movidos pola inciativa desgastante e esgotadora de unha ou duas persoas, que unha vez

aborrecidas abandonan con a conseguinte morte da aso­ciación? Non é máis habitual que as nosas iniciativas se movam no · -limbo incerto da improvisación, sen termos reflexionado sobre aquilo que queremos e como o vamos conseguir? Non é máis habitual que sexamos grupos que non nos mollemos por nada, ca­miñando sempre polo carreiro da falsa neutralidade, e fuxindo do posicionamento crítico ante o mundo que nos rodea e o noso labor?

Non é máis habitual que case todas as iniciativas marran por falta de meios e infraestruturas, que en nada fomentan o xurdi ­mento do asociacionismo (para cando unha Casa da Xuventude, para cando Centros ou Locais Parroquiais en todo o rural , por exemplo?)? Non é máis habitual que sexamos todas as asociacións existentes un caixón desastre onc de colle todo e nada?

Mistura: dez anos

Depois de feita esta reflexión, e dentro do contexto analizado, eremos que é digno de celebrar que a nosa asociación, mistura, faga dez anos. Durante estes dez anos tentou mudar o ambiente asociativo na Estrada e, teña-o conseguido ou non, o éxito radi­ca en que segue aí, a tenta-)o.

mistura naceu no ano 1989 como unha Asociación de Tem­po Libre cuxo fin era fomentar o aproveitamento positivo do tem­po libre por parte, sobretodo, da infancia estrad~nse . Pouco a pouco o proxecto foi medrando e ampliando a sua esfera de tra­ball o. A medida que os mem­bros da asociación adquirimos mais experiencia sentimos a ne­cesidade de unha mais profunda formación: isto levou-nos a criar

, unha Escola de Tempo Libre, coa finalidade de formar-nos e formar outras persoas para po­der traballar con profesionalida­de no campo do tempo libre.

A nosa escola, que cumpre 5 anos de actividade, foi, no seu momento a primeira fundada no . rural galego. Através da activi­dade da escala e da asociación fomos entrando en contacto con outros grupos, que tamén traba­llan no tempo libre, con outras persoas, que se integraron ou

non en mistura, e por suposto, con todas aquelas persoas que dunha forma ou outra participa­ron nas nosas actividades.

Todo isto deu-nos unha expe­riencia da que agora podemos louvar-nos . Mais é unha expe­riencia que ás veces non ten on­de se concretar. En moitas oca­sións ternos a sensación de que mistura ten capacidade para fa­cer e aportar a vida socio-cultu­ral estradense moito máis do que aporta. E iso se debe entre outras cousas , á fa lta de base asociativa.

Durante todo s estes anos mistura ten colaborado con ou­tras asociacións do concello, de todo tipo, e case sempre con moi bos resultados (A.X. Zara­beto, S. D. Rio Ulla, Xunta Pa­rroquial de Ouzande, A.VV. O Castro de Olives, A. C. A Xes­teira , A. Gastronómica Estra­dense, A.P.A. Pérez Viondi, Co­m is ións de Festas , Recreo Cultural, A. X. Estadea, A. Eco­loxista Xixirei ... ). Foi esta a úni-

- ca forma de podermos traballar no rural' estradense, demasiado amplo para chegar a todo el pola nosa conta, e foi a mellor forma de facer chegar o noso traballo a grupos de persoas que senón non nos coñecerian. Cremos que esta é a mellor forma de traba­llar: Colaborando na medida do posibel unhas asociacións coas outras, compensando a posibel falta de meios de unhas cos que poidan aportar outras.

A. vida de unha asociación, que depende da voluntariedade e adicación das persoas que a compoñen, non é precisamente fácil. Hai épocas boas, mas hai moitas nas que todo sai mal ou nen sequer sai. Seguir en pé apesar diso merece toda a festa que se poida facer, e por iso es­tamos moi orgullosos dos nosos dez anos de pequena história, de poder dicer que entre nós hai persoas que están a traballar desde aquel 1989 sen perder as ganas, e de que outras moitas te­ñan medrado coa nosa aso­ciación.

Só nos gostaria que outras moitas entidades cheguen a ce­lebrar co mesmo dinamismo, es­tes dez anos que nós festexa­mos. Sen tempo que perder.

Dez anos de mistura.

'IDaheirñs 'IDerra, novembro de 1999

VALENTÍN GARCÍA Entre o 4 e o 12 de setem­bro, celebrouse na Estra­

;da, nas instalacións da Fundación de Exposicións e Congresos da Estrada , a XIII Feira do Moble de Galicia, o es­caparate das nosas fábricas e ta­lleres que neste certame anual ensinan o traballo dos carpintei­ros da Estrada e tamén os de fó­ra. Femuga, que así se lle vén chamando ultimamente a este evento, conta con cada vez máis expositores e visitantes que se achegan vender, comprar ou sim­plemente observar para facerse cunha idea de como equipar unha casa. Todo esto dotou a Feira dunha enorme trascendencia den­tro do sector do moble e dun prestixio dentro do abano de fei­ras en Gal icia que medra día a día.

Tabeirós Terra, quere resal­tar neste número, as impresións que a Feira deixou no seu novo Presidente - Executivo, Manuel Ramón de la Calle Amaro re­centemente chegado ó cargo, pa­ra substituir a Xosé Femández Vieitez no cargo ó ter que facerse cargo este último da Alcaldía do irmán concello de Silleda. Qui­xemos facer esto cunha entrevis­ta días despoi s de rematado o proceso feiral por ve-lo sabor de boca dun estradense que ten <liante de si retos no plan ben fei­ral, industrial, económico, cultu­ral e turístico da Estrada, unha importante bagaxe para calquera Presidente Executivo. Vexamos o

que nos contou: -¿Quen é Miguel Ramón de la Calle Amaro? -Pois Miguel de la Calleé un es­tradense máis, que medrou aquí, estudiou o bacharelato e a carrei­ra de económicas en Santiago en­tre os anos 1969-74, para come­zar a traballar no Banco Simeón durante case 14 anos. Nese peri- · odo fíxernne auditor, compaxina­ba traballo e vacacións cos estu­dios. No ano 1989 incorporeime a Caixa Pontevedra ata xuño do 99 que vin que se convocaba a praza da Fundación, presentei o currículo e tiven a sorte de ser elixido entre tódolos candidatos para ocupa-lo cargo. -¿Como recorda o paso polo mundo da banca? -Pois en principio, teño que dicir que me tocou vivi-lo mundo da banca en tempos de cambio, xa que nos inicios do período demo­crático, cos períodos inflacciona­rios que había, na zona da Estra­da buscábase o pasivo, sempre nun ambiente de traballo moi bo, no que os compañeiros de traba- ·. llo eramos amigos, comparando a xuventude, os anos de recén ca­sados etc; gardo todo esto na me­moría con moita gratitude. Can­do fun para a Caixa, xa eu era máis maduro, e aínda que sempre tiven a sorte de estar nun bo am­biente, foron anos de máis apren­dizaxe, xa cambiaran moitas cou­sas na banca, foi un período no que cheguei a certo grao de aná­lise de operacións económicas,

ademais de exerce-la miña profe­sión de forma liberal, traballaba nunha empresa na que levaba os aspectos contables e financeiros, tendo que renunciar mesmo moi­tas veces á compañía da familia. -¿ Cal foi a prime ira impresión cando lle dixeron vas se-lo Pre­sidente da Fundación? -Pois máis que nada alegreime, porque ía servir a unha comuni­dade na que sempre estiven inte­grado e da que fun sempre defen­sor, que é A Estrada. Así, pola

experiencia que me aportara meu pai, que foi Alcalde do 1940 ó 1953, sen buscar nunca o ben persoal, senón buscando o ben da colectividade, meu pai sempre nos dicía a tódolos irmáns que ademais da busca do ben persoal que existe en tódalas persoas por

natureza, existe o ben da colecti­vidade, que se debe buscar cando se ocupa un cargo público, recor­do unha frase de J .E Kennedy, que dicía "non preguntes qué po­de facer USA por ti, pregunta qué podes facer ti por USA", eso é un pouco o que vin facer eu aquí, xa que aínda que teño que manter á miña familia igual que calquera, o que debo facer é sa­car esta Fundación adiante. -Os cambios na súa vida persoal tiveron que ser importantes co novo cargo ¿en que se nota máis? -Pois unha cousa moi simpática que me pasa é que despois de 24 anos de entrar a traballar ás 8 h, sigo despertando á mesma hora. O traballo en Santiago era máis relaxado que aquí, que hai moito labor que facer. O bo que teño aquí é. que estou entre veciños e non teño desprazamentos, pero aquí hai, moito de que preocu­parse, polas feiras, polo plan de saneamento que ternos en mar­cha e moitas cousas máis.

O que si atopei foron bos pro­fesioanis, xente que me está a axudar moito e que coopera co­migo no traballo e me evita moi­ta tensión. -Seguramente organizar unha Feira do Moble de Galicia, espe­cialmente a primeira da súa vida debe dar moito traballo ... -Dá traballo, o primeiro buscar expositores, e falta por conseguir un maior aperturismo da Feira, gustaríame que houbese máis ex-

/ 11

positores galegos que viñesen aínda que esta non sexa a súa zo­na de influencia no mercado. Te­rnos que convencelos que a Feira vale para sementa-lo que Iogo se recolle durante todo o ano, nal­gúns casos pode achegarse mes­mo ó 80% da producción. Mon­ta- la feira ten eses inconvenientes sempre dos pro­blemas de stands, faltas de ener­xía eléctrica, etc, pero tamén ten unha parte moi boa como é que a xente monte e estea satisfeita pa­ra face-las súas transaccións. -¿Cando se sinte máis tensión, días antes da Feira ou nos días nos que se celebra? -Tres días antes, porque despois creo que xoga un papel impor­tante no relaxamento o esgota­mento físico que supón atender­las autoridades , o público, visita-los expositores tódolos dí­as pola mañá por ver se están contentos, que todo esto entendo é a miña obriga, a Feira sen eles non sería nada. -O momento máis grato ... -Como estradense, despois da inauguración, co Presidente da Xunta, cando iamos percorrendo o recinto e se ía levantando o te­lón dos expositores que eu aínda non vira, por non considerar éti­co entrometerme no seu traballo. É como se empezase a función e notas como te sintes orgulloso do traballo de tódolos profesionais aquí representados. - O máis ingrato ... -Os fallos, as deficiencias que

12 /

orixinan cabos que quedan sol­tos. Un problema que ternos que resolver é o de non estar adecua­das as instalacións para os disca­pacitados, son detalles que non caes neles ata que os ves. -¿Cantos visitantes tivo a Feira? -Andiveron en torno ás 88.000 persoas, o que supuxo superar tó­dalas espectativas, tamén pensa­mos que axudaron as datas e os días nos que se desenvolveu. - Cando vostede chegou á Fun­dación dixéronlle que aquí había un premio de xornalismo chama­do "Reimóndez Porte la" ¿que lle pareceu? -Eu xa tiña coñece­mento <leste Pre­mio, o ano pasado sen ir máis lonxe viñera á entrega, A miña aposta foi to­tal dende o princi­pio, pois como economista penso que a cultura non ten prezo, todo o que invistamos en cultura, benv ido sexa, eu son da opinión de Curros "benvido sexa o progreso aínda que sexa botando fu ­me". Vexo neste Premio un agrade­cemen to a unha persoa que foi o pai desta Feira, co­mezando con aquel "Salón do Moble", que se facía nun­has condicións moi difíciles, había que subir e baixar mo­bles a unha segun­da planta. Tamén me gustou o Comité de Segui­mento que atopei, persoas que de forma altruísta defenden e culti­van a nosa cultura galega que sempre estimei moito. -¿Que lle parece que unha Fun­dación cun carácter predomi­nantemente industrial teña no seu seo un premio de xornalismo para artigas sobre a lectura? -Non son para nada incompati­bles, son dos que penso que tó-

dolos días despois de traballar, debemos ler, ben sexa o periódi­co, un libro etc. Ler é cultura e por medio da lectura accédese a etapas do coñecemento distintas ás que nos dan habitualmente os medios de comunicación. Tamén me sorprenden a cantidade de traballos presentados e a súa cali­dade. Eu· sempre fun lector de tempo libre, agora mesmo estou lendo sobre a Guerra Civil, un episodio negro da nosa historia que nunca deixou de sorprender­me, pero esto lévame moito máis

tempo ca ler artigos de prensa e meditar ou opinar sobre o seu con ti do. -Parece vostede un "economista de moita lectura" · -Si, é certo a lectura axúdanos a ser máis obxectivos, a coñecer outros países, a ter outra perspec­tiva en moitas cousas, e todo esto vainos aportando o factor que ne­cesitamos para formarnos, que non nolo dá tanta televisión con

fútbol e tertulias nas que sempre saen os mesmos, terían que reno­varse estes medios. -Ó final todo está relacionado ¿non ere que v espírito crítico da xente axuda a vender mobles dos nasos talleres fronte ás fa­bricados en serie noutros lados? -Evidentemente, a lectura axuda a ter un criterio propio, así non é o mesmo levar un moble da Es­trada que outros moitos que hai por aí, o noso é un moble moi noso e sobrio que imprime perso­nal idade nunha casa. A forma-

ción axuda a saber o que un quere atopar ou facer a me­dida en moble. -Vos te de foi testemufla de excepción do nacemento do embrión desta Feira ¿pode contárnolo? -Efectivamen­te, a principios dos anos oi ten­ta estaba eu na Comisión de Festas da Es­trada e atopán­do me na Al­caldía foi Noni Araújo quen lle comentou ó alcalde Rei­móndez ¿por­que non face­mos un ha exposición de mobles?. To­mouse aquela idea, estaba ademais alí Tucho Garri­do, Fito Carba­

llo, Finita Neira, o marido e al­guén do Recreo Cultural. A idea xurdiu nos meses de abril-maio e ese ano ou o seguinte, non recor­do, fíxose o primeiro certame. Neste sentido Reimóndez tiña moito contido humano e era moi sensible a estes temas. -Por último: ¿que causas lle gus­taría cambiar nesta Fundación? -Creo que máis que cambiar hai que evolucionar, ternos que dar

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

máis utilidade ás instalacións, para así crear unha necesidade que leve á súa mellora e amplia­ción. Neste sentido estamos tra­ballando nunha Feira Profesio­nal, que se celebraría en distintas datas, non orientada ó consumo, senón ás transaccións e xente do comercio. Sería unha feira máis relaxada na que os ex- _________ _ positores puidesen atender mellor ós pro-fesionais. Así comple-taríamos un ciclo de feiras con estilos dis-tintos.

Será unha feira con menos visitantes e me­nos vistosa, na que se ensinen aspectos técni­cos. Intentaremos que se celebre no primeiro semestre do ano.

Tamén me gustaría sanea-la Fundación, hai que levar a cabo o Plan de Saneamento que nos permita afronta-lo futu­ro coa tranquil idade e éxito que este marabi­lloso proxecto merece.

Estas fo ron as declara­cións do Presidente da Fundación , así notas fixo chegar entre pala­bras amables pausadas e sabias, como o home que está seguro do que ten que facer, porque coñece o sector e o en-

/11ú.'l~(!J[j[1 [il[jQ[ijj@~0f38 [fJ@)[ilí][3r1fü~

torno, o sitio e a xente, ~----------------~ que é tanto como dicir que coñece tan ben o seu propio mundo como se coñece a si mes­mo. Dende Tabeirós Terra dese­xámoslle con afecto días de pros­peridade e ventura.

/

O Premio XomalísticO j M. Reimóndez Portela,

.............. "foi entregado o 10 de setembro pasado, correspon­déndolle o l' Premio a Francis­co Castro Veloso pola súa serie de artigos publicados en "Atlántico Diario". Xunto co premiado, obtiveron mencións especiais Francisco F. Martínez co artigo titulado "Vivir nos li­bros", o veciño e poeta de Ou­zande Manuel Pereira Valcár­cel con "Outras mil primaveras máis para o libro" e Xoan Nei­ra López con "A lectura, alter­nativa segura". Todo o acto foi

) 'IDaheirós '<!!erra, novembro de 1999

mantido cun discurso de gran mestría por D. Xosé Luis Ba­rreiro Rivas, Profesor titular de Ciencias Políticas da Uni­versidade de Santiago.

DISCURSO DO GAÑADOR

O xurado do Premio Xoma­lístico "Manuel Reimóndez Por­te/a' tivo a ben concederme este galardón por un conxunto de ar­tigas que trataban eneal da lec­tura como hábito e o seu futuro. Os meus sete trabal/os levaban por título, Ensinar a ler, A Crise da Lectura, Escritores, Animará Lectura, Viaxar ós Autores, Ser Libres polo Libro e Por que ler. Pídenme agora que faga unha síntese. Éme moi dificil, por non dicir que me foi imposible faceta. Nembargantes, tentarei amasar­/les, nos seguintes minutos, que era o que eu qui.xen expresar nos meus traba/los sabor deste asun­to. Xa que logo, deixenme que llesfale do que me preocupa.

Preocúpanme poucas causas. En realidade, só as que pagan a pena. E unha das máis importan­tes vén senda, para mín, todo o relacionado cos libros e á lectu­ra, o s e u pre -sen te e, sa­bor de todo, o seu futuro. O te­ma in­t eré -same, para empe­z a r, p o r pu ro pra­c e r egoís­t a . E n -cánta­me ler.

S o n lector. Compulsivo, gozador, abusivo e desordeado e, xa que logo, preocupado polo asunto. Nembargantes, as causas nunca nos gustan porque si. Deben convencernos, traernos á causa lectora canto antes, como me aconteceu a min, e a tantos ou­tros coma min.

Tiven sorte. Mais non é un trabal/o sinxe­

lo, nin sempre sae ben. Nembar­gantes, se principiamos cando nenas, será todo máis doado. Se queremos que os cativos lean, hailles que aprender a ler. Non me refiro agora a descifrar eses curíosos, redondos, enigmáticos e garabateantes signos que son as letras, senón que o que deben entender, o que cómpre que aprendan, é que os libros gustan e que agradan, non porque al­gunha clase de imperativo cultu­ral e de boa educación o ordea, que os libros deben gustarnos, senón que gustan porque son moi divertidos, porque son inte­resantes, porque son, de Jeito, o máis interesante e saboroso que pode haber.

Pero isto, como digo, haillo

que aprender, e para que iso aconteza non haí. que confiar só nos colexios, rendo en canta por suposto, que o labor dos mestres resulta fundamental. E xa sei que estou dicindo o contrario do que decote se pensa, pero dígoo co­mo o sinto. O traba/lo afacer es­tá nas casas. Por suposto que o cómodo é chegar ó fogar, rendi-

do e farto despois de trabal/ar, tirarse no sofá, e enchufar ós ne­nas á nodriza catódica esa que é o televisor.

Que traguen o que /les boten. Pero non. Hai que traba/lar aín­da máis ó chegar a casa. Hai que vence-la tentación da pre­guiza. E deitarse con eles no chan. E coller os libros e facer­/les ver que alí están as me/lores historias, as máis fermosas. Dende os seis meses de vida dos nasos cativos, se somos constan-

tes e imaxinati­vo s , podemos facer que toleen de ledicia dian­te dun libro. !so si, é fundamen­tal que mamá e papá se impli­quen. Se o meu neno ve que eu paso da tele, e dos goles repe­tidos por enési­ma vez e que es­tou farto de ver pero que me bo­tan outravolta dende o inima­xinable ángulo inverso, e dos famosos e das súas festas, e ve, pala contra, que leo con el, que me implico con el cos pira­tas, cos animais

que jalan, cos nenas rebuldeiros e as nenas fedellas que decote enchen os cantos, daquela coido imposible que non lle guste a

-. ·-!'

lectura nun futuro. Algúns aman os coches de carreiras pola afec­ción do pai, por poñer un exem­plo ca/quera. E a case que tódo­los nenas que /les gusta o futbol é porque o maman na casa. Da­quela, por que non había de se­/o mesmo coa lectura. Papá ou Mamá teñen que entrar pala porta dicindo, engaiolados e fe-

tices, "mira filliño que libro máis chulo tráioche aquí". Ollado dende estes parámetros, ¿ quen se atreve a Jalar da crise da lec-

/ 13

tura? Eu, a/amenos, non son ca­paz.

Falaría, como moito, da crise da xente, que anda melancólica e triste e non ten arelas para ler. E teño que convéncelos a todos de que o que digo, o que dicimos QS que aquí compartimos espíri­to e comuñón leda co libro, que é certo, que non hai nada mellar que ler. Se queres emocionarte, le. Se queres entender, le.

Vivimos na época das emo­cións fortes. Uns cáiganse de pontes valeirando o carpo na nada, outros Jan parapente, ten­tando ulisca-lo recendo das nu­bes, outros, eu que sei, nadan entre tabeiróns. Eu, que queren que /les diga, son/les máis acou­gado, e penso que nas follas dunha boa novela de aventuras podo atapar todo o que preciso para vibrar. Cando neno lin a Salgari, e Mompracem non ten segredos para min, estiven con Arthur Clark, e quedei impresio­nado con Marte, viaxei con Ver­ne nun globo, unhas cinco sema­nas, moito máis do que ca/quera axencia de viaxes poderá darme nunca ... Pero despois entendín a emigración e a dor dos que mar­chaban nos peiraos, a traversa de Rosalía, e entendín mellar

quen era con Cas­telao ... E que /les vou con­tar que vostedes non sai­ban, de cando ti­íia quin­ce anos e andaba co cora­zón esna­qui zado por mor dunha rapaza presumi­da que non me facía ca­so nin­gún. Ca­eron nas mi ñas

mansos Vinte Poemas de Amor de Pablo Neruda. E eu entendí­ªº todo ... Tiven sensacións Zen­do. Moitas e de todo tipo.

N embargantes e a pesares de todo o dita, a socidade en­teira preguntase, ¿pero por que teño que ler? Respostarei con­tando unha historia final. Me­llar: contando a historia. An­tes, noutros tempos, o poder, o sistema, o estado de causas ou como queiran vostedes chama­lo, temía á xente moza.

Por definición, ser mozo era ser revolucionario. Os que na­cimos despois daquelas datas, só podemos sentir nostalxia dun tempo que non vivimos. Unha nostalxia, xa que lago, bastante estúpida. Pero eran así os tempos e as xentes eran así. A rapazada apuntábase a todo comportamento que re­cendera, aínda que só fose un pouquiño, a revolución, a con­tracultura, a diferencia. Por isa hai que ler. Semella como que agora non interesa moito que leamos. O que interesa e que chegue o domingo para ir ó fútbol, e o luns, ler os resumas

J

14 /

dos partidos de fútbol, 'e o mar­tes, prepararse para o mérco­res, que hai liga europea de fútbol, e o xoves comenta-la xornada anterior, e o venres, por suposto, prepara-lo partido do domingo, despois de ve-lo do sábado na tele, érache boa. E iso que nós non xogamos. Pero semella como que ternos que estar todo o día pendente diso, ou de Rociíto Carrasco, que ese si que é un problema. Eu, a iso, para dicilo cunha fórmula ben coñecida por vos­tedes, cháumolle Pensamento Unico. Que traducido quere di­cir Ausencia de Pensamento. Non pensen. Ocúpense de cho­rradas e non amolen. /so é o que nos din. Por iso hai que ler. Para resistir. Cando leo, cando tento maxinar unha situación, comprender unha reflexión, go­zar dun poema, estou a empre­galo maxín, poñendo en fun ­c ionamento a arma máis revolucionaria que nunca se coñeceu: o cerebro.

Nestes tempos, emprega-la materia gris é resistir. Daque­la, ler fainos libres. O lector é libre. Ou, cando menos, é máis libre que aquel que non le e só se preocupa desas cousas que

W:aheírós W:erra, novembro de 1999

como acabamos de dicir, non nos deben preocupar. E isto haillo que contar ós adolescen­tes.

Moitos deles xa abandoaron o libro pode que definitivamen­te. Pero non Estudio Estadio. Hai que seguir sendo revolu­cionarios, e a día de hoxe é moito máis revolucionario en­trar nunha sala de exposicións que calquera outra cousa, ir ó teatro máis que nada. E, por suposto, ler. O exercicio da lec­tura é a revolución completa nestes tempos ágrafos e pouco ilustrados.

Esa sería a miña resposta: debedes ler, xente moza, por­que a liberdade pasa por aí, por move-lo _maxín. E cando les, pensas. E para dicilo como Descartes, daquela, existes. Se non les non existes. Es nada. Non es.

Remato xa. En síntese isto foi o que escribín. En síntese is to é o que me preocupa ... Re­conforta saber que un non an­da só polo mundo. Moitas gra­cias.

Terra nobre, fidalga e ben. labrada, dende Montes a ollar fecundos ríos. Mociña florecida en amoríos que de dcuenta estrelas es gardada. De pazos e de pontes adornada, de castros e de rexos penedios, de soutos e camposas, aduvios da palabra que é lei dita na Estrada. Sosegan na túa paz os bos viaxeiros e medran os teus filias na irmandad e na fidel memoria ós devanceiros.

Con ramos de benvida e de lealdade salremos todos xuntos ós carreiros e~~ _c~ar .. de .esperanza e libertade: CÜ ~im~6 novo das 'terras da bona~ c-~:~~§aE po!Os vales. e os oilteiros L : ~ta 'onde .o ·corazón á Patria alcanza ..

Waheirós Werrn, novembro de 1999

MAÑk

A Feira de Becerra Selecta, punto de

referencia comarcal REDACCION

Cada vez son máis as becerras de gando selecto que se achegan ata a Estrada -o mercado comar­cal de Guimarej- para párticipar na Feira da Becerra selecta, que aglutinou a centos de exempla­res de razas escollidas para de­leite dos afeccionados ó gaodo vacún.

Compradores--e vendedores de tódolos puntos da nosa co­marca e fóra dela achegábanse

durante a celebración desta feira da becerra selecta á Estrada, pa­ra mellora-las sementes do seu gal}_do, e mellorar así os rende­mentos económicos.

O conselleiro de Agricultura, Cástor Gago, foi o encargado de inaugurar esta nova edición da Feira da Becerra Selecta que _s~ vai c.onvertendo pouco a pouco nunha cita anual imposible de obviar para o sector agroalimen­tario galego.

/ 15

[]ECONOMÍA

.A str d intensamente o·

* e

VI VI U

A pesar da choiva e das frías temperaturas que se rexistraron o sábado 13 de novembro, os cabalos volveron a ser protagonistas na tradicio­nal feira do San Martiño, onde se mesturaron as actividades cabalares coa maquinaria agrícola en exposición e tamén as ocasións para achegarse ós 'carros' e degustar unhas talladas de polbo. Foron moi­tos os afeccionados ós cabalos que se achegaron dende diversos pun­tos de Galicia para participar nos diferentes concursos -este ano coa novidade dun para percheróns solicitado polos propietarios destes ani­mais-, e tamén para, simplemente, olla-los cabalos ...

Desde as dez da mañá foron chegando os cabalos á praza da Feira, onde se celebraron tódo­los actos, para a partir das once e media empezar a disfrutar dos concursos de beleza e estampa dos cabalas, concursos que lo­go dunha paréntese para xantar, remataron ás seis da tarde co sorteo dun poldro que corres­pondeu a José Manuel Lodeiro Coucheiro.

A mediodía, os acordes do . cortcerto ofrecido pola Banda Cultural da Estrada servía de

· punto de partida para chegar á

cita dos ' carros' nos que os asistentes poideron degustar es­te magnifico producto da terra.

Escasas transaccións

Pero, se a festa estivo asegura­da a pesar do tempo, non foi tanto a parte económica, moi escasa.debido precisamente á metereoloxía.

Non só os propietarios dos tractores e aparellos mecánicos estaban insatisfeitos polas tran­saccións realizadas, senón ta­mén os propios donos dos ca-

balos viviron en carne propia a mala metereoloxía.

Manuel Gañete, presidente da Sociedade Cabalar Estraden­se, aseguraba ó remate da xor -nada que as vendas de cabalos non foran "nin unha cuarta par­te das que se fixeron noutras feiras".

Nos concursos, en poldros gañou Luna, de Enrique Duro (A Estrada), en eguas e cabalos do país, Hermosa, de Ramiro Cea (Arzúa), e en cabalos cru­zados o gañador foi Pancho, de José Andrade (Santa Cruz).

16 / 'QJ:aheirós 'QJ:errn, novembro de 1999

San Estebo de Oca loce no pi­ñón do testeiro da nave unha fermosa cruz cumial de San Andrés de Lazos. Tanto os ca­piteis, enfeitados con motivos

ceiro cuarto do S.XII, viuse sal­picada, ao longo da súa histo­ria, polo espírito restaurador. No século XVII un retablo vai tapiar a cabeceira da ábsida. O

máis salienta­ble da ábsida é a boa e va­riada co lec-c ión de can­

vexetais pouco traballados, como os canzorros do beirado, que son de proa ou aresta, denotan unha sin­xeleza ornamen­tal, rachada pola ventá con arqui­volta pentalobula­da que ~e abre no tramo central da ábsida.

A última igre­xa dentro do gru­po do que esta­mos a falar está en Riobó, o Riu­vou dos textos medievais . No eclesiástico Rio-

"Santiago de Ta­beirós é un dos

exemplares máis singulares do ro­mánico da nosa

zorros que locen no bei­rado dos mu­ros meridio­nais e setentrional. Polas caracte­rísticas ar­caicas dos canzorros, ·da labra dos ca­piteis , da es­tructura do ar­co tri un fa l. .. dedúcese que Santiago de

comarca ... "

bó é anexo de Remesar e ten por patrón a San Martiño~ San Martiño de Riobó foi o berce da hoxe en día desaparecida fortaleza da Barreira, noutrora e perante moitos séculos domi­nadora da comarca do antigo Tabeirós. S an Martiño é a única igre­

xa de ábsida semiCircular da nosa comarca que con­

serva un anaco da fachada ori­xinaria románica: a entrada composta por dous arcos semi­circulares en aresta.

Na ábsida destaca o aleiro, sostido por unha interesante e variada colección de canzorri­ños. San Martiño de Riobó po­súe unha diferencia estructural no exterior da ábsida: ten dous contrafortes e dúas colu.mnas no tramo recto e dúas columnas na parte semicircular. Esta pe­quena diferencia estructural fa­la da creatividade dos nosos mestres canteiros.

Estas catro igrexas -San Lourenzo, San Miguel, San Es­tebo e San Martiño- foron construídas arredor de 1171 ; chegamos a esta data pola simi­litude destas igrexas con San Martiño de Dornelas no veciño concello de Silleda.

Tabeirós é un dos exemplares máis singulares do románico na nosa comarca. A s obras de restauración

que se estaban a facer, a finais de xaneiro do ano

pasado, tiveron que suspender­se. Detrás do retablo apareceu unha pedra que podería perten­cer á ara orixinal románica e uns frescos , seguramente do S.XVI. As pinturas que apare­ceron na ábsida e en parte dos muros da igrexa de Tabeirós,

presentan unhas fi guras que buscan a corporeidade, procu­ran un efecto de tridimensiona­lidade provocando un efecto case escultórico. Representan tres pasaxes, tres es9eas da vida de Xesucristo. A Ultima Cea, O lavatorio dos pés e a Ora­ción no harto das oliveiras, que

SANTA MARÍA DE FRADES

esta segunda entrega do mestre e estudioso estradense, Tabeirós Terra camiña ca vista

posta nas nos as igrexias ...

SANTA MARÍA DE LOIMIL

nos lembran pola súa técnica, forma e cores ás pinturas do Lavatorio dos pés do mestre Framean en San Miguel de Mo­reira.

"Sorpresas" como os descu­brementos de Santiago de Ta­beirós poden agardárnos detrás dos retablos de Santo Tomé de

Ancorados e de San Martiño de Riobó. Onome de Santa María

de Fratibus foi o derra­deiro agasallo deixado

por unha comunidade de fra­des. Foi doada polo arcebispo Xelmírez ao mosteiro de San Martiño de Santiago ós come­zos do S. XII, época á que per­tence a igrexa. No cumio hai unha cruz de San Andrés con laceiras e no adro un bo crucei­ro. A igrexa de Frades presén-

Irnos agora cun grupo de igrexas que teñen a súa ábsida rectangular. Comezamos por Santiago de Tabeirós, a antiga xurisdición de Tabeirós vén dos tempos do rei suevo Miro (Sé­culo VI) e xa aparece citada no Cronicón Iriense como perten­cente á diocese de Iria. No sé­culo XII Xelmírez e o rei Al­fonso VII trocaron entre si a terra de Tabeirós (Tabeirolos, nos documentos daquela época) e o castro do Faro, pasando este a ser posesión da coroa e aque­l a da mitra compostelá. Ao igual que ocorreu coa maioría das igrexas románicas da nosa comarca e de Galicia, Santiago de Tabeirós, construída no ter-

Na pr~cura do oso ROMANICO (Il parte)

O POR XOSÉ LUNA SANMARTIN

tanos, como feito diferencial, o ter distinta directriz nos arcos da nave e os do presbiterio e, asemade é das poucas igrexas románicas que posúe a súa fa­chada principal, de orientación occidental como mandan os cá­nones, orixinaria. Ternos constancia dun do­

cumento datado o 3 de xaneiro de 1115, no que a

igrexa de San Miguel de Castro figura como unha doazón (con todos os seus servos e dereitos señoriais) feíta pola Raíña dona Urraca, á igrexa de Santiago de Camanzo. Observando o exte­rior desta ábsida decatámonos da ausencia de contrafortes, si­nal inequívoco de que a igrexa. tivo no seu pasado a cuberta da ábsida de madeira. Esta igrexa levantada no castro, sito uns 200 metros sobre o nivel do río Grande é un importante mira­dor natural dende o que pode­mos ver ós protagonistas da no­sa historia medieval, que non entran actualmente na demarca­ción do noso Concello, mais sen os cales non poderiamos comprender a historia da nosa comarca, trátase do Pico Sagro, do mosteiro de San Xoán da Cova e do Castelo de Cira. A igrexa de Santo Tomé

de Ancorados, foi cons­truída no S .XII aínda

que é algo posterior á de San Pedro. Pertenceu igual que esta ás clarisas de Santiago. A pesa­res dalgunhas reformas, Santo Tomé, conserva a primitiva fá­brica románica en case a súa totalidade, excepto a parte su­perior da fachada occidental, que foi refeita. No testeiro da ábsida loce un bo exemplar de cruz de entrelazos. D a antiguidade da fregue­

sía de Santa Mariña de Barcala fálanos o Catá­

logo de documentos reais, de Ruben García, que nos amosa un documento do 25 de outubro do ano 924, polo que Fruela 11, fai unha doazón da vila de Bar­cala nas beiras da una á igrexa de Santiago.

A igrexa, que posúe unha fermosa ventá de arco semicir­cular no centro do testeiro, foi construída a finais do século XII.

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

Anosa seguinte igrexa é unha das que che­

garon aos nosos días en mellor estado de conservación. Con­serva da súa orixe románica as dúas fa­chadas, a ábsida rec­tangular cunha ven­tá semicircular de chambrana de tacos, unhas sinxelas ven­tás ·na nave, un Ag­nus Dei cunha cruz de palmas no cumio da ábsida e unha cruz de San Andrés de Lazos no piñón da nave ... estamos a falar de Santa María de Loimil, construí­da despois do ano 1171 e que ten, co­mo característica di­ferencial , dúas co-1 u m nas exentas (característica non habitual no románi­co galego) onde se apoia o arco faxín.

dan seis sillares con inscricións, es­tudiadas por Fer­mín Bouza Brey nos seus Epígrafes Medievaes da Ei-· rexa de Ourazo. San Cristovo

de Remesar vén de sufrir

un incendio que provocou a des­trucción total do retablo e de tóda­las imaxes. Esta­mos, lamenta­blemente, Jalando dunha perda irre­parable do patri­monio histórico e cultural da parro­quia e do noso Concello. Espere­mos - tal e como xa se prometeu. -se restaure o máis pronto posible. Salvouse das lapas a estructura de pe­dra da igrexa. San Cristovo, de finais do S. XII, conser­va da súa primitiva orixe románica a portada.

Aigrexa de Santa Mariña de Agar era

nas súas orixes pre­rrománica, mais foi profundamente transformada e na actualidade tan só conserva a traza da planta e algúns por-

FACHADA PRINCIPAL SAN XOAN DE SANTELES

Da igrexa de Santa Mari­ña de Rive­

la existe, aínda que eu non sei onde es­tá, un epígrafe fun-

menores románicos, como uns canzorriños e un lintel facendo de sillar no muro sur.

Na Historia Compostelá cí­tase o lugar de Lagartóns no ano 1108. E nun proceso con data 15 de maio de 1291 nomé­ase a Petrus Andrea milites de T,agartones. No presbiterio des­ta igrexa de San Estebo de La­gartóns sobresae, pola súa bele­za e orixinalidade temática, o capitel setentrional. Este capitel amósanos, un raposo que vén de pillar unha galiña, tena na boca. A ventá do testeiro, o ar­co triunfal e unha porta no mu­ro setentrional son os máis im­portan tes pormenores desta igrexa que é un claro exemplo da pervivencia, tamén na nosa comarca, das formas románicas no S.XIII, o que se coñece co­mo románico serodio. D a edición da Historia

Compostelana de Henri­que Flórez chéganos un­

ha doazón do ano 1114 na que Gundesindus Cidiz deu á Sé Compostelá 'in Taberidos quartam partem Eclesiae S.· Jo­annis de Santella cum adjunc­tionibus '. San Xoán de Santeles

conserva do románico a súa portada de dúas arquivoltas e

· dous pares de columnas. Os ar­quiños superpostos na arquivol­ta exterior remítennos ás crea­cións mateanas. O tímpano é de circos entrecruzados. A data de construcción de San Xoán é de finais do S. XII. Da ·primitiva igrexa románica de San Pedro de Orazo doada a Santiago, no

''A única teste­muña do pasado

. románico da igre­xia de Sanm Xur­xo de Vea é unha pía bautismal .. "

1115, pola raíña Urraca, que-

dacional. D e San Andrés de Vea pervive do s~~ pasado uns canzornnos e un

contraforte. Terras-de Vea. Te­rra fértil de abondosas produc­cións agrícolas e de boa xente, como canta o dita popular: 'Xente de Vea, Deus a dea'. Aúnica testemuña que

pervive do pasado romá­nico da igrexa de San

Xurxo de Vea é unha pía bau­tismal que se atopa, niin recun­cho, no lado esquerdo da porta occidental. A lectura de todo o epígrafe da pía é imposible por estar pegada ao chan con ce­mento. D. Serafín gardaba un papel no que aparecía debuxada toda a epigrafía cunha clara mensaxe didáctica, moralizante e de adoutrinamento, que trans­cribimos .como: A gracia do Espírito Santo limpa os peca­dos dos infantes. Calendas de xuño da era 1198, ano 1160. Ordoño chamado mestre fixo.

Unha pía bautismal de gra­nito, dunha soa peza cadrada de oitenta centím~tros de lado é a única testemuña que pervive da primitiva igrexa románica de

/ 17

San Andrés de Souto. Esta pía moría colectiva, do noso patri­bautismal posúe a seguinte inscri­ción, seguramen­te do século XIII, Fredenandus presbiter fecit fonts et restaura­vit eclesia voca­bula Sancti Be­nedicti que na nosa lingua quere dicir: o presbíte­ro, Fernando, fi­xo a fonte e res­taurou a igrexa.

"A defensa e con­servación da To­

rre de Guimarei debe ser obriga de

todos ... "

monio históri­co-artístico, do escudo do no­so Concello ... A súa defensa e conservación é, debe ser, obriga de to­dos . ¡Ogallá!, neste ano San­to de 1999, o sentido e a sensibilidade leven a facer as xestións oportunas e a xuntar os ma­rabedís nece­sarios para restaurar o

E rematamos este breve perco­rrido pola Estra~ da Románica coa Torre de Guima­rei. Esta Torre, verdadeira Terra Única, é parte do noso pasado, da nosa me-

monumento civil máis representativo da no­sa Idade Media.

FACHADA DE SAN CRSITOVO DE REMESAR

POMPAS FUNEBRES TANATORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

18 /

V CICLO DE CINE DE HUMOR DA ASOCIACIÓN CULTURAL 'A ESTRA­DA' A Asociación Cultural 'A Estrada' realizou un ciclo de cine coa proxección de clásicos de cine do humor en Minicines Central. Títulos como 'O Ouro de Alaska' ou 'Erik el Vikin­go', por non falar de clásicos españois como 'Bienvenido Mister Marshall', tiveron unha grande aceptación por parte do público que se achega a velos. Próximamente esta asociación tl!tK -O VtKINüo

presentará ás súas publicacións. A obra de Xoseme, un libro de Luna sobre o románico e a obra de Avelina Valladares do mesmo autor.

V TRES LIBROS DE MAXIMINO SAN- ~---~ MARTÍN SOBRINO Maximino Sanmartín Sobrino (A Estrada 1926), depois do xa referido e comentado aquí "Sombra de un árbol sin hojas" e tan prolífico como foi sempre, ós seus 73 anos publica tres libros de madurez dun poeta no que segue a re­flectir tan frescas as inquedanzas, a sensibili­dade e ata a súa capacidade de amar utopías. Mino, como é coñecido aquí na súa terra pu­

blica: 'Veinte Canelones desesperadas y un poema

REFlUXOS

( :l\NCK)t\lfS DEStS.:\R/•.D,•\$ Y UN ?Otfl.\•\

DFl<A-'DR

de amor' un libro con continuas referencias a Neruda, dedicado a unha entrañable amiga desa­parecida do poeta que toma o imaxinario nome de Irene, derivado da deusa da paz grega Iris, tan presente en toda a vida do poeta. Prólogo de IP Carmen Kruckenberg. "A la vejez Poemas .. . " Amplo volume dividido en catro poemarios: So­netos con destinatario, nos que o endecasílabo se dirixe permanentemente a persoas ou obxectos

,..____ ben coñecidos polo Poeta; Sonetos de amor también, cun profundo contido emocional, Cantares a parte máis extensa do po­emario e Poemillas del agua. En todos eles pre­sencia continua das musas, non só as amorosas senón tamén as morais. Prólo.zo de D. Xesús Alonso Montero. "Refluxos" E como un xeito de espello no que se refliceten as olladas do autor en galego, unha explicación poética do mundo no que se criou ·e- dos--sgres _que ama ou admira, Maximino cabalga aquí no inte:-­rior do seu poensamento, aquecendo a flor e o espiño nas sombras da espera. O verbo ten nes a_ doce comuñón co tempo, aínda que os ventos lle poidan ser contrarias. Prólogo de D. Francisco Femández del Riego.

V 'ANDREA QUERE SER ~J'~----MAIOR', CONTO PARA NE- 1@_¡ ~-" CJ NOS DE PEPE CARBALLU- i"'~ "4!J!J DE O noso veciño de Rubín Pepe Carballude, presentou na edición deste ano dos Pereiriños a súa úl­tima publicación en Edicións Eve­rest Galicia. A historia de Andrea, unha nena que ten un gran soño: quere ser maior. Os números, as letras e todo o que con eles se po­de representar van se-los seus compañeiros de viaxe. Toda unha odi­sea do autor, que xa está a punto de presentamos unha nova crea­ción.

V CONCERTO DE 'SANTA CECILIA' A BandaMunicipal da Estrada e a Coral Polífonica Estradense ofre­cerán o día 28 de novembro un magno concerto na Igrexa estradense na honra da patrona dos músicos, Santa Cecilia. A destacar, ade­mais, da actuación conxunta de ámbalas dúas agrupacións, a estrea do pasodobre 'Xacobeo 99' obra do mestre Xabier Comesaña.

W:a:heirós W:erra:, novembro de 1999

Miscelánea histórica O Museo do Pobo Estradense 'Manuel Reimóndez Portela' sacou á luz o segundo número do seu anuario. Un número imprescindible.

V.GARCÍA O Museo do Pobo Estradense Manuel Reimóndez Portela sa­cou do prelo o segundo núme­ro da súa Miscelánea histórica e cultural, unha iniciativa que cada ano serve para que intere­santísimos estudios estraden­ses vexan a luz nunha publica­ción de cun alto grao de investigación e estudio.

Nesté número aparecen os artigos: O. Arca Caldas As dú­as mulleres de Castelao. M. X. Fernández Báscuas Aproxi­mación á xénese urbanística da vila da Estrada. L Juan A. Fernández Castro Os traballos e os días. Aspectos da vida co­tiá no rural estradense do S. XIX. As testemuñas de García 'Barros, Marcial Valladares e Alfredo Vicenti. Manuel--.Mos_­quera Agrelo Aproximación ó mundo dasfortalezas na Gali­cia medieval. Mercedes Brea Os trobadores de Tabeirós. Gama ·vallín La poética de Pay Soarez de Taveirós . M. Rodríguez Calviño, A activi­dade téitil tradicional no Val do Vea. Espadelas e espade­leiros. Mario Blanco Fuentes: Memoria gráfica do Cuerpo de Ejército de Galicia na Gue­rra Civil Española. J. Travieso Mougán: La Purísima de Aso­rey de A Esirada. M. Del Pilar Regueiro Ovelleiro: Cando o ceo oscurece. Crónica da epi­demia de gripe de 1918 napa­rroquia de Sabucedo . Xosé Neira Vilas: Un singular Cen­tro Bibliográfico Galega. ·

Estamos pois perante un marabilloso exemplar xa á venda en tódalas librerías da Estrada, que achega como no-

vidade ruáis rechamante as fo­tos de guerra de D. Mario Blanco e todo un compendio de sabedoría no cerne do seu texto, froito do abnegado tra­ballo dun Consello de Redac-

ción que merece os nosos m·áis amplos parabéns.

Nestas fotos, unha escolma das que no seu día fixera D.

· Marío Blanco, testemuña úni­ca e impagable.

FRANCO NO FRENTE ASTURIANO

FOTOGRAFIA DUN PRISIONEIRO REPUBLICANO

CURSOS DE:

-Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía -

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc ...

-EQUIPAMENTO INTEGRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS -PROGRAMACIÓN

·MATERIALJ>E OFICINA -CONSUMIBLES

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL

ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES -MOBILIARIO

·MANTEMENTO ·REDES LOCAIS

C/ San Paio, 21 -Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

W:aheirós W:errn, novembro de 1999

f abeirós Terra prin­cipia neste número unha serie de con­

tares que, pouco a pouco iorán enchendo de ledicia,

de soños, e sobre todo de vida unha parcela de sem­pre das nos as xentes ... os

CONTARES DA TERRA Habituais arredor das

lareiras, nas cociñas 'eco­nómicas' e na mornura. da pota de augardente calndo

pinga a pinga nas noites de inverna ...

H . eivos contar un quite, polo que quizais non me esquenza por tó­

dolos anos que me quedan de · vida. Foi naqueles anos do trin-ta e catro, tempos da miña mo­cidade, que á verdade, para min, si que eran tempos e non -¡rabia! - os de agora. Parece que foi onte. Fixeran unha ex­hibición de como voar. Foi no campo de Monterrei, no conce­llo do Pereiro de Aguiar, a un­ha legua de Ourense.

¡Ai, miña nai, a xente que alí había! Pódese dicir - e sen reparo ningún - que chegaría ás trinta mil persoas, que se al­guén se acorda poderá dar ra­zón de que non boto de máis.

Déranse cita tódolos breo­gáns de Ourense. Había taber­nas ambulantes que vendían vi­ños e chourizos.

Os do polbo non podían fal­tar, como tampouco os cabali­ños de andar ás voltas. Ata non faltaron os tunantes que bota­ban as cartas.

Para garda- la orde había l]lOitos números da garda civil. Jan de a cabalo, cos seus traxes verdes e as correaxes amarelas. Todos tiñan uns bigotes gran­des, mestos e retorcidos.Daba un non sei que o velos.

A eso das catro da tarde, presentouse unha avioneta con dous homes dentro. Deron vol­tas por riba de toda a xente e logo aterraron. Aqueles dous homes, vestidos de branco, co­locáronlle unha corda derredor do aparato.Os seus traxes, co­mo xa dixen, brancos, eran co­mo os dos buzos e levaban uns

cascos redondos na cabeza. Como para min, aquelo da

avioneta era cousa nova, funme coando por entre a xente e achegueime a ela canto puiden. Sen que ninguén se dese conta. Metinme dentro dela , na parte de atrás. Alí estiven caladiño, sen me mover, ata que os dous homes aqueles de branco se meteron no aparato. Amarraron os corpos cunhas correas e -¡santodiós! - acenderon os mo­tores.

A avioneta en pouco tempo comezou a se mover, o meu corpo non era dono de si, arrre­piábame de moito nabo. Mes­mo por unha físgoa vin a catro gardas ó pé do aparato. Se me vían, en estaba seguro de que mo farían pasar mal.

Quedeime aínda máis sen me mover.

A avioneta xa daba saltos tal como unha cabra entolecida. Comezou a ladearse un pouco e xa pola físgoa de antes vin a xente como formigas . Aquelo subía e subía.

Un dos homes aqueles, un dos dous que ían <liante, botou­se fóra da avioneta. Ben o vía eu. Voaba como pendurado dun paraugas aberto.

Daquela veu o moito mal para min. A avioneta comezou a dar voltas sobre de si, máis e máis.

Colocouse coas rodas cara arriba e o home que a guiaba ti­ña a cabeza para abaixo.

Eu, como non tiña a onde me agarrar, solteime no baleiro tal como se fose unha pega ca­rrachenta. Comecei a dar voltas

/ 19

OS 'CONTARES' serán desde este número unha parte imprescindible de Tabeirós Terra.

Unha parte dedicada a imaxinación, as historias de agora e de sempre, verciadeiras ou falsas ... en definitiva, unhas historias que só pretenden

achegarnos a nosa propia capacidade de imaxinar ...

e voltas pola nada, tal como fa­ría un ha boneca de trapo, si . Das mesmas coas que xogaba miña irmá. A avioneta xa ía moi lonxe.

Eu cada vez baixaba máis: Os piñeiros do campo xa se fa­cían cada volta máis grandes e eu víaos máis de cerca. Pensei en rezar, pois o meu corpo non tería conta da caída.

Cando comecei a acariñar coas mans as primeiras pólas dos piñeiros, ·dei un salto cara

arriba, iso si, na cama e esper­tei. Aínda hoxe é o día que tre­mo, mesmo sinto que cago por min, ó pensalo.

¿E se fose certo? A cousa estaría clara, xa

non vos escribiría este primeiro contar.

Así que, meus estradenses tosos, aburiño logo e ata o vin­deiro contar que será o segun­do.

¡ Saúde e Terra e ... que coza o forno, carafio!

VENDA DE.: ~-J-A~ PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, .LI. ~~--

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente:

rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

e BAIXOS COMERCIAIS ~ ~ de ~

I>~C>~C>"T:""'C>~~-

B AMART I S.L. e:::::::;. e:=> .--.. ~ --t::: ..- .___. ~ ~ i <::::::> .--. ~

- ----- -- - - -

20 / W:aheirús W:erra, riovembro de 1999

século XX comeza a súa longa andaina po­los camiños do tempo. N o lugar de Godoi, parro­

quia de Santeles, deste concello de A ESTRA­

DA, no seo dun fogar campesi­ño composto por José M. Mar­tínez Rey e a súa dona Carmen Tarrío Janeiro nacen dous rapa­ces xemelgos que van leva-los nomes de Evaristo e Xesús. Es­te vai selo protagonista desta belida historia.

Fai o rapaz o· número tres na longa lista do catorce irmáns que alumbrou súa nai. Datas de penuria e mortalidade infantil a eito que non teñen acubillo nes­ta casa labrega pois hai broa dabondo no forno fa miliar. Deste xeito serán once os ir­máns que cheguen á súa maio­ría de idade.

Na escola da parroquia sabe Xesús das letras e da escrita. Cando o mestre sinala no mapa os nosos pobos, Xesús ten as primeiras novas que alá no fon­do, debaixo daquel mapa de moitas cores que representa a España, hai un estreito e logo uns territorios moi grandes. Preto de estreito atópase Ma­rrocos, que seica España e Francia andan na teima de re­partí-los terreos sen chegar a un acordo.

Xesús escoitaba como o mestre dicía que os españois te­rnos a obriga de que aquelas xentes de cor-morena obedezan ó noso rei. O crío non entendía, nin lle importaban aquelas le­rias, nin tampouco facía caso de tales consideracións. Os seus pensamentos estaban en saír pronto da escola para ir na procura de acadar as crías do niño de corvo que había na to­mada da Devesa, propiedade do señor cura.

Moi pronto ha comezar Xe­sús un oficio na esperanza de achegar e mellora-lo patrimo­·1io fami liar de tantas bocas. 'l"on moi lonxe da casa, no lu-ar de Carricoba o señor Ra­

'lón ten unha forxa. Naque! .)bradorio comeza Xesús por ti-ar da cadea do barquín, men-

a un mociño novo da parroquia de Cora.

Chegado o intre de entrar en quintas os irmáns Martínez, Evaristo vai destinado á marina a Ferro!. Xesús podía, pois, quedar exento da mili, pero non se acolleu a.ese privilexio. Pasa a formar parte da compañía de enxeñeiros destinada en Meli­lla. Xesús, non ten medo pero matina que ten que baixar polo mapa abaixo (!ta o fondo de to­do para chegar ata onde están os mouros. Soubo, na feria do 16, na Estrada, que Paco de Ra­miráns, un mozo de San An­drés de Vea será o seu compa­ñeiro nesta nova xeira.

Naquela viaxe lenta medrou a barba e aumentaron os medos por mor dos cantos que se decí­an no vagón encol do compor­tamento dos mouros. Por fin , chegou o intre de que rematase o traqueteo daquel maldito tren.

Bandea o barco polo estreito e a Xesús revólvenselle as tri­pas. Matina morrer vomitando mentres nos oídos retumba a canción que Rosiña do Portelo, na festa da Gándara lle cantara, no intre da despedida: "Non me lavo nin peiteo, nin hei poñe-la toquilla, mentres non veña o meu mozo desa guerra de Meli­lla".

De novo en terra estiveron dous días no cuartel nas aforas da cidade de Melilla. Con el ían tamén quintos de Agar, dous de Codeseda e algúns de Cuntis.

Pouco durou a estancia xa que houbo ordes concretas de ir na procura dos mouros que sei­ca agora tiñan un xefe de moito valor, un tal Abd-el Krim. Ta­mén nós, os españois, segundo escoitara no cuartel ternos ó xe­neral Silvestre, un valente que matinaba acabar axiña con eles

Pero as cousas non foron así. O xeneral Fernández Sil­vestre non soubo facelo, non pensou na lixeireza de manobra dos rifeños e cando matinou que xa tiña arrecunchados os mouros, naque! fatídico 22 de xuño, na defensa de Annual, morreu o xeneral e mi lleiros dos nosos soldados. Foron moi-

O NOSO HEROE SENTADO NUNHA FOTO DA EPOCA

tos os pobos e posicións que caeron nas mans dos mouros e a desbandada dos españois foi xeral.

Os cabileños quixeron con­quistar todo o seu territorio e nesa teima atacaron a posición do pozo número 2 de Tistulín na que se atopaba o noso solda­diño, Xesús Martínez Tarrío.

¡Aquela pequena posición foi defendida por un cabo e ca­tro soldados dende o 24 de xu­llo ata o día 5 de agosto daquel fa tídico ano de 1921. Foi alí onde Xesús demostrou a súa valentía e coraxe.

Deixemos que sexa o co­rresponsal do xomal madrileño, "La Libertad", Rafael Comen­ge, quen nos relate a emocio-

nante defensa do pozo número 2 de Tistulín.

EL POZO DEL HEROIS­MO

,] esús Martínez Tarrío, foi como tantos outros un xo­ve ql}e tivo que vivi-la Guerra de Africa. Protago­

nizou unha historia de valentía ...

"Junto a Yazamen, a menos · de 500 metros de esta posición, sobre un poza abierto en peña viva, se construyó un fortín, defendido por un pelotón, un cabo y cuatro soldados, que constituían toda la defensa de la aguada. ¡Lo que voy a refe­rir consta en el expediente Pi­casso, más famoso, antes de le­ído que el célebre Memorial de Chumaceras. ¡La horrible no­che de Annual; ¿ verguenza de España!, el pelotón oyé tiros, escuchó rumores y preparó los fusiles. Era una noche esplén­dida; las estrellas, como si qui­sieran ente rarse de lo que acontecía, bajaron del cielo y relucían a poca distancia de los picachos; el viento soplaba apacible; pero traía en sus pliegues aromáticos maldicio­nes y juramentos.

¡De pronto, todo quedó en silencio; los cinco defensores del fo rtín t ranquilizados se tumbaron sobre las mantas, pi­diendo al sueño la reparación de sus quebrantadas fuerzas. No tardaron en saltar de sus improvisados lechos. Varias -

tres no seu caletre quedan as imaxes das sucesivas cores do ferro por mor da calor. Axiña Xesús aprende a templa-lo fe­rro dos picos dos canteiros das terras de Cuntis que están a er­guer casas e alboios e a carabu­ña-las fouces e eixadas das fa­milias campesiñas da parroquia.

Escoita alí as novas da loita que os soldádos españois soste­ñen cos mozos das kabilas do Rif. Sabe dos desastres que ti­veron ·os nosos no monte Guru­gú e no barranco do Lobo. Sen­te nas .súas carnes unha fonda xenreira para aqueles desgraciados moros que nunha daquelas escaramuzas mataron

Un estradense valen te

O POR OLIMPIO ARCA CALDAS

descargas cerradas abrieron los párpados que comenzaban a cerrarse. Luego, sobrevino una gritería espantosa y ensor­decedora; después una voz dijo en buen español: ¡Entregáos!. ¡Annual es nuestro!. ¡ lgueri­ben es nuestro!. ¡Melilla ha caido en nuestro poder!.

¿Sabemos morir!- contestó el jefe de la fuerza.

¡Y los fusiles de los do s bandos beligerantes se entre­garon al dialogo de la muerte. ¡Los luceros que titilaban junto a la tierra, quedaron extáticos, la epopeya era tan extraordina­ria, doscientos hombres contra cinco, que quitó los guiños a su luz y dejó de par en par abier­tos sus focos. Los mundos no se atrevían a pestañear.

¡Cuando amaneció, los cin­co hombres que defendían el reducto habían consumido dos cajas de municiones. No im­portaba; estaban bien provistos de cartuchos.¡

¡Tres días se pasaron discu­tiendo a ·tiros, sin dormir y casi sin comer. Una galleta y un sorbo de agua purísima, sobra­ban para defender la bandera.

¡Los sitiadores, sin saberse por qué, cuando amaneció la mañana del cuarto día pidie­ron parlamento. Tenían sed; si ellos les daban agua, podrían entenderse; no había inconve­niente en que sali_eran libres y con armas.

¡El cabo les contestó que les daría agua si los moros en­tregaban veinte panes, doce gallinas y cincuenta huevos. Por lo demás ellos no se entre­gaban más que a Dios.

¡Hubo "junta"; a muchos les parecía lesiva la permuta; pero se sentían morir, porque los chumbos son ardientes y no aplacan la sed. Por fin, la ma­yoría rifeña optó por conceder sin regateos lo que los solda­dos de España exigían, a con­dición de que les entregasen las gallinas, los huevos y los panes.

¡Sin necesidad 'de nueva "junta" se aprobó la proposi­ción. ¡No tardaron en verse en­tre las chumberas dos hombres y un borrico, sobre cuya enjal­ma venía enhiesta una bandera blanca. Nuestros bravos los de­jaron llevar, apuntándoles con sus mauseres; toda precaución les pareció escasa.

¡Pero los moros no venían en son de guerra; traían sobre las aguaderas del burro lo pac­tado: veinte hogazas, doce ga­llinas , cincuenta huevos más un cesto de higos de tima, que, a través de la verde corteza, mostraban dulces promesas de purpura, delicias del gusto.

¡El cabo hiw llenar cuatro cántaros pero uno hubo que re­llenarle porque casi se lo be­bieron los dos montaraces afri­canos.

No cabía duda, el ejército sitiador tenía sed.

¡Al terminar el último viaje, uno de los moros inv itó al plantón a rendirse; todo el Rif era de ellos; de lo contrario, serían aquella misma noche atacados sin piedad.

¿A qué resistir otro asedio? -les dijo-. Vosotros habeis de­mostrado "ser valientes"¡

-Lo seguimos siendo; tene­mos que cumplir la consigna.

21 /

-Y¿ si morís? -objetó el moro-. -Es nuestro deber; moriremos con gloria.

El rifeño levantó los ojos al cielo y se despidió, dándoles a los cinco la mano y diciendo: ¡Que Alá os guarde!.

¡No bien se perdió el dimi­nuto convoy entre las revueltas de la montaña cuando comenzó el fuego graneado.

¡Aferraron los españoles la entrada del blocao, y desde el parapeto contestaron como de­bían a sus enemigos.

¡Pasó una semana entera que apenas se dormía; de cuando en cuando, el más gui­sandero de los cinco despluma­ba una gallina, la metía en la cacerola y cuando al sainetallo de los ajos, único adobo posi­ble, perfumaba la atmósfera comían la pepitoria que la pro­videncia les había preparado, mientras las balas enemigas instrumentaban un "allegreto" en las mamparas y defensa del reducto. No lo pasaron del to­do mal.

¡Un atardecer un vocero de los moros pidió armisticio, ex­clamando: -Necesitamos agua; tenemos prisioneros un teniente y ocho soldados de infantería. ¿Qué decís?. ¿Os entregareis o no?. Os llevaremos a Melilla.

¡El cabo contestó:. Os daré agua si me entregais armados al teniente y a los infantes.

Esta vez el revuelo fue ma­yor y la discusión más larga. por fin, los moros decidieron trocar los prisioneros por cien cántaros de agua. ¡Todo se eje­cutó a la perfección. Los que asediaban se llevaron sus cán­taros de agua, pero el fortín había reforzado el número de defensores.

Eran invencibles. ¡Aquella noche descargó una gran tempestad. Los moros cre­yeron llegado el momento del asalto decisivo y acometieron como fieras, llegando hasta las alambradas; pero allí queda­ron los muertos. Nuestro va­lientes no desperdiciaron car­tuchos y se batieron como leones.

¡Hubo que lamentar una desdicha; el teniente fue alcan­zado en un hombro, aunque, por fortuna, la herida careció de importancia, según afirmó un quinto que era barbero en su pueblo. Más grave fue la no­ticia de que se había acabado la gasolina y el motor que ele­vaba el agua no podríá funcio­nar.

Después de curado el te- · niente se entregaron a tristísi­mas reflexiones los defensores del pozo heroico pues sin agua no es posible batirse.

De nuevo, transcurrida otra semana, el voceador enemigo pidió agua; estaban sedientos; querían agua a un cambio de­coroso de subsistencias. ¿Qué necesitaban ellos?.

¡El cabo se asomó a una de las barandillas y gritó con voz estentórea: ¿Queremos dos ca­jas de cartuchos!. -¡Eso, no! -contestaron-. Os daremos gallinas, huevos, pan, carneros y todo lo que querais; todo menos cartuchos.

¡Esta vez los que se retira­ron a deliberar fueron los nues-

tras, pero como había repuesto de cartuchería decidieron op­tar por el pan y la carne y as( quedó el arreglo. -¿Qué hacemos con ellos mas que prolongar nuestra ago­nía?-preguntaron algunos. -He observado- dijo el cabo­que noche que pactan no nos acometen; en cuanto suenen las doce saldremos del fortín y, caminando con rabia, podre­mos llegar a la zona francesa antes del medio día. -¿Y si nos atacan por el cami­no?. -Nos defenderemos; somos ya casi un batallón.

¡Por dicha de nuestros va­lientes, la noche fue oscura; la luna quiso abrir algunas nu­bes, pero desistió de la empre­sa, por imposible. Eran por el filo las doce en el reloj de ní­quel de un sóldado (el teniente lo tuvo deoro, pero le despoja­ron de él antes de entregarles) cuando aquellos hombres de hierro salieron del blocao, uno a uno, inspeccionando las ti­nieblas de que estaba cubierto el horizonte. ¡Se abrieron en descubierta y caminaron con la prisa que a los pies da el que fía en ellos la salvación.

¡Pronto les sorprendió el día de fuego; en un santiamén se había pasado la noche, y es­tabg, tan lejos todavía la zana francesa. ¡De repente ven unos jinetes que, llevando al galope sus caballos, disparan conti­nuamente sobre el pelotón: e[. teniente ordena que se refugien en unas peñas y desde allí fusi­len a los audaces. No tardan estos en morder la tierra, uno que quedo vivo huía al. interior como alma que lleva el diablo pegado al cuello de su cabal­gadura. -¡Que Mahoma te ampare!- ex­clamó el cabo, disparando el último cartucho. Caballo y ji-

IGREXIA DE SANTELES

nete cayeron de cabeza. Después, nada, llegaron sin

contratiempo alguno al Ma­rruecos francés, donde fueron atendidos y agasajados por las autoridades. Los defensores del "pozo heroico" están pro­puestos para la laureada.

¿Qué más? ¡Pido una suscripción na­

cional para comprarles las in­signias. ¡Estoy harto de que no se cuenten mas que desdichas de Marruecos.

¡España es España y .lo se-,, ra ..

¡Fueron los defensores del "pozo del heroísmo" como le llama Comenge, el cabo Jesús Aranzana Landa y los soldados Emilio Munero, Virgilio Rodrí­guez, Rafael Sordo y Jesús Martínez Tarrío, quienes mere­cieron que el general Picasso hiciese de ellos una especial y grata mención en su famoso expediente. ¡En la orden Gene­ral de la plaza de Tetuán del 16 de enero último se hace cons­tar como méritos especiales de nuestro conterráneo Jesús Martínez, el hecho de que, "a pesar de tener la orden de in­corporarse a la columna del general Navarro, y después de tres días sin comer, prefirió a su salvación sucumbir con sus compañeros en el pozo nº 2 an­tes de abandonarlo", y el de que "habiéndose quedado sin municiones el día 30 de julio y decididos a no rendirse por acuerdo del cabo y asentimien­to de todos, decidieron prender fuego al fortín si llegaban a en~ trar los moros, después de ha­berlo rociado con la gasolina que tenían para el motor, presentándose voluntarios pa­ra llevar a cabo esta operación los soldados Jesús Martínez y Emilio Munero".

NOTICIA DO XORNAL LO­CAL "EL EMIGRADO"

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

Por todos estos hechos de nuestro héroe reina gran entu­siasmo entre sus convecinos de Santeles, los cuales proyectan darle un banquete aquí en la villa para el 20 de corriente. ¡Nosotros celebramos la idea y nos asociamos al homenaje!.

Jesús Martínez. -La lle· gada del héroe. - El día 12 (Marzo de 1923) por la tarde ha llegado a esta villa el va­liente soldado estradense, perteneciente a la comandan­cia de ingenieros de Melilla, don Jesús Martínez Tarrío, a favor del que se instruye expe­diente de juicio contradictorio para otorgarle la Cruz Laurea­da de San Fernando por los ex­traordinarios meritas que con otros compañeros ha contraído en la defensa del.pozo nº 2 de Tistutín desde el 24 de Julio al 5 de agosto de 1921. ¡Al llegar a la plaza principal el automó­vil en que venía el Sr. Martínez Tarrio, fue saludado este por sus convecinos de Santeles, de donde es nativo, con una es­truendosa salva de bombas. Acudieron a recibirle, además de los de Santeles, el alcalde D. Jesús Durán, el juez de pri­mera instancia, el Director de este periódico, una representa­ción· del Centro de Emigrados y un buen número de vecinos de la Villa. Después de las nu­merosas felicitaciones que re­cibió el valiente soldado en medio de la plaza, fué obse­quiado por el Sr. Alcalde con un refresco en el café de Pam­pín, al que asistieron también el Juez y los vecinos de Sante­les, las representaciones del Centro de Emigrados y de este periódico.

¡Reciba el héroe nuestra f e­l ic itac ión más entusiasta y nuestra mas cordial bienvenida

LICENCIADO

Máis de dous anos despois da

súa triste saída, camrno de Africa, .sen que ninguén viñera a despedilo, volta Xesús á vila de A Estrada o día 12 de marzo do 1923. Sabe que está a ins­truírse expediente de xuízo contradictorio para outorgarlle a Cruz Laureada de San Fer­nando polos méritos dos cinco sitiados naquela trinchera afri­cana. Non desexa lembralo. Só pensa en chegar á súa casa de Godoi e abrazar á súa nai e ós irmáns, en especial a Evaristo, o compañeiro de habitación, formar parte da parranda dos Antroidos da parroquia e es­quecer tódalas miserias que lle tocou pasar.

Cando o coche de Campos entrou na praza abarrotada de xente preguntouse qué festa ha­bería, pois estouraban as bom­bas sobre dos tellados da Vila. Alí estaban seus irmáns, seu pai, veciños da parroquia e uns señores moi ben postos. Na­da ... , a esta xente algo lle dixe­ran, pois do conto de Africa el somentes llo escribira a seus pais. ¡Pois alí estaba o Alcalde, D. Jesús Durán, o señor Xuiz de primeira instancia, o repre­sentante do Centro de Emigra­dos, ata había un xornalista que se puxo a facerlle preguntas!. Había tamén mozas e mozos co traxe das festas, veciños e co­merciantes da Vila. Todo eran felicitacións e abrazos, pois co­mo era un heroe, e como hai tan poucos, había que aprovei­tarse. Despois toda a comitiva marchou ós salóns do café Pampín onde houbo viño para todos. Seu irmán Evaristo anticipoulle que os veciños de Santeles ían darlle un banquete dentro de oito días. Xesús esta­ba nunha nube, pero desexaba espertar e empezar de novo a traballar polo oficio.

Xesús Martínez Tarrío, sol­dado laureado coa ruáis alta distinción militar, cunha mere­cida cruz en _trámite( 1 ), tivo, o mesmo ca outros moitos mo­zos, que buscar unha vida ruáis esperanzada na emigración.

Pasados uns meses ordenou marchar alén mar na procura dun medio de vida ruáis axeita­do que o aquí se lle ofrecía.

Seu irmán Evaristo, co ofi­cio de carpinteiro, e Xesús co­mo ferreiro saíron unha mañá cediño camiño de Vilagarcía, onde un vapor de pasaxe os le­vou, despois dunha longa trave­sía, ata a illa de Cuba. Chega­ron despois dúas ou tres cartas nas que contaban ben pouco dos traballos e vida que na ci­dade da Habana estaban a vivir. E, pasada unha tempada, esmo­receron as noticias e dos irmáns Evaristo e Xesús nunca ruáis se soubo.

¡Sirva esta leinbranza de re­cordo perdurable como exem­plo da valentía, que con Laure­ada ou non, démostraron os nosos devanceiros ! .

(1 ). -Segundo informacións de veciños que recordan aquel re­

cibemento, a tramitación do expediente da Laureada seica

non chegou a confirmarse.

A Estrada, outubro de 1997

22 /

A pe quena historia do fútbol estradense ten dende a tempa­

da 1980-81 un equipo un tanto especial, un clube que neste

momento é filial do C.D. Es­tradense, e que empezou sendo

tamén filial: O C.F. Tabeirós. Neste número achegámo­

nos'á historia deste clube que está a punto de cumprir o seu Vinte Aniversario, pero tamén a algún dos homes que o fixe-

ron posible. Esta é a nosa grande ou pequena historia ...

según cadaquén.

C.F. Tabeirós -

Nesta foto unha formación do C.F. TABEIRóS formada por (de pé) Luís, Estraviz, Mella, Manolo, Juan, Mino, Toño e Lino Rivadulla *(adestrador). Agochados: Rey, Picallo, Carro, José, Pereiro, Fer­nando e Ferrecho

O Clube de Fútbol Tabei­rós foi fundado no verán

. de 1980, seudo esa mes­ma temporada, a 80-81 a que se federou, inscribíndose na Federa­ción Galega de Fútbol.

Naque! momento o cluhe non tiña campo propio, entón co­menzou sendo filial do CD Estra­dense e xogando no campo da Baiuca, na Estrada.

Anos despois desprazouse a xogar no campo de Nigoi, cons­truí do a raíz da concentración parcelaria en dita parroquia.

Os fundadores do clube foron entre outros, Uzal (presidente), 'o cura' D. Camilo (secretario), Anton io Fi lloy (tesour.eiro), e Muras, Pena, Picáns, e outros máis como vocais.

Foron os seus presidentes, Uzal, Vázquez (o _xastre), Vicen­te ...

O equipo contou con tres con­xuntos federados á vez. A princi­pal base de xogadores do clube son os rapaces da parroquia com­plemen tandose con xogadores formados nas categoría inferiores do CD Estradense do que é equi­po filial na actualidade.

'cñaheirós 'QJ:erra, novembro de 1999

CADRO DO C.F. TABEIRÓS 80-81. De pé e de esquerda a dereita.- Vi­tas, Estraviz, Toño, Fandiño, Mino, Bouzón, Ares, Sanmartín, Conde, Coto e Eladio (ADESTRADOR). Agochados.- Chuly, Chicho, Carro, Pe­na, Ferrecho, Rey, Cabaleiro, Cardona e Chicho.

"~ ... ·· a. vot~ u .:-,' .. :»-

Por Pepe Rodríguez Poucas veces un adestrador de fútbol escoitou como me sucedeu a min tantas veces a mesma pregunta: ¿cómo é posible que Mino siga xogando, sacándolle o posto ós máis novos?. E poucas veces tiven unha contestación tan fácil: o problema non é que Mino lle saque o posto a un máis novo, o problema é que os máis novos non sexan capaces de sacarlle o posto a Mino.

Mino. Maximino. O Avó. 41 anos, todo pundonor e entrega, todo un exemplo a seguir por uns rapaces que no mundo do deporte pen­san que o teñen todo feíto só por ter unhas botas iguais -máis ou menos- ás dos seus ídolos televisivos.

Mino, non só é o único supervivinte do primeiro Tabeirós fede­rado, senón que é o supervivinte dunha raza especial, dos mozos que só por xogar, se_n máis anceios que o practicar o deporte que lles gusta, entregan horas e suor, feridas e esforzo, sen nunca levanta-la voz, ter un mal xesto co contrario, sen desvirtuar, en definitiva, o de­porte polo deporte.

Non sei se algunha vez soñou Mino con xogar nun equipo que non fora o Tabeirós, pero estou certo que o Tabeirós cando Mino queira deixalo -e será el quen o deixe, cando el queira- xa non será o mesmo.

Teño presente tres anécdotas que, para min, -son recordos ines­quecibles. Unha cando estivemos a punto de xogar a final da Copa do Sar. Mino, despois de perder na semifinal, estaba derrotado, es­gotado polo esforzo e polo pundonor, pero foi o primeiro en levanta­Ia cabeza, mirar para min e, véndome á vez derrotado, chiscarme un olio. El nunca soubo -saberao agora- que a miña derrota non era tanto polo perder como por non chegar á final para que el puidese lucir -alomenos unha vez nunha final- o brazalete de capitán.

Outra, máis prosaica, era velo cando, por mor da miña decisión non saía a xogar de cabeza. Nunca vin ningún rapaz coa mesma desilusión pintada nos olios. Nunca. E desde aquí doulle gracias polo seu esforzo e por esa ilusión.

A terceira foi en Xuño, cando nun partido amistoso puiden cum.., prir un pequeno desexo, e alinear no Tabeirós a Mino e ós seus dos fillos -aínda pequenos- á vez. Nos rapaces sentín a mirada da ilu­sión dos novos por vestir a.camiseta de seu pai. Ne!, só o orgullo. Non é para menos-_

Mino, 41 anos, 'o avó' como lle chaman os seus compañeiros posiblemente sexa o xogador de máis idade de Galicia que aínda siga en activo. Pero gañouse cada minuto. Seguro ....

P. Rodríguezfoi adestrador do CF. Tabeirós tres tempadas

Na actual plantilla de xogado­res do CF Tabeirós temos 18 xo­gadores que poden subir ó pri­meiro equipo do CD Estradense, e milita na terceira rexional, cate­goría da que nunca conseguiu as­cender pese a estar cerca varias veces.

EQUIPO ACTUAL DO C.F. TABEIRóS. (De pé): Pipo, Orlando, Temes 1, Simoes, Chucho, Mino, David, David Castro e Ismael (adestrador). Agochados: Gonzalo, Caramés, Temes 11, Zippi, Jorge, Pacheco, Lolo e Jerry.

'IDa:heirós 'IDerra:, novembro de 1999

A o rematar a tempada 98-99 fina-

. . lizou unha etapa cos seus éxitos ecos seus fracasos dun C.D. Es­

tfaciense que se marcara unha filosofía e uns obxectivos que para uns deron os seus froitos e para outros non tanto. O que si é de salientar é que este tránsito cara unha nova andadura nace sen se producir un cambio traumático nin conflictivo, como ocorre noutras enti­dades do cal só derivan prexuízos para a propia sociedade.

O novo proxecto ten un claro ob­xectivo: devolver aos estra-denses unha ansia e un inte-rese polo clube representativo do Concello, algo que ultimamente se bo-taba moito de menos, abon-da ba con ver a asistencia aos encontros na Baiuca.

¿Como dar vida ao noso Clube? En primeiro lugar tratando de facer un presu­posto económico realista procurando a maior igualda­de posible de cobro entre to­dos os xogadores da planti-11 a, evitando un has diferencias de tempadas an­teriores de en casos de 100.000 pts. ao mes entre dous xogadores, e así pre­téndese repartir responsabi­lidades por un igual e que todos sintan por igual a cor do equipo ao que represen­tan.

En segundo lugar dando oportunidade aos xogadores da Estrada prioritariamente, algo que ten que ser o nexo de unión entre os afecciona­dos da Estrada e o C.D. Es­tradense. En tempadas ante­riores un xogador xuvenil da Estrada ao estar rematando esta categoría practicamente só lle quedaban dúas saídas: procurar fóra o que tiñan moi difícil no seu pobo ou enfocar o fútbol como un pasatempo cun grupo de amigos e xogar en calquera dos equipos de rexional ou, o que era peor, abandonar a súa práctica, co conseguinte trauma deportivo.

E finalmente como terceiro aparta­do do proxecto a máxima colaboración de todos os equipos da Estrada.

Non podemos esquecer que a fins da tempada pasada A Estrada contaba con 18 equipos de fútbol-base (Callo­bre C.F., oito; Sp. Estrada, cinco; C.D. Estradense, catro; A. Estudiantil, un), asl como 4 equipos de 3ª Rexional (O Callobre C.F. ascendido a 2ª rexional); e que asimesmo dentro dos equipos de fútbol-base ao rematar a tempada ha­bía dous equipos de xuvenís en liga

galega (0 Callobre C.F., que vai dis­putar a súa sétima tempada consecuti­va e o C.D. Estradense, recén ascendi­do).

Calquera que observe dunha ma­neira obxectiva toda esta bagaxe de­portiva do noso pobo verá que todo is­to ben coordenado, algo que tampouco se fai dun día para outro, ten que dar os seus resultados deportivos, non da noite para a mañá senón que a longo

" prazo. Desde logo que este último apartado será o que relance o segundo ·, e, por suposto, o que lle

abra todos os camiños ao primeiro.

Canto ao primeiro apartado, o presuposto do C.D. Estradense reduciuse case á metade de tempadas anteriores, racionalizando os cobros mensuais de xo­gadores e corpo técnico así como procurando outros aforros importantes en par­tidas como secretaría, local social... Asimesmo as cuo­tas dos socios reducíronse xa que o importante é faci­litar o nexo de unión entre afeccionados e Clube e non romper ese cordón umbili­cal con cuotas esaxeradas. Recadando a mesma canti­dade ao cabo da tempada, sempre será pFeferible ter máis socios pagando menos que menos socios pagando máis.

Polo que respecta ao segundo apartado a aposta inda foi máis forte. Poderí­anse ir incorporando paula­tinamente xogadores do po­bo e bisbarra, pero a aposta foi total ofertándollelo a to­dos os xogadores da Estra­da e resultando un equipo para a presente tempada cun só xogador de fóra, sendo todos os demais da

·Estrada e bisbarra. Poucos xogadores da Estrada que estivesen na mesma catego­ría ou superiores quedaron fóra deste proxecto (pode-

riamos dicir que tres), e desde logo porque as súas miras buscan outros obxectivos superiores, pero sempre tendo as portas abertas para represen­tar ao Clube do seu pobo.

Finalmente, no terceiro apartado, os clubes da Estrada prestáronse todos a colaborar, cada un desde a súa pro­pia entidade, para que os xogadores desde xa saiban que poderán ter nun futuro unha posibilidade real de xogar representando ao clube ensignia do seu pobo, como mínimo, sen desbotar cotas superiores.

• CD Estradense, ¿cara ao seu 75 aniversario?, posiblemente a data oficial a nivel federativo sexa posterior, pero podemos afirmar que os alicerces do nacemento do C.D. Estradense (na cróni­ca* aparece como Deportivo Estradense) estean no ano 1925. Así vemos que o 31 de maio deste ano o Deportivo Estradense se despraza a Caldas de Reís a disputar un encontro contra un equipo local, inda que este encontro ao final foi contra un equipo de Padrón, coa seguinte alineación polo equipo da Estrada: Pereira, Lueiro, Jesús, Emilio, Cándido, Gestoso, Rey, Carballe­da, César, Campos e Pepucho. O resulta­do final foi de 3-2 a favor do equipo da Estrada. pero a cousa xa vai en serio xa que unha crónica de decembro deste mes­mo ano** lemos o seguinte:

-"Nuestro Club futbolístico. Estos días se viene procediendo a la inscripción de nuevos socios para el naciente Club fut­bolístico local que lleva el nombre de De-

• O deporte estradense home­naxeou a 'Piso', Manuel Coto Fe­rreiro, concelleiro de deportes tristemente desaparecido no mes de setembro de 1998, nun acto que implicaba o nome­amento oficial do Pavillón Municipal, co­mo 'Manuel Coto Ferreiro', unha inicitiva de tódalas entidades e deportistas estra­denses que aprobaba o concello en Pleno.

A mediados de outubo, nun sinxelo acto, descubríase unha placa e un busto de

\ !

j \ / 23

portivo Estradense, y que con tanto entu­siasmo preside el comandante de la Zona Sr. Ve/asco.

A sesenta nos dicen que llega ya el nú­mero de socios, y aún se esperan nuevas y numerosas inscripciones.

El Deportivo Estradense ha alquilado un precioso terreno para campo de juego entre Barrio Nuevo y la Decoita, ya se viene trabajando para arreglarlo en con­diciones. Nosotros vemos esto con satisfa­ción y deseamos por lo tanto una vida próspera al Deportivo Estradense".

Quizais teñamos os estradenses que nos pór a preparar as 'vodas de diamante' do seu nacemento axiña, sendo así un dos clubes máis antigos de Galicia, incluso por diante de outros máis importantes ho­xe.

*El EMIGRADO, nº 159, do 7-Xuño-1925

**El EMIGRADO, nº 178, I6-decem­bro-I925

Manuel Coto Ferreiro, no medio dos aplausos do máis dun cento de asistentes que honraban así a memoria dun home li­gado dende sempre ó deporte estradense, como practicante de diversas especialida­des deportivas, e despois como concellei­ro de deportes.

No mesmo acto, o alcalde estradense, Ramón Campos, entregaba un ramo de flores á súa viúva, e agradecía a mostra de cariño do deporte estradense cara Manuel Coto Ferreiro.

\

\

24 / '<ITaheirós '<ITerra, novembro de 1999

Premios San Martiño 1999 Panadería A Fogaza, Radio Estrada, Editorial Galaxia, e D. Francisco Fernández del Riego son os

galardoados nesta edición dos premios do Padroado da Fundación San Martiño VALENTÍN GARCÍA

Un ano máis, reuníuse o "Padro­ado do S. Martiño" na calor do pazo da Nugalla en Curantes pa­ra ver unha vez máis quen mere­ce ser recoñecido polos premios á difusión e emprego do galego, que teñen a frescura de ser da­dos dende aquí, na certeza da mellor das intencións a quen queira acompañamos no camiño e na teima dos que ternos un idioma propio, que é o idioma do noso futuro . Na modalidade de Tabeirós Terra de Montes, le­vamos neste ano 99 un premio dobre, a panadería A Fogaza, que dende moi pronto compren­deu a importancia da etiquetaxe e promoción dos seus productos en galego, como forma de v~n­der mellor e conectar moito máis

directamente cunha clientela que enseguida se volcou con pans e tartas feitos con mans e mentes moi sabias.

Radio Estrada, que está a ser un referente de comunica­ción social, cultural e mesmo comercial, non só na Comarca de Terra de Montes, senón ta­mén fóra dela; estamos perante un proxecto ilusionante, útil e rendible en galego, que leva día a día a nosa lingua a moitos fo­gares, postos de traballo e sitios de lecer, o seu labor abnegado durante as 24 horas do día a pro! da comunicación en galeg_o én­chenos a todos de orgullo e ledi­cia.

En "Galicia Enteira" foi a Editorial Galaxia a que mereceu o galardón saído da Nugalla, un ano antes de que cumpra o 50 aniversario da editorial máis senlleira e veterana de Galicia. Dirixida por Carlos Casares, e cun Director Comercial Adolfo Gálvez nado na nosa parroquia de Amois, hoxe en día confirma­se como todo un fito empresarial e cultural creado por e para un idioma que nos é propio.

O premio de "Toda unha vi­da", quizais o máis entrañable por ser o de toda unha ampla ba­gaxe no noso idioma, foi esta

vez para D. Francisco Femández del Riego, nacido no 1913 en Vilanova de Lourenzá, Presiden­te da Real Academia Galega, Director da Biblioteca Penzol, membro fundador e ex- Director da Ed. Galaxia e codirector da revista Grial, é doctor honoris causa pola Universidade de Vi­go, Premio ' Trasalba, Premio Pedrón de Ouro, Medalla Caste­lao e Medalla de Ouro da Cida­de de Vigo. Todo esto por unha inmensidade de obras tan impor­tantes para tódolos galegos e ga­legas como: Cos olios no naso esprito, Galicia no espello, Un país e unha cultura, letras do

naso tempo, Antolín Fara/do: un precursor, Pensamento galeguis­ta do S. XIX e do XX, Anxel Ca­sal e o libro galega, As peregri­nacións xacobeas, Historia da literatura galega, e un sinfin de publicacións máis que poderia­mos relatar.

Será o vindeiro sábado 27 de novembro. Haberá que vestir de gala porque ese día, aquí, ben preto de nós, no Recreo Cultural da Estrada festexarase nada me­nos que o termos un idioma pro­pio para o que aseguramos días de prosperidade e ventura. Será a Entrega dos Premios San Mar­tiño 99.