Nº X Xornal Cultural da ~trada

AVELINA VALLADARES TABEIRÓS TERRA, cando remata o ano adicado a poetisa de Vilancosta, a Cantora da Ulla como a tilda o mestre Xosé Luna Sanmartín, fai neste número unha viaxe

•INTERNET ister . ... • COm

nosa benvida á b do Val do

pola personalidade de Avelina Valladares, e aporta ademais dunha visión diferente e innovadora da súa figura uns documentos inéditos ata agora:

unha carta e un poema que dende Valiñas estaba dirixido á poetisa, escrito por D. Ramón Cervela-Arias Teixeiro, e datado no ano 1851.

aloxamento gratuíto a páxinas web: Civila, como se coñece de xeito abreviado Cidades Virtuais Latinas. Así principia un artigo que se refire a unha páxina web da comarca da Ulla na rede.

a figura de Alex Vázquez­Palacios. En decembro de

1997, e a modo de probas, poñiamos por primeira vez na In­ternet sete pequenos textos referidos a ou­tros tantos aspectos da comarca da Ulla nun servidor da Re­pública Dominicana que !les daba e dá

á en construcción. anto, recomendámoslle

• ENTREVISTA . TABEIRÓS TERRA achéga­se neste número a un pintor,

w.civila.

UNTA

· DECEMBRO 2000

Irmáns Picaño, Ana Romaní e Xesús Alonso

Montero, premios Sanmartiño 2000

hegaron un ano máis os e Premios á Normalización Lingüística, os San Mar­tiño, que co nome do his­

po de Tours nos leva por déci­ma vez <l premiar a toda persoa ou persoas, asociación, empresa ou institución que destaque po­la potenciación e difusión do noso idioma. Son dos premios máis entrañables que se conce­den; pois co seU carácter pura­mente honorífico e cultural, es­ti vero n sempre e están intimamente ligados ás nosas terras, e dende aquí fanse che­gar á Galicia eterna e enteira. Xesús Alonso Montero, Ana Romaní e Irmáns Picaño foron os galardoados.

/

A ORQUESTRA DO CON­SERVATORIO DA ESTRA­DA presentouse no mes de novembro no Teatro Prµici­pal. Unha orquestra de/xepte nova que ve a luz xa con 56 componentes e un carácter eminentemente formativo, que valerá así mesmo para le­var a cabo intercambios con outros ccmservatorios ou cen­tros de ensino de similares características e enriquecendo non só ós nosos xoves músi­cos senón tamén o panorama musical máis alá das nosas fronteiras

DE GALICIA ce 1 ))

1 CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS

21

Mª do Canne Krnckenberg

OBRA POÉTICA _CASE COMPLETA

~ ~DO~ poesía

e oller o camiño que leva A Estrada é sempre unha ledicia.

As leiras demarcadas, as fragas cas ar­bores dos nosos ancestros, a luz que esco­rrega cortando o enrramaxe, o rebumbio dos paxaros voando cara o ceo ... E perco­rrer os cómaros co rumor dos seus ríos cantareiros de troitas ou salmóns, e un pri­vilexio.

E si por riba tes amigos que acollen os teus versos, xa iso non hai verbas para ex -presar a satisfacción que produce. Si escollín A Estrada e porque teño precio-s os recordos desta vila estratéxica e encantadora. A cultura e a dedicación as letras é coñecida en toda Galicia. Aquí cantouse con voz propia o con acento pro­pio dende sempre. Eiquí perto, está Neira Vilas loitando entre dous amores, Cuba e Galicia; e na rua principal que atravesa a . súa fermosura surxe o poeta mais novo en­tre tódolos novos, o espirito máis entusias­ta da comarca: Maximino Sanmartín.

Estes amigos fan posible que a miña "Obra poética case completa" se espalle por estas terras o estes vales preciosísimos. Cantar eiquí e cantar poéticamente ó uni­verso enteiro.

Esta obra é a miña vida ata o ano 1999. Comencei a escribir cando tiña deceseis

R emata, agora para ser certo, o se­gundo milenio, milenio de letras e de avances -curiosamente nun­ha carta inédita a Avelina Valla­

dares que reproducimos neste número se cita o século XIX tamén como o dos avan­ces- e cando as novas tecnoloxías prome­tenealiguran cambios sorprendentes, o papel impreso reconverte a súa vixencia en recunchos de lembranza, ledicia, cultu­ra e etemidade.

Estamos no primeiro día do resto do noso futuro, e eso significa en primeiro lu­gar que debemos achegamos de fronte, sen medo e con consciencia de futuro a unhas canles novas para intelectos de sem­pre. Debemos buscar no máis fondo do noso pasado as raíces que, sen dúbida, an­clarán as nosas vidas <liante dos retos no­vos.

Quizais por eso, cando remata o ano dedicado na Estrada a Avelina Valladares, unha poeta de antes do seu tempo, e da que non é posible atopar ningunha foto­grafía -alomenos nos non puidemos atopa­las-, e cando no 2001, estaremos xa nou­tro século e noutro milenio viviremos intensamente a dedicatoria desde a lerri­branz~ a Cabada Vázquez, desde TA­BEIROS TERRA non podemos por me­nos que asentarnos no papel para saltar,

\!rabeíróii \!rerra, decembro de 2000

POR MARIA DO CARME KRUCKEMBERG

primaveras, e día a día e ano tras ano fun chegando ata xuntar os meus desexos, tris­turas, angurias, desamores e soños para que vos compartades conmigo a beleza da palabra, si é que realmente ten beleza a mi­ña palabra. Pero o que si ten é sinxeleza absoluta en cada liña de cada poema. A fantasía deixeina á beira da miña porta para recollela a facer contos, historias ... Pero en estes poemas da obra case completa esta toda a mente e o espirito de décadas de tra­ballo e dedicación ós meus coñecementos e sentimentos máis fondos. Hoxe xa son de todos. Edicións do Castro ten a responsabi­lidade de expoñelos ós leitores, dalos a co­ñecer os meus compatriotas e compañeiros, ós galegos das provincias do mundo.

Voltarei a camiñar á beira do rio Ulla e do Umia, cantarei por Ancorados e escribirei as belezas de Riobó e de Oca. Terra que levarei sempre o pé do meu cora­zón. Deixo eiqui os poemas e a voz. Recor­dádeme sempre polos meus cantos como eu o voso pobo. AMIGOS.

irremisiblemente, contentos e ó tempo nostálxicos, fervorosamente tímidos polo descoñecemento, pero ávidos de aprender, a páxinas novas a través de redes univer-

MARIA DO CARME KRUCKEMBERG

sais. ¿Quén sabe? Ó mellor en nada, en pouco, podemos sentimos partícipes <lesa rede coas nosas páxinas. Pero o presente e o futuro , neste número están sazonados con escritos agarimosos, con poemas e con premios, con achegamentos ó futuro e lembranzas dende as reboticas.

En definitiva está pintado das cores de sempre, das cores do home, a intelixencia, os recordos e, sobre todo, a esperanza.

Noraboas para os que, arred9r <leste lu­me incandescente de TABEIROS TERRA entran connosco no futuro da man da me­moria, e noraboa ós que polo seu traballo, pola súa memoria e polo seu ser saben que esto só e posible dende a lembranza.

Pronto, a volta da sobreira de Valiñas, centenaria, chegará ó novo mileno.

E como no pasado, un por sempre flo­tará nas memorias e nas gorxas dos que aceptan o futuro coa seguridade de que o pasado é a mellor das contas.

Péchanse séculos de avance, na segu­ridade de que se abren outros de máis avances, e que cada un de nós, a carón do papel impreso, do CD-ROM ou mes­mo da rede universal seremos capaces de que os soños dun milenio só sexan reali­dades profundas con raíces de memoria que serán motores de cambio. Por sem­pre .. .

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL

DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax:986570233 E-mail: valentin@a-estrada.org XERENTE: Valentín García Gómez

CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Nicolau Alvarellos

FOTOGRAFÍA: Arquivo Bemabé S.L. Marcos Míguez Puri Barral

DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997

MAQUETACIÓN: FILMACIÓN P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL

'Ql::abeíró~ m:erra, decembro de 2000

S e un repara un anaco, atopará con pouco esforzo unha manchea de lin­guas minoritarias, que continúan en

uso en lugares concretos do planeta. Só en Europa, ademais da nosa, agro­

man algunhas moi próximas, coma o cata­lán ou o eusquera, con recoñecemento ofi­cial, que non fan esquecer outras coma o bable de Asturias e norte de León, ou o castúo, que aínda se pode escoitar en Es­tremadura; a estas pódenselles engadir o bretón ou o gaélico, que, malia se utilizar moi minoritariamente, é un símbolo de identidade para a nación irlandesa.

Quedan tamén os dialectos retorromá­nicos dos Alpes, onde case en cada val hai unha comunidade lingüística diferente, o bozano-bozen, de Austria, ou a lingua se­mi, con cen mil falantes e dcus diarios, que se estende aló pola crista da península Escandinava.

Alista sería interminable, case tanto como as agrupacións de persoas con vínculos comúns no transcurso

da historia, e iso fai considerar de novo, máis co verdadeiro efecto abrasivo das grandes linguas -que, precisamente ó se esfarelaren, deron lugar a moitos dos pe­quenos sistemas-, a capacidade de super­vivencia da propia comunicación en socie­dades xeográfica ou demograficamente limitadas.

N un principio, poderí.a parecer que, con dominar dez ou doce linguas importantes, calquera persoá pode­

ría entenderse en calquera lugar e con cal-

Avelino Cachafeiro Bugallo, que celebra­ría agora os seus cento un anos se vivise, tiña alma de trasno e era algo larpán: O gaiteiro de Soutelo / mal raio de Dio-lo mate /no quere toca-la gaita /sen que lle den chiculate. A Avelino atribúense moi­tas chanzas e mesmo algunha falcatruada, porque é sabido que os mitos engaiolan á xente, e a xente, sobre todo a nosa xente, é moi dada a matinar e facer mitos. Na cul­tura popular de Galicia non hai moitas personaxes que rivalicen con Avelino, no que ían estreitamente ligadas a figura e maila persoa, o home e mailo conto, por iso se lle atribúen anécdotas que el estivo moi lonxe de protagonizar, do mesmo xei­to que cando non se sabe a quen pertence un dito ou unha frase enxeñiosa atribúense en España a Jacinto Benavente e en Ingla­terra a Osear Wilde ou a Bemard Shaw. Pero iso e porque Avelino si foi o "artista" de moitas trangalladas e moitas situacións cheas da vis cómica que o caracterizaba. Ese espirito burlón contribuiu en certa me­dida a converter o músico e o artista no personaxe e no mito que trascendeu ó seu tempo (primeira metade do século) e ó seu espacio (Soutelo e a Terra de Montes) pa­ra chegar a ese parnaso neutro e bretemo­so no que habitan as pantasmas sorrintes e enfeitizadoras da nosa cultura, xunto a es~ píritos doutra calafía coma os denchos, os demóncaros e os troantes. Pero Avelino

quera individuo da especie humana libre de eivas importantes para este asunto; sen embargo, de comezarrnos polo chinés, ve­remos de contado que é moi diferente dunhas partes para as outras da China, mentres que un cidadán británico ten se­rias dificultades para se aclarar cun esta­dounidense, comparables ás dun portu­gués cun brasileiro, ou ás dun habitante do Estado español para comprender algúns termos acolá do Atlántico --estou a pensar en cómo llo explicaría un director arxenti­no a súa nai, se gafíase a Concha de Oro de San Sebastián-.

A índa así, as grandes linguas fome­cen posibilidades de entendemento en grandes áreas, e son comunmen­

te aceptadas para transmisión de mensaxes entre individuos distantes en tódolos senti­dos; mais, con todo, o ser humano ten un­ha gran tendencia a conserva-lo que sente instintivamente como propio, e así, malia a competencia que poida ter con diferen­tes idiomas, séntese estraño ó se expresar dun xeito diferente en situacións comuni­cativas que lle resultan familiares: é dicir, que non se afai de forma doada a modifi­ca-los seus hábitos, e sempre achará, no plano lingüístico, no gastronómico ou en calquera que sexa, algo ó que acudir para saber quén é.

D aquela, as grandes linguas espalla­ranse só a través das novas áreas -como foron, en tempos, a Admi­

nistración e mailo comercio, ou, agora, as grandes redes de transmisión de datos-,

foi quen sempre de escorrentar a eses ma­los espíritos cos seus ledos sons arranca­dos os cantareiros vales do Lérez e coas · súas garridas andainas de moceiro "dandy", trocadas en picardías do vello mozo que sabe latin cando xa a idade non perdoa nen sequera ós mitos e o tempo vai sen do dono de demasiadas ausencias (o seu pai, Ferrnin; o seu irrnán, Bautista; a súa dona, Xosefa, ou o filliño que non chegou a vivir), pero Avelino soubo facer

/3

mais, por moito que cisme ninguén, é im­posible comunicarse con toda a humani­dade ó mesmo tempo, e é imposible tarnén evitar que se produzan novas e pequenas agrupacións de persoas, que irán caendo, outra vez, nos seus usos, que crearán ter­mos e expresións familiares entre elas, e mesmo, se callar, a súa propia lingua, aín­da que nunca cheguen a sentar no mesmo banco, ou a se veren algunha vez cara a cara.

e on todo is to o que sabemos é que os espacios sacralizados -as oficinas de antes, os cibernéticos de agora­

son en por si neutros, e soportan calquera codificación lóxica das mensaxes huma­nas: nun preito, tense tanta razón en gale­go coma en swahili; unha mensaxe flúe entre dous ordenadores, e entenderase na medida en que a entendan os seus usua­rios, polo que estes empregarán aquilo que lles resulte máis cómodo ou, desde o pun­to de vista lingüístico, máis económico, porque un, cando pode expresarse na súa lingua, adoita adiar bastante outras apren­dizaxes, e só utiliza estas achegas ó lle re-sultaron prácticas. ·

A s linguas minoritarias non caeron porque a xente tende a suxeita-lo seu, moitas veces dun xeito, se non

inconsciente, tampouco racional, e iso é o que lle dá á cultura de cada familia, de ca­da pobo ou de cada país unha garantía de continuidade. A mesma garantía que lle dá vida hoxe ó galego. En Galicia, en Eu­ropa e en América.

fronte a vida (esa perversa enferrnidade do espírito, que diria Novalis) e non perder nunca o feitizo do artista e o sorriso de trasno que o converteu en mito da cultura popular.

Se eu chego as portas da etemidade, o primeiro que farei será preguntar por onde moran as almas de Chano Piñeiro e Aveli­no, e tomar uns viños con eles para que contaxien a miña alma coas súas e a en­choupen de esencia de Terra de Montes.

r ·

4/

---- -·~-----

Está íntimamente ligado ás correntes do existencialismo que agromaron da man de autores como Kierkegaard, Hei­degger ou Sartre durante os anos da segunda guerra mun­

dial. O eu poético enfróntase só ó absurdo da vida moderna á que hai que atopar un sentido sen recorrer a Deus. Nesta

busca de significados a alma debe tecer a súa propia vida interior para fuxir da ausencia de sentido, para tentar esca­

par da desesperación de ser para a nada (Nihilismo).

(guía de lectura)

• Qué vieiros adopta o ¿¿. ser nesta búsqueda de S'lntido e comprensión sobre si mesmo? A inteli­xencia será o temón que pretenda dirixi-la vida sen éxito servíndose da intuición e sobre todo do instinto. Como resultado desta derrota o ser queda­rá mergullado nun estado de total indiferencia. To­do será pois, horror de ser. Pero a intelixencia trata de adaptarse tamén á vida por medio do amor, inclusive das lembranzas, sucumbindo de novo; po­lo que o ser fica sumido nunha total ignorancia e decepción de si mesmo.

Será sen embargo a arte e en concreto a crea­ción poética a que nesta toma de consciencia da nosa finitude e desta nosa existencia para o absurdo minimice dalgunha ma­neira o desacougo exis­tencial que perturba ó ser. O cademo de demora tra­tará de ser unha forma de vida, un mitigar a impo­tencia do ser ante a mor­te. A arte, como propug­naba Nietzsche, imporase por tanto á Ética nesa in­cesante busca de senti­dos.

Pero despois do nau­fraxio , a vía do ser queda anulada. A única vía para o pensamento é a do non ser (Pannénides), a do non pensar, o que prefi­gura ó ser como· centro inmóbil de existencia abonado á melancolía e á imnobil.idade. Nin tan se­quera os deuses (en clara referencia a Epicuro) adormecidos tralo sol de Mediodía e incapaces pa­ra os asuntos humanos serán quen de prestar au­xilio ó ser no seu afundi­mento. O poemario xira por tanto en tomo a esta dobre vertente: A do ser e a do non ser, realidade mixta dunhas augas entre as que se debate náufraga a nosa existencia.

TEMÁTICA

O MAR- Espacio de continua alegoría onde o

navío ( eu poético) mergullado na travesía da

vida agarda con

resignación o seu afundimento. Escenario

de vida e traxedia.

O PASO DO TEMPO­No trasvase do ser cara o non ser todo remata sen­do perdido: As lembran­zas, a beleza, a forma, a emoción, os sentimentos, a esperanza ... Co paso do tempo todo acaba sendo engulido po­lo efémero, resultado da evidencia de ser para a morte, para o absurdo.

A OPOSICION EVI­DENCIA/DESEXO- É a loita que sostén o ser por atopar nesa busca de sig­nificados, sentido á súa existencia, tratando de in­terpretarse e interpretar o seu entorno máis próxi­mo. É pois a oposición que se establece entre re­alidade e irrealidade ou realidade posible . . É a loi­ta do ser para fuxir da ab­s orv en c i a da nada . O amor, as lembranzas , e a intelixencia cobran neste

¡. apartado gran importan­cia; os primeiros como unha especie de bálsamo atenuante; a última como ' elemento descodificador.

A METAPOESÍA- A idea ou creación poética aparece ó longo de todo o poemario como táboa de salvamento á que o ser tenta aferrarse e dar senti­do á existencia, de aí o epígrafe qué vertebra e unifica tódalas composi­cións: Cademo de demo­ra (parte primeira), Ca­derno de demora (parte segunda) e Fragmentos do cademo de demora. A creación poética é por ou­tra banda unha forma de

· mitigar o paso do tempo.

A SIMBOLOXIA.Está

relacionada de maneira inequívoca co mundo

marítimo. O eu poético identificase co navío, e a

travesía que este desenvolve pretende recoller a experiencia

dunha navegaCión interior da que queda mostra no

diario de a bordo ou cademo de demora. Esta readaptación de símbolos xa plenamente utilizados

por Manuel Antonio, manteñen sen embargo

notables diferencias respecto ós do poeta

rianxeiro. Se a concepción do mar en

"De catro a catro" é a dun espacio sen accións, sen

lugar para a traxedia, neste caso o mar será ese escenario vital onde ten lugar o naufraxio do ser.

Se identificamos na­vío e eu poético, podere­mos otorgar tamén a cada parte e actividade da nave unha función precisa, val­gan como exemplos as seguintes corresponden­cias: A) A velame e o remo simbolizarán dependendo ou non do seu funciona­mento a ausencia ou pre­sencia de vida, sentimen­to, devezos, esperanza etc ...

B) O cademo de a bordo ou de bitácora recollerá a creación poética.

C) O camarote será o es­pacio da imaxinación, es­pacio para a intimidade e a emoción, reco.Ilerá ta­mén todo o que faga re­ferencia ó subconsciente, ó mundo interior do indi­viduo.

D) A quilla, os mastros, o temón, os cabos ou a án­cora representarán todo o relacionado co pensa­mento, co raciocinio coa intelixencia ou ca ideolo­xía. Será aquelo que ou­torgará estabilidade, im­prescindible para determinar calquera liña de conducta.

Ademais destes ele­mentos, atoparemos ou­tros termos claves como poden ser a onda ou o vento, indispensables pa­ra SER. A súa ausencia ou mellor dito, a súa in­mobilidade sumirán ó ser nu.nha nada eterna e in­mutable, é dicir, no NON SER. As aves sen voo do tempo ido serán, como non, as lembranzas. Estas poden ser de orde negati­va; as que fan referencia a algún feito puntual e desalentador do pasado próximo, ou de orde posi­tiva; as que fagan referen-

.m;abeíró.!í m:errn decembro de.2000

cia á infancia, saúde que brindaba aquel estado de feliz inconsciencia. As illas do paraíso, a presen­cia do porto, a recalada en terra outorgan ó ser efémero acougo nos bra­zos do amor, da idea ou das lembranzas, será con todo, un acougo momen­táneo que finará asoballa­do por toda evi-dencia.

FILOSOFÍA E NAUFRAXIO

A filosofía eléata de Par­ménides do mesmo xeito que farán séculos máis tarde pensadores existen­cialistas como Kierkega­ard fala de dous camiños na vida: o do SER e o do NON SER que é en reali­dade o camiño da NADA e que se manifesta nunha total ausencia de pensa­mento. Por primeira vez aparece pois, o concepto de inmobilidade do ser tan repetido ó longo do presente poemario.

O concepto da forma e da materia, distinción importante da metafísica aristotélica, expresa que o único que permanece in­tacto durante o seu desen­volvemento é a substan­cia. Unha das finalidades do ser debe ser por tanto a aprehensión da esencia profunda que o integra, o seu coñecemento por me­dio da intelixencia. A for­ma é, xa que logo, algo transitorio e perecedoiro, a contemplación do seu afundimento causa HO­RROR DE SER.

Toda esperanza res­pecto a calquera realida­de posible remata sendo desterrada. Crer en nada é sentir o menos posible. Esa máxima nihilista po­dería ser aplicada sen lu­gar a dúbidas á lectura fi­nal deste poemario que deixa en nós, despois de distintos balanceos onto­l ó xi co s, un sabor de amargo pesimismo.

Toda a antoloxía é un errado intento de escapar deste baleiro nihilista, desta ausencia de sentido que carateriza a nosa existencia. É precisa, co-

mo sinalaba Nietzsche, que a alma cree os seus propios significados; o eu poético tratará por dife­rentes medios .de tecer a súa propia vida interior, sobre todo seguindo o ca­miño da ARTE, camiño que segundo Shopen­hauer é quen de ofrecer acougo e consolo a unha existencia abocada á de­cepción.

Precursor do existen­cialismo de Sartre, Jas­pers ou Heidegger; Kier­kegaard afirma que a existencia moderna está rexida pola angustia e po­la dor, o ser permanece sumido nunha sensación de debilidade fronte á morte. A angustia xorde do paradoxo que repre­senta para o home a súa condición de ser finito no medio da infinidade.

Q eu poético é sen lu­gar a dúbidas ese heroe existencial que asume a súa liberdade e se enfron­ta só ó absurdo da exis­tencia moderna tratando de outorgarlle algún sen­tido. A súa elección pre­xudica sempre inevitable­mente a un terceiro polo que o ser aparece a miú­do, sometido por unha sensación de culpa e re­mordemento, tal como sucede ás personaxes das novelas de Kafka ou Sar­tre.

A consciencia de ser para a morte e a apre­ciación donoso SER-AÍ, determinan segundo Heidegger a autenticida­de do ser e lévannos a tomar consciencia da no­sa finitude. A través dela podemos distinguir cla­ramente a nosa instantá­nea realidade, realidade · que fica aterrorizada pe­ran te o transcorrer do tempo.

O eu poético, anulada a vía do ser, decide pres­cindir do pensarnento para deixar de ser, mer­gullado nun estado de melancolía abstracta , vinculado ó instinto de morte freudiano, impul­so básico do inconscien­te que empresa ó ser a regresar a un estado ina­nimado.

í!rabeirós í!rerra, decenibro de 2000 15

O VALENTÍN GARCÍA

Centro Comarcal Tabeirós-Terra de Montes

GONZALO NAVAZA INTERVIU NAS XORNADAS DE COMARCA E LINGUA

REDACCION Aínda que os meses de verán constitúen a época vacacional por excelencia, son moitos os comarcáns que non poden dis­por duns días de descanso para esquece-la rutina diaria e reto­ma-la actividade laboral coas enerxías renovadas. Tanto para os que quedan obrigatoriamen­tes en Tabeirós e Terra de Mon­tes como para aqueles que aproveitan as vacacións para coiíece-la nosa comarca, o Centro Comarcal Tabeirós-Te­rra de Montes deseñou un pro­grama de actividades moi va­riado que tiña como obxectivo dar a coñecer os aspectos máis destacados da nosa xeografía, arte, lingua e literatura, etc.

EXPOSICIÓNS

Xa na antesala do verán, o Cen­tro Comarcal acolleu unha ex­posición titulada A flora de Aciveiro que recollía distintas mostras da flora da zona alta do río Lérez feíta polos alumnos da Escola Taller Terra de Mon­tes. Este mesmo colectivo, me­ses despois, achegou ó Centro outra exposición titulada As brañas de Montaña da Serra do Candán, na que se daba mostra da vexetación propia <leste tipo de humedais.

A arte pictórica tamén esti­. vo presente nas salas do Centro Comarcal. Autores como Elena Priegue, Manuel Suárez, Cari Rubio ou os alumnos de Belas Artes de Pontevedra achegaron as súas creacións ó Centro Co­marcal co fin de dar a coiñecer a súa pintura. Outras exposicións: -Exposición de traxes rexionais de distintas comarcas galegas confeccionados por Teresa Ta­boada. -Exposición de Tallas de ma­deira dos alumnos da Escola do Moble da Estrada. -Exposición de traballos de in­cruste, vainica e encaixe de bo­lillos da Asociación de palillei­ras de Santa Cristina de Vea. -Exposición de xoguetes reci­clados da veciña de Toedo Ma­ría del Carmen López. -Exposición bi­bliográfica sobre Castelao publica­da pola Editorial Galaxia.

REUNIÓ NS, VISITASE CURSOS

Durante os meses de verán a sala de reunións do Cen­tro Comarcal foi

DAVID OTERO, LUCíA UZAL, PEPE CARBALLUDE E NEIRA CRUZ (recentemente galardoado co Pre­mio Xerais), NAS MESMAS XORNADAS DE COMARCA E LINGUA

solicitada por distintos colec­tivos e asociacións para levar a cabo as súas sesións infor­mativas. Así mesmo, este Cen­tro tamén acolleu a celebra­ción de distintos cursos, uns organizados polo propio Cen­tro como o Curso de alemán, e outros por outras entidades, como o Curso de primeiros auxilios organizado pola Aso­ciación de Amas de Casa da Estrada.

Polo que respecta ás visitas ó Centro Comarcal, foron moitos os colexios e aso­ciacións tanto da comarca co­mo de fóra que pasaron polas instalacións de Toedo e reali­zaron rutas pola comarca.

Servicio Lingüístico Comarcal

Durante os días 29 e 30 de se-

tembro tiveron lugar no Cen­tro Comarcal os PRIMEIROS ENCONTROS LINGUA E LETRAS da Comarca de Ta­beirós-Terra de Montes.

Co obxectivo de afondar no máis destacado da nosa lingua e literatura, o servicio lingüís­tico organizou estes primeiros encontros nos que se contou coa presencia de especialistas en lingua e literatura de reco­ñecido prestixio.

Foron moitas as persoas que durante a primeira xorna­da seguiron atentamente as charlas de Gonzalo Navaza, Xosé Antonio Neira Cruz e Xosé Chao Rego sobre toponi­mia da comarca, literatura in­fantil e o galego na lgrexa.

Xa na segunda xornada, fo­ron o profesor estradense Car­los Loureiro e o académico e

Catedrático de Filoloxía Ro­mánica Fran­cisco Femán­dez Rel os encargados de falarnos da vi­da e obra do estradense Ma­nuel García Barros e das peculiaridades lingüísticas da comarca.

Organizada tamén polo Servicio Lingüístico Comarcal tivo lugar no Centro de Toedo a presentación da guía Dos ca­miños de arrieiros ós Pazos da Ulla do escritor estradense Xosé Manuel Martínez Oca.

No acto de presentación, ademais do autor do libro, es­tivo presente Xosé Porto Ma­talobos, quen foi compañeiro de viaxe do autor polas Terras de Montes e Tabeirós e quen describa a guía como un tra­ballo que recolle "os vaga­bundeas dun explorador, Completados con relatos de impresións que contribúen a un mellor coñecemento destas terras que tanto amamos".

Segundo o propio autor do libro, trátase dunha guía que non debe ser entendida no sentido máis común do termo, senón que pretende ser un re­lato de impresións feito co es­píri to dun peregrino que, ó chou, se afasta dos caminos máis tópicos e das paisaxes menos descubertas .

Por certo que, o peche <les­te núemero, presentábase un portal en Internet, que baixo a dirección www.comarcasde­galicia.com , pretende tamén ser un referente inetractivo pa­ra as asociación comarcais.

61

Xa chegaron un ano máis os Premios á Normalización Lin­güística, os San Mar­

tíño, que co nome do bispo de Tours nos levan por décima vez a premiar a toda persoa ou per­soas, asociación, empresa ou · institución que destaque pola potenciación e difusión do noso idioma. Son dos premios máis entrañables que se conceden, pois o seu carácter puramente honorífico e desinteresadamen­te cultural, estiveron sempre e están íntimamente ligados ás nosas terras, e dende aqui fanse chegar á Galicia eterna e entei­ra.

. O 31 de outubro no Pazo da Nugalla, reuniuse o Padroado en "contubernio lingüístico", o grupo que se xunta para traba­llar nestes premios. E a ordena que foron aparecendo foron:

A ESTRADA - TERRA DE MONTES: IRMANS

PI CAÑO

S on xa moitos os anos que Irmáns Picaño levan im­

. pulsando no noso e para o noso idioma, levándoo alí onde a lingua máis se fala pero onde é tamén máis necesario presti­xiala, no mundo rural, que é o noso mundo. Esta empresa de manturios; sementes, fertilizan­tes e todo tipo de productos re­lacionados co agro, apostou dende sempre por lanzarse en galego ós galegos; todo elo re­cuberto dunha gran dose de se­riedade, diligencia, innovación e modemidade, que tan, ben re­sulta á hora de falar da Galicia que queremos no ano 2000.

Os seus establecementos podemos atopalos na rúa Irida ou no Polígono Industrial de Toedo, pero a súa pegada vai moito máis alá e chega ó último recuncho de calquera das nosas fermosas aldeas e ás dos arre­dores. Ternos pois nos irmáns, Luis e Femando, ou Femando e Luis, como se prefira, un dúo especialmente carismático e re­coñecido no ámbito do seu sec­tor, vaia este premio unha vez máis para esas empresas que se animan a impulsar cara dentro delas mesmas e cara os seus clientes e usuapos a lingua que nos é propia a todos. Ogallá o exemplo desta é doutras como foron Bamarti, A Fogaza, ou Radio Estrada, así como moitas máis que sabemos que están aí. Faga mella nunha vila e nun municipio no que o impulso da lingua a nivel comercial está al­canzando cotas porcentuais al­tísimas.

GALICIA ENTEIRA : ANA ROMANI BLANCO

Nacida en Noia en 1962, esta muller e poeta e xornalista. Non podemos dicir dela, máis do que ela poida transmitir con­ducindo o "Diario Cultural" to­das tardes na Radio Galega; a súa voz é un compromiso dia­rio con todo o que é noso dende os micrófonos e dende a pluma. Poetisa comprometida nos seu poemarios "Palabra de mar" onde manifesta uhna poética de clara orientación intimista, do­minada pola evocación amoro­sa transida de referentes simbó­licos que nos conducen polo mar, pola morte e pola soidade como ámbitos vivenciais domi­nadores, aumenta esta densida­de do mundo poético en "Das

ANA ROMANÍ

O PREMIOS SANMARTIÑO 2000

lrmáns Picaño, Ana Romaní e Xesús Alonso Montero

Opadroado da Fundación Sanmarti­ño ven de concede-los premios do

ano 2000, nas tres categorías qie distin­guen estes orixinais premios

XESÚS ALONSO MONTERO CON PEPITA SABOR (centro), E ROSA PUENTE, FILLA DE D. MANUEL PUENTE amigo íntimo de Castelao

\!tabeirós \!terra, decembro de 2000

últimas mareas"(Espiral Maior, 1994) a súa segunda obra. De seguido saíron do prelo "Pala­bra de mar" (Ed Autora, San­tiago de Compostela 1996) e "Ab ril" (Separata poética, 1996), "Mannelada de amoras" (R elato Nova 33, 1997) e a súa presen~ia -en di­versos libros colectivos: "Quei­mar as meigas (Torremozas, Madrid 1988), "Palabra de Muller" (Concello de Vigo, 1992), "Oito e medio" (Ed do Dragón, Santiago de Compos­tela 1992), "Chineses" (Santia­go de C. 1996) "Mulher afacer vento" (Ed Tema - Lisboa 1998) ou "O entrelaza das pa­labras" (Santiago, 1999). E na-

. da mellor que ilustrar a súa pre­sencia cun texto:

Nese punto xusto da mañá os vértigos do ser e a illa na consciencia definitiva do po. Nese punto xusto da mañá o corpo contraído as prazas que son aire, as voces que non son, que se deforman, os fios visibles do irreal. E sabes que aí está, que se avén, ·· a parálise, e o espacio que se iningua, . a percepción da luz e os ollos que se p echan no tre­mar. E abandónese o corpo ás dis­tancias, abandónese ó mundo que se perde na suor fría de xestos como es­pasmos e un medo antergo sobe desde o fondo das entrañas da vida e instala­se na túa voz.

Por isso trema, por iso o espe­so é irreal coma as pantasmas coma a fiestra que se pecha so­bre un mundo que non hai. Só os músculos do tronco que bloquean cada entrada de aire, e bórranse os perfís do día e dos días que virán e un pánico de veo cobre toda a pel que se conxela que non sente qué sente, en tantas agullas estala a razón. E as fiestras da loucura no te­mor; e os días sen luz que ima-_ xinas, ensimesmadas as horas no ba­ter das augas contra a vida que non vives alteada de ti, en ti perdida, nos labirintos do corpo somatizan­do as sombras do león.

E en ti tamén a calma.

TODA UNHA VIDA - D. XESUS ALONSO

MONTERO:

(Vigo, 1928). Ensaísta e polí­grafo. Pertence á promoción de escritores que iniciaron o seu labor intelectual e cultural tras a guerra civil. Desenvolveu un abondoso traballo de publici­tación e espallamento da cultu­ra galega nas súas distintas di­mensións. Viviu a infancia e a adolescencia na terra de seus pais -Ventosela, Ribeira do Mi­ño-. Licenciado en Filosofía e Letras pola Universidade de Madrid con Premio Extraordi­nario, foi Catedrático de Lin­gua e Literatura Española de Escolas de Maxisterio exercen­do en Palencia, Lugo e Valen-

cia. Militante do Partido Comu­nista desde 1962, foi represalia­do en distintas ocasións por mor das súas actividades políti­cas chegando a ser trasladado no curso 1975-76 ó instituto de Montilla (Córdoba) . En 1966 doutorase en Filosofía e Letras na Universidade de Salamanca cunha tese sobre Curros Enrí­quez e foi profesor titular de Literatura Española no Colexio Universitario de Vigo. Foi cate­drático de Literatura Galega na Universidade de Santiago de Compostela, na que na actuali­dade exerce como Profesor Emérito.

Membro da Real Academia Galega, leu o seu discurso de ingreso no ano 1993 co título: "Manifestos" en favor da poe­sía civil nos primeiros tempos da posguerra na Galicia da Te­rra e na Galicia Emigrante (1939-1962) (l 993). Ademais, pertenceu ó Consello da Cultu­ra Galega e obtivQ, entre ou­tros, os seguintes recoñecemen­tos e galardóns: Centro Galego de Buenos Aires (1952), Gali­cia de Xori:talismo (1 986 e 1990), Julio Camba e Otero Pe­drayo en 1988, Deputación de Lugo, Pedrón de Ouro (1992), Celanova Casa dos Poetas (1 993) e Premio a Creación Cultural (1994), Premio Trasal-ba (2000). ·

Ademais do seu labor como conferenciante, prologuista de máis de sesenta libros, ponente en diversos congresos e sim­posiums, traductor de obras de diversos escritores galegos, po­eta coa obra "María das Fatas di mal do nos o tempo", :finalis­ta no Certame Xacobeo (1992)­, colaborador da Gran Enciclo­pedia Gallega, cómpre destacar os seus múltiples artigos sobre sociolingüística e escritores ou institucións como Castelao, Rosalía, Curros, Lorenzo Vare ­ta, P. Feixoo, Cabanillas, Real Academia Galega, Seminario de Estudos Galegos , Celso Emilio Ferreiro, etc., tanto en libros colectivos como en nu­merosas revistas e xomais.

Dirixiu, por outra parte, as coleccións Arealonga e Area­longuiña da editorial Akal.

Dentro da súa extensísima obra de investigación cómpre salientar os seguintes títulos en galego: Cen anos de literatura galega (1964), en colaboración con E. Ramos de Castro; Trinta anos de poesía crítica 1936-1966 (1967) , libro prohibido polo Ministerio de Información e Turismo; O que cómpre sa­ber da lingua galega (1969); O galego na escola (1970) , coa colaboración de J. ·M. Marcos); Caste lao na voz dos poetas. Aportaciós pra unha bibliogra­fía (1970); Lingua, literatura e sociedade en Galicia (1974), Política e cultura en Galicia en 1977 (1978); Escritores: deste­rrados, namorados, desacou­gantes, desacougados ... (1981); Celso Emilio Ferreiro para os nenos (1988 ); Decálogo da Lingua Galega (1990); Luís Pimentel: biografía da súa po­esía (1991); lnfom1e(s) sobre a lingua galega (presente e pasa­do) (1991); Estudio literario das Festas Minen-ais Compos­telanas de 1967 (1993); Aspa­labras no exilio. Biografía inte­lectual de Luís Seoane (1994) e ten en preparación. O huma­nismo nas letras galegas mo­dernas.

Cómpre sinalar. ademais, as

----

'c11:abeírós 'c11:erra, decembro de 2000

súas numerosas edicións de textos en galego de Curros En­ríquez (O divino sainete e a Obra gallega), de Celso E. Fe­rreiro (Obra galega completa), de Rosalía de Castro (Obra ga­lega completa), de Ramón Ca­banillas (Obra completa), de Leiras Pulpeiro (Po-·e sía completa), de Federi-e.o García Lorca (Seis poemas galegas), de Eduar-_ do Bosco (Oito po- ..,__ emas en lingua ga-lega). A última das súas publicacións 'Beatus qui legit' publicado pola Uni­verisdade de Santia-go e o Concello de Cuntis foi o 1 Pre-mio Blanco Torres de Xornalismo de Opinión.

Entre as súas es­c o lmas e compila­cións de textos sa­lientamos Os cen mellares poemas da lingua galega (1970); de Ben­Cho-Shey, Galicia no corazón ( 1977); a Coroa poética pa­ra Rosalía de Cas­tro (1985); a Coroa poética para Caste­lao (1988); de Lo­renzo Varela Dez poemas (1988); Caries Riba e Gali­cia (1983); Manuel Curros Enríquez e Federico García Larca cantan en vinte linguas a Rosalía de Castro (1994); con X. M. Sal­gado editou o volume Poetas alófonos en lingua galega (1994), que compila .relatorios e textos do congreso por el or­ganizado o ano anterior. Dos seus opúsculos salientamos Pe­dro Petouto. Traballos e cavila­cións dun mestre subversivo (1974) e Vida, obra e milagres de Xan da Coba (1992, en cola­boración con C. Casares).

Finalmente, en lingua espa-

ñola apuntamos, pola súa im­portancia, as seguintes obras: Realismo y conciencia crítica en la literatura gallega (1968); Constitución del gallego en lengua literaria (1970); Rosa­lía de Castro (1972); Informe -dramático- sobre la lengua ga-

llega (1973)-, Encuesta mundial sobre la lengua y la

-eultura gallegas y otra-s áreas conflic-tivas (Puerto Rico, --

--~-,, Cataluña.. . -) ·. -- _(1974)- , Galicia

vista por tos no ga­llegos ( Cuatrocien­tos autores: de Es" _ trabón a Laín Entralgo) (1974); Celso Emilio Fe­rreiro (1982), etc.

Polos nosos lares, D. Xesús pre­parou os prólogos de "A Estrada en el camino de Santiago" de José Sanmartín Sobrino e "A la vejez poe­mas" do seu irmán Maximino, o que lle une unha fonda amizade. Este ho­me, sempre bonda­doso no feito e na palabra escribe , froito dunha lucidez sen parangón na no­sa terra, pero mos­trando tamén no seu día a día un tremen­do interese por ab-

solutamente todo o que pasa no país.

E só lembrarlles que alí nos veremos todos e todas os que queiran acudir, o 2 de decem­bro no Recreo Cultural da Es­trada.

Haberá castañas do Courel que nos lembrarán a Uxío No­voneyra, lacón e viño novo ne­se día no que unha vez máis, A Estrada se convertirá na capital mundial do galego.

/7

As rutas de Bakunin, novela gañadora do XII Premio M. García Barros

A s rutas de Bakunin é un­ha novela de amor que recolle o avance digno de dous protagonistas polos

diferentes treitos do século XX e, asemade, tamén é unha aproxima­ción histórica ao anarquismo cu­llerdense, sobre todo nos activos tempos da Segunda República.

O eixo central da novela é a existencia dun libro insólito -que xa aparece na novela anterior do autor A Quinta de Saler- que muda de rnans e que, nunha hornenaxe lí­rica ao poder das palabras, vai sal­vando a vida dalgúns dos seus lec­tores.

Cunha prosa coidada e cunha gran riqueza lé­xica, o autor vai debullando a vida múltiple de personaxes vencellados polas ideas libertarias dunha época convulsa, extraordinariamente revo­lucionaria e de -importantes transforniacións so­ciais.

Hai personaxes secundarios inolvidables, co­rno o Larnbeconas de San Amaro, que reflicten o terror e a violencia bastarda da Guerra Civil, per­sonaxes mesmo constemadores que veñen a ser unha especie de resarcirnento moral, necesitados de bater-nas almas sensibles cunha vocación per­versa para acadareil unha espectacular verosirnili-tude. ·• ·- -•. _

Pero·por riba de toda a vfolencia: e de todas as -traxedias particulares que se dan cita nestas páxi-

nas, traspasados de teimosía, pre­valecen o amor e ese libro inmo­rredoiro que manterán intrigado ao lector ata o último capítulo e que irán recuperando a memoria histó­rica dunhas xentes que soñaron cunha sociedade libre e sen Esta­dos, na que o home non recoñecía ningunha subordinación do seu ser.

A estructura da novela ten un­ha complexidade formal que, co­mo na Quinta de Saler, non interfi­re na amenidade -da historia e a enriquece dun xeito considerable. É unha estructura triangular na que se manexan diferentes rexis­

tros e saltos temporais de época que se comple­mentan. O estilo é forte e ao artello milimétrico hai que lle sumar unha pulcritude lingüística sa­lientable.

É unha novela engaiolante e nela hai moito de rigor histórico e, como é normal, sobre todo na­queles casos particulares onde aínda hai feridas abertas, o autor muda nomes para evitar a supura­ción vingaiiva da realidade.

O valor do título é especialmente axeitado por­que, por unha banda, Rula recolle non só o aspec­to migratorio desta ave senón tamén a expresion aganmosa coa que o protagonista adoita lembrar á súa muller ausente e, por outra, Bakunin represen­ta unha deliberada e atinada alusión ao anarquis­mo e a revalorización do pasado.

SARGADELOS sala de obrigado coñecemento

A Galería Sargadelos, tivo unha gran acti­vidade volcada fundamentalmente en exposicións fotográficas de notable éxi­to entre a cidadanía. Comezou con "A

Estrada, xentes e terra" cun fondo de rnáis de 100 fotos da colección de D. Xosé Porto Matalo­bos que a partires do 22 de seternbro, e organizada pola Asociación de Pillos e Amigos da Estrada supuxo unha seria compilación de material gráfico da nosa historia, centrada sobre todo na década dos anos 50 e que nos fixo pensar no que fomos e botar unha vista sobre o que querernos ser.

"Galegos en Costa Rica", foi outra das mostras de calidade que pasou pola galería a partires do 26 de outubro. Esta exposición, puxo no noso coñe­cernento a importante colonia estradense nese país centro americano e que chegou á vila dende a Universidade de Costa Rica, gracias á colabora­ción do Arquivo da Emigración -do Consello da Cultura Galega, Sargadelos, o Concello e o Mu­seo do Pobo Estradense Manuel Reirnóndez Por­tela. No acto, o seu responsable, D. Miguel Guz­mán inaugurou esta rnostra xunto con Pilar Cagiao (Directora do Arquivo da Emigración), Olirnpio Arca e Reboredo Baños.

Calvo Sotelo, 8 36680 • A ESTRADA ~ Tfno: 986 57 52 46

8/

O libro de Xosé Luna sobre Avelina Valladares é xa un clásico de consulta sobre a poeta da Ulla, e un traballo merecedor dos máis exaustivos estudios

Avelina Valladares unha poeta do Rexurdimento

XOSÉLUNASANMARTÍN Repaso a figura dunha poetisa e estradense

d . . a· ,,. ,,.. ,,,. _a ianta a a su:a epoca: ... _.

Un 23 de outubro de 1825, na­cía, no costaneiro lugar deVi­lancosta, na freguesía de San Vicente de Berres, a Cantora

da Ulla, como gustaba de chamala Ma­nuel García Barros. De seguro, ben

poucos podían pensar que esta señorita humilde, sensible e bondadosa -perten­cente a unha das familias fidalgas con máis avoengo de Galicia-, fase conver­ter, tamén, nunha muller cun espírito li­bertador e cunha forte dose de rebeldía que a levaría a superar os prexuízos existentes e a construir a súa obra poéti­ca en galego, nunha época, non o es­quezamos, na que a nosa lingua estaba aldraxada e os galegos tiñan vergonza de falar aos señores como falaban á súa nai ou aos seus fillos.

Se facemos unha breve análise se­mántica da obra aveliana veremos que Galicia foi obxecto de inspiración e te­ma central de varios dos seus poemas. Na composición 'A mi amiga Catalina Femández', escrita no ano 1846 cando estaba en Zamora, Avelina amosª a súa amargura e o seu penar por estar lonxe da terra: De mi patria al separar11Je, lleno de amargura el pecho, escribe a Cantora da Ulla. Con 23 anos Avelina escribe Mi aldea e dedícallo á autora de Amor de los amores, á poeta de Almen­dralexo, Carolina Coronado. No 1$81, unha Avelina máis madura, escribe A Galicia un poema de loanza á patria. Avelina pídelle a Galicia que saia do seu letargo, que esperte, p9rque -OStem­pos son chegad~~:- - - -

Alza tu noble, inmaculada frente Adorada Galicia, patria mía

Sacude la letárgico atonía Que apaga de tus fibras el vigor

Llegó la hora: de tus senos brotan Sublimes genios, luminosos faros.

Que, de tu gloria y tu grandeza avaros Batallas libran con heroico ardor.

En 1883 escribe Miña Joya, segue coa teima de que Galicia esperte, que non estea abatida, que enxaugue as bágo­as, que non pida favores, porque os tem­pos son, de novo, chegados. Reparade se­nón nestas tres estrofas do poema:

Joiña despaña, adorada Galicia Verjel dos encantos dos puros amores Esperta, quo tempo chegou dajusticia

E á portas alleas non pidesfavores.

Si, que me doeron e doen de veras Os tristes laidos da túa opresion,

Mais cala, ruliña, que, tras penas Jeras Vislümase á hora d'a reparacion.

Espérta e dos olios enjuga as bagoíñas Con que desfogabas teu negro pesar,

Chorando décote, chorando, á soiliñas, Sin trégoas chorando da alba ó lüar.

A Terrada Ulla está, tamén, presen­te na obra aveliana. A Ulla deulle á po­eta a visión do Edén Terrenal, o ritmo dos seus versos, a paísaxe da súa poe­sía.

D'este val deleitoso nun recuncho Loucuras d'outro tempo recordando,

As horas docemente vou pasando, Sin sentir que se van pra non volver.

E, libre d'afarándula d 'as vilas, Qu'a mais d'unha cabeza henche de vento

Deijo-ahora corre-1-o pensamento, Vagar no campo que me veu nacer.

Neste poema, A Ulla, escrito en 1879 e dedicado ao seu amigo o poeta Gurnersindo Laverde Ruíz, Avelina fai unha lírica descrición deste val, no que se respira tranquilidade, do que todos quedan namorados; a Ulla para a nosa escritora é corno unha nai, é inspiración dos poetas, alí hai meniñas trigueiras (entre louras e morenas), puras como a xiada da mañá. A Ulla é para Avelina Valladar~s a alfa e a omega, o principio e o fin. E, en definitiva, a onde acoden os anxos do ceo para gozar.

¡A¡! N'é milagre, non, que me namores Se nacin por fortuna nó teu seo,

Can d'o os angeles mismos den d'o ceo Viñeran teus encantos disfrutar

'([abeirós '([erra, decembro de 2000

O tema da emigración está tratado especificamente, por Avelina, no·poema ós que emigran, escrito no ano 1889. A nosa escritora sabía que o noventa por cento dos nosos paisanos, que apenas sabían ligar as letras do alfabeto e con moita dificultade poñer o seu nome, aos 12 anos de idade, marchaban a América en busca de porvir. .. Atopámonos, aquí, coa Avelina máis revolucionaria, máis rebelde e máis crítica. No poema fai unha radiografía da emigración dende o lado (complicidade) das mulleres. Es­cribe uns versos que amosan a dor, o sufrimento, a tristura, a angustia, a soe­dade. As mulleres de Galicia contem­plan con impotencia como o seu mundo vese rachado dun día para outro e tiñan que desprenderse dos seus seres máis queridos. Avelina comprende e por me­dio dun exercicio de empatía comparte o sentir desas mulleres desesperadas. Consciente da sangría que está a provo­car o fenómeno da emigración nos ne­nos do noso país, consciente de que Ga­licia está a quedar sen rapaces, escribe na primeiE,_a estrofa do poema:

Eu coido, coido qu 'é imán O qu 'e encerra Utramar feiticeiro Pois roubándonos vai zalameiro

Unha á unha as prendiñas d'amor Inda ben áfalar non comézan Os rapaces d'a nosa Galicia

Cando ja, con meigosa caricia Lles amostra un porvir seductor

O porvir seductor era amosado por contratadores americanos que percorrí­an Galicia loubando as ventaxas da emigración co único obxectivo de cap­tar emigrantes que en moitos casos ían aos países como verdadeiros escravos a cambio da pasaxe. Velaí os sentidos versos da Cantora da Ulla:

A Utramar non vayás, meus meniños Ond'andrómenas hay noit'e dia

Pr' os incautos cazará porfia Ofrecendolles ouro á rodar

As mulleres son as que sofren en si­lencio; son o lado máis escuro da emi­gración:

¡Quén poidera, naiciñas d'alma despaciño contarvos á solas

o que pasa d'o mar entr'as olas o que pasa d'o mar máis alá!

¡Canto triste mortal desengaño! ¡Canta doce ilusion po-1-o vento! ¡Cantos días d'amargo tormento!

¡Cantas noites de negra suidá!

O sentimento de solidariedade, de comprensión, de complici­dade, mesmo de idealización da figura da nai, amosada por

Avelina Valladares con estas mulleres, esposas e nais dos emigrados, é com­partido por Rosalía de Castro, que es­cribe no ano 1880 (cinco anos antes de que o fixera Avelina) "i así, abandona­das, chorando o seu desamparo, pasan a amarga vida antre as incertidumbres da esperanza, a negrura da soidade i as angustias dunha perenne miseria " . E nesta mesma liña de lembranza do sufrimento que padecen as nais dos emigrados escribe, no ano 1908, Ma­nuel García Barros o poema titulado ós Americanos: n'esquezades as vosas naiciñas// que morendo de pena queda­ron!/ y ó Señor de cotio lle pidenl!que vos volva outra ves ós seus brazas.

A realidade sociocultural decimonó­nica non permitía os fillos fóra do ma­trimonio. Lembremos o caso da propia Resalía de Castro, filla espúrea, bauti­zada en secreto no Hospital Real de Santiago e apartadada dos seus pais. Ou a Maxina de Marcial Valladares que se cría nunha casa de labradores. Avelina vai tratar o tema da orfandade no poe­ma A pobre orfiña. Nas primeiras estro-

'Qrabeitó~ 'Qrerra, decembro de 2000

fas do poema a orfiña dános conta da súa situación de soida­de e de falta de cariño: "Orfiña quedei no mundo// Desqu'á tus dó mundo vin!I Nunca agarimo sentin!/ dos país que me deron ser// Prendida do seu amor// Vidiña da süa vida// A ne­gra morte estrevi­da// Non mos dei­jou conocer// Dende o día do seu nacemento non hai esperanza para a or­fiña e así o recoñe­c e: Cal brétema que envolve ó cota­relo// Ondo sol fa­cheaba ó amañe­cerl// así, tamén á min de loito un velo circundoume de sú­peto co nacer// E remata cunha súpli­ca ao noso Señor; Avelina pídelle a Deus, que rache o tellado e abra as nu­bes para levar deste mundo á pobre orfi­ña: Rompé Señor ese te liado argente// Prond 'o sol, sin cair befos camiña// abrí as nubes e baijá es ­prendente/I A tirar d 'este mundo á po­bre orfiña.

Sabemos que os Vallada­res venera­ban en Be­

rres á Virxe da Guía: En Berres os Valladares// de Vi-lancosta festexan// a madre Virgen da Guía!/ amparo dos que a desexan// E tamén sabe­mos -polos achadegos de Fer­mín Bouza Brey- que, José Dionisio Valladares, tamén era poeta e que participou nun li­briño relixioso, xunto con Marcial e Sergio, cun gozo á Novena da Virxen da Guía. ¿Por que non participa Aveli­na neste libro? A resposta ten moito que ver coas dificulta­des que atopaba, nesta época dominada totalmente polos homes, unha muller escritora. Mais a pesar de non participar neste libro; Avelina ten escrito gozos á novena de San Plácido e á novena de San Román. A devoción Mariana de Avelina non atinxe soamente á Virxe da Guía serrón tamén á Virxe do Carme, á do Perpétuo So­corro e á Vírxe María, á que lle adica un apaixonado poe­ma no, mes das flores de 1878.

Coa temática Relixiosa Xa­cobea posúe, a nosa poeta, tres composicións. Dúas de loanza ao Apóstolo Santiago e a tercei­ra, unha das máis traballadas, canta un alto no camiño dun Pe­regrino que vai cara a Compos­tela e para a falar cun campesi­no, de seguro, da comarca de Tabeirós. O poema está en bilingüe; o peregrino fala en cas­telán e o labrego en galego.

A amizade xogou un papel primordial na vida da nosa creadora e, é por iso, que al­gunhas das súas composicións reflicten este tema e mesmo, algunhas das súas poesías van ser d~dicadas a amigas e ami­gos. E precisamente nestes po­emas (digamos familiares) on­de a nosa escritora fai gala dun exquisito e sutil sentido

do humor. e hegaron ata nós tres artigos en prosa asi­nados por Avelina Valladares. No pri-

meiro deles que leva por títu­lo, Comunicación a la Socie­dad de Amigos del -País de Santiago , a nosa escritora in­forma de dúas plantas que po­den ser ventaxosas para Gali­cia; a rubia ou granza e a gualda, xa que cun pequeno custo e con poucos coidados (os mesmos que o centeo) se­ría proveitoso para os nosos labradores. Avelina sabía moi ben que estas dúas plantas herbáceas eran moi apreciadas en Cataluña e no resto de Eu­ropa na incipiente industria textil. Avelina envíalle tamén á Sociedade mostras dunha planta coñecida polo nome de fre ijos, moi abondantes nos soutos e nos campos da ribeira es-q u erd a do

reproduzco no libro é unha Exposición ao Cardeal García Cuesta, arcebispo carlista de Compostela. Avelina no nome dos fregueses de S. Vicente de Berres pídelle ao arcebispo

.. \ f'"!Hi\f Ji IV ).\ L\c·~IC .. ¡

XOSÉ LUNA SANMARTÍN

que permita, durante a coares­ma e vixilias do ano, poder utilizar o equivalente en acei­te, de unto de porco. E isto que a simple vista parece in­trascendente era de vital im­portancia para que a maioría da xente pobre da parroquia non pasara fame durante estas datas.

O labor e a valía da poeta de Vilancosta sempre foi recoñecido. Segun­

do Antón Losada Diéguez, na alma de Avelina "latexa a orixinalidade, o sentimento, o quid divinum dun arte ins­tintivo, qué Jan dela unha das

mulleres escolleita entre ó mellor da nosa raza que é a muller galega"; o director do primeiro xornal galego de América, El Eco de Galicia da Habana, o estradense, Waldo

Alvarez Insua vía á escritora como "una mujer del temple de Concepción Arenal, del ge­nio de Rosalía de Castro y de la intuición de Emitía Pardo"; Eduardo Posobón dicía que "hai por fortuna, poetas en Galicia que saben cantar e encantar coas armonías que despertara nos desleigados, os recordos máis queridos"; Manuel Amor Meilán, un dos fundadores da Real Academia Galega, opinaba que era "una de las buenas poetisas de su tiempo, cuya innata modestia le impidió el brillar como me­recía"; O director do prestixio­so Almanaque Gallego de

Buenos Aires , Manuel Castro López, escribiu da escritora de Vilan­c os ta: "por más que en literatura

Ulla e que ten unhas ra­íces comesti­bles, co ob­xectivo de que analicen e deteminen se sería bo facer planta­cións das mesmas.

O artigo titulado El ochavo mila­groso fala do mundo das supersticións que para a nosa escrito-

A nos a escritora formo u parte dun grande elenco de poetas -liderados, coa súa escri­ta e personalidade por Rosalía de Castro, Eduardo Pondal e Curros Enríquez- que contribuíron, en maior ou menor medida, coa súa obra poética en galego a cons­truir o noso país. Avelina foi, xa que logo, unha das mulleres que aportou o sea pe­qúeno, mais transcendental, gran de area para axudar ao rexurdir das nosas letras, que é tanto como dicir ao rexurdimento de Galicia.

se crea que una cosa es el escritor y otra sus obras, Avelina Vallada­res, por sus virtu­des, por su inge­nio, por su sinceridad y hasta por su misma mo­destia, merece es­timación mayor' ; Manuel García Barros, escribía da súa mestra e amiga: "Avelina Valladares, con ser gloria de Ga­licia, es además, una gloria estra­dense. Y dan sen­sación de grande­za los pueblos que

ra son un método para embaucarás persoas. O terceiro arti­go que con­servamos e

saben honrar sus gtorias".

19

e ando estaba a voltas coa biografía de Avelina (sempre conto isto) bus­

quei por todas partes unha fo­tografía súa. Eu quería -qui­

zais porque unha imaxe vale máis que mil palabras- , unha imaxe fí si c a , unha fotografía da poeta para ilustrar o libro. Era case unha obse­sión: rebusquei unha e outra vez no arqui­vo familiar, repasei todos os xornais on­de a autora publicara a súa obra, mesmo estiven en contacto coa biblioteca e o ar­quivo de Zamora, ci­dade onde a escritora estivera v ivindo ... Nada. N on atopei ningunha fotografía. E así, deste xeito -quizais porque dende que fu n viv ir a ese país imaginario que é a República das Le­tras sei que un feixe .de palabras pode ser máis sugerente que mil imaxes- atopei o mellor retrato que se pode facer dunha persoa. Velaí a me­llor fotografía de Avel ina, fei ta coas agarimosas palabras de Antón Losad a Dieguez: "Lémbro­me da p rimeira vez que vin a Avelina Va-

lladares -¡tempos ve­llos de led ic ias mo­zas!- naquela casa de

Vilancosta chea de saúdade, inesquecible, naque! paisaxe emneigado ... A timpa e noble f rente, os claros e luminosos olios, un Jalar todo sosego e dozura, que era f eitiza dos ne­nos, e admiración dos gran­des. Así era Avelina Vallada­res ... Aínda hoxe despois de tantos anos a miña impresión daquela grande muller está viva no fondo azul da súa mi­rada e no sereo ritmo do seu Jalar."

A nosa escritora formou parte dun grande elenco de po­etas liderados, coa súa escrita e personalidade por Rosalía de Castro, Eduardo Pondal e Cu­rros Enríquez- que contribuí­ron, en maior ou menor medi­da, coa súa obra poética en galego a construir o noso país. Avelina foi, xa que logo, unha das mulleres que aportou o seu pequeno, mais transcendental, gran de area para axudar ao re­xurdir das nosas letras, que é tanto como dicir ao rexurdi­mento de Galicia.

Por todo isto e por moito máis que aconte.cerá cando vos mergulledes nos seus poe­mas, Avelina Valladares Nú­ñez, a Cantora da Ulla, é me­recen te de ser coñecida , recoñecida e lembrad a, na Historia da Literatura Galega, como unha poeta do rexurdi­mento. Entremos, pois, nos seus versos non polo moito que valen serrón polo moito que significaron e significan.

Xosé Luna Sanmartín real­wu un extenso e documetado

traballo sobre a poetisa da Berres

f -

10 / m:abeíró~ m:erra, decembro de 2000

En decembro de 1997, e a mo­do de probas, poñiamos por primeira vez na Internet sete pequenos textos referidos a ou­tros tantos aspectos da comarca da Ulla nun servidor da Repú­blica Dominicana que Hes daba e dá aloxamento gratuíto a pá­xinas web: Civila, como se co­ñece de xeito abreviado Cida­des Virtuais Latinas.

register . ,.. •C0/11

A nosa idea era informar na Rede sobre a comarca que cha­mamos A Ulla -nalgunhas par­tes da Estrada dise O Ulla-, ó tempo que probabamos todo ti­po de deseños e estructuras dunha páxina web, posto que naquel momento andabamos aprendendo a construílas, e un­ha vez nesas, ¿por qué non tra­ballar con contidos reais en vez de imaxinarios? O nome, "A Ulla, Comarca Virtual", puxé­mosllo como un xogo de pala­bras: virtual porque se trata dunha páxina na Internet e por­que non é unha das comarcas administrativas nas que a Xunta dividiu Galicia. Sen embargo, consideramos que A Ulla, can­tad,a por poetas desde hai sécu­los, segue a existir como reali­dade cultural e social e esa foi a idea coa que construímo-la pá­xina.

A web do Val do Ulla

Reciba a nosa benvida á páxina web do Val do Ulla

A web está en construcción. Mentres tanto, recomendámoslle que visite http://www.civila.com!hispaniata.ulla

Naquel momento, eran pou­cas as webs creadas desde Gali­cia e en galego, e moitas menos as centradas no ámbito local, coma a nosa. Durante as pri­meiras semanas, metendo o zo­co repetidamente e acabando coa paciencia do sufrido admi­nistrador das webs de Civila, continuamos experimentando con eses textos e coa forma de organízalos, para pasar a enga­dir axiña algunhas fotos e no­vos apartados.

DESEÑO PARCIAL DA PAXINA WEB DA ULLA EN INTERNET

Despois viñeron máis textos e máis fotos e por fin o son: as

web, o son da Berenguela e ademais un fragmento dun mi­nuto do tema "Na ponte do Xi­rimbao", que nos cederon ama­blemente o grupo Muxicas e a súa discográfica, Clave Ré­cords. Nos dous anos e medio que leva a web na Rede recibi­mos ó redor de dez mil visitas de máis de cincuenta países do

desde países como Estados Unidos, Venezuela, Arxentina, Alemaña ou mesmo Singapur, onde reside un emigrante estra­dense do que se pode ler unha carta na nosa web. Un dos co­rreos electrónicos máis curio­sos veunos de Italia, onde as autoridades dunha rexión _da­quel país estaban a organizar

A Ulla, COMARCA VIRTUAL, historia dunha páxina web

campás da Berenguela, a Torre do Reloxo da Catedral compos­telá, dando as doce. Escollemos este son para lembrar que ata os anos sesenta, cando aínda poucos coches andaban polas estradas e o vento viña de San­tiago, era posible en terras de Yedra non moi afastadas do río Ulla escoitar de cando en vez a campá maior dando as horas.

O desexo de continuar me­llorando e actualizando o dese­ño lcvounos a actualiza-lo con­tido, tanto no que se refire a textos como a imaxes, ata con­figurar unha páxina web que en xaneiro do ano 2000 deixamos con máis de corenta apartados, máis de cen fotos, tres ilustra­cións animadas, un servicio de información sobre navidades na

mundo. Hai que dicir que unha parte das persoas que chegan á páxina andan na procura de in­formacións que de seguro non van atopar nela, posto que na Internet non é ás veces tan fácil como parece encontrar un dato concreto. De feíto, pensamos que moitas persoas nos visita­ron pensando que a nosa web, como leva o nome Ulla, pode­ría estar relacionada con algun­ha muller chamada así, debido a que una é nome feminino en países como Alemaña.

Sen embargo, outra xente si chegou a nós buscando infor­mación sobre o Val do Ulla, e mesmo nos escribiu un correo electrónico: ternos acumulados xa varios centos. Dentro destes, escribíronnos varios emigrantes

unha rede cultural europea so­bre un tema ben curioso: as da­mas dos castelos. E dicir, sobre a vida de famosas mulleres nos castelos na Idade Media.

Pois ben, escribíronnos invi­tándonos a participar, pensando que a nosa era a web dalgunha administración española e que podíamos ter algún castelo por aí agachado. Mesmo chegaron a contactar con nós dunha ofi­cina da Unión Europea en Ma­drid co mesmo motivo, ata que por fin conseguimos aclarar que de castelo nada e de autori­dade menos, aínda que si os pu­xemos en contacto co departa­mento de Cultura da Deputación da Coruña, pero nada máis volvemos saber do proxecto e supoñemos que eles

declinaron participar. A verda­de é que nos fixo moita gracia o asunto, e é que a Internet ten estas cousas. Volvendo ós con­tidos, irnos facer un repaso pola información que ofrecemos na web. Primeiramente, unha bre­vísima intro_ducción en oito

- idi:omas~ que fomos engadindo conforme encontramos quen nola traducirá, e estas linguas son: galego, español, francés, inglés, italiano, checo, alemán e catalán. Ternos pedidas ou­tras, pero non sabemos para cando as poderemos ter.

Logo, dedicados un aparta­do á descrición xeográfica e económica dos catro concellos nos que ó noso ver están repar­tidas as parroquias da comarca da Ulla: Boqueixón, Yedra, Teo e A Estrada. Sobre esto hai opi­nións e en ningún caso acordo sobre cales son as parroquias que compoñerían A Ulla, e así podemos velo no caso da re­cente entrada do viño na deno­minación de orixe Rías Baixas, na que como productoras do Viño da Ulla (Ribeira do Ulla) entran parroquias de outros concellos.

Nós, en todo caso, falamos de tódalas parroquias daqueles catro, sexan ou ·non ullás, por­que nin sequera nestes son to­das da Ulla, pero en cambio forman parte de unidades admi­nistrativas vixentes desde hai case dous séculos e desa ma­neira están vencelladas unhas parroquias ás outras. Na descri­ción, como diciamos, falainos do Pico Sacro, o río Ulla, o re­levo, clima, flora, fauna, econo­mía e de ríos, pontes e termalis­mo.

Logo vén unha parte centra­da na Historia: concellos e pa­rroquias, Historia, Camiños de Santiago, tradicións xacobeas e emigración. A continuación, espacio para a cultura: lendas,

persoeiros da cultura, patrimo­nio cultural, os pazos, a lingua, coplas de Entroido, refráns e ditos, a música ou libros sobre algún aspecto da comarca.

Tamén hai unha parte que poderiamos chamár de ocio: festas, feiras e romarías, gastro­nomía, xogos populares, depor·­tes, rutas e mapas, axenda, aso­ciacións e imaxes.

Finalmente, dicir que quen o desexe pode subscribirse de balde na nosa web indicando un enderezo de correo electró­nico para que lle enviemos in­formación de novas actualiza­cións de contados ou datos sobre calquera outra cousa que consideremos de interese. Para visitará hai dúas opcións.

Unha, ir a http ://www.val­doulla.com, desde onde basta con pulsar na ligazón corres­pondente para chegar á web. E a outra, indo directamente a http. /www.civila.com/hispa­nia/aulla.

A nosa idea para o futuro é seguir aumentando os contidos da páxina, posto que actual­mente xa ternos en arquivo máis de 1.600 fotos de distintos lugares e persoas da comarca, e aproximadamente catro veces máis texto redactado que o que se pode ler hoxe en día. E o que está sen redactar ... Pero o que nos falta agora é tempo, aínda que agardamos que poidamos poñer na Rede polo menos un­has cantas fotos máis.

No nome de tódalas persoas que construímos A Ulla, Co­marca Virtual, convido a quen lea estas liñas a dar unha volta pola nosa web, onde recibimos a toda a xente que nos visita con esta copla: "Teño un amor na montaña, teño un amor montañés. Teño un amor na montaña e na Ulla teño tres".

Henrique Neira

l!Cabeírós \!Cerra, decembro de 2000 / 11

D. Xesús e máis eu Crónica dun acontecer, que non dun acontecemento

H~ ai anos que trato,

quero e admiro .. . a Don Xesús Alonso

Montero. Coas palabras escri­tas en letra cursiva, substituido o nome de Don J}esús polo meu, comeza o PROLOGO IN­COMPLETO co que o Profesor Alonso Montero me agasallou para o meu libro "A LA VE­JEZ ... POEMAS" O demais é, xa, da miña autoría e polo tanto da miña responsabilidade. Che­guéi a el da man dunha ilustre pedagoga, a de Antía Cal, e axíña me decatei ... de que aquel potencial cliente da miña axencia inmobiliaria era tamén un ilustre pedagogo, profesor de literatura, que acariñaba as palabras, esas armas de dous fí­os, cun mimo e cun agarimo e cunha precisión pouco común.

Por outra banda, a miña ig­norancia non era tanta como para que non identificara de co­tio ó Profesor Alonso Montero.

Corría o ano 1976. Don Xe­sús cita a data e non é preciso outro notario. A súa rigurosida­de non lle permitiría un erro.

Esquecín se lle puiden valer ou non nesa outra miña profe­sión de axente da propiedade inmobiliaria. Pero non me es­quecín nin decaeu ata hoxe un­ha ininterrompida amizade que naceu hai vintecinco anos. (Co­ma os famosos e tristes 25 anos de Paz, con pomba branca e to­do, de Franco. Nestes nosos vintecinco anos de amizade, as desavenencias nunca fixeron que o sangue chegase ó río nin

ás beiravías. Nunca houbo san­gue ). Desavenencias, lóxica­mente, algunha que outra.

O pasado día 19 de maio - e a iso ven o conto- fun parir no meu pobo ¡qué gozo! o meu sexto libro de poemas -seteme­sino él, despois dun parto tri­ple ... , sete meses atrás. Anque sempre son reacio a dicir no­mes ou cargos ás horas dos agradecementos por temor a es­quecer a algún, o que sempre sucede, non podo menos de re­ferenciar o do Sr. Alcalde da

fuerzas a su mando ... " cun es­forzo digno de mellor causa, colaboraron, do xeito que fora, ó realce da presentación na Es­trada do meu sinxelo poemario SONETOS E SONATAS. Agradecemento que fago esten­si vo a todos e cada un dos asistentes.

Se persoal­mente penso sempre que es­tou en débeda

a solución para a hambruna do Terceiro Mundo. Pero non dei­xa de ser unha pica en Flandes.

Pero esta vez non foi pola miña culpa .. O acto estaba pro­gramado dende había un mes e a Federación de Fútbol ou quen

fose, designou, dous ou tres días antes, que os partidos se cele­brasen o día 19, e as 9 da noite. Xustiño. Hai

coa Estrada po-lo feito privile- "Decateime que un

moito futbófilo. Aínda teño quente a orella desde un día -hai 10 ou 12 anos- no que chamei telefoni­camen te a un amigo, sí, a D. Xesús, e berrou-

xiado de nacer amigo, íntimo amigo, nela, é xusto - , d e b 11 engadir a esa corunes e ar a o, débeda os inte- residente en Vigo sa-reses da usura. , ' Calquera axio- lll e voltaba da sala taxe estaría cada dez ou quince xustificado. •

A xentileza mznutos ... " rme: "¡Coño, Mi­no! ¿Non te das conta que están televisando o España-Holan­da? Pois a

do Concello con tódalas per­soas que inter­viron no acto así como, con algúns invitados persoeiros "per se", o mesmo que tódolos asistentes forasteiros fixo que marcharan da Estrada abraiados pola distinción da acollida que se lles dispensou, polo nivel cultural do que era fácil desa­tarse, e polo señorío do trato de que foron obxecto dende a súa chegada ata o remate, onde fo­ron xentilmente agasallados no Recreo Cultural.

Eu síntome ademáis de agradecido personalmente, cheo de lexítimo orgullo, unha vez mais, por ser da Estrada.

A data do 19 de maio, ó pa­recer, non foi a máis afortuna­da; non tiven en conta o do ou-

coincidencia, síntoo ben, fixo que perdese tamén o Depor-non sei quen'.

Outra: Decateime que un amigo, íntimo amigo, coruñés de Carballo, residente en Vigo, saía e voltaba da sala cada dez ou quince minutos. Ou aínda menos. Viñera á Estrada, xene­rosamente, coa súa singularísi­ma dona. Despois do acto, co­men teille que non sabia que padecía da próstata, por tantas saídas.- "¡Qué va! Tiña a radio do coche encendida e non acougaba sen saber como ía o Depon>. ·

MAXIMINO SANMARTÍN

Hai máis mostras, tan de agradecer: Outro magnífico amigo da Coruña, autor, can­tautor, catedrático, que anda nos CD., fíxome saltar - dixen saltar, non sair- as bágoas. No momento xusto en que arranca­ba para A Estrada chegou un mensaxeiro cun video e a eti­queta de URXENTE, que pu­xen no acto ó ver de quen era e sorprendeume a imaxe dun amigo que me daba algo así. co­ma unha explicación e ata can­taba para mín en desagravio ... por ter que estar na Coruña, co cava na neveira, para celebrar cuns amigos na súa casa a es­perada victoria do Depor pola que eu brindei con el dende a distancia cun combinado na Porta do Sol. ¡Ah! E o video remataba cunhas verbas e un bic6 de Claudiña, a sua tilla de oito anos. ¿Hai alguén máis ri­co ca min?

Estrada e ós Concelleiros da súa corporación - neste caso en especial ó de Cultura-, ós abnegados David e Valentín, e, como se dicía, a forza de trom­peta nos lamentablemente de­caídos bandos, "Por orden del señor Alcalde, que todas las

tro SEXTO, o do Decálogo, pois nese día e hora retransmi­tían por TV un partido de fút­bol de cuio resultado dependía que un equipo galego puidese ser por primeira vez, campión de Liga. Non era coma descu­brir a vacina contra a Sida, nin

O de Claudiña é, aparte do de D. Xesús e do que asina, o único nome ó que lle dou cabi­da neste comentario, anque al­gún outro se me escape.

12 /

Porque haber, hai ma1s. ¿Qué é vaidade? Pois sí, pois pode que sexa, sen dúbida. Pe­ro vaidade de ter amigos, non de ser poeta ... de patacón.

Por exemplo: Recibín unha carta anónima dunha señora amiga, ¡dunha señora, eh!, xus­tificando a súa ausencia en ver­sos que ela chamaba ripios. Sa­bíanno dúas ou tres amigas dela e miñas que non a qelataron. Delatouse ela inxenuamente, días despois. ¡Qué ben o ter .amigos así!

Recibín tamén doutros ami­gos, non un cento pero sí al­

. gunha carta máis xustificando ... xustificadamente a súa ausen­cia na presentación· do libriño, pero prometendo non faltar ó meu pasamento. (Boa sinal de que eles estarán vivos, o que será unha delicia para min, que xa ~on pintarei nada)

E curioso, posto que eu nin tomei nin pensaba tomar lista. Mandei certamente unha carta comunicándollo ós que, xene­rosísimamente, asistisen ás ou­tras pariduras. E apareceron na . Estrada. ¡Qué ben, que vaidade xustificada esto de ter amigos! Amigos, amigos persoais que acudiron dende Vigo, Santiago, Cambre, Cuntis, Vilagarcía, Fe­rrol, A Coruña, Nigrán, O Po­rriño, Ourense, Pontevedra, Tuy, Moaña, Ca.to ira ... . maila xente da Estrada. Pode que dal~ gun sitio máis: Non estou nin facendo memoria nin repasan­do listas, o que digo é a bote pronto, xa que era tarde de fút­bol. Dos nomes deles, de todos vos -non porque fórades á pre­sentación dun libro serrón por­que xa non iredes ó meu pasa­mento- si que non me esquezo. Nomes que non direi, excep­ción xa feita do de Claudiña, esa xoia. Pero ratifícome: vai-

, dade de ter amigos, toda. Toda, e máis.

Outra mostra. Outra mostra da vaidade de ter amigos: Can­do van alá xa media ducia de anos, presentei en Vigo "Som­bra de un árbol sin hojas" -ta­mén con Xesús, tamén con rap­sodas, pois procuro am:iuparme ben- e aínda que ninguén case o mesmo que agora me coñecía como poeta, encheuse a Sala de

ASPECTO DO ESCENARIO O DIA DA PRESENTACIÓN

"Máis de cen". E pronto, "Está cheo, esto é inaudito'. -

Normal, Xesús. Son os pa­rentes e os amigos. Ter 200 ou 300, é unha fortuna. A mágoa é non telos.

Ó que ía. Días despois to­peime na rúa cun amigo, avo­gado .. Estivera no acto daquela primeira pre-sentación. Nin o tiña avisado, nin o "contabi­lizara". E fíxo­me este comen­tario, do máis grato que escoi-tei na miña vi-

rumbo e a ruta cando estab~1,1 a punto de arribar ó peirao; pero son meus amigos, coma sem­pre. Cativa amistade se non fo­se así. (O único vento trascen­dente - ti e máis eu, Irene, soubémolo ben- foi o que so­plou no día do teu pasamento. "No importa que un mal viento

- te quebrara el c~istal de q~~ estas hecha. .. . O resto, é fume de palla).

O texto non é coherente co tí­tulo de DON

d~, despois do "No importa que un b1co que me · l . b

XESUS E MAIS EU. Só falei de min, como fai case todo o mundo. Pero xa, ata o final, outra será a singladura.

mandou Claudi- ma viento te que ra-ña: 'Colgaste el ra e[ cartel de NO • [ d , HAY BILLE- cnsta e que estas TES. Pero lo hecha ... " más bonito, lo que yo compro­bé, lo que sal-taba a la vista, es que a ti la

· gente te quiere" ' Textualmente. E subliño. E non me esquecín. E cada amigo novo que teño, máis vaidoso me volvo. (Por certo, el non foi. Xustificouse: Tiñan que estar en Salamanca na festa da graduación de avo­gada da súa filla. Disculpeino. Non lle puxen falta.

Na Estrada non sei se había 50, 100 ou 200 amigos. E igual. (Ningún crítico puro. Ningún cazatalentos. Ningún do ABC,

O 19 de maio saiu a area o touro -o novillo mellor- de SO­NETOS E SO­NATAS. Para a honra do libro e

para a miña, fixo a presentación o Profesor Xesús Alonso Mon­tero.

É sabido: Só a polémica en­riquece o debate. División de opinións, en fin. As unanimida­des (lémbrome das Cortes fran­quistas) desacredítanse por si mesmas.

Ó día seguinte, na entrega do Premio de Poesía Avelina Valladares, dúas señoras ami-

'Ql:abeirós m:erra decembro de 2000

bliquei en 'A la vejez ... poe­mas" - "No me gusta que me pongan - por los cuernos de la luna - Por los cuernos, no me · importa - si el caer desde esa altura').

Antes e despois, souben de máis comentarios, ata de algúns que non asistiran e falaban de oído: A división de opinións estaba a punto de crear un cis­ma ata entre familiares, amigos ou matrimonios; "Fíxolle de­masiado favor"; "Tratouno mal e no seu propio pobo' "pudo ser más moderado, tanto en los elogios como en las descalifica­ciones". E etc., etc., etc.

Ó mesmo D. Xesús, según creo, alguéh lle dixo algo así como "pasácheste nos eloxios". Como se presentase a un poeta de verdade, feito e deredo. E así ata .cen, ou ó menos ata cin­cuenta opinións. Total, que o bon Xesús non me deixou pasar desapercibido e de puntiñas, como eu quixera. Como de ver­dade eu quixera. Pero un tamén pensa, aínda que non sempre sexa ben nin o pareza.

Eu sabía, coño se o sabía, que Xesús, o meu amigo D. Xesús Alonso Montero de cuia · amizade teño recibido probas singulares, ía a dicir o que pen­sa de min. Tres ou catro días antes, e non máis, da data da presentación de SONETOS E SONATAS, fonios xantar xun­tos, o que facemos cunha cerca perodicidade dende hai anos. Xa na sobremesa preguntoume -ben adiviñaba a resposta-se aínda non retirara o libro da imprenta. Dixenlle que non. Había antecedentes. Polas pre­sas e pola a miña culpa ... Con­fiaba en que mo desen o mes­mo día da presentación. Gráficas Numen -os entraña­bles e pacientes amigos da fa­milia Noya- por esa amizade da que alardeo, aínda me recibiran dúas horas antes algún Soneto, Sonata, Sonatina ou Fuga que escribira a noite anterior e pe­dinlles que, por favor, os inclui­ran. O mundo ía seguir andan­do, pero a min pareciame, se cadra, que non. Era pola maior gloria das letras galegas ou his­panas. Non estaba a pensar só en min.

XESUS ALONSO MONTERO NA SÚA INTERVENCIÓN A ACTRIZ AURORA MESTRE

Caixavigo; ata había xente de pé.

A sorpresa para .D. Xesús era total. Asixaba tras as bam­balinas e exclamou: ¡Coño! (Ou sen coño, non sei), xa hai 30 ou 40 persoas. E ós dous minutos, retransmitíanme: ¡De­be haber 70 ou 80! Logo:

nín de El País. De Tabeirós Te­rra, si). Agradézolle o esforzo a todos e a cada un.

Agradézollo ata ós que fo­ron A Estrada ou tiñan inten­ción de asistir e un vento, a ro­sa dos ventos, chámese fútbol ou o que se sexa, soploulles no velame e fíxolles cambiar o

gas ó lado das que eu estaba sentado e que asistiran tamén á presentación de SONETOS E SONATAS, dixéronme case ó unísono: 'Ya puedes estar con­tento. Ayer Alon.so Montero te puso por las nubes, por los cuernos de la luna". (Recordei un poemilla ou cantar que pu-

Sigo coa historia: Saquei da carteira, me·canografiados, me­dia ducia de poemas, pode que escollidos como os menos ma­los ó meu criterio. Xesús e a sua dona escoitaronnos ou lee­ronnos con xenerosidade, con~ siderando a amizade, as cir­cunstancias do autor, o bo

1 . . . .. . m:abetrós m:erra, decembro de 2000

XESÚS ALONSO MONTERO, AMIGO DE MINO SANMARTÍN

xantar e a súa condición de an­fitrións. Pero dous minutos des­pois, saltou a espita da bomba que D. Xesús para o seu ben ou para o seu mal, leva dentro. (Para min, o tela e un privile­xio ). '¡Ti es un irresponsable! ¡Catro ou cinco libros en me­nos de un ano! ¡De San Juan de la Cruz chegáronnos roáis ou menos unha ducia de poemas en toda a vida! ¡ Debeu romper tres ou catro mil, polo menos!". (E un chorro de erudición, de datos, de datas, de exemplos. Eu calaba, claro. A miña defen­sa é sinxela: San Juan de la Cruz e tantos outros, eran, a parte de poetas, roáis responsa­bles ca mín. Tiñan fame de pos­teridade, afán de perfección, autoesixencia e autocritica, idea clara das súas metas e exactitu­de de poetas, e ata tomábanse roáis en serio a si mesmos. Se­guro, tamén, que eran máis no­vos ca min, (si, como A.V.), e segurisimo que tiñan menos problemas na vida, ou unha mellor muleta para torealos. E algúns, pode que tivesen vos profesores de literatura, ou vi­visen nun ambiente literario, e adicaronlle a súa vida a poesía. E ata terían críticos ... a priori.

xeitar eu? ¿Cales? ¿Cales serí­an, entre outros, os dez ou doce que debera rexeitar. E o fotuti, é que mo dixo a toro pasado.

O número 89, fíxome con­tar, sumar mellor dito, polos índices, agora mesmo, os poe­mas publicados nos seis libros: exactamente 499. Aparte dou­tros que eu sei: que pode que non quixen publicalos. Poemas peores ou peores. Versos, non os contei. A un promedio de 20, por exemplo, sumarían 10.000 versos. (Si. Xa sei que preferías que escribise 10 ver­sos en vez de 10.000. Ou me­lbr, os catorce versos aqueles de "No me mueve ni Dios para quererte' ... Ademáis, e anóni­mo. ¡Qué ocasión perdín!). Un día pedirei que mos conten, que de números tamén ando m_al. Ou deixolle o choio para os estudiosos dos séculos vin­deiros. 499 poemas, publica­dos. (Publicados por min, pola

/ 13

"A miña defensa é sinxela: San Juan de la Cruz e Jantos outros, eran, a parte de poetas,

máis responsables ca mín. Tiñan f ame de posteridade, afán de perfección, autoesixen­cia e autocritica, idea clara das súas metas e exactitude de poetas, e ata tomábanse máis

en serio a si mesmos"

demasiado malos. E ata pode que algún porque ó meu xuizo poden ser tan bos que ían de- . sencadear unha catarata de ho­me n ax es, recoñecementos, preitesías, etc., e non teño tem­po nin peito para tantas meda­llas). E perdón polo desafogo.

¿Qué máis? E isto xa_ vai en dereito. Entre outros/as, ti es quen mellor sabe da miña op­ción para improvisar. Non vou renunciar a ela. Divírteme. Pe­ro tampouco vou cambiar para escribir menos pero mellor. .. sen ter garantías de que ían ser mellores. Ademais, pode que os escriba en minutos ou en horas. Pero o pan estivo no for­no unha chea de anos. E os for­nos non sempre son eléctricos. Hainos tamén de leña.

(Fago unha pausa pero vol­vo. Teño que saca-lo que cha­man, e alguén saberá por qué, a colada; e poñela a secar. Mañá cedo, como cada xoves, vén a señora que plancha, que eu de

tema para mañá ou para outra ocasión.

~on as 2 cumpridas. As 9 quedei cun cliente. Un

cliente n9n dun libro, que xa quixera. E un cliente para unha finca. E ademais, ándame dan­do voltas no miolo un soneto que, ese si, coma Naomi Campbel, non o vou levar á ca­ma. Bo: Escapóuseme o norne por aquelo da publicidade, non porque ela me impresione tan­to, que outras mellores xa van alá. (Fíxate como falo con pre­cisión. Dixen "outras», non moitas. E non dou señas para non levantala lebre). ¿Lem­bras?: Hai anos chamáchesme ás 12 da noite. "¿Quén é esa rapaza de beleza diabólica que foi contigo a míña conferencia de hoxe?' (¿Cantos dedos te­rnos nas mans? Pois esa é unha delas. Por falta de farolear, que non quede a cousa). O que si deixarei por hoxe esta xa longa CRONICA DUN ACONTE­CER, QUE NON DUN ACONTECEMENTO . Pero tentarei si, rematalo soneto.

A miij.a conclusión é a se­guinte: Xesús Alonso Monte­ro, é un profesor, un crítico e un amigo. Metidos eses ingre­dientes nunha batidora, sae un cóctel con sabores determina­dos. Como Profesor, profesor que sabe o que ten entre as mans, ten necesariamente que ver os meus moitos defectos, as miñas ímperfeccións. Como crítico, ten que apuntalas, po­ñer o dedo na iaga, e anque

O meu caso é distinto. Son tardío. Empezo e remato, case ós 70 anos. Non estudiei litera­tura, filoloxía, linguas, nin nada que se lle pareza. Non estudiei nada. Traballei. Tiven proble­mas, escribo pola noite, cando o insomnio apreta, ou nos pou­cos momentos de intimidade que me depara o día -no retrete, no coche, ás veces conducindo, despois das doce da noite, ás agachadas do sol e da vida, cando me sinto afogado. Nunca -ou case nunca para ser máis exacto-, sentado: nunha mesa, coma os escritores ou os poetas de verdade. Non teñ'O nin tiven críticos que me orienten ou me ensinen. O consello máis axei­tado e máis xeneroso recibino dun amigo meu que me prolo­gou un libro. Copio textual­mente: "¡Lástima que neste poemario de 89 breves can­cións o autor non rexeitase dez ou doce!" ¿Qué coño vou re-

AURORA MESTRE RECITANDO

, doa -que non é o caso- tirarme das orellas e non ter considera­cións. Como amigo, pode ser tolerante, a parte de xeneroso. Cando un Profesor da súa talla brindase a escribir o prólogo, a facer de presentador e valedor dun afeccionado tardío e sero­dio do que todo o máis admito que, como dixo, con xenerosi­dade tamén Valentín Paz An­drade, 'tes maneiras" pois xa acredita, ahondo, ser amigo.

Editorial Guimarey Puente, S.L., que son eu. Quen tamén me encarguei ás veces dos pró­logos, das portadas, da impren­ta, da distribución, da finan­ciación , de dalas gracias a quenes me axudaron colabo­rando dun ou doutro xeito, de adicalos, do transporte, etc. , etc., etc. ¡ ¡ Só faltaba que enri­ba os faga ben!! E pos to a re­xeitar, rexeitaría bastantes tan­tos. Algúns, porque son demasiado intimistas . Outros,

planchar, nada. Por iso tamén como frío. Non mancho. Só te­ño que tirar. Iso sí, todo para reciclar. O vidro, no seu sitio. O plástico, ídem. E o papel, a imprenta. Xa; xa sei que era mellor recíclalo tamén. Pero non).

Xa van alá unhas follas. A man. Eu, case todo a man. E non lle vexo forma de rematar hoxe. A dúbida: Ou sego, xa lanzado, -non é problema, que de cotío me lanzo- ou deixo o

Teño para tí, polo tanto Xe­sús, unha fonda gratitude an­que de vez en cando me botes broncas. (Como dixo A Gue­rrilleira un día que coincidí-

-· --- -

J +

14 /

mos nun xantar, "a ti, Mino, todo dios che bota broncas, ata eu"). Pero pago a túa amizade coa míña, que é moeda de tan boa prata de lei coma a túa. Aí nínguén leva o pulso a nin­guén.

Eu, coa xente moi afin co­migo por familia ou amizade, podo estar ou non de acordo co que dis, co que dixeches. A diferencia esencial é a de que eu non me molesto en absolu­to; pero algúns deles, si, leva­dos do afecto . E tamén lle agradezo a súa boa intención. (O que non acabo de compren­der é ese fanatismo ... das mi­ñas "fans'. Especialmente o de dez ou doce das máis exaltadas da Directiva do Club de Fans de M.S.S .... Tamén é certo que hai directivas máis modera­das).

Coido que no Acto os que estabamos no esceario escoita­bamonos peor que o público, a quen ía dirixido o son do alta­voz. De tí, aunque moitas, moitísimas veces escoiteiche sen perder palabra, poucas pi­llei nesta ocasión. Quedei con que repetiches varias veces 'Maximino Sanmartín', e ta­mén cun consello: "que o pró­ximo libro tarde dous anos, ou tres mellor, en publicalo'. Co­mo xa contaba con iso -e Deus tamén- coido que dixen algo de que un ten dúas orellas. (¿Dous ou tres anos dixeches? ¿E con qué me desafogo eu -que non bebo, non xogo, non fumo nin 'ná"-durante ese tempo? Esqueciches, ademáis, que eu non son da quinta túa nin da de A. V .. E outra cousa: ¿As miñas fans, qué? Sí. E non esquezas , amigo Xesús, que escribo para mín, coma un de­safogo e non para a posterida­de.

A propósito: Ti es o único que non me podes reprochar que opte pola improvisación -para a que o erudito Stuart Smith, da Universidade de Ox­ford, considera que, o mesmo que A. Isla de la Escalera, es­tou particularmente dotado. E iso que Mr. Smith non me em­prazou publicamente como ou­tro ilustre Profesor da Univer­sidade de Santiago, a -improvisar na Universidade e en pleno Congreso, un Soneto á morte de Lorca, que ata o lín ben, segundo me dixo un Cate­drático. Nin, en sete minutos trinta e dous segundos, outro, en galego tamén, a Pasionaria. Nin entre prato e prato, como a xiba de Alarcón, dez ou vin­te máis. Nin no traxecto dunha curta viaxe en coche sen saber a onde nín a que iamos, outro sonetiño, cunha testemuña de excepción.

A ven taxa dos sonetos é que só teñen catorce versos. E estou seguro que Mr. Smith tampouco sabía o que che co­mentara a ti de que na sala de espera dun dentista, en Baiorta, en Erizana, asubiaballe ó me­do escribindo unha "Cantiga á Jlla de San Simón" .

Ou que a unha rapaza, bra­zos en cruz, mentres subía rá­pida unha marea viva, lanceille outro soneto coma un piropo. Ou que rematei un poema ó

O NUMEROSO PÚBLICO SEGUINDO ATENTAMENTE O RECITAL

canto dun merlo antes de que o merlo rematase o seu canto, pousadó nunha pola dun lou­reiro.

Ou un canto reivindicativo ós fogueteiros mentres florecia nunha noite de festas de Baio­na, o seu milagre chisporrean­te de estrelas . Ou que lle fixen unha promesa solemne a Sabe­la de que lle ei cantar o Himno

Ás veces, dasme moral. Lembro que presentei ó Pre­mio Esquío as 'Vínte Cancións desesperadas e un Poema de Amor' , porque timo dixeches. Non copio o teu comentario. Poemario que desvirtuéi por­que nesa noite tiven que enga-

dirlle cerca de trescentos ver­

Galego, no tem­po en que a flo­risteira facía un laciño con cra­

"De min sabe tamén que sei que os que se

sos. As bases dicían: Míni­mo, 750 ver­sos. Contei­nos. Tiña 427, se non me fa­lla a memoria. "Fainos, Mi­no", díxome imperativa­mente alguén que manda en min con luva de seda. -

vos azuis e brancos. Ou mentres alguén, pode que ata fo­ses ti , intervén nun coloquio pola tráxica

moven non saen na foto ... e que eu me

movo adrede precisa­mente para non sair na foto. Nin síquera Tiña que en­

tregalo ás 11 da mañá. >

morte de Blanco Torres, eu escri­

teño albume" bo un soneto que alguén, po­de que foses ti, recolle nunha Antoloxía pola súa morte.

Ou cando, media hora des­pois de saber do pasamento de Irene eu xa estaba ó caron do seu .cadaleito preguntándose e

· preguntándome nunha canción desesperada, se, sen ela, segui-

Non me dei­tei. Arrepañei de cousas que tiña, adaptán­

doas, fíxen, para sumar versos, un prólogo e un epílogo, polo consello xenial da amiga de lu­vas de seda, pois tan só podían ser 20 máis 1, 21 poemas. Desvirtuaríase, pero é iguaL Cantidade en detrimento da

PANORAMICA DO TEATRO NA PRESENTACIÓN DO LIBRO

ría sendo azul este planeta. Non, Xesús , non . Alá San

Juan de la Cruz coa súa gloria e cos seus ducia e media mal contados de poemas para a posteridade. Pero e que a San Juan e a mín, chamounos Deus por distintos camiños. En todo.

Para min, desafogarme es­cribindo, é o opio do pobo maltreito que levo dentro.

calidade. Tí foras testigo de excepción. ¿Cómo podo, así, ser o bo poeta que ti , como meu amigo, quixeras que fóra? Se nazo outra vez, falamos.

Pero desta viaxe, teñamos a festa en paz:

Que a ti non che pareza mal que a moitos dos meus amigos ou parentes non lles parecese ben.

mabeirós '(!Cerra decembro de 2000

Que ós meus amigos non lles pareza mal o que a ti non che pareza ben.

E que a min me siga pare­cendo ben que ós meus amigos lle parezan mal algunhas das cousas que ti dixeches, tódalas cales a min me parecen ben pero que tamén me parece ben que a eles lles pareceran maL Mal que ben, dixen o que qui­xen. E tí, que es máis listo có demo, xa me entendes.

AMANEIRADE COLOFÓN:

Como poeta que quixese ser, doulle as gracias máis afervo­radas a D. Xesús Alonso Mon­tero. Por moitas razóns:

É o único crítico non oca­sional que se esforza en co­mentar a miña poesía; que me chama a atención porque sacri­fico a calidade pola cantidade; que ten fe en que puidese che­gar a ser un poeta aceptable ; que me supón sensibilidade e condicións para elo; que me esixe que sexa consecuente co­as condicións que me supón; que lle gustaría e quixera que me responsabilizase dese don ou condición que considera te­ño; que si me bronquea inmi­sericordemente é porque espe­ra unha reacción miña responsable e coherente; que, porque me coñece sabe que poucas cousas na vida me da­rían máis satisfaccións que ser un poeta con maíusculas; e que se algún Fausto aceptase a miña alma polo prezo de dar­me, non a inmortalidade como poeta senón a categoría de po­eta, daríalle en troco a alma e o corpo de propina.

Moléstalle -en min porque son seu amigo, pero molestarí­alle en calquera porqu~ é coma un foguete- que alguén falle un penalti.

De min sabe tamén que sei que os que se moven non saen na foto ... e que eu me movo adrede precisamente para non sair na foto. Nin sequera teño álbume.

E outra cousa sabe de min: Renunciaría ó Nobel e/ou ó Príncipe de Asturias se a con­dición para recibilos era facer pleitesía ó rei de Suecia ou ó príncipe de Asturias.

Tamén sabe que me gustaría que fose máis tolerante cos meus amigos, consigo mesmo que tamén é o meu amigo, e ata cos nosos amigos ou ene­migos comúns, se os ternos.

(Comigo si que non lle pido máis tolerancia. O do conto de Fátima ou de Lourdes: ¡ ¡Hai Vitxenciña, só che pido que deixes como estaba .. . ! !)

Don Xesús e máis eu sabe­mos ben qHe el é o meu amigo e eu son amigo seu dende hai anos, en 1976, cando da man da ilustre pedagoga Antía Cal etc. etc etc. pero temo, amigo Xesús, que nunca poderei darte oca§ión para que escribas ese PROLOGO COMPLETO que tanto nos satisfaría ós dous.

UJ:abeírós m:erra, decembro de 2000

O ESCRITOR NEIRA VILAS NUN MOMENTO DA ENTREGA DO PREMIO MANUEL REIMóNDEZ PORTELA

Cerdedo

Centenario de Otero Espasandín REDACCION

O Concello de Cerdedo vestíu­se de gala o pasado 30 de se­tembro, para honrar ó mestre, ensaísta e poeta D. Xosé Roxe­lio Otero Espasar,idín, no cen­tenario do nacemento, editouse unha revísta informativa, tivo lugar unha conferencia do pro­fesor e estudioso X.L. Axeitos, e descubriuse unha placa com-

nemorativa que supoñen o pri­meiro banzo nos esforzos en­camirmos á recuperacíón da vida e obra dun home eminen­te; Ternos a grande sorte de poder atapar nesa publicación a vida do autor presentada por el mesmo para coñecermos to­dos e todas un pouco mellar este veciño ilustre de Terra de Montes.

/ 15

O XORNALISMO

V edición do premio Manuel @

e1 No transcurso da XIV Fei­

ra do Moble de Galicia, o · '··" i 16 de setembro, entre­gouse o premio correspondente ó certame de xomalismo que lem­bra cada ano a figura de D. Ma­nuel Reimóndez Portela. Este ano correspondeulle ó suplemen­to "Revista das Letras", editada polo Correo Galega dos autores Rosa Navia Portas, Soedade Noia Alvarez, Lupe Gómez Arto e Antón Rodríguez López que in­terviu no nome de todos eles cun lucido comunicado a pral da lec­tura como comunicación.

Así mesmo, destacaron as mencións especiais a Xulio Alva­rez Valcárcel, polo seu trabarlo "A lectura como placer' e a Ma­nuel Pereira Valcárcel con "Li­bros para seguir adiante". O nú­mero de participantes nesta edición va¡ medrando cada ano, despois de superar o número de 40.

MEDALLAS

Como novidade, e por primeira vez, instituíronse as medallas que levan o nome <leste premio. Trá-

dez rtela ,P o tase dun medallón fundido en bronce en caixa de madeira, coa efixie de D. Manuel Reimóndez, alegórico da fundación e organi­zación do certame. O primeiro deles, foille instituido a D. Ra­món Campos Durán, en recoñe­cemento á súa ilusión e apoio a todas aquelas iniciativas que le­ven por <liante o nome do insigne estradense. A segunda, foille ou­torgada o no mesmo día ó escri­tor Xosé Neira Vilas, que fixo de mantedor do acto, pala fonda re­lación mantida co Dr Reimón­dez, tanto el como a súa muller Anisia Miranda.

VI PREMIO: BASES 1.-Convóease o VI Premio Xomalísti­co 'Manuel ReimóndezPortela' 2.- ü-premio outorgarse ó mellor tra­ballo ou serie de traballos publicados en lingua galega en calqUera dos me­dios de comunicación impresos, que mellor reflicta o tema "medrar cos li­bros" 3.- A dotación económica do premio

será de 250.000 pesetas, aportadas integramente pota Fundación de Ex­posicións e Congresos da Estrada. O premio será suxeito as corresponden­tes abrigas tributarias. 4.-Ó premio poderanse presentar traballos publicados ata o día 30 de xullo do 2001. o prazo de recepción rematará o día 10 de agosto do 2001. 5.-0s autores deberán remitir unha páxina dos traballos publicados, na que conste a data de publicación e o medio, acompañado dos datos do au­tor, á sede da Fundación de Exposi­cións e Congresos da Estrada, Zona Deportiva sin, 36680 A Estrada, Pontevedra. 6.-0 xurado cualificador, presidido polo presidente executivo da Funda­ción, estará integrado polo gañador do premio da edición anterior, un se­cretario con voz pero sen voto e os vocais que o comité decida no seo momento. 7.-A resolución do xurado será ina­pelable, dándose a coñecer no mes de setembro no que se fará entrega do premio. 8.-0 xurado poderá declarar deserto o premio 9.-Non se devolverán os orixinais presentados. A Fundación resérvase o dereito de publicación se o estima oportuno. 10.- A participación nesta convocato­ria supón a aceptación das bases.

----

' --

--~

16 / m:abeíról) m:erra, decembro de 2000

pintor vigués A/ex Vázquez-Palacios ex­poñerá axiña na Estra­

da, na Sala de Exposicións de Caixanova. Nestes días remata

R.L.- Agólpanseme as pregun­tas. Principiemos, se lle pare­ce, polo personaxe e a súa ini­ciación no mundo da pintura: ¿Cando comenza a sentir A/ex

a mostra da súa obra que, auspi­ciada pola Depu­tación de Ponte­vedra, amosa no Castelo medieval" "Quizáis o punto de par-de Soutomaior. fida fose unha

TA BE 1R 0 s ~xposición dos TERRA invitóu- premiados nun Concurso me a entrevistalo de para que esta con­versa fose coma un avance, un adianto ou eu qui­xera que un prelu­dio da sinfonía de luz e de cor, do murmurio lonxa­no das ondas mansas do mar e

Pintura que organizou Caixa Vigo, entre os que me atopaba eu. As datas,

polos finais dos 70"

Vázquez o gu­saniño desta vocación? ¿Cando fixo a primeira ex­posición e cal f oi a súa tra­xectoria den­de aquela ata esta da Estra­da?

A.V-P.- A verdade é que non recordo un momento concreto no que me senti­se abocado a pintar. Non

do vento momo que emerxe da súa pintura. Sensibilidade para darlle vida a unha herba ou ás nubes fermosamente irreais pousadas como pombas na pai­saxe ou a unha sinfonía da pe­dra labrada. Cosmogonía lírica do seu universo. Sensibilidade, en fin.

houbo flecha­zo nin pistoletazo de saída. Ata esa nebulosa imprecisa na que se perden os recordos sempre me vexo rodeado de lápices, pinceis, cores. Ese verme, ese gusaniño que ti dís, coido que é consustancial a min.

OS CADROS DE ALEX SON SEMPRE UN IMPRESIONANTE MOSAICO DE CORES

Dicir que xa vira a mostra <lúas veces é dicir unha verdade a medias posto que a primeira vez, o día da inauguración, un -unha, coma case todos- irnos ruáis a que nos vexan que a ver. Logo, sí; pasados algúns días, unha foi para o que foi: ó gozo da contemplación da obra, un regalo para a vista e para o es­pírito que nos fai Alex Vázq ue-Palacios. O Castelo de Sou­tomaior era o complemento. E un -unha- voltou á casa ebria, bébeda de luz.

Para cumprimentar a gozosa encomenda, armada xa cos in­separables bolígrafo, papel e gravadora, que outras armas non ternos, voltei a Soutomaior xustamente o día cando Alex e Amelía, a súa xentil dona, esta­ban despendurando a mostra. E alí escomenzamos esta entre­vista que rematamos logo, pou-

As primeras exposicións do que eu pintaba, foron, coma as de case todos, en mostras co­lectivas. Pero gardo poucos re­cordos concretos. Mais ben un-

ha amalgama na que se mestu­ran ilusións, dúbidas e pode que algunha decepción tamén. Quizáis o punto de partida fose unha exposición dos premiados nun Concurso de Pintura que organizou Caixa Vigo, entre os

LAXEIRO E ALEX

l.. '~ T. h"' . ,, 't ' aueirus serra ac · egase nesta ocasiono pui;or Alex Vdzquez-Palac:ios,, por mor da súa

exposición nas terras da Estrada

que me atopaba eu. As datas, polos finais dos 70.

A primeira individual si a recordo. Foi en 1982, na Caixa de Aforros Provincial de Ponte-

· vedra. É de xustiza e agradece­mento obrigado pola miña par-

te a referencia ó entón Xefe de Cultura da Caixa de Ponteve­dra, D. Carlos Rivas, quen me abriu as portas de par en par. Dende aí ata hoxe son ruáis de cincuenta as mostras de pintura que presentei. De todas elas gardo un grato recordo, pero destaco algunhas coma a reali­zada en Alemania (Passau, 1988) no Kulturmodell , nun marco de ensoño; outra, nostál­xica, da man do meu entrañable amigo Laxeiro, en Lalín. Ta-

cos días despois, no seu fermo­s o estudio das aforas de Pontevedra.

Pero quero engadir algo ruáis antes de darlle a palabra ó artista: a impresión que tiven de que os grandes salóns <leste Castelo do século XI, de cati­.vas fiestras oxivais, case coma olios de bol na imnensa arqui­tectura, non coñeceran a luz ata que Alex Vázquez-Palacios colgou a súa obra nestes vellos muros medievais.

Un ARTISTA visita A ESTRADA

Esta impresión acentuouse cando despendurada a mostra, orfos de luz e cor, os salóns do Castelo voltaron á súa condi­ción secular de penumbra afo­gada.

O POR RAQUEL LOUREIRO

mén cando fun comisario dun ciclo de colectivas "Arte en Pontevedra 1 ". En fin, non pro­cede citalas todas, sempre de grato recordo. Fago xa tan só mención á Exposición Itineran­te que me organizou a Xunta de Galicia e a esta última no mar­co singular do Castelo de Sou­tomaior.

R.L.- ¿A súa condición de Téc­nico en Publicidade, experto en deseño gráfico e ilustrador, compleméntase ou interfire na súa calidade de pintor creati­vo? ¿Arte e Publicidade, as ve­ces pura e dura, son compati­bles?

A.V-P.- Cando menos, procuro que non se interfiran e incluso, as veces, benefíciome desta dualidade pois me proporciona unha dobre visión da realidade: A do instinto fronte a premedi­tación. De calquera xeito, o meu caso non é singular pois teño moi singulares preceden­tes: Magritte, Ramón Casas, Tolouse Lautrec, Andy Warhol, o noso paisano Ribas, etc., mo­véronse tamén nestas dúas acti­vidades.

R.L. - Vostede comezou, evi­dentemente, facendo unha pin­tura realista, figurativa pero non de tiraliñas, é ó óleo como técnica. Hoxe é eminentemente impresionista, pero a transpa­rencia do acrílico deixa adivi­ñar as súas raíces. ¿Cómo f oi esa evolución?

A.V-P.- Sen rupturas nin gran­des traumas creativos. Nesta nova etapa, que afecta funda­mentalmente ó tema, a paisaxe permíteme moverme con ruáis liberdade posto que eludo cal­quera referencia concreta. A luz, a cor, o movemento, o sa­ber captalos e transmitilos foi sempre o principal reto da miña pintura.

R.L. - Supoño que a vostede non lle sería fácil substraerse á influencia familiar: O seu pai foi pioneiro no mundo da Pu­blicidade, e o seu tío-avó, o Arquitecto Palacios, creador dese soño realizable e non rea­lizado de Vigo para desgracia

'(!J;abeíró~ '([erra, decembro de 2000

RETRATO DE ALEX VÁZQUEZ-PALACIOS

da cidade polo que aínda sus­pira hoxe con cobiza e cada día con máis razón, deberon marealo e trasmitirlle tamén esa imaxinación e ese afán po­tas causas ben feitas; ¿ten pre­sente estas realidades?

A.V-P.- A verdade, creo pouco na importancia dos xenes en materia creativa. Creo máis no día a día, na busca constante, na autocrítica ... De calquera xeito, recoñezó que meu pai, sen dúbida, influiu moito en min. Foi un exemplo constante _ a quen imitar. Pola pulcritude e equilibrio das súas coinposi­cións xa que pola orixinalidade dos seus plantexamentos fixo da súa profesión, a Publicidade, unha verdadeira arte. Foi .un au­téntico privilexio o poder traba­llar con el. En canto a Antonio Palacios tocounos vivir épocas e actividades moi diferentes pe­ro sempre sentín por el unha grande admiración, contaxiado quizá polo meu pai que si man­tivo con el un estreito contacto.

R.L.- Pintor, ilustrador, debu­xante ... todo baixo o de no mi-

nador común da súa sensibili­dade e bo facer, ¿por cal se de­canta?

A.V-P.- Son amores distintos, medios de expresión con dife­rentes posibilidades anque en l}lOitos casos complementarios. E máis; non coñezo ningún pin­tor con proxección sen que na súa obra non haxa unha boa ba-

"llustrei libros para Car­los Casares, Darío Xoan Cabana, Maximino San­martín, Francisco Fe­mández Naval, Xavier Alcalá, Camilo Franco ... e incluso para Manuel Fraga Iribarne."

Axencia de A Estrada

se do debuxo. Hai unha frase de D'Ors que para miné un dogma de fé: "El dibujo es la inteligencia de la pintura; el color es el instinto" .. Contundente,·¿ ver­dade? · .-

R.L.-Si. É unha fermosa sentencia do gran ensaista e crítico de arte de quen me lembro ter fido "Tres ho­ras en el Museo del Prado" e "Te­oría de los Esti­los", pero non re­cordo esa cita que recollo. .. e lle agradezo. Pero sigamos: Vos­tede que é, sen dú­b ida un sensible profesional da pu­blicidade comer­cial, é un mal pu­b l ic is ta de si mesmo, da súa obra. !nimigo do autobombo, da su­ficiencia, froita que se dá moito nestes lares. O márketing parece que non vai con vostede. Ou que vostede non quere

levalo de compañeiro de viaxe. Obviamente prefire facer cam­ño ó andar, que diría Machado.

A.V-P.- Para mino máis impor; tante da pintura é a pintura. E dicir, o diálogo íntimo e apai­xoado do creador coa súa obra ó longo do proceso creativo. É verdadeiramente fascinante. Cando, por fin, asinas a túa obra ó sacala do estudio co­menza a perder parte do seu en­canto, especialmente cando tes que traducir o t~u nivel de acer­to en pts/cm2 .. O menos, ese é o meu caso. Anq!_!e estás inmerso nun entorno social do que non é <loado substraerse, pero de ningún xeito quero nin quixese convertirme nunha marca co­mercial de moda, aínda que ti­vese os medios ó meu alcance.

R.L.- Tiven a sorte, o privilexio de admirar o seu traballo para o libro que con Fernández del Riego como autor literario está a realizar sobre Portuga l. ¿Pe ns a aj ondar neste campo? A.V-P.- Este é un camiño que veño percorrendo dende hai xa tempo, coa ventaxe de que nes-

ta singladura fun sempre moi ben acompañado. Ilustrei libros para Carlos Casares, Darío Xo­an Cabana, Maximino Sanmar­tín, Francisco Femández Naval, Xavier Alcalá, Camilo Fran­co ... e incluso para Manuel Fra­ga Iribarne. Os temas foron moi variados. As veces, coma

-unha guía de viaxes, pintando concello a concello, rincóns e personaxes da nosa terra, traba­llos todos moi gratificantes. Colaborei tamén con algunhas publicacións periódicas, entre elas a Revista Grial, o acoiraza­do da Editorial Galaxia.

( Fixo unha pausa longa pa­ra engadir, nostalxicamente ):

Pero teño unha asignatura, unha materia pendente: ilustrar "El bosque animado". Encanta­ríame poder facelo algún día.

É ben sabido que Alex Váz­quez-Palacios non é dos artis­tas, políticos, deportistas -xen­te, en fin-, que dan codazos para saír na foto, pese á súa po­sición privilexiada nos postos de saída, o que, sen dúbida, o honra. Pero sen buscalo, por méritos, o seu camiño de pintor está cheo de satisfaccións per­soais.

E cheo de amigos. Ten obra en varias colec­

cións persoais, institucións, museos e paises. (Cando lle di­xen que sabía que Xullo Igle­sias ten obra súa contestoume: -"Sí. Pero iso é anécdota. Non poñas iso, por favor". Díxenlle que xa. Prometinllo. Case sem­pre cumpro as miñas promesas.

/ 17

A indiscreción sería da grava­dora, que nin esquece, nin per­doa).

Por amizade tamén pero por obrigación de cada día, asistín a varias exposicións de Alex Vázquez. Unha crítica moi fa­vorable e un significativo éxito de público foron unha constan­te nelas.

Anque é unha ledicia e unha lección de prudencia e de hu­míldade e de equilibrio o falar con este home sinxelo e hones­to, un artista "como la copa de un pino" ó que non se lle soben os fumes, irnos rematar. Cedé­moslle a última palabra, a do peche.

A.V-P.- A miña última palabra ten que ser, necesariamente, gracias. ,

Gracias a TABEIROS TE­RRA pola vosa xenerosidade e interese. Gracias a CAIXANO­VA polo ofrecemento da súa magnífica e recentemente estre­ada Sala de Exposicións. E, por suposto, as gracias anticipadas ó pobo da Estrada, onde a sen­sibilidade e a cultura son un de­nominador común na súa histo­ria e ante o que veño, con humildade e con satisfacción, a expoñer o mellor da miña obra recente.

Realmente son os estraden­ses quenes teñen agora a última palabra.

O meu é seguir facendo ca­miño ó pintar.

POMPAS FUNEBRES TANATORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

--

18 /

O NACER DUNHA-ORQUESTRA Dentro da diversa actividade cultural que se vén observando nos últimos anos, co nacer de-agrupacións estables na vila e no mu­nicipio, unha das cousas que máis se botaba en falta e que non é nada fácil poñer a andar é unha orquestra sinfónica, que para aqueles máis profanos na materia, aclararemos que é a forma­ción musical que agrupa corda, vento e percusión, ademais dou­tros instrumentos que se poden engadir. A orquestra, é polo tanto o grupo máis numeroso e complexo dentro do ámbito das forma­cións musicais, _e a súa riqueza tímbrica,_ así como o repertorio para ela escrito, supón o ámbito de actuación de máis profundi­dade no que calquera músico pode afondar.

-Lembremos por outra banda, que dende a formación da Ban­da de Música Municipal alá polo ano 1869, unha formación con escaso número de compoñentes, foron moitos os mestres emi­nentes que por aquí pasaron, e só por dar algús nomes, falaremos de D. Juan Valdés Martín, D. Bernardo del Río Parada, D. Enri­que Aroitia-Jáuregui ou D. Eulogio López Masid (autor do him­no da Estrada). Pois ben, a nosa comarca natural, ben coñecida polo acervo musical con fondo arraigo foi avanzando paso a pa­so ó longo do tempo ata que coa chegada do mestre Xabier Co­mesaña tomou un novo impulso sobre todo no que respecta á educación musical. Na actualidade hai funcionando un Conser­vatorio de Grao Medio con máis de 200 aiumnos, que teñen na orquestra presentada o pasado 12 de novembro no Teatro Princi­pal, a ocasión perfecta de fomecerse da experiencia necesaria que logo levarán con eles alá onde cheguen.

No acto de inauguración, e a teatro cheo, falaron D. Xosé Manuel Reboredo, Concelleiro Delegado de Cultura, e fixo de mantedor e presentador Valentín García.

Así pois, unha orquestra de xente nova que ve a luz xa con 56 componentes e un carácter eminentemente formativo, que valerá así mesmo para levar a cabo intercambios con outros conservato­rios ou centros de ensino de similares características e enrique­cer así non só ós nosos xoves músicos senón tamén ó panorama musical máis alá das nosas fronteiras. Por último, resta mencio­nar ós mestres que ademais de X. Comesaña prepararon a sec­ción de corda (componente fundamental e novidoso na agrupa­ción). Eles foron Isabel Gude (prof de violoncelo) e Henrique Agrelo (prof de violín). Vaia para eles a nosa máis fonda nora­boa.

l!r'.abeíróii l!r'.erra, decembro de 2000

Cotaredo ilº 3 ~ j

Unha nova edición da revista cultural do Concello de Forcarei coa obra do fotógrafo Manuel Barreiro

REDACCIÓN A Concelleria de Cultura do Concello de Forcarei ven de sacar a luz o terceiro número de COTAREDO, revista cultu­ral que nesta edición se consa­gra á obra -fotográfica de Ma­n u el Barreiro, lembrando Forcarei desde os anos 40 "ata os 80 a través deste artesán xe­neroso e traballador que a xen­te coñecerá como o carteiro de

_ "Mamasunción". El foi o que protagonizou a historia real que Chano levou o cinema, e tamén quen encarnou o seu personaxe na xa consagrada curtametraxe. Acompañando a

esta terceira edición, no Cen­tro Social de Forcarei púdose ver ata o 20 de setembro unha Exposición coas súas fotogra­fías.

PORTADA DO N2 3 DA REVISTA

CURSOS DE:

-Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc ...

-EQUIPAMENTO INTE· GRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS ·PROGRAMACIÓN

·MANTEMENTO ·MATERIAL DE OFICINA ·CONSUMIBLES ·MOBILIARIO

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL

ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES

-REDES LOCAIS

C/ San Paio, 21 -Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

'Ql:abeírós 'Ql:erra, decembro de 2000

Hai só uns días, que a todos os non iniciados no mundo do motor, nos sorprendía a aparición nas portadas de que un veciño noso, José

Miguel Martínez Barreiro, ós mandos do seu

Mitsubishi Lancer Evo VI patrocinado pola promoto­

ra estradense BAMARTI, se proclamaba, a falta de dúas probas, en Campión Galego

das probas da montaña.

/ 19

Bamarti, campión galego de Montaña

ois ben, a historia deste xove piloto nacido hai trinta anos en Guimarei -

Cuntis, dedicado á construc­ción o resto da semana, come­zou alá polo ano 1992 cun Ci­troen AX - GT na promoción organizada pola casa de pinas MABOR, e na que xa se pro­clamou campión.

Coa participación no ano 93 no Rallie do Albariño, quixo

selar a súa carreira deportiva. Pero o ter nacido para cam­

pión, fixo que Xosé arrancase de novo no 1998 e en montaña cun Opel Corsa 1.600 Evo III, co que rematou décimo no Campionato Galego. Ó ano se­guinte preparou o motor para 30 cv máis e volveu facer mon­taña para gañar a Subida a Chantada e puntuar de noveno ó final do campionato.

No ano que andamos, che­gou o momento de dar o gran salto, chegou o Mitsubi~hi Lan­cer Evo VI que permüiu facer fronte ás todopoderosas "bar­quetas" e coche~ {Iláis evoluí­dos que ata entón eran os amos da _montaña; o obxectivo era meterse entre os tres primeiros.

Co coche do trinque e o equipamento de serie, foi a gran sorpresa da .proba _do cam­pionato, ó rematar gañador ab­soluto na Subida a Taboada.

A partires deste primeiro triunfo, coche e piloto peregri­naron por todas as probas de Galicia, puntuando e con com­portamento regular en cada un­ha delas, aínda coas limitacións que supón un equipamento de serie que non permite os luxos doutros competidores como poden ser os arquicoñecidos Senra ou Castrillón.

Pero moitas veces vale máis o querer que o poder, e proban­do distintos tipos de suspensión e pinas, sempre co tesón do mecánico M. Rey Folgar, e o apoio loxístico da empresa que rexenta OPEM ESTRADA, fi­xeron do conxunto de chófer e máquina os campións a falta das probas de Carballeda de Avia (Ourense) e da Subida a Touro que se realizará no mes

de decembro.

. __ , Das lmpresións do noso per­soeiro, hai que destacar a cons­tancia e o bo c,omportamento da máquina e_ 0: equipo humano qt;1e levaron a que ó contrario do. que esta_ba sucedendo nos últimos anos, un galego suba ó podio do rallie da montaña cun turismo.

Debemos rendir tamén ho­menaxe ó patrocinio de BA­MARTI, OPEM ESTRADA e HIERROS DIEGO, así como á colaboración de HOTEL MI­LANO, ESTRADENSE DE CALEFACCIÓN, PIZARRAS PAYNO, M.C. FOTOS, MATE­RIAIS DE CONSTRUCCIÓN J.ESTURAO e o CONCELLO DA ESTRADA.

Agardemos as mellores vi­bracións para o motor de Xosé, e os seus siareiros que cada día son máis. Para quen queira sa­ber máis desta historia de mo­tor e c_ompetición podedes visi­tar en intemet o sitio www.bamarti.com, na que po­deredes atopar, ademais de moitas outras cousas, ata cami­setas co logo deste noso xove e coñecido triunfador de raza.

N oraboa o campión e tamén a todo o seu equipo.

....._ \

----20/ m:abeíróg m:crra, decembro de 2000

No derradeiro cuarto do século XIX os galegos, por mor das di­fíciles circunstancias económicas do país, emigraban a eito alén mar na esperanzada procura de atopar unhas mellores condicións dunha vida digna que a terra on­de naceran non era quen de ofre­cerlle.

Os veciños do concello estra­dense non foron unha excepción nesta masiva diáspora. Coñece­ron, pois, e sufriron nas súas car­nes e no seu espírito o 'calvario' desta malfadada emigración.

Nesa riada humana, como un­ha gota máis, atopábase o mozo solteiro, Manuel Carbón Morei­ra, natural e veciño da parroquia de Santa Cristina de Vinseiro, do concello da Estrada.

Cunha pequena maleta, cativo avío de roupa, repleta de soños e ilusións, Manuel embarca no pei­rao de Vilagarcía na compaña de outros vecíños, que coma el, fu­xen da miseria.

Nun amencer de outono o barco fondeado na ría, pon proa rumbo a cidade da Habana, capi­tal da illa de Cuba onde o espe­ran coñecidos da familia e algún amigo da mocidade.

Manuel comeza o seu traballo como mozo repartidor de merca­dorías a domicilio, nunha tenda de comestibles. Unha angueira dura na que non existe un intre de acougo. Ó remate do día, por mor do peso de paquetes e far­dos, as costas reséntense nunha cama de táboas. Só a propina que de . cando en vez pode gardarse no peto da azos para seguir per­correndo rúas cubanas.

Unha mañá, un cliente da ca­sa, veciño da rúa Corrientes, fi­xera un bo pedido. A Manuel custoulle o seu facer o percorrido ata o domicilio. A xenerosidade do destinatario, expresada en pe­sos, deixou pampo e ledo a Ma­nuel.

Sén pensalo dúas veces, con parte daquel inesperado agasallo tenta a sorte e merca un número de lotería nunha daquelas casas de xogo da rúa. E a deusa fortuna ronda por aquela terra caribeña e chega ata Manuél. ··

O -coñecemento da tan feliz nova -propagase entre os veciños residentes na illa. Entre eles, ha­bía emigrados con graves enfer-

en volver. Na cuberta do barco, na compaña do amigo Bugallo que, según contan, tamén partici­para na sorte dos "bombqs", can­do no horizonte xa esvaecera a visión da Habana, os dous afor­tunados viaxeiros fan proxectos para establecerse na súa terra. Matinan facelo na cidade de Vi­go coa montaxe dunha fábrica de conservas.

A súa chegada de volta á terra de Tabeirós foi moi comentada. Manuel, seguindo os consellos da familia, compra uns cuantos solares na rúa principal e comer­cial na estrada de Chapa a Carril, da vila de A Estrada.

Mozo solteiro e cunha boa fortuna axiña se converte no pun­to de mira de nais casamenteiras, pero Manuel, fiel ó amor primei­ro e xuvenil da mociña Manuela Mosteiro, aquela xo.ve veciña, companeira na escola, nalgunhas ruadas e na imaxinación no intre da emigración, non troca de pen­samento.

Na igrexa parroquial de Santa Cristina de Vinseiro, igrexa co­mún dos mozos, santifican os seus amores e forman un novo matrimonio. E comeza a chegar os herdeiros: José Mª, Manuel, Jesús, Serafín e María.

O primoxénito, José María, nace o día 16 de xullo do ano 1892 na aldea de Godoi, parro­quia de Santa Cristina de Vinsei-ro

No pensamento de Manuel rebulía unha vella e enraizada teima. Estaba instalada no seu maxín dende os seus tempos de escolante: 'Os meus fil/os han ter unha boa educación que os redima da escravitude da terra. Traballarei arreo para que aca­den unha boa posición social. Cando menos han ter o título de mestres".

Cando nacen os fillos de Ma­nuel e Manuela hai na parroquia unha boa escola rexida polo mes­tre D. Xosé Maria Caramés e tó­dolos compoñentes da familia Carbón Mosteiro van ser alum­nos diste ensiminte. Entre os do­cumentos gardados con celo p0r José María durante moitos anos aparece unha afectiva felicitación que recibira, como bo alumno, ó remate dos estudios elementais , asinada polo mestre e datada no

FOTOGRAFÍA A QUE SE FAI REFERENCIA NO TEXTO E QUE RECOLLE A DIVERSOS PERSOEIROS ESTRADENSES

mes de setembro do mil nove­centos oito.

Cando os fillos teñen a idade para comeza-los estudios, Ma­nuel , para,facer realidade todos aqueles pensamentos, 'tluga no barrio de Pitelos, da cidade de Santiago unha casiña. Ninguén mellor que a súa muller Manuela para se-la patrona que poden ter os rapaces, agora estudiantes de bacharelato no instituto de San­tiago. Pero os degoiros paternais non chegaron a tempo parta ve­los feitos realidade; non puido saber que aqueles rapaces, que o choraban, serían: José Mª, farma­ceutico; Manuel , médico; Jesús , veterinario; Serafín, médico; Ma­ría, mestra. O pasamento de Ma­nuel ocorre ó pouco tempo de nacer a única filia, María.

Xosé María, convértese moi novo no cabeza de familia, na axuda a súa nai como o irmán maior. Recibe o título de bacharel ós vinte anos. De segui­do comeza os estudios na Facul­tade de Farmacia e, seguindo a teima do pai tamén se matricula en Maxisterio. Ten como compa­ñeiros, ademais de seus irmáns, outros mozos da Estrada:

Xavier Luces, que estudia na facultade de dereito; Nodar Ma­gán que o fai na facultade de Me­dicina. Na mesma facultade de Farmacia o seu amigo máis ache­gado, máis íntimo será Virgós Pintos, anos despois inspector de

farmacia na provincia de Ponte­vedra. Tivo tamén como compa­ñeiros e amigos os irmáns Buga­llo Pita, fillos do compañeiro de seu pai en Cuba.

Aqueta casa de Pitelos , moi preto da Universidade, está mer­gullada en libros de medicina de seus irmáns Manuel e Serafín, li­bros de veterinaria de Xesús e li­bros de Maxisterio para María. No ano 1916, Xosé María, acaba as dúas carreiras. Farmaceutico e mestre; non lle disgusta o ensino e de non ser porque os destinos <leste emprego poden levalo lon­xe da súa Estrada, de boa gana se dedicaría ós picariños.

Afastada a ensinanza, o licen­ciado Carbón soña establecerse como farmacéutico na súa vila natal. Ten noticias, polos compa­ñeiros de Vilagarcía de Arousa, que naquela cidade un vello far­macéutico pechou a tenda. José Mª interesase por coñece-lo pen­samento do seu colega con res­pecto ós trastos (vitrinas, frascos, tarros etc.).

Nunha viaxe a Vilagarcía en­térase de que boticario ten en venda tódolos utensilios da súa farmacia. José María entra en tra­tos e merca mobiliario, instru­mentos e tódolos cacharros do colega. Nunha longa carretada de bois chega con tódolos trastes. No ano 1917 inaugura unha nova farmacia co rimbombante nome de 'El Globo' nos baixos dunha das casas que xa mercara seu pai, sita na rúa Marqués de Riestra.

nha vez mdis o Cartafol do Museo achégase a

José Mª ten que se dar a coñe­cer, ten que formar unha cliente­la. A súa familia é ben coñecida e apreciada pero con isto non chega. Moi pronto a farmacia "El Globo' ten un anuncio no xornal local, 'El Emigrado':

1;. l 'd . d ,.1 ,..,. •· ,.1 • • unna persona :1 'ª e ae reconeciao prestix10

midades ocasionadas polo clima tropical e nunha extrema. necesi­dade. Manuel, de carácter bonda­doso, atende unhas primeiras ne­cesidades, pero como queira que estas peticións ían en aumento, deuse conta de que, de seguir así, axiña volvería á mesma situación de cando desembarcou no Morro. Outros amigos coñecidos que sa­bían da súa xenerosidade aconse­lláronlle que voltase a España e empregase os pesos en negocios rendables .

Manuel era unha excepción entre os milleiros de mozos que chegaran a illa de Cuba e pensou

na vida estradense Farmacia el Globo del licen­ciado José Mª Carbón. -PRO­

DUCTOS FARMACEUTICOS NACIONALES Y EXTRANJE­ROS, AGUAS MINERO-MEDI-

José Mª Carbón ·J

Unha. vida dedicada á Farmacia

O POR 'üLIMPIO ARCA CALDAS

CINALES, ORTOPEDLA, OXI­GENO, ETC.

Despacho de medicinas para pobres.

Riestra 27.

Casado coa dona María Ba­rreiro Rozados, de carácter tran­quilo e hogareño, axíña se en­sambla na vida social da Vila e está disposto a traballar polo de­senrolo da mesma. Neste senso atopamos a José Mª nomeado vi­cesecretatio da sociedade cultural e recreativa do Casino durante os anos 1921e1922.

O ano 1924 o mestre Bernar­do Mato Castro, diante da nece­sidade que sente a Vila dun cen­tro para preparar os nenos para os estudios de bacharelato, inau­gura na rúa Travesía da Igrexa un Colexio con profesorado com­petente.

Na casa do matrimonio Car­bón Barreiro medran sete fillos que han precisar unha boa forma­ción: Isaura, Carmen, Josefina, Matías, Concepción, José e Ma­nuel. José María non pode, ne­garse a botar unha man para que a xuventude se prepare preto da familia.

Naque] centro impartirá as clases de Física, Química e Cien­cias Naturais. Serán compañeíros de docencia o señores Emilio Otermín, Oficial de telégrafos ; Ramón Puente, ex-alumno de Sa­grada Teoloxía e Mestre Na­cional; Pelegrín González, oficial de prisións.

No ano 1926 abre as súas portas, na rúa do Mercado, o Co- · lexio Moderno, autorizado polo Instituto Nacional de Pontevedra e dirixido polo médico Manuel Leyes Pose. Diante desta compe­tencia o Colexio Cervantes ha re­forzar a súa plantilla de profeso­rado. Nesta nova andaina, José María ten recoñecida a súa labor e seguirá no centro explicando as súas materias.

Cando no ano 1938, por mor da guerra civil, se cerra o case re­cén estreado Instituto do Ensino Medio, José Mª formará parte moi importante na creación da "Academia España", sita na rúa de Serafin Pazo. Outros profeso­res daquel centro serían D. José Martínez, profesor de Latín,- D. Lino Arcos, xefe de Correos e D. Jaime Aguilar, mestre. Non tiña preguiza, tampouco en botarlle unha man en química os univer­sitarios estradenses que viñan a casa en datas festivas.

A súa rebotica estaba sempre disposta para unhas clases prácti­cas.

Farmacéutico Municipal sem­pre o atopamos disposto a aten­der con solicitude ás peticións dos enfermos incluidos no pa­drón de beneficencia. Máis tarde, director do laboratorio Municipal fai un exhaustivo traballo encol das augas das fontes públicas do concello e dos alimen to máis esenciais: pan, carne e leite. No ano 1927 é nomeado Subdelega­do de Farmacia do Partido Xudí­cial de A Estrada con competen­cia para entender na apertura de posibles novas farmacias. Un ano despois (7 . IV - 1 928) he nome­ado Inspector Farmacéutico Mu­nicipal en propiedade.

Así mesmo, José Mª non des­coida a posta ó día nos novos métodos de análise farmacéutico e no ano 1931 asiste a cursillos prácticos de Estudios Sanitarios. Especialízase en Análises Quími-

· '{[ifbeírói> m:erra, -decembro de 2000- /-21

cos e Bromatoloxícos e en Análi­ses Clínicos, especialidade á que se dedicou particularmente, a partires desta data. Para acadar esta importante labor de análise dos alimentos establécese nos baixos da casa do concello, o correspondente Laboratorio Mu­nicipal. O acto da súa inaugura­ción corresponde a seguinte foto, na que distínguimos a D. José A raujo Ulloa, D. Fermín Bouza Brey, el alcalde Rodríguez ; D. Alfredo Fenollera, D. Humberto Pantoja; D. Benjamín Valladares etc.

Os estudios encol dos alimen­tos que se consumen no concello e de tal rigurosidade científica que presentado nas esferas com­petentes, a Sociedade de Broma­tología otórgalle o corresponden­te Diploma no ano 1951. Anos despois, no 1955 recibe o Diplo­ma da Sociedade da Historia de Farmacia.

Os Colexios de Farmacéuti­cos provinciais tiñan a facultade de proponer un farmacéutico que se distinguira pola súa labor cien­tífica e logo, analizados os méri­tos dos 50 farmacéuticos propos­t os, a Real Academia de Farmacia designaba ó premio na­cional "Pérez Brián'. No ano 1955 ha ser José Mª Carbón Mosteiro o farmacéutico a quen se lle otorgue este importante ga­lardón.

O correspondente oficio dí así:

'Esta Real Academia de Far­macia, en su sesión del día 17, acordó aceptar el fallo del jura­do calificador de premios del Concurso Científico de 1955, y conceder a V. S. el premio Pérez Bryan, consistente en dos mil pe­setas y diploma de Honor. - La entrega de este premio se hará en la solemne sesión inaugural del curso 1955-56, el jueves día l de Diciembre a las siete de la tarde.

Al comunicar a V. S. tan hon­rosa noticia, le felicito por su merecido triunfo y le ruego asis­ta a dicha solemnidad para. reci­bir el premio.

Dios guarde a V. S. muchos años.

Madrid, 21 de Noviembre de 1955."

Naquelas datas José Mª ato­pábase enfermo e así llo comu­nicou a Real Academia de Far­macia, quen pospuxo a súa entrega ata que o homenaxeado puido asistir.

Con motivo desta distinción, o Colexio Farmacéutico de Pon­tevedra tributoulle un cariñoso homenaxe de admiración polo traballo realizado ó longo de ruáis de corenta anos ó compa­ñeiro José Mª Carbón Mosteiro. Solemne acto celebrado en maio de 1956 no salón de actos de Fonseca, Facultade de Farmacia da Universidade de Santiago, coa entrega dunha placa de prata.

O mes de xaneiro do ano 1959 chegara frío; na Rocha, un manto branco de neve pregoaba a dureza do clima.

José Mª rodeado do cariño da súa familia, sente aquela friaxe no máis profundo do seu ser. O día catorce dese mes acontece o seu pasamento.

Olimpio Arca Director do Museo do Pobo Estradense

Manuel Reimóndez Portela

CERTA­ME

ESCO­LAR DOS

PEREI--RINOS

No mes de xuño cele­brouse, na histórica carba­lleira dos Pereiriños, da pa­rroquia de Curantes , a cuarta edición daquelas fer­mosas xuntanzas de toda a colectividade escolar: pais, alumnos, autoridades que , dende o ano 1916 6 1931, protagonizaron as parro­quias estradenses de Parde­marí n, Olives, Curantes , Rubín e Lamas. A xuntanza <leste ano superou con moi­to as tres edicións anteriores en canto ós actos, á asisten­cia de autoridades, veciñan­za e alumnado.

Con motivo desta efemé­ride a organización da festa, coa axuda do proxecto do Museo Pedagóxico de Gali­cia (MUPEGA) do Centro Ramón Piñeiro da Conselle­ría de Educación e Ordena­ción Universitaria, editou un libro que se presentou den-

tro dos actos cele­brados naquela data.

. .

O libro leva por título "CERTAME ESCOLAR DOS PEREIRIÑOS, pre­cedentes, memoria e actualidades. O au­tor do mesmo foi o rnestre xubilado Olimpio Arca Cal­das, coa inestimable éolaboración; no as­pecto fotográfico, da promotora e or­ganizadora da xun­tanza, Marisé Gar­cía Hermida,

GERTAME ESGOLAR J)QS.PEREUUÑOS

O libro, como responde ó título, fai unha introduc­ción do artellamen­to dos primeiros sindicatos agrícolas e das Sociedades de Labregos na zona. de Parde­marín e outras parroquias estradenses; sigue coa crea­ción e desenrolo das Socie­dades de instrucción que os nosos emigrantes levaron a cabo na emigración, alén mar.

A segunda parte corres­ponde a lembranza, ano por ano, dos acontecementos e circunstancias daquelas fes­tas escolares, acompañadas de moitas fotografías das distintas comisións e agru­pacións de nenos e mestres. Sigue unha relación de per­soas, mestres e .directivos das sociedades que se dis­tinguiron na preparación e posibilídade <lestes eventos culturais.

Na terceira parte do libro van unha serie de documen­tos das reunións das socie­dades "Unión de Rubín" e "Hijos del Ayuntamiento de La Estrada" na Habana e outras novas de interés.

O libro tivo unha gran acollida entre os veciños da­quelas parroquias, que con­servan así un documento da súa infancia. Así mesmo, in­teresáronse por el algunhas familias de emigrantes que teñen unha relación dos seus antepasados como ani­madores daquelas fermosas xuntanzas escolares.

Todas aquelas persoas que teñan interés en telo po­den dirixirse a Marisé Gar­cía Herrnida.

Guía de Terra de Montes

A Asociación "Terra de Montes" ven de editar unha guía da comarca que, con texto de Francisco Rozados "Rochi", concelleiro de cultura de Forcarei, e fotografías do es­tradense "Xoque" Carvajal, narra os aspec­tos ruáis salientables da zona, desde un per­corrido histórico ata a presencia dos homes de letras, pasando pola arte e a tradición (capitulo no que se fai incidencia na pegada cultural do mosteiro de Aciveiro), os sen­deiros, os muíños e o turismo rural. Quere ser unha guía para descubrir ou profundizar nos diferentes valores de Terra de Montes desde os puntos de vista histórico, medio­ambiental, etnográfico e artístico.

Os rapaces da Estrada Arxentina Estiveron connosco estes estradenses da

quinta provincia galega, o Corpo de Baile do xos Centro do Partido da Estrada en Buenos Ai- AN;rONIO res, dirixidos pola súa profesora Marta Par- MACEIR dal. Foi esta unha viaxe de estudios para per- (concelleir feccionar a técnica de baile tradicional, nun ¡de Deportes esforzo inmenso para que .a nosa tradición , jXuventude da perviva o máis depurada posible no centro , ! Estrada), que todos os estradenses estamos tan orgullo- . j JESÚS sos de ter alá. Unha vez ruáis, os nosos veci- ! BARROS ños na capital arxentina, deixáronnos o bo sa- (Centro estra­bor de boca a que nos teñen acostumbrados, e dense na Ha­non só pola amizade estreita que A Estrada mantén con todos e todas os que aprecien e difundan o que nos é propio máis alá das no­sas fronteiras; especialmente á colectividade de Buenos Aires polo seu dinamismo e bo fa­cer de xentes que sabemos traballan no día a día con Ignacio Turnes á cabeza e un equipo como os Sres Pugliesse ou Duro.

Ó tratarse básicamente dunha viaxe de es­tudios, estivo centrada nos ensaios que tive­ron .lugar nas instalacións do Colexio Pérez Viondi, na que mestres de diversas agrupa­cións de toda Galicia foron pasando para afondar nos diversos estilos existentes á hora de recrear as nosas danzas. Todo este traballo foi tutelado por Henrique Pernas e outros membros do grupo Tequexetéldere. Ademais, o grupo galego - ar­xentino, actuou no Primeiro Festival Folclórico de Callobre, no que acaparou a atención do público alí congregado, ó tempo que ofrece­ron unha mostra de baile na Fundación Xosé .Neira Vilas, en Gres, producíndose momentos de verdadeira emotividade ó atoparse o grupo nun lugar tan especial e fermoso, sempre adornado pola pre­sencia de Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas.

Por último, tamén houbo tempo para o lecer, nun mes pasado por auga que os nosos bos amigos levaron co humor e a serenidade que os caracteriza, certos como están que non tardarán moito en volver estar por estas as súas terras, nas se reuniron co presidente do Centro da Estrada en Bos Aires e o Centro da Estrada en Cuba. Alegrámo­nos que así sexa e que disfruten dos lares que seus país e seus avós, un día, se viron obrigados a deixar e que eles disfrutan de novo.

ANISIA MIRANDA E NEIRA VILAS CON MARTA PARDAL

""-....·

22/

\

sta carta e este po­ema -da a.Ytorfa de

D. RAMÓN CER­VELA-ARIAS TEIXEIRO e

datados en Valiñas. o 15 de agosto de 1851-foron en­tregados por Dna Ana Mª

Alvarez. Cen~ela (unha das herdeiras do Casal de Vali­ñas) a Xosé Luna Scmmar­

tfn, xunto cun exemplar, datado en 1896 de 'Millo­

. miudo' de Enrique Labtirta e un exemplar de 'Gufa de Galicia' de Otero Pedrayo

Señorita Doña Avelina Vallada­res Núñez. Estimada amiga: V. me concede­ría el obsequio de admitirme á la participación de sus bondades en una visita; consientame, pues, hoi el honor de acercarme a V. por escrito. estoi mui ocupado; tal vez tendré que salir del país sin que me sea posible obtener la dicha de saludar a V.V. personal­mente, i quiero no retardarme en satisfacer la obligación que V. me ha hecho la honra de impo­nerme.

Acaso V. no se agrade del in­timo saludo con que inicio esta carta. si tanta fuese mi desgracia, hagase V. tan amable como osada juzgue mi livertad i perdoneme; ó si quiere ....... algo suponga que me dirijo a V. ace cinco o seis años. Es tan poco tiempo cinco o seis años, cuando han pasado ya. sin embargo, en el siglo del mo­vimiento en muí poco tiempo co­rremos muí largo espacio, y nos alejamos a distancias larguísi­mas. Hoi pocos instantes bastan para que, el quemarcha no vea al que se queda: el ruido en que hu­ye nuestro amigo puede venir á animar el silencio en que nos ha dejado; pero nuestro silencio es casi siempre impotente para apa­gar una sola nota del ruido que nos arrebató la amistad. Siento ahora una especie de doloroso placer al recordar que V. fue quien se marchó; yo quien se quedó pegado a su país. Quiza estas lineas que acabo de escribir con honda pena son tan amargas como injustas; pero en este caso ya se que V. se apresurará a justi­ficarme. No nos quejamos sino á

los Seres que pueden consolar­nos; solo nos pueden consolar lo que amamos.

Por lo demás, como ya indi­que a V., esta mi carta tiene por único objeto el presentarle la composición que V. tuvo la bon­dadosa condescendencia de exi­girme. Antes de que lea mi poe­sía, ó como deba llamarse, tengo que obtener de V. un doble per­dón. he tardado mucho, para ha­cer una pésima ofrenda. Me pa­rezco bastante a esas supuestas notabilidades de mala edad que nos hacen esperar mucho la ma­nifestación de sus especialidades, para aburrir después demasiado con ellas. Pero, mi buena amiga, yo no he podido componer uno solo de muchos versos, si no bajo la copa de mi pobre alcornoque; i estuve poquisimo tiempo a su bienechora sombra, desde mi empeño. Ademas, es justo que V. tenga una prueba de la verdad con que digo, que me cuesta un ímprovo trabajo el ponerme en estado de inspiración.

De cualquier modo, yo la compadezco a V. pobre amiga mía, ¡tener que leer cincuenta y tres estrofas, á cual peor! Lo digo con verdad; pienso que ningún mérito artistico tienen mis desdi­chadas trovas; i creame V.; lo mejor que puede hacer es arrojar al fuego antes de leerlos estos renglones desiguales.

No obstante, faltaría al amor que me debo a mi mismo si ne­gase todo valor a mi canto. Oh! lo tiene, si!..; en el han vibrado, más o menos directamente, todas las cuerdas de mi alma; en el se escuchan, alegres ó dolorosas to-

\lrabeírós \lrerra, decembro de 2000

das las armonías de mi existen­cia. Ni podía menos de ser asi: pensaba i sentía para V.; i siem­pre que me acerco a los objetos que están muy intimamente liga­dos a mi vida, esa voz afectuosa que me llama encuentra un eco en todos los senos de mi corazón. A pesar de esto, yo no me lison­geo con la esperanza feliz de que V. comprenderá las quejas que dirijo a mi pobre i querido alcor­noque; no. Solo puede interro­garlas con exito un ser que me ame: si mi pobre madre gustara de versos seria la unica que se atreviese a paladear ese acíbar en que están empapados los que ten­go la honra de ofrecer a V.V. a le­erlos a la luz del arte, ya lo se, va a disgustarse de sus harapos.

He hablado de mis versos, no es verdad? Es que no puedo re­nunciar facilmente a la dicha de creerla a V. amiga mía; es que no puedo dejar de exalarme al con­tacto con una alma, en la que quiero creer que aún tengo una rica participación; es que confio mucho en la bondad de V.

Antes de despedirme de V. voi a suplicarle una cosa: por mas que las apariencias me ven­dan, no quiera V. achacarme un estudiado e inoportuno llanto. huyo de los que lloran, hasta de mi mismo; únome, cuando me es permitido a los que rien, para reir

con ellos; quisiera que mi vida se derramara en una sola i larga car­cajada. Si no río mas es porque no puedo.

Por sia caso no me es posible visitar a V.V. tenga V. la amabili­dad de recibir i hacer presente á papás i demas familia una visita del Sr. Juez de la Cañiza i su re­cien señora. Si no me engaño el apellido de ese caballero es "Gu­tierrez del Olmo": i el de su se­ñora, hermana del actual gober­nador de Zamora, es "Ríos i Rios". Siento no poder hacer uso del honor que me dispensaron.

Mamá tambien me encarga que salude a V. V. en su nombre, hasta su vuelta de los baños de Cortegada, para donde saldrá dentro de breves días. Al mismo tiempo espero que V. se servirá recordarme a papás i demas fa­milia.

Ruego á V., amiga mía, que lea con cuanta benignidad le sea posible esta carta, y que me conserve en su gracia, si para ello es titulo de bastante mereci­miento la intima adesión i el pro­fundo respeto que hoi tiene el honor de reiterarle su mas apa­sionado i constante amigo.

B.s.p. Ramon Zerbela

Baliñas 15 de Agosto de 1851

m:abeírós m:erra, decembro de 2000

,.

A mi alcornoque dedicada a la señorita

Doña Avelina Valladares

Yo te envio mi saludo, arpa de las tempestades,

que exhalas mis ansiedades en tu ronco diapasón;

Gigante de los mil brazos, recuerdo de los Titanes,

que cantas los huracanes con solemne entonación.

Salve, ¡oh, arbol!, que tus años tal vez por tus hojas cuentas,

y tus raices asientas en la tierra del dolor.

Dios guarde tu negra copa, que es mi hermana de amargura:

no me dio el cielo ventura como a ella no le dio flor.

Nunca el mirlo, ni el gilguero anidaron en tus ramas;

do quiera el luto derramas; que e ti abriga la aflicción.

Eres como el alma mía, arbol de rudos cantares el imán de los pesares el pavor de la ilusión.

Semejas un desengaño, cuando en silencio profundo parece que huyes del mundo,

o que el mundo huye de ti. l entonces, llanto en tu sombra que en mi viertes, angustioso,

o en crespón, luctuoso que despliegas sobre mi.

l cuando agitas tus ramas en monstruosas convulsiones

tu sombra pinta visiones en derredor de tu pie;

Recuerdos, remordimientos que asaltan un alma yerta,

para los places muerta y para el cielo sin fé.

Mucho te adoro, ¡arbol mio! arbol de pobre fortuna,

que sombra diste a mi cuna y asombrarás mi ataud;

Que yo vivo en tu existencia como un corcho de tu tronco;

eco de tu acento bronco en mi amarga juventud.

Miro en tus ojos mis penas, en mi dolor tu ruido,

y gimes tu a mi quejido y yo lloro a tu gemir.

¿Gemelos en la desgracia, si uno de los dos no fuera tampoco el otro existiera,

ó que fuera á medio existir?

Presunción! yo que soy? .. nada .. larva de mezquina vida en el cieno entumecida,

sin alas para volar. la tu vida eterna, acaso,

comparo la vida mía, y mis suspiros d eun día

a tu canto secular.

Mas, ¿porque naci a tu sombra? porque a mi puerta vegetas? porque mis sueños inquietas

con tu lóbrego clamor? ¿Porque, di, con tus mugidos

siempre a mi llanto respondes? .. ¿tal vez misterioso escondes mi destino en tu estridor? ...

Yo no se ... pero bendigo . tu sombra que Dios me envía,

cuadra bien a mi agonía ese fúnebre crespón;

lesos recuerdos errantes desechos de mi adolescencia que flotan en mi existencia

muerto ya mi corazón.

l bendigo la armonía que vibran tus hojas mustias

cuando entonan mis angustias de la tormenta al compás

Que trovador de mi historia, para canÍar mis dolores, con tus tétricos rumores tal vez a mi puerta estás.

Tal vez .. . será ilusión, será mentira un neciuo desvarío ...

mas dejame creer que eres lira del sufrimiento mio.

l hoy que un recio vendaba! hiere tu millón de cuerdas,

gime mi historia fatal; ni una sola nota pierdas

de ese canto funeral.

Oh! que hermosa es la infancia! edad que mima el cielo, que mística fragancia

imperceptible flor; Edad oscurecida

del hombre á la mirada, porque el abrigo anida

del ala del señor.

¿Quien te comprendería si entonas sus encantos,

su plácida alegría de santa castidad?

De goces embriagada la humana mente impía,

allá más no ve nada de su sensualidad.

Dos veces sus delicias , regálanos el cielo; en la niñez caricias en el amor fruición.

Si acaso hay una hora oculta entre mis días que rica en si atesora amante inspiración.

Ai! .. de jala . .inefable, que duerma misteriosa,

que a ti no te es cantable sin música ideal.

Ni humanos hai oídos que puedan percibir los mágicos sonidos

de esa hora celestial.

Que solo Dios comprende la infancia i el amor,

antorchas que El enciende con luz en su esplendor.

Canta oh! arbol! mis tormentos i mi afán:

los hombres a tus tormentos reiran.

Que en el ageno pesar tiene el mundo siempre necio,

para su risa un manjar, i un juguete de desprecio

con que a su orgullo mimar.

Ai! .. cuanta de mi edad se va perdida sin goces ni ilusión!

en pocos años cual crió mi vida, i cual envejeció mi corazón ...

Envejecer mi corazón! .. Dios mio! Oh! eso no es verdad! ...

bajas están sus alas con el frío que al viento le cogio adversidad

Mas en su centro abriga eterna llama de insolito placer;

intimo un fuego sin cesar le inflama que no puede apagar el padecer.

Un fuego que en deseos i esperanzas ' se nutre abrasador. ..

Dichoso corazón si un día alcanzas lo que apeteces hoi con tanto ardor

Cual correrán entonces las tus horas en dulce frenesí,

i cual se exalarán perfumadoras en aromas de dichas para ti.

La Virgen de tus sueños; deliciosa vendrate a sonreír,

i en besos mil darate, cariñosa mas amor del que puedes pedir.

Entonces .. como un águila en el cielo sin trabas volarás ...

i corriendo el espacio en cada vuelo un mundo de placer agotarás.

Mas, porque tanto en llegar tarda ese tiempo dichoso ? Si un dia le he de alcanzar,

cuanto viene perezoso para mi ajan de gozar!! ...

Ah! pobre corazón .. cuanta quimera tu loca vanidad

para tu bien inventa lisongera; pero cuan lejos va de a verdad.

Mira tu suerte .. . ahi tienes tu p resente que negro es su color!!

p idele ahora á tu deseo ardiente que disipe ese lúgubre vapor.

Ese bajel perdido en mar de llanto sin velas ni timón;

i ciego entre las brumas del quebranto no ves el puerto de tu salvación.

l sueñas! .. ai! del naufrago que tierra en sus delirios ve!

que en cada playa que su planta yerra abandona una prenda de su fé.

Siempre asi ... en contradicción sin tregua alguna de calma combatiendo están el alma

mi deseo i mi razón.

Que odia el deseo, quizas, cuando el pensamiento traza,

i el pensamiento rechaza cuando ansía el deseo mas.

Mujer que el alma adora, fantasma o realidad, ai! llora, mujer, llora,

si me amas tanto como te amo yo que desde que a mis ojos

tu fuiste mundo i luz entre ambos ai! de abrojos

alta montaña tal vez Dios alzó.

Inaccesible valla á nuestro debil ser. ..

ah! .. calla .. . por Dios calla!! .. pensamiento cruel, huye de mi

Locura ... Vision mía, no más delirios, no, tu boca 1me sonría

que para siempre el bien quizá perdí. ..

l que hacer, oh! arbol!, tu, para enviarme consuelo?

huye a mis plantas el suelo, i falta a mis ojos luz ...

Arbol mio! que se hicieron mis glorias, que a ti volaron; los que a tu sombra so!Jaron

amores en mi laud?

Altar de mis esperanzas es tu tronco descarnado,

i en tus ramas he colgado como un voto a mi ilusión.

la ti llego cada día, cual fervoroso romero,

a implorarte el bien que espero ... i esteril es ¡ni of!.ación.

Mudo estáspá~mi dicha, voz que te dan n~s aflicciones ..

arbol de lasWialdiciones do tiene el nido mi mal,

Tu llevas el anatema en tus brazos de esqueleto; no hay conjuro ni amuleto

contra tu sombra letal.

quien te trajo a mi morada? quien, con mano malhechora,

tu semilla destructora vino a mi huerto a sembrar?

Escucha .. yo te maldigo, con odio reconcentrado ... venga el rayo apresurado

tu copa á despedazar.

Dios mio! ha blasfemado mi lengua osada, impía!! ...

mi alma devaría,

/ 23

presa del fuego de voraz pasión. Ai! arbol bendecido!

siento abrasarme aprisa ... envíame una brisa

que el volean temple de mi corazón.

l sopla en mi, suave, aqui ... sobre mi frente, al sosegado ambiente

que la verdad en ti deposito. l venga tu calmo canto

a despertar mi oido; fascinador zumbido

de sensual placer le adormecio.

Dime que unión solar son del mundo de los encantos

que para la sed burlar de nuestros deseos tantos

pinta en el desierto de un mar.

l con gozosa ansiedad tras de esas aguas volamos

de falsa de f elicidad; i mas sedientos quedamos

al tocar la realidad. Que de una en otra visión, i de una en otra mentira, va marchando el corazón,

que al supremo bien aspira, á la desesperación.

Dime, que Gloria no hay .. . que en nuestras dichas mezquinas

estan los pesares! guay! cual mochuelo entre ruínas, siempre exhalando su: Ay!!

Yo tirito al sol glacial que alumbra nuestra existencia,

cual lampara sepulcral; dime que de fuego esencia

hai otro sol mas vital.

l dime, que no es vivir esta agitación terrena;

que hai otro inmenso existir sin sombra alguna de pena

que empañe nuestro reir.

Que solo esa inmensidad puede saciar mi deseo ...

Bardo de mi soledad! te adoro porque en ti leo

que existe una eternidad!!!

Oh! si, te adoro! .. cual del arpa santa del profeta divino, tu salmodia

a mi alma trae paz. Tu música sublime cual me encanta! Dios púsote a mi lado por custodia,

cantor de la verdad.

Como un dique, defendiendose del mun­do,

las oleadas de ese mar inquieto avanzan hacia mi,

por instantes me siento que me inundo .. . mas, confiado sus furores reto

si yo me acojo a ti.

Jamas me desampares, arbol mio! i mientras vivo, no tu sombra leda

le niegues a mi sien. l cuando caiga mi existencia al frío

de la muerte, quien quiera me suceda, protege/e también.

B.s.p. Valiñas 15 de agosto de 1851

24/ 'QJ;abeírós 'QJ;erra decembro de 2000

A Estrada en CUBA Mosaico de fotografías inéditas e de inmenso valor histórico aportada desde Cuba por D. Jesús Barros López, e que amosan os estradenses na perla do Caribe celebrando diversos acontecementos festivos

E ste verán, estivo connosco D. Jesús Barros López, Pre­siden te do Centro

da Estrada e da Federación de Sociedades Españolas en Cuba. A súa presencia, chea sempre de sabiduría, ho es­tar e compañeirismo deixou­se ver nos actos da nosa co­munidade. Nesta viaxe, o Dr. Barros, trouxo consigo un pequeno tesouro, como son as fotos dos estradenses cele­brando o S. Paio alá polos anos 50 e a visita do entón alcalde D. Manuel Campos. A ~la engadimos outra de ve­cinos de Callobre celebrando a Sta Margarita, que chegou á redacción de Tabeirós Te­rra da man da xenerosídade de Mónica Cardona. Todo elo, dános unha idea unha vez máis da tremenda im­portancia da emigración da nosa terra a aqueta illa do Caribe.

J