tabeiros terra, nº 8, novembro 1999

7/30/2019 Tabeiros terra, nº 8, novembro 1999

http://slidepdf.com/reader/full/tabeiros-terra-no-8-novembro-1999 1/24

Recuperada a primeira edición de Contiños da Terra

\º \'111 Xornal CuHuml da Estrada

Castelao, inéditoPor primeira vez - gracias a esta foto doadapola familia Porto Gestoso- podemos apreciara Castelao (ó centro de branco) , coa familiada súa dona Virxinia, (sentada diante del),Alfredo Pérez Viondi (detrás), Manuel Rodríguez Seijo (segundo pola dereita), CamiloPereira (con gorra e anteollos), e a súa mu-

• OS CON-TIÑOS da TE-

RRA, o libro de

Manuel GarcíaBarros, editado no

ano 1931, e que

parecía tristemen-

te desparecido

empezaron a apa-

recer logo de que

UNTA

ller, Angelito Pereira (a carón da porta ), Neira, Fidalgo ..

Con esta foto de portada ata o de agorainédita, queremos abrí-lo camiño para queneste ano da Memoria dun Pobo todos nosaxuden a recuperar esas imaxes doutro tempoque reflicten a forma de ser dunha xente e a

súa forma de vida (labor diario, festa, emigración. recordos ..). TABEIRÓS TERRA,comprométese a gravalas e devo lvelas ós seusdonos no momento no departamento de cultura do Concello da Estrada.

un emi-

grante

en Uru-

g u a i

trouxera

para A

Estrada

un deses

ex e m -piares.

Cada doante dunha ou varias fotografíasserá obsequiado cun libro.

• REPORTAXE sobre o

sector do Moble estraden-

se que a finais deste mes

abrirá po r primeiraata Brasil, onde parti-

ciparán activamente nun-

ha feira do sector. Ade-

mais, percorrido pola

Feira do Moble de Gali-

cia.

• D. ANTON FRAGUASmo rría en

Santiago o

día 5 de no-vembro a

mañanciña.

Deixa un re-

cordo espe -

cial na Estra-

da.

xornm11rn 1999

RADIO ESTRADA, AFogaza, Galaxia e

Francisco Fdez. del Riego,premios Sanmartiño 1999

A Fundación San Martiño, nunha xuntanza mantida no pazoda Nugalla, decidía este anoconceder os premios Sanmartiño 1999, a Radio Estrada e aPanadería A Fogaza no apartado de Tabeirós Terra de Montes. No apartado de Galicia en

teira correspondía o galardón áeditorial Galaxia, e no de Todaunha Vida , o recoñecemento

<lestes premios señeiros na nosacomarca correspondíalle aFrancisco Femández del Riego,presidente da Real Academia

Galega.Os premios serán entregados

nun xantar a celebrar o día 27de novembro, no Recreo Cultu ral Estradense.

A Est rada dedicou o ano

1999 a MEMORIA DUN POBO, cunha collleita de vivencias e de realidades que difícilmente poden ter

comparanza con outros pobosde Galicia nun prazo tan curto de tempo.

Neste espacio, non só asactividades culturais, senóntamén a recuperación de diversos aspectos da nosa memoria colectiva, foron puntode confluencia informativa esocilóxica.

Así, por exemplo, dende oMuseo do Pobo Estradense

Manuel Reimóndez Portela, eno seu anuario, aparecían un

has fotos inéditas da guerracicil, feítas por un egrexio estradense, Mario Blanco. Ademais, recuperábanse fotos

inéditas como esta que ilustraa portada do último número<leste ano de TABEIRóS TERRA.

DE GALICIA rc f ); CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS



21

PORCARLOS LOUREIRO

No número anterior de TABEIRóS TERRA aportabamos fatos sobre José de Quintas, neste ademais, queremosachegarnos a di versosmomentos da súa vida a través das testemuñas fotograficas, e tamén a través dalgungas das súas citas."( .. )Nós vimos, dende hai

moito tempo, (quizais sexaunha teima) facendo un percorrido cotián polos peiraos.Queremos ver pasar cara ácidade a esta xuventude _leda

e inconsciente a ver se entre

tantos millares que pasan vaiun veciño, un amigo, un novocompañeiro de infortunio, quevén na procura de ouro, a comer o amargo pan da emigración" JOSE DE QUINTAS(1920)

chorarán alá aos seusf illos caídos e errantes polo mundo!" JOSÉ DE QUINTAS (1921)

"( ..)¡Cantos filias lembraránaquí ds súas nais nestes tristes momentos! ¡E cantas nais

"( . .)¡A estes pensamos varrelos do poder nas vindeiras eleccións; para os de alá, se é que os votos non poden varrelos, recomendámoslles o emprego da patriótica soga ensebada, e que adornen con traidores as altas aciñeiras das nasas va lgadas!" .10-SE DE QUINTAS (1923)

"( .. ) O Presidente da Sociedade (*), D. Maximino Matalobos en pé pronunciou un cálido e vibrantediscurso, non cantando, porque de todos son ben coñecidas as cualidades nin tampouco o labor patrió

tico que o ex-secretario Sr. Loureiro realizou e vénrealizando, non soamente no seo da Sociedade senón que tamén no seo da colonia galega de Cuba,pero si pedindo a todos os estradenses e aos demaiscamaradas alí reunidos que colaborasen e secundasen a loita que a pro! do ensino público de Galicia vén realizando na nasa e no seo de todas as sociedades culturais aquel denodado paladín. (. .. )Lago o Ldo. D. Secundino Baños, o estradense cumeda nasa colonia, pronunciou un fogoso e brillantediscurso facendo salientar os méritos mailas cualidades do homenaxeado así como o labor que a Sociedade realizou durante os catro anos que o Sr.

Loureiro García desempeñou na secretaría da mesma, e que ha de continuar realizando pasto que o Sr.Loureiro nin claudica nin se cansa." (Acto de entrega do título de Secretario de Honra por "Hijos delAyuntamiento de La Estrada", 1925).*Sociedade Hijos del Ayuntamiento de La Estrada.

D on Ramón Otero Pedrayo - señor e fidalgo de Trasalba - escribía así, tal cal

e por un día de outono : 'U nha mañá houbo grande escándalo na rúa como poboadade avaros e de costumes ríxidas' e nós,dende o Tabeirós Terra, como estradensesa prol do desenvolvemento e da restauración da nosa historia e cultura, queremosmanifesta-la enorme alegría por sabermosque a Torre de Guimarei pode moi prontoestar en nós e conosco. Ela representa enboa parte o noso mundo, a nosa esencia deconcello antigo e de vila nova con idea defacer patrimonio de seu. A Torre constitúeunha simboloxía vigorosa de sabermosquen somos e poder así asemade dar explicacións da nosa condición distinguida.Ela preséntase como unha xoia civil quemetermos orgullosos no enxoval popular

da nosa Estrada. Ela mesmo axuda, recuperada para nós, a damos maior definiciónde pobo. Pobo estradense con miradas defuturo cara a modemidade dende o presente e co pasado restaurado. Mal, xa quelogo, poderiamos voar se non ternos raícesfondas. Nestes remates do ano da Memoria nósa, cun pé no novo milenio, os estra-

denses, neles nós, os do Tabeirós Terra,podemos estar contentos, ergue-la nosacopa e brindar polo ben feito. Aplausosasí, pois os nosos fillos ben nos poden mirar como sorrimos -recuperando- nun vivirditoso. Un cantar novo que soe na Estrada,na Estrada restaurada. As pedras das so lainas, os cabrifonllos dos valados, na To-

rre de Guinarei, fannos vivir xa nunha especie de orde relixiosa con fe e mesmocomungar de mellor forma no futurocomún que nos tece. As inocencias dosnosos corazóns, con este feíto, tal como ode gozar de posesión para o noso pobo estradense, píntanse máis ricaces. X a ternos,estradenses todos, menos bágoas coas queacompañar ós recordos de outrora e poriso, berremos gozosos, a noraboa para todos.

W:aheirús W:errn, novembro 1999

REVISTA CULTURAL

DA ESTRADA

EDITA:FUNDACIÓN CULTURAL

DA ESTRADACI Benito Vigo, 10436680 - A EstradaPontevedraTfno: 986570165Fax: 986570233E-mail: [email protected]:

Manuel Arca CastroCONSELLODEREDACCIÓN:X. Manuel Reboredo BañosDavid OteroCarlos LoureiroXoan Carlos GarridoOlimpio Arca CaldasXosé Lueiro LemosValentín García Góme zXosé RodríguezXosé VilariñoXosé Luna SanmartínNicolau Alvarellos

FOTOGRAFÍA:Bernabé S.L.Marcos MíguezXosé E. CarbajalGonzalo GarcíaCarlos López NArquivo

DEPÓSITO LEGAL:BG: 282/1997

MAQUET¡\CIÓN:FILMACIONP.R.G.

IMPRESIÓN:Tameiga SL



'füaheirñs 'füerrn, novembro de 1999 /3

Segundo o tempo que acostumea facer nunha localidade, así sehan sementa-los froítos nela, xaque o clima é quen marca a flora, e tamén a fauna, dun lugar, eata o carácter das persoas. Ofríofai parella coa seriedade e o soldebulla alegría.

Codeseda, un val de montaña, ·cos seus invernos tirando afríos e cos seus veráns atolondrados, xa que tanto podía ocurrer que un s anos houbese queandar a facerlle rogativas a sanBieto e á virxe da Guadalupe para que trouxesen a chuvia e asísalva- las colleitas da pertinaz sequía; ou·non ter oito días segui

dos de sol.Es te clima facía que esta terra fose un bo productor de mi llo, patacas e centeo. En tódalascasas había un recanto que facíade pataqueiro, unhas arcas de

castiñeiro onde se gardaba ocenteo ou as ervellas, que se sementaran entre o millo, e un hórreo na eira para seca-lo millo.

Este cereal, pan noso de cadadía ata os anos 60, sementado nomaio e recollido e esfollado nooutono, obrigaba a que cada 15ou 20 días houbese que cocer enforno propio, un forno de pedraque para quentafo facía falta case un carro de leña delgada, normalmente toxo cacha! vello.

Pero para poder facer pan ne-

Presencia feminina, no poeta Cabada Vázquez (e 111)

Os poemas amorosos e as adicatoriasmáis arriba mencionadas enchen xustamen e o período, entre 1923 e

1927, no que Cabada Vázquez abandona osseus estudios.na Universidade Pontificia deSantiago. O curso 1922/23 (1º curso de teoloxía) foi o quinto e último ano da súa pri meira estancia en Santiago. Cando despoisde catro anos de ausencia, en outubro de1927, decide voltar para reanuda-los seus estudios de teoloxía, a súa Íoita amorosa, poética e existencial, parece atopar un relativoacougo. Pero non por moito tempo. Foronposiblemente esta agachada loita _nterior emáis o seu claro compromiso político co galeguismo os que en 1931 o levaron a abandonar definitivamente a carreira eclesiástica.Só despois, no ano 1932, volverá o poeta deCodeseda a adicar un fermoso e "moderno"poema, titulado "Soñei contigo", a outra maruxiña (pra Maruxiña Montemar). Esperando ofrecerlle ó interesado e c ulto lector nun

futuro próximo este e outros poemas do inspirado e prematuramente desaparecido poetaestradense, limítome agora a adiantarlle oinicio deste poema: "Soñei contigo esta noite; / meniña, non teñas medo. /A lúa ía peneirando /j aulas de l.uz polo ceo .."e rno xa indiquei, non só as menciona

das adicatorias ausentes de 'Vagalumes ' senón tamén a transformación

do contido mesmo de determinados poemasde 'Vagalumes' amosan, por un lado, a autocensura que se impuxo o propio poeta e,por outro, a necesidade de dar a coñecer toda a producción literaria de Cabada Vázquez, para desde ela poder apreciar con máisprecisión e coñecemento de causa a súa rete-

cesítase fariña e para tela habíaque ir moe-lo millo e o centeo ómuíño: unha fábrica -á beira dorío , músico tam):>ori leiro, hotelde ratas, maquillador inoportunoe tamén, ás veces, motel de namorados.

O normal era que aquel fosepropiedade de varios herdeirosquen tiñan dereito a moer segundo uns criterios victos de antigo,seguindo sempre unha rolda. Había familias que eran herdeirosde varios muíños, inda que encada un o número de horas demuiñada era distinto ; no que

máis 24 horas e no que menos 4.

vancia artística. Só unhasindicacións destas transformacións desde o punto devista do ámbito 'moral ', feminino-amoroso (deixando

de lado outras que se debena motivacións máis directamente relixiosas ou políticas).

Se -segundo ternos xa indicado- no poema 'Maruxa' os anteriores econflictivos ' beixos' se trocan en normais'sorrisos' , no poema 'Non te lembras?' deVagalumes desaparecerá, polas mesmas razóns, toda unha estrofa (presente na súa primeira publicación, 1924, en 'Vida Gallega').Estes foron os versos condenados ó ostracismo: "Non te lembras daquel bico / que medeche, ás furtadelas, / brincando un díacontigo, / e tamén dos que che eu dera /aqueta noite onda a porta? . /¿ non te lem-.bras?". Se no caso do anterior poema se trata dunha simple exclusión, en 'Lírica'(1926) o poeta realiza unha interna trasnformación. A sensibilidade ou sensualidade,corpórea, da primeira redacción en ' VidaGallega' queda sublimada nunha expresiónpoética máis neutral e abstracta, meramenteespiritual, na súa incorporación a Vagalumes. Velaquí os "._,ersos en 'Vida Gallega':"Nasos beizas que se xuntan, / nasos carposque se apertan, / mentras a lúa celosa /p orantre as ramas axexa". En Vagalumes estas'arriscadas' expresións foron substituídaspolos seguintes versos de feitura menos erótica: "As í un cariño xurdira / e así as chamas se ancenderán /dese amor subido eforte, / que a dous corazóns acerca, / a dúasvidas confunde/ e a dúas almas estreita".

Os anteriores poemas son de data

anterior a súa volta (en outubro de 1927) óSeminario de Santiago. Pero como indicabamos, coa volta á cidade compostelana non

esmorece a sensibilidade humana e artísticado _noso poeta. E así é no ano de 1929 candopublica en 'A Nosa Terra ' o seu poema"Sobre a fenestra", que ten un moderadocontido erótico-amoroso. Daquela o seu au

tor non recibira aínda ningunha orde maioreclesial. De todos modos, por cautela, asinao poeta co seudónimo X. Mamenú. Ora ben,cando o xa diácono poeta tencionou incluílopoema no volume Vagalumes, foi precisotroca-lo amor erótico-amoroso deste últimopoema noutro modo de amor normal, é asícomo o eros se converte en amor simplemente 'fraternal'. Por iso, quen lea somentes o poema tal como aparece en Vagalumesnon poderá decatarse de que "as formas da

irmán amada" (Vagalumes, 295), eran antes"as formas da ben-amada" e de que as "jalas do ces" (Vagalumes,296) eran antes obviamente perigosos e inmorais .. "bicos longos".

Para rematar, unha sinxela e sincera petición a lectores estradenses ou non desde aposibilidade que me brinda este magníficoxomal cultural TABEIRÓS TERRA. Se porcasualidade vos atopades no vello faiado ounoutro recuncho da vivenda cun deses 'papeis vellos' que 'non valen para nada', nonos levedes sen máis o 'buzón' do lixo .. poderían ser, por exemplo, exemplares do importante xornal estradense 'E l Emigrado ',

do que non se atopan nas bibliotecas exemplares dos anos 1931 e 1932 . . somos hoxemoitas as persoas e biblioteca¡; que os recibiríamos de mil amores. A memoria históricada Galicia grande e pequena -e sen memoriaanda un perdido- depende moito deses 'vellos papeis'. E, por suposto, tamén a reconstrucción biográfica e literaria do poeta estradense Xosé Manuel Cabada Vázquez, naque como estradense e parente do poeta, ando neste intre interesado.

¡Graciñas!

soira pola moa e volvíase a varrer. Mentres, o muíño andaba en

van. Atábase o fo! e acabábase apelícula. Se viña o portor seguíaandando ó compás que este quixese, todo dependía de subir oubaixa-las cuñas; e senón parábano, ben deixándoo sen cuñas oupoñéndolle unha comporta no alto da canle para deixalo sen auga, motor da máquina fariñeira.

varan pola mañá e tiñan tapónsnos oídos porque ¡senón . !. En

fin, o certo era que o roubo demuíños foi unha moda impostapola fame. E tamén era curiosoque os roubados eran case sempre os mesmos .. cousa que faipensar que non sempre o ladrónera de fóra da casa.

Codeseda era terra de muícños: dun só propietario comoCaldeirón no Umia,.o de D. Benjamín nas Quintas, o de Ballesteros e o do Reberete no regueirode Insuela; ou de varios herdeiros, por exemplo: o do Ferreirono Umia, o da Laxe en Insuelaou o das Lousas e Penido en Fragoso, etc.

Todo muíño tiña o seu arranxador. Tiña que pícalo, retellalo,remendarlle con latas a artesa,cambiarlle agullas .. As troitaspasábano mal cando o compostor facía este labor, xa que ó que-'dar en seco eran fáciles de pillardebaixo do rodicio.

Entrar, por primeira vez, nun

muíño moendo era unha aventura. Co primeiro que te atopabaseran coas arañeiras enfariñadaspendurando das ripas coma cortinas e logo coas ratas que fu xíancomo lóstregos da artesa, gaveando polas paredes ou polos paos da quenlla a agacharse en milburatos ou entre os barrotes e aste llas. Dende al í guichaban ómuiñeiro-a, quen con disimulo íaachegándose e, de súpeto, pillaba a algunha descuidada polo rabo.

fóra que clase de fariña, mal ouben moída, estaba a facer. Unstiñan o andar cansado coma o daLaxe ou o das Lousas, e outrosparecían galoupar coma o do Penido.

Ó igual que as persoas, habíamuíños traballador es e folgazáns, ou ricos e pobres; todo dependía do caudal de auga que os

alimentaba. Uns pasaban, os veráns secos, durmindo á sombrado s ameneiros, outros traballaban por horas, a pozadas; euns terceiros non tiñan descanso,tal era o caso dos da maquía

(Caldeirón no Umia) e algúri outro. Mais ata no inverno os habíanugalláns, pois inda non viña aprimeira crecida do río xa

E para acabar direi que todaesta historia de muíños, que nonde muiñadas nin de murñeiras,vén a conto porque eu quero,

dende este foro, propoñerlle ósrapaces e mozos codesedáns, etamén estradenses, que se animen a debuxar unha ruta dosmuíños de Codeseda (uns vinte etantos). A ruta podíase ampliarcos de Arca, Souto e Montillón;terras veciñas e tamén muiñeiras.

E mentres, o muiño seguíaimpertérrito tamborileando a súamúsica; cada un coa súa partitura orixinal. Habíaos para tódoloscompases. Si, era curioso, poloseu tantarantán ti sabías dende

En fin, espantad.as as ratas,empezábase a operación de libra-lo muíño. Se inda non acabara de moe-lo gran con que se puñera e tampouco aparecerá oherdeiro que o viña a poñer, levantábanselle-las cuñas e esfarelábase o puño de millo que quedaba na quenlla. Logo barríase afariña e a puñados íase metendonun fol. Xa no fin pasábase a va-

peaban. ·Alá na década dos corenta,

anos de fame para moitas familias, calquera herdeiro se podía

· atopar, cando ó mencer fose libra-lo muíño, sen fariña que varrer nin millo que traer, pois xaos amables rapiñeiros se encargaran de aforrarlle o traballo.Deus e os santos inda non se

Os nosos días son tempo deturismo e moitos pobos da nosaxeografía viven del. Animádevose aproveitade algo que está aí tirado e que os nosos ancestrosnos legaron. Só tendes que poñervontade pois materia prima idester ahondo.

Non esquezades qu e os muíños son parte da Historia e quecada un ten as súas historias.



4 /

..

Cando en estudiaba o hachare/ato tiven a gran sorte de ser

alunmo dun home que probablemente séxq un dos máis ver

sados na etimoloxía galega. Este home era Elixio Rivas

Quintas, un ourensán nacido nun pobo chamado Fondo da

Vila, no concello de Xunqueira de Ambía. Hai non moitassemanas dei con dous libriños publicados por el nos anos

1977 e 1987 respectivamente, titulados "Frampas " e"Frampas 11 ". El mesmo define as Frampas coma "pallas

soltas que o segador deixa tras de sí, abandonadas, quizais

esquecidas". Con Frampas quixo contribuír Elixio Rivas óléxico galego, e fíxoo investigando a orixe de distintas ver

bas e vocábulos nas aldeas e nos lugares das catro provin-cias galegas, sobre todo en Ourense e Pontevedra.

so de FIADEIROFIAR).-CASULEIRA: corozade corro do mallo demallar pan (AGRELA -MILLERADA - F OR CAREI).

REI). EnCerdedo

din LABARCIA.

LAPEIRO:pedra quevai sobre a ' " ' - " - - ~ - ' - ' " ' - ~

'IDaheiriis 'IDerrn, novembro de 1999

D as "frampas" querecolleu na zonada Terra de Mon

tes quixera facer unhaescolmiña co obxecto deque un traballo que alguén "de fóra' fixo nanosa bisbarra poida servi r para compara- lo sdistintos nomes dasmesmas cousas en distintos lugares , moitasveces cercanos, o que

-CHITO : en Valiñaschaman as í ó poste depedra que noutros lugares chaman CHANTOou FITO (de feito podese r un híbrido dosdous).

boca ou porta do fornoen forma de

Nomes para outras lecturas

- amosa a grandísima riqueza da nosa lingua.Son os que seguen:

ASUCADOIRO: feixiño de palla ou de calquera mata que se atravesa sobre o dental doarado amarrado ás ore-11e iras, co obxecto deabrir máis o rego ó labrar. O diccionario di,ASUCAR : facer sucos

na terra. (Recollido enVALIÑAS - DUASIGREXAS - FORCAREI)-ATRACAR: empurrarun animal ó outro candofan xunta, inclinándosecara a lanza do carroou arado (VALIÑAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI)-ATROLLAR: cubri-lasemente do cereal coa

c o ~ . , t e l a do angazo (VA LINAS - DUAS IGREXAS-FORCAREI)-BAÑO: alacena (ACIVEIRO - FORCAREI)-BULLAR: lugar na cociña destinado á leña(AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).O diccionario trae ANLLAR.-CAMBOTE: eixadónrexo, estreito e delgado,que na parte oposta tenmachada, usado paraarrancar troncos(AGRELA - MILLE-

·RADA - FORCAREI).-CAPON: depresión dapataca llº lugar do brote(VALINAS - DUASIGREXAS - FORCAREI).-CARDEÑO: cobertizoonde se facía o baile(AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).Acaso haxa un paraLelismo entre CARDENO /CARDAR (coma no ca-

-CIMBREIRA: fiambreira (FORCAREI)-COCEDEIRO: cadapedta lateral do forno(ACIVEIRO - FORCAREI)-CONCIRRADO: ~ o g odo escondite (VALINAS- DUAS IGREXAS -FORCAREI). Podevi r de COUTO CE RRADO.

-ENSOLIÑAR: dar encuarte a unha xunta cando a carga é demasiadopara ela, ás veces só encertos lugares col_! ruáispendente (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI).-ERVELLOS: clase dexudías de forma enganchada (VALINAS -DUAS IGREXAS e

FORCAREI).-ESCARABOTE: cañaherla, plata ou similar(SOUTELO - MADANELA - FORCAREI).-ESPIGAZO: astillacravada na punta do dedo e maila feric!_a queprovoca (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI).-ESTOMBALLADOIRO : cama, lu ga r quequeda de deitarse ou onde adoita tumbarse unhapersoa ou animal na herba (AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).-FAUSCA: pinocha, folla do piñeiro (VALINA- DUAS IGREYAS -FORCAREI) . O diccionario trae FAISCA.-GADAÑÓN: especiede rella gadaña para cortar maleza (ACIVEIRO- FORCAREI).-LABARZA: lampazo,romaza ,_ erase de planta(VALINAS - DUASIGREXAS - FORCA-

visera, paradete-las lapas na súa subida (AGRELA - MI.-LLERADA - FORCAREI). O diccionario falade LAPEIRO DOLUME.-LERPE: lingua; úsasena frase: "Estarrica -lolerpe": relamberse porun alimento (AGRELA - MILLERADA -FORCAREI).-LIRIO : rata, lirón(VALIÑAS - DUAS

IGREXAS - FORCA REI-.-LISARIO: conxuntode propiedades da Igrexa parrQquias. Igrexario(VALINAS - DUASIGREXAS - FORCAREI).-MOÑO: forma de angazo de catro denteslongos para arrastra-loesterco (ACIVEIRO -FORCAREI).-MOXEGA: cada unhadas entalladuras ou rebaixes do xugo (COVAS- FORCAREI).-NARCELLA: herbamala das gramíneas, queinfecta os sembrados,

e s p e c i a l m ~ n t e de pata

cas (VALINAS - DUASIGREXAS - FORCAREI).-NICA DA PINl\_: xogoinfantil (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI).-PANTARLO: trampaen fonna piramidal paracazar paxaros (taménixó ou gaiola)(AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).-PEITEIRO: pente oucarda para carda-la lan(ACIVEIRO - FORCAREI).-PENAL: aleta do rodezno ou rodicio domuíño (VALIÑAS -DUAS IGREXAS -FQRCAREI).

-PETADA: pan de cen-. teo e millo, feito no forno da casa (VALIÑAS -DUAS IGREXASFORCAREI). En Cerdedo PETOTE.-PRANADEIRA: apeiro de labranza con pequenas reixas, para remove-la terra eescardala. Escampadeira, escampeladeira (VA-LIÑAS e AGRELA -FORCAREI). .

-RABIOTA: raia que sefai no chan como fito noxogo das bolas (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCAREI).-RANDOIRA: randeeira (VALIÑAS - DUASIGREXAS - FORCAREI).-RIBADOLUME: partesuperior da cociña, sobre a lareira, incluíndo ocanizo (VALIÑASDUAS IGREXAS -FORCAREI).-RODA: eixada (CO VAS e VALIÑAS -FORCAREI). Co '.'o"tónico pechado. O diccionario define RODOcomo o útil compostodunha media lúa de madeira con mango paradiferentes usos.-ROLEIRO: corte quecada segador leva coasúa gadaña no prado(VALIÑAS - DUASIGREXAS - FORCAREI).-SATEIRA: estreitamento final por onde saea auga sobre o rodiciodo muíño (AGRELA -MILLERADA - FORCAREI).-TAMBOIRA: pedra enforma de visera sobre aboca do forno (VALIÑAS- DUAS IGREXAS - FORCAREI) .Tamén TOEIRA.-TAPO: porta de ferro,

antes de pedra, na bocado forno. Dáselle bostapara qu e non respire(ACIVEIRO - FORCAREJ). ,-TEMPERA: curia que .abre máis ou menos oarado (ACIVEIRO -FORCAREI).-TROLLA, TROLLADEIRA: feixiño de palla ou codesos que se ataa cada orelleira do aradopara mellQr limpa-lo re

go (VALINAS a primeira acepción e COVAS asegunda).-VESA: rella do arado(COVAS - FORCAREI).-VIRUXE: ventisca fría(FORCAREI)-XOTA: zurra , paliza(FORCAREI).-ZOADEIRA: xogueteconsistente nunha taboíña atada cun bramanteque, ó ser axitada, e!I1Íteun zumbido (VALINAS- DUAS IGREXAS -FORCAREI).-ZUCHA: á zucha é para chupar (cocer castañas á zucha é cocelascoa pe!, de xeito que ócomelas aprétapse

echúpanse (VALINAS -DUAS IGREXAS -FORCAREI).

Esta é unha pequenamostra de vocabulario,que nalgúns casos terásimilitudes noutros lugares, e noutros casosnon terá nada que vercoas acepcións queadoitan a utilizar nesesmesmos lugares, pero entodo caso ilustran, comoxa dicía, a inmesa riqueza léxica do noso idioma. Vaia en homenaxe aElixio Rivas, un dos estudiosos que máis afondou nas raiceiras lin güísticas da GaliciaRural.



W:aheirós W:errn, novembro de 1999 15

O MANUEL SANMARTÍN

Aderfadeira lección de D. A tonio

Instituto da Estrada, ano 1960

nte deixamos a Do n

Antonio no camposan

to de Boisaca. De voltapara Santiago, camiño da Estrada, eu viña pensando se o descanso que alí ía atopar, poderíaser, para os que en vida tanto oquixemos, o inicio de un esquecemento da súa memoria e, quese algunha vez o lembrabamos,podería ser como un feíto quexa comezaba a pertencer ó pasado.

Pero algo se remexeu no

meu pensamento, e díxenme

que alí, na cova, somentes ficaba un corpo vencido polosanos, pero que Don Antonio

Fraguas, o noso querido DonAntonio, sempre estaría presente nas nosas memorias, nos no.sos corazóns, como queda alembranza dun pai ó que nuncase pode esquecer.

Era polos anos trinta candoDon Antonio veu para A Estrada como profesor no recordado

Instituto da rúa de Bedelle.Despois .. "pasou o que pasou".

Volta a Santiago e prosigue aque ía ser, ata o día da súa morte, un intenso labor docente, literario e investigador, sobradamente coñecido.

Eu -e dígoo humilde e sinceramente- non podo negarmeá invitación que me fan os amigos de "Tabeirós Terra" a escribir unhas liñas como pequenahomenaxe a este gran home

que onte nos deixou, sabedoresos queridos redactores do devandito xornal que eu -¡esto sique o digo con sano orgullo! -seguín tendo, ata o seu pasa-

mento, unha frecuente, respectuosa e cordial relación persoalcon Don Antonio. ¡Cantas horas de ledicia me regalou na súacasa, do seu paso como profesor na Estrada, en Santiago, enLugo . ! . Porque o pracer de estar con Don Antonio non era odialogar con el. Era, simple-

D.Antonio

Fraguasnunha foto de

'familia

'cos

'seusalumnos'

da Estrada

mente, escoitalo. Si, debo dicirque o meu maior disfrute era

escoitar as súas palabras, queeran para min pequenas lec-

cións de sabeduría, nunca ditasnun tono doctrinal ou solemne,que ese non era o seu estilo ,senón coa amenidade e sencillez ca que sempre falou. E esosábeno ben os que o escoitaron,tanto en actos públicos como

en conversas amistosas, o longoda sua longa, fructífera e exemplar vida.

Perdoóu ós que o ofenderon,e nunca tivo unha palabra de

crítica ou de censura para ninguén.

Non me lembro onde escribín un día que Don Antonio eraun home galego, un home sabio, un home bo. E hoxe repítoo co mesmo convencemento.

Onte, falando cos seus familiares , dicíanme que soportou adeiradeira enferrnidade %en un-

vira.Esta é para mín, a última

lección de Don Antonio.

Unha nova fotografía dos alumnos e profesores do Instituto. da Estrada

ha queixa. Fóisenos ó alén coamesma discreccion con que vi-

Descanse en Paz.

Algunhas notas sobre 'Tal vez melancolía'~Eo texto que completa a O

infortunio do soidade eno tempo literario debe

ría situarse antes desta. Son ascatro novelas que marcan <lúasliñas paralelas dentro dunha

saga novelesca que ten como

asunto de fondo a busca da felicidade e, tamén, unha componente telúrica compartida (Dal

mara, un espacio literario noque se van desenvolvendo ouno que desembocan os diferentes argumentos) .

Liña 1.- "O infortunio dasoidade" "Talvez melanco

lía": novelas de protagonista(O Pirata), intentan estructurar o caos (espello do caos

que o protagonista alberga nasúa cabeza), preponderanciada figura da nai, o amor comotáboa salvadora diante do fra-

caso da existencia, Dalmara éprotagonista presente ou futura.

Liña 2.-"Un xogo de apócrifos", "Os séculas da lúa":novelas corais, de estructuramilimetrada e precisa, Dalmara é un referente inequívocoque cohesiona o labor narratatorial, a vontade, de estilo

resulta preponderante en ambas.

Conxunto que fusionaambas liñas. - Queda unhaquinta novela que completa asaga, que engloba tendencias,que as xunta: novela coral e deprotagonista, novela do caos ede arquitectura concisa, novelacon Dalmara como argumento .. pero des a novela é mellornon falar.

XOANCARLOS

CANEIRO

GañadorPremio García Barros

Estructuralmente podemos_ falar de tres tramos no que

o segundo soporta o corpocentral da novela a través do

diario do protagonista. Nomesmo substitúense as dataspor palabras que son parte dunxogo que vai definindo o esencial do texto e, se cabe, da miña literatura.

Creo que é unha novela que_ fala da permanente frustra-

ción do ser humano, da infelicidade encarnada nun profesor de literatura que sofre ungrave complexo de Edipo e unperpetuo desequilibrio emocional, a melancolía que aparentemente vai conduci lo a unh atráxica decisión.

Probablemente sexa unha_novela que ten como fondo

o desencanto, a decadencia,a inutilidade das cousas e dos

libros e dos sentimentos, perotamén é unha novela sobre anon resignación, sobre a liberdade do individuo, sobre a esperanza.

Tal vez Melancolía: O Pira- ta , o protagonista único

(novela de personaxe frontea novela coral: Apócrifos; Séculos) propende á tristeza e á

loucura e á bebida e ao delirio,pero non sempre, por iso coloquei a dúbida <liante do substantivo. Poida que Ta/vez melancolía sexa unha pregunta

que busc.a algunha resposta porparte do lector ou da lectora.

Novela de final aberto, pero_ tamén novela na que o lec-

tor debe construír ou des truír as verdades que o narrado r impón. Cohabitan estas

páxinas vanas mortes sen resolver, e amores sen resolver, e



61

E stamos a mércore s de

feira na Estrada. Mércores de sabores vellos, dede outrora, con ceo em

pardecido, cheo de mensaxes,de historia e de pasado. Os

ollos de Alfredo de Cabanelasbrillan acugulados de nenez eneles, como sempre foi, baila aesperanza, o futuro mellor poloque loitou con crenza e con

conviccións. Alfredo ten postaa proa do seu barco cara ó progreso. A súa tripulación enumérase de humanidade. O selimirar -o de home sempre mozo- abre os horizontes da tolerancia, da convivencia e na xusti za, como denominadorescomúns das existencias. Alfredo , o de Cabanelas da Parroquia de Liripio, xa se escribecomo un filio da nosa historia.Non pechou a porta da súa casapara recibirnos. Alfredo - a primeiras , de xeito xeneroso, todoun camarada - deunos pistas deabondo para sabermos-que elfo i sempre - hoxe o mesmo - unmozo inconformista. Privousede moitas cousas, sufriu taménmoitas, pero hoxe ten abrazosmomos para a esperanza dos

ruáis novos. Alfredo defínesecomo un humanista, dos queaman ó home sobre tódalas

cousas.Nacín no ano quince. Fun

_ á escala de Liripio. A miñamestra era de Salamanca,

moi guapa e moi ben vestida -Alfredo bota un riso de rapazno viño - e namoreime dela,non había outra máis guapa equixo levarme. Eu ben qite iríacon ela, pero a miña familianon deu consentimento. Soncausas que hoxe soan a parvada, pero daquela, cos_meuspoucos anos, eran moi serias,quen me dixese o contrario tíñaas comigo. Sentíame comoapampado mirándoa. Co meusentir voando, soñando comounha nube ó dispar do vento,mesmo penso que lle fixen algún poema amoroso co meupensar de nena.

Cando comeza a contar isto,Don Xesús Alonso Montero,Mino Sanmartín e Valentín, poñen atención. O militar daqueles tempos, compañeiro doutrosruáis desta nosa comarca, ·unsde Forcarei, outros de Sabucedo, abre as páxinas dunha historia que tamén fo i vivida. Haimoitas historias e mesmo afirma sen dúbida ningunha, si, .que hai que face-la campaña

pola palabra, polo co nvencemento dos argumentos serios.

Xoguei ás "loitas ", á es- tomela. Non tiñamos moi-

tos libros, nin mesmo para

a escola,n in encerados. A

MESTRA FACÍA O METROCADRADO NO CHAN. A miíía era unha escala mixtc. e ;amos soamente pala mqñá. OCAWO NON SE PODIA LEVAR NU N BOCADIÑO, nonhabía máis. Por isa, eu pensona escoza como base. De poucoimporta que haxa universidades, se non funcionan ben asescalas e non son de calidade.Aí está a base do f utu ro, nasboas escalas.

A letra da súa historia, xadende neno, píntase traballosa.As cousas, por vivírense en carne propia, apréndanse para toda a vida. Ata non fai falla moito papel e lapis para escribilas.Os retrincos deleirados de Alfredo -como os de Castelaofannos cavilar. Son retrincos en

ALFREDO GARCÍA

O COMARCÁNS DE HONRA

Alfredo GarcíaCaramés, ode

Cabanelas

Otero de Ameixeiras segue neste número achegándose a memoria da

Estrada recollida a través dos seus protagonistas, dos maiores ..

Un momento da entrevista

W:aheirús W:erra , novembro de 1999

carne viva, conservados na memoria e na alma, para tomalostan en serio como por certos.

Recordo os tempos de entroido s. Faciámolos co -

rrendo e pedindo polos lugares adiante. lamas vestidoscon farrapos e pqlla. O propio"entro do ' -o boneco - taménera de palla. Moi imaxinativo.Tirabámoslle neve e lago queimabámolo. E digo ben ó dicirneve, non olvides que a aldeade Cabanelas é do máis alto daEstrada e al í nevaba polo entroido.

Alfredo tamén recorda de

canta-los reís. Non recorda ningunha canción. Tamén as festas, a da Grela, os Dolores deForcarei , o San Amaro de Cod ~ s e d a Na parroquia de Liripio, o San Xoán e en Cabane-1 s, a Sta Lucía e San

Domingos. Alfredo séntese vivo e apegado á súa terra, a esemundo enorme que é a aldea, asúa aldea. Cavila moitas cousase acouta feridas. Sabe das noites escura como a boca dos lobos , das mañás so rrintes de

menceres soleados e dos día sde melura e de mágoas e de

lJ!Ortes para gue outros vivan.NA MINA PARROQUIA_ HOUBO, MOITA EM I-

GRACION. ER A ALGOXERAL. Moitos FORON DECANTE/ROS PARA Lugo, coacomida para o camiño, a andar. Todos sabían o "latín". Eusei moi pouco, xa non fun desatanda. Había na parroquia carro arrieiros, un deles meu pai.Jan por viña a Leiro e a Ribadavia. Dispoñían de dúas oucinco caballerías. "O CARAMÉS" -MEU . AVÓTAMÉN FO / DO OFICIODE ARRIEIRO E TIÑA CINCO BESTAS. Vendía o viña todo polo arredor. Na Graña deCabanelas tamén había outrosdous. Estes fóronse, un paraCacheiras e outro para Sta

Comba. Aló puxeron despacho.Un de Liripio -O MORGADE foise para Carballo. Si señor, amiña parroquia fo i terra dearrieiros e de canteiros.

Unha raiola de sol , como

peneirada entra pola ventá deonde acompañamos a Al- •.fredo. Un pensa que benpode ser ese sembrar

da terra, esa trans

cendencia propia

dos homes que viviron por algo quemereceu a pena.

Unha virtude.De mozo -polo ' ~ Y ; : :me u te mp o- · , ,1 .,.

- había "rua- ,.,,_. ldas" en tódalas aldeas. Alá íamos to

dos e algunhasmozas, a luz de carburo, atendíanlle a ro - ,,ca. As cancións acompañábanse de pandeiretas .OS MOZOS -CANDO AS'RUADAS' - PERCORRIA MO S NA MESMA NO/TECATRO OU CINCO LUGA RES E .. AS MOZAS TIÑANQUE AGARDAR -dinos el confaciana vestida de picardía-. As"ruadas" facíanse nas casas ealgúns lugares tiñan unha ca-.seta para tal. As "fiadas" eranpolo inverno, dúas veces porsemana.

Fálanos do Alfredo mozo,do coñecedor de KENKEIRADES , de Rodríguez Fraiz, ocrego de Campañó, admiradorde Isaac Díaz Pardo. Gústame a

xente progresista, dinos. El bendi, como Noriega Varela, que éo demo quen apaga os candís,quen queima os palleiros, quecando entra nunha casa, todo óscatro ventos. Non nos di a quenel lle chama demo, pero coñéceo.

Xunto cun amigo, con vinte_ anos, fun a Madrid. A idea

era traballar e tamén instruírme. Unha familia deunospausada e traballei de 'peón demano ', de albanel. Afil ieime áCNT, Sindicato: EU SONPROGRESISTA E NO N MEAFILIE/ A NINGÚN PARTIDO. Era a primavera do ano1936. Case que non tiven tempo de paga-la pausada e xa meafiliei ás Milicias Galegas, si,con vinte anos. Fíxeno en Cuatro Caminos. Por alí andabanCastelao e os Gaiteiros de Soutelo animando a que a xente sealistase. Falábannos galegapois sabía que aqueles erantempos nos que había moitosgalegas po r mor da sega. Ta-

mén coñecín a Borobó. Quenformou as Milicias Galegas foio Comandante iglesias. Lagoxa con Líster, tamén falf¡i moitas veces con Santiago Alvarez.

Formamos pa rte do Vº Reximiento, da Brigada Líster. Eraa guerra.

Foron tempos nos que abriron moitas vías de auga.Tempos de barcos con velames rotos. Todo se vest iu de mágoacon arrecendos de morte. O solmal coroaba as montañas e peor lle bicaba os pés ó mar. Asbágoas eran pingas de mal orballo. Os tronos daquel tempometían ben medo. Os fillos erantodos do corazón.

De Madrid fun a tódalas_ frontes. Onde había que

combater al í estabamosnós. Eramos todos galegas. Incluso os xefes. Madrid, Talavera de la Reina, Toledo, Pinto,

Valdemoro, Jarama, Brunete,Guadalajara, Teruel, Belchite,Fuentes de Ebro, Pas o deEbro ..

Era polo medio do verán elogo despois . As áreas volvéronse de tódalas co lores. Os

corpos cansos e inseguros. Morrer

non me im

porta e seq u e d o

malferido , si ,

rematád eme,pedíu-

lle Al-

ó s' s e u s

compañeiros.

E íand ian t e ,

non p o c : ~ nparar. E as

campás, as

que había, soabanroncas , tristes e sen

compás, repinicaban a morte.Todos eramos voluntarios.

_ Tiñamos moita moral. ENTERUEL MOITOS MO

RR ERON CONXELADOS.ESTIVEMOS A DEZAOITOGRAOS BA IXO CERO. Foramos cante-las liñas na Sierrade Pandols. Entre nós circulaba NOVA GALICIA (a revistana que publicaba Castelao "Asverbas de chumbo"). Coa Batalla do Ebro decidíuse a fin.Si, aínda chegaron algúns recrutas, pero xa nada había que



W:abeirós W:erra, novembro de 1999

facer. Si, si, o da axuda .. ¡purocanto! Tiñamos esperanza enque a guerra europea, de comezar antes, salvaríanos, peronon foi así. Palas últimas fomos a Barcelona. Fun feridotres veces.

Moitas almas daquela pere-. grinaron polo mundo. Moitasnon se atoparon máis no camiño. Todos perderon a moradadoce, a paz estaba partida, osolios sabían a vinagre. Ninamos, nin criado, vencedores evencidos. Pouca luz para mirarfuturos. Escuras congostrascostaneiras polas que coller. Ostempos que chegaron touxeronpouco que divertir.

Pasei a Francia en campa- ñía de Enrique Líster por

Le Pertoux e fomos a uncampo de refuxiados. Confinados nunha praia, a de Argeles.O trato foi máis ben regular.Logo aínda pasei a catro oucinco máis -era xaneiro do1939-.Despois .... xa se sabe,nós eramos perdedores.

Non había por dediante eidos que soñar. Non había facenda que sementar. Non habíanin pobreza que imaxinar. Todose volveu unha pregunta terrible. Podemos chorar ó marchar,pero cando se perde, mal se sabe qué facer e fóxese. O ventoxa nin fala e si brúa e funga.Todo se escribe en triste pranto.

Portugal era unha trampa,_ non se podía pensar en es

- capar por alí e así, dendeFrancia, no ano 40, no barcoDE GRASSE, fomos a Londres, xa se comezaba a Jalar daguerra europea. Marchamos aNova Iorque e de alía México,a Querétano.

O noso home, Alfredo, damontaña, de Cabanelas, emi

grante á forza, comezou a lle

falar ás estrelas. Pensaba na tetra, na que ·lle prendía a alma elle brindaba a gloria, pero esta-

. ba lonxe, moi lonxe. A paz santa das lareiras quedaba moi lonxe, pasaba por riba de todos.

Traballei vinte anos nun

_ almacén de cereais. A xen-te, ó saber que eramos exiliados, non fiaba ben de nós.Non é verdade o que pensadesde nós, dicíalles eu. Alí, en México, coñecín a Florencia Delgado Gurrirán, o poeta de Val-deorras, o poeta que escribiu ode Sol e luz para todos, paratodos ar ledo. Xunto con LuísSoto, Velo e Elixio Rodríguez e

"De Madrid fon a tódalasfrontes. Onde había quecombater alí estabamos

nós. Eramos todos galegos.Incluso os xefes. Madrid,Talavera de la Reina, Toledo, Pinto, Valdemoro, Ja

rama, Brunete, Guadalajara , Teruel, Belchite,

Fuentes de Ebro, Paso deEbro .."

outros,· fundaron a revista"Vieiras". Quixen prepararmealgo e fun seis meses á Universidade de noite. Eran tamén ostempos do Padroado da Cultura Galega, unha parte importante da Galicia ideal daqueltempo, a de fóra, a da diáspo

ra, a dos emigrantes e dos exi-

liados.Voando, voando, así corren

Alfredo, si, cara a casa de sempre, a mellor. O tempo foi tecendo a mellor maneira de cami ñ ar. Pasaran vinte anosdende o trinta e seis.

No ano cincuenta e seis_ volvín por primeira vez.Fíxeno vía París. En Hen

daya agardaban por min e tiven que presentarme en Pontevedra nada máis chegar. Tiñaque ir cada oito días e logo cada quince ó Cuartel de Codeseda. No ano cincuenta e setemarchei outra vez e volvín nosanos 58, 60, no 62 e finalmenteno 65. Establecínme na Coruña e adiqueime á construcción.Posteriormente fixen outro tanto en Marín e logo definitivamente para Cabanelas. Gozomoito da tranquilidade da aldea.

Estamos xa case a toma-locafé. Alfredo non toma copa.Nin siquera pingas. No ar faiseunha risa e aproveitamos parafalarlle de amores e de casoiros.

Non tiven tempo. Vivo ben_ cos sobriños na casa da

Armada. Hoxe teño a xubilación de tenente e con algoque fun facendo, irnos tirando.Outros pasárono ben peor cámin. A vida de exiliado faisemoi negra. Saír a busca-la vidaconstitúe un mal, pero irse para non perdela é moi duro. AGUERRA ROMPEU MOITASILUSIÓNS. PARA GALICIAOUTRO TANTO. FO! TANTRISTE COMO MOi NEGATIVO.

Alfredo está coas mans agarradas, que din que unha tapa aoutra. Son mans limpas e de orgullo. Traballadoras e buscado

ras de vida, de horizontes no-

RADIO ESTRADA 107.7Líder de audiencia na nosa comarca ....

8 de cada 10 estra.denses escoitanRADIO ESTRADA•... Está de MODA

/7

"No ano cincuenta e seis volvín por primeira vez. Fíxeno vía París. En Hendayaagardaban por min e tuven que presentarme en Pontevedra nada máis chegar.

Tiña que ir cada oito días e logo cadaquince o Cuartel de Codeseda. No anocincuenta e sete marchei outra vez e volvín nos anos 58, 60, no 62 e finalmente no65. Establecínme na Coruña e adiqueime

a construcción"

vos. A súa mirada non vai lonxe, quere mirar arredor, recordar, que é vivir. Non faría nadaque non fixo, aínda que no sudía foi un perdedor. O mundogaña con estes erros, delesapréndese. Alfredo, de tódolosxeitos, séntese un pacifista. Cre

na palabra e na pluma. A súapatria é o mundo, un internacionalista de pureza e fidelidade.

Gustei sempre de homes e_ de mulleres progresistas.

Isaac Díaz Pardo, Castelao , A Pasionaria, SantiagoCarrillo, Azaña, este sempreme causou admiración.

Nós podemos afirma-lo quedi, as súas palabras son emo cionais, das que saen de dentro .

"A vida de exiliado faisemoi negra. Saír a busca-lavida constitúe un mal, pero

irse para no n perdela ·émoi duro. A GUERRAROMPEU MOITAS ILUSIÓNS. PARA GALICIAOUTRO TANTO. FO ITAN TRISTE COMOMOi NEGATIVO"

ALFREDO GUSTA DOSPROGRESISTAS, DOS QUETIRAN DO MUNDO PARAADIANTE, OS DOS IDEAIS,OS DAS UTOPÍAS.

En machácolles a meus so- briños que se formen, que

estudien, que se metan acontribuír ó progreso. Aínda

están algo verdes, pero hai que

comezar a dicirlles cousas can"do son novos. Galicia ten moito que andar. A unidade fai aforza.

A Alfredo non lle importate-los anos. Non se sente velloe gusta de ver os avós cos seusnetos, si, a falaten, a transmiti

ren humanidades, sabe que osvellos precisan de moita atención, pero está preocupado polos mozos, si, que len pouco,que non escriben, vamos, quelles ve moitas carencias. Tenesperanza na recuperación dastradicións, que son a vida., ACULTURA - dinos el - EOTODO.

Mirade -AFÍRMANOS- CON CERTA TRISTURA

Alfredo - AS NOSAS AL-DEAS ESTÁN A SE QUEDARE N MUDA_S E MOi PRONTO BALE/RAS.

¡Que razón ten nas súas palabras e no seu sentir dicimosnós. Alfredo recorda moi a gusto o "Grado Medio" que llemercaron para ir á escola, sentemoito achegamento pola coloramarela, pola bandeira republicana, pola "internacional", porLíster e por Azaña, por Méxicoe por Galicia enteira. Todo xunto e máis. Non quere crear inimigos e de poder escoller unhaprofesión, gustaríalle ser escritor. Nel a memoria non é trampa. Sabe que o pobo non podeser sonámbulo, nin criado deninguén. Mal se hai que mantelos fanáticos, dinos. Alfredodánola lección do mestre. ACONCORDIA TE N QU ESE-LA MUSICA INTERIORDO SER HUMANO.

Nós concordamos con el, ternos que amar con intensidadeos que sofren e sufriron a historia.

Todos debemos exerecelo e

tamén os nosos fillos.



8 /

C>eó:z:o

En marcha ocenso•

-agrario na comarcaestradense

PABLODende primeiros de Outubro, eata o 31 de Decembro, estase arealizar no Concello da Estradao Censo Agrario.

Este é un traballo de recada-

ción de datos que está libre decalquera taxa ou imposto e osdatos obtidos, que están protexidos polo segredo estatístico,serán enviados á Unión Europea, en Bruxelas, onde decidirán, se procede, a clase de axudas que farán no futuro.

O traballo do Censo Agrarioestase a realizar por parroquias,

de ·xeito que son visitadas polosAxentes Censais, para acadalos datos das diferentes explotacións agrarias. Previamente á _visita do Axente, envíanse ascartas ós veciños pará que acudan ó sitio indicado, polo xeralá casa escola, a casa da culturaou o teleclub, e poidan da-losseus.datos con comodidade.

Os veciños que non recibana carta, e teñan terras e animaís,tamén deberán acudir á cita.Existe tamén unha oficina permanente no propio Concello daEstrada (cun horario de 9:30 a14:00 horas pola mañá e 16 :00a 1 8:00 horas pola tarde).

Os donos ou responsablesda explotación agraria no teñenque levar ningún título de pro-

piedade de terras, nin documento acreditativo, agás o seu propio D.N.I. (Carné de identi dades e a relación, memorizadaou por escrito, das terras de labradío, os herbais, o monte e osdiferentes animais que componen a explotación.

Os responsables do CensoAgrario dan as gracias a tódolos veciños do Concello polasúa desinteresada colaboración.

'fila:heirós 'filerra:, novembro de 1999

O CULTURA

Au as Ve , a revis a

p sía volve o ar ..Acaba de saír un ha nova edición da folla voandeira da poesía estradense, con novos colaboradores e as súas creacións. Augasverso pretende ser un espacio propio no que se poida publicar a poesía de Terrade Montes e as chegadas de fóra do ámbito. A edición, co-producidapolo Concello da Estrada e a Sociedade para o Desenvolvemento Comarca¡ de Galicia é un paso máis da nosa poesía que ó mesmo tempoactualiza e dá conta das últimas publicacións, premios etc. A súa distribución é gratuíta e ademais de chegar a todo tipo de locais, pódeseconseguir nos Concellos da Estrada, Forcarei e Cerdedo, Centro parao Desenvolvemento Comarcal de Tabeirós Terra de Montes, BibliotecaPública Municipal da Estrada, Agrupación de Protección Civil ou

mesmo dirixíndose ó Consello de Redacción de Tabeirós Terra.

Ademais de 'Augas Verso' damos aquí conta doutras novas erevistas, ademais de libros derecente aparición. Por exemploo accésit do Premio de NovelaM. García Barros '98 "Hóspedes do Medo", ven de ser publicada por Edicións Embora.

Anxo Franco

Hóspedes do medo

r ·

//

/ " - \/ ..

/ \\. .'\ \

\

A novela do ferrolán AnxoFranco merecedora dun accésitno Premio de Novela M. GarcíaBarros, trátase dun dobre exercício literario de recuperaciónda memoria a través dos fíosentrecruzados do narrador edos personaxes, no período quevai de 1923 a 1947.

Anxo Franco narra cun estilo áxil, ó servico das historiasque integran a novela, e me diante uns diálogos cheos de

viveza, unha particular visióndunha cidade poboada de mundos que se cruzan sen tocarse.Ferro! vaise debuxando permanentemente dividido entre o racional e o máxico, o rural e ourbano, o civil e o militar, entre

progresistas e conservadores;todo mergullado na axitaciónsocial e política que caracterizaesta época.

A última parte da novelatranscorre no manicomio de

conxo, nunha macabra metáfora da sociedade franquista da

posguerra. Esta novela foi ademais finalista do Premio Blanco Amor no 1997.

ÍODOMORTE

Manuel Pereira Valcárcel(Ouzande 1955), Presentou nasúa parroquia o seu último li

bro Todo marte, no que fai unpercorrido polo nebuloso e escuro camiño da cinza e a morte.

M. Pereira, que xa colaborou en multitude de libros colectivos, ten publicado xa Poemas de cinza, e con Dí a deinverno gaiñou no ano 1992 oPremio de relatos Casa de Galicia de León.

COTAREDO

Revista Cultural e turística doconcello de Forcarei

Xa está na rúa o número dousda revista "Cotaredo", editada polo Concello de Forcarei.Este segundo número está dedicad o ó I Centenario deAvelino Cachafeiro "O ga iteiro de Soutelo" e a súa lendaria vida. Tamén contén unha entrevista co n CarlosNúñez, e artigos no s que sefala de Chano Piñeiro, oMosteiro de Acibeiro, de Rodríguez Fraíz, das investiga

cións na comarca do naturi staFederico de la Peña e do pin to r de Terra de Montes Virxilio Blanco Garrido. A ediciónda revista é gratuita. Para obte r un exemplar, chega con

poñerse en contacto co De-

partamento de Cultura doConcello de Fo rcarei : Tlf.98 6 - 75 50 47 fax: 98 6 -754082.

GALERÍA A ESTRADA

. .

CERÁMICA* LIB'AOS * aAt.:EHÍADE Af1TE *

el Calvo S o ~ l Ó 836680 A ESTRADA (PONTEVEDRA)

Teléf.: 986 57 52 46 - Fax: 986 57 02 94



'IDahdrós ' I D ~ r r a , novembro de 1999 19

XOSÉ LUIS DORELLE

Se acontecer moitas veces

na vida que caemos naconta do que ternos e doseu valor cando o perdemos.Estes acontecementos soen terunha importancia "maior" navida e logo, xa pasados recordámolos e lamentamos a súaperda. .

Estes días escoitei falar lamentando a moitas persoas -xóves e maiores- do seu sentimento de cariño e gratitude queteñen polo desaparecido sanatorio dos "de la Calle" ou dosirrnáns Saturio e Manuel... nomeado oficialmente como sanatorio 'Nosa Señora do Carme'.

Alí, non poucos enfermosdo noso concello tomaron folgos paseando por aqueles xardíns baixo a acolledora -ía dicir'"inesquecente"- sombra dasárbores, sentados ó seu pé baixo a bóveda que as súas pólasformaron._

Aqueles banquiños que teatopabas ó entrar eran imaxesfieis da acollida que os irmáns"de la Calle" tiñan sempre polos enfermos.

Outros pacientes mataríanas súas horas de convalecenciacontemplando os patos no estanque que había ante a portadaprincipal do sanatorio. Tiña sáde operacións, os medios médicos máis modernos da época eata capela con un ou dous capeláns.

Xa,cando fechou as súasportas todo o mundo seguíu coñecendo aquela zona como a"rúa do sanatorio" e foi ata hai

pouco lugar de atallo para moitos rapaces que íamos ó colexio. Un pequeño lugar de tranquilidade na mesma vila, ondetal vez puideran estar l.lbicadasalgunhas dependencias municipais (residencia da terceira idade .. ), que X.a non voltaremos ater pois estes últimos días ungrupo inmobiliario comezou atraballar para facer ali un grupode vivendas.

É inevitable ... e tal vez sexaunha "cuestión de progreso"para o noso pobo", se talaraquelas árbores de gran tamañoe antigüidade é progreso.

Remato co comentario dunconfidente que observaba estupefacto mentres talaban as árbores: "E .. . ¿non se podería ter

('arrefera Je Sanfía50, ¡<m. 3 (1 ;1/rada)

do 13 de maío co 7 de xuño Je 1999

f'orárici: Je 10 a 20 hora5

5dbaJ05' JomÍnjº5 e e 5 f i v o ~ Je 11a 20.

PRESIDENCIA

S(CRl!TA.Q\.A XEAAL >E. P l . A . . ~ F ~ ~ ~ NOEs&"VOL1-1:MENro t.o.M.RCAL

CENTRO COMARCAL

EXPO'f T.\BEIRÓS-TERR.\ OE \10:\TES

•PLi\NDE

DF..SEN\.-OLVEMENTO COMARCALDEGALICJi\

COMARCAS DE GALICJA

Aproximación óCentro ComarcalTabeirós Terra de MontesExposicións, conferencias, xornadas e servició lingüístico, un amplo

abano de actividades celebradas durante o veránDurante o pasado verán o Centro Comarcal Tabeirós-Terrade Montes estivo repleto de actividades que contaron cun altonivel de participación e quecontribuíron á dinamizacióncultural da comarca durante aépoca de menor actividade doano.

O 18 de xuño o ourensánXoán Carlos Domínguez Albere presentou no Centro Comarcal o seu libro Roberto BlancoTo-rres e a súa loita pola supremacía ética. O autor desteensaio e licenciado en Filoloxía Galega foi investigador noCentro de estudios Ramón Piñeiro dende os comezos domesmo. Na actualidade éaxente de dinamización lingüística do Centro Comarcalde Terra de Trives.

Roberto Blanco Torres e asúa loita pola supremacía ética e un magnífico estudio crítico da obra do protagonista doDía das Letras Galegas desteano. Trátase dunha intensapescuda sobre as circunstancias intelectuais e humanas

que protagonizou esta principalísima figura do noso pri meiro tercio do século XX .Ofrécesenos un rico panoramado mundo que viviu, do complexo contexto político daquelas tres primeiras décadas edos avatares qu e acalaron avoz de Roberto Blanco Torres. -

O estudio péchase coa visión interpretativa da súa producción. Para iso reprodúceseo máis esencializado da súaobra intelectual, o poemarioOrballo da media noite é realzase unha lectura en clave simbólica que se adentra nas máisfondas in sta ncias do pen samento do seu autor.

Durante este verán tamén

tivo lugar no Centro Comarcalo lº CURSO COMARCA ELINGUA organizado pola Sociedade para o De'senvolvemento Comarcal de Galicia e aDirección Xeral de PolíticaLingüística. O curso comezouo día 6 de setembro e rematouo día 17 do mesmo mes

Estes cursos son gratuítos etoman como punto de partida arealidade comarcal para que alingua galega sirva como instrumento para coñecer máis emellor a co marca. Nun total de 20 horastratáronse ca tro grandes te-

. mas arredor dacomarca. Ademais do documento acreditativo de terfeito o curso,os/as 13 alumnos/as qu easistiron ó curso obterándous créditos.

A xeogra

fí a , a economía , a historiae a arte da comarca so n osgrandes temasqu e agrupancontidos. Nocaso de Tabeirós- Terra deMontes falouse da ubica ción dos nososconcellos, dosseus lindes, dapaisaxe, dos espacios naturaise da fala de Tabeirós-Terra deMontes.

No tocante á xeografía analizáronse os principais sectoresproductivos da comarca, o sec-

tor madeireiro tan importantepara o concello da Estrada asícomo o sector gandeiro, pilartamén fundamental da comarca.

A pegada das Guerras lr mandiñas en Tabeirós-Terra deMontes así como os Guerrasnapoleónicas tiveron o seu

apartado á hora de falar da historia da comarca. Tamén se falou do nacemento dos nososconcellos, da presencia celtanestas terras e da pegada que

,.....,_,_,,,.,.-;· deixaron na nosa toponimia.

No bloquede arte estiveronpresentes o Pa-

, zo de Oca e oMosteiro deSanta María deAciveiro. Den tr o do mundointelectual fa louse de Manuel García Barros, dofotógrafo Virxilio Viéitez Bértolo e do gaitei

ro de Soute1o ,Avelino Cachafeiro Bu ga ll o .Por último fíxose un breve repaso das festaspopulares danosa comarca: oAntroido doUlla, a Festa doSalmón e a Rapa das bestas deSabucedo.

SERVICIO LINGÜÍSTICOO Servicio Lingüístico Co

marcal é unha unidade técnicaque traballa dentro do CentroComarcal. Organiza e resolveas necesidades linguísticas en

galego que xurden na comarca.Nunha vertente interna para oCentro Comarcal maila Fundación e noutra, na medida dassúas posibilidades, está a dispor de tódolas entidades e asociacións comarcas e particulares. Ademais, o ServicioLingüístico elabora documen

tos de traballo e normaliza enmateria linguaxe as comunicacións internas e externas querequiren as relacións profesionais e desenvolve servicios deformación como o Curso COMARCA E LINGUA, xuntocos servicios de dinamizacióne asesoramento lingüístico.

EXPOSICIÓNS

No apartado de exposicións, durante os meses de verán foron varios os artistas queacudiron ó Centro Comarcalpara dar a coñece-las súas creacións .

RAPA DAS RESTAS do 13

de xullo ó 6 de xullo. Duranteeste tempo puidemos ver fotografías, carteis e ferros que di

versas familias de Sabucedotrouxeron o Centro Comarcalpara que puidesemos coñocela historia desta fermosa tradición.EXPOSICióN

FOTOGRAFICA F E S T ADOS PEREIRIÑOS, a travésde 60 fotografías puidemos saber en que consistía este c ertame escolar que incluía as parroquias de Rubín , Olive s,Curantes, Pardemarin e Lamas.

"TRAPALLADAS". RI -CHIÑOS EN CARTON PEDRA. Exposción de Luis Iglesias e María Otero dende o 17de agosto ó 2 de setembro nocentro.



10 / W:aheirús W:erra, novembro de 1999

Fala-se do galega como de unpovo apático, individualista, conformista e receloso ante calquercausa que lle veña de fóra ou queaporte calquer no vidade. Porén,se nos achegamos aos costumestradicionais da Galiza rural, queé á que nós pertencemos, comprobamos como todo o quefacer

cotidián, todas as tarefas que de-bían ser realizadás nunha casa aolongo do ano, estaban repletas demomentos destinados á colaboración viciñal e ao traballo en grupo: labores desde a mata do porco ata á sementeira, pasando porvendimas, veceiras, lavado daroupa ou a construcción de novascasas; festas desde os seráns atéo Sanxoán, pasando polos Reis, oAntroido, as feiras... a estruturasocial da cultura galega tiña oseu envasamento na relación entre o grupo que c9mpón a comunidade, sexa es ta un lugar, unhaparroquia, un barrio ou unha bisbarra. Isto facilitou, en momentos da nosa historia en que se deron as circunstancias adecuadas,o artellamento do movimento

asociativo como unha cousa na

'tural, o paso lóxico que seguía aün traballo en común que exixíaa institucionalización da accióncolectiva.

Os membros de Mistura realizan diversos actos en conmemoración do seu décimo aniversario

A falta de memoria histórica pode facer-nos pensar en outros

tempos moi arredados (ou moiachegados) a nós, ou en outraszonas da Galiza máis dinámicasque a nosa Estrada. Porén estamos a pensar nesa Estrada dosanos vinte cuxo poder viciñal eraquen de mobilizar milleiros depersoas en defensa dunhas ideas,ou quen de sacar adiante proxectos xornalísticos propios ou

quen, aínda, de suplir o papel doEstado en campos como o da

educación (cantas escolas estradenses foron construidas gracias

ao esforzo de viciños,e viciñas?).

Que é o asociacionismo'!Quizás pode resultar excesiva

e soberbia a declaración de martedo asociacionismo estradense. Afin de cantas, de observarmos onúamero de Entidades Sen ánimode Lucro da Estrada (E dicer,asociacións) inscritas en calquercenso institucional (Xunta, Deputación, Concello), veremos

que pasan do cento; por iso debemos explicar antes que é para nóso asociacionismo.\ Unha asociación é un "grupode persoas": calquer grupo estarácomposto por un individuo en relación con outros individuos. Istoé difícil de conseguir na sociedade actual, que fomenta o individualismo e a competitividade ,portanto a estabilización de cal-

.9uer grupo xa é de por si todo un

valores persoais. Por iso eremosque toda asociación debe ser crítica coa sociedade-na que participa (senoh non ten sentido a súaexistencia), significando esa participación que toda asociacióndebe estar enraizada no seu entorno.

Sobretodo, unha asociación éun labor de equipo con funcionamento democrático: a iniciativa debe leva-la o grupo e todoel ser partícipe dela; ao mesmotempo calquer membro da asociación debe sentir-se con direitoa participar e a levar esa iniciativa. Ser membro de unha aso

ciación non é sentar e agardarque quen sexa, unha persoa, unhadirectiva, etc., nos dea todo feito ,senón nós mesmos, en canto per

soas partícipes de un proxecto,

Susana Mª Sánchez Arines... -· . -

mistura, dez anos e

un

O que si é certo, e queremosdestacar, é que toda esta tradición democrática, porque demo

crocia é iso, que sexan os proprios membros de unha

comunidade os que leven a iniciativa para procurar soluciónaos seus problemas, está a perder-se, senón case perdida de todo, no concello da Estrada (eaqui si que somos específicos).Se os corenta anos de ditadurafranquista e as mudanzas socioculturais que trouxo consigo o'progreso' acabaron coa tradición asociativa do povo estradense, a chegada da democracia nonimplicou unha renovación ou un

rexurdir desa mesma tradic"ión.Non sabemos se o asociacionismo na Estrada faleceu de mortemorrida ou de morte matada ,mais do seu estado cadavériconon hai dúbida.

logro. Unha asociación debe serun 'espazo de relación' entre perso"as, un ponto de encontro.

Unha asociación debe ser unproxecto. Desde o momento enque nace un grupo, este debe teras suas finalidades, os seus obxectivos, e eses obxectivos debenser estábeis: unha asociación éunha construcción sempre a longo prazo. Mais unha asociaciónestá viva cando se mostra dinámica : cando os seus membrosson quen de correxir e mudar amedida que adquiren nova experiencia, novas ideas, novas persoas.

Unha asociación debe se r

educativa -e política: eremos quetoda asociación debe optar publicamente por un modelo de sociedade, de aí a característica política, e ese modelo de sociedade hade ser procurado através da edu

cación, da mudanza de atitudes e

sentir-nos protagonistas do mesmo.

'o asociacionismo na Estrada.

Toda esta reflexión acaba ondecomezou: hai realmeQte movimento asociativo na Estrada, ousirnplesmente existimos unha série de grupos que andamos adanzar, uns á volta dos outros ,mais sen termos claros os pasosdesa danza que danzamos?

Cantos dos grupos existentesna Estrada exercen un labor estábel, teñen un proxecto, optan porun modelo de sociedade concreto, procuran mudar as _persoas

que participan das suas actividades, realizan un labor de equipo edeixan espazo á participación detodos os seus membros?

Non é máis habitual que traballemos movidos pola inciativadesgastante e esgotadora de unha

ou duas persoas, que unha vez

aborrecidas abandonan con aconseguinte morte da aso

ciación? Non é máis habitual queas nosas iniciativas se movam no ·-limbo incerto da improvisación,sen termos reflexionado sobreaquilo que queremos e como ovamos conseguir? Non é máishabitual que sexamos grupos quenon nos mollemos por nada, camiñando sempre polo carreiro dafalsa neutralidade, e fuxindo doposicionamento crítico ante omundo que nos rodea e o nosolabor?

Non é máis habitual que casetodas as iniciativas marran porfalta de meios e infraestruturas,que en nada fomentan o xurdi mento do asociacionismo (paracando unha Casa da Xuventude,

para cando Centros ou LocaisParroquiais en todo o rural, porexemplo?)? Non é máis habitualque sexamos todas as asociaciónsexistentes un caixón desastre onc

de colle todo e nada?

Mistura: dez anos

Depois de feita esta reflexión, edentro do contexto analizado,eremos que é digno de celebrarque a nosa asociación, mistura,

faga dez anos. Durante estes dezanos tentou mudar o ambienteasociativo na Estrada e, teña-oconseguido ou non, o éxito radica en que segue aí, a tenta-)o.

mistura naceu no ano 1989como unha Asociación de Tempo Libre cuxo fin era fomentar oaproveitamento positivo do tempo libre por parte, sobretodo, dainfancia e s t r a d ~ n s e Pouco apouco o proxecto foi medrandoe ampliando a sua esfera de traballo. A medida que os membros da asociación adquirimosmais experiencia sentimos a necesidade de unha mais profundaformación: isto levou-nos a criar

, unha Escola de Tempo Libre,

coa finalidade de formar-nos eformar outras persoas para poder traballar con profesionalidade no campo do tempo libre.

A nosa escola, que cumpre 5anos de actividade, foi, no seumomento a primeira fundada no .rural galego. Através da actividade da escala e da asociaciónfomos entrando en contacto conoutros grupos, que tamén traballan no tempo libre, con outras

persoas, que se integraron ou

non en mistura, e por suposto,con todas aquelas persoas quedunha forma ou outra participaron nas nosas actividades .

Todo isto deu-nos unha experiencia da que agora podemos

louvar-nos. Mais é unha experiencia que ás veces non ten onde se concretar. En moitas ocasións ternos a sensación de quemistura ten capacidade para facer e aportar a vida socio-cultural estradense moito máis doque aporta . E iso se debe entreoutras cousas , á fa lta de base

asociativa.Durante todo s estes anos

mistura ten colaborado con outras asociacións do concello, detodo tipo, e case sempre con

moi bos resultados (A.X. Zara

beto, S. D. Rio Ulla, Xunta Parroquial de Ouzande, A.VV. OCastro de Olives, A. C. A Xesteira , A. Gastronómica Estra

dense, A.P.A. Pérez Viondi, Com is ións de Festas , Recreo

Cultural, A. X. Estadea , A. Ecoloxista Xixirei ..). Foi esta a úni-

- ca forma de podermos traballarno rural' estradense, demasiadoamplo para chegar a todo el polanosa conta, e foi a mellor formade facer chegar o noso traballo agrupos de persoas que senón

non nos coñecerian. Cremos queesta é a mellor forma de traballar: Colaborando na medida doposibel unhas asociacións coasoutras, compensando a posibelfalta de meios de unhas cos quepoidan aportar outras.

A.vida de unha asociación,

que depende da voluntariedade eadicación das persoas que acompoñen, non é precisamentefácil. Hai épocas boas, mas haimoitas nas que todo sai mal ounen sequer sai. Seguir en pé

apesar diso merece toda a festaque se poida facer, e por iso estamos moi orgullosos dos nososdez anos de pequena história, depoder dicer que entre nós haipersoas que están a traballar

desde aquel 1989 sen perder asganas, e de que outras moitas teñan medrado coa nosa aso

ciación.Só nos gostaria que outras

moitas entidades cheguen a celebrar co mesmo dinamismo, estes dez anos que nós festexa

mos. Sen tempo que perder.

Dez anos de mistura .



'IDaheirñs 'IDerra, novembro de 1999

VALENTÍN GARCÍA

Entre o 4 e o 12 de setembro, celebrouse na Estra

;da, nas instalacións da

Fundación de Exposicións eCongresos da Estrada , a XII IFeira do Moble de Galicia, o escaparate das nosas fábricas e talleres que neste ce rtame anualensinan o traballo dos carpinteiros da Estrada e tamén os de fó-ra . Femuga, que así se lle vénchamando ultimamente a este

evento, conta con cada vez máisexpositores e visitantes que seachegan vender, comprar ou simplemente observar para facersecunha idea de como equipar unhacasa. Todo es to dotou a Feira

dunha enorme trascendencia dentro do sector do moble e dun

prestixio dentro do abano de feiras en Gal icia que medra día adía.

Tabeirós Terra, quere resaltar neste número, as impresiónsque a Feira deixou no seu novoPresidente - Executivo, ManuelRamón de la Ca lle Amaro recentemente chegado ó cargo, para substituir a Xosé FemándezVieitez no cargo ó ter que facersecargo este último da Alcaldía doirmán concello de Silleda. Quixemos facer esto cunha entrevista días despoi s de rematado oproceso feiral por ve-lo sabor deboca dun estradense qu e ten

<liante de si retos no plan ben feiral, industrial, económico, cultural e turístico da Estrada, unhaimportante bagaxe para calqueraPresidente Executivo. Vexamos o

que nos contou:-¿Quen é Miguel Ramón de laCalle Amaro?-Pois Miguel de la Calleé un estradense máis, que medrou aquí,estudiou o bacharelato e a carreira de económicas en Santiago entre os anos 1969-74, para comezar a traballar no Banco Simeóndurante case 14 anos. Nese peri- ·odo fíxernne auditor, compaxinaba traballo e vacacións cos estudios. No ano 1989 incorporeimea Caixa Pontevedra ata xuño do99 que vin que se convocaba apraza da Fundación, presentei ocurrículo e tiven a sorte de serelixido entre tódolos candidatospara ocupa-lo cargo.-¿Como recorda o paso polo

mundo da banca?

-Pois en principio, teño que dicirque me tocou vivi-lo mundo dabanca en tempos de cambio, xaque nos inicios do período democrático, cos períodos inflaccionarios que había, na zona da Estrada buscábase o pasivo, semprenun ambiente de traballo moi bo,no que os compañeiros de traba- ·.

llo eramos amigos, comparandoa xuventude, os anos de recén casados etc; gardo todo esto na memoría con moita gratitude. Cando fun para a Caixa, xa eu eramáis maduro, e aínda que sempretiven a sorte de estar nun bo ambiente, foron anos de máis aprendizaxe, xa cambiaran moitas cousas na banca, foi un período noque cheguei a certo grao de análise de operacións económicas,

ademais de exerce-la miña profesión de forma liberal , traballabanunha empresa na que levaba osaspectos contables e financeiros,tendo que renunciar mesmo moitas veces á compañía da familia.-¿ Cal fo i a prime ra impresióncando lle dixeron vas se-lo Presidente da Fundación?-Pois máis que nada alegreime,porque ía servir a unha comunidade na que sempre estiven integrado e da que fun sempre defensor, que é A Estrada. Así, pola

experiencia que me aportara meupai, que foi Alcalde do 1940 ó1953, sen buscar nunca o benpersoal, senón buscando o ben dacolectividade, meu pai semprenos dicía a tódolos irmáns queademais da busca do ben persoalque existe en tódalas persoas por

natureza, existe o ben da colectividade, que se debe buscar candose ocupa un cargo público, recordo unha frase de J E Kennedy,que dicía "non preguntes qué pode facer USA por ti, pregunta

qué podes facer ti por USA", esoé un pouco o que vin facer euaquí, xa que aínda que teño quemanter á miña familia igual quecalquera, o que debo facer é sacar esta Fundación adiante.-Os cambios na súa vida persoaltiveron que ser importantes conovo cargo ¿en que se nota

máis?-Pois unha cousa moi simpáticaque me pasa é que despois de 24anos de entrar a traballar ás 8 h,sigo despertando á mesma hora.O traballo en Santiago era máisrelaxado que aquí, que hai moitolabor que facer. O bo que teñoaquí é. que estou entre veciños enon teño desprazamentos, peroaquí hai, moito de que preocuparse, polas feiras, polo plan desaneamento que ternos en marcha e moitas cousas máis.

O que si atopei foron bos profesioanis, xente que me está aaxudar moito e que coopera comigo no traballo e me evita moi ta tensión.-Seguramente organizar unhaFeira do Moble de Galicia, especialmente a primeira da súa vidadebe dar moito traballo ..-Dá traballo, o primeiro buscarexpositores, e falta por conseguirun maior aperturismo da Feira,gustaríame que houbese máis ex-

/ 11

positores galegos que viñesen

aínda que esta non sexa a súa zona de influencia no mercado. Ternos que convencelos que a Feiravale para sementa-lo que Iogo serecolle durante todo o ano, nalgúns casos pode achegarse mesmo ó 80% da producción. Monta- la feira ten eses

inconvenientes sempre dos problemas de stands, faltas de enerxía eléctrica, etc, pero tamén tenunha parte moi boa como é que axente monte e estea satisfeita para face-las súas transaccións.-¿Cando se sinte máis tensión,días antes da Feira ou nos díasnos que se celebra?-Tres días antes, porque despoiscreo que xoga un papel importante no relaxamento o esgotamento físico que supón atenderlas autoridades , o público,

visita-los expositores tódolos días pola mañá por ver se estáncontentos, que todo esto entendoé a miña obriga, a Feira sen elesnon sería nada.-O momento máis grato . .-Como estradense, despois da

inauguración, co Presidente daXunta, cando iamos percorrendoo recinto e se ía levantando o te lón dos expositores que eu aíndanon vira, por non considerar ético entrometerme no seu traballo.É como se empezase a función enotas como te sintes orgulloso dotraballo de tódolos profesionaisaquí representados.- O máis ingrato ..-Os fallo s, as deficiencias que



12 /

orixinan cabos que quedan soltos. Un problema que ternos queresolver é o de non estar adecuadas as instalacións para os discapacitados, son detalles que noncaes neles ata que os ves.-¿Cantos visitantes tivo a Feira?-Andiveron en torno ás 88.000

persoas, o que supuxo superar tódalas espectativas, tamén pensamos que axudaron as datas e osdías nos que se desenvolveu.- Cando vostede chegou á Fundación dixéronlle que aquí habíaun premio de xornalismo chamado "Reimóndez

Portela" ¿que llepareceu?

-Eu xa tiña coñecemento <leste Pre-

mio, o ano pasadosen ir máis lonxe

viñera á entrega, Amiña aposta foi to tal dende o principio, pois como

economista penso

que a cultura nonten prezo, todo oque invistamos encultura, benv ido

sexa, eu son da

opinión de Curros"benvido sexa oprogreso aínda quesexa botando fu me". Vexo neste

Premio un agradecemen to a unha

persoa qu e foi opai desta Feira, comezando con aquel"Salón do Moble",que se facía nun-

has condicións moidifíciles, había quesubir e baixar mobles a unha segunda planta. Tamén

me gustou o Comité de Seguimento que atopei, persoas que deforma altruísta defenden e cultivan a nosa cultura galega quesempre estimei moito.-¿Que lle parece que unha Fundación cun carácter predominantemente industrial teña noseu seo un premio de xornalismopara artigas sobre a lectura?-Non son para nada incompati

bles, son dos que penso que tó-

dolos días despois de traballar,debemos ler, ben sexa o periódico, un libro etc. Ler é cultura epor medio da lectura accédese aetapas do coñecemento distintasás que nos dan habitualmente osmedios de comunicación. Taménme sorprenden a cantidade de

traballos presentados e a súa calidade. Eu· sempre fun lector detempo libre, agora mesmo estoulendo sobre a Guerra Civil, unepisodio negro da nosa historiaque nunca deixou de sorprenderme, pero esto lévame moito máis

tempo ca ler artigos de prensa emeditar ou opinar sobre o seucon ido.-Parece vostede un "economistade moita lectura" ·-Si, é certo a lectura axúdanos ase r máis obxectivos, a coñecer

outros países, a ter outra perspectiva en moitas cousas, e todo estovainos aportando o factor que necesitamos para formarnos, que

non nolo dá tanta televisión con

fútbol e tertulias nas que sempresaen os mesmos, terían que renovarse estes medios.-Ó final todo está relacionado¿non ere que v espírito críticoda xente axuda a vender moblesdos nasos talleres fronte ás fabricados en serie noutros lados?-Evidentemente, a lectura axudaa ter un criterio propio, así non éo mesmo levar un moble da Estrada que outros moitos que haipor aí, o noso é un moble moinoso e sobrio que imprime personal idade nu nha casa. A forma-

ción axuda asaber o que unquere atopar

ou facer a medida en moble.- Vos te de fo i

testemufla deexcepción donacemento doembrión destaFeira ¿pode

contárnolo?-Efectivamen-

te, a principiosdos anos oi tenta estaba eu naCo m isión de

Festas da Es-

trada e atopándome na Al-

caldía foi NoniAra újo quen

lle comentou óalcalde Rei-

móndez ¿por-que non facemos un ha

exposición demobles?. To-

mouse aquela

idea, estaba

ademais alí

Tucho Garri-

do, Fito Carballo, Finita Neira, o marido e alguén do Recreo Cultural. A ideaxurdiu nos meses de abril -maio eese ano ou o seguinte, non recordo, fíxose o primeiro certame.

Neste sentido Reimóndez tiña

moito contido humano e era moisensible a estes temas.-Por último: ¿que causas lle gustaría cambiar nesta Fundación?-Creo que máis que cambiar hai

que evolucionar, ternos que dar

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

máis utilidade ás instalacións,

para así crear unha necesidadeque leve á súa mellora e ampliación. Neste sentido estamos traballando nunha Feira Profesional, que se celebraría en distintasdatas, non orientada ó consumo,senón ás transaccións e xente docomercio. Sería unha feira máisrelaxada na que os ex- _________positore s puides en

atender mellor ós pro-fesionais. Así comple-taríamos un ciclo de

feiras con estilos dis-tintos.

Será unha feira conmenos visitantes e menos vistosa, na que seensinen aspectos técnicos. Intentaremos quese celebre no primeirosemestre do ano.

Tamén me gustaríasanea-la Fundación, haique levar a cabo o Plande Saneamento que nospermita afronta-lo futuro coa tranquil idade eéxito que este marabilloso proxecto merece.

Estas fo ron as declaracións do Presidente da

Fundación, as í notasfixo chegar entre palabras amables pausadase sabias, como o homeque está seguro do que

ten que facer, porquecoñece o sector e o en-

/ 1 1 ú . ' l ~ ( ! J [ j [ 1 [ i l [ j Q [ i j j @ ~ 0 f 3 8[ f J @ ) [ i l í ] [ 3 r 1 f ü ~

torno, o sitio e a xente, ~ - - - - - - - - - - - - - - - - ~que é tanto como dicirque coñece tan ben o seu propiomundo como se coñece a si mesmo. Dende Tabeirós Terra desexámoslle con afecto días de prosperidade e ventura.

O remio XomalísticOjM. Reimóndez Portela,

......... "foi entregado o 10 desetembro pasado, correspon-

déndolle o l' Premio a Francisco Castro Veloso pola súa seriede artigos publicados en

"Atlántico Diario". Xunto copremiado, obtiveron menciónsespeciais Francisco F. Martínezco artigo titulado "Vivir nos li-

bros", o veciño e poeta de Ouzande Manuel Pereira Valcárcel con "Outras mil primaverasmáis para o libro" e Xoan Neira López con "A lectura, alter

nativa segura". Todo o acto foi



)'IDaheirós '<!!erra, novembro de 1999

mantido cun discurso de granmestría por D. Xosé Luis Ba-rreiro Rivas, Profesor titularde Ciencias Políticas da Uni-versidade de Santiago.

DISCURSO DO GAÑADOR

O xurado do Premio Xomalístico "Manuel Reimóndez Porte/a' tivo a ben concederme estegalardón po r un conxunto de artigas que trataban eneal da lectura como hábito e o seu futuro.Os meus sete trabal/os levabanpor título, Ensinar a er, A Criseda Lectura, Escritores, Animará

Lectura, Viaxar ós Autores, Ser

Libres polo Libro e Por que ler.

Pídenme agora que faga unha

síntese. Éme moi dificil, por non

dicir que me foi imposible faceta .Nembargantes, tentarei amasar/les, nos seguintes minutos, queera o que eu qui.xen expresar nosmeus traba/los sabor deste asunto. Xa que logo, deixenme que

llesfale do que me preocupa.Preocúpanme poucas causas.En realidade, só as que pagan apena. E unha das máis importantes vén senda, para mín, todo orelacionado cos libros e á lectura, os e up re -

se n tee, sa-

bor detodo,

o seu

futuro.O te-

ma int eré -

same,

para

empe-

z ar,

p o rpu ro

p r a -

c e regoíst a .

E n -

cánta me ler.

S o nlector. Compulsivo, gozador,

abusivo e desordeado e, xa que

logo, preocupado polo asunto.Nembargantes, as causas nuncano s gustan porque si . De ben

convencernos, traernos á causa

lec tor a canto antes, como meaconteceu a min, e a tantos outros coma min.

Tiven sorte.Mais non é un trabal/o sinxe

lo, nin sempre sae ben. Nembargantes, se principiamos cando

nenas, será todo máis doado. Sequ eremos que os cativos lean,hailles que aprender a ler. Non

me refiro agora a descifrar esescuríosos, redondos, enigmáticose garabateantes signos que son

as letras, senón que o que debenentender, o que có mp re que

aprendan, é que os libros gustane que agradan, non porque algunha clase de imperativo cultural e de boa educación o ordea,que os libros deben gustarnos,senón qu e gustan porque son

moi divertidos, porque son interesantes, porque son, de Jeito, omáis interesante e saboroso quepode haber.

Pero isto, como digo, haillo

que aprender, e para que iso

aconteza non haí. que confiar só

nos colexios, rendo en canta por

suposto, que o labor dos mestres

resultafundamental. E xa sei queestou dicindo o contrario do quedecote se pensa, pero dígoo como o sinto. O traba/lo afacer está nas casas. Por suposto que ocómodo é chegar ó fogar, rendi-

do e farto despois de trabal/ar,tirarse no so fá, e enchufar ós nenas á nodriza catódica esa que éo televisor.

Que traguen o que /les boten.Pero non. Hai que traba/lar aínda máis ó chegar a casa. Hai

que vence-la tentación da pre

guiza. E deitarse con eles nochan. E coller os libros e facer/les ver que alí están as me/loreshistorias, as máis fermosas.

Dende os seis meses de vida dosnasos cativos, se somos constan-

tes e imaxinativo s , podemos

facer que toleende ledicia diante dun libro. !sosi, é fundamental que mamá epapá se impli-

quen. Se o meuneno ve que eupaso da tele, edos goles repetidos por enésima vez e que estou farto de verpero que me botan ou travolta

dende o inimaxinable ángulo

inverso, e dos

famosos e das

súas festas, eve, pala contra,que leo con el,que me implicocon el cos piratas, cos animais

que ja lan, cos nenas rebuldeirose as nenas fe dellas que decote

enchen os cantos, daquela coidoimposible qu e non lle guste a

. ·-! '

lectura nun futuro. Algúns amanos coches de carreiras pola afección do pai, por poñer un exemplo ca/quera. E a case que tódo

los nenas que /les gusta o futbolé porque o maman na casa. Daquela, por que non había de se/o mesmo coa lectura. Papá ouMamá teñen que entrar pala

porta dicindo, engaiolados e fe-

tices, "mira filliño que libro máischulo tráioche aquí" . Ollado

dende estes parámetros, ¿quen

se atreve a Jalar da crise da lec-

/ 13

tura? Eu, a/amenos, non son capaz.

Falaría, como moito, da criseda xente, que anda melancólica

e triste e non ten arelas para ler.

E teño que convéncelos a todosde que o que digo, o que dicimosQS que aquí compartimos espíri

to e comuñón leda co libro, que écerto, que non hai nada mellar

que ler. Se queres emocionarte,le. Se queres entender, le.

Vivimos na época das emo cións fortes. Uns cáiganse de

pontes valeirando o carpo na

nada, outros Jan parapente, tentando ulisca-lo recendo das nubes, outros, eu que sei, nadan

entre tabeiróns. Eu, que querenque /les diga, son/les máis acougado, e penso qu e nas follas

dunha boa novela de aventuraspodo atapar todo o que precisopa ra vibrar. Cando neno lin aSalgari, e Mompracem non tensegredos para min, estiven con

Arthur Clark, e quedei impresionado con Marte, viaxei con Verne nun globo, unhas cinco sema

nas, moito máis do que ca/queraaxencia de viaxes poderá darmenunca .. Pero despois entendín aemigración e a dor dos que marchaban nos peiraos, a traversade Rosalía, e entendín mellar

quen eracon Castelao .. Eque /les

vou con-

ta r qu evostedes

non sai-

ban, de

cando tiíia quin-

ce anos eandabaco cora zón esnaqu i za do

por mor

dunha

rapaza

presumi-

da qu e

non me

facía caso nin-

gún . Caeron nas

m i ñ a s

mansos Vinte Poemas de Amor

de Pablo Neruda. E eu entendíªº todo .. Tiven sensacións Zen-

do . Moitas e de todo tipo.N embargantes e a pesa res

de todo o dita, a socidade enteira preguntase, ¿pero por que

teño que ler? Respostarei con-

tando unha historia final. Mellar: contando a historia. An tes, noutros tempos, o poder, osistema, o estado de causas ou

como queiran vostedes chamalo , temía á xente moza.

Por definición, se r mozo era

ser revolucionario. Os que na-

cimos despois daquelas datas,só podemos sentir nostalxia

du n tempo que non vivimos.

Unha nostalxia, xa qu e lago,

bastante estúpida. Pero eran

as í os tempos e as xentes eran

así. A rapazada apuntábase atodo comportame nt o que re-

cendera, aínda que só fose un

pouquiño, a revolución , a con tracultura, a diferencia. Por isahai que ler. Semella como que

agora non interesa moito que

leamos. O que interesa e qu e

chegue o domingo para ir ó

fútbol, e o luns, ler os resumas



14 /

dos partidos de fútbol, 'e o martes, prepararse para o mércores, que hai liga europea defútbol , e o xoves comenta-laxornada anterior, e o venres,por suposto, prepara-lo partidodo domingo, despois de ve-lodo sábado na tele, érache boa.E iso que nós non xogamos.Pero semella como que ternosque estar todo o día pendentediso, ou de Rociíto Carrasco,que ese si que é un problema.Eu, a iso, para dicilo cunhafórmula ben coñecida por vostedes, cháumolle PensamentoUnico. Que traducido quere dicir Ausencia de Pensamento.Non pensen. Ocúpense de chorradas e non amolen. /so é oque nos din. Por iso hai que ler.Para resistir. Cando leo, candotento maxinar unha situación,comprender unha reflexión, gozar dun poema, estou a empregalo maxín, poñendo en fun c ionamento a arma máis

revolucionaria que nunca secoñeceu: o cerebro.

Nestes tempos, emprega-lamateria gris é resistir. Daquela, ler fainos libres. O lector élibre. Ou, cando menos, é máislibre que aquel que non le e sóse preocupa desas cousas que

W:aheírós W:erra, novembro de 1999

como acabamos de dicir, nonnos deben preocupar. E istohaillo que contar ós adolescentes.

Moitos deles xa abandoarono libro pode que definitivamente. Pero non Estudio Estadio.Hai que seguir sendo revolucionarios, e a día de hoxe émoito máis revolucionario entrar nunha sala de exposiciónsque calquera outra cousa, ir óteatro máis que nada. E, porsuposto, ler. O exercicio da lectura é a revolución completanestes tempos ágrafos e poucoilustrados.

Esa sería a miña resposta:debedes ler, xente moza, porque a liberdade pasa por aí,por move-lo _maxín. E candoles, pensas. E para dicilo comoDescartes, daquela, existes. Senon les non existes. Es nada.Non es.

Remato xa. En síntese istofoi o que escribín. En sínteseis o é o que me preocupa .. Reconforta saber que un non anda só polo mundo. Moitas gracias.

Terra nobre, fidalga e ben. abrada,dende Montes a ollar fecundos ríos.Mociña florecida en amoríosque de dcuenta estrelas es gardada.

De pazos e de pontes adornada,de castros e de rexos penedios,de soutos e camposas, aduvios

da palabra que é lei dita na Estrada.Sosegan na túa paz os bos viaxeirose medran os teus filias na irmandade na fidel memoria ós devanceiros.

Con ramos de benvida e de lealdade

salremos todos xuntos ós carreiros

c ~ a r .

de .esperanza e libertade:CÜ i m ~ 6 novo das 'terras da b o n a ~po!Os vales .e os oilteiros L

o n d e o r a z ó n á Patria alcanza .



Waheirós Werrn, novembro de 1999

MAÑk

AFeira de Becerra

Selecta, punto dereferencia comarcal

REDACCIONCada vez son máis as becerrasde gando selecto que se acheganata a Estrada -o mercado comarcal de Guimarej- para párticiparna Feira da Becerra selecta, queaglutinou a centos de exemplares de razas escollidas para deleite dos afeccionados ó gaodovacún.

Compradores--e vendedoresde tódolos puntos da nosa comarca e fóra dela achegábanse

durante a celebración desta feirada becerra selecta á Estrada, para mellora-las sementes do seugal}_do, e mellorar así os rendementos económicos.

O conselleiro de Agricultura,Cás tor Gago, foi o encargado deinaugurar esta nova edición daFeira da Becerra Selecta quevai c.onvertendo pouco a pouconunha cita anual imposible deobviar para o sector agroalimentario galego.

/ 15

[]ECONOMÍA

.A str d

intensamente o·

* e

VIVIU

A pesar da choiva e das frías temperaturas que se rexistraron o sábado13 de novembro, os cabalos volveron a ser protagonistas na tradicional feira do San Martiño, onde se mesturaron as actividades cabalarescoa maquinaria agrícola en exposición e tamén as ocasións para

achegarse ós 'carros' e degustar unhas talladas de polbo. Foron moitos os afeccionados ós cabalos que se achegaron dende diversos puntos de Galicia para participar nos diferentes concursos -este ano coanovidade dun para percheróns solicitado polos propietarios destes animais-, e tamén para, simplemente, olla-los cabalos ..

Desde as dez da mañá foron

chegando os cabalos á praza daFeira, onde se celebraron tódolos actos, para a partir das oncee media empezar a disfrutar dosconcursos de beleza e estampados cabalas, concursos que logo dunha paréntese para xantar,remataron ás seis da tarde co

sorteo dun poldro que correspondeu a José Manuel LodeiroCoucheiro.

A mediodía, os acordes do. cortcerto ofrecido pola Banda

Cultural da Estrada servía de

· punto de partida para chegar á

cita dos 'carros' nos que os

asistentes poideron degustar este magnifico producto da terra.

Escasas transaccións

Pero, se a festa estivo asegurada a pesar do tempo, non foitanto a parte económica, moiescasa .debido precisamente ámetereoloxía.

Non só os propietarios dostractores e aparellos mecánicosestaban insatisfeitos polas transaccións realizadas, senón tamén os propios donos dos ca-

balos viviron en carne propia a

mala metereoloxía.Manuel Gañete, presidente

da Sociedade Cabalar Estradense, aseguraba ó remate da xornada que as vendas de cabalosnon foran "nin unha cuarta parte das que se fixeron noutrasfeiras".

Nos concursos, en poldrosgañou Luna, de Enrique Duro(A Estrada), en eguas e cabalosdo país, Hermosa, de RamiroCea (Arzúa), e en cabalos cruzados o gañador foi Pancho, deJosé Andrade (Santa Cruz).



16 / 'QJ:aheirós 'QJ:errn, novembro de 1999

San Estebo de Oca loce no piñón do testeiro da nave unhafermosa cruz cumial de San

Andrés de Lazos. Tanto os capiteis, enfeitados con motivos

ceiro cuarto do S.XII, viuse sal picada, ao longo da súa historia, polo espírito restaurador.No século XVII un retablo vaitapiar a cabeceira da ábsida. O

máis salientable da ábsidaé a boa e variada co lec-c ión de can

vexetais poucotraballados , comoos canzorros dobeirado, que sonde proa ou aresta,denotan unha sinxeleza ornamental, rachada polaventá con arquivolta pentalobulada que abre notramo central da

ábsida.A última igre

xa dentro do grupo do que estamos a falar estáen Riobó, o Riuvou dos textosmedievais . Noeclesiástico Rio-

"Santiago de Ta-beirós é un dos

exemplares máissingulares do ro-mánico da nosa

zorros quelocen no beirado dos muros meridionais ese tentrional.Polas características ar

caicas doscanzorros, ·dalabra dos capiteis , da estructura do arco tri un fa . .dedúcese queSantiago de

comarca .."

bó é anexo de Remesar e tenpor patrón a San M a r t i ñ o SanMartiño de Riobó foi o berceda hoxe en día desaparecida

fortaleza da Barreira, noutrorae perante moitos séculos domi

nadora da comarca do antigoTabeirós.S n Martiño é a única igrexa de ábsida semiCircularda nosa comarca que con

serva un anaco da fachada orixinaria románica : a entradacomposta por dous arcos semicirculares en aresta.

Na ábsida destaca o aleiro,sostido por unha interesante evariada colección de canzorriños. San Martiño de Riobó posúe unha diferencia estructuralno exterior da ábsida: ten douscontrafortes e dúas colu.mnasno tramo recto e dúas columnasna parte semicircular. Esta pequena diferencia estructural fala da creatividade do s nososmestres canteiros.

Estas catro igrexas -SanLourenzo, San Miguel, San Estebo e San Martiño- foronconstruídas arredor de 1171 ;chegamos a esta data pola similitude destas igrexas con SanMartiño de Dornelas no veciñoconcello de Silleda.

Tabeirós é un dos exemplaresmáis singulares do románico nanosa comarca.

A s obras de restauraciónque se estaban a facer, afinais de xaneiro do ano

pasado, tiveron que suspenderse. Detrás do retablo apareceuunh a pedra que podería pertencer á ara orixinal románica euns frescos , seguramente do

S.XVI. As pinturas que apareceron na ábsida e en parte dosmuros da igrexa de Tabeirós ,

presentan unhas fi gura s que

buscan a corporeidade, procuran un efecto de tridimensionalidade provocando un efecto

case escultórico. Representantres pasaxes, tres es9eas da vidade Xesucristo. A Ultima Cea,O lavatorio dos pés e a Ora-ción no harto das oliveiras, que

SANTA MARÍA DE FRADES

esta segunda entrega do mestre e estudioso

estradense, Tabeirós Terra camiña ca vista

posta nas nosas igrexias ..

SANTA MARÍA DE LOIMIL

nos lembran pola súa técnica,

forma e cores ás pinturas doLavatorio dos pés do mestreFramean en San Miguel de Moreira.

"Sorpresas" como os descubrementos de Santiago de Tabeirós poden agardárnos detrásdos retablos de Santo Tomé de

Ancorados e de San Martiño deRiobó.

Onome de Santa Maríade Fratibus foi o derradeiro agasallo deixado

por unha comunidade de frades. Foi doada polo arcebispoXelmírez ao mosteiro de SanMartiño de Santiago ós comezos do S. XII, época á que pertence a igrexa. No cumio haiunha cruz de San Andrés conlacei ras e no adro un bo cruceiro. A igrexa de Frades presén-

Irnos agora cun grupo deigrexas que teñen a súa ábsidarectangular. Comezamos porSantiago de Tabeirós, a antigaxurisdición de Tabeirós vén dostempos do rei suevo Miro (Século VI) e xa aparece citada noCronicón Iriense como pertencente á diocese de Iria. No século XII Xelmírez e o rei Alfonso VII trocaron entre si aterra de Tabeirós (Tabeirolos,nos documentos daquela época)e o castro do Faro, pasando estea ser posesión da coroa e aquela da mitra compostelá. Ao

igual que ocorreu coa maioríadas igrexas románicas da nosacomarca e de Galicia, Santiagode Tabeirós, construída no ter-

Na p r ~ c u r a do oso

ROMANICO (Il parte)

O POR XOSÉ LUNA SANMART IN

tanos, como feito diferencial, o

ter distinta directriz nos arcosda nave e os do presbiterio e,asemade é das poucas igrexasrománicas que posúe a súa fachada principal, de orientaciónoccidental como mandan os cánones, orixinaria.Ternos constancia dun do

cumento datado o 3 dexaneiro de 1115, no que a

igrexa de San Miguel de Castrofigura como unha doazón (contodos os seus servos e dereitosseñoriais) feíta pola Raíña donaUrraca, á igrexa de Santiago deCamanzo. Observando o exterior desta ábsida decatámonosda ausencia de contrafortes, sinal inequívoco de que a igrexa .tivo no seu pasado a cuberta daábsida de madeira. Esta igrexa

levantada no castro, sito uns200 metros sobre o nivel do ríoGrande é un importante mirador natural dende o que podemos ver ós protagonistas da nosa historia medieval, que nonentran actualmente na demarcación do noso Concello , maisse n os cales non poderiamoscomprender a historia da nosacomarca, trátase do Pico Sagro,do mosteiro de San Xoán daCova e do Castelo de Cira.

A igrexa de Santo Toméde Ancorados, foi construída no S.XII aínda

que é algo posterior á de SanPedro. Pertenceu igual que estaás clarisas de Santiago. A pesares dalgunhas reformas, SantoTomé, conserva a primitiva fábrica románica en case a súatotalidade, excepto a parte superior da fachada occidental,que foi refeita. No testeiro daábsida loce un bo exemplar decruz de entrelazos.

D a antiguidade da freguesía de Santa Mariña de

Barcala fálanos o Catálogo de documentos reais, deRuben García, que nos amosaun documento do 25 de outubrodo ano 924, polo que Fruela 11,

fai unha doazón da vila de Barcala nas beiras da un a á igrexade Santiago.

A igrexa, que posúe unhafermosa ventá de arco semicircular no centro do testeiro, foiconstruída a finais do séculoXII.



W:aheirós W:erra, novembro de 1999

A nosa seguinteigrexa é unhadas que che

garon aos nosos díasen mellor estado deconservación. Conserva da súa orixe

románica as dúas fa-

chadas, a ábsida rectangular cunha ventá semicircular de

chambrana de tacos,unhas sinxelas ventás ·na nave, un Agnus Dei cunha cruzde palmas no cumioda ábsida e unha

cruz de San Andrésde Lazos no piñón

da nave .. estamos afalar de Santa Maríade Loimil, construída despois do ano1171 e que ten, como característica diferencial , dúas co-1u mnas exentas(característica nonhabitual no románi

co galego) onde seapoia o arco faxín.

dan seis sillares

con inscricións, estudiadas por Fermín Bouza Brey

nos seus EpígrafesMedievaes da Ei-·rexa de Ourazo.

San Cristovo

de Remesarvén de sufrir

un incendio queprovocou a des-trucción total doretablo e de tódalas imaxes. Esta-

mos, lamenta-

blemente, Jalandodunha perda irreparable do patri-monio histórico ecultural da parroquia e do noso

Concello. Esperemos - tal e comoxa se prometeu. -se restaure o máispronto posible.

Salvouse das lapasa estructura de pe

dra da igrexa . SanCristovo, de finaisdo S. XII, conserva da súa primitivaorixe románica aportada.

A igrexa de

Santa Mariñade Agar era

nas súas orixes prerrománica, mais foiprofundamentetransformada e naactualidade tan sóconserva a traza daplanta e algúns por-

FACHADA PRINCIPAL SAN XOAN DE SANTELES

Da igrexa deSanta Mariña de Rive

la existe, aínda queeu non sei onde está, un epígrafe fun-

menores románicos, como unscanzorriños e un lintel facendode sillar no muro sur.

Na Historia Compostelá cítase o lugar de Lagartóns noano 1108. E nun proceso condata 15 de maio de 1291 noméase a Petrus Andrea milites deT,agartones. No presbiterio desta

igrexa de San Estebo de Lagartóns sobresae, pola súa beleza e orixinalidade temática, ocapitel setentrional. Este capitelamósanos, un raposo que vénde pillar unha galiña, tena naboca. A ventá do testeiro, o arco triunfal e unha porta no muro setentrional son os máis importan es pormenores desta

igrexa que é un claro exemploda pervivencia, tamén na nosacomarca, das formas románicasno S.XIII, o que se coñece como románico serodio.D a edición da Historia

Compostelana de Henrique Flórez chéganos un

ha doazón do ano 1114 na queGundesindus Cidiz deu á SéCompostelá 'in Taberidos

quartam partem Eclesiae S.·Jo-

annis de Santella cum adjunc-tionibus . San Xoán de Santeles

conserva do románico a súaportada de dúas arquivoltas e

· dous pares de columnas. Os arquiños superpostos na arquivolta exterior remítennos ás creacións mateanas. O tímpano é decircos entrecruzados. A data deconstrucción de San Xoán é definais do S. XII. Da ·primitivaigrexa románica de San Pedrode Orazo doada a Santiago, no

''A única teste-muña do pasado

.románico da igre-xia de Sanm Xur-xo de Vea é unhapía bautismal ."

1115, pola raíña Urraca, que-

dacional.D e San Andrés de Veapervive do pasadouns canzornnos e un

contraforte. Terras-de Vea. Te-

rra fértil de abondosas produccións agrícolas e de boa xente,como canta o dita popular:

'Xente de Vea, Deus a dea'.

Aúnica testemuña que

pervive do pasado románico da igrexa de San

Xurxo de Vea é unha pía bautismal que se atopa, niin recuncho, no lado esquerdo da portaoccidental. A lectura de todo oepígrafe da pía é imposible porestar pegada ao chan con cemento. D. Serafín gardaba unpapel no que aparecía debuxadatoda a epigrafía cunha clara

mensaxe didáctica, moralizantee de adoutrinamento, que transcribimos .como: A gracia doEspírito Santo limpa os peca-dos dos infantes. Calendas dexuño da era 1198, ano 1160.Ordoño chamado mestre fixo.

Unha pía bautismal de granito, dunha soa peza cadrada deoitenta c e n t í m ~ t r o s de lado é a

única testemuña que pervive daprimitiva igrexa románica de

/ 17

San Andrés de Souto. Esta pía moría colectiva, do noso patribautismal posúea seguinte inscrición, seguramente do século XIII,Fredenanduspresbiter fecitfonts et restaura-vit eclesia voca-bula Sancti Be-nedicti que nanosa lingua queredicir: o presbíte-ro, Fernando, fi-xo a fonte e res-taurou a igrexa.

"A defensa e con-

servación da To-

rre deGuimarei debeser obriga de

todos .."

monio histórico-artístico , doescudo do noso Concello ..A súa defensae conservacióné, debe ser,obriga de todos . ¡Ogallá!,neste ano Santo de 1999, osentido e asensibilidade

leven a facer

as xestiónsoportunas e axuntar os marabedís necesarios para

restaurar o

E rematamos

este breve percorrido pola E s t r a ~da Románica coaTorre de Guimarei. Esta Torre,

verdadeira Terra Única, é partedo noso pasado, da nosa me-

monumentocivil máis representativo da nosa Idade Media.

FACHADA DE SAN CRSITOVO DE REMESAR

POMPAS FUNEBRES

TANATORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA



18 /

V CICLO DE CINE DE HUMOR DAASOCIACIÓN CULTURAL 'A ESTRADA'A Asociación Cultural 'A Estrada' realizouun ciclo de cine coa proxección de clásicos decine do humor en Minicines Central. Títuloscomo 'O Ouro de Alaska' ou 'Erik el Vikingo', por non falar de clásicos españois como'Bienvenido Mister Marshall', tiveron unhagrande aceptación por parte do público que se

achega a velos. Próximamente esta asociación t l ! tK O VtKINüo

presentará ás súas publicacións. A obra deXoseme, un libro de Luna sobre o románico e a obra de AvelinaValladares do mesmo autor.

V TRES LIBROS DE MAXIMINO SAN- ~ - - - ~MARTÍN SOBRINOMaximino Sanmartín Sobrino (A Estrada1926), depois do xa referido e comentado aquí"Sombra de un árbol sin hojas" e tan prolíficocomo foi sempre, ós seus 73 anos publica treslibros de madurez dun poeta no que segue a reflectir tan frescas as inquedanzas, a sensibilidade e ata a súa capacidade de amar utopías.Mino, como é coñecido aquí na súa terra pu

blica: 'Veinte Canelonesdesesperadas y un poema

REFlUXOS

( :l\NCK)t\lfSDEStS.\R/•.D,•\$YUN ?Otfl •\DFl<A-'DR

de amor' un libro con continuas referencias aNeruda, dedicado a unha entrañable amiga desaparecida do poeta que toma o imaxinario nomede Irene, derivado da deusa da paz grega Iris, tan

presente en toda a vida do poeta. Prólogo de IPCarmen Kruckenberg. "A la vejez Poemas . ."Amplo volume dividido en catro poemarios: Sonetos con destinatario, nos que o endecasílabo sedirixe permanentemente a persoas ou obxectos

, . .____ ben coñecidos polo Poeta;Sonetos de amor también, cun profundo contidoemocional, Cantares a parte máis extensa do poemario e Poemillas del agua. En todos eles presencia continua das musas, non só as amorosassenón tamén as morais . Prólo.zo de D. XesúsAlonso Montero. "Refluxos" E como un xeitode espello no que se refliceten as olladas doautor en galego, unha explicación poética domundo no que se criou ·e- dos--sgres _ ue amaou admira, Maximino cabalga aquí no inte:-rior do seu poensamento, aquecendo a flor eo espiño nas sombras da espera. O verbo tennes a_doce comuñón co tempo, aínda que os ventos lle poidanser contrarias. Prólogo de D. Francisco Femández del Riego.

V 'ANDREA QUERE SER ~ J ' ~ - - - -MAIOR', CONTO PARA NE- 1@_¡ ~ CJNOS DE PEPE CARBALLU- i " ' ~ "4!J!J

DEO noso veciño de Rubín PepeCarballude, presentou na edicióndeste ano dos Pereiriños a súa última publicación en Edicións Everest Galicia. A historia de Andrea,unha nena que ten un gran soño:quere ser maior. Os números, asletras e todo o que con eles se pode representar van se-los seus compañeiros de viaxe. Toda unha odisea do autor, que xa está a punto de presentamos unha nova creación.

V CONCERTO DE 'SANTA CECILIA'A BandaMunicipal da Estrada e a Coral Polífonica Estradense ofrecerán o día 28 de novembro un magno concerto na Igrexa estradensena honra da patrona dos músicos, Santa Cecilia. A destacar, ademais, da actuación conxunta de ámbalas dúas agrupacións, a estreado pasodobre 'Xacobeo 99' obra do mestre Xabier Comesaña.

W:a:heirós W:erra:, novembro de 1999

Miscelánea históricaO Museo do Pobo Estradense 'Manuel Reimóndez Portela' sacou áluz o segundo número do seu anuario. Un número imprescindible.

V.GARCÍAO Museo do Pobo EstradenseManuel Reimóndez Portela sacou do prelo o segundo número da súa Miscelánea histórica

e cultural, unha iniciativa quecada ano serve para que interesantísimos estudios estradenses vexan a luz nunha publicación de cu n alto grao deinvestigación e estudio.

Nesté número aparecen osartigos: O. Arca Caldas As dú-as mulleres de Castelao. M.

X. Fernández Báscuas Aproxi-mación á xénese urbanísticada vila da Estrada. L Juan A.Fernández Castro Os traballose os días. Aspectos da vida co-tiá no rural estradense do S.XIX. As testemuñas de García'Barros, Marcial Valladares eAlfredo Vicenti. Manuel--.Mos_-

quera Agrelo Aproximación ómundo dasfortalezas na Gali-cia medieval. Mercedes BreaOs trobadores de Tabeirós.

Gama ·vallín La poética dePay Soarez de Taveirós . M.Rodríguez Calviño, A activi-dade téitil tradicional no Valdo Vea. Espadelas e espade-leiros. Mario Blanco Fuentes:Memoria gráfica do Cuerpode Ejército de Galicia na Gue-rra Civil Española. J. TraviesoMougán: La Purísima de Aso-rey de A Esirada. M. Del PilarRegueiro Ovelleiro: Cando oceo oscurece. Crónica da epi-demia de gripe de 1918 napa-

rroquia de Sabucedo . XoséNeira Vilas: Un singular Cen-tro Bibliográfico Galega. ·

Estamos pois perante unmarabilloso exemplar xa ávenda en tódalas librerías daEstrada, que achega como no-

vidade ruáis rechamante as fotos de guerra de D. MarioBlanco e todo un compendiode sabedoría no cerne do seutexto, froito do abnegado tra

ballo dun Consello de Redac-

ción que merece os nosos m·áisamplos parabéns.

Nestas fotos, unha escolmadas que no seu día fixera D.

· Marío Blanco, testemuña úni

ca e impagable.

FRANCO NO FRENTE ASTURIANO

FOTOGRAFIA DUN PRISIONEIRO REPUBLICANO

CURSOS DE:

-Informática-Contabilidade-Idiomas-Mecanografía -

-Xestiónde Empresas-Recuperacións-Etc ..

-EQUIPAMENTO INTEGRAL DE OFICINAS·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS

-PROGRAMACIÓN

·MATERIALJ>E OFICINA

-CONSUMIBLESFORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL

ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

-MOBILIARIO·MANTEMENTO ·REDES LOCAIS

C/ San Paio, 21 -Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA C/ W. Calvo Garra, 5 en tlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN



W:aheirós W:errn, novembro de 1999

f abeirós Terra prin-cipia neste númerounha serie de con-

tares que, pouco a poucoiorán enchendo de ledicia,

de soños, e sobre todo devida unha parcela de sem-pre das nosas xentes .. os

CONTARES DA TERRAHabituais arredor das

lareiras, nas cociñas 'eco-nómicas' e na mornura. dapota de augardente calndo

pinga a pinga nas noites de

inverna ..

H.ivos contar un quite,

polo que quizais nonme esquenza por tódolos anos que me quedan de

· vida. Foi naqueles anos do trin-ta e catro, tempos da miña mocidade, que á verdade , para

min , si que eran tempos e non -¡rabia! - os de agora. Pareceque foi onte. Fixeran unha exhibición de como voar. Foi nocampo de Monterrei, no concello do Pereiro de Aguiar, a unha legua de Ourense.

¡Ai, miña nai, a xente quealí había! Pódese dicir - e senreparo ningún - que chegaría ástrinta mil persoas, que se alguén se acorda poderá dar razón de que non boto de máis.

Déranse cita tódolos breogáns de Ourense. Había tabernas ambulantes que vendían viños e chourizos.

Os do polbo non podían faltar, como tampouco os cabaliños de andar ás voltas. Ata nonfaltaron os tunantes que botaban as cartas.

Para garda- la orde había

l]lOitos números da garda civil.Jan de a cabalo, cos seus traxesverdes e as correaxes amarelas.Todos tiñan uns bigotes grandes, mestos e retorcidos.Dabaun non sei que o velos.

A eso das catro da tarde,

presentouse unha avioneta condous homes dentro. Deron vol tas por riba de toda a xente elogo aterraron . Aqueles doushomes, vestidos de branco, colocáronlle unha corda derredordo aparato.Os seus traxes, co

mo xa dixen, brancos, eran como os dos buzos e levaban uns

cascos redondos na cabeza.

Como para min, aquelo daavioneta era cousa nova, funmecoando por entre a xente eachegueime a ela canto puiden.Sen que ninguén se dese conta.Metinme dentro dela , na partede atrás. Alí estiven caladiño,sen me mover, ata que os doushom es aqueles de branco semeteron no aparato. Amarraronos corpos cunhas correas e -¡santodiós! - acenderon os motores.

A avioneta en pouco tempocomezou a se mover, o meucorpo non era dono de si, arrrepiábame de moito nabo. Mesmo por unha físgoa vin a catrogardas ó pé do aparato. Se mevían, en estaba seguro de quemo farían pasar mal.

Quede ime aínda máis senme mover.

A avioneta xa daba saltos talcomo unha cabra entolecida.Comezou a ladearse un pouco exa pola físgoa de antes vin axente como formigas . Aquelosubía e subía.

Un dos homes aqueles, undos dous que ían <liante, botouse fóra da avioneta. Ben o víaeu. Voaba como pendurado dunparaugas aberto.

Daquela veu o moito malpara min. A avioneta comezoua dar vo ltas sobre de si, máis emáis.

Colocouse coas rodas caraarriba e o home que a guiaba tiña a cabeza para abaixo.

Eu, como non tiña a ondeme agarrar, solteime no baleiro

tal como se fose unha pega carrachenta. Comecei a dar voltas

/ 19

OS 'CONTARES' serán desde este número

unha parte imprescindible de Tabeirós Terra.Unha parte dedicada a imaxinación, as historias

de agora e de sempre, verciadeiras ou falsas ..en definitiva, unhas historias que só pretenden

achegarnos a nosa propia capacidade de imaxinar ..

e voltas pola nada, tal como faría unha boneca de trapo, si .Das mesmas coas que xogabamiña irmá. A avioneta xa íamoi lonxe.

Eu cada vez baixaba máis:Os piñeiros do campo xa se facían cada volta máis grandes eeu víaos máis de cerca. Penseien rezar, pois o meu corpo nontería conta da caída.

Cando comecei a acariñar

coas mans as primeiras pólasdos piñeiros, ·dei un salto cara

arriba, iso si, na cama e espertei. Aínda hoxe é o día que tremo, mesmo sinto que cago pormin, ó pensalo.

¿E se fose certo?A co usa estaría clara, xa

non vos escribiría este primeirocontar.

Así que , meus estradensestosos, aburiño logo e ata o vindeiro contar que será o segundo.

¡Saúde e Terra e .. que cozao forno, carafio!

VENDA DE.: ~ - J - A ~PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, .LI. ~ ~ - -

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente:

rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

e BAIXOS COMERCIAIS ~ ~ de ~

I > ~ C > ~ C > " T : " " ' C > ~ ~

BAMARTI S.L.

e:::::::;. e : => .--.. ~ --t::: ..- .___. ~ ~ i <::::::> .--.---- - --- - -



20 / W:aheirús W:erra, riovembro de 1999

século XX comeza asúa longa andaina polos camiños do tempo.N o lugar de Godoi, parro

quia de Santeles, desteconcello de A ESTRA

DA , no seo dun fogar campesiño composto por José M. Martínez Rey e a súa dona CarmenTarrío Janeiro nacen dous rapaces xemelgos que van leva-los

nomes de Evaristo e Xesús. Este vai selo protagonista destabelida historia.

Fai o rapaz o· número tres nalonga lista do catorce irmánsque alumbrou súa nai. Datas depenuria e mortalidade infantil aeito que non teñen acubillo nesta casa labrega poi s hai broadabondo no forno fa miliar.

Deste xeito serán once os irmáns que cheguen á súa maioría de idade.

Na escola da parroquia sabeXesús das letras e da escrita.Cando o mestre sinala no mapaos nosos pobos, Xesús ten asprimeiras novas que alá no fondo, deb aixo daquel mapa de

moitas cores que representa aEspaña, hai un estreito e logo

uns ter rito rio s moi grande s.Pre to de es treito atópase Marrocos, que sei ca España eFrancia andan na teima de repartí-los terreos sen chegar a unacordo.

Xes ús esco it aba como omestre dicía que os españois ternos a obriga de que aquelasxentes de cor-morena obedezanó noso rei. O crío non entendía,nin lle importaban aquelas lerias, nin tampouco facía casode tales consideracións. Osseus pensamentos estaban en

saír pronto da escola para ir naprocura de acadar as crías doniño de corvo que había na tomada da Devesa, propiedade doseñor cura.

Moi pronto ha comezar Xesús un oficio na esperanza deachegar e mellora-lo patrimo·1io fami liar de tantas bocas.'l"on moi lonxe da casa, no lu-ar de Carricoba o seño r Ra'lón ten unha forxa. Naque!.)bradorio comeza Xesús por ti-ar da cadea do barquín, men-

a un mociño novo da parroquiade Cora.

Chegado o intre de entrar enquintas os irmáns Martínez,Evaristo vai destinado á marinaa Ferro!. Xesús podía, pois,

quedar exento da mili, pero nonse acolleu a.ese privilexio. Pasaa formar parte da compañía deenxeñeiros destinada en Melilla. Xesús, non ten medo pero

matina que ten que baixar polomapa abaixo (!ta o fondo de todo para chegar ata onde estános mouros. Soubo, na feria do16, na Estrada, que Paco de Ramiráns, un mozo de San Andrés de Vea será o seu compañeiro nesta nova xeira.

Naquela viaxe lenta medroua barba e aumentaron os medospor mor dos cantos que se decían no vagón encol do comportamento dos mouros. Por fin,chegou o intre de que remataseo traqueteo daquel maldito tren.

Bandea o barco polo estreitoe a Xesús revólvenselle as tripas. Matina morrer vomitandomentres nos oídos retumba acanción que Rosiña do Portelo,na festa da Gándara lle cantara,

no intre da despedida: "Non melavo nin peiteo, nin hei poñe-latoquilla, mentres non veña omeu mozo desa guerra de Melilla".

De novo en terra estiverondous días no cuartel nas aforasda cidade de Melilla. Con el íantamén quintos de Agar, dous deCodeseda e algúns de Cuntis.

Pouco durou a estancia xaque houbo ordes concretas de irna procura dos mouros que seica agora tiñan un xefe de moitovalor, un tal Abd-el Krim. Tamén nós, os españois, segundoescoitara no cuartel ternos ó xeneral Silvestre, un valente quematinaba acabar axiña con eles

Pero as cousas non foronasí. O xeneral Fernández Silvestre non soubo facelo, nonpensou na lixeireza de manobrados rifeños e cando matinouque xa tiña arrecunchados osmouros, naque! fatídico 22 dexuño, na defensa de Annual,morreu o xeneral e milleirosdos nosos soldados. Foron moi-

O NOSO HEROE SENTADO NUNHA FOTO DA EPOCA

tos os pobo s e posicións quecaeron nas mans dos mouros ea desbandada dos españois foixeral.

Os cabileños quixeron conquistar todo o seu territorio enesa teima atacaron a posicióndo pozo número 2 de Tistulínna que se atopaba o noso soldadiño, Xesús Martínez Tarrío.

¡Aquela pequena posiciónfoi defendida por un cabo e catro soldados dende o 24 de xullo ata o día 5 de agosto daquelfatídico ano de 1921. Foi alíonde Xesús demostrou a súavalentía e coraxe.

De ixemos que sexa o corresponsal do xomal madrileño,"La Libertad", Rafael Comenge, quen nos relate a emocio-

nante defensa do pozo número2 de Tistulín.

EL POZO DEL HEROISMO

,] esús Martínez Tarrío, foi como tantos outros un xo

ve ql}e tivo que vivi-la Guerra de Africa. Protago

nizou unha historia de valentía ..

"Junto a Yazamen, a menos ·de 500 metros de esta posición,sobre un poza abierto en peñaviva, se construyó un fortín,defendido po r un pelotón, uncabo y cuatro soldados, que

constituían toda la de fensa dela aguada. ¡Lo que voy a referir consta en el expediente Picasso, más famoso, antes de le

ído que el célebre Memorial deChumaceras. ¡La horrible noche de Annual; ¿verguenza deEspaña!, el pelotón oyé tiros,escuchó rumores y preparó losfusiles. Era una noche espléndida; las estrellas, como si quisieran en te rarse de lo qu eacontecía, bajaron del cielo yrelucían a poca distancia delos picachos; el viento soplabaapacible; pero traía en sus

pliegues aromáticos maldiciones y juramentos.

¡De pronto, todo quedó ensilencio; los cinco defensoresdel fo rtín tranqu ili zados se

tumbaron sobre las mantas, pidiendo al sueño la reparaciónde sus quebrantadas fuerzas.No tardaron en sa ltar de sus

improvisados lechos . Varias -tres no seu caletre quedan asimaxes das sucesivas cores doferro por mor da calor. AxiñaXesús aprende a templa-lo ferro dos picos dos canteiros dasterras de Cuntis que están a erguer casas e alboios e a carabuña-las fouces e eixadas das familias campes iñas daparroquia.

Escoita alí as novas da loitaque os soldádos españois sosteñen cos mozos das kabilas doRif. Sabe dos desastres que tiveron·os nosos no monte Gurugú e no barranco do Lobo. Sente nas .súas carnes unha fondaxe nre ira para aq uelesdesgraciados mo ros que nunhadaquelas escaramuzas mataron

Un estradense

valente

O POR OLIMPIO ARCA CALDAS

des cargas cerradas abrieronlos párpados que comenzabana cerrarse. Luego, sobrevinouna gritería espantosa y ensordecedora; después una voz dijoen buen español: ¡Entregáos!.¡Annual es nue stro!. ¡ lgueriben es nuest ro!. ¡Melilla ha

caido en nuestro poder!.¿Sabemos morir!- contestó

el jefe de la fuerza.

¡Y los fusiles de los do sbandos beligerantes se entregaron al dialogo de la muerte.¡Los luceros que titilaban jun toa la tierra, quedaron extáticos,la epopeya era tan extraordinaria, doscientos hombres contracinco, que quitó los guiños a suluz y dejó de par en par abiertos sus focos. Los mundos no

se atrevían a pestañear.¡Cuando amaneció, los cin

co hombres que defendían el

reducto habían consumido doscajas de municiones. No importaba; estaban bien provistosde cartuchos.¡

¡Tres días se pasaron discutiendo a ·tiros, sin dormir y casisin comer. Una ga lleta y unsorbo de agua purísima, sobra

ban para defender la bandera.¡Los sitiadores, sin sabersepor qué, cuando amaneció lamañana del cuarto día pidieron parlamento. Tenían sed; siellos les daban agua, podríanentenderse; no había inconveniente en que sali_ran libres ycon armas.

¡El cabo les contestó queles daría agua si los moros entregaban veinte panes, doce

gallinas y cincuenta huevos.Por lo demás ellos no se entregaban más que a Dios.

¡Hubo "junta"; a muchosles parecía lesiva la permuta;pero se sentían morir, porquelos chumbos son ardientes y noaplacan la sed. Por fin, la mayoría rifeña optó por concedersin regateos lo que los solda

dos de España exigían, a condición de que les entregasen

las gallinas, los huevos y lospanes.

¡Sin nec esidad 'de nueva

"junta" se aprobó la proposición. ¡No tardaron en verse entre las chumberas dos hombresy un borrico, sobre cuya enjalma venía enhiesta una banderablanca. Nuestros bravos los dejaron llevar, apuntándoles consus mauseres; toda precauciónles pareció escasa.

¡Pero los moros no veníanen son de guerra; traían sobrelas aguaderas del burro lo pactado: veinte hogazas, doce gallinas , cincuenta huevos másun cesto de higos de tima, que,a través de la verde corteza,

mostraban dulces promesas depurpura, delicias del gusto.

¡El cabo hiw llenar cuatrocántaros pero uno hubo que re llenarle porque casi se lo bebieron los dos montaraces africanos.

No cabía duda, el ejércitositiador tenía sed.

¡Al terminar el último viaje,uno de los moros inv i tó alplantón a rendirse; todo el Ri fera de ellos; de lo contrario,se rían aquella misma noche

atacados sin piedad.¿A qué resistir otro asedio?

-les dijo -. Vosotros habeis demostrado "ser valientes"¡

-Lo seguimos siendo; tenemos que cumplir la consigna.



21 /

-Y¿ si morís? -objetó el moro-.-Es nuestro deber; moriremoscon gloria.

El rifeño levantó los ojos alcielo y se despidió, dándoles alos cinco la mano y diciendo:¡Que Alá os guarde!.

¡No bien se perdió el dimi

nuto convoy entre las revueltasde la montaña cuando comenzóel fuego graneado.

¡Aferraron los españoles laentrada del blocao, y desde elparapeto contestaron como debían a sus enemigos.

¡Pasó una semana entera

qu e apenas se dormía; decuando en cuando, el más guisandero de los cinco desplumaba una gallina, la metía en lacacerola y cuando al sainetallode los ajos, único adobo posible, perfumaba la atmósfera

comían la pepitoria que la providencia les había preparado,mientras las balas enemigas

instrumentaban un "allegreto"en las mamparas y defensa delreducto. No lo pasaron del todo mal.

¡Un atardecer un vocero delos moros pidió armisticio, exclamando:-Necesitamos agua; tenemos

prisioneros un teniente y ochosoldados de infantería. ¿Qué

decís?. ¿Os entregareis o no?.Os llevaremos a Melilla.

¡El cabo contestó:. Os daréagua si me entregais armadosal teniente y a los infantes.

Esta vez el revuelo fue mayor y la discusión más larga.por fin, los moros decidierontrocar los prisioneros por ciencántaros de agua. ¡Todo se ejecutó a la perfección. Los queasediaban se llevaron sus cántaros de agua, pero el fortín

había reforzado el número dedefensores.

Eran invencibles.¡Aquella noche descargó unagran tempestad. Los moros creyeron llegado el momento delasalto decisivo y acometieroncomo fieras, llegando hasta lasalambradas; pero allí quedaron los muertos. Nuestro valientes no desperdiciaron cartuchos y se ba tieron como

leones.¡Hubo que lamentar una

desdicha; el teniente fue alcanzado en un hombro, aunque,por fortuna, la herida carecióde importancia, según afirmóun quinto que era barbero ensu pueblo. Más grave fue la noticia de que se había acabadola gasolina y el motor que elevaba el agua no podríá funcio

nar.Después de curado el te- ·niente se entregaron a tristísimas reflexiones los de fensoresdel pozo heroico pues sin aguano es posible batirse.

De nuevo, transcurrida otrasemana, el voceador enemigopidió agua; estaban sedientos;querían agua a un cambio decoroso de subsistencias. ¿Quénecesitaban ellos?.

¡El cabo se asomó a una delas barandillas y gritó con vozestentórea: ¿Queremos dos cajas de cartuchos!.-¡Eso, no! -contestaron -. Osdaremos gallinas, huevos, pan,carneros y todo lo que querais;todo menos cartuchos.

¡Esta vez los que se retiraron a deliberar fueron los nues-

tras, pero como había repuestode cartuchería decidieron optar por el pan y la carne y as(quedó el arreglo.-¿Qué hacemos con ellos masque prolongar nuestra ago nía?-preguntaron algunos.-He observado- dijo el caboque noche que pactan no nosacometen; en cuanto suenen

las doce saldremos del fortín y,

caminando con rabia, podremos llegar a la zona francesaantes del medio día.-¿Y si nos atacan por el camino?.-Nos defenderemos; somos yacasi un batallón.

¡Por dicha de nuestros valientes, la noche fue oscura; laluna quiso abrir algunas nu bes, pero desistió de la empresa, por imposible. Eran por elfilo las doce en el reloj de níquel de un sóldado (el tenientelo tuvo deoro, pero le despojaron de él antes de entregarles)cuando aquellos hombres dehierro salieron del blocao, unoa uno, inspeccionando las tinieblas de que estaba cubiertoel horizonte. ¡Se abrieron en

descubierta y caminaron con laprisa que a los pies da el quefía en ellos la salvación.

¡Pronto les sorprendió el

día de fuego; en un santiaménse había pasado la noche, y estabg, tan lejos todavía la zanafrancesa. ¡De repente ven unosjinetes que, llevando al galopesus caballos, disparan continuamente sobre el pelotón: e[ .teniente ordena que se refugienen unas peñas y desde allí usilen a los audaces. No tardanestos en morder la tierra, unoque quedo vivo huía al. interiorcomo alma que lleva el diablopegado al cuello de su cabalgadura.-¡Que Mahoma te ampare!- exclamó el cabo, disparando elúltimo cartucho. Caballo y ji -

IGREXIA DE SANTELES

nete cayeron de cabeza.Después, nada, llegaron sin

contratiempo alguno al Marruecos francés, donde fueronatendidos y agasajados por lasautoridades. Los defensores

del "pozo heroico" están propuestos para la laureada.

¿Qué más?¡Pido una suscripción na

cional para comprarles las insignias. ¡Estoy harto de que no

se cuenten mas que desdichasde Marruecos.

¡España es España y .lo se-,,

ra .¡Fueron los defensores del

"pozo del heroísmo" como lellama Comenge, el cabo JesúsAranzana Landa y los soldadosEmilio Munero, Virgilio Rodríguez, Rafael Sordo y Jesús

Martínez Tarrío, quienes merecieron que el general Picassohiciese de ellos una especial ygrata mención en su famoso

expediente. ¡En la orden General de la plaza de Tetuán del 16

de enero último se hace constar como méritos especiales denuestro conterráneo JesúsMartínez, el hecho de que, "apesar de tener la orden de in

corporarse a la columna delgeneral Navarro, y después detres días sin comer, prefirió asu salvación sucumbir con suscompañeros en el pozo nº 2 antes de abandonarlo", y el de

que "habiéndose quedado sinmuniciones el día 30 de julio ydec ididos a no rendirse po racuerdo del cabo y asentimiento de todos, decidieron prenderfuego al fortín si llegaban atrar los moros, después d e haberlo rociado con la gasolinaqu e tenían para el motor,

presentándose voluntarios pa ra llevar a cabo esta operaciónlos soldados Jesús Martínez yEmilio Munero".

NOTICIA DO XORNAL LOCAL "EL EMIGRADO"

W:aheirós W :erra, novembro de 1999

Por todos estos hechos denuestro héroe reina gran entusiasmo entre sus convecinos deSanteles, los cuales proyectandarle un banquete aquí en lavilla para el 20 de corriente.¡Nosotros celebramos la idea ynos asociamos al homenaje!.

Jesús Martínez. -La lle·gada del héroe. - El día 12(Marzo de 1923) por la tardeha llegado a esta villa el va

liente soldado estradense,perteneciente a la comandancia de ingenieros de Melilla,don Jesús Martínez Tarrío, afavor del que se instruye expediente de juicio contradictoriopara otorgarle la Cruz Laureada de San Fernando por los extraordinarios meritas que conotros compañeros ha contraídoen la defensa del.pozo nº 2 deTistutín desde el 24 de Julio al5 de agosto de 1921. ¡Al llegara la plaza principal el automóvil en que venía el Sr. MartínezTarrio, fue saludado este por

sus convecinos de Santeles, dedonde es nativo, con una es truendosa salva de bombas.Acudieron a recibirle, ademásde los de Santeles, el alcalde

D. Jesús Durán, el juez de primera instancia, el Director deeste periódico, una representación ·del Centro de Emigradosy un buen número de vecinosde la Villa. Después de las numerosas felicitaciones que recibió el valiente soldado enmedio de la plaza, fu é obs equiado por el Sr. Alcalde conun refresco en el café de Pampín, al que asistieron tambiénel Juez y los vecinos de Santeles, las representaciones del

Centro de Emigrados y de esteperiódico.

¡Reciba el héroe nuestra felic tac ón más entusiasta ynuestra mas cordial bienvenida

LICENCIADO

Máis de dous anos despois da

súa triste saída, camrno de

Africa, .sen que ninguén viñeraa despedilo, volta Xesús á vilade A Estrada o día 12 de marzodo 1923. Sabe que está a instruírse expediente de xuízo

contradictorio para outorgarllea Cruz Laureada de San Fer

nando polos méritos dos cincositiados naquela trinchera africana. Non desexa lembralo. Sópensa en chegar á súa casa deGodoi e abrazar á súa nai e ósirmáns, en especial a Evaristo,o compañeiro de habitación,formar parte da parranda dosAntroidos da parroquia e es quecer tódalas miserias que lletocou pasar.

Cando o coche de Camposentrou na praza abarrotada dexente preguntouse qué festa habería, pois estouraban as bombas sobre dos tellados da Vila.Alí estaban seus irmáns, seupai, veciños da parroquia e unsseñores moi ben postos. Nada .. a esta xente algo lle dixeran, pois do conto de Africa elsomentes llo escribira a seuspais. ¡Pois alí estaba o Alcalde,D. Jesús Durán, o señor Xuizde primeira instancia, o representante do Centro de Emigrados, ata había un xornalista quese puxo a facerlle preguntas!.Había tamén mozas e mozos cotraxe das festas, veciños e comerciantes da Vila. Todo eranfelicitacións e abrazos, pois como era un heroe, e como haitan poucos, había que aproveitarse. Despois toda a comitivamarc hou ós salóns do caféPampín onde houbo viño paratodos. Seu irmán Evaristo

anticipoulle que os veciños deSanteles ían darlle un banquetedentro de oito días. Xesús estaba nunha nube, pero desexabaespertar e empezar de novo a

traballar polo oficio.Xesús Martínez Tarrío, sol

dado laureado coa ruáis altadistinción militar, cunha merecida cruz en _rámite( 1 , tivo, omesmo ca outros moitos mozos, que buscar unha vida ruáisesperanzada na emigración.

Pasados uns meses ordenoumarchar alén mar na procuradun medio de vida ruáis axeitado que o aquí se lle ofrecía.

Seu irmán Evaristo, co oficio de carpinteiro, e Xesús como ferreiro saíron unha mañácediño camiño de Vilagarcía,onde un vapor de pasaxe os levou, despois dunha longa travesía, ata a illa de Cuba. Chegaron despois dúas ou tres cartasnas que contaban ben pouco

dos traballos e vida que na cidade da Habana estaban a vivir.E, pasada unha tempada, esmoreceron as noticias e dos irmánsEvaristo e Xesús nunca ruáis sesoubo.

¡Sirva esta leinbranza de recordo perdurable como exemplo da valentía, que con Laureada ou non , démostraron osnosos devanceiros !

(1 ). -Segundo informacións deveciños que recordan aquel re

cibemento, a tramitación doexpediente da Laureada seica

non chegou a confirmarse.

A Estrada, outubro de 1997



22 /

A pequena historia do fútbol

estradense ten dende a tempa

da 1980-81 un equipo un tantoespecial, un clube que neste

momento é filial do C.D. Es

tradense, e q ue empezou sendotamén filial: O C.F. Tabeirós.

Neste número achegámonos'á historia deste clube q ueestá a punto de cumprir o seu

Vinte Aniversario, pero tam éna algún dos homes que o fixe-

ron posible. Esta é a nosa

grande ou pequena historia ..según cadaquén.

C.F. Tabeirós -

Nesta foto unha formación do C.F. TABEIRóS formada por (de pé)Luís, Estraviz, Mella, Manolo, Juan, Mino, Toño e Lino Rivadulla*(adestrador). Agochados: Rey, Picallo, Carro, José, Pereiro, Fernando e Ferrecho

O lube de Fútbol Tabeirós foi fundado no verán

. de 1980, seudo esa mesma temporada, a 80-81 a que se

federou, inscribíndose na Federa

ción Galega de Fútbol.Naque! momento o cluhe non

tiña campo propio , entón co

menzou sendo filial do CD Estradense e xogando no campo da

Baiuca, na Estrada.Anos despois desprazouse a

xogar no campo de Nigoi, construído a raíz da concentración

parcelaria en dita parroquia.Os fundadores do clube foron

entre outros, Uzal (pres idente),

'o cura ' D. Camilo (secretario),Antonio Fi lloy (tesour.eiro), eMuras, Pena, Picáns, e outros

máis como vocais.Foron os seus presidentes,

Uzal, Vázquez (o _astre), Vicente . .

O equipo contou con tres conxuntos federados á vez. A principa l base de xogadores do clube

son os rapaces da parroquia complemen andose con xogadores

formados nas categoría inferioresdo CD Estradense do que é equipo filial na actualidade.

'cñah eirós 'QJ:erra, novembro de 1999

CADRO DO C.F. TABEIRÓS 80-81. De pé e de esquerda a dereita.- Vitas, Estraviz, Toño, Fandiño, Mino, Bouzón, Ares, Sanmartín, Conde,Coto e Eladio (ADESTRADOR). Agochados.-Chuly, Chicho, Carro, Pena, Ferrecho, Rey, Cabaleiro, Cardona e Chicho.

" ~ ..· a .:-,' ..»-Por Pepe Rodríguez

Poucas veces un adestrador de fútbol escoitou como me sucedeu amin tantas veces a mesma pregunta: ¿cómo é posible que Mino siga

xogando, sacándolle o posto ós máis novos?. E poucas veces tivenunha contestación tan fácil: o problema non é que Mino lle saque oposto a un máis novo, o problema é que os máis novos non sexancapaces de sacarlle o posto a Mino.

Mino. Maximino. O Avó. 41 anos, todo pundonor e entrega, todoun exemplo a seguir por uns rapaces que no mundo do deporte pen

san que o teñen todo feíto só por ter unhas botas iguais -máis ou

menos- ás dos seus ídolos televisivos.Mino, non só é o único supervivinte do primeiro Tabeirós fede

rado, senón que é o supervivinte dunha raza especial, dos mozosque só por xogar, se_ máis anceios que o practica r o deporte que llesgusta, entregan horas e suor, feridas e esforzo, sen nunca levanta-lavoz, ter un mal xesto co contrario, sen desvirtuar, en definitiva, o de

porte polo deporte.Non sei se algunha vez soñou Mino con xogar nun equipo que

non fora o Tabeirós, pero estou certo que o Tabeirós cando Minoque ira deixalo -e será el quen o deixe, cando el queira- xa non será omesmo.

Teño presente tres anécdotas que, para min, -son recordos inesquecibles. Unha cando estivemos a punto de xogar a final da Copado Sar. Mino, despois de perder na semifinal, estaba derrotado, es

gotado polo esforzo e polo pundonor, pero foi o primeiro en levanta

Ia cabeza, mirar para min e, véndome á vez derrotado, chiscarme unolio. El nunca soubo -saberao agora- que a miña derrota non eratanto polo perder como por non chegar á final para que el puideselucir -alomenos unha vez nunha final- o brazalete de cap itán.

Outra, máis prosaica, era velo cando, por mor da miña decisiónnon saía a xogar de cabeza. Nunca vin ningún rapaz coa mesmadesilusión pintada nos olios. Nunca. E desde aquí doulle gracias

polo seu esforzo e por esa ilusión.A terceira foi en Xuño, cando nun partido amistoso puiden cum..,

prir un pequeno desexo, e alinear no Tabeirós a Mino e ós seus dosfillos -aínda pequenos- á vez. Nos rapaces sentín a mirada da ilusión dos novos por vestir a.camiseta de seu pai. Ne!, só o orgullo.Non é para menos-_

Mino, 41 anos, 'o avó' como lle chaman os seus compañeiros

posiblemente sexa o xogador de máis idade de Ga licia que aíndasiga en activo. Pero gañouse cada minuto. Seguro ...

P. Rodríguezfoi adestrador do CF. Tabeirós tres tempadas

Na actual plantilla de xogadores do CF Tabeirós temos 18 xogadores que poden subir ó pri

meiro equipo do CD Estradense,e milita na terceira rexional, categoría da que nunca conseguiu ascender pese a estar cerca varias

veces.

EQUIPO ACTUAL DO C.F. TABEIRóS. (De pé): Pipo, Orlando,Temes 1 Simoes, Chucho, Mino, David, DavidCastro e Ismael (adestrador). Agochados: Gonzalo, Caramés,Temes 11, Zippi, Jorge, Pacheco, Lolo e Jerry.



'IDa:heirós 'IDerra:, novembro de 1999

A rematar a tempada 98-99 fina-

. .lizou unha etapa cos seus éxitosecos seus fracasos dun C.D. Es

tfaciense que se marcara unha filosofíae uns obxectivos que para uns deron osseus froitos e para outros non tanto. Oque si é de salientar é que este tránsitocara unha nova andadura nace sen se

producir un cambio traumático ninconflictivo, como ocorre noutras entidades do cal só derivan prexuízos paraa propia sociedade.

O novo proxecto ten un claro obxectivo: devolver aos estra-denses unha ansia e un inte-rese polo cluberepresentativo do Concello,algo que ultimamente se bo-taba moito de menos, abon-daba con ver a asistencia

aos encontros na Baiuca.¿Como dar vida ao noso

Clube? En primeiro lugar

tratando de facer un presuposto económico realistaprocurando a maior igualdade posible de cobro entre todos os xogadores da planti-11a, ev itando un has

diferencias de tempadas anteriores de en casos de100.000 pts. ao mes entre

dous xogadores, e as í preténdese repartir responsabilid ades por un igual e quetodos sintan por igual a cordo equipo ao que representan.

En segundo lugar dandooportunidade aos xogadoresda Estrada prioritariamente,algo que ten que ser o nexode unión entre os afeccionados da Estrada e o C.D. Estradense. En tempadas anteriores un xogador xuvenil daEstrada ao estar rematandoesta categoría practicamentesó lle quedaban dúas saídas:procurar fóra o que tiñan

moi difícil no seu pobo ouenfocar o fútbol como unpasatempo cun grupo de

amigos e xogar en calquerados equipos de rexional ou,o que era peor, abandonar asúa práctica, co conseguinte traumadeportivo.

E finalmente como terceiro apartado do proxecto a máxima colaboraciónde todos os equipos da Estrada .

Non podemos esquecer que a finsda tempada pasada A Estrada contabacon 18 equipos de fútbol-base (Callobre C.F., oito; Sp. Estrada, cinco; C.D.Estradense, catro; A. Estudiantil, un),asl como 4 equipos de 3ª Rexional (OCallobre C.F. ascendido a 2ª rexional);e que asimesmo dentro dos equipos defútbol-base ao rematar a tempada había dous equipos de xuvenís en liga

galega (0 Callobre C.F., que vai disputar a súa sétima tempada consecutiva e o C.D. Estradense, recén ascendido).

Calquera que observe dunha maneira obxectiva toda esta bagaxe deportiva do noso pobo verá que todo isto ben coordenado, algo que tampouco

se fai dun día para outro, ten que daros seus resultados deportivos, non danoite para a mañá senón que a longo

" prazo . Desde logo que este último

apartado será o que relance o segundo·, e, por suposto, o que lle

abra todos os camiños aoprimeiro.

Canto ao primeiro

apartado, o presuposto doC.D. Estradense reduciusecase á metade de tempadasanteriores, racionalizandoos cobros mensuais de xogadores e corpo técnico asícomo procurando outros

aforros importantes en partidas como secretaría, localsocial... Asimesmo as cuotas dos socios reducíronsexa que o importante é faci

litar o nexo de unión entreafeccionados e Clube e nonromper ese cordón umbilical con cuotas esaxeradas.Recadando a mesma cantidade ao cabo da tempada,sempre será pFeferible te r

máis socios pagando menosque menos socios pagandomáis.

Polo que respecta aosegundo apartado a apostainda foi máis forte. Poderíanse ir incorporando paulatinamente xogadores do pobo e bisbarra, pero a apostafoi total ofertándollelo a todos os xogadores da Estrada e resultando un equipopara a presente tempada

cun só xogador de fóra,

sendo todos os demais da

·Estrada e bisbarra. Poucosxogadores da Estrada queestivesen na mesma categoría ou superiores quedaronfóra deste proxecto (pode-

riamos dicir que tres), e desde logoporque as súas miras buscan outrosobxectivos superiores, pero sempre

tendo as portas abertas para representar ao Clube do seu pobo.

Finalmente, no terceiro apartado,os clubes da Estrada prestáronse todosa colaborar, cada un desde a súa propia entidade, para que os xogadoresdesde xa saiban que poderán ter nunfuturo unha posibilidade real de xogarrepresentando ao clube ensignia do

seu pobo, como mínimo, sen desbotarcotas superiores.

• CD Estradense, ¿cara ao seu75 aniversario?, posiblemente a dataoficial a nivel federativo sexa posterior,pero podemos afirmar que os alicerces donacemento do C.D. Estradense (na crónica* aparece como Deportivo Estradense)estean no ano 1925. Así vemos que o 31

de maio deste ano o Deportivo Estradensese despraza a Caldas de Reí s a disputar unencontro contra un equipo local, inda queeste encontro ao final foi contra un equipode Padrón, coa seguinte alineación poloequipo da Estrada: Pereira, Lueiro, Jesús,Emilio, Cándido, Gestoso, Rey, Carballeda, César, Campos e Pepucho. O resultado final fo i de 3-2 a favor do equipo da

Estrada. pero a cousa xa vai en serio xaque unha crónica de decembro deste mesmo ano** lemos o seguinte:

-"Nuestro Club futbolístico. Estos díasse viene procediendo a la inscripción denuevos socios para el naciente Club futbolístico local que lleva el nombre de De-

• O deporte estradense home-naxeou a 'Piso', Manuel Coto Ferreiro, concelleiro de deportes tristementedesaparecido no mes de setembro de1998, nun acto que implicaba o nomeamento oficial do Pavillón Municipal, como 'Manuel Coto Ferreiro', unha inicitivade tódalas entidades e deportistas estradenses que aprobaba o concello en Pleno.

A mediados de outubo, nun sinxeloacto, descubríase unha placa e un busto de

\

!j\ / 23

portivo Estradense, y que con tanto entusiasmo preside el comandante de la ZonaSr. Ve/asco.

A sesenta nos dicen que llega ya el número de socios, y aún se esperan nuevas ynumerosas inscripciones.

El Deportivo Estradense ha alquiladoun precioso terreno para campo de juegoentre Barrio Nuevo y la Decoita, ya seviene trabajando para arreglarlo en condiciones. Nosotros vemos esto con satisfación y deseamos por lo tanto una vidapróspera al Deportivo Estradense".

Quizais teñamos os estradenses quenos pór a preparar as 'vodas de diamante'do seu nacemento axiña, sendo así un dosclubes máis antigos de Galicia, incluso

por diante de outros máis importantes hoxe.

*El EMIGRADO, nº 159, do 7-Xuño-1925

**El EMIGRADO, nº 178, I6-decembro-I925

Manuel Coto Ferreiro, no medio dosap lausos do máis dun cento de asistentesque honraban así a memoria dun home ligado dende sempre ó deporte estradense,como practicante de diversas especialidades deportivas, e despois como concelleiro de deportes.

No mesmo acto, o alcalde estradense,Ramón Campos, entregaba un ramo deflores á súa viúva, e agradecía a mostra decariño do deporte estradense cara ManuelCoto Ferreiro.

\



24 / '<ITaheirós '<ITerra, novembro de 1999

Premios SanMartiño 1999Panadería A Fogaza, Radio Estrada, Editorial Galaxia, e D. Francisco Fernández del Riego son os

galardoados nesta edición dos premios do Padroado da Fundación San MartiñoVALENTÍN GARCÍA

Un ano máis, reuníuse o "Padroado do S. Martiño" na calor do

pazo da Nugalla en Curantes pa

ra ver unha vez máis quen merece ser recoñecido polos premiosá difusión e emprego do galego,que teñen a frescura de ser dados dende aquí, na certeza damellor das intencións a quenqueira acompañamos no camiñoe na teima dos que ternos un

idioma propio, que é o idiomado noso futuro . Na modalidadede Tabeirós Terra de Montes, levamos neste ano 99 un premiodobre, a panadería A Fogaza,que dende moi pronto comprendeu a importancia da etiquetaxee promoción dos seus productosen galego, como forma deder mellor e conectar moito máis

directamente cunha clientela queenseguida se volcou con pans etartas feitos con mans e mentesmoi sabias.

Radio Estrada, que está aser un referente de comunicación social, cultural e mesmocomercial, non só na Comarcade Terra de Montes, senón tamén fóra dela; estamos peranteun proxecto ilusionante, útil erendible en galego, que leva díaa día a nosa lingua a moitos fogares, postos de traballo e sitiosde lecer, o seu labor abnegadodurante as 24 horas do día a pro!da comunicación en galeg_ énchenos a todos de orgullo e ledicia.

En "Galicia Enteira" foi aEditorial Galaxia a que mereceuo galardón saído da Nugalla, un

ano antes de que cumpra o 50aniversario da editorial máissenlleira e veterana de Galicia.Dirixida por Carlos Casares, e

cun Director Comercial AdolfoGálvez nado na nosa parroquiade Amois, hoxe en día confirmase como todo un fito empresariale cultural creado por e para unidioma que nos é propio.

O premio de "Toda unha vida", quizais o máis entrañablepor ser o de toda unha ampla bagaxe no noso idioma, foi esta

vez para D. Francisco Femándezdel Riego, nacido no 1913 enVilanova de Lourenzá, Presidente da Real Academia Galega,

Director da Biblioteca Penzol,membro fundador e ex- Directorda Ed. Galaxia e codirector darevista Grial, é doctor honoriscausa pola Universidade de Vi-

go, Premio ' Trasalba, PremioPedrón de Ouro, Medalla Castelao e Medalla de Ouro da Cidade de Vigo. Todo esto por unhainmensidade de obras tan importantes para tódolos galegos e galegas como: Cos olios no nasoesprito, Galicia no espello, Un

país e unha cultura, letras do

naso tempo, Antolín Fara/do: unprecursor, Pensamento galeguis-ta do S. XIX e do XX, Anxel Ca-sal e o libro galega, As peregri-

nacións xacobeas, Historia daliteratura galega, e un sinfin depublicacións máis que poderiamos relatar.

Será o vindeiro sábado 27 denovembro. Haberá que vestir degala porque ese día, aquí, benpreto de nós, no Recreo Culturalda Estrada festexarase nada menos que o termos un idioma propio para o que aseguramos díasde prosperidade e ventura. Seráa Entrega dos Premios San Martiño 99 .

tabeiros terra, nº 8, novembro 1999

Documents