la formación del profesorado en el siglo xxi · la formación del profesorado en el siglo xxi:...

342
La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón Sánchez

Upload: others

Post on 10-Aug-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales

Coord.: Javier J. Maquilón Sánchez

Page 2: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón
Page 3: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

La  formación  del  profesorado  en  el  siglo  XXIPropuestas  ante  los  cambios  económicos,  sociales  y  culturales

Javier  J.  Maquilón  Sánchez  (Coord.)

Asociación  Universitaria  de  Formación  del  Profesorado

Universidad  de  Murcia

Page 4: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

1ª Edición, 2011

© Asociación Universitaria de Formación del Profesorado, 2011© Universidad de Murcia, Servicio de Publicaciones, 2011

ISBN: 978­84­694­2841­2

Diseño de portada: Ana Belén Mirete Ruiz

Page 5: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

!"#!$%&'#()*+!,-"!.&%$-/%&#,%!-+!-"!/)0"%!11)2!

.3456789:8!:;97!<48!=:>?@48!7=4;A>@=48B!84=@:<78!C!=6<963:<78!!

Coordinado por Javier J. Maquilón Sánchez !

ÍNDICE

"#$%&'&!!"#$"%$&'()*+(&,$))-(&

()"(#*(+,*-.!!/(!0&#1-,*$+!!(!!*++&2-,*$+!!(+!(/3,-,*$+!*+0-+4*%5!"#*1-#*-!6!.(,3+/-#*-!

!

./%0&1-)"2"3-4&!5-"4(667766677666776667766677666776667766677666776667766& 7!%-.!4*,!,&1&!8(##-1*(+4-.!"-#-!!%-!*++&2-,*$+!/&,(+4(!(+!%-!3+*2(#.*/-/! !

89&:(4&:)-"3-0&;0<%"$0(66776667766677666776667766677666776667766677666776& 97!%-!&#*(+4-,*$+!(+!4*(1"&.!/(!,-1:*&! !

:%=()&8()#+"-4&,=()-06666677666776667766677666776667766677666776667766677& ;<!*++&2-,*&+(.! &#*(+4-/-.! -%! (((.=! %-.! ,&1"(4(+,*-.! 6! .3! (2-%3-,*$+! ,&1&!(%(1(+4&.!/(!"%-+*0*,-,*$+!(+!(%!1-#,&!/(%!(((.!

!

8()%&:(4&'()*+(&>("466776667766677666776667766677666776667766677666776667& >?!@A3*B+!8-! 0-%4-/&!8&6!-! ,%-.(CD! %-.!1(4&/&%&'E-.!-,4*2-.! (+! (%! 4E43%&!/(!'#-/&!/(!(/3,-,*$+!*+0-+4*%!

!

8?"%*(&@(==-A$&B/%4667766677666776667766677666776667766677666776667766677& F7!(2-%3-,*$+!/(!%-!1&4*2-,*$+!8-,*-!(%!-"#(+/*G-H(!/(!%&.!(.43/*-+4(.!/(!%&.!,*,%&.!0&#1-4*2&.!/(!0&#1-,*$+!"#&0(.*&+-%!

!C(D%-)&C7&8(E/%=?"&>2"*F-4666667766677666776667766677666776667766677666776& I<!

%-! (.4*13%-,*$+! .(+.&#*&1&4#*G! (+! %-! 0&#1-,*$+! /(! %&.! 1-(.4#&.! A3(!-4*(+/(+!-!%-!/*2(#.*/-/!

!

8()+(&C$0G&8()#+"-4&>-H/)(667766677666776667766677666776667766677666776667& 77I!%-!(/3,-,*$+!*+4(#,3%43#-%!(+!(."-J-! !

1-"()&B$3)+H/-4&I(D())$&6677666776667766677666776667766677666776667766677& 7?<!%&.! "-/#(.! -+4(! %&.! "%-+(.! /(! ,&+2*2(+,*-! (.,&%-#! (+! %&.! ,(+4#&.! /(!(/3,-,*$+!"#*1-#*-!6!.(,3+/-#*-!/(!%-!#('*$+!/(!13#,*-!

!

J/-"0("#(&,-)-4$&B(K+)-466666776667766677666776667766677666776667766677& 7<7!(+.(J-+G-! 6! -"#(+/*G-H(=! "(#."(,4*2-.! /*0(#(+4(.! (+! :3.,-! /(! %-! ,-%*/-/!/(%!#(+/*1*(+4&!-,-/B1*,&!

!

J/-"0("#(&1-)"2"3-4&:%"(6677666776667766677666776667766677666776667766677& 7><!(/3,-,*$+!"-#-!(%!/(.-##&%%&5!"-"(%!*1"#(.,*+/*:%(!/(!%-!3+*2(#.*/-/! !

8()#%"&B$3)+H/-4&B$A$667766677666776667766677666776667766677666776667766& 7F<!0&#1-,*$+!/(%!"#&0(.&#-/&!6!'B+(#&! !

B$*+$&!"H/%#(&8()#+"-46666677666776667766677666776667766677666776667766& 7II!

Page 6: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

"(A3(J-.! %(,,*&+(.! K"#&2*.*&+-%(.L! #(."(,4&! /(! %-! 0&#1-,*$+! "-#-! %-!*+2(.4*'-,*$+!(/3,-4*2-!6!.&,*-%!

!

;3/()3$&J-)"2"3-4&B$3)+H/-4667766677666776667766677666776667766677666776& 9MI!0-1*%*-!6!(/3,-,*$+D!/*1(+.*&+(.!"-#-!(%!-+N%*.*.!/(%!,&+4()4&!0-1*%*-#! !

C$(E/+"&:())(&8()#+"-4667766677666776667766677666776667766677666776667766& 9<I!(2-%3-,*$+5! #(,&+&,*1*(+4&! 6! -,#(/*4-,*$+! /(! %&.! -"#(+/*G-H(.! +&!0&#1-%(.! (! *+0&#1-%(.! (+! (%! N1:*4&! 3+*2(#.*4-#*&D! (%(1(+4&.! "-#-! (%!/(:-4(!

!

L=D()$&B-#$)#%==$&M0/"(6666677666776667766677666776667766677666776666766& 9F7!&#'-+*G-,*$+!6!'(.4*$+!3+*2(#.*4-#*-!6!/(#(,8&.!831-+&.! !

C/("&N-"%#$&8()#+"-4667766677666776667766677666776667766677666776667766677& 9I?!(/3,-#!/(./(5!(+!6!"-#-!%&.!,%-#&.,3#&.!/(!%-!2(H(G! !

J-)"("3$&!=5/-)"-&.?<-466776667766677666776667766677666776667766677666776& ?7O!!

Page 7: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! "#!$%&%!'(!)*%!#%+(#,%--(.*!!/#-&(0(&!/#+%#!12*/%#!!$%&%!$&/#/*+%&!/!(*3(+%&1/#!%!1%! 1/-+)&%! 4/1! $&/#/*+/! 1(0&56! "*! 71! #/! &/-58/! )*%! %'$1(%! 9! 3%&(%4%! 3(#(.*! 4/! 1%!,5&'%-(.*!4/1!$&5,/#5&%45!/*!/1!#(815!::;!9!#)! 1/-+)&%!/#+<!&/-5'/*4%4%!+%*+5!$%&%!%-%47'(-5#! 9! $&5,/#(5*%1/#=! -5'5! $%&%! (*3/#+(8%45&/#! 9! ,5&'%45&/#=! /4)-%45&/#! 9!/#+)4(%*+/#! 4/! +545#! 15#! <'0(+5#! ! 4/! 1%#! >(/*-(%#! 4/! 1%! "4)-%-(.*! 9! ')9!/#$/-(%1'/*+/! %! 15#! ?)/! +&%0%@%'5#! ! /*! /1! -%'$5! 4/! 1%! A5&'%-(.*! ;*(-(%1! 9!B/&'%*/*+/! 4/1! B&5,/#5&%45! 4/! "4)-%-(.*! ;*,%*+(1=! B&('%&(%=! C/-)*4%&(%! 9!D*(3/&#(+%&(%6!

E%! -&/-(/*+/! $&/5-)$%-(.*! $5&! 1%! ,5&'%-(.*! 4/! $&5,/#5&%45! *5! #)$5*/! ?)/!+545! -5*+(*F/! (8)%1! 5! $/5&! ?)/! G%-/! %18)*%#! 47-%4%#6! E5#! $&5,)*45#! $&5-/#5#! 4/!-%'0(5#! #5-(%1/#=! /-5*.'(-5#!9! -)1+)&%1/#! &/8(#+&%45#!/*!/#+%#!F1+('%#!47-%4%#!9! 1%!/*5&'/!+&%*#,5&'%-(.*!4/!15#!#(#+/'%#!/4)-%+(35#!G%*!$1%*+/%45!$&501/'%#!*)/35#!9!?)/!G%9!?)/!+/*/&15#!')9!/*!-)/*+%!/*!1%!,5&'%-(.*!4/1!$&5,/#5&%456!!"*!&/%1(4%4=!1%#! $&5$)/#+%#! 4/! -%'0(5! 4/0/*! (*+/8&%&! 15#! &/#)1+%45#! 4/! 1%#! 'F1+($1/#!(*3/#+(8%-(5*/#! /! (**53%-(5*/#! /4)-%+(3%#! ?)/! #/! /#+<*! &/%1(H%*45! /*! +545#! 15#!-5*+/I+5#!/4)-%+(35#!9!#5-(%1/#6!!!!

E5#!$&5,/#(5*%1/#!4/! 1%! /4)-%-(.*!/#+%'5#!$%#%*45!$5&!)*%! #(+)%-(.*! -&2+(-%!4/! 1%! ?)/! *5! $54/'5#! *(! ?)/&/'5#! 4/#/*+/*4/&*5#6! "#! '<#=! 4/#/%'5#! ?)/! #/!%81)+(*/*! /#,)/&H5#=! $&5$)/#+%#! 4/! #51)-(5*/#! ! 9! ,)/*+/#! 4/! %$595! ! $%&%! 11/3%&! %! 1%!$&<-+(-%!1%#!'<#!-5*3/*(/*+/#!$%&%!15#J1%#!$&5,/#(5*%1/#!4/!-%4%!-5*+/I+5!/4)-%+(356!!

E%! ,5&'%-(.*! 4/1! $&5,/#5&%45! -5'$&/*4/! +545! )*! -5*@)*+5! 4/! $&5-/#5#=! %!+&%37#!4/!15#!-)%1/#!15#!$&5,/#5&/#!%$&/*4/*!%!%$&/*4/&!9!%!-5'$&/*4/&=!%!%*%1(H%&!9!&/,1/I(5*%&!/*!#)!1%05&!4(%&(%!9=!#(*!4)4%=!%!/*#/K%&6!"#!4/!3(+%1!('$5&+%*-(%!$%&%!)*%!'/@5&%! 4/1! $&5-/#5! /4)-%+(35=! ?)/! /#+<! /*! )*! -5*+(*)5! -%'0(5! L/351)-(.*M=! ! ?)/!*5#5+&5#!-5'5!45-/*+/#!+/*8%'5#!1%!501(8%-(.*!$&5,/#(5*%1!9!#5-(%1!4/!(&!%4?)(&(/*45!*)/3%#!4/#+&/H%#!9!-5*5-('(/*+5#!?)/!5$+('(-/*!*)/#+&5!?)/G%-/&!4(%&(5!/*!/1!%)1%6!!!

N/#)1+%! ,)*4%'/*+%1! (1)'(*%&! 1%! &/,1/I(.*! +/.&(-%! #50&/! 15#! $&58&%'%#! 4/!,5&'%-(.*!(*(-(%1!9!$/&'%*/*+/!4/1!$&5,/#5&%456!E%!+%&/%!*5!G%!+/&'(*%45=!%$/*%#!G%!-5'/*H%456!O)-G5#!#5*!15#!%#$/-+5#!#50&/!15#!-)%1/#!G%9!?)/!/#+)4(%&!9!&/,1/I(5*%&=!)*5!4/!/115#!/#!#(*!4)4%!/1! &/,/&(45!%1!%1-%*-/!4/1! +&%0%@5!45-/*+/!9! 1%!-5*#(8)(/*+/!-5*-/$+)%1(H%-(.*! 4/1! $&5,/#5&6! B%&/-/! -1%&5! ?)/! G%9! ?)/! +/*/&! ')9! /*! -)/*+%! /1!-5*+/I+5! #5-(%1=! G(#+.&(-5! 9! -)1+)&%1! /*! ?)/! #/! /@/&-/! 1%! 45-/*-(%! $%&%! 1%!%)+5&&/%1(H%-(.*!9!,5&'%-(.*!4/1!$&5,/#5&6!

O/@5&%&! 1%! ,5&'%-(.*! (*(-(%1! 9! $/&'%*/*+/! 4/1! $&5,/#5&%45! 4/! /4)-%-(.*!(*,%*+(1=! $&('%&(%=! #/-)*4%&(%! ?)/! -5*#+(+)9/! )*! &/?)(#(+5! /#/*-(%1! $%&%! 15#! 158&5#!/4)-%+(35#!4/1!#(815!::;=!&/#)1+%!(*%1-%*H%01/!#(!*5!#/!(*-5&$5&%!1%!,5&'%-(.*!(*(-(%1!9!$/&'%*/*+/!4/1!$&5,/#5&%45!)*(3/&#(+%&(56!B&5$5*/'5#!)*%!,5&')1%-(.*!'<#!%'$1(%!?)/!%0%&?)/!1%!,5&'%-(.*!(*(-(%1!9!$/&'%*/*+/!4/1!$&5,/#5&%45!4/!+545#!15#!*(3/1/#6!E%! )*(3/&#(4%4! #)/1/! #/&! 4/@%4%! 4/! 1%45! -)%*45! #/! G%01%! 4/! 1%! ,5&'%-(.*! (*(-(%1! 9!$/&'%*/*+/!4/1!$&5,/#5&%456!

P5!4/0/'5#!513(4%&!?)/! 1%! ,5&'%-(.*!4/0/! (&!/*!$%&%1/15!-5*!/1!%3%*-/!9! 15#!*)/35#! -%'0(5#! #5-(%1/#=! /-5*.'(-5#=! -)1+)&%1/#! 9! +/-*51.8(-5#=! ,)*4%'/*+%1'/*+/!$5&?)/!*5!$54/'5#!(&!/*!-5*+&%!4/!1%#!*/-/#(4%4/#!?)/!*5#!'%&-%!1%!#5-(/4%4!%-+)%1!

Page 8: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

9!/*!#/8)*45! 1)8%&=!$5&?)/!#(!?)/&/'5#! ,5&'%&!%1)'*5#J%#!9!$&5,/#5&/#! !$%&%!)*%!$5#+/&(5&! (*+/8&%-(.*!/*!1%!#5-(/4%4!*5!*5#!$54/'5#!513(4%&!4/! 15#!*)/35#!-%'0(5#!#5-(%1/#! /*#/K<*451/#! %$&/*4/&! %! %$&/*4/&=! %! $/*#%&=! %! &/,1/I(5*%&! 9! -&(+(-%&!-5*#+&)-+(3%'/*+/6!!

E%!*/-/#(4%4!4/! #)#+(+)(&! 1%#! +7-*(-%#! 9! /#+&%+/8(%#! 4/! +&%*#'(#(.*Q&/-/$-(.*!$5&!5+&%#!?)/!5&(/*+/*!/1!%$&/*4(H%@/!-5'5!)*%!+%&/%!4/!(*4%8%-(.*!/!(*3/#+(8%-(.*=!?)/! ,%35&/H-%! 1%! $%&+(-($%-(.*! 4/! 15#! /#+)4(%*+/#! /*! 1%! &/-5*#+&)--(.*! 4/! 15#!-5*5-('(/*+5#=! -5*-(+%! G59! )*! -5*#/*#5! 8/*/&%16! C%0/'5#! ! ?)/! /#! */-/#%&(5!(*+&54)-(&!5&(/*+%-(5*/#!0%#%4%#!/*! 1%! (*4%8%-(.*! L(*?)(&9Q0%#/4!C-(/*-/!"4)-%+(5*!L;RC"M=! 4/#$1%H%*45! /1! +&%4(-(5*%1! S-G%1T! %*4! +%1TU=! 1%#! (*3/#+(8%-(5*/#! 9! 15#!*)'/&5#5#!/@/'$15#!4/!/I$/&(/*-(%#!-5*+&51%4%#!-5*!7I(+5!%#2!15!%$&)/0%*6!

V$(*(5*/#! #('(1%&/#! ,)/&5*! +%'0(7*=! 9%! G%-/!'<#! 4/! 4(/H! %K5#=! /1! $)*+5! 4/!$%&+(4%!4/!15#!P%-(5*%1!C-(/*-/!"4)-%+(5*!C+%*4%&4!/*!DCW=!-)95!-%$2+)15!-)%&+5!/#+<!4/#+(*%45! %1! 4/#%&&5115! $&5,/#(5*%1! 4/! 15#! $&5,/#5&/#! $%&%! G%-/&! $5#(01/! 1%!(*+&54)--(.*!4/!1%#!*)/3%#!/#+&%+/8(%#!/*!/1!!%$&/*4(H%@/!-5'5!(*3/#+(8%-(.*Q%--(.*6!

X/#4/!*)/#+&5!$)*+5!4/!3(#+%!9!4/*+&5!!4/!1%!,5&'%-(.*!+/.&(-%!9!4/!1%#!+7-*(-%#!9! /#+&%+/8(%#! 4/! ,5&'%-(.*! 4/1! $&5,/#5&%45=! $%&+(/*45! 4/! 1%! $&/'(#%! ?)/! +545! /1!$&5,/#5&%45! /#+<! '5+(3%45! $5&! %$&/*4/&! /! (*-5&$5&%&#/! %! 15#! *)/35#! -%'0(5#!#5-(%1/#!3/'5#!-5'5!%4/-)%45!1%!,5&'%-(.*!-/*+&%4%!/*!1%!45-/*-(%!4(%&(%6!

W$/*%#!/#!4(#-)+(45!/*!1%!%-+)%1(4%4!?)/!)*!$&5,/#5&!*/-/#(+%!)*%!$&/$%&%-(.*!4/!-%&<-+/&!$&5,/#(5*%16!O54/#+%'/*+/!$/*#%'5#!?)/!4(-G%!$&/$%&%-(.*!%)'/*+%&2%!#)!/,(-%-(%!#(!#/!$5#(0(1(+%&%!-5*!'<#!/I$/&(/*-(%#!$&<-+(-%#!/*!-/*+&5#!/4)-%+(35#6!

E%#!D*(3/&#(4%4/#!G%0&<*!4/!4(1)-(4%&!/*!)*!,)+)&5!$&.I('5!1%!&/'54/1%-(.*!4/!1%!,5&'%-(.*!(*(-(%1!9!$/&'%*/*+/!4/1!$&5,/#5&%45!4/!/4)-%-(.*!!(*,%*+(1=!$&('%&(%=!#/-)*4%&(%! 9! )*(3/&#(+%&(%6! E%#! D*(3/&#(4%4/#! ")&5$/%#! 1%! G%&<*! 4/! %-)/&45! %! 1%!*5&'%+(3%! ?)/! /I(8/! 1%! >5*3/&8/*-(%! ")&5$/%! 9! ?)/! 9%! #/! G%! (*(-(%45! /*! ')-G%#!D*(3/&#(4%4/#6!

E5#!4(/-(#(+/! -%$2+)15#! ?)/! -5*,(8)&%*! /1! $&/#/*+/! 1(0&5! #/!G%*! /#-&(+5! -5*! 1%!$&/+/*#(.*! 4/! 4%&! )*! 0&/3/=! $/&5! 4/*#5! &/-5&&(45! $5&! 15#! 50@/+(35#! 9! -5*+/*(45#!*/-/#%&(5#!$%&%!1%!,5&'%-(.*!4/1!$&5,/#5&%45=!4/!#)#!&/,1/I(5*/#!9!?)/!7#+%*!1/#!11/3/*!%!/@/&-/&!1%!&/#$5*#%0(1(4%4!?)/!#)$5*/!#/&!45-/*+/!/*!/1!C(815!::;6!

!

!

!

!"#$%&'(&)($*+",-+$.(""/+$

0"/1)2/&'/$2/$3+$%1(,)+,)4&$5&)6/"1)'+")+$2/$7("8+,)4&$2/3$0"(9/1("+2($

:/;$%57<0=$>>>#+?9(@#,(8$

!

!

Page 9: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

Page 10: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

!

!

!

!

!

!

!

!

!

Page 11: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "!

LA FORMACIÓN DEL PROFESORADO EN EL SIGLO XXI: PROPUESTAS ANTE LOS CAMBIOS ECONÓMICOS, SOCIALES Y CULTURALES

I CONGRESO INTERNACIONAL VIRTUAL DE FORMACIÓN DEL PROFESORADO

!

!

"#$"%&"'(&)*!!+"!,-%.)(&/'!!"!!&''-0)(&/'!!"'!"+1()(&/'!&',)'2&34!$%&.)%&)!5!*"(1'+)%&)!

! !

3678!9:;<=<>:?!)@:<?A!

#$%&'()%*+*!*'!,-(.%+!

!

%"*1."'!

/0! .1$2'321! +.2-+0! *'! 0+! '$)'4+$5+6! .+(+.2'(%5+*1! 71(! 01)! %871(2+$2')! .+89%1)! '!

%$$1&+.%1$')! ('+0%5+*+)! :02%8+8'$2'6! *'8+$*+! *'0! 7(1;')1(+*16! .181! '0'8'$21!

;-$*+8'$2+0!*'0!.+89%1!'*-.+2%&16!-$+)!7+-2+)!*'!+..%<$!=!-$!(10!>-'!.1$2(%9-=+$!

+! 7('7+(+(! +! 0+)! +0-8$+)! =! +0-8$1)! 7+(+! .187('$*'(! 0+! )1.%'*+*! '$! ! 0+! >-'! )'!

*')'$&-'0&'$6! +)?! .181! +! *')+((100+(! 0+! .+7+.%*+*! *'! +$+0%5+(! .(?2%.+8'$2'! )-!

'$21($1@! A+(+! '001! ')! %871(2+$2'! 7(1.-(+(6! *')*'! 0+! ').-'0+6! >-'! +.1$2'5.+! -$+!

%$2'(+..%<$!)%B$%;%.+2%&+!.1$!)-!&%*+6!'37'(%'$.%+)!=!'$21($1!.12%*%+$1@!!

/$!')2'!)'$2%*1!)'!*')+((100+$!'$!')2+!71$'$.%+!&+(%1)!70+$2'+8%'$21)6!.181!C7+(+!

>-D!)'!'*-.+!+!-$+!7'()1$+!+!01!0+(B1!*'!0+!'$)'4+$5+!%$;+$2%0!=!190%B+21(%+E6!C.<81!

'$)'4+(!'0!.1$2'$%*1!7+(+!>-'!'0!+0-8$+*1!01!+7('$*+!)%B$%;%.+2%&+8'$2'E!1!C>-D!

;1(8+.%<$! *'9'! *'! +*>-%(%(! '0! 7(1;')1(+*1! *'! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+! 7+(+!

(')71$*'(!+!01)!70+$2'+8%'$21)!+$2'(%1(')E@!F$2'((1B+$2')!.-=+!(')7-')2+!$1)!&+!+!

7'(8%2%(! (';0'3%1$+(! )19('! 0+)! '37'(%'$.%+)! *'! ;1(8+.%<$! '! %$$1&+.%<$! '$!

'*-.+.%<$!%$;+$2%0!=!190%B+21(%+@!

$ABA@;A8! (BAC:G! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1H! '*-.+.%<$! $1! -$%&'()%2+(%+H!%$$1&+.%<$!!

!

!

"#$"%&"'("*!-,!,-%.)2&-'!)'+!&''-0)2&-'!&'!&',)'2&3"4!$%&.)%5!)'+!*"(-'+)%5!"+1()2&-'!

!

)D*2%)(2!

IJ'!.-(('$2!.1$2'32!1;!'*-.+2%1$6!.J+(+.2'(%5'*!9=!8+K1(!.J+$B')!+$*!%$$1&+2%1$)!

8+*'!0+2'0=6!8+L')!2'+.J'()!+)!2J'!L'=!21!'*-.+2%1$+0!.J+$B'6!J+&'!+!(10'!2J+2!M%00!

J'07! 7('7+('! )2-*'$2)! 21! -$*'()2+$*! 2J'! )1.%'2=! %$! MJ%.J! 2J'=! 17'(+2'@! F$! 2J%)!

Page 12: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! N!

('B+(*6! M'! *'&'017! %$! 2J%)! 7+7'(! )'&'(+0! +77(1+.J')6! MJ=! '*-.+2'! +! 7'()1$! %$!

.J%0*J11*!+$*!.187-0)1(=!'*-.+2%1$6!J1M!21!2'+.J!.1$2'$2!)1!2J+2!)2-*'$2)!0'+($!

)%B$%;%.+$20=E! 1(! MJ+2! L%$*! 1;! 2(+%$%$B! 1;! 2'+.J'()! )J1-0*! +.>-%('! 21!8''2! 2J')'!

$''*)@! F))-')! )-.J! +)! 2J'! (')71$)'!M%00! +001M!-)! 21! (';0'.2! 1$! 2J'! '37'(%'$.')! 1;!

2(+%$%$B!+$*!%$$1&+2%1$!%$!$1$O-$%&'()%2=!'*-.+2%1$@!

E:FGH;>8G!I'+.J'(!2(+%$%$B6!$1$O-$%&'()%2=!'*-.+2%1$6!%$$1&+2%1$!!

!

IJ!&'2%-+1((&/'!

/0!.1$2'321!B'$'(+0!*'!0+!'$)'4+$5+!'$!'0!>-'!')2+81)!%$8'()1)6!.+(+.2'(%5+*1!71(!

01)! %871(2+$2')! .+89%1)! '! %$$1&+.%1$')! ('+0%5+*+)! :02%8+8'$2'6! 2+$21! '$! 01)!

.1$2'$%*1)! .181! '$! 0+! ')2(-.2-(+.%<$! *'! 01)! *%&'()1)! $%&'0')! '*-.+2%&1)6! =! 8P)!

.1$.('2+8'$2'! '$! 0+! '2+7+! *'! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+6! *'8+$*+! *'0! 7(1;')1(+*16!

.181!'0'8'$21!;-$*+8'$2+0!*'0!.+89%1!'*-.+2%&16!-$+)!7+-2+)!*'!+..%<$!=!-$!(10!

>-'! .1$2(%9-=+$! +0! +7('$*%5+K'! )%B$%;%.+2%&1! *'! 01)! .1$2'$%*1)6! +)?! .181! +!

712'$.%+(!=!;+&1('.'(!'0!7(12+B1$%)81!('+0!*'!01)!+0-8$1)!=!+0-8$+)!'$!'0!7(1.')1!

*'!.1$)2(-..%<$!*'!*%.J1!+7('$*%5+K'@!FB-+08'$2'6!=!.181!8'2+!8P)!B'$'(+06!*'9'!

.1$2(%9-%(!+!7('7+(+(01)!7+(+!.187('$*'(!0+!)1.%'*+*!'$!!0+!>-'!)'!*')'$&-'0&'$6!

+)?!.181!+!*')+((100+(!0+!.+7+.%*+*!*'!+$+0%5+(!.(?2%.+8'$2'!)-!'$21($1@!

#$!('>-%)%21! %871(2+$2'!7+(+!>-'! 01)!+0-8$1)!=!+0-8$+)!)'!'89+(>-'$! !'$!')2+!

0?$'+! *'! +..%<$! '*-.+2%&+! ')! '0! *'! 7(1.-(+(6! *')*'! 0+! ').-'0+6! >-'! +.1$2'5.+! -$+!

%$2'(+..%<$!)%B$%;%.+2%&+!.1$!)-!&%*+6!'37'(%'$.%+)!=!'$21($1!.12%*%+$16!*'!2+0!;1(8+!

>-'!'0!7(1.')1!*'!'$)'4+$5+!'$!'0!+-0+!)'!%$%.%'!=!*')+((100'!.1$2%$-+8'$2'!*')*'!

=!+!2(+&D)!*'!')+!%$2'(+..%<$6!.0+(%;%.+$*1!=!7(1;-$*%5+$*1!'$!21*1)!01)!'0'8'$21)!

=! +)7'.21)! >-'! 0+! &+$! .+(+.2'(%5+$*1@! /$! ')2'! )'$2%*16! ')! %$2'(')+$2'! (';0'3%1$+(!

9('&'8'$2'! )19('! 0+! %$2'(+..%<$! *'! 01)! '0'8'$21)! J-8+$1)! =! 01)! 7(1.')1)! >-'!

+.1$2'.'$!'$!'0!+-0+6!*'! 2+0! ;1(8+!>-'!71*'81)! .1$)%*'(+(! D)2+! .181!-$! )%)2'8+!

+.2%&1! =! *%$P8%.1! .1$)2%2-%*1! 71(! 2(')! '0'8'$21)! ;-$*+8'$2+0')G! '0! .1$2'$%*1!

19K'21! *'! '$)'4+$5+6! '0! +0-8$1! =! '0! 7(1;')1(6! >-'! %$2'(+..%1$+$! ! '$2('! )?! '$! -$!

.1$2'321!!)1.%1'*-.+2%&1!*'2'(8%$+*1!Q;%B-(+!"R@!

S+! %$2'(+..%<$! 8P)! '&%*'$2'! >-'! )'! *+! '$! '0! +-0+! ')! '$2('! 7(1;')1(! =! +0-8$1)6!

+7+(2'!*'! 0+! %$2'(+..%<$! '$2('! 01)!7(17%1)! +0-8$1)!>-'!$1! +7+('.'!*%('.2+8'$2'!

(';0'K+*+!'$!'0! 2(%P$B-01! %0-)2(+2%&1@!S1)!7(1.')1)! %870%.+*1)!'$!*%.J+! %$2'(+..%<$!

)1$! 01)! *'! '$)'4+$5+! Q;0'.J+! >-'! &+! *'! 7(1;')1(! +! +0-8$1R6! 8P)! &%)%90'! =!

8+$%;%')216! =! '0! 7(1.')1! *'! +7('$*%5+K'! Q;0'.J+! >-'! &+! *'! +0-8$1! +! 7(1;')1(R6!

7(1.')1! %$2'($1! 7+(+! '0! >-'! $'.')%2+81)! ')2(+2'B%+)! *'! '&+0-+.%<$! 7+(+! )+9'(!

.181!&+!2(+$).-((%'$*1@!A+(+!.187('$*'(!0+)!12(+)!%$2'(+..%1$')!QT!=!UH!A!=!UR6!2+0!

&'5!$1!2+$!'&%*'$2')6!.1$)%*'('81)!01)!)%B-%'$2')!70+$2'+8%'$21)G!

V!A0+$2'+8%'$21!"G! CA+(+!>-D! )'! '*-.+! +!-$+!7'()1$+!+! 01! 0+(B1!*'! 0+! '$)'4+$5+!

%$;+$2%0!=!190%B+21(%+E!

Page 13: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! W!

! ! !"#$%&$"'(")*"%+,)-$*."!

!

!

!

! !

! !

!

!

!

!

!

!

G!7(1.')1)!>-'!+.1$2'.'$!;(-21!*'!0+!%$2'(+..%<$!'$2('!01)!'0'8'$21)!TG!+0-8$1)H!AG!

7(1;')1(H!UG!.1$2'$%*1!19K'21!*'!'$)'4+$5+!=!*'!+7('$*%5+K'!

/*0,1-'2'

!

I1*+)!0+)!.1$)%*'(+.%1$')!'$!21($1!+!')2+!.-')2%<$!7+(2%.%7+$6!'$!-$!$%&'0!B'$'(+06!

*'!0+!+;%(8+.%<$!*'!>-'!+!0+!7'()1$+!)'!0'!'*-.+!'$!')2+!'2+7+!7+(+!)'(!;1(8+*1!'!

%$2'B(+*1! .181! .%-*+*+$1! '$! -$! 8+(.1! .-02-(+0! 7('&%+8'$2'! 1(B+$%5+*1! QU1006!

"XYZ!R@!A+(+!+2'$*'(!+!')2'!;%$!2+$!;-$.%1$+0!J'81)!*'!710+(%5+(!+0!8%)81!21*1)!01)!

19K'2%&1)!B'$'(+0')!*'! 01)!*%)2%$21)!$%&'0')!'*-.+2%&1)6!+)?!.181! 01)!.1$2'$%*1)!=!

+.2%&%*+*')! 70+$2'+*+)! '$! 0+)! *%;'('$2')! P('+)! *'! .1$1.%8%'$21! =! *%).%70%$+)!

%870%.+*+)! '$! '0!8+(.1! 1;%.%+0! *'! 0+! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+@! [')*'! '0! %$%.%1! *'! )-!

;1(8+.%<$!.181!7(1;')1(6!'0!7(1;')1(+*1!*'!')21)!$%&'0')!*'9'!*'!2'$'(!7(')'$2'!

')2+! ;%$+0%*+*6! 7+(+! '&%2+(! +)?! >-'! .+%B+! '$! 0+! %*'+! '>-%&1.+*+! *'! >-'! 2%'$'! >-'!

;1(8+(! +! 7'>-'41)! 8+2'8P2%.1)6! B'<B(+;1)6! 0%$B\%)2+)6! .%'$2?;%.1)! 1! 2'.$<01B1)6!

)%$1! >-'! +)-8+! .0+(+8'$2'! '0! ;%$! 8P)! 17'(+2%&1! =! 8+(.1! *'! 0+! '$)'4+$5+!

190%B+21(%+G! ;1(8+(! ;-2-(1)! .%-*+*+$1)! >-'! )'+$! +-2<$181)! =! .+7+.')! *'!

.1$2(%9-%(!+!8'K1(+(!0+!)1.%'*+*!'$!0+!>-'!')2P$!%$8'()1)@!

['!+.-'(*1!.1$!')2+!;%$+0%*+*6!+*>-%'('!)'$2%*1!>-'!-$+!%$2'(+..%<$!*')'+90'!>-'!

+.1$2'5.+!'$!'0!+-0+!')!'$2('!'0!+0-8$1!=!'0!.1$2'$%*1!*'!'$)'4+$5+!Q%$2'(+..%<$!

'$2('!T!=!UR6!*'!2+0!;1(8+!>-'!+!01!0+(B1!*'!21*+!0+!'*-.+.%<$!190%B+21(%+!'0!+0-8$1!

7-*%'(+! 7'(*'(! B(+*-+08'$2'! 0+! *'7'$*'$.%+! *'0! 7(1;')1(! '$! )-! 7(1.')1! *'!

+7('$*%5+K'! =! 01B(+(+! '$! 01! 71)%90'! +*>-%(%(! 01)! 8'.+$%)81)! >-'! 0'! 7'(8%2+$!

+7('$*'(!*'! ;1(8+!.+*+!&'5!8P)!+-2<$18+6! %$2'(+..%1$+$*1!*%('.2+8'$2'!.1$!'0!

.1$2'$%*1!19K'21!*'!+7('$*%5+K'@!]9K'2%&1!2+0!&'5!*'8+)%+*1!+89%.%1)1!7'(1!>-'!'0!

)%870'! J'.J1! *'! 7('*%)71$'(! +0! +0-8$1! '$! ')+! *%('..%<$6! 7-'*'! .1$2(%9-%(! *'!

;1(8+!$12+90'!+!.1$)'B-%(01@!

A0+$2'+8%'$21! N! C^-D! 2%'$'$! >-'! +7('$*'(! 0+)! 7'()1$+)! '$! ;1(8+.%<$! )19('! '0!

.1$2'$%*1!19K'21!!*'!'$)'4+$5+E@!!

/$! ')2'! )'$2%*1! =! ('0+.%1$+$*1! ')2'! 70+$2'+8%'$21! .1$! 0+! 7('B-$2+! *'0!

70+$2'+8%'$21!"6!2'$*(?+81)!>-'!2'$'(!.0+(1!>-D!*'9'!)+9'(!-$!_.%-*+*+$1!8'*%1`!

C

P A

AULA

Page 14: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! a!

)19('!'0!.1$2'$%*1!19K'21!*'!'$)'4+$5+@!F$*'7'$*%'$2'8'$2'!*'!0+)!.+(+.2'(?)2%.+)!

*'0! .1$2'$%*1! '$! .-')2%<$6! .(''81)! >-'! )'! *'9'(?+! (')10&'(! )-! +7('$*%5+K'!

+91(*+$*1!01)!)%B-%'$2')!$%&'0')!*'!+*>-%)%.%<$G!

O!b1(8+.%<$!.-02-(+0!9P)%.+!)19('!'0!.1$2'$%*1@!

O! A(190'8+)! ('+0')6! '$! '0! '$21($1! .12%*%+$16! ('0+.%1$+*1)! .1$! '0! .1$2'$%*1! +!

+7('$*'(@!

O! /$2'$*'(! 0+)! $12%.%+)! *'! 01)! 8'*%1)! *'! .18-$%.+.%<$! )19('! 2'8P2%.+)!

('0+.%1$+*+)!.1$!'0!.1$2'$%*1@!

A0+$2'+8%'$21! WG! CU<81! '$)'4+(! '0! .1$2'$%*1! 7+(+! >-'! '0! +0-8$+*1! 01! +7('$*+!

)%B$%;%.+2%&+8'$2'E!Q('0+.%1$+*1!.1$!0+!%$2'(+..%<$!'$2('!!T!=!AR!!

A-')21! *'! 8+$%;%')21! 0+! 7(190'8P2%.+! )19('! '0! )'$2%*1! *'! 0+! '$)'4+$5+! =! >-D!

'$)'4+(! '$! ')21)! $%&'0')6! 12(1! 7(190'8+! 8P)! .12%*%+$1! '$! )-! ;1(8+.%<$! ')! '0!

*')+((1001!*'!-$!7(1.')1!*'!'$)'4+$5+!>-'!('+08'$2'!)'+!';%.+5!!=!>-'!')2D!+.1(*'!

.1$! '0! 7(1.')1! *'! +7('$*%5+K'! *'! 01)! +0-8$1)@! /)! %$2'(')+$2'! 19)'(&+(! >-'! ')2+!

7(190'8P2%.+6! ('0+.%1$+*+! .1$! 0+! .-')2%<$! C.<81! '$)'4+(E6! +)?! .181! 01)! 71)%90')!

('.-()1)! 7+(+! )10-.%1$+(0+6! $1! ')! +.2-+0! =! +.187+4+! +0! )%)2'8+! '*-.+2%&1! *')*'!

J+.'!2%'8716!')2+$*1!2+89%D$!7(')'$2'!'$! 0+)!(';1(8+)!'*-.+2%&+)!>-'6!*'!;1(8+!

)-.')%&+!'$!'0!2%'8716!J+$!+.1$2'.%*1!'$!01)!*%&'()1)!7+?)')!*'0!8-$*1@!c+)2+!.%2+(!

>-'!=+!d'$'6!'$!'0!+41!"XN"6!!*'.?+!>-'!_')!*'!)'$2%*1!.18:$!>-'!7+(+!'*-.+(!J+!

*'!')2-*%+()'6!8P)!>-'!0%9(1)6!0+!#-$,1-3%4-!*'0!'*-.+$*1e=!>-'!7+(+!01B(+(!>-'!'0!$%41!>-%'(+! 01!>-'!*'!D0!>-'('81)6!')!8'$')2'(!>-'!.18'$.'81)!71(!%#$%#+%1!=!1;('.'(0'!01!>-'!D0!>-%'('`@!I(+)0+*+*1)!+!-$+!D71.+!8P)!('.%'$2'6!')2+!8%)8+!%*'+!

')! '37(')+*+! 71(! T-)-9'0! Q"XZaR! '$! '0! )'$2%*1! *'! >-'! J+=! >-'! '$)'4+(! '$!

.1$)'.-'$.%+'+!.<81!'0!+0-8$1!+7('$*'@!

/0!7(190'8+!7+(+!'0!7(1;')1(!)'!.1$.('2+!7-')!'$!>-'!+0B-%'$!0'!'$)'4'!+!'K'(.'(!0+!

.+7+.%*+*!*'!*').%;(+(!'!%$.1(71(+(!'$!)-!*1.'$.%+!')+!%*'+!.0+&'!*'!_'$2'$*'(!0+!

$+2-(+0'5+! ! *'0! '*-.+$*1e`! =! ! _'$)'4+(! '$! .1$)'.-'$.%+e`6! ! =6! )19('! 21*16! >-'!

2'$B+! )%'87('!7(')'$2'!>-'!7+(+!*')+((100+(! '$! '0! +-0+! '0! 7(1.')1!*'! '$)'4+$5+!

.1$!')+)! .+(+.2'(?)2%.+)6! $-$.+!J+9(P!-$+! _('.'2+`!:$%.+! =! .18:$!7+(+! 00'&+(01! +!

.+916! )%$1! >-'! *'7'$*'(P! *'0! .1$2'321! %$%.%+0! .1$! '0! >-'! )'! '$.-'$2('! '$! )-!

'$21($1!'*-.+2%&1!=!*'0!_7'(;%0`!*'!%*'+)!=!*'!'37'(%'$.%+)!7('&%+)!*'!)-)!+0-8$1)@!

A1(!21*1!'001!-$+!7(%8'(+!.1$.0-)%<$!%$%.%+0!7+(+!'87'5+(!+!2(+9+K+(!'$!'00+6!)'(?+!

0+! *'! 7'$)+(! >-'! '0! +7('$*%5+K'! 8P)! %871(2+$2'! >-'! '0! 7(1;')1(+*1! *'9'(?+!

+*>-%(%(! '$! )-! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! ')! '0! *'! )+9'(! 'K'(.'(! 0+! .+7+.%*+*! *'! 218+! *'!

*'.%)%1$')!'$!=!*-(+$2'!)-!!;-2-(+!7(P.2%.+!'*-.+2%&+@!

A0+$2'+8%'$21! aG! C^-D! ;1(8+.%<$! *'9'! *'! +*>-%(%(! '0! 7(1;')1(+*1! *'! '*-.+.%<$!

190%B+21(%+! 7+(+! (')71$*'(! +! 01)! 70+$2'+8%'$21)! +$2'(%1(')E! Q('0+.%1$+*1! .1$! 0+!

%$2'(+..%<$!'$2('!U!=!ARO!

/$! '0! %$%.%1! *'! 0+! )'B-$*+! *D.+*+! *'0! )%B01! ffF! ! ')! '&%*'$2'! ! 01)! .+89%1)!

'.1$<8%.1)6! )1.%+0')! =! .-02-(+0')! >-'! ')2P$! +.1$2'.%'$*1! =! '$! 01)! >-'! (')+02+! '0!

.('.%8%'$21! '371$'$.%+0! '$! 0+! B')2%<$! =! *%;-)%<$! *'! 0+! %$;1(8+.%<$! =! *'0!

.1$1.%8%'$216!+)?!.181!01)!7-$21)!*'!%$;0'3%<$!2+$21!'$!0+!'.1$18?+!8-$*%+0!.181!

'$!'0!81*'01!*'!)1.%'*+*!*')'+90'@!/)2'!7(1.')1!*%$P8%.1!*'!.+89%1!B'$'(+0%5+*1!

('7'(.-2'!)%B$%;%.+2%&+8'$2'!'$! 0+! ;1(8+!=!.+0%*+*!*'!&%*+!*'! 0+)!7'()1$+)!71(! 01!

>-'!)'!J+.'!$'.')+(%1!%$2'B(+(01!'$!'0!)%)2'8+!'*-.+2%&1!*'!0+!)1.%'*+*!'$!0+!>-'!

&%&'$!=6!71(!.1$)'.-'$.%+6!'$!!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!*'!01)!*%&'()1)!$%&'0')!

Page 15: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g!

'*-.+2%&1)6! ')7'.%+08'$2'! '$! '0! P89%21! *'! 0+! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1! *'!

'*-.+.%<$!190%B+21(%+@!

b('$2'! +! ')2+! '&10-.%<$! .1$2%$-+! *'! 0+! )1.%'*+*6! ! '$! 0+! >-'! 2+$! %871(2+$2'! ')! 0+!

+*>-%)%.%<$!!*'!.187'2'$.%+)!7(1;')%1$+0')!=!J+9%0%*+*')!7+(+!*')'$&10&'()'!'$!'0!

8-$*1! .12%*%+$1! +.2-+0! .181! +*>-%(%(! 0+! .+7+.%*+*! =! *%)71$%9%0%*+*! 7+(+! %(0+)!

81*%;%.+$*1! '$! '0! 2%'8716! '0! )%)2'8+! '*-.+2%&1! =! '0! 7(1;')1(+*1! '$! B'$'(+0! $1!

7-'*'$!7'(8+$'.'(!+K'$1)!=!J+$!*'!')2+(!)%'87('!7('7+(+*1)!7+(+!%$.1(71(+(!+0!

+-0+! 0+)! .+(+.2'(?)2%.+)! 8P)! %871(2+$2')! *'! ')+! .1$)2(-..%<$! *%$P8%.+! *'! 0+!

)1.%'*+*!=!*'0!!8-$*1!'$!'0!>-'!.1$&%&'$!2+$21!'001)!.181!)-)!+0-8$1)@!!

/)21)! $-'&1)! ('21)! '$! 0+! '$)'4+$5+6! J+.'$! 7'$)+(! '$! 0+! $'.')%*+*! *'! -$+!

;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'0!7(1;')1(+*1!>-'!+=-*'!+!01)!;-2-(1)!7(1;')1(')!+!+;(1$2+(!.1$!

D3%21! *%.J1)! ('21)! =! +! )+9'(! 218+(! *'.%)%1$')! )19('! 0+! '$)'4+$5+! *'! 71)%90')!

$-'&+)! .187'2'$.%+)! .%-*+*+$+)! >-'! 2+0! &'5! $1! '3%)2?+$! '$! '0! 2%'871! *'! )-!

;1(8+.%<$!%$%.%+06!.1$!01!>-'!0+!)'B-$*+!.1$.0-)%<$!'$!0+!>-'!*'9'(?+81)!'87'5+(!

+! 2(+9+K+(6! ')! >-'! '0! +7('$*%5+K'! =! 0+! ;1(8+.%<$! )1$! *1)! 2+('+)! >-'! J+$! *'!

('+0%5+()'!*'!;1(8+!.1$2%$-+*+!*-(+$2'!21*+!$-')2(+!&%*+!7(1;')%1$+06!*'!2+0!81*1!

>-'!+!0+!;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'9'!)'B-%(!-$+!;1(8+.%<$!.1$2%$-+!>-'!(')71$*+!+!0+)!

8%)8+)! '3%B'$.%+)! '$! .-+$21! +! 01)! ('21)! 70+$2'+*1)6! 7'(1! +2'$*%'$*1! +! 0+)!

*%;'('$.%+)!')7'.?;%.+)!>-'!%870%.+!.+*+!2%71!*'!;1(8+.%<$@!

h'(?+! %$2'(')+$2'! (')-8%(! 9('&'8'$2'! 0+)! (')7-')2+)! *'! %$)2%2-.%1$')! =! +B'$2')!

'*-.+2%&1)! ;('$2'! +! 21*+)! ')2+)! 7(190'8P2%.+)! ('0+.%1$+*+)! .1$! 0+! ;1(8+.%<$! *'0!

7(1;')1(+*1G!

!

V!d')7-')2+!*'0!8+(.1!1;%.%+0G!

- ['0!.-((?.-01!*'!'*-.+.%<$!190%B+21(%+G!h-.')%&+)!(';1(8+)!'*-.+2%&+)6!8P)!1!

8'$1)! *%;'('$2')! '$! '0! ;1$*1! =! '$! 0+! ;1(8+6! 2(+2+$*1! *'! (')71$*'(! '$!

7(%$.%7%1!71)%2%&+8'$2'!+! 0+)!7(190'8P2%.+)!*'! 0+!'$)'4+$5+!7'(1!'$! 0+)!>-'!

)%'87('! J+! 7(%8+*1! '0! .1871$'$2'! 710?2%.1! *%;'('$.%+*1! ;('$2'! +0! .1$)'$)1!

'*-.+2%&1!$'.')+(%1!7+(+!0+!;1(8+.%<$!*'!0+)!7'()1$+)@!

- ['0! 70+$! *'! ')2-*%1)! *'! 2%2-0+.%1$')! )19('! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1G! /$!

B'$'(+06! 70+$')! *'! ')2-*%1! 7+(+! 0+)! 2%2-0+.%1$')! )19('! ;1(8+.%<$! *'0!

7(1;')1(+*1!.1$!(';'('$2')!.18-$')!+!$%&'0!$+.%1$+0!7'(1!$1!)-;%.%'$2')!7+(+!

'&%2+(! 0+! *%&'()%*+*! *'! 70+$')! *'! ')2-*%1! 7+(+! -$+! 8%)8+! 2%2-0+.%<$6! .1$!

+)7'.21)!*%;'('$2')!'$!01)!.1$2'$%*1)!.-((%.-0+(')!=!'$!0+!8'21*101B?+!7+(+!)-!

'$)'4+$5+6!'$!;-$.%<$!*'!0+!-$%&'()%*+*!'$!0+!>-'!)'!%87+(2'@!

V!d')7-')2+!*'0!7(1;')1(+*1G!

!O!A(1;')1(')!=!.'$2(1)!*'!'*-.+.%<$!190%B+21(%+G!d'.'721(')6!K-$21!+!)-)!+0-8$1)6!

*'!0+)!)-.')%&+)!(';1(8+)6!'$!.-=1)!*%)'41)!$1!)-'0'$!2'$'(!7(12+B1$%)81!+0B-$1!

7'(1! )%! 01! 2%'$'$! '$! 0+)! +70%.+.%1$')! *'! 0+)! 8%)8+)6! 7(1.')1! '$! '0! >-'! )-;('$!

*%('.2+8'$2'!0+)!0+B-$+)!=!&+.?1)6!$1(8+08'$2'!'3%)2'$2')6!'$2('!'0!8+(.1!2'<(%.1!

*'!0+!(';1(8+6!_%87'.+90'`!)%'87('!'$!)-!.1$2'$%*16!!=!'0!8+(.1!('+0!*'!+70%.+.%<$!

*'!0+!8%)8+@!

S+! ;-'(5+! '! %0-)%<$! *'! )-! &1.+.%<$! =! ;1(8+.%<$! )-'0'! %$%.%+(! -$! .+8%$1!

%$&'()+8'$2'! 7(171(.%1$+0! +! 0+)! *%;%.-02+*')! =! 7(190'8+)! '$.1$2(+*1)! '$! )-!

*1.'$.%+!

Page 16: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! i!

!O! A(1;')1(')! *'! .'$2(1)! *'! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1G! /0! *%)'41! *'0! 70+$! *'!

')2-*%1)! *'! -$+! 2%2-0+.%<$! *'! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1! *'! -$+! -$%&'()%*+*!

*'2'(8%$+*+!)'!.1$;%B-(+!$1(8+08'$2'!'$!;-$.%<$!*'!0+)!(';'('$.%+)!')2+90'.%*+)!

+!$%&'0!$+.%1$+0!=!2'$%'$*1!'$!.-'$2+!0+)!$'.')%*+*')!')7'.?;%.+)!*'!;1(8+.%<$!*'0!

7(1;')1(+*1! *'! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+6! +-$>-'! 9%'$! ')! &'(*+*! >-'! '0! .(%2'(%1!

)-9K'2%&1! =! *%;'('$.%+*1! *'! 0+)! *%&'()+)! P('+)! *'! .1$1.%8%'$21! *'! 0+! 2%2-0+.%<$!

218+!')7'.%+0!('0'&+$.%+!+!0+!J1(+!*'!.1$.('2+(!'0!*%)'41!;%$+0!*'0!70+$!*'!')2-*%1)@!

/$! '0! .+)1!*'! 0+! ;1(8+.%<$!*'0! 7(1;')1(+*1!*'! '*-.+.%<$! )'.-$*+(%+! ')! '&%*'$2'!

>-'!0+!7(190'8P2%.+!')!8P)!7('1.-7+$2'!=!*'!$+2-(+0'5+!*%;'('$2'!+! 0+!;1(8+.%<$!

*'!8+')2(1)!*'!%$;+$2%0!=!7(%8+(%+@!

V!d')7-')2+!*'0!+0-8$+*1!!

- d')7-')2+! *'! +0-8$1)! ! *'! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! *'0! 7(1;')1(+*1G! h-'0'$!

'&%*'$.%+(! 0+)! .+('$.%+)! '$.1$2(+*+)! *-(+$2'! )-! ;1(8+.%<$! %$%.%+06! +! &'.')!

%$.0-)1!0+)!70+$2'+$!.1$!'0!%$2'(D)!*'!.1$2(%9-%(!+!)10-.%1$+(0+)6!7'(1!2+89%D$!

')!&'(*+*!>-'!7('&+0'.'!'$!'001)!)19('!21*1!'0!%$2'(D)!71(!+7(19+(!0+!8+2'(%+!=!

'&%2+(!>-'!%$;0-=+!'$!'001!0+)!71)%90')!.1$)'.-'$.%+)!*'!0+)!8+$%;')2+.%1$')!*'!

')2+)! *';%.%'$.%+)@! A1(! 12(1! 0+*16! ')2'! %$2'(D)! .+)%! '3.0-)%&1! 71(! +7(19+(6!

+)1.%+*16!'$!+0B-$1)!.+)1)6!+!-$+!&1.+.%<$!71.1!*';%$%*+6!J+.'!>-'!)'!B'$'('!

-$!B(-71!+7('.%+90'!*'!;-2-(1)!7(1;')1(')!>-'6!%$*'7'$*%'$2'!*'!)-!B(+*1!*'!

;1(8+.%<$!=! 01)!('.-()1)!*%)71$%90')!7+(+!)-!*1.'$.%+6! !.1$2(%9-='$!'$!71.+!

8'*%*+!+!0+!;1(8+.%<$!%$2'B(+0!*'!01)!$%41)!=!$%4+)@!

- d')7-')2+! *'! +0-8$1)! *'! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+G! $1! 2%'$'$! 71(>-'! *+(!

(')7-')2+6! )1$! 01)! *')2%$+2+(%1)! )-;(%*1(')! 1! +;1(2-$+*1)! *'! 0+)!8%)8+)@! S+!

.0+&'! ')! 7('B-$2+($1)! *'! >-'! ;1(8+! 71*(?+$! +=-*+($1)! +!8'K1(+(! $-')2(+)!

(')7-')2+)!+!0+!7(190'8P2%.+!*'!0+!!'$)'4+$5+@!h'B-(1!>-'!7-'*'$!+=-*+($1)!

=!>-'!')2P$!*')'+$*1!J+.'(01@!

!

KJ! 1'! .-+"3-! +&').&(-! +"! ,-%.)(&/'! +"3! $%-,"*-%)+-L!"#$"%&"'(&)*!+"!&''-0)(&/'!5!,-%.)(&/'!

FF@"@!/$!9-).+!*'0!81*'01!*'!7(1;')1(!*')'+90'!!

#$+! *'! 0+)! 7(190'8P2%.+)!8P)! '&%*'$2')! '$! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! *'0! 7(1;')1(+*16!

2+$21!*')*'! '0!8+(.1!*'! 0+! %$&')2%B+.%<$! '*-.+2%&+! .181!*')*'! '0!8+(.1! ('+0! *'!

+.2-+.%<$!*1.'$2'6!!')!'0!*'!.1$;%B-(+(!-$!81*'01!*'!;1(8+.%<$!>-'!)'+!';%.+56!>-'!

.1$2'870'!01)!*%&'()1)!P89%21)!*'!+*>-%)%.%<$!*'!.1$2'$%*1)6!>-'!2'$B+!'$!.-'$2+!

'0! .1$2'321! ('+0! *'! +.2-+.%<$! =! >-'6! '$! *';%$%2%&+6! (')71$*+! +! 0+)! *'8+$*+)!

B'$'(+*+)! 71(! 0+)! .187'2'$.%+)! *')'+90')! 7+(+! '0! 7(1;')1(+*1! *'! '*-.+.%<$!

190%B+21(%+@!!

S+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(!+!01!0+(B1!*'!0+!J%)21(%+!J+!%*1!'&10-.%1$+$*1!.181!01!J+$!

J'.J1! 01)! .1$.'721)! *'! ').-'0+6! *'! '$)'4+$5+6! *'! .-((?.-016! 01)! 8'*%1)! *'!

.18-$%.+.%<$!=!'0! )%)2'8+!'*-.+2%&1@!I1*1)!')21)! ;+.21(')6! K-$21!+!12(1)6!J+$!*+*1!

0-B+(!+0!*')+((1001!*'!7'(;%0')!7(1;')%1$+0')!*'! 0+! ;-$.%<$!*1.'$2'@!T)?6! )'!J+90+!*'0!

7(1;')1(! .181! .18-$%.+*1(6! .181! 2(+$)8%)1(! *'! .1$1.%8%'$21)6! 70+$%;%.+*1(6!

2D.$%.1@@!6!7'(;%0')!'$!01)!>-'!)-9=+.'6!'$!.+*+!-$1!*'!'001)6!-$+!.1$.'7.%<$!*'!').-'0+!

=! *'! '$)'4+$5+! *%;'('$2'@! A1(! '0016! -$! 81*'01! *'! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1! ')!

*'7'$*%'$2'!*'!0+!7(17%+!'&10-.%<$!*'!0+!)1.%'*+*!Q['9'))'6!"XYjR!

Page 17: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Z!

S+)! 7(17-')2+)! *'! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! *')+((100+*+)! 7+(+! 0+! +*>-%)%.%<$! *'! 0+)!

.187'2'$.%+)!7(1;')%1$+0')!'$!0+!*1.'$.%+!*'!')21)!$%&'0')6!J+$!)%*1!*%)'4+*+)6!'$!

)-!8+=1(?+6!=!1(%'$2+*+)!71(!0+!;1(8-0+.%<$!*'!0+!.-')2%<$!C^-D!2%71!*'!7(1;')%1$+0!

*')'+81)! ;1(8+(E6! +)?! .181! '0! .1$2'$%*1! *'! *%.J+)! 7(17-')2+)! J+! &'$%*1!

*'0%8%2+*1!71(!0+!(')7-')2+!+!*%.J+!.-')2%<$@!

S+! (';0'3%<$! +0! (')7'.21! 7'(8%2'! 70+$2'+(! +0B-$+)! .+(+.2'(?)2%.+)! >-'! *'9'(?+$!

.1$;%B-(+(! '0! 81*'01! *')'+90'! *'! 7(1;')1(! *'! ')21)! $%&'0')6! '370%.%2+$*1! 01)!

P89%21)! >-'! *'0%8%2+$! *%.J+! ;1(8+.%<$! =! 0+)! 7(%$.%7+0')! %$2'(+..%1$')! >-'! )'!

*'9'$!*'!*+(! '$2('! '001)! Qk'($P$*'5!T9'$5+6! "XXWH!,'00+*16! "XXXR6! 2'$%'$*1! '$!

.-'$2+! >-'! *')*'! '0! %$%.%1! *'! 0+! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*16! ')21)! P89%21)! =! )-)!

%$2'(+..%1$')! )1$! 71.1! .1$)%)2'$2')! =! J+=! >-'! *+(0')! )'$2%*1! =! *12+(01)! *'!

.1$2'$%*1)! +! 01! 0+(B1! *'! 0+! ;1(8+.%<$! *'! 01)! ;-2-(1)! 7(1;')1(')! *'! '*-.+.%<$!

190%B+21(%+!Q;%B-(+!NRG!

!!

bA!

! !

!

! ! ! ! !!!!!!!!5%16*3'*#*)*-3' ' '

' ' ' ' '''''-3,7#"'+%'6"17-)*8#!

! ! ! !!!!!bU! ! ! !!!!!b[!

!

' ' ' ' ' '+')+((1001!*'!0+!!7(17-')2+!*'!

! ! ! ! ! !;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1'

bA!

!

!

! ! ! ! !!!!!!!!9"+%3"'+%' ' '

' ' ' ' ''''''':1"6%("1'+%(%-;3%!

! ! ! !!!!!bU! ! ! !!!!!b[!

!

</!=>'/"17-)*8#'(";1%'%3')"#$%#*+"?'</@=>'/"17-)*8#'+*+A)$*)-?'</5=>'/"17-)*8#'%#'%3'A7;*$"':1"6%(*"#-3'

' ' >'B#$%1-))*"#%('C':1")%("('%#$1%'3"('$1%('A7;*$"('+%'6"17-)*8#'

/*0,1-'D'

'

/0! .1$K-$21! *'! ')2+)! .+(+.2'(?)2%.+)! %$&%2+! +! 7'$)+(! '$! -$+! ;1(8+.%<$! >-'!

7+(2%.%7'! *'! *%&'()1)! P89%21)6! .1$! -$+! 7(17-')2+! *%).%70%$+(! >-'! .1$2'870'! 0+!

;1(8+.%<$!)19('!'0! .1$2'$%*16! 0+! ;1(8+.%<$!*%*P.2%.+!=! 0+! ;1(8+.%<$!'$!'0!P89%21!

7(1;')%1$+0@! /K'870%;%.+$*1! .1$! -$! .1$2'$%*1! .1$.('216! .181! 7-'*'! )'(! ! _0+!

.1$2+8%$+.%<$!*'0!+B-+`6!*'9'(?+81)!*'!7'$)+(!'$!-$+!7(17-')2+!*%).%70%$+(!>-'!

Page 18: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Y!

+9+(>-'! '0! .1$1.%8%'$21! *'! .1$2'$%*1)! Q.1$.'721)6! 7(1.'*%8%'$21)! =! +.2%2-*')R!

('0+.%1$+*1)! .1$! '0! 2'8+! *'! .1$2+8%$+.%<$! Q;1(8+.%<$! )19('! '0! .1$2'$%*1R6! '0!

.1$1.%8%'$21! *'! ')2(+2'B%+)6! 70+$2'+8%'$21! *'! 19K'2%&1)6! +.2%&%*+*')! =! ('.-()1)!

*%*P.2%.1)! 7+(+! )-! '$)'4+$5+! Q;1(8+.%<$! *%*P.2%.+R! =6! ;%$+08'$2'6! *+(0')! 0+!

171(2-$%*+*! *'! .1$1.'(! .181! )'! '$)'4+! '$! 0+! ').-'0+! +)7'.21)! )19('!

.1$2+8%$+.%<$! *'! (?1)! =! +B-+)! '$! B'$'(+06! +)?! .181! *'! >-'! '37'(%8'$2'$!

7'()1$+08'$2'! 0+)! *%;%.-02+*')! =! 7(190'8P2%.+)! >-'! +7+('.'$! '$! 0+! '$)'4+$5+! =!

+7('$*%5+K'!*'!*%.J1)!.1$2'$%*1)!Q;1(8+.%<$!'$!'0!P89%21!7(1;')%1$+0R@!

/$! 9+)'! +! ')2'! 81*'01! B'$'(+0! *'! ;1(8+.%<$! *')'+90'! *'0! 7(1;')1(+*1! *'!

'*-.+.%<$!190%B+21(%+6!=!8P)!.1$.('2+8'$2'!'$!;-$.%<$!*'0!B(+*1!*'!7(%1(%*+*!>-'!

)'!0'!J+!+)%B$+*1!+!0+)!*%&'()+)!%$2'(+..%1$')!'$2('!01)!2(')!P89%21)!*'!;1(8+.%<$!

.%2+*1)6! J+$! )-(B%*16! *'! -$+! ;1(8+! -! 12(+6! 0+! 8+=1(?+! *'! 0+)! ! 7(17-')2+)! *'!

;1(8+.%<$! +! 01! 0+(B1! *'! D)2+)! :02%8+)! *D.+*+)6! +-$>-'! 01)! (')-02+*1)! >-'! )'!

192%'$'$!)1$!8-=!*%&'()1)!'$!;-$.%<$!*'!0+)!&+(%+90')!.1$.('2+)!>-'!+.1$2'.'$!'$!

'0! .1$2'321! ('+0! '$! '0! >-'! )'! +70%.+! '0!81*'01! *'! ;1(8+.%<$G! B(+*1! *'! 7(%1(%*+*!

710?2%.+!'$! 0+! ;1(8+.%<$!*'! .%-*+*+$1)6! ('.-()1)!*%)71$%90')!7+(+!')+! ;1(8+.%<$6!

.187'2'$.%+)!*'!01)!;1(8+*1(')!=!)-)!.(''$.%+)!1!01)!%$2'(')')!=!812%&+.%<$!7+(+!

-$+!0+91(!';%.%'$2'!'$!0+!;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'0!7(1;')1(+*16!'$2('!12(+)@!

S+)! 7(17-')2+)! *'! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! *')+((100+*+)! +! $%&'0! %$2'($+.%1$+0! =! '$! 01)!

*%&'()1)! .'$2(1)! *'! ;1(8+.%<$! '3%)2'$2')! )1$! &+(%+*+)! '$! )-! ')2(-.2-(+.%<$! =!!

2+89%D$!'$!)-!.1$2'$%*16!*'!2+0!;1(8+!>-'!'0!D3%21!*'!0+)!8%)8+)!J+!*'7'$*%*1!*'0!

+.%'(21!'$!0+!218+!*'!*'.%)%1$')6!*'!0+!';%.%'$.%+!'$!0+!+70%.+.%<$!*'!0+)!8%)8+)!=6!

)19('!21*16!*'0!8+(.1!*'!(';'('$.%+!'0'B%*1!Q&+(%+90')!.%2+*+)!+$2'(%1(8'$2'R!7+(+!

0+!218+!=!+70%.+.%<$!*'!0+)!*'.%)%1$')!8P)!%*<$'+)@!

T)?!'$!'0!.+)1!*'!/)7+4+6!'$!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!*'!'*-.+.%<$!%$;+$2%0!=!*'!

7(%8+(%+! J+! J+9%*1! -$+! .0+(+! 1(%'$2+.%<$! J+.%+! -$!81*'01! *'! %$2'B(+.%<$! *'! 01)!

2(')! .1$2'$%*1)! *'! ;1(8+.%<$! ! Q.%'$2?;%.16! *%*P.2%.1! =! 7(1;')%1$+0R! +-$>-'! .1$!

'&%*'$2')! 0+B-$+)!'$! 0+! %$2'(+..%<$!bU!=!bA6! !*'9%*1!+!-$+! ;1(8+.%<$!7(1;')%1$+0!

$1(8+08'$2'!+.12+*+!'$!-$+!*%).%70%$+!Q7(P.2%.+)!').10+(')R!+%)0+*+!*'!0+)!*'8P)!

*%).%70%$+)!=!!.1$!').+)+!(')7-')2+!*'0!7(1;')1(+*1!*'!0+!b+.-02+*!*'!/*-.+.%<$6!'$!

.-+$21! +! 7(17-')2+)! *'! 8'K1(+! *'! 0+)! +.2-+.%1$')! +-2<$18+)! ('+0%5+*+)! '$! 0+!

/).-'0+! 71(! 01)! +0-8$1)! *'! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! Q! k'($P$*'5! T9'$5+6! NjjY! R@! /$!

.-+$21! +0! '>-%0%9(%1! *')'+90'! '$! 0+! %$2'(+..%<$! ;1(8+.%<$! .%'$2?;%.+! O! ;1(8+.%<$!

*%*P.2%.+6! J+=! >-'! ('.1$1.'(! >-'! )-'0'! ')2+(! 9+)2+$2'! ! .1$*%.%1$+*1! 71(! 0+)!

.(''$.%+)!=!.1$.'7.%1$')!*'0!7(1;')1(!*'!b+.-02+*@!

/)! '&%*'$2'! >-'! 0+! (';1(8+! *'! 01)! .-((?.-0-8! 1;%.%+0')! *'! ;1(8+.%<$! *'0!

7(1;')1(+*1! +! 01! 0+(B1! *'! 01)! :02%81)! +41)! J+! )-7-')216! '$2('! 12(1)! .+89%1)!

%871(2+$2')6! .('+(! -$! ')7+.%1! *%).%70%$+(! .18:$! 7+(+! '0! *')+((1001! *'! 01)!

.1$2'$%*1)! .%'$2?;%.1)! =! *%*P.2%.1)! =6! '$! 712'$.%+6! 2+89%D$! 7+(+! 01)! *'0! P89%21!

7(1;')%1$+06!+-$>-'!D)21)!:02%81)!)%B-'$!2'$%'$*1!0+)!7(P.2%.+)!*'!'$)'4+$5+!.181!

+)%B$+2-(+! %$*'7'$*%'$2'! 7+(+! )-! *')+((1001@! /)2+! $-'&+! .1$;%B-(+.%<$! J+! *+*1!

0-B+(!+!81*'01)!*'!;1(8+.%<$!*%&'()1)6!)'B:$!'0!8+(.1!*'!+.2-+.%<$6!'$!01)!>-'!0+)!

%$2'(+..%1$')!'$2('!01)!2(')!.1$2'$%*1)!*'!;1(8+.%<$!)1$6!'$!B'$'(+06!8P)!&%+90')!=!

.1$!-$!B(+*1!*%&'()1!*'!';%.+.%+!7+(+!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1@!!

/)!%871(2+$2'!8+$%;')2+(!'$!')21)!818'$21)!'0!)%B$%;%.+*1!>-'!7+(+!0+!;1(8+.%<$!

*'0! 7(1;')1(+*1! &+! +! 2'$'(! 0+! :02%8+! (';1(8+! '87('$*%*+! +! $%&'0! '-(17'16! >-'!

%870%.+6!$1!)101!'0!.+89%1!'$!01)!2?2-01)6!)%$1!2+89%D$!'0!71*'(!*')'$&10&'()'!'$!-$!

Page 19: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X!

8+(.1! ! Q/)7+.%1! /-(17'1! *'! /*-.+.%<$! h-7'(%1(R! %$2'(')+$2'6! .1$! -$! 70+$! *'!

')2-*%1)!('.1$1.%*1!71(! 01)!*%&'()1)!7+?)')!=!>-'!)-71$'81)!+71(2+(P6!*'! ;1(8+!

B(+*-+06! -$+! '*-.+.%<$! -$%&'()%2+(%+! *'! .+0%*+*! =! +0! +0.+$.'! *'! 21*1)@! #$! $-'&1!

70+$!>-'!)-71$'6!'$!'0!.+)1!*'!0+!;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'!8+')2(1)6!'0!')2+90'.%8%'$21!

*'! -$! B(+*1! .1$! -$! +41!8P)! *'! ')2-*%1)6! +)7'.21! >-'! ;+&1('.'! 0+! %$2'(+..%<$! =!

7(1;-$*%5+.%<$! '$2('! 01)! 2(')! P89%21)! *'! ;1(8+.%<$6! 0+! 71)%9%0%*+*! *'! J+.'(! -$!

8+)2'(! )19('!'*-.+.%<$! !=! 2+89%D$! 0+! ('+0%5+.%<$!*'!-$!7'(%1*1!*'! %$&')2%B+.%<$!

7+(+!'0+91(+(!0+!2')%)!*1.21(+0!Q')2-*%1)!*'!71)2B(+*1R@!!!

/)2+!(';1(8+!')2(-.2-(+0!*'9'!%(!+!7+(+0'0+6!=!'$!')2'!)'$2%*1!)'!')2P!2(+9+K+$*16!+!

-$!.+89%1!8'21*10<B%.1!71(!7+(2'!*'!01)!.'$2(1)!*'!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*16!+!

$%&'0!*'!+.2%&%*+*')!*'!%$$1&+.%<$!7+(+!0+!'$)'4+$5+!=!7+(+!0+!'&+0-+.%<$6!+)?!.181!

-$! .+89%1! *%$P8%.1! '$! 0+! -2%0%5+.%<$! *'! $-'&1)! ')7+.%1)! QB(-71! *'! .0+)'6!

)'8%$+(%1)6! 2-21(?+)6@@R! =! *'! 8+2'(%+0')! =! ('.-()1)! %$$1&+*1(')! Q-)1! *'! $-'&+)!

2'.$101B?+)6! 7%5+((+! *%B%2+06! 70+2+;1(8+)! &%(2-+0')6! K-'B1)! *'! )%8-0+.%<$6! ('.-()1)!

*'0!'$21($1!.12%*%+$16@@R!

S+!)%2-+.%<$!'$!/)7+4+!*'! 0+! ;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!*'!'*-.+.%<$!)'.-$*+(%+!

')2P6! +0! .1$2(+(%1! *'! '*-.+.%<$! %$;+$2%0! =! 7(%8+(%+6! .0+(+8'$2'! ;1.+0%5+*+! '$! -$+!

;1(8+.%<$!.%'$2?;%.+!'$!0+!*%).%70%$+!*'!7(1.'*'$.%+!=!.1$!').+)+)!%$2'(+..%1$')!.1$!

0+! ;1(8+.%<$! *%*P.2%.+! =! 7(1;')%1$+0@! ['! 2+0! ;1(8+! >-'! -$! 0%.'$.%+*1! '$! k%)21(%+!

7-'*'! )'(! 7(1;')1(! 2(+)! 0+! ('+0%5+.%<$! *'! -$! .-()1! *'! +72%2-*! 7'*+B<B%.+!

Q+.2-+08'$2'! 2(+$);1(8+*1! '$! 8+)2'(! *'! )'.-$*+(%+R6! .-()1! >-'! $-$.+! J+!

2'(8%$+*1! *'! +)'B-(+(! )-! ;1(8+.%<$! %$2'B(+*+! =! ';%.+5! ! 7+(+! )-! 0+91(! .181!

*1.'$2'! '$! ')2'! $%&'0! '*-.+2%&1! =6! ! 8P)! 7('1.-7+$2'! 21*+&?+6! $1! 7+('.'!

%$.('8'$2+(!0+!812%&+.%<$!=!)-!&1.+.%<$!.181!7(1;')1(6!)%$1!8P)!9%'$!+0!.1$2(+(%1@!

T-$>-'!0+!%870+$2+.%<$!!*'0!8+)2'(!*'!)'.-$*+(%+!$1!*'K+!*'!)'(!-$!B(+$!+&+$.'6!

.(''81)!>-'!&+!+! )'(!*%;?.%0!>-'!.1$2(%9-=+!+! (')10&'(!')2+!7(190'8P2%.+6!7-')! 0+!

812%&+.%<$!=!0+!&1.+.%<$!.181!7(1;')1(!*'9'(?+$!*'!+7+('.'(!8-.J1!+$2')!*'!>-'!

'0! +0-8$1! 2'(8%$'! )-! B(+*-+.%<$! '$! 0+! 8+2'(%+! *%).%70%$+(6! ! )%! >-'('81)! 2'$'(!

('+08'$2'!7(1;')1(')!%0-)%1$+*1)6!.('+2%&1)!=!.+7+.')@!!

k+.%'$*1! -$+! 9('&'! (';0'3%<$! *'! 0+! )%2-+.%<$! *'! 0+! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1! +!

$%&'0! %$2'($+.%1$+06! 0+! ;1(8+.%<$! *'! 7(1;')1(')! ')! -$1! *'! 01)! 2'8+)! >-'!

+.2-+08'$2'!8P)! )'!*'9+2'! '$! '0! P89%21! '*-.+2%&16! 2+$21! '$! 01)!7+?)')! '-(17'1)!

.181!'$! 01)! 7+?)')! 0+2%$1+8'(%.+$1)@!,-.J1)!7+?)')! J+$! %$%.%+*1!1! &+$! +! %$%.%+(!

(';1(8+)! >-'! +;'.2+$! +! 0+! 1(B+$%5+.%<$! *'! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! =! .1$2%$-+! *'0!

7(1;')1(+*16! '87('$*%*+)! '$! '0! .+)1! '-(17'1! 9+K1! 0+! %$;0-'$.%+! *'0! A(1.')1! *'!

c101$%+@!/$!T0'8+$%+6!F2+0%+6!d'%$1!#$%*1!Ql+0')R!=!d-8+$?+6!0+)!:02%8+)!(';1(8+)!

00'&+*+)!+!.+916!1!0+)!>-'!+:$!')2P$!'$!.-()16!7('2'$*'$!('*';%$%(!01)!19K'2%&1)!=!'0!

.1$2'$%*1! *'! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! 1! .1$2%$-+! *'0! 7(1;')1(+*16! 7(1;-$*%5+$*1! '$!

-$+! $-'&+! .1$;%B-(+.%<$! *'! 01)! $%&'0')! *'! .-+0%;%.+.%<$! 1! ! .187'2'$.%+)! >-'! 01)!

*1.'$2')! *'9'$! 71)''(! +0! ;%$+0%5+(! )-! ;1(8+.%<$@! /)2+! :02%8+! 2'$*'$.%+! )'! ')2P!

'32'$*%'$*1!.+*+!&'5!8P)!71(!/-(17+@!I1*1)!')21)!7+?)')!J+$!')2+90'.%*1!1!2%'$'$!

7('&%)21! %$2(1*-.%(! 7(1.'*%8%'$21)! ')7'.%+0')! *'! '&+0-+.%<$! +! ')2'! (')7'.21@! /$!

b(+$.%+6!*')*'!J+.'!-$1)!2(')!+41)!)'!J+!*+*1!-$!7+)1!%871(2+$2'!'$!0+!;1(8+.%<$!

*'0!7(1;')1(+*1!.1$!0+!%$.1(71(+.%<$!*'!01)!F$)2%2-21)!#$%&'()%2+(%1)!*'!b1(8+.%<$!

*'!,+')2(1)!QF#b,R!+!0+)!-$%&'()%*+*')6!0+!(';1(8+!*'!01)!7(1B(+8+)!*'!;1(8+.%<$!

=! '0! .+89%1! '$! 0+)! .1$*%.%1$')! *'! )'0'..%<$! *'0! 7'()1$+0! *1.'$2'! QS+71)2100'! =!

UJ'&+%00%'(6!NjjXR@!/$!'0!.+)1!*'!F$B0+2'((+6!'3%)2'!-$!8+(.1!1;%.%+0!.1$!-$1)!.+-.')!

*'!)'0'..%<$!*'0!+0-8$+*16!-$1)!.1$2'$%*1)!.-((%.-0+(')!2'<(%.1)!=!7(P.2%.1)6!=!-$+!

Page 20: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "j!

%$2'(+..%<$! 8'21*10<B%.+! .1$! 01)! ')2-*%+$2')6! >-'! *'(%&+$! '$! -$+! +.'72+90'!

;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'0!7(1;')1(+*1!*'!01)!$%&'0')!*'!'*-.+.%<$!190%B+21(%+@!h'!2(+2+!

*'! -$!81*'01! .'$2(+*1! '$! 0+! 7(1;')%<$! *1.'$2'! =! 9+)2+$2'! %$2'B(+*1(! *'0! *190'!

+)7'.21!2'1(?+O7(P.2%.+!Q,1$B'!=!,'$2'(6!"XXZR@!

/$! '0! .+)1! *'! b%$0+$*%+6! )-! )%)2'8+! '*-.+2%&1! *')2+.+! *'! ;1(8+! '3.'7.%1$+0! '$!

21*1)! 01)! %$*%.+*1(')! %$2'($+.%1$+0')! Q]U[/6! F/TR6! ')7'.%+08'$2'! 71(! 0+!

'32(+1(*%$+(%+! .+0%*+*! *'! )-! '$)'4+$5+! =! 01)! (')-02+*1)! .1$)'B-%*1)! '$! )-)!

+0-8$1)@!S+)!'&%*'$.%+)! .%'$2?;%.+)!7(-'9+$!>-'! 0+! ;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!*'!

'*-.+.%<$!7(%8+(%+!=!)'.-$*+(%+!Q>-'!%$.0-='!0+!)'0'..%<$!7('&%+!+!0+!-$%&'()%*+*6!

0+!;1(8+.%<$!2'<(%.+!-$%&'()%2+(%+!=!0+!;1(8+.%<$!'$!7(P.2%.+)R!')!0+!&+(%+90'!.(?2%.+!

7+(+! '370%.+(! '0! '3.'0'$2'! ('$*%8%'$21! *'! 01)! +0-8$1)! ;%$0+$*')')! Q,'0B+('K16!

NjjiR@!/)2+!+02+!.187'2'$.%+!*'0!7(1;')1(+*16!K-$21!+!-$+!710?2%.+!'*-.+2%&+!!J'.J+!

.1$!*'2'(8%$+.%<$6!.181!71(!'K'8701!+870%+(!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!J+)2+!

'0!2?2-01!*'!8+)2'(!Q.1$!7(1B(+8+)!*'!.%$.1!+41)R!=!0+!.1$.'7.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!

.181!7(1;')%1$+0')!>-'!2%'$'$!*'('.J1!=!190%B+.%<$!*'!*')+((100+(!)-!0+91(!'$!01)!

.'$2(1)! '*-.+2%&1)6! 7+('.'$! )'(! 01)! (')71$)+90')! *'! ')21)! 9-'$1)! (')-02+*1)@! S+!

')2(-.2-(+!=!01)!.1$2'$%*1)!*'!0+!;1(8+.%<$!*'!21*1)!01)!7(1;')1(')6!%$.0-='$*1!01)!

7(1;')1(')!*'!'$)'4+$5+! )'.-$*+(%+6! 7('2'$*'! .'$2(+()'! '$! 0+! %$&')2%B+.%<$!=! '$!

-$+! 1(%'$2+.%<$! 9+)+*+! '$! 0+)! '&%*'$.%+)@! /)21! )%B$%;%.+! >-'! 01)! 7(1;')1(')!

+7('$*'$! +! +7(13%8+()'! +! )-! 2(+9+K1! *'! -$+! ;1(8+! +$+0?2%.+! =! +9%'(2+6! 00'B+$! +!

.1$.0-)%1$')! 9+)+*+)! '$! )-)! 19)'(&+.%1$')! =! '37'(%'$.%+)! =! *')+((100+$! )-)!

'$21($1)!*'!'$)'4+$5+!=!+7('$*%5+K'!*'!-$+!;1(8+!)%)2'8P2%.+@!Qk+$$'0'!=!d%2&+6!

NjjXR@!

/$!'0!.+)1!*'!T8D(%.+!0+2%$+6!J%)2<(%.+8'$2'!0+!7(%1(%*+*!J+!')2+*1!'$!0+!'$)'4+$5+!

7(%8+(%+! =! '$! 0+! '*-.+.%<$! -$%&'()%2+(%+@! h'! J+! )-9')2%8+*1! +! 0+! '*-.+.%<$!

)'.-$*+(%+! =! )-!7+7'0! .'$2(+0!7+(+!7(181&'(! '0! *')+((1001! =! '0'&+(! 0+! .+0%*+*!*'!

&%*+! 01)! .%-*+*+$1)@! m! ')21! B-+(*+! ')2('.J+! ('0+.%<$! .1$! 0+! 7(190'8P2%.+! '$! 0+!

;1(8+.%<$!*'!7(1;')1(')!>-'!*')+;1(2-$+*+8'$2'!$1!J+!)%*1!19K'21!*'!(';1(8+)!'!

%$$1&+.%1$')!)%)2'8P2%.+)!=!)-)2+$2%&+)!Qn+%00+$26!NjjXR@!/$!!-$!')2-*%1!.187+(+*1!

QhP$.J'5!AD('56!NjjaR6!*'!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!'$!.-+2(1!*'!')21)!7+?)')!

QT(B'$2%$+6! U1)2+!d%.+6! UJ%0'! =!,D3%.1R6! )'! .1$.0-='!>-'! 0+! ;1(8+.%<$!*1.'$2'! ')!

-$1! *'! 01)! 7(%$.%7+0')! ;+.21(')! >-'! %$.%*'$! '$! '0! 8'K1(+8%'$21! *'! 0+! .+0%*+*!

'*-.+2%&+6! *'! 2+0! ;1(8+! >-'! )'! J+$! '87('$*%*1! -$+! )'(%'! *'! (';1(8+)! '$! 0+!

;1(8+.%<$! %$%.%+0! *'!8+')2(1)6! .1$.('2+*+)! '$! ;-$*+8'$2+(! 0+! $1(8+2%&%*+*! >-'!

)-)2'$2+!+! 0+! ;1(8+.%<$!*1.'$2'6!7(181&'(!%$%.%+2%&+)!2'$*'$2')!+!.1$;1(8+(!-$+!

710?2%.+! %$2'B(+0! *'! *')+((1001! 7(1;')%1$+0! *'! 01)!8+')2(1)! =! +71=+(! +..%1$')! *'!

%$$1&+.%<$! '$! 0+)! 7(17-')2+)! .-((%.-0+(')! 7+(+! '0'&+(! 0+! .+0%*+*!*'! 0+! ;1(8+.%<$!

*1.'$2'! %$%.%+0@! /)2'! 7(1.')1! *'! (';1(8+! )'! 1(%'$2+6! '$! B'$'(+06! +! ;1(8+(! -$!

7(1;')%1$+0! 8P)! +-2<$1816! .+7+5! *'! (';0'3%1$+(! .(?2%.+8'$2'! )19('! )-! 7(P.2%.+!

.12%*%+$+6! .1$! '0! ;%$! *'! 8'K1(+(! .1$2%$-+8'$2'! )-! *')'87'41! 7(1;')%1$+0@! /)2'!

7(1.')1! *'!8'K1(+! ('>-%'('! *'! 0+)! %$)2%2-.%1$')! ;1(8+*1(+)! *'! *1.'$2')! >-'! )'!

%870%>-'$!2+89%D$!'$!'0!*')+((1001!*'!7(1B(+8+)!*'!;1(8+.%<$!7+(+!01)!8+')2(1)!

=!8+')2(+)! '$! 'K'(.%.%16! +)7'.21! >-'! .(''81)! 9+)2+$2'! %$2'(')+$2'6! *'! 2+0! ;1(8+!

>-'! +! 7+(2%(! *'! 0+)! 7(190'8P2%.+)! '&%*'$.%+*+)! 71(! 01)! *1.'$2')! '$! )-! 7(P.2%.+!

.12%*%+$+6! )'! %*'$2%;%>-'$! 0+)! P('+)! >-'! ('>-%'('$! .+89%1)! '$! '0! .-((?.-0-8!=! )'!

+*'.-'$!+)?!01)!7(1.')1)!*'!;1(8+.%<$!7+(+!01)!;-2-(1)!*1.'$2')@!

/$! *';%$%2%&+6! 0+)! '37'(%'$.%+)! *'! %$$1&+.%<$! =! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1!

*')+((100+*+)!'$!B'$'(+0!71(! 0+!8+=1(?+!*'! 01)!7+?)')6! ! .1$*-.'$!+! 0+!7'(.'7.%<$!

Page 21: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""!

*'0! 7(1;')1(+*1! .181! '0! 7%0+(! ;-$*+8'$2+0! 7+(+! .1$)'B-%(! -$+! '*-.+.%<$! *'!

.+0%*+*6! *'! 2+0! ;1(8+! >-'! )-! ;1(8+.%<$! *'9'! *'! (')71$*'(! +! 0+)! *'8+$*+)! =!

$'.')%*+*')! >-'! &+=+$! +.1$2'.%'$*1! '$! -$+! )1.%'*+*! '$! .1$)2+$2'! '&10-.%<$@! /0!

7'(;%0!B019+0!.181!8+')2(1!>-'!)'!>-%'('!.1$)'B-%(!')!'0!*'!-$+!7'()1$+!.-02+6!>-'!

.189%$'! '0! .1$1.%8%'$21! '>-%0%9(+*1! '$! 01)! P89%21)! *%).%70%$+(6! *%*P.2%.1! =!

7(1;')%1$+0! =! >-'! )'+! .+7+5! *'! -2%0%5+(! ('.-()1)! =! 218+(! *'.%)%1$')! 7+(+!

2(+$);1(8+(!')'!.1$1.%8%'$21!'$!'0'8'$21)!*'!+7('$*%5+K'@!FB-+08'$2'6!>-'!2'$B+!

.1$.%'$.%+! )1.%+0! =! .+7+.%*+*! +;'.2%&+! 7+(+! '*-.+(! '$! &+01(')! *'81.(P2%.1)! +!

.%-*+*+$1)!.1$!-$+!&%)%<$!.(?2%.+!*'!0+!)1.%'*+*!'$!0+!>-'!)'!*')'$&-'0&'$@!I+$21!

01)!7(1.')1)!*'!(';1(8+!'87('$*%*1)!'$!'0!.1$2%$'$2'!+8'(%.+$1!.181!'$!'0!.+)1!

*'!/-(17+6! '$! '0!8+(.1!*'0! /)7+.%1!/-(17'1!*'!/*-.+.%<$! h-7'(%1(6! &+$! '$! ')2'!

)'$2%*1@!!

!

FF@N@!h19('!'0!81*'01!*'!7(1;')1(!('+08'$2'!.1$)'B-%*1!

h%!2'$'81)!'$!.-'$2+!0+)!%*'+)!!.0+&')!*')+((100+*+)!'$!'0!+7+(2+*1!+$2'(%1(!)19('!

0+!'&10-.%<$!'$!0+!;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!=!0+!9:)>-'*+!*'0!81*'01!*'!7(1;')1(!

*')'+90'6! J'81)! *'! .1$.0-%(! >-'! )'! J+! 2(+9+K+*1! B019+08'$2'! *'! ;1(8+! )<0%*+! =!

2'$+5! '$! ')2+! 2+('+! .1$! (')-02+*1)! >-'! '&%*'$.%+$! 9+)2+$2')! +)7'.21)! 71)%2%&1)6!

7'(1! '0! +$P0%)%)! ')7'.?;%.1! *'! ')1)! 8%)81)! (')-02+*1)! 2+89%D$! *'K+$! '$2('&'(!

7(190'8P2%.+)! .1$! .+('$.%+)! =! *';%.%'$.%+)! ('+08'$2'! '$.1$2(+*+)6! )19('! 21*1! +0!

.187+(+(! 01)! ('.-()1)! *'! 7+(2%*+Q7'(;%0! %$%.%+0! *'0! +0-8$+*1R! =! 01)! (')-02+*1)! +0!

;%$+0! *'! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! *'0! 7(1;')1(+*16! .187(19+$*1! >-'! $1! )'! 00'B+$! +!

.1$)'B-%(!0+!8+=1(?+!*'!01)!19K'2%&1)!7'()'B-%*1)@!

S1)!(')-02+*1)!*'!0+!'&+0-+.%<$!*'!01)!.'$2(1)!=!7(1B(+8+)!*'!'*-.+.%<$!)-7'(%1(6!

('+0%5+*1)!'$!+0B-$1)!7+?)')!'-(17'1)6!J+$!81)2(+*1!>-'!')!%$)-;%.%'$2'!0+!.+0%*+*!

*'!*'2'(8%$+*1)!7(1B(+8+)!*'!;1(8+.%<$!7+(+!01)!;-2-(1)!*1.'$2')6!*'!2+0!;1(8+!

>-'!'0!7(1;')1(+*1!'$!'K'(.%.%1!+)-8'!'$!8-.J1)!.+)1)!')2+! ;+02+!*'! ;1(8+.%<$!=!

*'8+$*+! -$+! ;1(8+.%<$! .1$2%$-+*+! >-'! (')-'0&+! ';%.+58'$2'! 01)! 7(190'8+)!

'$.1$2(+*1)! '$! )-! +.2-+.%<$!*1.'$2'@!T)?! 01! (';0'K+! 01)! (')-02+*1)!*'! 0+! '$.-')2+!

ITSFh! ! >-'! ')! -$! %$;1(8'! )19('! '0! *')+((1001! 7(1;')%1$+0! *'! 01)! 7(1;')1(')! '$!

/-(17+6!7-90%.+*1!71(!0+!U18%)%<$!/-(17'+!=!0+!]U[/!=!>-'!1;('.'!71(!7(%8'(+!&'5!

*+21)! .187+(+90')! +! $%&'0! %$2'($+.%1$+0! )19('! '0! *')+((1001! 7(1;')%1$+0! *'! 01)!

7(1;')1(')@!h'!2(+2+!*'!0+!7(%8'(+!'$.-')2+!%$2'($+.%1$+0!1(%'$2+*+!+0!'$21($1!*'0!

+7('$*%5+K'! =! 0+)! .1$*%.%1$')! *'! 2(+9+K1! *'! 01)! *1.'$2')! '$! )-! .'$2(1! *'!

'$)'4+$5+@!T*'8P)6!')2P!.'$2(+*+!'$! 01)!7(190'8+)!>-'!+;'.2+$!+0!7(1;')1(+*1!=!

)-!('$*%8%'$216!2+$21!*')*'!'0!7-$21!*'!&%)2+!*'!01)!*%('.21(')!*'!01)!.'$2(1)!.181!

*'!01)!7(17%1)!7(1;')1(')@!A+(+!('+0%5+(0+!)'!)'0'..%1$+(1$!+0!+5+(!Njj!.'$2(1)!*'!

'$)'4+$5+!*'!.+*+!-$1!*'!01)!NW!7+?)')!>-'!+9+(.<!0+!'$.-')2+@!!

S1)!(')-02+*1)!*'!0+!'$.-')2+!ITSFh!(';0'K+$!7(%$.%7+08'$2'!0+)!+$)%+)!*'!+7('$*'(!

=! *'! 8'K1(+(! >-'! 2%'$'$! 01)! 7(1;')1(')@! /0! YXo! *'! 01)! 7(1;')1(')! J+! +)%)2%*1! +!

+0B-$+!+.2%&%*+*!7+(+!)-!*')+((1001!7(1;')%1$+0!'$! 01)!:02%81)!8')')!=!8P)!*'! 0+!

8%2+*! )'4+0+! 0+! $'.')%*+*!*'! -$! +-8'$21! *'! +.2%&%*+*')! *'! ')2'! 2%71@! /)! &'(*+*!

>-'! '0! *')+((1001! 7(1;')%1$+0! *'! 01)! *1.'$2')! 1;('.'! B(+$*')! 71)%9%0%*+*')! *'!

8'K1(+! *'! 0+! '$)'4+$5+6! )%$! '89+(B1! 01)! *1.'$2')! )'! >-'K+$! *'! >-'! 0+! ;+02+! *'!

2%'871! '$! '0! 2(+9+K1! 7+(+! )-! ;1(8+.%<$! ')! '0! 7(%$.%7+0! 7(190'8+! +! 0+! J1(+! *'!

7+(2%.%7+(!'$! 0+)!+.2%&%*+*')!*'!*')+((1001!7(1;')%1$+0@!k+9(?+!7-')!>-'!;18'$2+(!

8'K1(+)!'$!'0!P89%21!'*-.+2%&1!*')2%$+*+)!+!%$2'B(+(!'0!*')+((1001!7(1;')%1$+0!*'!

Page 22: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "N!

01)!*1.'$2')!'$!'0!.1$K-$21!*'!)-!+.2%&%*+*! 0+91(+0!=!'$!'0! ;-$.%1$+8%'$21!*'! 01)!

.'$2(1)!>-'! 0')!+.1B'$@!/0! %$;1(8'!ITSFh! %$*%.+! 2+89%D$!>-'!-$+!710?2%.+!').10+(!

'$!0+!>-'!)'!%$;1(8'!+!01)!*1.'$2')!)19('!)-!('$*%8%'$21!')2P!;-'(2'8'$2'!0%B+*+!+!

)-! *')+((1001! 7(1;')%1$+0@! T)?! 8P)! *'! -$! Ngo! *'! 01)! 7(1;')1(')! *'! F(0+$*+! =!

A1(2-B+0!+;%(8+$!>-'!$1!)'!0')!J+.'!00'B+(!$%$B:$!.18'$2+(%1!)19('!)-!2(+9+K16!-$+!

.%;(+! >-'! +-8'$2+! J+)2+! +0.+$5+(! '0! ago!'$!/)7+4+! =! '0! ggo!'$! F2+0%+@! T*'8P)6!

)'B:$!0+!'$.-')2+6!2(')!*'!.+*+!.-+2(1!7(1;')1(')!)%'$2'$!>-'!0+)!;+02+$!%$.'$2%&1)!

7+(+!8'K1(+(!0+!.+0%*+*!*'!)-!2(+9+K1!7'*+B<B%.1@!/$!cD0B%.+6![%$+8+(.+6!F(0+$*+!=!

p1(-'B+6!8P)!*'!-$!Xjo!*'!7(1;')1(')!+;%(8+(1$!$1!')7'(+(!$%$B-$+!('.187'$)+!

71(! 8'K1(+(! 0+! .+0%*+*! *'! )-! 2(+9+K1! 7'*+B<B%.1@! S1)! 7(1;')1(')! )1$! 8'$1)!

7')%8%)2+)! '$! c-0B+(%+! =! A101$%+6! +-$>-'! .+)%! 0+! 8%2+*! *'! '001)! $1! )'! )%'$2'$!

%$.'$2%&+*1)!7+(+!8'K1(+(@!

/)! $'.')+(%1! 7-')! ;18'$2+(! 0+! ('+0%5+.%<$! *'! '37'(%'$.%+)! ;1(8+2%&+)! '$! '0!

7(1;')1(+*1!7'(1!')!2+89%D$!%871(2+$2'!-$!9-'$!+89%'$2'!'$!01)!.10'B%1)!7+(+!'0!

9-'$! *')'87'41! *'! )-! 0+91(@! h'B:$! 01)! (')-02+*1)! *'! ')2+! '$.-')2+6! '0! 8+0!

.1871(2+8%'$21!*'!01)!+0-8$1)!'$!0+)!+-0+)!+;'.2+!)'(%+8'$2'!+! 0+!'$)'4+$5+!'$!

2(')!*'!.+*+!.%$.1!.'$2(1)!').10+(')@!U181!8'*%+6!01)!7(1;')1(')!7+)+$!-$!"Wo!*'!

)-!2%'871!*'!'$)'4+$5+!%$2'$2+$*1!8+$2'$'(!'0!1(*'$!'$!.0+)'@!T*'8P)6!2+89%D$!

7'(K-*%.+$! 0+! 0+91(! *1.'$2'! '0! +9)'$2%)81! ').10+(! QaioR6! 01)! ('2(+)1)! *'! 01)!

+0-8$1)!QWXoR!=!0+!!&%10'$.%+!&'(9+0!'$2('!01)!7(17%1)!')2-*%+$2')!QWgoR@!k+=!-$+!

7'(.'7.%<$!B019+0!'$!')2'!)'$2%*16!'$!'0!P89%21!)1.%1'*-.+2%&16!>-'!+7-$2+!+!>-'!'0!

81*'01! *'! '*-.+.%<$! .187('$)%&+! '$! '0! >-'! ')2+81)! %$8'()1)6! .-=1!

70+$2'+8%'$21!7(P.2%.1!+;%(8+!>-'!'32'$*'(!01)!.1$1.%8%'$21)!')!8P)!%871(2+$2'!

>-'!7(1;-$*%5+(!'$!'001)!Q'37'(%'$.%+!)1.%+0!*'0!B(-71!.0+)'!;('$2'!+!.+0%*+*!'$!0+!

'$)'4+$5+R6! !$1!')2P!*+$*1!9-'$1)!(')-02+*1)!'$! 0+)!').-'0+)!=!>-'! 0+!7'*+B1B?+!

>-'!')2+81)!-2%0%5+$*1!$1!7+('.'!)'(&%(!+!0+!)1.%'*+*@![+!0+!)'$)+.%<$!*'!>-'!$1)!

')2+81)!+0'K+$*1!*'0!1(%B'$!*'! 0+!*'.%)%<$!)1.%+0!*'! 2'$'(!').-'0+)!7:90%.+)!7+(+!

$-')2(1)!;-2-(1)!.%-*+*+$1)6!1(%B'$!.'$2(+*1!'$!'0!+7('$*%5+K'!=!'$!0+!+*>-%)%.%<$!

*'!.1$1.%8%'$21@!

/$!01!>-'!(')7'.2+!+!/)7+4+6!0+!212+0%*+*!*'!01)!7(1;')1(')!')7+410')!*'!)'.-$*+(%+!

'$.-')2+*1)! +;%(8+! J+9'(! ('.%9%*1! ;1(8+.%<$! '$! 01)! :02%81)! "Y! 8')')6! )%$!

'89+(B16!')2+!8'*%*+!$1!J+!2'$%*1!.181!(')-02+*1!-$!+-8'$21!*'!0+!.+0%*+*!*'!0+!

'$)'4+$5+! =! '0! 7(1;')1(+*1! )%B-'! 81)2(P$*1)'! %$)+2%);'.J1@! A1(! -$! 0+*16! 01)!

*1.'$2')!*'8+$*+$!7+(2%.%7+(!'$!+.2%&%*+*')!*'!;1(8+.%<$!7'(1!D)2+)!$1!7+('.'$!

2'$'(! '0! (')-02+*1! ')7'(+*1@! /0! ijo! *'! 01)! 7(1;')1(')! '$.-')2+*1)! )'!8-')2(+$!

%$)+2%);'.J1)!=!)'4+0+$!0+!$'.')%*+*!*'!2'$'(!-$+!8+=1(!1;'(2+!7+(+!+-8'$2+(!)-!

;1(8+.%<$@!!

h'B:$!,%.J+'0![+&%*)1$6!.11(*%$+*1(!*'!0+!'$.-')2+6!0+)!+.2%&%*+*')!>-'!)'!1;('.'$!

+0!7(1;')1(+*1!$1!)1$!0+)!8P)!+*'.-+*+)!=!J+=!-$+!;+02+!*'!*%P01B1!.1$!'0!.'$2(1!+!

0+! J1(+! *'! '&+0-+(! 01)! 01B(1)! =! 0+)! $'.')%*+*')@! /$! ')2'! )'$2%*1! )'! %$)%)2'! '$! 0+!

$'.')%*+*!*'!>-'!.+*+!.'$2(1!)-7'(&%)'!0+!';%.+.%+!*'!01)!7(1B(+8+)!'*-.+2%&1)!=!0+!

0+91(!*'!01)!7(1;')1(')6!.1$!-$+!710?2%.+!').10+(!'$!0+!>-'!)'!%$;1(8'!+!01)!*1.'$2')!

)19('! )-! ('$*%8%'$21@! /)! .-(%1)16! '$! ')2'! )'$2%*16! >-'! '0! 7(1.')1! *'! '&+0-+.%<$!

')7+410!')!'0!8'$1(!*')+((100+*1!*'!01)!NW!7+?)')!'-(17'1)!>-'!)'!J+$!')2-*%+*1@!

]2(+! '$.-')2+! %$2'(')+$2'! ')! 0+! ('+0%5+*+! 71(! 0+! ;-$*+.%<$! b-J'86! %$)2%2-.%<$!

7(%&+*+!'!%$*'7'$*%'$2'!>-'!2(+9+K+!71(!0+!.1$)2(-..%<$!*'!-$+!)1.%'*+*!8P)!K-)2+!

=!)10%*+(%+@!h'! 2(+2+!*'!-$+!'$.-')2+!)19('! ;1(8+.%<$!=!*')+((1001!7(1;')%1$+0!*'!

01)!*1.'$2')!'$!/)7+4+@!/0!7(1;')1(+*1!7+(2%.%7+$2'!'$!')2'!')2-*%1!')!.(?2%.1!.1$!

Page 23: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W!

0+! .+0%*+*! *'! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+0! >-'! J+)2+! +J1(+! )'! &'$?+! %87+(2%'$*1! '$! '0!

)%)2'8+!'*-.+2%&1!')7+410@!F$.0-)1!'$!0+)!'2+7+)!>-'!8'K1(!)'!&+01(+$6!$1!00'B+!+!0+!

8%2+*!*'!01)!'$.-')2+*1)!>-%'$')!0+!.1$)%*'(+$!;,%#-'"'7,C';,%#-E'

/)2+! &+01(+.%<$! $'B+2%&+! 8-')2(+! $1! 19)2+$2'! %871(2+$2')! *%;'('$.%+)!

*'7'$*%'$*1! *'! 0+! '2+7+! 71(! 0+! >-'! )'! 7('B-$2+@! /$! '0! .+)1! *'! 01)! ')2-*%1)! *'!

,+B%)2'(%16! )'! .1$)%*'(+$! 01)! *'!8P)! .+0%*+*@!,'('.'! 0+! 7'$+! 00+8+(! 0+! +2'$.%<$!

)19('! '0! J'.J1! *'! >-'! )'+$! 01)! ')2-*%1)! *'!,+B%)2'(%1! 01)! >-'!8'K1(! &+01(+.%<$!

('.%9'$! .-+$*16! 71(! 12(+! 7+(2'6! +! 8'$-*1! )1$! 01)! >-'! )1.%+08'$2'! 8'$1)! )'!

&+01(+$@!/$!.+89%16!0+!;1(8+.%<$!%$%.%+0!*'0!7(1;')1(+*1!*'!'*-.+.%<$@!)'.-$*+(%+!

('.%9'! -$+! &+01(+.%<$! $'B+2%&+@! I+$! )<01! -$1! *'! .+*+! 2(')! *1.'$2')! '$.-')2+*1)!

7%'$)+!>-'!)'!2(+2+!*'!-$+!'*-.+.%<$!+*'.-+*+@!!

S+)!(')7-')2+)!+! 0+!7('B-$2+!+.'(.+!*'!0+! %871(2+$.%+!*'! 01)!*%)2%$21)!.1$2'$%*1)!

>-'!)'!%$.0-='$!'$!0+!;1(8+.%<$!%$%.%+0!(';0'K+!-$+!.1$.'7.%<$!21*+&?+!8-=!+$.0+*+!

'$! 0+! %*'+! *'! >-'! 7+(+! )'(! 9-'$! 7(1;')1(! 01! %871(2+$2'! )1$! 01)! .1$1.%8%'$21)!

*%).%70%$+(')@!p%$B:$! '$;1>-'! 2'<(%.1!8?$%8+8'$2'! (%B-(1)1!$%'B+!J1=! '$!*?+! 0+!

%871(2+$.%+!*'! )'(!'37'(21!'$!'0!*18%$%1!*'0! .1$1.%8%'$21!'$!'0!>-'!)'! %87+(2'!

*1.'$.%+6!7'(1!%B-+08'$2'!)'!)+9'!>-'!)<01!')2'!.1$1.%8%'$21!')!%$)-;%.%'$2'@!/)2+!

%*'+! )%B-'! ')2+$*1! 8P)! +)'$2+*+! .-+$*1! )'! 7('B-$2+! 71(! 0+! ;1(8+.%<$! *'0!

7(1;')1(+*1! *'! )'.-$*+(%+@! d')7'.21! +! ! 0+)! 7(P.2%.+)! >-'! 01)! ')2-*%+$2')! *'!

,+B%)2'(%1!=!*'0!UTA!J+.'$!+0!;%$+0!*'!)-)!')2-*%1)6!)1$!&+01(+*+)!.181!'0!'0'8'$21!

8'$1)! %871(2+$2'! *'! 0+! ;1(8+.%<$! %$%.%+06! $1! 2+$21! 71(>-'! $1! &+01('$! 0+!

%871(2+$.%+!*'! 0+!('+0%5+.%<$!*'!7(P.2%.+)!').10+(')6!)%$1!2+0!&'5!71(>-'!7'(.%9+$!

$1! 8-=! +*'.-+*+! 0+! .+0%*+*! *'! 0+)! 7(P.2%.+)! >-'! J+)2+! +J1(+! J+$! &'$%*1!

('+0%5+$*1@!S+!&+01(+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!*'!)'.-$*+(%+!')!8P)!$'B+2%&+!>-'!0+!>-'!

J+.'$!01)!*1.'$2')!*'!7(%8+(%+!'$!')2'!+)7'.21!*'0!7(+.2%.-8@!!

d')7'.21!+!/-(17+!=!'0!7(1.')1!*'!(';1(8+!'87('$*%*1!'$!'0!8+(.1!*'0!///h6!')!

7(1$21!7+(+! &+01(+(! 01)! (')-02+*1)! >-'! )'! ')2P$! 192'$%'$*1! Q8P)! +:$! '$! '0! .+)1!

')7+410R6!+-$>-'!=+!)'!'&%*'$.%+$!*%;%.-02+*')!('0+.%1$+*+)!.1$!0+!(+2%1!+0-8$1)O

7(1;')1(! Q&+(%+90'! &%2+0! 7+(+! 71*'(! 2(+9+K+(! .1$! +..%1$')! %$$1&+*1(+)R! =! .1$! 0+!

')2(-.2-(+.%<$!Q*%;'('$2'!'$!$:8'(1!*'!+41)R!*'!B(+*1!=!71)2B(+*1!+*172+*+!71(!

01)! *%&'()1)! 7+?)')@! ! T)?6! '$!T0'8+$%+! J+=! ;-'(2')! .(?2%.+)! 71(! 0+)! *%;%.-02+*')! *'!

+70%.+.%<$! '$! 0+)! ('7:90%.+)! ;'*'(+*+)! Q)19('.+(B+! *'! 2(+9+K1R@! /$! b(+$.%+! '0!

7(1.')1! *'! +*+72+.%<$! ')2P! *%;%.-02+*1! 71(! 0+! *')812%&+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1!

-$%&'()%2+(%1! Q)19('! 21*1! 71(>-'! '$2%'$*'$! >-'! '0! ///h! J+! +;'.2+*1!

$'B+2%&+8'$2'!+!)-)!.1$*%.%1$')! 0+91(+0')R@!/$!.-+$21!+0!7(1;')1(+*1! %2+0%+$16!)'!

>-'K+$! *'! >-'! ')2+! (';1(8+! J+! 7(1*-.%*1!8'$1)! 2(+9+K1! =! -$+! ('*-..%<$! *'! 0+!

%$&')2%B+.%<$@!!

/$!*';%$%2%&+6!)'!J+.'!$'.')+(%1!')2+90'.'(!7(1.')1)!'&+0-+2%&1)!*'!)'B-%8%'$21!'$!

0+! ;1(8+.%<$!*'0!7(1;')1(+*1!7+(+!&+01(+(! 0+!.1((')71$*'$.%+!'$2('!'0!81*'01!*'!

7(1;')1(! *'! '*-.+.%<$! 190%B+21(%+! >-'! 7('2'$*'81)! .1$)'B-%(! =! '0! 81*'01! *'!

7(1;')1(!>-'!2'(8%$+!)-!;1(8+.%<$!%$%.%+0@!!!

!

FF@W@!/37'(%'$.%+)!*'!;1(8+.%<$!'!%$$1&+.%<$!7+(+!*'0%8%2+(!-$!81*'01!*'!7(1;')1(!

';%.%'$2'!=!17'(+2%&1@!

I'$%'$*1!'$!.-'$2+!0+)!%*'+)!.0+&')!+71(2+*+)!'$!01)!+7+(2+*1)!+$2'(%1(')6!&'81)!

.181! +..%<$! 7(%1(%2+(%+! '$! 0+! ;1(8+.%<$! *'0! 7(1;')1(+*1! 0+! ('+0%5+.%<$! *'! -$+!

Page 24: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "a!

'&+0-+.%<$! ';%.%'$2'! =! .1$2%$-+*+! *'! 01)! 70+$')! *'! ')2-*%1! =! *'! 0+)! +..%1$')!

8'21*10<B%.+)!*')+((100+*+)!+!01!0+(B1!*'!*%.J+!;1(8+.%<$!%$%.%+0@!/)21)!.1$2'$%*1)!

*'! ;1(8+.%<$6! +)?! .181! 0+!8'21*101B?+!7+(+! '$)'4+(01)6! *'9'(?+$!*'! ')2+(! '$!-$!

8+(.1!*%$P8%.1!=!+.2-+0%5+*1!*'!%$$1&+.%<$!=6!+0!8%)81!2%'8716!*'9'(?+$!*'!')2+(!

;-$*+8'$2+*1)! '$! '0! 81*'01! *'! %$2'B(+.%<$! *'! .1$2'$%*1)! *'! ;1(8+.%<$! >-'!

'&%*'$.%P9+81)! '$! '0! +7+(2+*1! FF@"! =! >-'! +J1(+! 71*'81)! 2'(8%$+(! *'! *'0%8%2+(!

Q;%B-(+!WRG!

!

,1*'01!%$2'B(+*1!*'!.1$2'$%*1)!*'!;1(8+.%<$!

!

! ! ! ! ! ! ! U1$2'321!*'!;1(8+.%<$!

!

bA!

!

! ! ! ! ! !!81*'01!!

! ! ! ! ! !!7(1;')1(!

! ! ! ! ! !!*')'+90'!

! ! ! ! bU! ! ! !!!!!b[!!

!

!

!

</!=>'/"17-)*8#'(";1%'%3')"#$%#*+"'

</@=>'/"17-)*8#'+*+A)$*)-'

</5=>'/"17-)*8#'%#'%3'A7;*$"':1"6%(*"#-3''

' ' '

' ' >'B#$%1-))*"#%('C':1")%("('%#$1%'3"('$1%('A7;*$"('+%'6"17-)*8#'

<!"#$%&$"'+%'6"17-)*8#=>'F3'(*($%7-'-,3-'+%'6"17-)*8#G')"#'3"('%3%7%#$"('C'3-('*#$%1-))*"#%('H,%'(%'+-#'%#'I3G'%($A#'380*)-7%#$%'$"+"(')"#+*)*"#-+"(':"1'%3')"#$%&$"')"#)1%$"'%#'%3'H,%'(%'+%(-11"33-' 3-' -))*8#' 6"17-$*.-' J%#$"1#"' %+,)-$*."G' )1%%#)*-(' +%3' :1"6%("1' +%' 6"17-)*8#G')-1-)$%1K($*)-('+%'3"('-3,7#"('+%'6"17-)*8#G'7%+*"('+*(:"#*;3%(GEELE'

b%B-(+!W!

!

k+=!>-'!;18'$2+(6!*')+((100+(!=!.1$.('2+(!+..%1$')!*'!%$$1&+.%<$!>-'!.1$2(%9-=+$!

+!;+&1('.'(!';%.+58'$2'!+!0+)!*%&'()+)!%$2'(+..%1$')!*'!01)!P89%21)!*'!;1(8+.%<$!=6!

'$! *';%$%2%&+6! +! *+(! )10%*'5! +! ')2'! 81*'01! *'! %$2'B(+.%<$! *'! .1$2'$%*1)! *'!

;1(8+.%<$@!

T0B-$1)!'K'8701)!*'!'37'(%'$.%+)!*'!;1(8+.%<$!'!%$$1&+.%<$!>-'!&+$!'$!')2+!0?$'+!

+7+('.'$!'$!0+!;%B-(+!a6!>-'!%$.0-='!*%&'()1)!7(1='.21)!*'!%$$1&+.%<$!('+0%5+*1)!'$!

*%;'('$2')! -$%&'()%*+*')! ')7+410+)6! ! ! 7(1='.21)! ! >-'! J'81)! .+2'B1(%5+*1! '$!

;-$.%<$!*'0!P89%21!1!+B'$2'!-$%&'()%2+(%1!'$!'0!>-'!J+$!(')-02+*1!8P)!;-$.%1$+0')!

=!17'(+2%&1)!Q_+0-8$1)`6!!_7(1;')1(+*1`!_['7+(2+8'$21)`6!e!R!

Page 25: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#!

CALIDAD DEL PROCESO E/A

EXPERIENCIAS DE FORMACIÓN E INNOVACIÓN SOBRE FORMACIÓN DEL PROFESORADO

a través de

CAMBIOS EFICIENTES de tipo

ESTRUCTURAL

CURRICULAR

METODOLÓGICO mediante experiencias de innovación con implicaciones a nivel de

ALUMNADO PROFESORADO DEPARTAMENTO TITULACIÓN UNIVERSIDAD

comoMO

comoMO

comoMO

comoMO

comoMO -DEDICACIÓN REAL RECONOCIDA

- APRENDIZAJES MÁS EFICACES Y FUNCIONALES

-PLANIFICACIÓN REAL -ACTIVIDADES DE.ENSEÑANZA Y DE EVALUACIÓN VARIADAS E INNOVADORAS

- COORDINACIÓN FRUCTÍFERA - ACTIVIDADES, ESPACIOS Y RECURSOS ALTERNATIVOS

COORDINACIÓN ENTRE PROFESORES DE TITULACIÓN

INTERCAMBIO EXPERIENCIAS ENTRE UNIVERSIDADES

.EDUCLICK

.ACCIÓN TUTORIAL

. SEPI

. ABP

. WEB-HOME

. ABP interdisciplinar CONGRESOS SOBRE FORMACIÓN

. GUÍAS DOCENTES . PORTAFOLIOS

E J E M P L O S D E E X P E R I E N C I A S D E F O R M A C I O N E I N N O V A C I Ó N

Figura 4

Page 26: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#!

$%&'()*&%+!*,-.(%+!/'!',,%+0!123$45$60! 78%9':)%! /'! (.';*+! )':(%,%-<*+! =*8*! =%/'8! 8'*,>?*8! .(! ';*,.*:>@(!:%()>(.*/*!/',!*,.&(*/%!9A!*,!&>+&%!)>'&=%A!'+)>&.,*(/%!+.!=*8)>:>=*:>@(!/>*8>*!9!+.!&%)>;*:>@(!=%8!,*!*+>-(*).8*B!C1750! C'&>(*8>%! /'! =8%D'+%8'+! 9! =8%D'+%8*+! /'! .(! &>+&%! 2'=*8)*&'()%! E.'!:%&'()*(A! !8'D,'F>%(*(!9!:%&=*8)'(!'+)8*)'->*+!9!&*)'8>*,'+!:%&.('+!=*8*!=%/'8!+'8! .)>,>?*/%+! '(! ,*+! />;'8+*+! *+>-(*).8*+! E.'! >&=*8)'! ',! 2'=*8)*&'()%!G*+>-(*).8*+!/'!.(*!&>+&*!)>).,*:>@(!9!/'!/>D'8'()'!)>).,*:>@(HB!I1JKLMN10! 8'*,>?*:>@(!/'! .(*!O'P!/'! ,*! *+>-(*).8*! E.'A! /'! D%8&*! >()'8*:)>;*! A!='8&>)'!',!+'-.>&>'()%!'D>:*?!/'!,*!&>+&*!=%8!=*8)'!/'!!,%+!*,.&(%+!/'+/'!',!>(>:>%!/',!:.8+%B!QJ7! 9! QJ7! >()'8/>+:>=,>(*80! *::>@(! &')%/%,@->:*! E.'! :%(+>+)'! '(! ',! *=8'(/>?*R'!P*+*/%! '(! ,*! 8'+%,.:>@(! /'! =8%P,'&*+A! P>'(! =,*()'*/%+! 'F:,.+>;*&'()'! /'+/'! ,*!*+>-(*).8*! %A! &S+! >()'8'+*()'! )%/*;<*A! =,*()'*/%+! /'+/'! ;*8>*+! />+:>=,>(*+! E.'!:%&=*8)'(! :%()'(>/%+! :%&=,'&'()*8>%+! 9! (':'+*8>%+!=*8*! *D8%()*8! ,*! 8'+%,.:>@(!/',!=8%P,'&*B!1+)*!&')%/%,%-<*! D*:>,>)*!/'! D%8&*!'D>:*?! ,*!(':'+*8>*!:%%8/>(*:>@(!'()8'!',!=8%D'+%8*/%!/'!.(*!&>+&*!)>).,*:>@(B!!4*! $%(D'8'(:>*! /'! 2':*(%+! /'! ,%+! :'()8%+! /'! D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! /'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+!+%,>:>)*P*A!'(!.(!'(:.'()8%!8':>'()'A!E.'!,*+!Q-'(:>*+!/'!1;*,.*:>@(! 9! /'! $%()8%,! /'! ,*! $*,>/*/! =8>%8>:'(A! '()8'! ,%+! :8>)'8>%+! =*8*! ,*!*:8'/>)*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! .(>;'8+>)*8>%A! ',! 8':%(%:>&>'()%! 9! ;*,%8*:>@(! /'!*:)>;>/*/'+!/'!>((%;*:>@(!/%:'()'B!U%;%*!GVWWXHA!:%(:8')*!.(*!+'8>'!/'!!=8%=.'+)*+!/'!)8*P*R%!E.'!/'P'8<*(!>(+=>8*8!,%+!=8%-8*&*+!/'!D%8&*:>@(!/'!=8%D'+%8'+0!!"B! Q+.&>8! .(! D.'8)'! :%&=%('()'! =8S:)>:%A! :'()8*/%! '(! ',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+!*,.&(%+! 9! '(! ',! '+)./>%!/'! :*+%+! :%(:8')%+A! )'(>'(/%! :%&%! 8'D'8'(:>*! ',! )8*P*R%!'+:%,*8Y!!VB! Z'*,>?*8+'! /'+/'! /'()8%! /'! ,*! =8%D'+>@(A! P*+S(/%+'! '(! ,*! */E.>+>:>@(! /'! .(*!:.,).8*!=8%D'+>%(*,!9!:%(:'/>'(/%!*! ,%+!=8%D'+%8'+!:%(!&S+!'F='8>'(:>*!.(!=*=',!:'()8*,!'(!,*!D%8&*:>@(!/'!,%+!&S+!R@;'('+Y![B! 2'/>:*8! .(*! *)'(:>@(! '+=':>*,! *! ,*+! />&'(+>%('+! ='8+%(*,'+! /'! ,*! =8%D'+>@(!/%:'()'A! )8*P*R*(/%! '+*! :*=*:>/*/! /'! 8',*:>@(! 9! /'! :%&.(>:*:>@(! E.'! /'D>('! ',!)*:)%! ='/*-@->:%Y!!\B!]*,%8*8!',!)8*P*R%!'(!'E.>=%!9!',!'R'8:>:>%!:%,':)>;%!/'!,*!=8%D'+>@(A!8'D%8?*(/%!,*!>&=%8)*(:>*!/'!,%+!=8%9':)%+!'/.:*)>;%+!/'!'+:.',*Y!^B! $*8*:)'8>?*8+'! =%8! .(! =8>(:>=>%! /'! 8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,A! D*;%8':>'(/%! ,*!:%&.(>:*:>@(! =_P,>:*! 9! ,*! =*8)>:>=*:>@(! =8%D'+>%(*,! '(! ',! '+=*:>%! =_P,>:%! /'! ,*!'/.:*:>@(B!!M)8*+! ! =8>%8>/*/'+! /'! *:).*:>@(! =*8*! ,*! :%(+':.:>@(! /'! .(! &%/',%! /'! =8%D'+%8!'D>:>'()'!9!%='8*)>;%!+'8<*(!,*+!+>-.>'()'+0!- `*:>,>)*8!,*!>(:%8=%8*:>@(!/'!&*'+)8%+!9!=8%D'+%8'+!/',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!'(!*=%9%!*!*+=':)%+!'+=':<D>:%+!/'!,*!/%:'(:>*!'(!,%+!)<).,%+!/'!,*!D%8&*:>@(!>(>:>*,!/',!=8%D'+%8*/%B! 1+)*! '+! .(*! ,<('*! /'! *:).*:>@(! >&=%8)*()'A! *;*,*/*! )*&P>a(! =%8! ,*!$%(D'8'(:>*!/'!2':*(%+!9!:>)*/*!'(!,*+!:%(:,.+>%('+!/'!/>;'8+%+!:%(-8'+%+!+%P8'!

Page 27: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b!

>((%;*:>@(!/%:'()'A!/'! )*,! D%8&*!E.'! :%()8>P.9'!*! ,%-8*8!.(*! D%8&*:>@(!'D>:*?!9!E.'!:%(':)*!:%(!,*+!(':'+>/*/'+!8'*,'+!/'!,*!'/.:*:>@(!%P,>-*)%8>*B!- `%&'()*8! )*8'*+! /'! :%%8/>(*:>@(! +>+)'&S)>:*! '()8'! ',! =8%D'+%8*/%! /'! .(*!&>+&*! )>).,*:>@(! /'! '/.:*:>@(! =*8*! ,%-8*8! .(*! D%8&*:>@(! 'D>:*?A! 8'()*P,'! 9!*)8*:)>;*! =*8*! ',! *,.&(*/%A! =.'+! =%/8S(! ='8:>P>8! E.'! +'! ,'+! %D8':'! *=8'(/>?*R'+!=8S:)>:%+! =*8*! +%,.:>%(*8! =8%P,'&S)>:*+! /'! '(+'T*(?*! :%&.('+B! c*&P>a(! +'8<*!>()'8'+*()'! '(! '+)'! +'()>/%A! :%&%! =8%=%('! ,*! $%(D'8'(:>*! /'! 2':*(%+A!>()'8:*&P>*8! >(D%8&*:>@(!+%P8'! ,*+!'F='8>'(:>*+A!/'! ,*+!/>D'8'()'+!.(>;'8+>/*/'+A!8',*:>%(*/*+!:%(0!,*!=8%-8*&*:>@(!/'!&*)'8>*+!:%&.('+!:%(!%)8%+!)<).,%+!/'!-8*/%Y!+%P8'! ',! =8*:)>:.&Y! +%P8'! 'F='8>'(:>*+! 9! =8%9':)%+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ',! c8*P*R%!`>(*,! /'! d8*/%! 9A! D>(*,&'()'A! +%P8'! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! 9! *::>%('+! %8-*(>?*)>;*+!=*8*!,*!:%%8/>(*:>@(!'!>((%;*:>@(!/%:'()'B!- C'8<*! >()'8'+*()'! ='(+*8! '(! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! :8'*8! .(*! )>).,*:>@(! :%&_(!=*8*! ',! :%(R.()%! /'! ,%+! /%:'()'+! /'! '(+'T*(?*! (%! .(>;'8+>)*8>*A! :%(! .(! _(>:%!:'()8%!/'!D%8&*:>@(B!4*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!)>'('A!/'+/'!'/.:*:>@(!>(D*()>,!!e*+)*! ,*!'/.:*:>@(!+':.(/*8>*A!.(!:.'8=%!/'!:%(%:>&>'()%+!9!.(*+!=8%P,'&S)>:*+!:%&.('+!E.'! 8'+%,;'8A! >(/'='(/>'()'&'()'!/'! ,*! ,@->:*!/>D'8'(:>*:>@(! '+=':<D>:*!/'! :*/*! (>;',A! =8%P,'&S)>:*+! E.'! (':'+>)*(! /'! .(*! 8'+=.'+)*! >()'-8*/*! 9!:,*8>D>:*/%8*B!- 1+!(':'+*8>%!'()'(/'8!,*!D%8&*:>@(!/'!=8%D'+%8'+!'(!.(!+'()>/%!&S+!*&=,>%!E.'!',!)8*/>:>%(*,A!'(D*)>?*(/%!'(!,*!(':'+>/*/!/'!/'+*88%,,*8!.(*!+@,>/*!D%8&*:>@(!-'('8*,! :%(! :%&=%('()'+! e.&*(<+)>:%+A! :>'()<D>:%+A! )':(%,@->:%+! 9! /'! :*8S:)'8!:%()'F).*,>?*/%!G]*>,,*()A!VWWXH!!!"#!$%&'()*+,$(%&*'!-(&,.*'!

5((%;*8! '(! '/.:*:>@(! +>-(>D>:*! )8*(+D%8&*8! (.'+)8*! =8S:)>:*! '/.:*)>;*! /'! D%8&*!:8'*)>;*!9!:%(!8'+.,)*/%+!'D>:*:'+B!1(!:%(+':.'(:>*A! ,*!*::>@(!/'! >((%;*:>@(!/'P'!>&=,>:*8!*,!8':.8+%!.)>,>?*/%!G8':.8+%!>((%;*/%8HA!!*!,*!>()'8*::>@(!/',!=8%D'+%8!:%(!/>:e%! 8':.8+%! G>()'8*::>@(! :8'*)>;*! '! >((%;*/%8*HA! 9! *! ,%+! 8'+.,)*/%+! %P)'(>/%+!G*=8'(/>?*R'!'D>:>'()'!9!D.(:>%(*,HB!1(!'+)'!+'()>/%!/'P'8<*&%+!/'!)'('8!:,*8%!E.'!.(*! *:)>;>/*/! >((%;*/%8*! +'! =.'/'! ,%-8*8! .)>,>?*(/%A! =%8! 'R'&=,%A! .(*! =>?*88*!:,S+>:*! /'! )>?*! 9! P%88*/%8A! =%)'(:>*(/%! ,*! :8'*)>;>/*/! '(! ,*! >()'8*::>@(! :%(! '+'!8':.8+%!G)*8'*+!>((%;*/%8*+H!9!'(!',!=*=',!/',!=8%D'+%8!9!,%+!*,.&(%+B!2'!,*!&>+&*!D%8&*A!.(*!=>?*88*!/>->)*,!(%!>&=,>:*!(':'+*8>*&'()'!.(*!>((%;*:>@(!>()'-8*,!'(!,*!*:)>;>/*/! /'! '(+'T*(?*A! +%P8'! )%/%! +>! ,*! >()'8*::>@(! :%(! ',! 8':.8+%! 9! :%(! ,%+!*,.&(%+! G)*8'*+! >&=,>:*/*+H! ! '+! +.='8D>:>*,! 9! =%:%! :8'*)>;*B! 1(! /'D>(>)>;*A! %)8*!:%(:,.+>@(! >()'8'+*()'! +'8<*! E.'! /'P'&%+! /'! :%(%:'8! )%/%+! ,%+! &*)'8>*,'+! 9!8':.8+%+! (.';%+! E.'! (%+! =.'/*(! *9./*8! '(! (.'+)8*! ,*P%8! /%:'()'! ='8%A! +%P8'!)%/%A! +>'&=8'! /'P'&%+! +'8! :8'*)>;%+! '! >((%;*/%8'+! '(! ,*! >()'8*::>@(! :%(! ,%+!*,.&(%+!9!:%(!,%+!&'/>%+!E.'!/>+=%('&%+!=*8*!E.'!*=8'(/*(B!!1,! '+:8>)%8! 9! />;.,-*/%8! :>'()<D>:%! 1/.*8/%! 7.(+')! GVW"WHA! '(! .(*! '()8';>+)*!8':>'()'! '(! .(*! 8';>+)*! /'! 1/.:*:>@(A! e*:'! ,*! +>-.>'()'! *D>8&*:>@(0! f1(! ,%+!=8@F>&%+!:>(:.'()*!*T%+A!,*!:*88'8*!/'!&*'+)8%!+'8S!.(*!:*88'8*!:%(!.(!:%()'(>/%!&S+!=8%D'+>%(*,!9!:%&=,'R%!E.'!:.*,E.>'8!%)8*A!:%(!/%+!=8>(:>=>%+!PS+>:%+0!E.'!,%+!&*'+)8%+! )'(/8S(! E.'! *=8'(/'8! *! -'+)>%(*8! ,*! />;'8+>/*/! /'! '+)'! &.(/%!-,%P*,>?*/%! 9! ',! %)8%! =8>(:>=>%! +'8S! D%8&*8! *! ,%+! &*'+)8%+! *! -'+)>%(*8! ,*+!

Page 28: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g!

'&%:>%('+!=%+>)>;*+!9!('-*)>;*+!E.'!+%(!:%&.('+!*!)%/%+!,%+!>(/>;>/.%+!9!=8';>*+!*!,%+!:%()'(>/%+!*:*/a&>:%+!*/E.>8>/%+hB!!Q()'!'+)*!'F=':)*)>;*!+%P8'!',!D.).8%!/',!&%/',%!/'!=8%D'+%8*/%A!e':e*!'(!',!VW"W!=*8*! ,%+! *T%+!VW^Wi#WA! 8'+.,)*! '+=':>*,&'()'! >()'8'+*()'! 8':%8/*8! ,%! E.'!7,*)@(!/':<*!e*:'!VBVWW!*T%+!8'+=':)%!*!'+)'!)'&*0!f4*!/>+=%+>:>@(!'&%:>%(*,!/',!*,.&(%!/')'8&>(*!+.!e*P>,>/*/!=*8*!*=8'(/'8hB!2'P'&%+!/'!)'('8!:,*8%!E.'!,*+!:,*;'+!&S+!/')'8&>(*()'+! =*8*! 8'+%,;'8! :%(! aF>)%! ,*! '/.:*:>@(! 9! D%8&*:>@(! /'! ,*+! ='8+%(*+!'+)S(!=,*()'*/*+! 9!/'+:8>)*+!/'+/'!e*:'! 9*!P*+)*()'! )>'&=%B! 4*+! 'F='8>'(:>*+!/'!>((%;*:>@(! e*(! /'! :%(:8')*8+'A! (%! '(! '+%+! =8>(:>=>%+! ='/*-@->:%+! E.'! )'('&%+!E.'! )'('8! :,*8%+! 9! :%(+'(+.*/%+A! +>(%! '(! ',! />+'T%! 9! *=,>:*:>@(! /'! =8%=.'+)*+!D,'F>P,'+! 9! 'D>:>'()'+! =*8*! ,*! D%8&*:>@(! /'! D.).8%+! :>./*/*(%+A! =*8*! ,%! :.*,! '+!(':'+*8>%!.(!:.'8=%!>()'-8*/%!9!'+)8':e*&'()'!:%%8/>(*/%!/'!D%8&*/%8'+!/'!'+)'!=8%D'+%8*/%!E.'A!/'+/'!,*+!/>;'8+*+!/>+:>=,>(*+!>&=,>:*/*+!G7'/*-%-<*A!7+>:%,%-<*A!2>/S:)>:*+! '+=':>*,'+A! S8'*+! /'! :%(%:>&>'()%! '+=':<D>:*+BBHA! :%()8>P.9*(! *!:%(D>-.8*8! '+)'! &%/',%! /'! =8%D'+%8! 'D>:>'()'A! ! %='8*)>;%! 9! ! :%()>(.*&'()'!*/*=)*/%! *! ,*! ';%,.:>@(! /'! ,*! +%:>'/*/A! /'! )*,! D%8&*! E.'! *=%8)'! +>'&=8'! .(*!8'+=.'+)*! 'F>)%+*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! 9! 'F=':)*)>;*+! /'! ,%+! (>T%+! 9! (>T*+! '(!D%8&*:>@(A! ,%+! :.*,'+! +'! =8'+)*(A! +>(! e*P'8! +>/%! :%(+.,)*/%+A! *! +'8! D%8&*/%+! '!>(+)8.>/%+!=*8*!.(*!+%:>'/*/!'(!:.9*!%8-*(>?*:>@(!9!;*,%8'+! !(%!e*(!>()'8;'(>/%B!1+='8*&%+! 9! /'+'*&%+! :%()8>P.>8! )%/%+! *! ',,%A! /'+/'! ,*! 'D>:*:>*A! /'+/'! ',!>()'8:*&P>%!/'!>/'*+A!/'+/'!,*!>,.+>@(!9A!+%P8'!)%/%A!/'+/'!,*!e.&>,/*/B!!

/(/.(%0+,-1,!

Q.+.P',A!2BjB!G"XbgHB!!"#$%&%'()*+,-$).#/)0*12*3-2.%*,+*/#".)*$%'2%"$#.#/%0*1/B!c8>,,*+B!NaF>:%B!$%,,A!$B!G"XgbHB!f!"#$%&%'()*4*$-55($-&-670!1/B!4*>*B!J*8:',%(*!2'P'++'A!NBA!G"XgWHB!8)*9-2$#:2*$-+".#%2),)B!1/B!M>k%+ic*(B!J*8:',%(*!L'8(S(/'?!QP'(?*A!4BNB!G"XX[HB!lc*8'*+!/'!=,*(>D>:*:>%(!/',!&@/.,%!4*!1('8-<*!9!,%+! Z':.8+%+! 1('8-a)>:%+! '(! ',! &*8:%! /'! ,*! `%8&*:>@(! /',! 78%D'+%8*/%lB! ;+/0*<2"+=)2>)*,+*&)"*?#+2$#)"@!""!G[HA!==B!V\biV^\B!L'8(S(/'?!QP'(?*A!4BNB!GVWWgHB!4*!'(+'T*(?*!/'! ,*!'('8-<*!/'+/'! ,*!@=)>:*!/'! ,*!:%(;'8-'(:>*! '.8%='*0! 3(*! =8%=.'+)*! =*8*! ,*! D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! /'!1/.:*:>@(!78>&*8>*B!A#,B$.#$)*,+*&)"*?#+2$#)"*<C3+5#6+2.)&+"*4*D%$#)&+"0*EF*GG@*GHIJGKG*

N',-*8'R%!28*='8A! j*;>'8! GVWW#HB! 4*! +','::>@(!9! D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%0! :,*;'!=*8*! :%&=8'(/'8! ',! 'F:','()'! (>;',! /'! :%&=')'(:>*! ,':)%8*! /'! ,%+! *,.&(%+!D>(,*(/'+'+B!;+/#".)*,+*<,-$)$#:2A! (m! 'F)8*%8/>(*8>%! G>(D%8&'!75CQY!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(H!N',,*/%A]B! G"XXXHB! f4*! >(;'+)>-*:>@(! +%P8'! ,*! D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! /'!$>'(:>*+! 1F='8>&'()*,'+hB! <2* 8)* A#,B$.#$)* ,+* &)"* ?#+2$#)"0* L+2,+2$#)"* )$.-)&+"0!C'8;>:>%!/'!!-M&#$)$#%2+"0*12#/+5"#,),*,+*&)*?%5-=)0**N%(-'!N>-.',A! j.*(! jB!9!N'()'8A! 5*(!G"XXbHB!`%8&*:>@(! >(>:>*,!/'! ,%+!&*'+)8%+!'(!1+=*T*! '! 5(-,*)'88*B! Q(S,>+>+! :%&=*8*)>;%! /'! ,%+! =,*('+! /'! '+)./>%! /'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! /'! $*()*P8>*! 9! /',! I'+)! %D! 1(-,*(/B! ;+/#".)* +&+$.5:2#$)*N2.+5-2#/+5"#.)5#)*,+*O%56)$#:2*,+&*!5%9+"%5),%@*IPQR0*

Page 29: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X!

7.(+'()A!1B!GVW"WHA!'()8';>+)*!'(!8';>+)*!/'!'/.:*:>@(!/'!!QU71A!(m!^[VA!*P8>,!VW"WA!==BVViV^B!N*/8>/B!Z'('+A! QB! G"XV"HB! 4'</%A! ;>+)%! 9! +%T*/%! *! ,*! +%&P8*! /',! Q;'iN*8<*! /'! d8*(*/*B!C';>,,*0!<"$-+&)"*!5%90*D)&+"#)2)!CS(:e'?! 7a8'?A!L>/*,>*! GVWW\HB!8)* 9%56)$#:2* #2#$#)&* ,+* &%"*S)+".5%"* ,+* <,-$)$#:2*!5#6)5#)T* -2* )2B&#"#"* $%63)5).#/%* ,+* &)"* 35%3-+".)"* ,+* 9%56)$#:2* ,%$+2.+* +2*U5'+2.#2)@*?%".)*;#$)@*?V#&+*4*SWC#$%0*c'+>+!=*8*!',!-8*/%!/'!N*'+)8*B!3(>;'8+>/*/!5P'8%*&'8>:*(*B!N'F>:%B!]*>,,*()A! 2'(+'! ! ! GVWWXH! ! `%8&*:>@(! /'! =8%D'+%8'+! /'! 1/.:*:>@(! C':.(/*8>*0!8'*,>/*/'+! 9! />+:.8+%+! ;+/#".)* ,+* +,-$)$#:2* PS#2#".+5#%* ,+* <,-$)$#:2R0* Um! [^W! B!N*/8>/B!1+=*T*!!

Page 30: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW!

Page 31: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"!

!!!!

!.,'!2($!$%3%!4*++,3(*&2,'!5,+,!!.,!(&&%6,$(7&!)%$*&2*!

*&!.,!8&(6*+'(),)!! !

39!5:;!5<=>?=@!*@AB>C@:!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!

!!4*+! c5$! +%(! '(! ,*! *:).*,>/*/! .(%! /'! ,%+! 'R'+! E.'! :%(D>-.8*(! :.*,E.>'8! =%,<)>:*!.(>;'8+>)*8>*! 9! E.'! D%8&*(! =*8)'! >&=%8)*()'! /',! :%(:'=)%! /'! >((%;*:>@(! '(!(.'+)8%!+>+)'&*!/'!'(+'T*(?*!+.='8>%8B!c*&P>a(!'(! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*! +'!=%('!/'!&*(>D>'+)%!'+)*!;%,.()*/!/'!*(*,>?*8!9!:%()'&=,*8!,*+!=%+>P>,>/*/'+!/'!,*+!)':(%,%-<*+!:%&%!','&'()%+!=*8*!',!:*&P>%!9!,*!:*,>/*/!/'!,*!>(+)>).:>@(!)*()%!'(!',!=,*(%!/%:'()'!:%&%!'(!,*!>(;'+)>-*:>@(!9!,*!*/&>(>+)8*:>@(B!1(! '+)'! /%:.&'()%! 8'D,'R*&%+! *,-.(%+! *+=':)%+! >()'8'+*()'+! *! ,*! e%8*! /'!:%()'&=,*8! ',! .+%!/'! ,*+!c5$!'(! ,%+! :%()'F)%+!.(>;'8+>)*8>%+!=*8*! *! :%()>(.*:>@(!/'+:8>P>8! *,-.(%+! =8%9':)%+! E.'! e*(! 8'+.,)*/%! 'F>)%+%+! '(! (.'+)8*! .(>;'8+>/*/!-8*:>*+! *! ,*! :%,*P%8*:>@(! /',! ]>:'88':)%8*/%! /'! 5((%;*:>@(! 9! $%(;'8-'(:>*!1.8%='*!:%(!',!]>:'88':)%8*/%!/'!1:%(%&<*!'!5(D8*'+)8.:).8*+A!=.'+!/'+/'!*&P%+!+'! e*! >&=.,+*/%! 9! :%%8/>(*/%! )%/%! '+)'! )8*P*R%B! U%! E.'88<*! %,;>/*8! )*&=%:%! *!%)8%+! =8%)*-%(>+)*+! /'! )%/%! '+)'! =8%:'+%0! ',! 'E.>=%! /'! nc5$QA! ',! ='8+%(*,! /'! ,*!MD>:>(*! /'! $%(;'8-'(:>*! 1.8%='*! 9! )%/%+! &>+! :%&=*T'8%+! /',! d8.=%! /'!5(;'+)>-*:>@(! /'! c':(%,%-<*! 1/.:*)>;*B! `>(*,>?*&%+! ',! /%:.&'()%! :%()'&=,*(/%!*,-.(%+! *+=':)%+! E.'! :%(+>/'8*&%+! 8',';*()'+! =*8*! ',! D.).8%! /'! ,*+! c5$! '(! ,*+!.(>;'8+>/*/'+B!!D#!5%+!E8F!.,'!2($!*&!.,!8&(6*+'(),)#!

C%(! (.&'8%+*+! ,*+! 8'D'8'(:>*+! )'@8>:*+! E.'! =%/8<*&%+! 8';>+*8! 9! :>)*8! '(! '+)'!*=*8)*/%!=*8*! R.+)>D>:*8! ,*!(':'+>/*/!/',!.+%!/'!c5$!'(! ,*!.(>;'8+>/*/B!C>(!E.'8'8!'F)'(/'8(%+! '(! :>)*+A! +<! e'&%+! E.'8>/%! 8':%-'8! *,-.(*+! E.'! (%+! =*8':'(! /'!'+=':>*,!+>-(>D>:*:>@(B!o!'()8'!a+)*+A!,*!/'!J8>:*,,!G"XXbHA!E.>'(!e*:'!e>(:*=>a!'(!,*!:*=*:>/*/! /'! */*=)*:>@(! /'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! :%&%! 8*+-%! :,*;'! /'! *E.',,*+!.(>;'8+>/*/'+!E.'!&*8:*8S(!',!D.).8%0!!

!f! pBBBq! ,*+!3(>;'8+>/*/'+! +%(! ,*+! >(+)>).:>%('+!&S+! *()>-.*+! /'!1.8%=*B!1+)%! +>-(>D>:*! E.'! ,*+! 3(>;'8+>/*/'+! )>'('(! )8*/>:>%('+! E.'!:%88'+=%(/'(!*!='8>%/%+!&.9!/>+)>()%+B!4*!*.)%(%&<*!'+!&'/>';*,B!7'8%!'+)*! )8*/>:>@(! )*(!*()>-.*!;*!.(>/*!*!%)8*+! )8*/>:>%('+!E.'!e*(! >/%!/'!

Page 32: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV!

*,-.(*! D%8&*! 8';>+)>'(/%! (.'+)8*! 3(>;'8+>/*/! /'! ','&'()%+!>&=8'+:>(/>P,'+!%A! '(! )%/%!:*+%A! 8'(%;*P,'+B! C@,%! ,*+! >(+)>).:>%('+!E.'!+'! */*=)*(! +%(! :*=*:'+! /'! 8'+>+)>8! 9! :8'%! E.'! '+)*! (':'+>/*/! /'!*/*=)*:>@(!'+!/':>+>;*!=*8*!,*+!3(>;'8+>/*/'+A!'(!,%+!=8@F>&%+!*T%+hB!!

!M)8*! 8'D'8'(:>*! /'! >()'8a+! '+! ',! *8)<:.,%! "V! /'! ,*! f2':,*8*:>@(!N.(/>*,! +%P8'! ,*!1/.:*:>@(! C.='8>%8! '(! ',! C>-,%! rr5h! G"XXgH"A! /%:.&'()%! '(! ',! :.*,! +'! /'/>:*!'+=':>*,! *)'(:>@(! *,! =%)'(:>*,! 9! /'+*D<%+! /'! ,*! )':(%,%-<*! '(! ',! S&P>)%! /'! ,*!'(+'T*(?*!+.='8>%8B!c'F).*,&'()'!+'!*D>8&*0!!G,<HIJKLC!DM#!*L!ACH=>JB:L!N!LC@!?=@:OIC@!?=!L:!H=J>CLCPI:#!

4%+! 8S=>/%+! =8%-8'+%+! /'! ,*+! (.';*+! )':(%,%-<*+! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! 9! ,*!:%&.(>:*:>@(! +'-.>8S(!&%/>D>:*(/%! ,*! D%8&*! /'! ',*P%8*:>@(A! */E.>+>:>@(! 9!)8*(+&>+>@(! /'! ,%+! :%(%:>&>'()%+B! c*&P>a(! '+! >&=%8)*()'! +'T*,*8! E.'! ,*+!(.';*+! )':(%,%-<*+! P8>(/*(! =%+>P>,>/*/'+! /'! 8'(%;*8! ',! :%()'(>/%! /'! ,%+!:.8+%+! 9! ,%+! &a)%/%+! ='/*-@->:%+A! 9! /'! *&=,>*8! ',! *::'+%! *! ,*! '/.:*:>@(!+.='8>%8B! psq,B! 4%+! '+)*P,':>&>'()%+! /'! '/.:*:>@(! +.='8>%8! e*(! /'! /*8! ',!'R'&=,%!'(!&*)'8>*!/'!*=8%;':e*&>'()%!/'!,*+!;'()*R*+!9!',!=%)'(:>*,!/'!,*+!(.';*+! )':(%,%-<*+! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! 9! ,*! :%&.(>:*:>@(A! psqA! =%8! ,%+!+>-.>'()'+!&'/>%+0!*H! :%(+)>).>8! 8'/'+A! 8'*,>?*8! )8*(+D'8'(:>*+! )':(%,@->:*+A! D%8&*8! 8':.8+%+!e.&*(%+A! ',*P%8*8! &*)'8>*,! />/S:)>:%! '! >()'8:*&P>*8! ,*+! 'F='8>'(:>*+! /'!*=,>:*:>@(!/'!'+)*+!)':(%,%-<*+!*!,*!'(+'T*(?*A!,*!D%8&*:>@(!9!,*!>(;'+)>-*:>@(A!='8&>)>'(/%!*+<!*!)%/%+!',!*::'+%!*,!+*P'8Y!PH! :8'*8! (.';%+! '()%8(%+! ='/*-@->:%+A! E.'! ;*(! /'+/'! ,%+! +'8;>:>%+! /'!'/.:*:>@(! *! />+)*(:>*! e*+)*! ,%+! '+)*P,':>&>'()%+! 9! +>+)'&*+! l;>8).*,'+l! /'!'(+'T*(?*!+.='8>%8!psqY!:H! *=8%;':e*8! =,'(*&'()'! ,*+! )':(%,%-<*+! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! 9! ,*!:%&.(>:*:>@(!:%(!D>('+!'/.:*)>;%+A!psqY!/H! */*=)*8! '+)*+! (.';*+! )':(%,%-<*+! *! ,*+! (':'+>/*/'+! (*:>%(*,'+! 9! ,%:*,'+A!;',*(/%! =%8! E.'! ,%+! +>+)'&*+! )a:(>:%+A! '/.:*)>;%+A! >(+)>).:>%(*,'+! 9! /'!-'+)>@(!,*+!*=%9'(Y!psq!DH! +'-.>8! /'! :'8:*! ,*! ';%,.:>@(! /'! ,*! +%:>'/*/! /',! :%(%:>&>'()%! *! D>(! /'!-*8*()>?*8!',!&*()'(>&>'()%!/'!.(!(>;',!*,)%!/'!:*,>/*/!9!/'!8'-,*+!/'!*::'+%!'E.>)*)>;*+Y!-H! )'(>'(/%! '(! :.'()*+! ,*+! (.';*+! =%+>P>,>/*/'+! *P>'8)*+! =%8! ',! .+%! /'! ,*+!)':(%,%-<*+!/'!,*!>(D%8&*:>@(!9!,*!:%&.(>:*:>@(A!'+!>&=%8)*()'!%P+'8;*8!E.'!*()'! )%/%! +%(! ,%+! '+)*P,':>&>'()%+! /'! '/.:*:>@(! +.='8>%8! ,%+! E.'! .)>,>?*(!'+*+! )':(%,%-<*+! =*8*! &%/'8(>?*8! +.! )8*P*R%! '(! ,.-*8! /'! E.'! a+)*+! 1 !"#$%&'&$()*+,-*.(&%+/01'#+%&+2.-$&$()*+3-4#'(0'+#*+#%+3(5%0+667+8+,&'$0+.#+9$$()*+:'(0'(;&'(&+4&'&+#%+<&=1(0+8+#%+"#/&''0%%0+.#+%&+2.-$&$()*+3-4#'(0'>?+!"#$%&%#'()*+,#-().*/"0&%*.)*1-,')'(2#*3,4%&("&@+AB6BCAAD?+2*+E;;4FGGHHH?$'-#?0'5G.I-*#/$0?E;=?+J&+K#'/()*+0'(5(*&%+#*F+E;;4FGG-*#/.0$?-*#/$0?0'5G(=&5#/GLLCMGLLCMCAGCMCANO#?4.I?++

Page 33: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[!

)8*(+D%8&'(!*!'+)*P,':>&>'()%+!8'*,'+!'(!'()>/*/'+!;>8).*,'+hB!!7%8! +.! =*8)'! $%8)>(*! GVWW"H! :>)*! /%+! 'F='8>'(:>*+! =>%('8*+! /',! :*&P>%! '(!>(+)>).:>%('+!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8!:,S+>:*+0!,*!/',!N5c!GN*++*:e.++')+!5(+)>).)'!%D!c':e(%,%-90! e))=0ttOOOB&>)B'/.tH! 9! ,*! /',! U5jc! GU'O! j'8+'9! 5(+)>).)'! %D!c':e(%,%-90! e))=0ttOOOB(R>)B'/.t24tHA! +>'(/%! *&P*+! 'F='8>'(:>*+! )*&P>a(!'R'&=,*8'+! =%8! +.! :*=*:>/*/! /'! .+%! /'! ,*+! c5$! :%&%! 8':.8+%+! /%:'()'+! 9! /'!;>+>P>,>/*/!=*8*!,*!=8%=>*!>(+)>).:>@(B!o!*T*/'!,*!*.)%8*0!!!

f4*! 8';%,.:>@(! )':(%,@->:*! E.'! '+)S! 'F='8>&'()*(/%! ,*! 1/.:*:>@(!C.='8>%8! '+)S! &%/>D>:*(/%! ,%+! '+E.'&*+! :,S+>:%+! /'! D%8&*:>@(! 9!'(+'T*(?*B! 4%+! /%:'()'+! (%! =.'/'(! >&=*8)>8! +.+! :,*+'+! *! '+=*,/*+! /'!,*+! (.';*+! )':(%,%-<*+! /'! ,*! >(D%8&*:>@(A! ',! *,.&(*/%! )>'('! E.'!D%8&*8+'!'(!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+A!9!&S+!E.'!*:.&.,*8!:%(%:>&>'()%!'+!:*/*!;'?!&S+!>&=%8)*()'!:%(%:'8!/%(/'!+'!'(:.'()8*!,*!>(D%8&*:>@(B!7'8%A!*/'&S+A!,*!3(>;'8+>/*/A!'(!)*()%!E.'!>(+)>).:>@(!=8'+'(:>*,A!/'P'!+*P'8!*=8%;':e*8!,*+!%=%8).(>/*/'+!E.'!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+!%D8':'(A!=*8*!*&=,>*8!&'8:*/%!+%P8'!,*!P*+'!/'!.(*!(.';*!%D'8)*hB!

!1(!',!:%()'F)%!'+=*T%,!'(:%()8*&%+!)*&P>a(!8'D'8'(:>*+!+%P8'!,*!+>).*:>@(!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!:%(!8'+=':)%!*!,*+!c5$B!!1()8'!',,*+A!C*,>(*+!G"XXXH!*D>8&*0!!!

f,*! +%:>'/*/! /'&*(/*! +>+)'&*+! '/.:*)>;%+! &S+! D,'F>P,'+! 9! *::'+>P,'+A!&'(%+! :%+)%+%+! 9! *! ,%+! E.'! =.'/*! >(:%8=%8*8+'! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*B!7*8*!8'+=%(/'8!*!'+)%+!/'+*D<%+!)*()%!,*+!>(+)>).:>%('+!'F>+)'()'+A!:%&%!*E.',,*+! E.'! '+)S(! (*:>'(/%! 'F! =8%D'+%! /'P'(! 8';>+*8! +.+! 8'D'8'()'+!*:).*,'+! 9! =8%&%;'8! 'F='8>'(:>*+! >((%;*/%8*+! '(! ',! :*&=%! /'! ,%+!=8%:'+%+!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!*=%9*/%+!'(! ,*+!c5$B!14!a(D*+>+!+'!/'P'!e*:'8!'(! ,*!/%:'(:>*A!'(! ,%+!:*&P>%+!/'!'+)8*)'->*+!/>/S:)>:*+!/'!,%+! =8%D'+%8'+A! '(! ,%+! +>+)'&*+! /'! :%&.(>:*:>@(! 9! />+)8>P.:>@(! /'! ,%+!&*)'8>*,'+!/'!*=8'(/>?*R'A!'(! ,.-*8!/'!'(D*)>?*8! ,*!/>+=%(>P>,>/*/!9! ,*+!=%)'(:>*,>/*/'+!/'!,*+!)':(%,%-<*+hB!!

$%>(:>/'!',! *.)%8! :%(!',! >(D%8&'!/'! ,*!$%(D'8'(:>*!/'!Z':)%8'+!/'!3(>;'8+>/*/'+!1+=*T%,*+!G$Z31A!"XXbH!:.*(/%!'(!a,!+'!+'T*,*!E.'0!!

l'(! ,*! 3(>;'8+>/*/! ,*+! *:)>;>/*/'+! ,>-*/*+! *! ,*+! c':(%,%-<*+! /'! ,*!5(D%8&*:>@(! 9! ,*+! $%&.(>:*:>%('+! 9! ,*! /%:'(:>*! e*(! +>/%!:*8*:)'8<+)>:*&'()'! 8'*,>?*/*+! =%8! =8%D'+%8'+! '().+>*+)*+A! E.'! e*(!:%(+'-.>/%!/%)*8+'!/'! ,%+!8':.8+%+!(':'+*8>%+!=*8*!'F='8>&'()*8B!7%8!)*()%A!(%!'F>+)'!'(!',!%8-*(>-8*&*!/'! ,*+!3(>;'8+>/*/'+!.(*!.P>:*:>@(!:,*8*!/'! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!/'! ,%+!8':.8+%+!/'!c5$!=*8*! ,*!/%:'(:>*A!(>!.(! :*(*,! '+)*P,':>/%! =*8*! +.! D>(*(:>*:>@(A! -'+)>@(! 9! /'+*88%,,%B! 4%+!$'()8%+! /'! $S,:.,%! %! C'8;>:>%+! /'! 5(D%8&S)>:*! e*(! =%/>/%! '(! *,-.(%+!

Page 34: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\!

:*+%+! /*8,'+! :>'8)%! +%=%8)'A! ='8%! +>(! ,*! >&=8'+:>(/>P,'! =,*(>D>:*:>@(!/%:'()'!9!:%(D>-.8*:>@(!='/*-@->:*lB!!!

Q.(E.'! ,*! :>)*! '+! /'! "XXbA! :8''&%+! E.'! a+)*! +>-.'! +>'(/%! '(! ,*! *:).*,>/*/! ,*!8'*,>/*/! /'! (.&'8%+*+! .(>;'8+>/*/'+A! +>).*:>@(! E.'! 'F>-'! .(! *(S,>+>+! /')'(>/%!=*8*! .(! =,*()'*&>'()%! /'! +%,.:>%('+! -,%P*,'+B! $%(! =%+)'8>%8>/*/A! '(! ',! >(D%8&'!8'*,>?*/%! =%8! ,*! $Z31! '(! VWW#A! 8)"* LN?* +2* +&* D#".+6)* 12#/+5"#.)5#%* <"3)=%&A! +'!8':%-'! .(*! :,*+>D>:*:>@(! E.'! &*(>D>'+)*! ,*! 'F>+)'(:>*! /'! :.*)8%! -8.=%+! /'!.(>;'8+>/*/'+!/>D'8'()'+!'(!D.(:>@(!/'!,*!>(:%8=%8*:>@(!E.'!:*/*!.(*!/'!',,*+!e*:'!/'! ,*+!c5$B!4%+!:.*)8%!-8.=%+!/'!.(>;'8+>/*/'+!=.'/'(!=8'+'()*8+'!/'()8%!/'!.(!:%()>(..&A!E.'!;*!/'+/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!3-2.+5)"!GE.'!/'+)*:*(!:,*8*&'()'!=%8!+.! >(:%8=%8*:>@(! /'! ,*+! c5$! :%&%! .(*! =8S:)>:*! e*P>).*,! /'! ,%+! /%:'()'+A! -8*(!>()'8a+!*!(>;',!/>8':)>;%!9*!E.'!',!/'+*88%,,%!'(!'+)'!S&P>)%!=8%:'/'!/'!,*+!=8%=>*+!.(>;'8+>/*/'+! 9! =%8! )*()%! .(*! *:)>)./! =%+>)>;*! =%8! =*8)'! /',! =8%D'+%8*/%H! *! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! )-.%"-9#$#+2.+"! G'(! ,*+! E.'! )%/*+! ,*+! ;*8>*P,'+! '+)./>*/*+! )>'('(!=%:*! =8'+'(:>*A! .(*! '+:*+*! >(:%8=%8*:>@(! /'! c5$A! =%:%! >()'8a+! =%8! =*8)'! /'! ,*!/>8'::>@(! 9! /',! =8%D'+%8*/%AsHB! 2'()8%! /'! '+)%+! /%+! 'F)8'&%+! '(:%()8*&%+! ,*+!.(>;'8+>/*/'+!$%%3+5)2.+"A!E.'!+'!/>D'8'(:>*(!/'!,*+!=.()'8*+!=%8E.'!*_(!(%!e*(!*,:*(?*/%!.(!!(>;',!',';*/%!'(!,*!D%8&*:>@(!:%()>(.*!/'!+.+!=8%D'+%8'+!9!*,-.(%+!/'! '+)%+!=8'+'()*! :>'8)%! '+:'=)>:>+&%! *! ,*! >(:%8=%8*:>@(!/'! ,*+! )':(%,%-<*+! '(! ',!*.,*Y!',!_,)>&%!-8.=%!D%8&*/%!=%8!,*+!.(>;'8+>/*/'+!+"$W3.#$)"A!+'!:*8*:)'8>?*!=%8!'+)*8!*)8*+*/%!'(!)%/%+!,%+!*+=':)%+!*(*,>?*/%+0!.(*!&'(%8!%!(.,*!>()'-8*:>@(!/'!c5$A!-8*(!'+:'=)>:>+&%!=%8!=*8)'!/',!=8%D'+%8*/%!9!P*R%!>()'8a+!9!=*8)>:>=*:>@(!/'!,*!/>8'::>@(B!!

c*P,*!"0!$.*)8%!&%/',%+!/'!.(>;'8+>/*/'+B!

!c'F).*,&'()'!',!>(D%8&'!,%!'F=,>:*!/'!'+)'!&%/%0!!

Page 35: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^!

GD#!8>BQ=<@B?:?=@!AK>H=<:@#!

4*+!.(>;'8+>/*/'+!=.()'8*+!%!95%2.J5-22+5"*G"#uH!+%(!*E.',,*+!>(+)>).:>%('+!E.'!/'+)*:*(!:,*8*&'()'!'(! ,*! >()'-8*:>@(!/'! ,*+!c5$!/'()8%!/'! ,%+!S&P>)%+!'/.:*)>;%+!9!%8-*(>?*:>%(*,'+A!:%&%!=*8)'!/'!,*!=8S:)>:*!/%:'()'!e*P>).*,A!*+<!:%&%!/'!,*!D%8&*:>@(!:%()>(.*A!)*()%!*:*/a&>:*!:%&%!*/>:>%(*,A!*!)8*;a+!/'!,*!>(:%8=%8*:>@(!/'!:.8+%+!+J&+)52#2'B!C.!/'+*88%,,%!'(!',!S8'*!c5$!=8%:'/'!/'!,*+!=8%=>*+!.(>;'8+>/*/'+A! ,%!E.'!>(/>:*!.(!>()'8a+!=8>%8>)*8>%!/'+/'!',!(>;',!/>8':)>;%A!*!)8*;a+!/'!'+)8*)'->*+!'F=,<:>)*+B!C%(!>(+)>).:>%('+!/'!)*&*T%+!&.9!/>D'8'()'+!9!E.'!+%P8'+*,'(!'(!,*!:%%='8*:>@(!:%(!%)8*+!.(>;'8+>/*/'+!9!:%(!%)8%+! *-'()'+! G'&=8'+*+! =8>;*/*+HB! Q/'&S+A! ',! '+)./>%! &.'+)8*! E.'! '+)*+!.(>;'8+>/*/'+! =8%P*P,'&'()'! >(:8'&'()*8S(! +.! 8>)&%! 9! +.! ,>/'8*?-%! '(! ',!'()%8(%! '.8%='%! /'()8%! /'! ,%+! =8@F>&%+! *T%+A! *.&'()*(/%! +.+! ,*?%+! /'!:%%='8*:>@(!:%(!%)8%+!*:)%8'+!=_P,>:%+!9!=8>;*/%+!*!)8*;a+!/',!>(:8'&'()%!/'!+.!%D'8)*!/'!*:)>;>/*/'+!9!/'!:.8+%+!+J&+)52#2'B!M#!8>BQ=<@B?:?=@!JCCA=<:>H=@#!

4*+! .(>;'8+>/*/'+! :%%='8*()'+! %! $%%3+5).#2'* -2#/+5"#.#+"* G[[uH! '+)S(!P*+)*()'!*;*(?*/*+!'(! )a8&>(%+!/'! >()'-8*:>@(!/'! ,*+!c5$A! +%P8'! )%/%!'(!',!S&P>)%! %8-*(>?*:>%(*,A! *.(E.'! +'! &*()>'('(! *,'R*/*+! /'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+!=.()'8*+B! 1+)*+! .(>;'8+>/*/'+!e*(! ,%-8*/%!.(*! >()'-8*:>@(! *;*(?*/*!/'! ,*+!c5$!'(!,*+!*:)>;>/*/'+!/%:'()'+!e*P>).*,'+A!='8%!&'(%8!*!(>;',!/'!D%8&*:>@(!:%()>(.*!*:*/a&>:*!9!*/>:>%(*,B!4*+!*:)>)./'+!/'!,*!/>8'::>@(!9!/'!,%+!*,.&(%+!e*:>*! ,*+! c5$! +%(! =%+>)>;*+A! *.(E.'! )%/*;<*! +'! /')':)*! .(*! >&=%8)*()'!=8%=%8:>@(! /'! =8%D'+%8'+! '+:a=)>:%+B! c>'(/'(! *! '+)*P,':'8! ,*?%+! /'!:%%='8*:>@(!:%(!%)8*+!>(+)>).:>%('+!'/.:*)>;*+A!9!+.+!=8%:'+%+!/'!>()'-8*:>@(!/'! ,*+! c5$! +.','(! '+)*8! D>(*(:>*/%+! =*8:>*,&'()'! :%(! D%(/%+! =_P,>:%+B! 1,!e':e%! /'! E.'! ,*+! c5$! +'*(! :%(+>/'8*/*+! '(! +.! '+)8*)'->*! :%&%! *,-%!>&=%8)*()'! *()'+! E.'! .(*! =8>%8>/*/! e*:'! E.'! (%! =.'/*(! *,:*(?*8! *! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! =.()'8*+! '(! ,%+! =8@F>&%+! *T%+B! 78%P*P,'&'()'! +'! '(D%E.'(!e*:>*! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+! e*P>,>/*/'+! )':(%,@->:*+! /',! =8%D'+%8*/%A! /',!>(:8'&'()%! /'! +.! %D'8)*! /'! :.8+%+! 'i,'*8(>(-! 9! /'! ,*?%+! :%(! %)8*+!>(+)>).:>%('+!'/.:*)>;*+A!*.(E.'!(%!*+<!:%(!%)8*+!'()>/*/'+!=8>;*/*+B!"#!8>BQ=<@B?:?=@!:KHC@KOBJB=>H=@#!

4*+! .(>;'8+>/*/'+! *.)%+.D>:>'()'+! %! "+&9J"-99#$#+2.* -2#/+5"#.#+"* G',! -8.=%! /'!&*9%8! )*&*T%A! .(! [#uH! =8'+'()*(! .(! ='8D>,! +>&>,*8! *! ,*+! .(>;'8+>/*/'+!:%%='8*()'+!'(!8',*:>@(!*!,*!>()'-8*:>@(!/'!,*+!c5$!9!*!,*+!*:)>)./'+!=%+>)>;*+!e*:>*! ,*+! (.';*+! )':(%,%-<*+B! C>(! '&P*8-%A! :.'()*(! :%(! .(*! &*9%8!=8%=%8:>@(!/'!=8%D'+%8'+!'+:a=)>:%+!*()'!,*!>()'-8*:>@(!/'!,*+!c5$A!*+<!:%&%!.(*!&'(%8!=8%='(+>@(!*,!'+)*P,':>&>'()%!/'!,*?%+!/'!:%%='8*:>@(!:%(!%)8%+!*-'()'+B!C'!=.'/'!8'+'T*8!E.'!.(*!-8*(!=8%=%8:>@(!/'!'+)'!-8.=%!GVguH!+%(!>(+)>).:>%('+!/'!-8*(!)*&*T%A!:%(!&S+!/'!VWBWWW!*,.&(%+B!1(!',!D.).8%!'+)*+!.(>;'8+>/*/'+! =8%P*P,'&'()'! ,%-8'(! .(*! >()'-8*:>@(! /'! ,*+! c5$! /'+/'! .(!=.()%! /'! ;>+)*! >()'8(%A! *.(E.'! +.! /'+*88%,,%! e*:>*! ',! 'F)'8>%8! 9! ',!'+)*P,':>&>'()%!/'!,*?%+!/'!:%%='8*:>@(!=*8':'!*,-%!&S+!/>D<:>,B!R#!8>BQ=<@B?:?=@!=@JSAHBJ:@#!

4*+! .(>;'8+>/*/'+! '+:a=)>:*+! %! "$+3.#$)&* -2#/+5"#.#+"* G',! -8.=%! /'! &'(%8!)*&*T%A! .(! "^uH! '+)S(! 8'?*-*/*+! '(! :*+>! )%/%+! ,%+! *+=':)%+! *(*,>?*/%+0!

Page 36: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#!

&'(%8! >()'-8*:>@(!/'! ,*+!c5$! '(!=8%:'+%+!/%:'()'+A! (>;','+!/'! :%%='8*:>@(!P*R%+A!'+:'=)>:>+&%!/'+/'!',!=8%D'+%8*/%!9!,*!/>8'::>@(A!*+<!:%&%!D>(*(:>*:>@(!/'! ,*+! c5$! /'='(/>'()'! /',! -%P>'8(%! 9! /'! ,*! 31V^B! 4*!&*9%8! =*8)'! /'! '+)'!-8.=%! G\^uH! '+)S! D%8&*/%! =%8! .(>;'8+>/*/'+! ='E.'T*+A! :%(! &'(%+! /'!"WBWWW! *,.&(%+B! C.! /'+*88%,,%! D.).8%! '(! ',! S8'*! c5$! =8%P*P,'&'()'! +'!=8%/.?:*! /'! .(! &%/%! ,'()%A! :%(! .(! '(D%E.'! '(! ,*! *:).*,>?*:>@(! /'! ,*!>(D8*'+)8.:).8*!)':(%,@->:*A!*+<!:%&%!.(*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!9!/'!,%+!*,.&(%+!'(!',!S8'*!c5$Bh!!M#!-,$2%+*'!E8*!(&$()*&!*&!*.!8'%!)*!2*$&%.%01,'#!

M)8%!/'! ,%+! *+=':)%+! 8',';*()'+! *! ,*!e%8*!/'! *(*,>?*8! ,%+!=8%:'+%+!/'! >((%;*:>@(!'/.:*)>;*! :%(! c5$! '+! :%()'&=,*8! ,%+! D*:)%8'+! E.'! >(:>/'(! '(! ',! .+%! /'! ,*+!)':(%,%-<*+B!!1(!.(!>()'8'+*()'!'+)./>%!/'!]'(k*)'+e!')!*,B!+'!>(;'+)>-@!,*!8',*:>@(!'()8'!/>+)>()%+!D*:)%8'+!E.'!:*8*:)'8>?*(!*!,%+!=8%D'+%8'+!G+'F%A!'/*/A!'F='8>'(:>*!9!;%,.()*/!/'!.+%H!9!,%+!*+=':)%+!E.'!>(D,.9'(!)*()%!'(!,*!>()'(:>@(!/'!>((%;*8!:%&%!'(!',!.+%! 8'*,!/'! ,*+!c5$!=*8*! >((%;*8! G*=*8':'(! 8'D,'R*/%+!'(! ,*! >,.+)8*:>@(A! *! ,*!>?E.>'8/*0! 'F=':)*)>;*+! /'! 8'+.,)*/%+A! 'F=':)*)>;*+! /'! '+D.'8?%A! =8'+>@(! +%:>*,! 9!D*:>,>/*/'+!=*8*!8'*,>?*8!,*!>((%;*:>@(HB!C>!%P+'8;*&%+!',!'+E.'&*A!+'!:%(:,.9'!E.'!=*8*!:%(+'-.>8!E.'!,*!>((%;*:>@(!:%(!c5$! +'*! .(*! 8'*,>/*/! '+! (':'+*8>*! )*()%! ,*! >()'(:>@(! /'! >((%;*8! G*! +.! ;'?!:%(/>:>%(*/*! =%8! ,*+! 'F=':)*)>;*+! 9! ,*! =8'+>@(! +%:>*,H! :%&%! ,*+! D*:>,>/*/'+! =*8*!,,';*8!*!:*P%! ,*! >((%;*:>@(B!C%P8'!'+)'!_,)>&%! D*:)%8! i,*+! D*:>,>/*/'+!=*8*! >((%;*8!:%(! c5$i! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /',! =8%D'+%8*/%!&S+! /')'8&>(*()'+! +%(! ,*! '/*/! 9! ,*!'F='8>'(:>*B!Z'+.,)*!:.8>%+%!',!/*)%!8'+=':)%!*!,*!;%,.()*/!/'!.+%A!E.'!=*8':'!'+)*8!8',*:>%(*/*!_(>:*&'()'! :%(! ,*! =8'+>@(! +%:>*,! E.'! +'! 'R'8:'! +%P8'! ',! =8%D'+%8*/%!=*8*! E.'! >((%;'(! :%(! c5$A! ,%! :.*,! :%(/>:>%(*! ,*! >()'(:>@(! /'! >((%;*8! ='8%! (%!:%(/>:>%(*!,*!>((%;*:>@(!8'*,B!! "#$%&'(')*(!+%!

,%-./'(+0!(!102-%3.)4!

"#$%&'(')*(!+%!"-5.%460!!!(!72*%4')4!

!84%-)92!:0&)(/!

;(&)/)+(+%-!$(4(!//%*(4!(!&(<0!/(!)220*(&)92!

"+(+!:%#0! "#$%4)%2&)(!=0/.2'(+!+%!>-0!

72'%2&)92!+%!7220*(4!

>-0!,"?@!+%!/(!

)220*(&)92!

!`>-.8*!"0!5((%;*:>@(!:%(!c5$!+'-_(!]'(k*)'+e!')!*,B!GVWW[HB!

7%/'&%+!/':>8A!/'!D%8&*!-'('8*,A!E.'!)%/%+!,%+!*.)%8'+!:%>(:>/'(!'(!,*!(':'+>/*/!

Page 37: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb!

/'! :*&P>%! '(! ,*+! >(+)>).:>%('+! /'! '(+'T*(?*! +.='8>%8A! .(! :*&P>%! E.'! *=*8':'!'+)8':e*&'()'! ,>-*/%!*,!:%(:'=)%!/'!*=8'(/>?*R'!*! ,%! ,*8-%!/'! ,*!;>/*!9!*,!.+%!/'!)':(%,%-<*+! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! 9! ,*! :%&.(>:*:>@(B! 1(! =*,*P8*+! /'! $*P'8%A!J*,,'+)'8%+!9!4@='?!GVWW\HA!f5()'8(')!+'!;*!:%(;>8)>'(/%A!>('F%8*P,'&'()'A!'(!.(*!'+=':>'! /'! )'R>/%! ('8;>%+%! E.'! +'! ;*! /'+*88%,,*(/%! 8S=>/*&'()'! '(! (.'+)8*+!+%:>'/*/'+! 9! +'! ='8D>,*! :%&%! .(*! e'88*&>'()*! .(>;'8+*,! =*8*! ,*! P_+E.'/*A! ',!>()'8:*&P>%! /'! >(D%8&*:>@(! 9! /'! &.,)>)./! /'! 'F='8>'(:>*+! D%8&*)>;*+hB! 1+)*!8'*,>/*/!'F>-'!.(!&%/',%!.(>;'8+>)*8>%!D,'F>P,'!9!*/*=)*P,'!*!/>+)>()*+!+>).*:>%('+B!!Q+<!=.'+A!!+'-_(!8':%(%:'(!Q-.*/'/!9!$*P'8%!GVWWVH0!!

f+'! '+)S!=*+*(/%!/'!.(*! :%(:'=:>@(!/'! ,%! '/.:*)>;%! :%&%!.(! +>+)'&*!*>+,*/%!9!:'88*/%!'(!+<!&>+&%A!E.'!+@,%!*D':)*!*!*,-.(%+!>(/>;>/.%+A!'(!:>'8)%+!)'&*+!9!/.8*()'!.(!='8<%/%!,>&>)*/%!/'!+.!;>/*A!*!.(!:%(:'=)%!*P>'8)%!E.'!'()>'(/'!,*!'/.:*:>@(!:%&%!*,-%!:%(+)*()'&'()'!=8'+'()'!'(! )%/%+! ,%+! *+=':)%+! /'! ,*! ;>/*! /'! ,*+! +%:>'/*/'+! &%/'8(*+B! 7%8! ,%!)*()%A! ',! =8%:'+%! /'! D%8&*:>@(! e*9! E.'! :%(+>/'8*8,%! :%&%! *,-%!='8&*('()'! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*! /'! ,*!&*9%8<*! /'! ,*+! ='8+%(*+A! 9! ,%!+.D>:>'()'&'()'! D,'F>P,'! :%&%! =*8*! */*=)*8+'! )*()%! *! ,*+! :*&P>*()'+!/'&*(/*+!:%&%!*!,*+!/>;'8+*+!+>).*:>%('+!/'!,%+!E.'!e*(!/'!*=8'(/'8hB!!

"#!5,+,!E8F!.,'!2($!*&!.,!8&(6*+'(),)T!*.!$,'%!)*!.,!8&(6*+'(),)!)*!38+$(,!

4*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*! +'! :%(':)*!*! ,*! 8'/!'(!',!*T%!"XX"A! :%(+)>).9a(/%+'! ,*!8'/!=8%=>*!/'(%&>(*/*!3(>&.8U')B!2'+/'!'()%(:'+!e*+)*!e%9!&.:e%!e*!:*&P>*/%!(.'+)8*!8'*,>/*/!)':(%,@->:*A!='8%!,*!8'*,>/*/!/%:'()'!(%!e*!>/%!)*(!8S=>/*B!2'+/'!',! =.()%! /'! ;>+)*! /'! ,%+! /'+*88%,,%+! )a:(>:%+! e'&%+! >/%! %P+'8;*(/%! :@&%! ,*+!>(D8*'+)8.:).8*+! /'! )',':%&.(>:*:>%('+! e*(! >/%! &'R%8*(/%! 9! *&=,>*(/%! +.+!=%+>P>,>/*/'+0!,*+!8'/'+!>(*,S&P8>:*+A!',!*::'+%!*!8'/!/'+/'!,*+!*.,*+A!)','D%(<*!=%8!57A! ;>/'%:%(D'8'(:>*A! :*&=.+! ;>8).*,As! ! ]'*&%+! '(! ,*! +>-.>'()'! )*P,*V! *,-.(%+!,%-8%+!'(!',!=,*(%! )':(%,@->:%!9!/'! D%8&*!*+%:>*/*!*,-.(*+! >(>:>*)>;*+!/'! )8*P*R%!:%(!,%+!=8%D'+%8'+B!

2

J&+(*I0'=&$()*+/01'#+#%+.#/&''0%%0+;#$*0%)5($0+E&+/(.0+I&$(%(;&.&+40'+P&'$Q&+J&R@+,?P?+STU7<9VW+%0/+.&;0/+/01'#+&$$(0*#/+4&'&+#%+4'0I#/0'&.0@+40'+%&+&-;0'&+.#+#/;#+;#R;0?

Page 38: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg!

!c*P,*!V0!4*+!c5$!'(!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!

!!"#D#!.,!*U5*+(*&$(,!)*!8'%!)*.!$,358'!6(+28,.!

1(! ,*! +>-.>'()'! )*P,*! 9! ',! -8SD>:%! +'! &.'+)8*(! *,-.(%+! /*)%+! 8',*)>;%+! *,! .+%! /'!C3NQ!'(!+.:'+>;%+!*T%+A! +%(!/*)%+! D*:>,>)*/%+!=%8!',!d8.=%!/'!C%=%8)'!/'!C3NQ!G2',!Z'9!$*88>@(A!QBA!VWWgHB!!

c*P,*![0!!1;%,.:>@(!/',!.+%!/'!,*!=,*)*D%8&*!C3NQ!/'+/'!',!:.8+%!VWWVtW[B!,VC!,J:?SWBJC! 5<CO=@C<:?C!

X>Y!ZM[[[\!,LKW>:?C!X>Y!ZM]#[[[\!

5,'!X>Y!Z^[[\!

VWWVtVWW[! #^\!G[[uH! gB[g"!G["uH! ^^#!G#VuH!VWW[tVWW\! "BVbg!G#\uH! "bBXW"!G##uH! #\#!GbguH!VWW\tVWW^! "B\b\!Gb\uH! V"BX#X!Gg"uH! b#g!Gg^uH!

Page 39: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX!

VWW^tVWW#! "B#\"GgVuH! VVBgX#!Gg^uH! gW\!GgXuH!VWW#tVWWb! "BbXW!GgXuH! V#BX#X!G"WWuH! XWW!G"WWuH!VWWbtVWWg!X)".)*+&*GY*,+*2%/*

"B^#[!GbguH! V\BgWX!GXVuH! #V#!GbWuH!

!

0%

20%

40%60%

80%

100%

120%

PDI Alumnos PAS

2002-2003

2003-2004

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

!d8SD>:%!"0!1;%,.:>@(!/',!.+%!/'!,*!=,*)*D%8&*!C3NQ!/'+/'!',!:.8+%!VWWVtW[B!

!1(!VWWXA!:%(!,*!>&=,*()*:>@(!/'!,*!(.';*!;'8+>@(!/',!:*&=.+!;>8).*,!C3NQ!VBW!+'!:%(+>-.'!,,'-*8!*,!"WWu!/'!=%8:'()*R'!/'!.+%!=%8!=*8)'!/'!)%/%+!,%+!-8.=%+!/'!,*!:%&.(>/*/! .(>;'8+>)*8>*A! +>'(/%! ',! 8'+.,)*/%! /'! .(*! :*&=*T*! /'! />D.+>@(! 9!D%8&*:>@(! E.'! )*&P>a(! e*! :%(,,';*/%! :%&%! 8'+.,)*/%! .(! &.9! P*R%! (_&'8%! /'!>(:>/'(:>*+!8',*:>%(*/*+!/>8':)*&'()'!:%(!',!:*&P>%!/'!;'8+>@(!G*!='+*8!/'!E.'!,%+!:*&P>%+!e*(!+>/%A!:>'8)*&'()'A!+>-(>D>:*)>;%+A!9!'+=':>*,&'()'!8',';*()'+!'(!:.*()%!*!>()'8D*?!/'!.+%!/'!,*!=,*)*D%8&*HB!7'8%!*()'+!/'!:%&'(?*8!*!=,*()'*8!,*!(':'+>/*/!/'!.(!:*&P>%!'(!,*!=,*)*D%8&*!/'!:*&=.+!;>8).*,A! +'!e*:'!.(*! '(:.'+)*! *,! =8%D'+%8*/%!/'! ,*!.(>;'8+>/*/B! ! $%(! ',,*!)8*)*&%+! /'! :%(%:'8! (%! +@,%! ,*! %=>(>@(! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! +%P8'! C3NQA! +>(%!)*&P>a(! :%(%:'8! +>! ,%+! =8%D'+%8'+! .+*P*(! ,*+! e'88*&>'()*+! c5$! :%&%! 8':.8+%+!/%:'()'+A! '+! /':>8A! +>! ,*+! :%(+>/'8*P*(! =*8)'! *:)>;*! /',! :.'8=%! /'! e'88*&>'()*+!/>+=%(>P,'+! =*8*! :8'*8! (.';*+! />(S&>:*+! &')%/%,@->:*+! '(! ',! *.,*! 9! '(! ,*!'(+'T*(?*B!!1,! :.'+)>%(*8>%! +'! =.P,>:@! '(! 8'/! 9! +'! +%,>:>)@! ,*! :%,*P%8*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! *!)8*;a+!/'!.(!&'(+*R'!=%8!&'/>%!/'!.(*!,>+)*!%D>:>*,!/'!/>+)8>P.:>@(!E.'!,,'-*!*!,%+!:%88'%+!',':)8@(>:%+!/'!,%+!/%:'()'+!/'!,*!.(>;'8+>/*/!'(!',!&'+!/'!/>:>'&P8'!/'!VWWgA!>(;>)S(/%,'+!*!,*!=*8)>:>=*:>@(B!2'!,%+!V"W"!=8%D'+%8'+!:%(!,%+!E.'!:.'()*!,*!3(>;'8+>/*/A! D>(*,&'()'! ).;>&%+!.(*!&.'+)8*! =*8)>:>=*()'! /'! "g^!=8%D'+%8'+A! '+!/':>8A! .(%! /'! :*/*! ""! *=8%F>&*/*&'()'B! 2'! '+)*! '(:.'+)*! +'! 'F)8*'(! *,-.(*+!:%(:,.+>%('+!E.'!8'+.&>&%+!*!:%()>(.*:>@(B!1(! =8>&'8! ,.-*8! )'('&%+! .(*! ,':).8*! '&>('()'&'()'! %=)>&>+)*! +'-_(! ,*! :.*,!=%/'&%+! /':>8! E.'! (.'+)8%+! =8%D'+%8'+! +%(! ='8&'*P,'+! *! ,*+! *::>%('+!>(+)>).:>%(*,'+! '(! )%8(%! *! ,*! >&=,'&'()*:>@(! /'! e'88*&>'()*+! )','&S)>:*+! /'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! G.(! ggu! /'! (.'+)8%+! =8%D'+%8'+! .+*! C3NQ! *! &'(./%HB!Q/'&S+A! ,*+!e'88*&>'()*+!E.'! )>'('(!.(*!;>-'(:>*! )'&=%8*,!&*9%8!9!E.'! +'!e*(!:%(+%,>/*/%!:%&%!:*(*,'+!/'!:%&.(>:*:>@(!'()8'! )%/%+! ,%+!&>'&P8%+!/'!(.'+)8*!+%:>'/*/! GD%8%+A! :%88'%! ',':)8@(>:%! 9! ,>+)*+! /'! />+)8>P.:>@(HA! )>'('(! 9*! .(*!=8'+'(:>*!&*9%8>)*8>*! '(!',!.+%!/'! ,%+!/%:'()'+! '(!',! *.,*B! C%(! ,*+!e'88*&>'()*+!

Page 40: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W!

:8'*/*+!/'+/'!e*:'!.(!&*9%8!)>'&=%!9!=%8!)*()%!',!=8%D'+%8*/%!e*!)'(>/%!&*9%8'+!=%+>P>,>/*/'+!/'!D*&>,>*8>?*8+'!:%(!+.!.+%!9!*/':.*8,*+!'!>(:%8=%8*8,*+!*!+.!,*P%8!/%:'()'!1(!'+)*!&>+&*!,<('*!/'!%=)>&>+&%A!'+!>&=%8)*()'!+'T*,*8!E.'A!'(!,%!E.'!8'+=':)*!*!,*+!(.';*+!e'88*&>'()*+!/'!=*8)>:>=*:>@(!'(!8'/!v',!,,*&*/%!C%D)O*8'!C%:>*,!%!I'P!VBWiA!,%+!P,%-+!9!,*+!O>k>+!9*!:.'()*(!:%(!.(!(_&'8%!>()'8'+*()'!/'!/%:'()'+!E.'!+'!e*(!f*)8';>/%h!:%(!',,*+A!9!=8':>+*&'()'!:%>(:>/'(!'(!+'8A!/'()8%!/'!'+)*!:*)'-%8<*A!,*+! e'88*&>'()*+! E.'! ,,';*(! +>'(/%! =8%&%;>/*+! &S+! )>'&=%! '(! ',! =*(%8*&*!/%:'()'B!2'+/'! %)8%! '(D%E.'A! :%(+>/'8*&%+! E.'! (%! '+! .(! /*)%! +*)>+D*:)%8>%! ',! E.'! 8';',*!E.'!.(*!+>-(>D>:*)>;*!=8%=%8:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!.(>;'8+>)*8>%!(%!.+'!(.(:*!'(!+.!*::>@(!/%:'()'!,*+!e'88*&>'()*+!&S+!PS+>:*+!/'!,*!=,*)*D%8&*!;>8).*,!:%&%!+%(!',!:%88'%!',':)8@(>:%A! ,*+! ,>+)*+!/'!/>+)8>P.:>@(!%! ,%+! D%8%+B!C'! )8*)*!/'!e'88*&>'()*+!E.'!'F>+)'(!/'+/'!*()'+!/'!E.'!'F>+)>'8*! ,*!I'P!9!E.'!+%(!:*(*,! D.(/*&'()*,!/'!*::>@(!'!>()'8:*&P>%!+%:>*,!)*()%!'(!',!&.(/%!*:*/a&>:%!:%&%!D.'8*!/'!a,B!!Z'+=':)%! *! %)8*+! e'88*&>'()*+! =*8)>:>=*)>;*+! /'! >()'8'+*()'+! .+%+! '/.:*)>;%+!GP,%-+A!O>k>+A!'i=%8)D%,>%A!8'/'+!+%:>*,'+HA!',!/*)%!&S+!/'+)*:*P,'!(%+!&.'+)8*!E.'!,*!>(&'(+*!&*9%8<*!/',!=8%D'+%8*/%!*_(!(%!,*+!e*!.+*/%!(.(:*B!Q/'&S+A! :%(! ,%+! /*)%+! %P)'(>/%+! +'! '&=8'(/>@! ,*! 8'D%8&*! +.+)*(:>*,! /'! ,*!e'88*&>'()*!C3NQA!/'!&*('8*!E.'!+'! >()'-8*+'A! )*()%! ,*!%=>(>@(!/'! ,%+!/%:'()'+!+%P8'! ,*+!/>D'8'()'+!e'88*&>'()*+!/'!C3NQA!:%&%! ,*+! )'(/'(:>*+!/'!.+%!/'!%)8*+!e'88*&>'()*+!/'!:%&.(>:*:>@(A!=.P,>:*:>@(!'!>()'8:*&P>%!'(!8'/B!7*8*!=8%:'/'8!*!'+)'!:*&P>%!+'!/>+'T@!.(!=,*(!E.'!>(:,.<*!.(*!=8.'P*!=>,%)%A!*::>%('+!/'!/>D.+>@(!G:*8)','+! 9! />+)8>P.:>@(! /'! >(D%8&*:>@(! '(! 8'/H! 9! *::>%('+! /'! D%8&*:>@(! GD%,,')%A!)*,,'8'+A!:%(D'8'(:>*+!9!,'::>%('+!&'(+.*,'+!*!)8*;a+!/'!,*!,>+)*!/'!/>+)8>P.:>@(!/',!=8%D'+%8*/%HB!4*!=8.'P*!=>,%)%!/'!,*+!(.';*+!D.(:>%(*,>/*/'+!/'!C3NQ!VBW!+'!,,';@!*!:*P%!:%(!.(!-8.=%! /'! =8%D'+%8'+! E.'! ;%,.()*8>*&'()'! *::'/>'8%(! *! ',,%! '(! ',! +'-.(/%!:.*)8>&'+)8'! /',! :.8+%! VWWgtVWWX! =*8*! =%/'8! D>(*,&'()'! =8%:'/'8! *! +.!>&=,*()*:>@(! .(>;'8+*,! '(! ',! :.8+%! VWWXtVW"W! G'F*:)*&'()'! ',! /<*! "\! /'!+'=)>'&P8'!/'!VWWX!+'!=8%/.R%!',!:*&P>%!/'!;'8+>@(HB!!4*!-.<*!>&=8'+*!E.'!+'!'(;>@!*!)%/%!',!=8%D'+%8*/%!)*&P>a(!+'!=.P,>:@!'(!;'8+>@(!',':)8@(>:*A! =.'/'! :%(+.,)*8+'! '(!e))=+0tt+.&*B.&B'+t+.&*t+.&*;Vt-.>*8*=>/*C.&*B=/DB!!Q/'&S+!/.8*()'!',!:.8+%!*:).*,! :*/*! ;>'8('+! +'! '(;<*! *! ,%+! =8%D'+%8'+! .(*! f,'::>@(! P8';'! /'! C3NQ! VBWh!.+*(/%! =*8*! ',,%! ,*! ,>+)*! /'! />+)8>P.:>@(! %D>:>*,! /'! 725! G)%/*+! ,*+! ,'::>%('+! +'!=.P,>:*(!)*&P>a(!'(!,*!O'PHB!4*+!,'::>%('+!'+)S(!P*+*/*+!'(!,*!>/'*!/'!'F=,>:*8!9!D*:>,>)*8! ',! .+%! /'! ,*+! (.';*+! e'88*&>'()*+! ='8%! +>'&=8'! /'!&%/%! ;>+.*,! 9!&.9!+'(:>,,%B!

Page 41: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["!

!`>-.8*!VB!4'::>@(!P8';'!/'!C3NQ!VBW!

!2'! D%8&*!=*8*,',*! +'!e*! '+)*/%! )8*P*R*(/%!'(!',! '+)./>%!/'!=%+>P,'+! *,)'8(*)>;*+!=*8*!.(!&'/>%!9!,*8-%!=,*?%A!+>'&=8'!:%(!,*!>/'*!/'!.)>,>?*8!.(!1]1Q!/'!+%D)O*8'!,>P8'B!1(!R.,>%!/'!VWWX!+'!:%(:,.9@!.(*!>(;'+)>-*:>@(!D>(*(:>*/*!=%8!',!N5$5U!9!+'!=.P,>:@! ',! >(D%8&'! :%&=,')%! E.'! 8':%-'! )%/%+! ,%+! 8'+.,)*/%+! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(!,,';*/*! *! :*P%! 9! E.'! /'! D%8&*!&.9! '+:.')*! =%/'&%+! 8'+.&>8! '(! ,*+! +>-.>'()'+!>/'*+!GOOOB.&B'+t:*&=.+;>8).*,'+H0!B ,*!=,*)*D%8&*!/'!+%D)O*8'! ,>P8'!&S+!'F)'(/>/*!'(!',!:%()'F)%!.(>;'8+>)*8>%!'+=*T%,!'+!N%%/,'A!+>'(/%!,*!=8'+'(:>*!/'!%)8*+!*,)'8(*)>;*+!&.9!'+:*+*Y!B +.! .+%! )*(! -'('8*,>?*/%! +'! R.+)>D>:*! =%8! +'8! .(*! /'! ,*+! =8>&'8*+! E.'! +'!/'+*88%,,@!9!=%8!',!'D':)%!fP%,*!/'!(>';'h!G/'! >&>)*:>@(!/'! ,*!*,)'8(*)>;*!*+.&>/*!=%8!%)8%+HY!B &.9!=%:*+!.(>;'8+>/*/'+!e*(!=.P,>:*/%!>(D%8&'+!/'!';*,.*:>@(!=8';>%+!*!,*!)%&*!/'!/':>+>@(!+%P8'!,*!e'88*&>'()*!/'!+%=%8)'!/',!*.,*!;>8).*,Y!B /'+/'! .(*! ='8+=':)>;*! ='/*-@->:*! 9! '(! %=>(>@(! /'! ,%+! 'F='8)%+! )%/*+! ,*+!e'88*&>'()*+! =8'+'()*(! .)>,>/*/'+! +>&>,*8'+A! =%8! ,%! :.*,! (%! '+! ,*! ';*,.*:>@(!='/*-@->:*!,*!/')'8&>(*()'!'(!(.'+)8%!=8%:'+%!/'!)%&*!/'!/':>+>@(Y!B )a:(>:*&'()'! ,*!*,)'8(*)>;*!&S+!:%(;'(>'()'!'+! ,*!&S+!*R.+)*/*!*!(.'+)8*+!*:).*,'+!%=:>%('+A!=.'+!'+%!(%+!='8&>)>8S!/*8!:%()>(.>/*/!*,!*.,*!;>8).*,Y!B '+! >&=%8)*()'! E.'! )8*+! ,*! =,*)*D%8&*! /'! +%D)O*8'! ,>P8'! +'! '(:.'()8'! .(*!:%&.(>/*/!+@,>/*!9!/'!:*8S:)'8!>()'8(*:>%(*,!E.'!*+'-.8'!',!D.).8%!/'!,*!&>+&*!9!+.!';%,.:>@(B!c8*+!'+)*+!:%(:,.+>%('+!+'!/':>/'!E.'!,*!&'R%8!*,)'8(*)>;*!=*8*!,*+!(':'+>/*/'+!9!:%()'F)%! /'! .+%! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! /'!N.8:>*! '+! ,*! =,*)*D%8&*! /'! +%D)O*8'! ,>P8'!C*k*>B!1F=%('&%+!*!:%()>(.*:>@(!/'!D%8&*!P8';'! ,%+!=8>(:>=*,'+!*8-.&'()%+!E.'!+.+)'()*(!)*,!/':>+>@(0!

Page 42: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V!

B '+)S!/'+*88%,,*/*!:%(!R*;*A!*,!>-.*,!E.'!C3NQY!B +.!:%&.(>/*/!'+!>()'8(*:>%(*,A!+@,>/*!9!'(!=8%:'+%!/'!:%()>(.%!:8':>&>'()%A!'+)*(/%!>()'-8*/*+!'(!',,*!.(>;'8+>/*/'+!/'!)%/%+!,%+!:%()>('()'+!9!/'!>&=%8)*()'!=8'+)>->%!E.'!*+'-.8*(!+.!;>*P>,>/*/!9!+.!D.).8%Y!B +.! '+)8.:).8*! '+)S! P*+*/*! '(! '+)S(/*8'+! *P>'8)%+A! ,%! E.'! +>&=,>D>:*! ,*!>()'-8*:>@(!:%(!%)8%+!+'8;>:>%+!%!e'88*&>'()*+Y!B ='8&>)'! (%! +@,%! %8-*(>?*8! '+=*:>%+! /%:'()'+! ;>8).*,'+! +>(%! >-.*,&'()'!)8*P*R%!'(!-8.=%Y!B 9! */'&S+! =%8! _,)>&%! e'&%+! /'! 8'+'T*8! E.'! '+! .(! =8%9':)%! />8':)*&'()'!,>-*/%!*!%)8%!9*!:%(+%,>/*/%!'(! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!:%&%!'+!',!M$I!GM='(!$%.8+'!I*8'H!E.'!e'&%+!:%&'()*/%!'(!'+)'!&>+&%!:*=<).,%B!1,!%PR')>;%!'+!>&=,*()*8!CQ6Q5!:%&%!(.';*!=,*)*D%8&*!/'!*.,*!;>8).*,!>(+)>).:>%(*,!=*8*! +.+)>).>8! ',! *:).*,! &@/.,%! /%:'()'! /'! C3NQB! 1+)*! /':>+>@(! e*! +>/%! 9*!*=8%P*/*!=%8!$%(+'R%!/'!d%P>'8(%!G'('8%!/'!VW"WH!)8*+!',!>(D%8&'!',*P%8*/%!=%8!',! ]>:'88':)%8*/%! /'! 5((%;*:>@(! 9! $%(;'8-'(:>*! 1.8%='*! '(! :%,*P%8*:>@(! :%(! ',!]>:'88':)%8*/%!/'!1:%(%&<*!'!5(D8*'+)8.:).8*+B!!"#M#!5+%_*$2%!'7$+,2*'#!

M)8%!=8%9':)%!E.'!:8''&%+!e*!+>/%!/'!-8*(!>()'8a+!/'+/'!',!=.()%!/'!;>+)*!/'!,%+!/%:'()'+! e*! +>/%! ',! /'(%&>(*/%! f78%9':)%! C@:8*)'+h! %8-*(>?*/%! /'+/'! Qc5$Q!Gn8'*!/'!c':(%,%-<*+!/'!,*!5(D%8&*:>@(!9!$%&.(>:*:>%('+!Q=,>:*/*+HA!'(!;>8)./!/',!:.*,!+'!e*(!'E.>=*/%!,*+!*.,*+!/'!%8/'(*/%8'+!:%(':)*/%+!*!8'/!v9!:%(':)*/%+!*,!'E.>=*&>'()%!*./>%;>+.*,!/',! *.,*i! *! )8*;a+!/'! ,%+! :.*,'+! +'!*::'/'!*!.(!'+=*:>%!;>8).*,! '(! ',! E.'! ',! =8%D'+%8*/%! /'=%+>)*! )%/*! ,*! >(D%8&*:>@(! (':'+*8>*! =*8*!>&=*8)>8! +.! :,*+'B! Q,! 78%9':)%! C@:8*)'+! +'! .('! ',! 78%9':)%! 7,*)@(A! :%(! .(!=,*()'*&>'()%! +>&>,*8!='8%!'(D%:*/%!*! *,.&(%+A!=.'+!',,%+! )*&P>a(!/>+=%('(!/'!.(!'+=*:>%!;>8).*,!*,!:.*,!=.'/'(!*::'/'8!/'+/'!:.*,E.>'8!%8/'(*/%8!:%(':)*/%!*!,*! 8'/B! 1(! ',! -8SD>:%! E.'!&%+)8*&%+! *! :%()>(.*:>@(! +'! ;>+.*,>?*! ,*! ';%,.:>@(! /',!78%9':)%!C@:8*)'+!'(!:.*()%!*!>(+)*,*:>@(!/'!'E.>=*&>'()%+!'(!,*+!*.,*+!G%P)'(>/%!/'!,*!$%&>+>@(!C':)%8>*,!/'!c':(%,%-<*+!/'!,*!5(D%8&*:>@(!9!,*+!$%&.(>:*:>%('+H[0!

!d8SD>:%!V0!1;%,.:>@(!/'!,*+!Q.,*+!C@:8*)'+B!

X+"0$-=#*;0+!Y,B3)$'&;#/+4%-/>?+2*+%&+!"5(/(2#*3%'6"&().*-%*7%'#"."89)/*-%*.)*:#$"&5)'(2#*;*.)/*!"5,#(')'("#%/?+<ZY2?+2*+E;;4FGG$'-#B;($?-[(?#/G(*.#R?4E4\04;(0*]$0=^'#=0/(;0'8_7;#=(.]OD_I-*$]/#%#$;_(.]A?++

Page 43: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [[!

"#"#!)%$*&$(,!6(+28,.!

7%8!%)8*!=*8)'!.(%!/'!,%+!=8%9':)%+!+>-(>D>:*)>;%+!'(!:.*()%!*,!.+%!/'!c5$!=*8*!,*!/%:'(:>*! e*! +>/%! ',! =8%9':)%! /'! /%:'(:>*! ;>8).*,! E.'! *88*(:*! '(! ',! :.8+%!VWW\tVWW^!*,!*=8%P*8+'!=%8!=8>&'8*!;'?!'(!(.'+)8*!.(>;'8+>/*/!,*!=%+>P>,>/*/!/'!:.8+*8! *+>-(*).8*+! '(! &%/*,>/*/! ;>8).*,B! 1(! ,*! 8'-,*&'()*:>@(! E.'! 8'-.,*! '+)*!=%+>P>,>/*/! +'! '+=':>D>:*! E.'! +@,%! =%/8S(! +'8! *+>-(*).8*+! %=)*)>;*+! 9t%! /'! ,>P8'!:%(D>-.8*:>@(B!4*+!*+>-(*).8*+!>&=*8)>/*+!'(!'+'!=8>&'8!*T%!'(!&%/*,>/*/!;>8).*,!D.'8%(0!!

c*P,*!\0!78>&'8*!%D'8)*!/'!*+>-(*).8*+!'(!&%/*,>/*/!;>8).*,!GVWW\tVWW^HB!

,@BP>:HK<:@! -:JKLH:?!

1:%,%-<*!/'!*-.*+!:%()>('()*,'+!J>%,%-<*!GVH!

1:%,%-<*!c'88'+)8'!

2>8'::>@(!/'!8':.8+%+!e.&*(%+!

1:%(%&<*!G[H!C%:>%,%-<*!/'!,*!%=>(>@(!=_P,>:*!

C%:>%,%-<*!/',!:%(+.&%!

2>+'T%!9!';*,.*:>@(!/'!&*)'8>*,!/>/S:)>:%!1/.:*:>@(!GVH!

78%-8*&*+!/'!D%8&*:>@(!,*P%8*,!'(!'()%8(%+!;>8).*,'+!

Q(S,>+>+!/',!=%/'8!`>,%+%D<*!GVH!

`>,%+%D<*!/'!,%+!;*,%8'+!

L>+)%8>*!/'!,*!,'(-.*!d8>'-*!4')8*+!GVH!

4>(-w<+)>:*!*=,>:*/*!*,!>(-,a+!

`>+>%,%-<*!/'!,*!:%&.(>:*:>@(!5()8*:',.,*8!N'/>:>(*!GVH!

L*:>*!.(*!+*,./!=*8*!)%/%+!'(!Crr5!

$%&=,'&'()%+!/'!&*)'&S)>:*+!x.<&>:*!GVH!

2>+'T%!-8SD>:%!/'!+>&.,*:>%('+!:>'()<D>:*+!9!)a:(>:*+!!1(!,*!';*,.*:>@(!8'*,>?*/*!/'!'+*!=8>&'8*!'F='8>'(:>*!G78'(/'+!9!$*+)*T'/*A!VWW^Y!$*+)*T'/*A!VWWbH! +'!&%+)8@A! '()8'!%)8*+! :%(:,.+>%('+A!E.'! ,*!&*9%8!E.'R*!/'! ,%+!=8%D'+%8'+!D.'!,*!D*,)*!/'!*=%9%!>(+)>).:>%(*,B!c*&P>a(!,*!';*,.*:>@(!&%+)8@!:>'8)*+!:*8'(:>*+!'(!,*!D%8&*:>@(!='/*-@->:*!/'!,%+!=8%D'+%8'+!=*8*!*P%8/*8!.(*!+>).*:>@(!/'!'(+'T*(?*!'(!,<('*B!4%+!&%/',%+!>&=,'&'()*/%+!D.'8%(0!!

Page 44: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [\!

c*P,*!^0!N%/',%+!>&=,'&'()*/%+!'(!,*!=8>&'8*!%D'8)*!;>8).*,B!

!

c*P,*!#0!MD'8)*!/'!*+>-(*).8*+!;>8).*,'+!=*8*!VWWgtVWWXB!

Page 45: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [^!

7*8*!',!:.8+%!VWWgtVWWX!,*!%D'8)*!e*!*.&'()*/%!:%(+>/'8*P,'&'()'A!e*+)*!.(!)%)*,!/'!["!*+>-(*).8*+!9!.(!&*+)'8!%D>:>*,!G'(!',!S8'*!/'!$$B!/'!,*!C*,./H\B!!"#R#!5+%_*$2%!)*!282%+1,!*.*$2+7&($,#!

J*R%! ',! :%(:'=)%! /'! 1(+'T*(?*! ]>8).*,! '(! ,*! *:).*,>/*/! +'! >()'-8*(! (%! +@,%! ,*+!+>).*:>%('+! /'! '(+'T*(?*! E.'! '(! +.! )%)*,>/*/! +'! /'+*88%,,*(! :%(! ',! *=%9%!/'! ,*+!)':(%,%-<*+!/'! ,*! >(D%8&*:>@(!9! ,*!:%&.(>:*:>@(A!+>(%! >-.*,&'()'! ,%+!=8%:'+%+!/'!'(+'T*(?*!E.'!+'!'(&*8:*(!'(!',!:%(:'=)%!/'!+'&>=8'+'(:>*,>/*/!G,%!E.'!'(!>(-,a+!+'! /'(%&>(*! fP,'(/'/i,'*8(>(-hHB! o! '+! ,*! +'&>=8'+'(:>*,>/*/! ',! &%/',%! e*:>*! ',!:.*,!(%+!:%(/.:'!',!1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8A!=.'+!+'!=%)'(:>*!',!8%,!).)%8>*,! /'! ,%+! /%:'()'+! .(>;'8+>)*8>%+! 9! +'! ='8-'T*!.(!&%/',%!='/*-@->:%! '(! ',!:.*,! .(*! /'! ,*+! ,*P%8'+! /%:'()'+! '+! ,*! +.='8;>+>@(! 9! +'-.>&>'()%! /'! ,*! *:)>;>/*/!*.)@(%&*!/'!,%+!*,.&(%+B!1(! '+)'! &*8:%! E.'! :%(D>-.8*! ',! &%/',%! /'! '(+'T*(?*! +.='8>%8A! e*:>*! ',! :.*,!:*&>(*(! )%/*+! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! '+=*T%,*+A! ,*+! c5$! e*(! /'! R.-*8! .(! =*=',!D.(/*&'()*,! +>! :%(+>/'8*&%+! +.+! =%+>P,>/*/'+! =*8*! D,'F>P>,>?*8! ,%+! :%()'F)%+! /'!*:).*:>@(!9!=*8*!=%/'8!*/*=)*8(%+!*! ,*+!(':'+>/*/'+!>(/>;>/.*,'+!/'! ,%+!*,.&(%+!*+<! :%&%! *+'-.8*8! .(!&*9%8! *R.+)'! '()8'! ,*! D%8&*:>@(! .(>;'8+>)*8>*! 9! ',!&.(/%!=8%D'+>%(*,!9!/'!'&=,'%!*,!:.*,!+'!'(D8'()*8S(!(.'+)8%+!*,.&(%+B!Q.(E.'! ',!&%/',%! /'! ).)%8<*! ',':)8@(>:*! '+)S! 9*! >&=,*()*/%! /'! D%8&*! %D>:>*,! '(!*,-.(*+!.(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+!G$S/>?A!j*.&'!5!/'!$*+)',,@(A!C';>,,*As!9!*e%8*!'(!N.8:>*HA! '(! :*+>! )%/*+! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! v>(:,.>/*! ,*!(.'+)8*i!&.:e%+!=8%D'+%8'+!/'!D%8&*!e*P>).*,!8'+=%(/'(!:%(+.,)*+!*!)8*;a+!/'!,*!8'/!:%(!e'88*&>'()*+!:%&%!',!:%88'%! ',':)8@(>:%A! ',! :e*)! %! ,*! ;>/'%:%(D'8'(:>*B! 1(! *,-.(*+! .(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+!:.'()*(!9*!:%(!.(!=,*(!=*8*!,*!=8%&%:>@(!/'!,*!).)%8<*!',':)8@(>:*!E.'!'+)S! D.(:>%(*(/%! :%(! *,)%+! <(/>:'+! /'! +*)>+D*::>@(! )*()%! =%8! =*8)'! /'! =8%D'+%8'+!:%&%!/'!*,.&(%+B!1+)'! =8%9':)%A! =%8! )*()%A! (%! +@,%! =8%&.';'! .(*! =8%=.'+)*! /'! >()'8a+! =*8*! ,*!.(>;'8+>/*/!+>(%!E.'!8'+=%(/'!/'!D%8&*!'D':)>;*!*!,*!(':'+>/*/!/'!8':%(%:>&>'()%!%D>:>*,!/'!,*+!>(>:>*)>;*+!E.'!,%+!=8%D'+%8'+!&S+!>((%;*/%8'+!9*!'+)S(!=%(>'(/%!'(!&*8:e*B! 2'! >-.*,!&%/%! 8'+=%(/'! *! .(*! 'F>-'(:>*! /'! (.'+)8%! *,.&(*/%! E.'! :%(!:*/*! ;'?! &*9%8! D8':.'(:>*! 8':.88'! *,! :%88'%! ',':)8@(>:%! =*8*! e*:'8! *,-.(*+!:%(+.,)*+! =.().*,'+! E.'! (%! 'F>-'(! /'! ,*! :%&.(>:*:>@(! =8'+'(:>*,! 9! ,'+! ';>)*!/'+=,*?*&>'()%+!*!;':'+!>((':'+*8>%+B!L*!/'!E.'/*8! :,*8%!E.'!(%! +'!=8')'(/'! ,*! ',>&>(*:>@(!/'! ,*! ).)%8<*! )8*/>:>%(*,! v!=8'+'(:>*,i! +>(%! _(>:*&'()'! ,*! :%&=*)>P>,>/*/! /'! a+)*! :%(! &%/',%+! *! />+)*(:>*!*=%9*/%+! '(! ',! .+%!/'!c5$! 9! +@,%! =*8*! *E.',,%+! =8%D'+%8'+! E.'! ,%! :%(+>/'8'(!/'!>()'8a+A!'(!(>(-_(!:*+%!:%&%!>&=%+>:>@(!*! ,*! )%)*,>/*/!/',!=8%D'+%8*/%!G*,-%!E.'!=%/8<*! :%(+>/'8*8+'! +@,%! :%&%! %=:>@(! *! &'/>%! %! ,*8-%! =,*?%A! ='8%! (%! '(! ,*!*:).*,>/*/HB!4*!=8%=.'+)*!+'!:%(:8')*!'(!,%+!+>-.>'()'+!*+=':)%+B!"B!MJj1c5]M0!5&=,'&'()*8!.(!&%/',%!&>F)%!/'!8'*,>?*:>@(!/'!,*!*::>@(!).)%8>*,!=%8!=*8)'!/',! M+"&;0/+I&$(%(;&.0/+40'+#%+`($#''#$;0'&.0+.#+2/;-.(0/?+

Page 46: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [#!

=8%D'+%8*/%! /'! ,*! .(>;'8+>/*/! E.'! ;%,.()*8>*&'()'! +'! */+:8>P*! *! '+)'!=8%9':)%B! 2'! D%8&*! +>&=,'! :%(+>+)'! '(! ,*! 8'/.::>@(! /'! ,*+! e%8*+! /'! ).)%8<*!=8'+'(:>*,! +>! ',! =8%D'+%8! +'! :%&=8%&')'! *! 8'*,>?*8! ).)%8<*+! *! )8*;a+! /'!e'88*&>'()*+!)','&S)>:*+B!!VB! 5U$1Uc5]M! 7QZQ! 14! 7ZM`1CMZQ2M0! Z123$$5yU! 214! LMZQZ5M!7Z1C1U$5Q4!21!c3cMZzQB!U.'+)8*!=8%=.'+)*!:%(+>+)'!'(!.(*!8'/.::>@(!/',!^Wu!/',!e%8*8>%!=8'+'(:>*,!/'!*)'(:>@(!*!*,.&(%+!+>!+'!*+.&'!',!:%&=8%&>+%!/'!8'+=%(/'8!,*+!:%(+.,)*+!/'! ,%+! *,.&(%+! 8'*,>?*/*+! *! )8*;a+! /'! ,*! e'88*&>'()*! /'! f).)%8<*h! E.'! '+)S!>(:,.>/*!'(!(.'+)8*!=,*)*D%8&*!C3NQB!1+%!D*:>,>)*8S!',!:%()8%,!/'!,*!*:)>;>/*/!9!:%()8>P.>8S! *,! .+%! /'! %)8*+! e'88*&>'()*+! /'! ,*+! E.'! />+=%('&%+! '(! ,*!=,*)*D%8&*!:%&%!,%+!D%8%+!%!',!:e*)B!!Q+<!=.'+A! ,*!=8%=.'+)*! +'! :%(:8')*!/',! +>-.>'()'!&%/%0! ,%+!=8%D'+%8'+!E.'! +'!:%&=8%&')*(! *! 8'*,>?*8! ).)%8<*+! *! )8*;a+! /'! C3NQ! 8'/.:>8S(! +.! e%8*8>%!=8'+'(:>*,!/'!*)'(:>@(!*!*,.&(%+!.(!^WuB!1(!',!:*+%!&S+!e*P>).*,!E.'!'+!',!/'!,%+!=8%D'+%8'+!*!)>'&=%!:%&=,')%!',!e%8*8>%!=8'+'(:>*,!/'!*)'(:>@(!*!*,.&(%+!+'8S!/'![!e%8*+!G'(!,.-*8!/'!,*+!#!*:).*,'+HB!![B!$MN7ZMN5CM!214!7ZM`1CMZQ2MB!4%+! =8%D'+%8'+! E.'! *+.&*(! '+)'! :%&=8%&>+%! '+)*8S(! %P,>-*/%+! *! 8'+=%(/'8!*/':.*/*&'()'! )%/*+! ,*+!:%(+.,)*+!8'*,>?*/*+!=%8! ,%+!*,.&(%+!*! )8*;a+!/'! ,*!e'88*&>'()*!/'!f).)%8<*h!/'!(.'+)8*!=,*)*D%8&*!C3NQ!'(!.(!=,*?%!&SF>&%!/'!\g! e%8*+! '(! ',! &*8-'(! /'! ,.('+! *! ;>'8('+! '(! ',! ='8>%/%! ,':)>;%B! $%&%! '+!';>/'()'A!',!:%&=8%&>+%!(%!>(:,.9'!D>('+!/'!+'&*(*!(>!='8>%/%+!;*:*:>%(*,'+B!!\B!7ZM$125N51UcMB!4%+! =8%D'+%8'+! /'P'8S(! >(/>:*8! *,! 2'=*8)*&'()%! +.! />+=%(>P>,>/*/! =*8*! ,*!8'*,>?*:>@(!/'!).)%8<*+!',':)8@(>:*+B!1(!',!&%&'()%!/'!e*:'8!=_P,>:%!',!e%8*8>%!/'! *)'(:>@(! *! *,.&(%+! +>-.>'(/%! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! e*P>).*,'+! '(! :*/*!D*:.,)*/!G=.'8)*!/',!/'+=*:e%A!)*P,@(!/'!*(.(:>%+A!=S->(*!O'PAsHA!+'!>(/>:*8S!/'! D%8&*! 'F=,<:>)*! )*()%! ',! e%8*8>%! =8'+'(:>*,! :%&%! ,*! />+=%(>P>,>/*/! /'! ,*!).)%8<*!',':)8@(>:*!*!)8*;a+!/'!C3NQB!Q,! :%(:,.>8! ',! :.8+%A! /'+/'! nc5$Q! +'! =%/8S(! D*:>,>)*8! ,*+! '+)*/<+)>:*+! /'! ,%+!=8%D'+%8'+!E.'!e*9*(!.)>,>?*/%!'+)'!+>+)'&*B!C'8S!*:%(+'R*P,'!E.'!,*!3(>/*/!/'!$*,>/*/! >(:%8=%8'! .(! <)'&! /'! ';*,.*:>@(! 8'D'8>/%! *! '+)'! *+=':)%! '(! +.+!:.'+)>%(*8>%+!=*8*!,*!';*,.*:>@(!/%:'()'B!!1(! ',! :.8+%! VWWXtVW"W! '(! ',! :.*,! e*! :%&'(?*/%! *! =%('8+'! '(! &*8:e*! '+)*!>(>:>*)>;*!+'!e*(!*/e'8>/%!*,!=8%9':)%!&S+!/'!gWW!=8%D'+%8'+A! ,%!E.'!+>-(>D>:*!.(!=%8:'()*R'!:'8:*(%!*,!^Wu!/',!)%)*,!/'!=8%D'+%8*/%!/'!,*!3(>;'8+>/*/B!Q/'&S+!+'!e*!'/>)*/%!.(*!-.<*!/'!:%(+'R%+!9!%8>'()*:>%('+!=*8*!,*!8'*,>?*:>@(!/'!,*+!).)%8<*+B!C'! */&>(>+)8@! .(! :.'+)>%(*8>%! :.9%+! 8'+.,)*/%+! &%+)8*8%(! *,)%+! <(/>:'+! /'!+*)>+D*::>@(!:%(!'+)'!&%/',%!/'!).)%8>?*:>@(!/',!*,.&(*/%A!*+<!:%&%!',!>()'8a+!/',!

Page 47: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [b!

=8%D'+%8*/%!'(!:%()>(.*8!',!:.8+%!=8@F>&%B!!

"#`#!5%+2,.!%$a!

1,!=8%9':)%!M71U!$M3ZC1!IQZ1!)>'('!+.!%8>-'(!'(!',!N*++*:e.++')+!5(+)>).)'!%D!c':e(%,%-9! G'(! :%,*P%8*:>@(! :%(! ,*! `.(/*:>@(! I>,,>*&! *(/! `,%8*! L'O,'))! 9! ,*!`.(/*:>@(!Q(/8'O!IB!N',,%(HB!1(!*P8>,!/'!VWW"!'+)'! 5(+)>).)%!=8%&.';'! ,*! >/'*!/',!*::'+%!,>P8'!*!,*! >(D%8&*:>@(!'()'(/>/*!:%&%!:.8+%+!*::'+>P,'+!'(!8'/!P*R%!',!(%&P8'! /'! M='(! $%.8+'! I*8'! GM$IHB! 1+! .(! 'R'&=,%! &S+! /'! ,*+! (.&'8%+*+!>(>:>*)>;*+! E.'! P*R%! ',! :%(:'=)%! /'! ,*!O'P! VBW! =8%&.';'(! ',! .+%! :%&=*8)>/%! /'!8':.8+%+A! ',! ,>P8'! *::'+%! *! 8':.8+%+A! ,*! 8'.)>,>?*:>@(! /'! >(D%8&*:>@(! 9! ,*!:%,*P%8*:>@(!*!)8*;a+!/'!,*+!8'/'+B!Q+<!=.'+A!',!%PR')>;%!>(>:>*,!/',!=8%9':)%!'+!f=8%=%8:>%(*8!.(!*::'+%!,>P8'A!+'(:>,,%!9!:%e'8'()'! *! ,%+! &*)'8>*,'+! /%:'()'+! =*8*! '/.:*/%8'+! /',! +':)%8! (%! ,.:8*)>;%A!'+)./>*()'+! 9! *.)%/>/*:)*+! /'! )%/%! ',! &.(/%hA! *! ,%! E.'! +'! *T*/'! .(! +'-.(/%!%PR')>;%!:'()8*/%!'(! ,*!(':'+>/*/!/'!f:8'*8!.(!&%;>&>'()%!D,'F>P,'!P*+*/%!'(!.(!&%/',%!'D>:>'()'!E.'!%)8*+!.(>;'8+>/*/'+!=.'/*(!'&.,*8!*!,*!e%8*!/'!=.P,>:*8!+.+!=8%=>%+!&*)'8>*,'+! ='/*-@->:%+! -'('8*(/%! +>('8->*+! 9! '+=*:>%+! /'! :%,*P%8*:>@(h!Ge))=0tt%:OB.(>;'8+>*B(')t'+t:%(:'=)%B=e=HB!7*8*!&S+! >(D%8&*:>@(!+%P8'!',!M$I!+'!=.'/'(!;>+>)*8!,*!O'P!/',!N5ciM$I!Ge))=0tt%:OB&>)B'/.H!9!/',!M$I!$%(+%8:>%!Ge))=0tt%:O:%(+%8)>.&B%8-H!B!1,!=8%9':)%!)>'('!:*8S:)'8!&.,)>/>+:>=,>(*8A!=%8!,%!:.*,!=.'/'(!'(:%()8*8+'!:.8+%+!/'!:.*,E.>'8*!/'!,*+!S8'*+!/'!:%(%:>&>'()%!9!:%(!/>;'8+%+!D%8&*)%+B!4*! 3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*A! */e'8>/*! *,! :%(+%8>%! 3(>;'8+>*iM$I! /'+/'! VWWbA! '(!VWWg! >(>:>@! ,*! =8'=*8*:>@(! /'! +.! =%8)*,! M$I! E.'! D>(*,&'()'! +'! =.P,>:@! '(!+'=)>'&P8'!/'!'+'!&>+&%!*T%B!1,!=8%9':)%!'(!(.'+)8*!.(>;'8+>/*/!'+!:%%8/>(*/%!/'+/'! ',! ]>:'88':)%8*/%! /'! 5((%;*:>@(! 9! $%(;'8-'(:>*! 1.8%='*! 9! :.'()*! :%(! ',!*=%9%!/'!nc5$Q!Gn8'*!/'!c':(%,%-<*+!/'!,*!5(D%8&*:>@(HB!1(! .(*! =8>&'8*! D*+'! /'! )8*P*R%! +'! >()'-8*8%(! ,%+! =8%D'+%8'+! P'('D>:>*8>%+! /'! ,*!*9./*!/'!,*!f$%(;%:*)%8>*!=*8*!,*!78%/.::>@(!/'!N*)'8>*,'+!=*8*!',!2'+*88%,,%!/',!$*&=.+!]>8).*,!/'!,*!3N3h!*+<!:%&%!,%+!=8%D'+%8'+!;%,.()*8>%+!/'!*+>-(*).8*+!/'!,*!%D'8)*!;>8).*,!9!*+>-(*).8*+!'(!>(-,a+B!1,!=8%:'+%!/'!>(:%8=%8*:>@(!*,!M$I!'F>-'!8';>+*8!,%+!:%()'(>/%+!=*8*!-*8*()>?*8!,*!=8%=>'/*/!>()',':).*,!/'!,%+!8':.8+%+!*+<!:%&%!+.!%=)>&>?*:>@(!=*8*!-*8*()>?*8!+.!:*,>/*/!:>'()<D>:*A!)a:(>:*!9!='/*-@->:*B!C.!=.P,>:*:>@(!+'!8'*,>?*!:%(!,>:'(:>*!$8'*)>;'!$%&&%(+!9!+'!D%8&*,>?*!:%(!,*!D>8&*!/'!.(!:%()8*)%!'()8'!,%+!=8%D'+%8'+!9!',!Z':)%8!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!:%()8*)%!'(!',!:.*,!+'!*.)%8>?*!,*!=.P,>:*:>@(!9!+'!*+.&'!,*!*.)%8<*!/',!&*)'8>*,!/%:'()'B!c8*+!.(*!=8>&'8*!:%(;%:*)%8>*!/'!8'*,>?*:>@(!/'!&*)'8>*,'+!'(!',!:.8+%!VWWbiVWWgA!',!=%8)*,!/'!,*!3(>;'8+>/*/!+'!e*!>/%!:%(+%,>/*(/%!/'!D%8&*!=8%-8'+>;*!e*+)*!,,'-*8!e*+)*! ,*+! &S+! /'! #W! :%(! E.'! :.'()*! '(! ,*! *:).*,>/*/A! e*P>'(/%! +>/%! )%/*+! ',,*+!';*,.*/*+! *()'+! /'! +.! =.P,>:*:>@(! =*8*! -*8*()>?*8! .(%+! &<(>&%+! /'! :*,>/*/! '(!)%/%+!,%+!:%()'(>/%+!=.P,>:*/%+!'(!(.'+)8%!=%8)*,!M$IB!!

Page 48: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [g!

!`>-.8*![B!7%8)*,!M$I!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!Ge))=0tt%:OB.&B'+H!

!o! '+)*! :*,>/*/! e*! +>/%! 8':%(%:>/*! /'+/'! >(+)*(:>*+! +.='8>%8'+A! =.'+! /'! ,*+!*+>-(*).8*+!E.'!+'!>(:%8=%8*8%(!*,!=%8)*,!'(!'+*!=8>&'8*!:%(;%:*)%8>*A!/%+!/'!',,*+!%P).;>'8%(! =8'&>%+! '(! ,*! :%(;%:*)%8>*! /',!N>(>+)'8>%! /'! $>'(:>*! '! 5(;'+)>-*:>@(!GN5$55UHB!C'!/':,*8@!d*(*/%8!/'!,*!55!1/>:>@(!/',!78'&>%!N5$5UUi3U5]1ZC5Q!*!,*!>(>:>*)>;*!M$I!*!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!=%8!,*!*+>-(*).8*!fNa)%/%+!Q,)'8(*)>;%+!*!,*!1F='8>&'()*:>@(!Q(>&*,hA!:%%8/>(*/*!=%8!',!=8%D'+%8!2>'-%!Z%&'8%!d*8:<*A!9!*/'&S+! +'! %P).;%! .(! Q::a+>)! =%8! ',! S8'*! /'! :%(%:>&>'()%! /'! $>'(:>*+! =%8! ,*!*+>-(*).8*! f1:%,%-<*!/'!Q-.*+!$%()>('()*,'+hA! :%%8/>(*/*!=%8! ,*!=8%D'+%8*!N*8<*!4.>+*!C.S8'?!Q,%(+%B!!

!`>-.8*!\B!7%8)*/*!*+>-(*).8*!Na)%/%+!Q,)'8(*)>;%+!*!,*!1F='8>&'()*:>@(!Q(>&*,!

GVWWgHA!78>&'8!78'&>%!N5$5UUi3U5]1ZC5Q!VWWgB!

Page 49: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [X!

1(!,*+!:%(;%:*)%8>*+!+>-.>'()'+!/',!=8%9':)%!+'!e*(!>/%!>(:%8=%8*(/%!*+>-(*).8*+!'()'8*+! '(! D%8&*)%! P>,>(-w'A! *+<! :%&%! *+>-(*).8*+! /'! )'&*+! )8*(+;'8+*,'+! 9! ,*!=%+>P>,>/*/! /'! /'+*88%,,*8! :%()'(>/%+! :%(! =8%D'+%8'+! /'! +':.(/*8>*B! Q+<A! '(! ,*!:%(;%:*)%8>*! /'! VWWX! =*8*! =8%9':)%+! *! ,,';*8! *! :*P%! '(! ',! :.8+%! VWWXiVW"W! +'!>(:,.9'(! /%+! :*)'-%8<*+! /'! =8%9':)%! :%&=,'&'()*8>*+! *! ,%+! =8>&'8%+! =*+%+! /',!=%8)*,0!

*H 1(! =8>&'8! ,.-*8! ,*! =.P,>:*:>@(! '(! ',! =%8)*,! /'! :.8+%+! E.'! +>8;*(! /'!=.'()'! '()8'! ',! J*:e>,,'8*)%! 9! ,*! '(+'T*(?*! .(>;'8+>)*8>*! G*! &%/%! /'!:.8+%+! /'! >()8%/.::>@(! %! f:.8+%+! WhHB! 2'! '+)'! &%/%A! ,%+! :%()'(>/%+!=.P,>:*/%+! =%/8S(! +'8;>8! *! ,%+! *,.&(%+! .(>;'8+>)*8>%+! :%&%! 8'=*+%! %!:%&%!>()8%/.::>@(!*!*+>-(*).8*+!/'!+.!=,*(!/'!'+)./>%+!.(>;'8+>)*8>%B!1(!'+)'! :*+%A! ',! 'E.>=%!/'!/'+*88%,,%! /'! ,%+!&*)'8>*,'+! /'P'8S! :%&=.'+)%!=%8! =8%D'+%8*/%! /'! *&P%+! (>;','+! GJ*:e>,,'8*)%! 9! 3(>;'8+>/*/HA!/'P>'(/%!+'8!:%%8/>(*/%!=%8!.(!=8%D'+%8!.(>;'8+>)*8>%B!

PH o!'(!+'-.(/%!,.-*8!',!/'+*88%,,%!/'!&*)'8>*,!*./>%;>+.*,!=%8!=*8)'!/'!,%+!/%:'()'+! =*8*! ',! /'+*88%,,%! /'! .(*! *+>-(*).8*A! =./>'(/%! ','->8! ,*!=%+>P>,>/*/! /'0! *H! -8*P*:>@(! '(! />8':)%! /'! :,*+'+Y! PH! -8*P*:>@(! '(!'+)./>%Y! %! P>'(! :H! :%&P>(*8! *&P*+! =%+>P>,>/*/'+B! 4*! '+)8.:).8*! /'!:%()'(>/%+! D>(*,! +'!=.P,>:*8S!'(!',!=%8)*,!M$I!9!/'+/'!*e<! +'!'(,*?*8S!:%(! ,*! >(D%8&*:>@(! *./>%;>+.*,! E.'! '+)*8S! *,&*:'(*/*! v'! >-.*,&'()'!*::'+>P,'i!'(!',!=%8)*,!c]!Ge))=0tt);B.&B'+HB!

Q/'&S+!/'!,%+!=8'&>%+!%)%8-*/%+!=%8!',!N5$5UA!(.'+)8*!.(>;'8+>/*/!:.'()*!:%(!+.!=8%=>%! =8'&>%! =*8*! ',! :.*,! +'! +%,>:>)*! ,*! =*8)>:>=*:>@(! /'! =8%D'+%8'+! :%(!'F='8>'(:>*!'(!,*!=.P,>:*:>@(!'(!',!=%8)*,!M$IB!1,!78'&>%!/'!,%+!:.8+%+!=.P,>:*/%+!'(!VWWX!e*!:%88'+=%(/>/%!*!,*!*+>-(*).8*!fQ:)>;>/*/!`<+>:*!=*8*!,*!C*,./hA!/'!7'/8%!n(-',!4@='?!N>T*88%!GS8'*!/'!$>'(:>*+!C%:>*,'+HA!+>'(/%!:%(:'/>/%!.(!*::a+>)!*!,*!*+>-(*).8*! /'! U>:%,S+! 3P'8%! :%(! ',! )<).,%! /'! f2>;'8+>/*/! Q(>&*,h! GS8'*! /'!$>'(:>*+HB!!U*6%,%*,+*$%2$&-"#:2Z*

Q! ,%! ,*8-%! /'! '+)%+! _,)>&%+! *T%+! /'+/'! ',! ]>:'88':)%8*/%! /'! 5((%;*:>@(! 9!$%(;'8-'(:>*!1.8%='*!+'!e*(!/'+*88%,,*/%!/>;'8+%+!=8%9':)%+!E.'!8'+.&>&%+!'(!',! +>-.>'()'! '+E.'&*! GD>-.8*! ^HB! 7*8*! ',,%! e'&%+! :%()*/%! :%(! ,*! ! >&=8'+:>(/>P,'!:%,*P%8*:>@(! /'! nc5$Q! 9! )*&P>a(! :%(! ,*! :%,*P%8*:>@(! /'! %)8%+! :%&=*T'8%+! E.'!e*(! )8*P*R*/%! :%(! (%+%)8%+! '(! ,*+! />D'8'()'+! >(>:>*)>;*+! E.'! e'&%+! '&=8'(/>/%A!/'+)*:*(/%!*E.<!*,!j'D'!/'!,*!3(>/*/!/'!`%8&*:>@(!*!2>+)*(:>*!/',!5$1A!*,!2>8':)%8!/',! 2'=*8)*&'()%!2M1! 9! *,! d8.=%! /'! 5(;'+)>-*:>@(! /'! c':(%,%-<*! 1/.:*)>;*A! *+<!:%&%!(.&'8%+%+!=8%D'+%8'+!E.'!*!)<).,%!>(/>;>/.*,!e*(!:%,*P%8*/%!'(!,*+!/>+)>()*+!>(>:>*)>;*+B

Page 50: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \W!

!!!!

Page 51: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \"!

R#!3,+$%!)*!)*',++%..%!)*!.,!*&'*b,&c,!6(+28,.T!5+%58*'2,'!

7*8*! :%(+'-.>8!E.'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*! +'! >(;%,.:8'! '(!.(!=8%:'+%! 8'*,!/'!:*&P>%! '(! :.*()%! *,! .+%! /%:'()'! /'! ,*+! c5$! '+! (':'+*8>%! *8)>:.,*8! .(! =,*(! /'!*:).*:>%('+!'(!',!E.'!(':'+*8>*&'()'!+'!e*!/'!:%()*8!:%(!/>D'8'()'+!+'8;>:>%+!9!+'!e*(! /'! :%%8/>(*8! :%&=')'(:>*+! E.'! *:).*,&'()'! +'! '(&*8:*(! '(! />+)>()%+!;>:'88':)%8*/%+B!C'!e*!/'!*+.&>8! ,*!=8%&%:>@(!/'! ,*!'(+'T*(?*!;>8).*,!:%&%!.(%!/'! ,%+!%PR')>;%+!:,*;'+!/',!=,*(!'+)8*)a->:%!/'! ,*!.(>;'8+>/*/!9!+'!e*!/'!'()'(/'8!E.'!.(!*=%9%!'F=,<:>)%! 'F>-'! ',!/>+'T%!/'!.(*!=%,<)>:*!P*+*/*!'(! ,*! :%,*P%8*:>@(!/%:'()'!9!,*!:%%8/>(*:>@(!>(+)>).:>%(*,A!*+<!:%&%!.(!:*=<).,%!'+=':<D>:%!/'!D%(/%+!/'+)>(*/%+!*!',,%B!1,! *(S,>+>+! /'! ,*! >()'-8*:>@(! /'! c5$! '(! ,*! '(+'T*(?*! 'F:'/'A! =.'+A! ,%+! *+=':)%+!'F:,.+>;*&'()'! /%:'()'+B! 1(! =*,*P8*+! /'! Q/',,! G"XXbH0! f,*! &*)'8>*,>?*:>@(! /'!*,-.(*+! /'! ,*+! =%+>P>,>/*/'+! E.'! +'! ;>+,.&P8*(! '(! ,*+! (.';*+! )':(%,%-<*+!/'='(/'8S(!&S+!/'!/':>+>%('+!=%,<)>:*+!9!/'!:%&=8%&>+%+! >(+)>).:>%(*,'+!E.'!/'!*;*(:'+!)':(%,@->:%+!%!/'!,*!/>+=%(>P>,>/*/!/'!&'/>%+B!4*+!>(+)>).:>%('+!'/.:*)>;*+!)>'('(!.(*!e>+)%8>*!&.9!,*8-*!9!.(!:%(R.()%!&.9!*+'()*/%!/'!=8S:)>:*+B!Q!,%!,*8-%!/'! +>-,%+! +'! e*(! :%(+%,>/*/%! .(*! +'8>'! /'! D%8&*+! /'! e*:'8! ,*+! :%+*+! E.'! +%(!/>D<:>,'+! /'! :*&P>*8! *! :%8)%! =,*?%B! 1(! )'8&>(%,%-<*! D<+>:*A! />8<*&%+! E.'! ,*! &*+*!>('8:>*,! /'! ,*+! >(+)>).:>%('+! '+! '(%8&'! 9! E.'! +'! 8'E.>'8'! .(*! -8*(! :*()>/*/! /'!'('8-<*!=*8*!e*:'8,*!:*&P>*8!/'!/>8'::>@(!%!*:','8*8!+.!&*8:e*hB!o! (%! +@,%! -8*(! :*()>/*/! /'! '('8-<*A! :%&%! :>)*! Q/',,A! +>(%! )*&P>a(! .(*! =%,<)>:*!>(+)>).:>%(*,! :,*8*! '(! ,*! :.*,! +'! :%%8/>('(! ,%+! />+)>()%+! ]>:'88':)%8*/%+! :%(!:%&=')'(:>*+!'(!/%:'(:>*!;>8).*,A!=.'+!'+!.(*!>((%;*:>@(!E.'!+'!;'!>(D,.>/*!)*()%!=%8!:.'+)>%('+!/'! >(D8*'+)8.:).8*!:%&%!=%8!*+=':)%+!/'! >((%;*:>@(!'/.:*)>;*A!/'!=,*('+!/'!'+)./>%+A!/'!(%8&*)>;*+A!/'!=%,<)>:*+!/'!>(:'()>;%+A!/'!8':.8+%+!/'!*=%9%!G&*)'8>*,'+!9!e.&*(%+HAs!1(!,*!=8%=.'+)*!E.'!*8)>:.,*&%+A!=,*()'*&%+!',!*(S,>+>+!/'! />+)>()%+! ','&'()%+! >&=,>:*/%+! '(! '+)'! :*&P>%A! ='8%! :8''&%+! E.'!%8-*(>?*)>;*&'()'!/*8<*!+'()>/%!*!'+)'!=8%9':)%!.(!+'8;>:>%!'+=':<D>:%!/'!*=%9%!*!,*!/%:'(:>*!*=%9*/*!'(!c5$!/'+/'!',!:.*,!+'!:%%8/>(*+'0!B ',!)8*P*R%!/'!,%+!'E.>=%+!)a:(>:%+!9!',!)8*P*R%!/'!,%+!-8.=%+!/'!*=%9%!=*8*!,*!=8%/.::>@(!/'!8':.8+%+Y!B ,*! >(;'+)>-*:>@(! 9! ',! +'-.>&>'()%! /'! ,*+! 'F='8>'(:>*+! /'! /%:'(:>*! '(! 8'/!G)*()%!/'!-8*/%!:%&%!/'!=%+)-8*/%HY!B ';*,.*:>@(! /',! .+%! /'! ,*+! c5$! '(! (.'+)8*! .(>;'8+>/*/! G(%! +@,%! =*8*! ,*!/%:'(:>*!'(!8'/!+>(%!/'!D%8&*!-'('8*,>?*/*A!%P+'8;*(/%!+.!.+%!)*()%!'(!',!&*8:%!/'!.(!&%/',%!+'&>=8'+'(:>*,!:%&%!'(!,*+!:,*+'+!)8*/>:>%(*,'+HY!B ,*+!(%8&*)>;*+!+%P8'!/%:'(:>*!'(!8'/!/'!,*!3(>;'8+>/*/!E.'!*D':)*(!)*()%!*!:.'+)>%('+! */&>(>+)8*)>;*+! :%&%! %8-*(>?*)>;*+! G,*! '+)8.:).8*! */&>(>+)8*)>;*! 9!%8-*(>?*)>;*! /'! (.'+)8*! .(>;'8+>/*/! 8'+=%(/'! *! .(! &%/',%! )8*/>:>%(*,! /'!'(+'T*(?*!=8'+'(:>*,A!=%8!,%!E.'!>(:%8=%8*8(%+!*!&%/',%+!>((%;*/%8'+!'F>->8S!.(!'+D.'8?%! >&=%8)*()'!/'! */*=)*:>@(!/'!(.'+)8%+! +>+)'&*+!/'! -'+)>@(! *:*/a&>:*! 9!(%8&*)>;*+A! *+<! :%&%! ,*! */&>(>+)8*:>@(! 9! ,*! %8-*(>?*:>@(! /%:'()'0! =8%9':)%+!&.,)>/>+:>=,>(*8'+A! -8.=%+! D,'F>P,'+A! 8%,'+! /%:'()'+! 9! ).)%8>*,'+A! =8%9':)%+!>()'8.(>;'8+>)*8>%+AsHY!!B =,*('+! =*8*! >(:'()>;*8! ',! .+%! /'! ,*+! c5$! G-8.=%+! :%,*P%8*)>;%+! =*8*! ,*!=8%/.::>@(! /'! &*)'8>*,! />->)*,A! 8'=%+>)%8>%+! /'! 8':.8+%+! '/.:*)>;%+A! ).)%8<*!

Page 52: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \V!

',':)8@(>:*AsHY!B !%! )*&P>a(! ',! />+'T%! 9! /'+*88%,,%! /'! =,*('+! '+=':<D>:%+! /'! D%8&*:>@(! /',!=8%D'+%8*/%! =*8*! ',! .+%! /'! c5$A! )*()%! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! /'! ,*! D%8&*:>@(!='8&*('()'!:%&%!/'+/'!,*!(':'+>/*/!/'!D%8&*:>@(!>(>:>*,!/',!=8%D'+%8*/%!(%;',B!3(!+'8;>:>%A!'(!/'D>(>)>;*A!E.'!'(!'+)8':e*!:%,*P%8*:>@(!:%(!nc5$QA!=.'/*!*-,.)>(*8!,%+! />+)>()%+! *+=':)%+! E.'! e*(! /'! :%(D,.>8! '(! .(*! *.)a()>:*! *=.'+)*! =%8! ,*!8'(%;*:>@(! /%:'()'! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*! *=%9*/*! '(! ',! .+%! /'! ,*+!)':(%,%-<*+!/'!,*!>(D%8&*:>@(!9!,*!:%&.(>:*:>@(!'(!',!:%()'F)%!/'!.(*!+%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%!9!/'!.(!+>+)'&*!/'!'(+'T*(?*!+.='8>%8!E.'!&>8*!e*:>*!',!D.).8%B!1+)'!+'8;>:>%! =%/8<*! +'-.>8! ',! &%/',%! /'! %)8*+! .(>;'8+>/*/'+! /%(/'! 9*! +'! e*!:%(+%,>/*/%A! :%&%! ',! $1Uc! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! j*>&'! 5!Ge))=0ttOOOB.R>B'+t=8%R':)'+t)>:t:'()tH!%!',!CQ]!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!C';>,,*B!2'! D%8&*! &S+! :%(:8')*A! >(:,.>&%+! *! :%()>(.*:>@(! .(! '+E.'&*! /'! *+=':)%+! E.'!/'P'8<*(! >(:,.>8+'!'(!.(!=,*(!-,%P*,!/'!*:).*:>%('+!=*8*!=8%&%;'8! ,*!'(+'T*(?*!;>8).*,!'(!,*!3N3B!Q+<A!+'!/'P'8<*(!)8*P*R*8!*+=':)%+!8',*:>%(*/%+!:%(0!*H!>(D8*'+)8.:).8*!)':(%,@->:*!9!'E.>=*&>'()%+!

! e'88*&>'()*+!)','&S)>:*+!! 'E.>=*&>'()%+!/'!*.,*+!9!'+=*:>%+!! =%,<)>:*!/'!'E.>=*&>'()%+!/'!='8+%(*,!/%:'()'!'!>(;'+)>-*/%8!! 8'=%+>)%8>%+!/'!8':.8+%+!'/.:*)>;%+!/>->)*,'+!GM1ZH!

PH!=8%D'+%8*/%!! =,*('+! /'! D%8&*:>@(! =*8*! ',! .+%! /'! c5$! G:%(! *)'(:>@(! '+=':<D>:*! *! ,*!

D%8&*:>@(!/'!=8%D'+%8*/%!(%;',H!! =,*(!/'!>(:'()>;%+!=*8*!',!.+%!/',!:*&=.+!;>8).*,!! =,*(!/'!=8%&%:>@(!/'!,*!).)%8<*!',':)8@(>:*!! -8.=%+! :%,*P%8*)>;%+! 9! &.,)>/>+:>=,>(*8'+! /'! =8%/.::>@(! /'! 8':.8+%+!

/>->)*,'+!! 8'/'D>(>:>@(!/'! 8%,'+!=8%D'+>%(*,'+! )'(>'(/%!'(! :.'()*! ,*+!(':'+>/*/'+!

/'!.(!'+=*:>%!;>8).*,!/'!'(+'T*(?*!G:%%8/>(*/%8'+A!=8%D'+%8'+A!).)%8'+A!)a:(>:%+A!*/&>(>+)8*/%8'+AsH!

:H!8':.8+%+!e.&*(%+!! *=%9%!)a:(>:%!'+=':<D>:%!=*8*!/%:'()'+!! *=%9%!/%:'()'!=*8*!',!.+%!/'!,*!=,*)*D%8&*!! 'E.>=%+! )a:(>:%+! =*8*! ,*! =8%/.::>@(! *./>%;>+.*,! '! >(D%8&S)>:*! =*8*!

*=%9%!*!,*!/%:'(:>*!/H!8':.8+%+!%8-*(>?*)>;%+!9!*/&>(>+)8*)>;%+!

"B 8'/'D>(>:>@(! /'! *+=':)%+! (%8&*)>;%+! /'! ,*! 3N3! :%(! 8'+=':)%! *!+>).*:>%('+!/'!'(+'T*(?*!'(!,<('*!G%!'(+'T*(?*!;>8).*,H!

VB 8'>)'8*&%+! '(! '+)'! =.()%! ,*! (':'+>/*/! /'! ,*! :8'*:>@(! /'! .(! +'8;>:>%!'+=':<D>:%!E.'!:%%8/>('!,*+!>(>:>*)>;*+!'(!)%8(%!*!,*!'(+'T*(?*!;>8).*,!*,!

Page 53: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \[!

'+)>,%!/'!%)8%+!+'&'R*()'+!'(!/>;'8+*+!.(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+![B =8%-8*&*+! /'! >(:'()>;%+! 9! 8':%(%:>&>'()%! /'! ,*! >((%;*:>@(! /%:'()'! 9!

)*&P>a(!'+=':<D>:*&'()'!/'!,*!>((%;*:>@(!/%:'()'!*=%9*/*!'(!c5$!\B D,'F>P>,>?*:>@(! *:*/a&>:*! 9! 8'/'D>(>:>@(! /'! -8.=%+! 9! e%8*8>%+! '(!

+>).*:>%('+!;>8).*,'+!Z'+.&>&%+! '+)*! '+)8.:).8*! /'! *+=':)%+! *! :%(+>/'8*8! G)%/%+! ',,%+! <()>&*&'()'!8',*:>%(*/%+H!'(!',!+>-.>'()'!'+E.'&*B!!

!`>-.8*!#0!Q+=':)%+!*!:%(+>/'8*8!'(!.(*!=%,<)>:*!>()'-8*/*!/'!*::>%('+!=*8*!

=8%&%;'8!,*!'(+'T*(?*!;>8).*,!'(!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!!1(! /'D>(>)>;*A! ,*! >(:%8=%8*:>@(! /'! ,*+! c5$! '(! ,*+! >(+)>).:>%('+! /'! '(+'T*(?*!+.='8>%8! '+)S! +.=%(>'(/%! .(! :*&P>%! /'! a+)*+! )*()%! '(! ,%! E.'! 8'+=':)*! *! +.+!&%/',%+!/%:'()'+!:%&%!'(!',!S&P>)%!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!9!,*!*/&>(>+)8*:>@(B!7'8%!'+)%+!:*&P>%+!(%!e*(!e':e%!&S+!E.'!'&='?*8A!'+)*&%+!*P8>'(/%!.(!:*&>(%!E.'!(%!+*P'&%+!:%(!'F*:)>)./!=%8!/@(/'!(%+!:%(/.:>8SA!='8%!:%(%:'&%+!:%(!:'8)'?*!,*!&')*0!',!D.).8%B!!

/(/.(%0+,-1,T!

Q/',,A! jB! G"XXbH0! fc'(/'(:>*+!'(!'/.:*:>@(!'(! ,*!+%:>'/*/!/'! ,*+! )':(%,%-<*+!/'! ,*!>(D%8&*:>@(hB! <A1L<?T* ;+/#".)* <&+$.5:2#$)* ,+* L+$2%&%'()* <,-$).#/)B! Um! bB! 1(!e))=0ttOOOB.>PB'+t/'=*8)t-)'t'/.)':i't8';',':bt8';',':bBe)&,B!Q/',,A! jB! G"XXgH0! fZ'/'+!9!1/.:*:>@(hB!1(!2'!7*P,%+A! jB! 9! j>&a('?A! jB! G1/+BH!E-+/)"*L+$2%&%'()"@*$%6-2#$)$#:2*)-,#%/#"-)&*4*+,-$)$#:20!J*8:',%(*0!$'/':+B!Q/',,A!jB!GVWW\H0!f5()'8(')!'(!,*!1/.:*:>@(hB!1(!?%6-2#$)$#:2*4*!+,)'%'()0*;+$-5"%"*A#,B$.#$%"B!Um!VVWB!!Q-.*/'/A! jB5B! 9! $*P'8%A! jB! GVWWVHB! <,-$)5* +2* 5+,T* #2.+52+.* $%6%* 5+$-5"%* 3)5)* &)*

Page 54: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \\!

+,-$)$#:2B!NS,*-*0!Q,R>P'B!J8>:*,,! N*+>=A! jBNB! G"XXbH0! f4*! 3(>;'8+>/*/A! *,! D>(*,! /',! &>,'(>%hB! 1(!e))=0ttOOOB:8.'B%8-t=P8>:*,,Be)&!$*P'8%A! jBY!J*,,'+)'8%+!9!4@='?!GVWW\H0! f{$@&%!&'R%8*8! ,*!=8S:)>:*!=8%D'+>%(*,!/'!,%+!/%:'()'+!.(>;'8+>)*8>%+|!Q,-.(%+! 8':.8+%+! 9!.)>,>/*/'+! )','&S)>:*+Bh!!#C+&*[#.T*;+/#".)*,+*S+,#%"*4*<,-$)$#:2B!Um!VVB!!$*+)*T'/*A! 4B! GVWWbH0! l5&=,'&'()*:>@(! /'! &*)'8>*,'+! '(! 8'/! '(! :%()'F)%+!.(>;'8+>)*8>%+!=8'+'(:>*,'+B!4*!='8+=':)>;*!/',!*,.&(*/%lB!+8+)52#2'*!)3+5"A!(%B!\B!5CCU!"ggbi"^\VB!!$%8)>(*! $.(>,,A! NBQB! GVWW"H0! f4*+! (.';*+! )':(%,%-<*+A! %=%8).(>/*/! 9! 8')%! =*8*! ,*!'/.:*:>@(! +.='8>%8hB! [%&+.(2* ,+* <,-$)$#:2* D-3+5#%50! $Z31B! 1(!e))=0ttOOOB:8.'B%8-tP%,')K'/.:K1C7VBe)&B!$Z31! GVWW#H0! f4*+! c5$! '(! ',! +>+)'&*! 3(>;'8+>)*8>%! 1+=*T%,0! 3(! *(S,>+>+!'+)8*)a->:%hB!2%:.&'()%!'(!,<('*!'(!e))=0ttOOOB:8.'B%8-t3U5]1ZC5c5$VWW#tB!`.&'8%A!QB!}!Z%:*A!dB!GVWWbH0!\+M*G0QB!N*/8>/0!`.(/*:>@(!M8*(-'B!78'(/'+A! NB7B! GVWW[H0! fQ=8'(/'&%+! $%%='8*(/%! %! $%,*P%8*(/%B! 4*+! :,*;'+! /',!&a)%/%hB!1(!N*8)<('?A!`B!;+,+"*,+*?%6-2#$)$#:2*+2*&)*<2"+=)2>)B!J*8:',%(*0!7*>/@+!78'(/'+A!NB7B!9!$*+)*T'/*A!4BjB!GVWW^H!fN%/',%+!+'&>=8'+'(:>*,'+!'(!*,!S&P>)%!/'!,*! '(+'T*(?*! +.='8>%8B! 4*! 'F='8>'(:>*! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*h! 1(!?%6-2#$)$#:2*4*!+,)'%'()!]%,B!VW\!Ggi"VHB!78'(/'+A!NB7B! 9!CS(:e'?A!NBNB! GVWWgH0! f7%8)*D%,>%!1,':)8@(>:%0!7%+>P>,>/*/'+!=*8*!,%+!/%:'()'+hB!1(!!(C+&*[#.@*;+/#".)*,+*S+,#%"*4*?%6-2#$)$#:2B!Um![VB!V"i[\!78'(/'+A! NB7BY! $*+)*T'/*A! 4B! 9! Z%/8<-.'?A! NBcB! GVWWgH0! l1()%8(%+! )','&S)>:%+!=*8)>:>=*)>;%+!:%&%!e'88*&>'()*+!/%:'()'+!'(!,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!1,!$*+%!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*lB!$%&.(>:*:>@(!=8'+'()*/*!'(!NN*]%52),)"*E)$#%2)&+"*LN?*4*<,-$)$#:2B!c5$1N3Z!VWWgB!!!C*,>(*+A! jB! G"BXXXH0! fZ%,! /',! =8%D'+%8*/%! .(>;'8+>)*8>%! *()'! ,%+! :*&P>%+! /'! ,*! '8*!/>->)*,hB! !+59+$$#%2)6#+2.%* N2.+'5)&* ,+&* !5%9+"%5* 12#/+5"#.)5#%@* !5#6+5* <2$-+2.5%*NM+5%)6+5#$)2%B!3(>;'8+>/*/!$'()8*,!/'!]'('?.',*B!$*8*:*+B! j.,>%!"BXXXi"Wi"gB!1(!e))=0ttOOOB.>PB'+t/'=*8)t-)'t8%,Be)&,B!!]'(k*)'+eA! ]BY! N%88>+A! NBY! 2*;>+A! dB! }! 2*;>+A! `B! GVWW[H0! f3+'8! *::'=)*(:'! %D!>(D%8&*)>%(! )':e(%,%-90! c%O*8/! *! .(>D>'/! ;>'OhB!N5C! x.*8)'8,9A! VbG[HA! \V^i\bgB!!Z')8>';'/!M:)%P'8!V^A!VWWgA!D8%&!QJ5t5U`MZN!d,%P*,!/*)*P*+'B!

Page 55: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \^!

!!!

!!!.,!%+(*&2,$(7&!*&!2(*35%'!)*!$,3/(%!

! !5BL:<!3:<HI>=;!$L:<=@!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!+*'83*&!

]>;>&%+! '(! .(! )>'&=%! /'! :*&P>%+A! ;'8+S)>,! 9! ,,'(%! /'! >(:'8)>/.&P8'+A! '(! ',! E.'!e'&%+! /'! 8'D,'F>%(*8! +%P8'! ',! =*=',! E.'! e*! /'! /'+'&='T*8! ,*! '/.:*:>@(! 9! ,*!%8>'()*:>@(! '(! :.*,E.>'8! /'+*88%,,%! %8-*(>?*:>%(*,! G9*! +'*! '(! .(! :%()'F)%!'/.:*)>;%A!+%:>*,!%!=8%/.:)>;%H!9!8'=,*()'*8(%+!',!8%,!/',!%8>'()*/%8B!Q:).*,&'()'A!=%8! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! '+)8.:).8*,'+! /'! ,*! +%:>'/*/A! :*/*! ;'?! &*+! =,.8*,! 9!e')'8%-a('*A! ,*! %8>'()*:>@(! )>'('! E.'! +'8! &*+! D,'F>P,'! 9! :%&=8'(+>;*! 9! ',!%8>'()*/%8!/'P'!+'8!.(!&'/>*/%8A! D*:>,>)*/%8!'! >(:,.+%!=8%;%:*/%8!'! >(:'()>;*/%8!/'! ,%+! :*&P>%+! %! )8*(+D%8&*:>%('+! (':'+*8>*+! =*8*! ',! /'+*88%,,%! <()'-8%! /'! ,*!='8+%(*!9!)*&P>a(!/'!,*!+%:>'/*/Y!',!%8>'()*/%8!/',!+>-,%!rr5!)>'('!E.'!+'8!*-'()'!/'!:*&P>%!'!>((%;*:>@(!9!D*;%8':'8!.(*!%8>'()*:>@(!*!,%!,*8-%!9!*(:e%!/'!,*!;>/*A!:%(!-*8*()<*+!/'!:*,>/*/!9!'E.>/*/B!

5:L:d<:@! JL:Q=T! %8>'()*:>@(Y! :*&P>%Y! )8*(+D%8&*:>@(Y! %8>'()*:>@(! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*!;>/*Y!*-'()'!/'!:*&P>%Y!>((%;*:>@(Y!:*,>/*/Y!/'+*88%,,%!='8+%(*,!'!>()'-8*,!9!+%:>*,!!!

24*!%+(*&2,2(%&!(&!2(3*'!%-!$4,&0*!

!

,/'2+,$2!

I'!,>;'!>(!*!)>&'!%D!:e*(-'A!;'8+*)>,'!*(/!D.,,!%D!.(:'8)*>()>'+A!>(!Oe>:e!O'!8'D,':)!%(! )e'! 8%,'! =,*9'/! P9! )e'! '/.:*)>%(! *(/! -.>/*(:'! *)! *(9! %8-*(>?*)>%(*,!/';',%=&'()! G'>)e'8! >(! *(!'/.:*)>%(*,! :%()'F)A! +%:>*,! %8!=8%/.:)>;'H! *(/! 8')e>(k!)e'! :%.(+',%8~+! 8%,'B! $.88'(),9A! D%8! )e'! +)8.:).8*,! :e*8*:)'8>+)>:+! %D! +%:>')9A!&%8'!*(/! &%8'! =,.8*,! *(/! />;'8+'A! )e'! -.>/*(:'! e*+! )%! P'! &%8'! D,'F>P,'! *(/!.(/'8+)*(/>(-! *(/! )e'! :%.(+',%8! &.+)! P'! *! &'/>*)%8A! D*:>,>)*)%8! *(/! ';'(!=8%;%:*)>;'!*(/!>(+=>8>(-!:e*(-'+!(':'++*89!D%8!D.,,!/';',%=&'()!%D!)e'!>(/>;>/.*,!*(/! +%:>')9A! )e'! :%.(+',%8! %D! )e'! rr5! :'().89! e*+! )%! P'! *(! *-'()! %D! :e*(-'! *(/!>((%;*)>%(! *(/! '(:%.8*-'! *! -.>/*(:'! )e8%.-e%.)! ,>D'A!O>)e! -.*8*()''+! %D! E.*,>)9!*(/!'E.>)9B!

Page 56: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \#!

e=N!aC<?@T!%8>'()*)>%(Y!:e*(-'Y! )8*(+D%8&*)>%(Y!-.>/*(:'!)e8%.-e%.)! ,>D'Y!*-'()!%D!:e*(-'Y!>((%;*)>%(Y!E.*,>)9Y!='8+%(*,!*(/!:%&=8'e'(+>;'!/';',%=&'()!

!(&2+%)8$$(7&!

]>;>&%+!'(!.(! )>'&=%!/'! >(:'8)>/.&P8'A!/'!&%;>&>'()%+!9! :*&P>%+!':%(@&>:%+A!=%,<)>:%+A! ,*P%8*,'+A! '/.:*)>;%+A! +%:>*,'+AsE.'! (%+! %P,>-*(! *! 8'/'D>(>8! *,-.(%+! /'!,%+! =8>(:>=*,'+! 8')%+! %! /'+*D<%+! /'! ,*! %8>'()*:>@(! 9! /',! %8>'()*/%8A! *+<! :%&%!8'=,*()'*8(%+!,%+!=8>(:>=*,'+!%P+)S:.,%+!9!*&'(*?*+!:%(!,*+!E.'!a+)'!+'!'(:.'()8*!*()'! ,*+! (.';*+! (':'+>/*/'+! 9! 8'*,>/*/'+! /'! ,*! +%:>'/*/! 9! ,*! '/.:*:>@(! /',! +>-,%!rr5B!!Q()'! ,*! ;'8)>->(%+*! =8':>=>)*:>@(! /'! ,%+! :*&P>%+! E.'! :*8*:)'8>?*(! *! (.'+)8*!+%:>'/*/! *:).*,A! /'+/'! ',! :*&=%! E.'! e%9! (%+! %:.=*A! /'P'&%+! +'8! +'(+>P,'+! 9!:%(+:>'()'+!+%P8'!,*!>&=%8)*(:>*!/',!=*=',!E.'!'+)S!,,*&*/*!*!R.-*8!,*!'/.:*:>@(!9!,*!%8>'()*:>@(!'(!'+)%+! )>'&=%+B!L*9! :'8)'?*!/'!E.'!*&P%+!=8%:'+%+! :%(+)>).9'(!&'/>%+!&.9!;*,>%+%+!=*8*!*9./*8!*!,*+!D.).8*+!-'('8*:>%('+!*!*/*=)*8+'!*!/>:e%+!:*&P>%+!=*8*!=%/'8! ,,'-*8!*!+'8!&>'&P8%+!*:)>;%+!9!:%&=8%&')>/%+!/'()8%!/'! ,*!+%:>'/*/!E.'!(%+!8%/'*A!!,*!+%:>'/*/!!/',!:%(%:>&>'()%B!!1(! ,*!=8>&'8*!/a:*/*!/'!'+)'! +>-,%!E.'!*:*P*!/'!:%&'(?*8A! ,%+! )a8&>(%+!:*,>/*/A!'E.>/*/! %! 'D>:*:>*! :%(+)>).9'(! .(! 8'D'8'()'! 8',';*()'A! )*()%! =*8*! ,*! 8'D,'F>@(!)'@8>:*! /'! ,*+! =%,<)>:*+! '/.:*)>;*+! 9! +%:>*,'+A! :%&%! /'! ,*! =8S:)>:*! /'! ,*! =8%=>*!*::>@(!+%:>%'/.:*)>;*!9!%8>'()*/%8*B!L*(!=*+*/%!VW!*T%+!/'+/'!E.'! +'! *=8%P*8*! ,*!4'9!M8-S(>:*!d'('8*,!/',! C>+)'&*!1/.:*)>;%! G4MdC1A!"XXWH!9! :%(!',,*!/'! ,*! 8'-.,*:>@(! )%)*,!/'! ,*!%8>'()*:>@(!'(!',!+>+)'&*! '/.:*)>;%Y! =*+*/%! '+)'! )>'&=%A! '+! e%8*! /'! /')'('8(%+! *! ='(+*8! +%P8'! ,*!8'*,>/*/!'/.:*)>;*!9! +%:>*,!E.'!;>;>&%+!=*8*! :%(+)*)*8! ,%!E.'!'+)S!=*+*(/%!9A! '(!D.(:>@(! /'! ',,%A! 8'=,*()'*8(%+! %! 8'/>&'(+>%(*8! ',! 8%,! /'! ,*! %8>'()*:>@(! 9! ',!%8>'()*/%8t*! '(! ,*! +%:>'/*/! *:).*,B! $%(! />:e%! %PR')>;%A! =*8)>&%+! /',! :%(+'(+%!'F>+)'()'! '(! %)%8-*8! *! ,*! %8>'()*:>@(! .(! 8%,!&.9! +>-(>D>:*)>;%! '(! ',! ,%-8%! /'! ,%+!=%+>P,'+!'D':)%+!=%+>)>;%+!GZ%/8<-.'?!1+=>(*8A!VWW#H!*+<!:%&%!/'!,*!:%(+>/'8*:>@(!/'! ,*! %8>'()*:>@(! G9A! '(! :%(+':.'(:>*A! /'! ,*! ).)%8<*H! :%&%!.(! D*:)%8! /'! :*,>/*/! 9!'E.>/*/!'(!,*!'/.:*:>@(A!)*,!9!:%&%!&S+!*/',*()'!*(*,>?*8'&%+B!1(!',!8':>'()'!/%:.&'()%!vD8.+)8*/%!E.>?S!&S+!=%8!>()'8'+'+!=.8*&'()'!=%,<)>:%+!9! ='8+%(*,'+! E.'! (')*&'()'! '/.:*)>;%+v! +%P8'! f7*:)%! +%:>*,! 9! =%,<)>:%! =%8! ,*!'/.:*:>@(h!GVW"WH!=8%=.'+)%!=%8!',!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!+'!*=.()*!E.'0!!^P000R!3)5)*5+"3%2,+5*)*&%"*2-+/%"*5+.%"*,+*&)*"%$#+,),*,+&*"#'&%*__N@*)*&%"*2-+/%"*5+.%"*,+* &)* "%$#+,),* ,+&* $%2%$#6#+2.%@* +"* #635+"$#2,#M&+* 6%,+52#>)5* 2-+".5%* "#".+6)*+,-$).#/%@*`-+*2%"*9#a+6%"*-2%"*%Ma+.#/%"*+"3+$(9#$%"*3)5)*+".)*,W$),)*`-+*5+"3%2,)2*)* &)"* 2+$+"#,),+"* `-+* .#+2+2* .)2.%* &%"* a:/+2+"* +2* +,),* +"$%&)5* $%6%* &)* 3%M&)$#:2*),-&.)* 3)5)* ,#"3%2+5* ,+* &%"* #2".5-6+2.%"* 2+$+")5#%"* 3)5)* "-* ,+")55%&&%* 3+5"%2)&* 4*35%9+"#%2)&70*

*

1D':)>;*&'()'A!'(!'+)'!+>-,%!E.'!+'!>(>:>*!)'('&%+!&.:e%+!+.'T%+!'!>,.+>%('+A!='8%!)*&P>a(!e*9!+%&P8*+A!v,*!*&'(*?*()'!:8>+>+!':%(@&>:*!9!,*!8'D%8&*!,*P%8*,A!'()8'!,*+! &S+! +%P8'+*,>'()'+v! E.'! (%+! *D':)*! *! )%/%+! 9! E.'! +'! 8'D,'R*(! '(! ,*! 8'*,>/*/!

Page 57: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \b!

'/.:*)>;*!9!+%:>*,!/'!:*/*!/<*A!'(!,*+!=8%=>*+!*.,*+A!'(!',!/<*!*!/<*!/'!,*!;>/*!/'!,%+!:'()8%+!'/.:*)>;%+A!:'()8%+!:*/*!;'?!&S+!:%&=,'R%+!9!e')'8%-a('%+A!9!'+!/'+/'!,*!%8>'()*:>@(! /%(/'! =%/'&%+! 9! /'P'&%+! )'('8! .(! =*=',! *:)>;%! 9! )8*(+D%8&*/%8A!*+.&>'(/%!:%&%!8%,!D.(/*&'()*,!'(!'+)%+!)>'&=%+!',!/'!*-'()'!/'!:*&P>%B!!Q)'(/>'(/%! *! ,*+! (':'+>/*/'+! *:).*,'+A! ,*! %8>'()*:>@(! /'P'! +'8! '()'(/>/*! '(! ',!+'()>/%! &S+! *&=,>%! =%+>P,'A! +>(! :%(+)8'T>8,*! *! .(! :%()'F)%! 9! &%&'()%!/')'8&>(*/%A! +>(%! :%()'&=,*8,*! /'+/'! .(*! ='8+=':)>;*! e%,<+)>:*A! :%&=8'+>;*A!':%,@->:*! 9! :8>)>:*! 9A! '+! '(! '+)'! +'()>/%A! E.'! ,*! /'D>(>&%+! :%&%! -2* ^35%$+"%* ,+*)$$#:2* $%2.#2-%@* ,#2B6#$%@* #2.+'5)&* +* #2.+'5),%5@* ,#5#'#,%* )* .%,)"* &)"* 3+5"%2)"@* +2*.%,%"* &%"* B6M#.%"@* 9)$+.)"* 4* $%2.+C.%"* )* &%* &)5'%* ,+&* $#$&%* /#.)&@* 4* $%2* -2* $)5B$.+5*9-2,)6+2.)&6+2.+* "%$#)&* 4* +,-$).#/%h! GN*8)<('?! $,*8'+A! VWWV0V\HB! 2'+/'! '+)*!:%(:'=:>@(! '()'(/'&%+! E.'! ,*! %8>'()*:>@(! (%! +@,%! '+! .(! =8%:'+%! /'! *9./*! E.'!>()'8;>'('! %:*+>%(*,&'()'A! +>(%! &S+! P>'(! :%&%! .(! =8%:'+%! /'! &'/>*:>@(A!:*(*,>?*:>@(A! >()'88',*:>@(! 9! D*:>,>)*:>@(! /'! />+)>()%+! =8%:'+%+! /'! )8*(+D%8&*:>@(!9t%!:*&P>%!+%:>*,!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!1(!'+)'!)8*P*R%!+'!8'D,'F>%(*!+%P8'!.(*!%8>'()*:>@(!*!,%!,*8-%!9!*(:e%!/'!,*!;>/*A!+'!:%(+>/'8*! *,! %8>'()*/%8t*A! 9! /'&S+! *-'()'+! +%:>*,'+! E.'!/'+'&='T*(! ,*P%8'+!/'!%8>'()*:>@(A! :%&%! *-'()'+! /'! :*&P>%! '! >((%;*:>@(! 9A! D>(*,&'()'A! *(*,>?*&%+! ,*!(':'+>/*/!/'!-*8*()>?*8!,*!:*,>/*/!'(!,*!%8>'()*:>@(!:%&%!;*,%8!*T*/>/%A!)*,!9!:%&%!/'D>'(/'!Z%/8<-.'?!1+=>(*8!GVWW#A!VWWbHB!!!!!.,!%+(*&2,$(%&!,!.%!.,+0%!_!,&$4%!)*!.,!6(),!4*! D>(*,>/*/! /'! ,*! '/.:*:>@(! 9! ,*! %8>'()*:>@(! +%(! :%>(:>/'()'+B! Q&P%+! =8%:'+%+!='8+>-.'(!',!/'+*88%,,%! >()'-8*,!9!='8+%(*,!/',! >(/>;>/.%!*! ,%! ,*8-%!9!*(:e%!/'! ,*!;>/*B! c*()%! ,*! '/.:*:>@(! :%&%! ,*! %8>'()*:>@(! +%(! *::>%('+! :%(! =8%9'::>@(! /'!D.).8%!9!)>'('(!'(!:.'()*!',!/'+*88%,,%!*! ,%! ,*8-%!/',!)>'&=%!G/',!:>:,%!;>)*,H!='8%!)*&P>a(! '(! ,%+! />+)>()%+! '+:'(*8>%+! %! :%()'F)%+! /%(/'! =8%9':)*&%+! (.'+)8%!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!9!/'!;>/*A!=%8!'+%!e*P,*&%+!/'!.(*!'/.:*:>@(!9!%8>'()*:>@(!*!,%!,*8-%!9!*(:e%!/'!,*!;>/*B!1(! ',! >(>:>%! /',! ^!5%4+$.%* "%M5+* +&* 9%5.)&+$#6#+2.%* ,+* &)"* 3%&(.#$)"@* "#".+6)"* 4*35B$.#$)"* +2*6).+5#)* ,+* %5#+2.)$#:2* 3+56)2+2.+* +2* <-5%3)7! '(! ,*! Z'+%,.:>@(! /',!$%(+'R%! 9! /'! ,%+! Z'=8'+'()*()'+! /'! ,%+! d%P>'8(%+! /'! ,%+! 1+)*/%+! &>'&P8%+!8'.(>/%+!'(!$%(+'R%!/'()8%!/',!:%()'F)%!/'!*=8'(/>?*R'!='8&*('()'!+'!*D>8&*!E.'!G$1A!VWW\0VH0!"B 4*! %8>'()*:>@(! e*:'! 8'D'8'(:>*! *! .(*! -*&*! /'! *:)>;>/*/'+! E.'! >(:,.9'(! ,*!>(D%8&*:>@(! 9! ',! *+'+%8*&>'()%A! ,%+! :%(+'R%+A! ,*! ';*,.*:>@(! /'! :%&=')'(:>*A! ,*!).)%8<*A!,*!8':%&'(/*:>@(A!,*!'(+'T*(?*!/'!,*!)%&*!/'!/':>+>%('+!9!,*+!:*=*:>/*/'+!/'! -'+)>@(! /'! :*88'8*BBB! E.'! :*=*:>)*! *! ,%+! :>./*/*(%+! /'! :.*,E.>'8! '/*/! 9! '(!:.*,E.>'8! &%&'()%! /'! +.+! ;>/*+! *! /')'8&>(*8! +.+! :*=*:>/*/'+! '! >()'8'+'+A! *!*/%=)*8! /':>+>%('+! '/.:*)>;*+A! /'! D%8&*:>@(! 9! /'! '&=,'%A! 9! *! -'+)>%(*8! +.!*=8'(/>?*R'! 9! ,*! )8*9':)%8>*! >(/>;>/.*,! /'! +.+! ;>/*+! '(! :.*()%! *,! *=8'(/>?*R'A! ',!)8*P*R%!9!%)8*+!:.'+)>%('+!'(!,*+!E.'!+'!*/E.>'8'(!%!+'!.)>,>?*(!:%&=')'(:>*+h!G$1!VWW\0!VHB!VB 4*! D*:>,>)*:>@(! /'! %8>'()*:>@(! '(! ',! &*8:%! /'! ,%+! +>+)'&*+! /'! '/.:*:>@(! 9!D%8&*:>@(A! '+=':>*,&'()'! '(! ,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+! %! *! (>;',! '+:%,*8A! )>'('(! .(*!D.(:>@(!'+'(:>*,!E.'!/'+'&='T*8!=*8*!-*8*()>?*8!E.'! ,*+!/':>+>%('+! >(/>;>/.*,'+!

Page 58: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \g!

8',*:>%(*/*+! :%(! ,*! '/.:*:>@(! 9! ,*! :*88'8*! />+=%(-*(! /'! .(*! P*+'! +@,>/*A! 9! =*8*!*9./*8,'+!*!/'+*88%,,*8!.(*!*.)%-'+)>@(!'D>:*?!/'!+.+!)8*9':)%8>*+!/'!*=8'(/>?*R'!9!/'! :*88'8*B!1+! )*&P>a(!.(! >(+)8.&'()%! :,*;'!=*8*!='8&>)>8! *! ,*+! >(+)>).:>%('+!/'!'/.:*:>@(!9!D%8&*:>@(!&'R%8*8!,*!:*,>/*/!9!%D'8)*!/'!,*!'(+'T*(?*B![B 4*!%8>'()*:>@(!='8&*('()'!:%()8>P.9'!*,!,%-8%!/'!,%+!%PR')>;%+!/'!/'+*88%,,%!':%(@&>:%A!'D>:*:>*!/',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%!9!&%;>,>/*/!-'%-8SD>:*!9!=8%D'+>%(*,!/'!,*!3(>@(!1.8%='*A!&'R%8*(/%!,*!'D>:*:>*!/'!,*!>(;'8+>@(!'(!'/.:*:>@(!9!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,A!/'! ,*! D%8&*:>@(!='8&*('()'!9!/',!/'+*88%,,%!/',!:*=>)*,!e.&*(%!9! ,*!&*(%!/'!%P8*B!\B 3(*!%8>'()*:>@(!'D>:*?!/'+'&='T*!.(*!&>+>@(!D.(/*&'()*,!=*8*!D%&'()*8!,*!>(:,.+>@(! +%:>*,A! ,*! 'E.>/*/! +%:>*,A! ,*! >-.*,/*/! '()8'! ,%+! +'F%+! 9! .(*! :>./*/*(<*!*:)>;*! D%&'()*(/%!9!*=%9*(/%! ,*!=*8)>:>=*:>@(!/'! ,*+!='8+%(*+!'(! ,*!'/.:*:>@(!9!D%8&*:>@(!9!+.!','::>@(!/'!:*88'8*+!8'*,>+)*+!9!,,'(*+!/'!+'()>/%B!^B 1(! ,%+! 1+)*/%+! &>'&P8%+! /'! ,*! 3(>@(! 1.8%='*! ,*! %8>'()*:>@(! +'! D*:>,>)*!&'/>*()'!.(*!-8*(!;*8>'/*/!/'!'+)8.:).8*+A!8'-<&'('+!/'!=8'+)*:>@(!9!=8S:)>:*+!'(!)%/%+! ,%+! S&P>)%+! /'! ,*! '/.:*:>@(A! ,*! D%8&*:>@(A! ',! '&=,'%A! ',! /'+'&=,'%! 9! ,%+!+':)%8'+!=8>;*/%!9!*+%:>*)>;%B!1+)*!/>;'8+>/*/!%D8':'!.(*!P*+'!Da8)>,!=*8*!:%%='8*8!9!*=8'(/'8!,%+!.(%+!/'!,%+!%)8%+B!!#B 4*! %8>'()*:>@(! =.'/'! *=%8)*8! .(! *=%9%! +>-(>D>:*)>;%! *! ,*+! ='8+%(*+! '(! +.!)8*(+>:>@(!'()8'!(>;','+!9!+':)%8'+!/'!,%+!+>+)'&*+!/'!'/.:*:>@(!9!D%8&*:>@(!9!/'!,*!'+:.',*!*! ,*!;>/*!*/.,)*!9!=8%D'+>%(*,Y!*! ,%+! R@;'('+!E.'!8'*(./*(!+.!'/.:*:>@(!%!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,! )8*+!e*P'8!/'R*/%!=8%()%! ,*!'+:.',*Y!*! ,*+!='8+%(*+!E.'!+'!8'>()'-8*(!'(!',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%!/'+=.a+!/'!='8<%/%+!/',!/'+'&=,'%!;%,.()*8>%!%! >(;%,.()*8>%A! %! /'! )8*P*R%! '(! ',! e%-*8Y! *! ,%+! )8*P*R*/%8'+! *! E.>'('+! ,*!8''+)8.:).8*:>@(! +':)%8>*,! ,'+! 'F>R*! :*&P>*8! ',! )>=%! /'! '&=,'%Y! *+<! :%&%! *! ,%+!)8*P*R*/%8'+!/'!'/*/!*;*(?*/*!9!*!,%+!&>-8*()'+B!bB 4*!=8'+)*:>@(!/'!.(*!%8>'()*:>@(!='8&*('()'!/'!*,)*!:*,>/*/!'+!.(!','&'()%!:,*;'!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/'!'/.:*:>@(A!,*!D%8&*:>@(!9!,*!'&=,'*P>,>/*/!=*8*!,%-8*8!',!%PR')>;%! '+)8*)a->:%!/'!E.'!1.8%=*! +'! :%(;>'8)*! '(! ,*! +%:>'/*/!/',! :%(%:>&>'()%!&S+!/>(S&>:*!/',!&.(/%!'(!VW"WB!1+!=%8! ,%!*()'8>%8A!E.'!=%/'&%+!*D>8&*8!E.'A!=*8*!e*P,*8!/'!.(*!%8>'()*:>@(!*! ,%!,*8-%!9!*(:e%!/'!,*!;>/*A!a+)*!/'P'!/'+*88%,,*8+'!(%!+@,%!'(!',!:%()'F)%!'/.:*)>;%!%!'+:%,*8! +>(%! )*&P>a(A! /'! D%8&*! =8>&%8/>*,A! '(! ',! '+:'(*8>%! :%&.(>)*8>%! 9! '(! ',!=8%/.:)>;%B!4*!%8>'()*:>@(!'(!',!:%()'F)%!/'!,*!D%8&*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*!)>'('!E.'!*=%+)*8!=%8!.(!&%/',%!>()'-8*,!9!:%&=8'(+>;%!9!/'+)'88*8!+.!.+%!'F:,.+>;%!'(!&%&'()%+!=.().*,'+!%!8'+)8>(->/*!*!.(!(.&'8%!8'/.:>/%!/'!:%,':)>;%+A!=*8*!=%/'8!e*P,*8!/'!%8>'()*:>@(!/'!:*,>/*/!9!)*&P>a(!/'!'E.>/*/B!2'+/'! '+)*! ='8+=':)>;*A! /'D'(/'&%+! ,*! %8>'()*:>@(! :%&%! .(! =8%:'+%! :%()>(.%! 9!/>(S&>:%A!=%8E.'!+'!=8%/.:'!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*A!:%(+>/'8*!*!,*!='8+%(*!:%&%!.(!*-'()'! *:)>;%! /'! +.! =8%:'+%A! (%! :%&%! +.R')%! =*+>;%! .! %PR')%! /'! ,*! *::>@(!%8>'()*/%8*A! +>(%! :%&%! =*8)<:>='! *:)>;%! '(! +.! =8%=>%! =8%:'+%! /'! %8>'()*:>@(A!='8&>)>a(/%,'A! D*:>,>)S(/%,'! %! *9./S(/%,'! '(! ,*! )8*(+D%8&*:>@(! %! :*&P>%! /'! +.!:%()'F)%! %! 8'*,>/*/B! 1+! /':>8A! *:)_*! :%&%! *-'()'! /'! :*&P>%A! '+! :*=*?! /'! :8'*8!:%(%:>&>'()%+!9!*::>%('+!*!=*8)>8!/'!+.!'F='8>'(:>*A!/'!/':>/>8!'(!D.(:>@(!/'!',,*+!9!/'!'&=8'(/'8!*::>%('+!:%,':)>;*+!E.'!='8&>)*(!,*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*!8'*,>/*/A!D*:>,>)*(/%!,*!D>(*,>/*/!&>+&*!/'!,*!%8>'()*:>@(A!'+!/':>8A!+.!/'+*88%,,%!='8+%(*,!'!>()'-8*,B!N*()'('&%+A!*+>&>+&%A!E.'!,*!%8>'()*:>@(!'+!>()'-8*,!'!>()'-8*/%8*A!=%8E.'!'(!',,*!

Page 59: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! \X!

+'!>(:,.9'(!)%/%+!,%+!*+=':)%+A!D*:')*+!9!/>&'(+>%('+!E.'!&'/>*)>?*(!'!>(D,.9'(!/'!D%8&*! :%(+:>'()'! '! >(:%(+:>'()'! ,*! */E.>+>:>@(! =%8! =*8)'! /',! >(/>;>/.%! /'!:%&=')'(:>*+A! 8%,'+! 9! D.(:>%('+! (':'+*8>*+! =*8*! E.'A! /'! D%8&*! >()'-8*/%8*A! +'!=%+>P>,>)'! ',! :*&P>%A! D*;%8':>'(/%! ',! :%(%:>&>'()%! /'! +<! &>+&%A! *+<! :%&%! +.!/'+*88%,,%! ='8+%(*,! 9! +%:>*,A! ,%! E.'! +@,%! =.'/'! :%(+'-.>8+'! /'+/'! .(!&%/',%! /'!%8>'()*:>@(!E.'!+'*!:%&=8'(+>;%!9!:%e'8'()'!:%(!/>:e%!:*8S:)'8!&.,)>/>&'(+>%(*,B!4*! %8>'()*:>@(! /'P'! />8>->8+'! *! )%/*+! ,*+! ='8+%(*+A! 9! (%! +@,%! *! *E.',,*+! :%(!=8%P,'&*+A! />D>:.,)*/'+! %! eS(/>:*=+A! =%8E.'! ,*! %8>'()*:>@(! '+! 9! /'P'! +'8! =*8*!)%/%+A! '+! .(! =8%:'+%! -8.=*,A! :%,':)>;%A! D.(/*&'()*,&'()'! =8%*:)>;%A! *()>:>=*/%8A!*.(E.'! ';'().*,&'()'! =.'/*! )'('8! .(! :*8S:)'8! *+>+)'(:>*,! %! )'8*=a.)>:%A! 9! '(!)%/%+! ,%+! :%()'F)%+A! &*8:%+! 9! '+:'(*8>%+! '(! E.'! +'! /'+'(;.',;'! ,*! ='8+%(*A!/'+*88%,,*(/%! />+)>()%+! *=8'(/>?*R'+B! 1+! =%8! ',,%! E.'! /'P'&%+! :%(+>/'8*8! *! ,*!%8>'()*:>@(!/'+/'!.(*!='8+=':)>;*!:%,*P%8*)>;*A!:%%='8*)>;*A!':%,@->:*!9!:8<)>:*B!o! D>(*,&'()'!/'D'(/'&%+!E.'! ,*! %8>'()*:>@(! )>'('!.(! :*8S:)'8! '/.:*)>;%! 9! +%:>*,!=%8E.'!'+)S!:%&=8%&')>/*!:%(!',!:*&P>%!9!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*!8'*,>/*/!+%:>*,!'(!+.!:%(R.()%B!1()'(/'&%+!,*!'/.:*:>@(!'(!.(!+'()>/%!*&=,>%A!(%!+@,%!8'+)8>(->/*!*,!:%()'F)%! '+:%,*8!%! >(+)>).:>%(*,! +>(%! >()'-8*/*!'(! :.*,E.>'8! '+:'(*8>%!%! :%()'F)%!=8%/.:)>;%A!:%&.(>)*8>%!%A!'(!/'D>(>)>;*A!+%:>*,!.!%8-*(>?*)>;%B!c8*+!'+)*+!:%(+>/'8*:>%('+A!'+!DS:>,!:%&=8'(/'8!E.'!,*!C%:>'/*/!/',!$%(%:>&>'()%!(%+!%P,>-.'!*!8'=,*()'*8(%+!',!:%(:'=)%A!',!+'()>/%!9!',!:*&=%!/'!*:).*:>@(!/'! ,*!%8>'()*:>@(A! '+! /':>8! +.! =8%=>*! =8*F>+A! =*8*! 'F)'(/'8,*! *! )%/*! ,*! =%P,*:>@(! 9! '(!:.*,E.>'8! &%&'()%A! D*+'! %! '+:'(*8>%! /'! +.! /'+*88%,,%! =8%D'+>%(*,! 9! ;>)*,A! '(! ',!:%()'F)%!/'!+.!D%8&*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!1+)'! :*&P>%! /'! '(D%E.'! 8'E.>'8'A! :%&%! &*(>D>'+)*! 1:e';'88<*! GVWWgHA! =%8! .(*!=*8)'A! 'F)'(/'8! :%(+>/'8*P,'&'()'! ',! *::'+%! *! ,*! %8>'()*:>@(A! =*8*! e*:'8,*!*+'E.>P,'!*!)%/*+!,*+!='8+%(*+!/.8*()'!)%/*!,*!;>/*!9!*/':.*8,*!'(!D%8&*A!,.-*8!/'!=8'+)*:>@(!9!='8>%/>:>/*/A!*!,*!:8':>'()'!/>;'8+>/*/!/'!(':'+>/*/'+!/'!,%+!.+.*8>%+B!oA! /'! %)8*A! 'F>-'! */'&S+! *+.&>8! E.'! ',! %PR')%! D.(/*&'()*,! /'! ,*! >()'8;'(:>@(!%8>'()*/%8*! '+! ',! /'+*88%,,%! /'! :%&=')'(:>*+! /'! -'+)>@(! *.)@(%&*! /'! ,*!)8*9':)%8>*!=8%D'+>%(*,A! ,%!E.'!;*!&S+!*,,S!/'!,*!)%&*!/'!/':>+>%('+!'(!&%&'()%+!=8':>+%+!/'!,*!;>/*!/'!:*/*!='8+%(*B!7*8*! '+)'! *.)%8! G1:e';'88<*A! VWWg0! [gXHA! ',! -8*(! 8')%! +"* ^3)")5* ,+* -2* +29%`-+*M)"),%* +2* &)* )4-,)* )* &)* .%6)* ,+* ,+$#"#%2+"* #26+,#).)"* +2* 6).+5#)* ,+* %3$#%2+"*+,-$).#/)"*%*35%9+"#%2)&+"@*)*-2*+29%`-+*6B"*'&%M)&@*`-+*35%6-+/)*&)*$)3)$#,),*,+*&)"* 3+5"%2)"* 3)5)* '+".#%2)5* "-* 35%3#)* .5)4+$.%5#)* 35%9+"#%2)&T* ,+")55%&&)5*$%63+.+2$#)"* +2*6).+5#)* ,+* 3&)2#9#$)$#:2* 35%9+"#%2)&* 4* ,+* $)3)$#,),* ,+* #2"+5$#:2*35%9+"#%2)&7B! o! '+)'! :*&P>%! +.=%('! ^+2$%2.5)5* 6+,#%"* 5+2.)M&+"* ,+* +C.+2,+5* +&*)$$+"%*)*&)*%5#+2.)$#:2*35%9+"#%2)&*)*&%*&)5'%*,+*.%,)*&)*/#,)7!GM$21!VWW\0!"\#HB!C>!(%+!:'()8*&%+!'(!',!:%()'F)%!=.8*&'()'!'/.:*)>;%!G:%&.(>/*/!'+:%,*8H!9!(%+!/')'('&%+!'(!',!:.*/8%!/'!:*8*:)'8<+)>:*+!E.'!(%+!=8'+'()*P*(!e*:'!9*!/>'?!*T%+!n,;*8'?!9!Z%/8<-.'?A! GVWWWHA! ;'&%+!:@&%! ,*!%8>'()*:>@(!*! ,%! ,*8-%!9!*(:e%!/'! ,*!;>/*! +'! ,,'(*! /'! +'()>/%! 9! +>-(>D>:*/%A! =.'+! ,*! 8'*,>/*/! E.'! =8'+'()*P*(! '+)%+!*(*,>+)*+! '+! D>',! *! ,%! E.'! '+)*! +.:'/>'(/%! '(! ,*! *:).*,>/*/A! '(! ,*+! *.,*+! 9! :'()8%+!'/.:*)>;%+!/'!e%9A!*+<!:%&%!'(!.(!D.).8%A!:*/*!/<*!&*+!=8';>+>P,'!9!:'8:*(%B!!7*8*! '+)%+! *.)%8'+! Gn,;*8'?! d%(?S,'?! 9! Z%/8<-.'?! 1+=>(*8A! VWWW! 9! Z%/8<-.'?!VWW#0"WH! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /',! +>+)'&*! '/.:*)>;%! E.'! e'&%+! /'! :%()'&=,*8!

Page 60: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^W!

E.'/*(! &'/>*)>?*/*+! =%8! ,%+! :*&P>%+! '+)8.:).8*,'+! *:%()':>/%+! '(! ',! +>+)'&*!'/.:*)>;%!'+=*T%,A!8'+.&>a(/%+'!'(!,*+!+>-.>'()'+0!!• 4*!=8%,%(-*:>@(!/'!,*!'+:%,*8>/*/!%P,>-*)%8>*A!E.'!+'!:*8*:)'8>?*8S!=%80!

! N*9%8! e')'8%-'('>/*/t;*8>*P>,>/*/! '(! ,*! )>=%,%-<*! /'! '()8*/*! /'! ,%+!*,.&(%+!'(!,*!')*=*!)'8&>(*,B!!

! Q=*8>:>@(!t!>(:8'&'()%!/'!:>'8)*+!:%(/.:)*+!=8%P,'&S)>:*+!:%(!8',*:>@(!*0!- *P+'()>+&%!- *P*(/%(%!/'!,%+!'+)./>%+!- :%(/.:)*+!*()>+%:>*,'+!G>(/>+:>=,>(*A!*-8'+>;>/*/A!*/>::>%('+BBBH!

• 5(:8'&'()%!/'!.(*!8'*,>/*/!&.,)>:.,).8*,!E.'!8':,*&*0!! Q)'(:>@(!*!,*!:%&=8'(+>@(!9!*:).*:>@(!'(!,*!/>;'8+>/*/!! U':'+>/*/!/'!/'+*88%,,*8!*:)>)./'+!/'!:%e'+>@(!9!+%,>/*8>/*/!! Q+.(:>@(! /'! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! >()'8;'(:>@(! +%:>*,! 9! 9%5.)&+$#6#+2.%*

3+5"%2)&B!• 2>;'8+>D>:*:>@(!/'!,*!%D'8)*!'/.:*)>;*!=%+)+':.(/*8>*!:%(0!

! 5(:8'&'()%!/'! ,*!:%&=,'R>/*/!9!*+>/.>/*/!/'! ,%+!=8%:'+%+!/'!','::>@(!'(!8',*:>@(!*!,*!:%(D>-.8*:>@(!/',!=8%=>%!:.88<:.,.&B!

! U':'+>/*/!/'!&*9%8!>(D%8&*:>@(B!! U.';*+! D%8&*+! 9! '+)8*)'->*+! '(! ,*! =8'=*8*:>@(! 9! />D.+>@(! /'! ,*!

>(D%8&*:>@(B!! `,'F>P>,>/*/!/'!,%+!=8%-8*&*+!/'!D%8&*:>@(B!! N%;>,>/*/!'()8'!=8%-8*&*+!9!:'()8%+!/'!D%8&*:>@(B!! Q,)'8(*(:>*!)8*P*R%i'+)./>%B!! Z':%(%:>&>'()%!/'!,*+!'F='8>'(:>*+!:%&%!:8a/>)%+!*:*/a&>:%+B!! 2'+*88%,,%! /'! e*P>,>/*/'+! /'! =,*(>D>:*:>@(! =*8*! *D8%()*8! ,*! >(+'8:>@(!

+%:>%,*P%8*,B!! U.';*+!D%8&*+!v;<*+!/'!*=8'(/>?*R'!! 3+%!&*+>;%!/'!,*+!c5$!! 588.=:>@(!/'!.(*!(.';*!8',*:>@(!'()8'!'(+'T*(?*!9!*=8'(/>?*R'! D.'8*!/',!

'+=*:>%!9!)>'&=%!8'*,B!! 5(:8'&'()%!/',!'+)./>%!>(/'='(/>'()'!! U.';*!8',*:>@(!=8%D'+%8i*,.&(%!! U.';%+!'+=*:>%+!/'!.+%!/'! ,%+!8':.8+%+!/'!*=8'(/>?*R'!9!/'!+%:>*,>?*:>@(!

'()8'!,%+!E.'!*=8'(/'(!! $*&P>%+!'(!',!)>'&=%!/'!.+%!9!D.(:>%('+!/'!,%+!:'()8%+!'/.:*)>;%+!!

• Z'*,!,>/'8*?-%!/'!,*!>(+)>).:>@(!'+:%,*80!! 2>+&>(.:>@(! /',! :%(D%8&>+&%A! *(%(>&*)%! 9!&*(/*)%! */&>(>+)8*)>;%! =%8!

/','-*:>@(!! 1F>+)'(:>*!/'!.(!=8%-8*&*!/'!*::>@(!-'('8*/%!*!,*!,.?!/'!.(!78%9':)%!/'!

$'()8%B!! $%,*P%8*:>@(!/'!)%/%+!,%+!*-'()'+!'/.:*)>;%+!'(!',!=8%-8*&*B!

• 1F>-'(:>*!+%:>*,!/'!8'(/>8!:.'()*+!/'!,*!>(;'8+>@(!'/.:*)>;*!*!)8*;a+!/'0!! 4*!';*,.*:>@(!/'!=8%-8*&*+!9!+'8;>:>%+!'/.:*)>;%+B!! Z'D.'8?%!/'!,*!:8'/>P>,>/*/!/'!,%+!=8%D'+>%(*,'+!/'!,*!'/.:*:>@(B!

!

Page 61: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^"!

L*!=*+*/%!.(*!/a:*/*!/'+/'!E.'!+'!e>:>'8*!'+)'!=8%(@+)>:%!9!:%(+)*)*&%+!E.'A!)*,!9!:%&%!e'&%+!/>:e%!*()'8>%8&'()'A!'+!'+)*!,*!8'*,>/*/!E.'!'+)*&%+!;>;>'(/%!'(!,%+!:'()8%+! '/.:*)>;%+A! )*()%! '(! ,*+! =8>&'8*+! ')*=*+! G>(D*()>,! 9! =8>&*8>*HA! :%&%! '(!+':.(/*8>*A! P*:e>,,'8A! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,! '! >(:,.+%! '/.:*:>@(! +.='8>%8B! 4*!8'*,>/*/A! =.'+A! (%+! %P,>-*! *! 8'D,'F>%(*8! E.'! '(! .(!&.(/%! /'! :*&P>%+A! f:*&P>%+!&.,)>/>&'(+>%(*,'+h!:%&%!,%+!,,*&*!$*+)',,!GVWW#HA!'+!(':'+*8>%!8'=,*()'*8(%+!,%+!+>+)'&*+!D%8&*)>;%+!9!%8>'()*/%8'+!:%&%!=8%:'+%+!:,*;'!=*8*!D*:>,>)*8!9!D*;%8':'8!,*! */*=)*:>@(!9! D,'F>P>,>/*/!'F>->/*!=%8! ',!&.(/%!=8%/.:)>;%!9!%8-*(>?*)>;%!=*8*!/'+'&='T*8!/>+)>()%+!8%,'+A!D.(:>%('+!9!:%&=')'(:>*+B!4*!=8'%:.=*:>@(!*:).*,!+'!:'()8*!'(!*+.&>8!E.'!,*!8'D,'F>@(!+%P8'!'+)*+!'F>-'(:>*+!'+! .(*! =>'?*! :,*;'! '(! ,*! -'('8*:>@(! /'! */':.*/*+! />8':)8>:'+! >(+)>).:>%(*,'+! 9!=8%D'+>%(*,'+!+%P8'!,*!=8%=>*!=8S:)>:*!%8>'()*/%8*B!!*.!%+(*&2,)%+!$%3%!,0*&2*!)*!$,3/(%!!

4*! 8'*,>/*/! '(! ,*! E.'! +'!&.';'! ',! %8>'()*/%8! '+! .(*! 8'*,>/*/! -,%P*,A! />(S&>:*! 9!e')'8%-a('*A!=%8!'+)*8!'(!:%()>(.%!&%;>&>'()%!9!)8*(+D%8&*:>@(A!*!:%(+':.'(:>*!/'!)%/%+!'+%+!&%;>&>'()%+!f&.,)>/>&'(+>%(*,'+h!*!,%+!E.'!9*!e'&%+!*,./>/%B!1+)*!'+!,*!8*?@(!D.(/*&'()*,!=%8!,*!E.'!',!%8>'()*/%8!'(!,*!+%:>'/*/!/',!+>-,%!rr5!)>'('!E.'!+'8!.(!f*-'()'!/'!:*&P>%hA! )*()%!'(!',!:%()'F)%!'/.:*)>;%!:%&%!'(!:.*,E.>'8!'+:'(*8>%!%8-*(>?*)>;%!/%(/'!/'+*88%,,'!+.!*::>@(A!=%8E.'!',!:*&P>%!9*!(%!'+!.(*!=%+>P>,>/*/A! (>! +>E.>'8*! .(*! (':'+>/*/A! +>(%! .(*! 8'*,>/*/A! :%&%! +'T*,*(! d*>8<(! 9!N.T%?A! GVWWg0"gXH! 735%6-+/+2* 4* )"3#5)2* )&* $)6M#%* .)2.%* &%"* "#".+6)"* $%6%* &)"*#2".#.-$#%2+"*4*2%* "%2*)a+2%"*)*W&* .%,%"* &%"*35%9+"#%2)&+"*`-+*+2*+&&)"*)$.b)20*c".%"*6-$V)"*/+$+"*&%"*)3&#$)2*3+5%*$),)*/+>*6B"*&%"*#63-&")2*4*$%29%56)2*)*3)5.#5*,+*"-"*#2#$#).#/)"*4*$%635%6#"%"70*

1,!%8>'()*/%8A!+'*!:.*,!D.'8'!',!:%()'F)%!/%(/'!/'+*88%,,'!+.!*::>@(A!'+)S!+>'&=8'!/'()8%! /'! .(! :%()'F)%! %8-*(>?*)>;%A! 9! :%&%! )*,! )>'('! E.'! D*;%8':'8A! -'('8*8! '!>(:,.+%! =8%;%:*8! ',! :*&P>%B! C'8! *-'()'! /'! :*&P>%! '+! +'8! D*:>,>)*/%8A!&'/>*/%8! 9!D*;%8':'/%8!/'!,*!%8>'()*:>@(!9!'/.:*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!;>/*B!1(!',!555!1(:.'()8%!U*:>%(*,!/'!M8>'()*/%8'+!:','P8*/%!'(!�*8*-%?*!'(!',!VWWbA!',!:%&>)a!:>'()<D>:%!8':%-'!'()8'!+.+!:%(:,.+>%('+0! f+&*%5#+2.),%5*,+M+*"+5*-2*)'+2.+*,+* $)6M#%@* -2* '+".%5* ,+&* $%2%$#6#+2.%* 4* -2* 35%6%.%5* ,+* &)* W.#$)* %5')2#>)$#%2)&@*35#6)2,%* &)*/#"#:2*'&%M)&@* &#,+5)2,%*4*2%*":&%*'+".#%2)2,%@*)$.-)2,%@*)2)&#>)2,%*4*)35+2,#+2,%*,+*&)*35B$.#$)7B!d*>8>(! GVWWbH! +'T*,*! E.'! ',! %8>'()*/%8! +'! :%(+>/'8*! :%&%! *-'()'! /'! :*&P>%!=%8E.'!+.!>()'8;'(:>@(A!'+!/':>8A!+.!*::>@(A!/'P'!>&=.,+*8!9!=8%&%;'8!=8%:'+%+!/'!:*&P>%!=*8*!/*8!8'+=.'+)*!*!+>).*:>%('+! >(+*)>+D*:)%8>*+A!=%8! ,%!E.'! ,*!-'+)>@(!/'!=8%:'+%+! 9! /',! ! :%(%:>&>'()%! =.'/'(! +'8! e'88*&>'()*+! _)>,'+! =*8*! :%(+'-.>8! ',!:*&P>%!/'+'*/%B!1,!8%,!/'!*-'()'!/'!:*&P>%!+'!/'8>;*!/',!2'+*88%,,%!M8-*(>?*:>%(*,A!/'+*88%,,%!E.'!P.+:*!,%-8*8!.(!:*&P>%!=,*('*/%!/'!,*!%8-*(>?*:>@(!/'!*:.'8/%!*!,*+!(':'+>/*/'+A!'F>-'(:>*+! %! /'&*(/*+! /'! ,*! =8%=>*! %8-*(>?*:>@(B! 2'! '+)*! D%8&*A! +>-.>'(/%! *!7*.:e*8/!L*D'&*((!GVWW#0VBH!f&)*).+2$#:2*"+*3-+,+*$%2$+2.5)5*+2*&)"*6%,)&#,),+"*,+* )$$#:2* ,+* ,+.+56#2),%"* '5-3%"* P4* "-* +9#$#+2$#)000R@* +2* 6+a%5)5* &)"* 5+&)$#%2+"*V-6)2)"@* +2* &%"* 9)$.%5+"* +$%2:6#$%"*4*,+* $%".%"* PM)&)2$+* $%".%"JM+2+9#$#%"R@* +2* &)"*5+&)$#%2+"* +2.5+*'5-3%"@* +2* +&* ,+")55%&&%*,+* &%"* +`-#3%"*V-6)2%"@* +2* &)* $%2,-$$#:2*

Page 62: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^V!

P&#,+5)>'%R000* <"* ,+$#5@* $)"#* "#+635+* "%M5+* &%"* /)&%5+"@* )$.#.-,+"@* 5+&)$#%2+"* 4* $&#6)*%5')2#>)$#%2)&0*<2*"-6)@*"%M5+*&)"*3+5"%2)"*6B"*`-+*"%M5+*&%"*%Ma+.#/%"@*+".5-$.-5)*4*.W$2#$)"*,+*&)*%5')2#>)$#:27B!U*/>'!:.'+)>%(*!*:).*,&'()'!',!8%,!/',!%8>'()*/%8!:%&%!*-'()'!/'!:*&P>%A!=.'+!+>!+'! :%(+>/'8*! ,*! %8>'()*:>@(! :%&%! .(! =8%:'+%! />8>->/%! *! ,%-8*8! .(! /')'8&>(*/%!:*&P>%! /'! ,*! 8'*,>/*/! '(! E.'! +'! /'+*88%,,*A! (%! :*P'! %P;>*8! '+)'! 8%,A! =.'+!e*,,S(/%(%+! >(&'8+%+! '(! .(*! 8'*,>/*/! :*&P>*()'A! E.'! ';%,.:>%(*! 9! =8%-8'+*! /'!D%8&*!:%()>(.*A!:%88'+=%(/'!*,!%8>'()*/%8!,*!)8*+:'(/'()*,!D.(:>@(!/'!=8%&%;'8!,*!*::>@(!E.'!+'!/>8>R*!*!,*!)8*(+D%8&*:>@(t:*&P>%!='8+%(*,A!+%:>*,!9!%8-*(>?*)>;%B!!1,!%8>'()*/%8A!:%&%!*-'()'!/'!:*&P>%A!)>'('!E.'!';>)*8!,*+!;>+>%('+!8'/.::>%(>+)*+!9! &'8*&'()'! /'+:8>=)>;*+! /'! ,*! %8-*(>?*:>@(! %! >(+)>).:>@(A! =%)'(:>*(/%! +.!:*=*:>/*/!=*8*!>&=.,+*8!=8%:'+%+!/'!:*&P>%!'!>((%;*:>@(B!2'!'+)*!D%8&*A!',!*=%9%!/',! %8>'()*/%8! *,! /'+*88%,,%! %8-*(>?*:>%(*,! /'P'8S! )8*)*8! /'! +.='8*8! *::>%('+!=.().*,'+! 9! :'()8*/*+! '(! =8%:'+%+! :%(:8')%+! %P;>*(/%! E.'! +@,%! ,*! =8%&%:>@(!=*8*,',*!/'!:*&P>%+!%8-*(>?*)>;%+!=.'/'!*9./*8!*!+'/>&'()*8!,%+!&>+&%+!Gd*>8<(!9!N.T%?A!VWWgHB!7*8*!Z%/8<-.'?!1+=>(*8!G"XX^A!"XXgH!,*!:%(+>/'8*:>@(!/',!%8>'()*/%8!:%&%!*-'()'!/'!:*&P>%!+.=%('!8':%(%:'8,'!D.(:>%('+!E.'!8'='8:.)'(!'(!,*!&'R%8*!/'!,*!:*,>/*/!/'!,*!%8-*(>?*:>@(A!9!,*+!8'+.&'!'(!,*+!+>-.>'()'+0!• 78%&.';'!,*!:%&.(>:*:>@(!>()'8='8+%(*,!'(!,*!%8-*(>?*:>@(B!• $8'*!.(!:,>&*!/'!:%(D>*(?*B!• !`*:>,>)*!',!)8*P*R%!'(!'E.>=%!• !Q+.(:>@(!/',!,>/'8*?-%!• !C'!*/%=)*(!'+)8.:).8*+!/'!8'+%,.:>@(!/'!=8%P,'&*+!• !5(:,.9'!,*!';*,.*:>@(!/'!,*!>()'8;'(:>@(!• !5&=,>:*:>@(!'(!,*!)%&*!/'!/':>+>%('+!• !2>(*&>?*!,*!:.,).8*!/'!,*!:*,>/*/!'!>&=,>:*:>@(!/',!.+.*8>%!'(!+.!,%-8%!1(! '+)'! &>+&%! +'()>/%! 7%()! 9! c'>F>/%8! GVWWV0bWH! /'+:8>P'(! ,*+! :%&=')'(:>*+!-'('8*,'+! E.'! +'! =.'/'(! :%()'&=,*8! '(! .(! *-'()'! /'! :*&P>%A! ,*+! :.*,'+! e*:'(!8'D'8'(:>*!*0!• $%&=')'(:>*! =*8*! :%&=8'(/'8! ,*! :%&=,'R>/*/! /',! +'8! e.&*(%A! +.!='8:'=:>@(A!8'*::>%('+!:%-(>)>;*+!9!'&%)>;*+!D8'()'!*,!:*&P>%!9!+.+!&%)>;*:>%('+!='8+%(*,'+!9!=8%D'+>%(*,'+B!• $%&=')'(:>*!=*8*!*:).*8!'(!',!&*8:%!/'!.(%+!;*,%8'+!a)>:%+!:%(!;>+)*+!*! ,*!=8%&%:>@(!/',!:*&P>%B!• $%&=')'(:>*! =*8*! :%(%:'8! 9! :%&=8'(/'8! >/'%,%-<*+A! :%()'F)%A! )8*/>:>%('+A!:.,).8*+A!:8''(:>*+!9!;*,%8'+!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+!9!/'!,*+!='8+%(*+!*D':)*/*+!=%8!',!:*&P>%B!• $%&=')'(:>*!=*8*!,>/'8*8!9!=*8*!>(D,.>8!'(!,%+!'E.>=%+A!&%)>;*8!*!,*+!='8+%(*+!9! /'+:.P8>8! +.! =%)'(:>*,A! /'+*88%,,*8! :,>&*! /'! :%(D>*(?*! 9! :8'*8! +'()>&>'()%+! /'!>&=,>:*:>@(!=8%*:)>;*B!

Page 63: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^[!

• $%&=')'(:>*!=*8*!,*!=,*(>D>:*:>@(!9!/'+*88%,,%!/'!'+)8*)'->*+!=*8*!*:).*8!'(!,*!:%&=,'R>/*/!9!,>/'8*8!.(!:*&P>%!=,*(>D>:*/%B!• $%&=')'(:>*!=*8*!'D':).*8!',!+'-.>&>'()%!9!,*!>()'-8*:>@(!/',!:*&P>%B!C*P'&%+!E.'!',!%8>'()*/%8!(%!=.'/'!*:).*8!/'!D%8&*!*>+,*/*!*()'!,*!%8-*(>?*:>@(!9!',!=8%=>%!:*&P>%!=%8E.'! )%/%!=8%:'+%!/'! )8*(+D%8&*:>@(!'F>-'! ,*! >&=,>:*:>@(!/'!/>D'8'()'+! =8%D'+>%(*,'+A! E.'! =.'/'(! *:).*8! :%&%! />(*&>?*/%8'+! /',! :*&P>%! %!:%&%!/'+)>(*)*8>%+!/',!&>+&%B!7'8%!d*>8<(!GVWWb0#H!,'+!*)8>P.9'!.(!=*=',!:'()8*,!%!(.:,'*8!'(!/>:e%!=8%:'+%0!f6B"*)&&B*,+*&)*2+$+")5#)*#63&#$)$#:2*,+*.%,%"*&%"*+9+$.#/%"*,+* &)* %5')2#>)$#:2@* 35+$#")6%"* ,+* -2)* 9#'-5)* `-+* "+)* $)3)>* ,+* $)2)&#>)5* .%,)* &)*#29%56)$#:2* `-+* "+* 35%,-$+@* $%2%>$)* +&* "#".+6)* %5')2#>)$#%2)&@* &%"* -6M5)&+"* ,+*.%&+5)2$#)@* &)"* )&#)2>)"* 9%56)&+"* 4* $%2+C#%2+"@* &)* $5+,#M#&#,),* ,+* &)* 6)4%5*+C3+5#+2$#)*4*)-.%5#,),*4*%.5%"*9)$.%5+"*,+$#"#/%"*+2*&%"*35%$+"%"*,+*$)6M#%70!5-.*,&'()'A!d%(?S,'?!GVWW^0g^HA!:*8*:)'8>?*!*,!*-'()'!/'!:*&P>%!:%(!,%+!+>-.>'()'+!8*+-%+0!• ]>+>@(!:,*8*!/'!,*!8*?@(!/'!+'8!%!/'!,*+!D.(:>%('+!*!/'+*88%,,*8A!*+<!:%&%!/'!,%!E.'!+'!/'P'!+'8!'(!',!D.).8%!9!/'!,%+!D*:)%8'+!:,*;'!=*8*!*,:*(?*8!',!aF>)%B!• ]>+>@(!'&=8'(/'/%8*!/'!:@&%!+'8S!,*!%8-*(>?*:>@(!'(!',!D.).8%A!P.+:*(/%!',!:*&P>%!:8'*)>;%!9!,*!&'R%8*!:%()>(.*!/'!,*!%8-*(>?*:>@(B!• $%&.(>:*:>@(!/'!,*!;>+>@(!*:'8:*!/'!,*!%8-*(>?*:>@(A!*+<!:%&%!/'!,*!&>+>@(!9!;*,%8'+!/'!,*!&>+&*B!• $%(:>'(:>*:>@(A!:%&=8%&>+%!'!>&=,>:*:>@(!'(!',!/'+*88%,,%!/'!.(*!:.,).8*!/'!,*! 'F:','(:>*A! P*+*/*!'(!.(%+!;*,%8'+!/'! +'8;>:>%!=_P,>:%A! P_+E.'/*! :%()>(.*!/',!P>'('+)*8!+%:>*,!9!=8>(:>=>%+!a)>:%+B!• N%)>;*:>@(A! *=%9%! 9! 8':%(%:>&>'()%! /'! ,%+! 'E.>=%+! 9! ='8+%(*+! 9!=*8)>:>=*:>@(!/'!)%/%!',!='8+%(*,B!• d*8*()>?*8! ',! /'+*88%,,%A! >&=,*()*:>@(! 9! &'R%8*! :%()>(.*! /',! +>+)'&*! /'!-'+)>@(!/'!,*!%8-*(>?*:>@(B!• 5&=,>:*:>@(! :%(! .+.*8>%+A! :%,*P%8*/%8'+t*,>*/%+! 9! 8'=8'+'()*()'+! /'! ,*!+%:>'/*/B!7%8!)*()%A!,*!'/.:*:>@(!9!,*!%8>'()*:>@(!(%!+@,%!/'P'(!*/*=)*8+'!*!,%+!:*&P>%+A!+>(%!*/',*()*8+'! *! ',,%+! 9A! *! ;':'+A! =8%;%:*8,%+B! $%&%! +'T*,*! d*8:<*! U>')%! G"XXXHA! ',!%8>'()*/%8!/'P'!*:'=)*8!9!*/*=)*8+'!*!'+)*! +>).*:>@(!:*&P>*()'B!1(!'+)'! +'()>/%A!U>,'+!G"XX[H!*D>8&*!E.'!'+!(':'+*8>%!=8'=*8*8!*!,%+!=8%D'+>%(*,'+!/'!,*!%8>'()*:>@(!=*8*! E.'! +'! ,'+! /%)'! /'! e*P>,>/*/'+! /'! >()'8;'(:>@(! '(! ,%+! (.';%+! '()%8(%+!:.,).8*,'+!9!+>).*:>%('+!+%:>%'/.:*)>;*+!:%(!.(*!&*9%8!=8%9'::>@(!>((%;*/%8*!/'!:*=*:>/*/'+! /'! :*&P>%! ='/*-@->:%A! :.,).8*,! 9! +%:>*,B! 4*! D%8&*:>@(! 9! /'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!/'!%8>'()*/%8'+!/'P'!*P%8/*8! '+)*+! :%&=')'(:>*+! :%(!=8%D.(/>/*/!9!8>-%8A! )*()%! '(! ,%+! =8%-8*&*+! /'! D%8&*:>@(! >(>:>*,! :%&%! '(! ,%+! /'! D%8&*:>@(!:%()>(.*!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!2')'(>a(/%(%+!.(!=%:%!&S+!'(!'+)'!8%,A!5+**:+!GVWW\0"bgH!+'T*,*!:>(:%!:.*,>/*/'+!PS+>:*+! =*8*! *E.',,*+! ='8+%(*+! E.'! 'R'8:'(! D.(:>%('+! />8':)>;*+! 9! *+.&'(!=8%:'+%+!/'!:*&P>%A!:.*,>/*/'+!E.'!=%/'&%+!*/*=)*8!=*8*!,%+!%8>'()*/%8'+!:%&%!*-'()'+!/'!:*&P>%B!L*:'(!8'D'8'(:>*!*0!G*/*=)*:>@(!/'!4'>)eO%%/!9!Z>'e,A!VWW[H!

Page 64: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^\!

• `%8)*,'?*A! =*8*! *+.&>8! +>).*:>%('+! =8%P,'&S)>:*+! %! />D<:>,'+! 9! =8%9':)%+!(':'+*8>%+!E.'!:%()8>P.9'(!*!,*!%=)>&>?*:>@(!9!/'+*88%,,%!/'!,*!>(+)>).:>@(B!• Z'+=%(+*P>,>/*/A! =*8*! */',*()*8+'! *! ,*+! :%(+':.'(:>*+! /'! ,*+! /':>+>%('+!)%&*/*+!9!*+.&>8!,*+!:%(+':.'(:>*+!/'!,*+!&>+&*+B!• C'(:>,,'?A!=*8*!'+)*P,':'8!8',*:>%('+!+@,>/*+!:%(!,%+!/'&S+B!• $%8/>*,>/*/A!=*8*!8',*:>%(*8+'!:%(!,%+!/'&S+!9!*+<!=%/'8!'+)*P,':'8!;<(:.,%+!:%(!,%+!%)8%+!G'(!*&P*+!/>8'::>%('+HB!• M=)>&>+&%A! =*8*! &'R%8*8! 9! *=8%;':e*8! *,! &SF>&%! :*/*! +>).*:>@(A! '(! .(!=8%:'+%!:%()>(.%!/'!8')8%*,>&'()*:>@(B!C*(?!9!C%P8*/%!G"XXgY\gHA!(%+!%D8':>'8%(!e*:'!.(%+!*T%+!.(*!+'8>'!/'!*:)>;>/*/'+!=8%D'+>%(*,'+! E.'A! '(! +.! %=>(>@(A! /'P'8<*! *+.&>8! ',! %8>'()*/%8! :%&%! *-'()'! /'!:*&P>%A!/'+)*:*(/%A!'()8'!',,*+A!,*+!+>-.>'()'+0!• C.='8*8! ',! &%/',%! )8*/>:>%(*,! /'! :*8S:)'8! :,<(>:%i)'8*=a.)>:%! /%(/'!=8'/%&>(*!.(*!%8>'()*:>@(!=+>:%,%->+)*!/'!:%&.(>:*:>@(!>(/>;>/.*,B!• 1&=,'*8! (.';%+! 8':.8+%+! &.,)>&'/>*! 9! )':(%,%-<*+! >((%;*/%8*+! '(! ',!/'+*88%,,%!/'!+.+!)*8'*+B!• 1+)*P,':'8!:%('F>%('+!:%(!,%+!*-'()'+!+%:>*,'+A! ,*P%8*,'+A! ,%:*,'+BBB!9!8'*,>?*8!.(*! */':.*/*! :%&.(>:*:>@(! '()8'! %)8%+! %8>'()*/%8'+A! >(+)>).:>%('+! .!%8-*(>?*:>%('+B!• 5(:8'&'()*8! +.+! D.(:>%('+! =8%D'+>%(*,'+! /'! )8*P*R%! '(! 'E.>=%! :%(! %)8%+!-8.=%+!/'!8'D'8'(:>*A!/'+'(;%,;>a(/%+'!.(!8%,!/'!*(>&*/%8!9!D%8&*/%8B!• 5()'8;'(>8!/'!*:.'8/%!*!.(!=8%-8*&*!/'!%8>'()*:>@(!>()'-8*/%!'(!.(!=,*(!/'!*::>@(!-'('8*,!/'!,*!>(+)>).:>@(!.!%8-*(>?*:>@(B!2'!,*!&>+&*!&*('8*A!+>!(%+!:'()8*&%+!'(!',!:'()8%!'/.:*)>;%A!,*+!*=%8)*:>%('+!E.'!=.'/'!8'*,>?*8!.(!%8>'()*/%8A!:%&%!*-'()'!/'!:*&P>%A!+%(!Gd*8:<*!U>')%A!"XXXH0!• Q9./*8! *! :%&=8'(/'8! ,*+! P*+'+! >/'%,@->:*+A! =+>:%,@->:*+! 9! +%:>%,@->:*+! i,*!D>,%+%D<*!/'!P*+'i!+%P8'!,*+!E.'!+'!*+>'()*!',!:.88<:.,.&!*:).*,B!• Q(*,>?*8! :8<)>:*&'()'! 9! '(! :%(R.()%! :%(! ,%+! /'&S+! /%:'()'+A! ,*+! P*+'+A!%PR')>;%+!9!D>(*,>/*/'+!/'!,*!(.';*!'/.:*:>@(!E.'!+'!='8+>-.'B!• $.*,>D>:*8!9!*:).*,>?*8!*,!=8%D'+%8*/%!&'/>*()'! ,*!=8%-8*&*:>@(!/'!:.8+%+!9!D%8&*+!/'!='8D'::>%(*&>'()%!=8%D'+>%(*,B!!• Q9./*8!*!*8)>:.,*8! ,*!%=:>%(*,>/*/!9!%=)*)>;>/*/!/'8>;*/*!/'!.(!:.88<:.,.&!*P>'8)%A!D,'F>P,'A!=,.8*,!9!/>;'8+>D>:*/%B!• $%()8>P.>8!*!:%&=*->(*8! ,*!:%&=8'(+>;>/*/!:%(! ,*!/>;'8+>/*/!/',!*,.&(*/%!/'!,%+!:'()8%+B!• $%%8/>(*8!,*!8'/!).)%8>*,!9!,%+!=8%-8*&*+!/'!%8>'()*:>@(!/'!,%+!:'()8%+B!• $%,*P%8*8!:%(!,%+!@8-*(%+!/>8':)>;%+!9!',!=8%D'+%8*/%!'(!*+=':)%+!)a:(>:%+!9!D%8&*,'+!1(! -'('8*,A! =*8*!d*>8<(! GVWWb0bH! ,%+! :8>)'8>%+! -'('8*,'+!E.'! -.<*(! ,*! *:).*:>@(!%!>()'8;'(:>@(!/',!*-'()'!/'!:*&P>%A!+%(!)8'+!E.'!e*:'(!8'D'8'(:>*!*0!

Page 65: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^^!

!" 5<BW:<!L:!QB@Bf>!PLCd:LT!fD+*35+$#")2*/#"#%2+"*'&%M)&+"*P&)*$)&#,),*+".B*+2*+&*.%.)&*4*2%*":&%*+2*&)"*3)5.+"R@*$%635%6#"%"*'+2+5)&+"*4*,#2B6#$)"*,+*/#"#:2*'&%M)&0*8)*+".5).+'#)* ,+* ,#/#,#5* 4* '+".#%2)5* &%"* $+2.5%"* +,-$).#/%"* 3%5* ^.5%$#.%"7* 4)* 2%* .#+2+*"+2.#,%0*!-+,+*"+5/#5*3)5)*'+".#%2)5*P"#5/+*3)5)*$%2"%&#,)5*4*$%2.5%&)5@*$-63&#+2,%*)"(* "-* 6#"#:2R@* 3+5%* 2%* 3)5)* )/)2>)5000* V)4* ,#9+5+2$#)"* ,+* %5#'+2@* ,+* $-&.-5)* 4* ,+*#2.+5+"+"@*`-+*a-".#9#$)2*+&*V)M&)5*4*.5)M)a)5*+2*&)*&(2+)*,+*)"-6#5*&)*,#/+5"#,),*$%6%*-2*M#+2*,+"+)M&+*4*'+".#%2)M&+0* D+* .5).)@* +2*+".+* $%2.+C.%@*,+*)35+$#)5* &)"* "#2+5'#)"*$-&.-5)&+"@*,+*)"-6#5*&)*,#/+5"#,),*,+*3&)2.+)6#+2.%"@*,+*35%6%/+5*&)*$%6-2#$)$#:2*4*,+*35)$.#$)5*$%6%*35%3-+".)*&)*$%&)M%5)$#:2*#2.+53+5"%2)&70#MR .B?=<:<!N!>C!@CLC!P=@HBC>:<0!fBBB*V)$+5*95+2.+*)*&)*$%63&+a#,),*,+")55%&&)2,%*&%"* $%635%6#"%"* ,+* 6)2+5)* ),+$-),)d* "+* .5).)* ,+* 3%2+5* -2* .%`-+* ,+* %5,+2* 4*$%V+5+2$#)* )* "-* ,+")55%&&%d* +".%* +"@* ,+* '+".#%2)50* <&* &#,+5)>'%@* 3%5* +&* $%2.5)5#%@* "+*%$-3)*,+&*$)6M#%*4*`-#>B*3%5*+".%*"+*V)*V+$V%*#63%5.)2.+*+2*-2)*W3%$)*,+*$%2.#2-)"*4*+/%&-.#/)"*5+)&#,),+"*A%"*9-2$#%2+"*.)2*,#9+5+2.+"*$%6%*&)"*6+2$#%2),)"*e%$-3)5"+*,+* &)* ,#9#$-&.),* 4* %$-3)5"+* ,+&* $)6M#%J* ,+.+56#2)2* &)"* )$.#/#,),+"* .(3#$)"* 4*,#9+5+2$#),)"* ,+* &)* '+".#:2* 4* ,+&* &#,+5)>'%0* U"(@* &)* '+".#:2* .5).)@* 6+,#)2.+* &)*3&)2#9#$)$#:2* 4* "-* ,+")55%&&%* ,+* %5')2#>)5* &)* 35B$.#$)* 4* ')5)2.#>)5* "-* +a+$-$#:20* <&*&#,+5)>'%@* 3%5* +&* $%2.5)5#%@* ,+M+*,+* +63+>)5*3%5* 35%6%/+5*-2)* /#"#:2* $%63)5.#,)@*M)"+* 3)5)* &)* ,+9#2#$#:2* ,+* &)"* +".5).+'#)"* 2+$+")5#)"* `-+* 3+56#.)2* )/)2>)5* +2* +")*,#5+$$#:20* D#* +2* +&* 35#6+5* $)"%* "%2* #63%5.)2.+"* &%"* 35%$+"%"* %5')2#>).#/%"* $&B"#$%"*P,+&+')$#:2* ,+* .)5+)"@* "-3+5/#"#:2* 4* $%2.5%&R@* +2* +&* "+'-2,%* "+5B* 9-2,)6+2.)&* &)*3%.+2$#)$#:2*4*,+")55%&&%*,+*-2*2-+/)*$-&.-5)*4*$%2*+&&)*&)*).+2$#:2*,+*&)"*+6%$#%2+"@*4*"+2.#6#+2.%"*,+*.%,%"*&%"*#63&#$),%"70*

$R ,JHK:<g! :>:LB;:<! N! :A<=>?=<! ?=! L:! A<hJHBJ:T! fBBB&)* $%2"#,+5)$#:2* ,+* &%"*%5#+2.),%5+"* $%6%* )'+2.+"* ,+* $)6M#%* "-3%2+* .)6M#W2* #2.+2"#9#$)5* "-* &)M%5* ,+*)"+"%5)6#+2.%* 4* )3%4%* )* &)* )$$#:2* 000* /#2$-&),)"* )* &%"* 35%$+"%"* ,+* ,#2)6#>)$#:2@*)3%4%*4*5+9-+5>%*,+*)$.-)$#%2+"000*)2)&#>)5*&%"*+9+$.%"*,+*&)*)$$#:2*4*)35+2,+5*,+*&)*35%3#)*35B$.#$)000*

000* $%2"+'-#5* -2* 2#/+&* ,+* #63&#$)$#:2@* ,+")55%&&%* 4* $%635%6#"%* ,+* &%"* %5#+2.),%5+"*$%6%*)'+2.+"* ,+* $)6M#%* 2%* 3-+,+* "%"&)4)5* +&* $%2"#,+5)5* )* &)* 35B$.#$)* 35%9+"#%2)&*$%6%*+&*6)5$%*),+$-),%*3)5)*+&*)35+2,#>)a+*+C3+5#+2$#)&000*8)*$%63+.+2$#)*3)5)*+&*+a+5$#$#%*35%9+"#%2)&*":&%*3-+,+*),`-#5#5"+*3%2#+2,%*+2*a-+'%*&)"*$)3)$#,),+"*+2*-2*$%2.+C.%* ,+* 35B$.#$)* 35%9+"#%2)&0* 12)* 35B$.#$)* 5+9&+C#/)* %* ,#5#'#,)* )* 6+a%5)5* 4*35%'5+")5*)* .5)/W"*,+* &)*35B$.#$)*+C#'+*V)M#&#,),*3)5)*5+9&+C#%2)5*+2*+&*$-5"%*,+* &)*)$$#:20* <&* $%2%$#6#+2.%* +2* &)* )$$#:2* #2$&-4+* .)2.%* +&* $%2%$#6#+2.%* 3bM&#$%* %*35%3%"#$#%2)&*#2.+52)&#>),%@*9B$#&6+2.+*5+$%2%$#M&+*+2*-2*35%$+"%*,+*5+9&+C#:2*"%M5+*&)*)$$#:2@*$%6%*+&*$%2%$#6#+2.%*35%$+"),%*+C3+5#+2$#)&@*`-+*"+*-.#&#>)*#2.-#.#/)6+2.+*4*`-+*+"*,#9($#&6+2.+*%Ma+.#/)M&+0*

000* +&* 35%$+"%* ,+* $)6M#%* )* 35%6%/+5* ,+M+* $%2"#,+5)5* &)"* )$.-)$#%2+"* ,#5#'#,)"* )*)-.%55+'-&)5* +&*35%$+"%*4* &)"*%5#+2.),)"*)*,#"6#2-#5* &%"*35%$+"%"*,+* 5+"#".+2$#)* *)&*$)6M#%0* <29).#>)5* +2* &%"* 35%$+"%"* #29%56).#/%"@* 35%6%/+5* &)* 3)5.#$#3)$#:2@* )$.-)5*'5),-)&6+2.+@* M-"$)5* +&* $%2"+2"%* ,+* &)"* 3+5"%2)"* $&)/+@* 2+'%$#)5@* ).+2,+5* &%"*35%$+"%"* 9%56).#/%"@* +/#.)5* $%2.5),#$$#%2+"* -* %.5)"* )$.-)$#%2+"* 3-+,+2* )4-,)5* )*+&#6#2)5*3)5.+*,+*&)"*5+"#".+2$#)"*4*3+56#.#5*)/)2>)5*+2*&%"*35%3:"#.%"*+".)M&+$#,%"7**

1(! /'D>(>)>;*A! +>! +'! =8')'(/'! :%(+'-.>8! .(*! %8>'()*:>@(! E.'! 8'_(*! %! :.&=,*! :%(!:8>)'8>%+!/'!:*,>/*/!9!'E.>/*/A!/'P'8S(!8':%(+>/'8*8+'!'+)%+!:8>)'8>%+!/'!*:).*:>@(A!9!/'P'8S!',!%8>'()*/%8!='8&*(':'8!'+)8':e*&'()'!;>(:.,*/%!%!8',*:>%(*/%!:%(!,*!

Page 66: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^#!

>((%;*:>@(A! =*8*! :%()8>P.>8! *! ,*! :%(+)8.::>@(! 9! ',! &*()'(>&>'()%! /'! 8',*:>%('+!'()8'! )%/%+! ,%+! =8%D'+>%(*,'+! ,,*&*/%+! *! >()'8;'(>8! '(! ',! =8%:'+%! %8>'()*/%8A!=8%=%8:>%(*8! :%(%:>&>'()%+! 9! /'+)8'?*+A! 8':%-'8! >(D%8&*:>@(A! .)>,>?*8! +.!*.)%8>/*/! D%8&*,A! )'('8! )8*)%! />8':)%! :%(! ,%+! .+.*8>%+A! *+>+)>8! 9! *9./*8! *! ,%+!=8%D'+>%(*,'+! '(! +.+! )*8'*+! :%)>/>*(*+A! D*:>,>)*8! ,*+! :%&.(>:*:>%('+! /'()8%! /'! ,*!>(+)>).:>@(A! =8%=%8:>%(*8! >(D%8&*:>@(A! D*:>,>)*8! ,*! 8',*:>@(! '()8'! ',! :'()8%! 9! ,*!:%&.(>/*/A! '+)*P,':'8! %PR')>;%+! 9! =8>%8>/*/'+! '(! ,*! =,*(>D>:*:>@(! '+)8*)a->:*A! %!'+)*P,':'8! &':*(>+&%+! /'! *.)%';*,.*:>@(A! '()8'! %)8*+! :.'+)>%('+A! )*,! 9! :%&%!+'T*,*(!4'>)eO%%/!9!N%()-%&'89!G"Xg#HB!!C>!',!*-'()'!/'!:*&P>%!'+!f)`-+&*35%9+"#%2)&*$%2*$)3)$#,),*3)5)*#29&-#5*+2*&)*'+2.+*4*3)5)*35%6%/+5*+&*$)6M#%@*`-+*,+M#,)6+2.+*35+3)5),%*)$.-)5B*"%M5+*+&*+2.%52%*3)5)*$%2,-$#5* 4* 3%"#M#&#.)5* &)* #63&)2.)$#:2* ,+&* $)6M#%* 3&)2#9#$),%7* G7%()! 9! c'>F>/%8A!VWWV0! bWH! =%/'&%+! :%(:,.>8! E.'A! '(! ,*! *:).*,>/*/A! ',! %8>'()*/%8! '+)S! ,,*&*/%! *!*+.&>8! '+)*! D.(:>@(! :%&%! +.! 8%,! =8>(:>=*,A! =*8*! +'8! :*=*?! /'! =%+>P>,>)*8! :%(! +.!D.(:>@(!%8>'()*/%8*!,*+!)8*(+D%8&*:>%('+!(':'+*8>*+!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!!

$,.(),)!)*!.,!%+(*&2,$(7&!,!.%!.,+0%!)*!.,!6(),!

$%&%!+'!/>R%!*()'8>%8&'()'A!/'+/'!,*!:%(+>/'8*:>@(!E.'!;'(>&%+!/'D'(/>'(/%!/'!,*! %8>'()*:>@(! v:%&%!',! :%(R.()%!/'! *::>%('+!E.'!='8&>)'(! *! )%/*+! ,%+!='8+%(*+!!>/'()>D>:*8!'(!:.*,E.>'8!&%&'()%!/'!+.!;>/*!+.+!*=)>)./'+A!:*=*:>/*/'+!'!>()'8'+'+A!*/%=)*8! /':>+>%('+! >&=%8)*()'+! '(!&*)'8>*! /'! '/.:*:>@(A! D%8&*:>@(! 9! '&=,'%! 9!-'+)>%(*8! +.! )8*9':)%8>*! ;>)*,! >(/>;>/.*,! '(! ',! *=8'(/>?*R'A! ',! )8*P*R%! 9! %)8%+!'()%8(%+! '(! ,%+! E.'! +'! */E.>'8'(! %! .)>,>?*(! />:e*+! :*=*:>/*/'+! %! *=)>)./'+! *! ,%!,*8-%!/'!,*!;>/*!9!*!',!%8>'()*/%8!:%&%!',!*-'()'!+%:>*,!E.'!D*;%8':'!9!D*:>,>)*!'+%+!:*&P>%+v!'+!(':'+*8>%!*P%8/*8! ,*!%8>'()*:>@(!/'+/'!.(*!='8+=':)>;*!/'!:*,>/*/!9!'E.>/*/B!7*8*! ',,%! '+! =8':>+%!/')'('8(%+! '(! ,%+! %PR')>;%+!E.'!='8+>-.'! ,*! %8>'()*:>@(! *! ,%!,*8-%! /'! ,*! ;>/*A! )*,! 9! :%&%! D.'8%(! 8':%->/%+! '(! ',! >(D%8&'! /'! ,*! $121`M7!GVWW#0"VH! fN'R%8*(/%! ,*+! =%,<)>:*+! 9! +>+)'&*+! /'! %8>'()*:>@(! :%()>(.*hA! '(! ,*!D%8&*!E.'!+>-.'0!

• $*=*:>)*8! *! ,%+! :>./*/*(%+! =*8*! -'+)>%(*8! 9! =,*(>D>:*8! +.+! >)>('8*8>%+! /'!*=8'(/>?*R'! 9! ,*P%8*,'+! :%(! *88'-,%! *! +.+! %PR')>;%+! ;>)*,'+A! 8',*:>%(*(/%! +.+!:*=*:>/*/'+! '! >()'8'+'+! :%(! ,*! '/.:*:>@(A! ,*! D%8&*:>@(A! ,*+! %=%8).(>/*/'+! /'!'&=,'%!9!',!*.)%'&=,'%A!9!:%()8>P.9'(/%!*+<!*!+.!8'*,>?*:>@(!='8+%(*,B!• Q9./*8! *! ,*+! >(+)>).:>%('+!/'! '/.:*:>@(! 9! D%8&*:>@(! *! :%()*8! :%(! *,.&(%+A!'+)./>*()'+!9!*=8'(/>:'+!&%)>;*/%+!E.'!*+.&*(! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/!/'!+.!=8%=>%!*=8'(/>?*R'!9!D>R'(!+.+!=8%=>%+!%PR')>;%+!'(!+.+!8'+.,)*/%+B!

• Q9./*8! *! ,*+! '&=8'+*+! 9! %8-*(>?*:>%('+! *! :%()*8! :%(! ='8+%(*,!&%)>;*/%! 9!*/*=)*P,'A! :*=*?! /'! *::'/'8! 9! P'('D>:>*8+'! /'! ,*+! %=%8).(>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'!%D8':>/*+!'(!',!,.-*8!/'!)8*P*R%!9!D.'8*!/'!a,!!• MD8':'8!*!,%+!8'+=%(+*P,'+!=%,<)>:%+!.(!&'/>%!>&=%8)*()'!=*8*!:%(+'-.>8!.(!*&=,>%!:%(R.()%!/'!%PR')>;%+!/'!>()'8a+!=_P,>:%B!• Q=%9*8!,*+!':%(%&<*+!,%:*,'+A!8'->%(*,'+A!(*:>%(*,'+!9!'.8%='*+!*!)8*;a+!/',!/'+*88%,,%! 9! ,*! */*=)*:>@(! /'! ,%+! )8*P*R*/%8'+! *! ,*+! /'&*(/*+! ':%(@&>:*+! 9! ,*+!:>8:.(+)*(:>*+!+%:>*,'+!:*&P>*()'+B!

Page 67: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^b!

• Q9./*8! *! '+)*P,':'8! +%:>'/*/'+! '(! ,*+! E.'! ,%+! :>./*/*(%+! :%()8>P.9*(!*:)>;*&'()'!*!+.!/'+*88%,,%!+%:>*,A!/'&%:8S)>:%!9!+%+)'(>P,'B!7*8*!',!/'+*88%,,%!/'!'+)%+!%PR')>;%+!+'8S!>&=8'+:>(/>P,'!E.'!,%+!=8>(:>=>%+!PS+>:%+!/'! ,%+!+'8;>:>%+!/'!%8>'()*:>@(A! +'!:'()8'(!'(!',!P'('D>:>*8>%A!'(! ,*!:*=*:>)*:>@(!*!,%+!:>./*/*(%+A!'(!&'R%8*8!',!*::'+%!/',!:>./*/*(%!*!,*!%8>'()*:>@(!9!'(!-*8*()>?*8!,*!:*,>/*/!/'!,*!%8>'()*:>@(!:%&%!+'8;>:>%!*,!:>./*/*(%B!G$121`M7!VWW#0"[H!2'! '+)*! D%8&*! +'! =8')'(/'! E.'! ,*! %8>'()*:>@(! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*! *9./'! *! ,%+!8'+=%(+*P,'+! =%,<)>:%+! '.8%='%+! *! :%(+'-.>8! .(*! +'8>'! /'! %PR')>;%+! :%&.('+! /'!>()'8a+!=.P,>:%!E.'!e*:'(!8'D'8'(:>*!*0!G$121`M7!VWW#0"^H!! N2/+5"#:2* +9#$)>* +2* +,-$)$#:2* 4* 9%56)$#:20! Q.&'()*8! ,*+! )*+*+! /'!=*8)>:>=*:>@(! 9! D>(*,>?*:>@(! /'! ,%+! '+)./>%+! 9! ,*! D%8&*:>@(! *R.+)*(/%! &'R%8! ,%+!>()'8'+'+!9!,*+!:*=*:>/*/'+!>(/>;>/.*,'+!*!,*+!%=%8).(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'B!! <9#$)$#)*,+&*6+5$),%*&)M%5)&0!N'R%8*8!,*!&%)>;*:>@(!9!',!8'(/>&>'()%!,*P%8*,A!9!,*+!)*+*+!/'!:%(+'8;*:>@(!/',!'&=,'%A!9!8'/.:>8!',!)>'&=%!-*+)*/%!'(!,*!P_+E.'/*!/'! '&=,'%! 9! ',! )>'&=%! /'! /'+'&=,'%! *R.+)*(/%! &'R%8! ,*+! :*=*:>/*/'+! 9! ,%+!>()'8'+'+!/'!,*+!='8+%(*+!*!,*+!%=%8).(>/*/'+!,*P%8*,'+!9!/'!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,A!*.&'()*(/%!',! :%(%:>&>'()%!/'! ,*+!=%+>P>,>/*/'+!*:).*,'+!9! D.).8*+!/'!'&=,'%!9!*=8'(/>?*R'A!>(:,.9'(/%!',!*.)%'&=,'%!9!,*!>(>:>*)>;*!'&=8'+*8>*,A!9!D%&'()*(/%!,*!&%;>,>/*/!-'%-8SD>:*!9!,*P%8*,B!! U35+2,#>)a+* )* &%* &)5'%* ,+* &)* /#,)0! `*:>,>)*8! ',! /'+*88%,,%! ='8+%(*,! 9! ,*!'&=,'*P>,>/*/! /'! )%/%+! ,%+! :>./*/*(%+! -8*:>*+! *! ,*! =*8)>:>=*:>@(! :%()>(.*! '(! ,*!'/.:*:>@(!9! ,*! D%8&*:>@(A! *9./S(/%,'+! *! '(:%()8*8! +.!=8%=>%! :*&>(%!'()8'!.(%+!>)>('8*8>%+!/'!*=8'(/>?*R'!:*/*!;'?!&S+!/>;'8+>D>:*/%+A!='8%!8',*:>%(*/%+!'()8'!+<A!*9./S(/%,'+! *! >/'()>D>:*8! +.+! :.*,>D>:*:>%('+! )8*(+D'8>P,'+! 9! *! ;*,>/*8! +.!*=8'(/>?*R'!(%!D%8&*,!'!>(D%8&*,B!! N2$&-"#:2* "%$#)&0! Q=%9*8! ,*! >(+'8:>@(! 9! ,*! 8'>(+'8:>@(! '/.:*)>;*A! +%:>*,! 9!':%(@&>:*!/'!)%/%+! ,%+!:>./*/*(%+!9!-8.=%+!G>(:,.>/%+! ,%+!/'!)'8:'8%+!=*<+'+A!'(!=*8)>:.,*8! ,%+! E.'! )>'('(! />D>:.,)*/'+! =*8*! *::'/'8! 9! :%&=8'(/'8! ,*! >(D%8&*:>@(!+%P8'!*=8'(/>?*R'!9!)8*P*R%H!=*8*!D%&'()*8!,*!>(:,.+>@(!+%:>*,A!,*!:>./*/*(<*!*:)>;*!9!,*!8'/.::>@(!/',!/'+'&=,'%!/'!,*8-*!/.8*:>@(!9!,%+!:>:,%+!/'!=%P8'?*B!! N'-)&,),* "%$#)&0! Q9./*8! *! ,%+! :>./*/*(%+! *! +.='8*8! ,%+! %P+)S:.,%+! *,!*=8'(/>?*R'!9!',!)8*P*R%!=%8!8*?%('+!/'!'/*/A!+'F%A!%8>-'(!a)(>:%A!%!/>+:*=*:>/*/A!%!>(+)>).:>%(*,'+B!! A+")55%&&%*+$%2:6#$%0!Q=%9*8!',!*.&'()%!/'!,*+!)*+*+!/'!=*8)>:>=*:>@(!'(!',!'&=,'%! 9! 8'D%8?*8! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+! *=)>)./'+! 9! :.*,>D>:*:>%('+! /'! ,%+!)8*P*R*/%8'+!'(!,*!':%(%&<*!9!,*!+%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%B!!2',!&>+&%!&%/%A!,%+!:8>)'8>%+!E.'!-*8*()>?*(!,*!:*,>/*/!=*8*!)%/%+!,%+!+'8;>:>%+!/'!%8>'()*:>@(! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*A! +%(! *(*,>?*/%+! =%8! ,*! $121`M7! '(! .(! '+)./>%!8'*,>?*/%!:%(!,%+!&>'&P8%+!/',!d8.=%!/'!1F='8)%+!/'!,*!$%&>+>@(!1.8%='*!+%P8'!M8>'()*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!1+)%+!:8>)'8>%+!f"-3%2+2*-2)*M)"+*$%6b2*)*,#/+5"%"*6)5$%"*,+*')5)2.()*,+*$)&#,),*+C#".+2.+"*-.#&#>),%"*3)5)*&%"*"+5/#$#%"*,+*%5#+2.)$#:2*4* "-"* 35%,-$.%"@* )"(* $%6%* %.5%"* `-+* +&* f5-3%* ,+* <C3+5.%"* $%2"#,+5+* $%2/+2#+2.+*#2$&-#5* +2* ,#$V%"*6)5$%"* ,+* 5+9+5+2$#)0* !-+,+2* -.#&#>)5"+* 3)5)* &)* )-.%+/)&-)$#:2* 4*,+")55%&&%* ,+* &%"* )$.-)&+"* "#".+6)"* ,+* ')5)2.()* ,+* &)* $)&#,),* 4* $%6%* -2* +29%`-+*$%6b2*3)5)*+&*,+")55%&&%*,+*2-+/%"*"#".+6)"7*G$121`M7A!VWW#0"XHB!

Page 68: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^g!

7%/8'&%+! e*P,*8! /'! :*,>/*/! /'! ,*! %8>'()*:>@(! +>! ,%+! :8>)'8>%+! '+)*P,':>/%+! =*8*!';*,.*8,*!e*:'(!8'D'8'(:>*!*0!*H 5:<HBJBA:JBf>! ?=L! JBK?:?:>C! N! K@K:<BCB! 4%+! +>+)'&*+! /'! -*8*()<*! /'! ,*!:*,>/*/!/'P'8<*(0!• 5(:,.>8! >(D%8&*:>@(! =*8*! ',! .+.*8>%! 8',*)>;*! *! +.+! /'8':e%+! G=%8! 'R'&=,%A! *!)8*;a+! /'! Ä:*8)*+! /',! .+.*8>%ÅH! 9! )'('8! '(! :.'()*! ',! )8*P*R%! /'! ,*+! *+%:>*:>%('+!(*:>%(*,'+! 9! '.8%='*+! /'! :%(+.&>/%8'+! '(! ,%+! =8%:'+%+! /'! =8%)'::>@(! /'! ,%+!:%(+.&>/%8'+!9!8':,*&*:>@(B!• d*8*()>?*8! E.'! +'! :%(+.,)'! ='8>@/>:*&'()'! *! ,%+! .+.*8>%+! +%P8'! +.!+*)>+D*::>@(!:%(!',!+'8;>:>%!9!+.!'F='8>'(:>*!:%(!a,B!• 1F>->8! *! ,%+! E.'! %D8':'(! '+)%+! +'8;>:>%+! E.'! .)>,>:'(! +>+)'&S)>:*&'()'! ,*+!:%(:,.+>%('+!%P)'(>/*+!/'!/>:e*+!:%(+.,)*+B!• 5&=,>:*8!*!,%+!.+.*8>%+!'(!',!/>+'T%A!,*!-'+)>@(!9!,*!';*,.*:>@(!/'!,%+!+'8;>:>%+!9!=8%/.:)%+!/'!%8>'()*:>@(B!PH $CWA=H=>JB:!A<CO=@BC>:LB!4%+!+>+)'&*+!/'!-*8*()<*!/'!,*!:*,>/*/!/'P'8<*(0!• 1F>->8! E.'! ,%+! =8%D'+>%(*,'+! />+=%(-*(! /'! ,*! :*=*:>/*/! (':'+*8>*! =*8*!8'*,>?*8!,*+!)*8'*+!/'!%8>'()*:>@(!E.'!/'P'(!/'+'&='T*8B!• 1F>->8! E.'! ,%+! =8%D'+>%(*,'+! /'! ,*! %8>'()*:>@(! )'(-*(! %! */E.>'8*(!:.*,>D>:*:>%('+! E.'! -*8*()>:'(! E.'! />+=%('(! /'! ,*+! :*=*:>/*/'+! (':'+*8>*+! =*8*!/'+'&='T*8!,*+!)*8'*+!/'!%8>'()*:>@(!'F>->/*+B!• 5(:,.>8! ',! :%()8%,! %! ,*! ';*,.*:>@(! /',! )8*P*R%! /'! ,%+! =8%D'+>%(*,'+! /'! ,*!%8>'()*:>@(!:%(!8'+=':)%!*!,%+!8'+.,)*/%+!/'!,*+!>()'8;'(:>%('+!/'!%8>'()*:>@(!E.'!'+)S!=8';>+)%!E.'!8'*,>:'(B!• 1F>->8!.(!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!9!.(*!&'R%8*!/',!+'8;>:>%!:%()>(.%+B!• 5(:,.>8!*!)%/*+!,*+!*+%:>*:>%('+!=8%D'+>%(*,'+!='8)>('()'+!'(!',!/'+*88%,,%!/'!(%8&*+!9!=8%:'/>&>'()%+!/'!-*8*()<*!/'!,*!:*,>/*/B!:H 3=iC<:!?=L!@=<QBJBCB!4%+!+>+)'&*+!/'!-*8*()<*!/'!,*!:*,>/*/!/'P'8<*(0!• 5(:,.>8!(%8&*+!/'!+'8;>:>%!:,*8*&'()'!/'D>(>/*+A!*,-.(*!D%8&*!/'!:%()8%,!/'!+>!',!+'8;>:>%!:.&=,'!/>:e*+!(%8&*+!9A!/'!(%!+'8!*+<A!.(!=8%:'/>&>'()%!*!+'-.>8!=*8*!*,:*(?*8!',!(>;',!(':'+*8>%B!• 5(:,.>8! *,-.(*! D%8&*! /'! :%()8%,*8! 9! ';*,.*8! +>! ,*! *::>@(! '&=8'(/>/*! =*8*!&'R%8*8! ,%+! +'8;>:>%+! 9! ,*! >(D%8&*:>@(! *9./*! '(! 'D':)%! *! :.&=,>8! ,*+! (%8&*+!'+=':>D>:*/*+!9!:%()8>P.9'!*!,*!&'R%8*!:%()>(.*B!• 5(:,.>8!*,-.(*!D%8&*!/'!/>D'8'(:>*8!9!:%()8%,*8!,*!%D'8)*!/'!,%+!+'8;>:>%+!:%(!*88'-,%!*!,*+!(':'+>/*/'+!/'!,%+!/>+)>()%+!-8.=%+!/'+)>(*)*8>%+B!• 1F>->8!*!,%+!+'8;>:>%+!E.'!'+)*P,'?:*(!8',*:>%('+!9!%D8'?:*(!*9./*!*!-8.=%+!9!%8-*(>+&%+! E.'! D*:>,>)*(! %8>'()*:>@(! >(D%8&*,! G=%8! 'R'&=,%! ,%+! =*/8'+A! ,*+!%8-*(>?*:>%('+!/'!;%,.()*8>*/%!9!,%+!%8-*(>+&%+!8',*:>%(*/%+!:%(!,*+!*:)>;>/*/'+!/'!%:>%HB!• ]',*8! =%8! E.'! ,%+! &*)'8>*,'+! .)>,>?*/%+! G=%8! 'R'&=,%A! ,*+! e'88*&>'()*+! /'!';*,.*:>@(H! :.&=,*(! ,*+! '+=':>D>:*:>%('+! )a:(>:*+! '(! &*)'8>*! /'! -*8*()<*! /'!:*,>/*/B!

Page 69: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ^X!

/H $Cj=<=>JB:B!4%+!+>+)'&*+!/'!-*8*()<*!/'!,*!:*,>/*/!/'P'8<*(0!• 5(:,.>8!'(,*:'+!=*8*!=8%&%;'8!8',*:>%('+!/'!)8*P*R%!'D>:*:'+!'(!,%+!+'8;>:>%+!/'! ,*!*/&>(>+)8*:>@(!8'+=%(+*P,'+!/'! ,*!-*8*()<*!/'! ,*!:*,>/*/!'(! ,*!%8>'()*:>@(!9!'()8'!',,%+B!• ]',*8!=%8!E.'!(%!e*9*!:%(D,>:)%+!'()8'!,%+!/>+)>()%+!+>+)'&*+!/'!-*8*()<*!/'!,*!:*,>/*/!E.'!+'!*=,>:*(!'(!,%+!/>D'8'()'+!+':)%8'+!/'!,*!%8>'()*:>@(!%!'(!8',*:>@(!:%(!,%+!/>;'8+%+!-8.=%+!/'+)>(*)*8>%+B!• 5(:,.>8!D%8&*+!/'!:%()8%,*8!,*!.)>,>?*:>@(!9!,*!.)>,>/*/!/'!,%+!'(,*:'+!'()8'!,%+!%8-*(>+&%+!E.'!%D8':'(!%8>'()*:>@(B!4*!P_+E.'/*!/'! ,*! :*,>/*/!9! ,*! 'E.>/*/!'(! ,*!%8>'()*:>@(!'+!.(*!/'! +.+! +'T*+!/'!>/'()>/*/!9A!:%&%!+'T*,*!Z%/8<-.'?!1+=>(*8!GVWW#A!VWWbHA!.(%!/'!,%+!'(D%E.'+!&*+!>/@('%+! =*8*! :%()'&=,*8,*! '+! :%&%! +*)>+D*::>@(! /',! .+.*8>%A! /'+/'! ',! :.*,! ,*!:*,>/*/! '+! >/'()>D>:*/*! :%(! ,%+! =,*()'*&>'()%+! /'! ,*! :*,>/*/! )%)*,B! 2'+/'! '+)*!='8+=':)>;*! +'! :%(+>/'8*!E.'! ',! :8>)'8>%!/'! :*,>/*/! 8'+>/'! '(! ',! -8*/%! '(!E.'! ,%+!+'8;>:>%+! %D'8)*/%+! G'(! (.'+)8%! :*+%! +'8;>:>%+! /'! %8>'()*:>@(H! +*)>+D*:'(! ,%+!8'E.'8>&>'()%+!9! 'F=':)*)>;*+!/'! ,%+!.+.*8>%+! G)*()%!*:).*,'+! :%&%!=%)'(:>*,'+HB!Q/%=)*8!'+)'!'(D%E.'!8'=8'+'()*!.(!;'8/*/'8%!8')%!=*8*!,%+!/>D'8'()'+!*-'()'+!/'!,*!>()'8;'(:>@(!%8>'()*/%8*B!!4*!=8'%:.=*:>@(!/'!,*!$%&>+>@(!1.8%='*!=%8!',!)'&*!/'!,*!:*,>/*/!9!,*!'E.>/*/!'+!&*(>D>'+)*B!1(!.(*!:%&.(>:*:>@(!*,!$%(+'R%!9!7*8,*&'()%!1.8%='%!G$$1A!VWW#H!+'!+'T*,*!E.'!,*+!=%,<)>:*+!'/.:*)>;*+!=%8!+<!+%,*+!(%!=.'/'(!=*,>*8!,*+!/'+>-.*,/*/'+!'(!,*!'/.:*:>@(Y!3(*!+'8>'!:%&P>(*/*!/'!D*:)%8'+!='8+%(*,'+A!+%:>*,'+A!:.,).8*,'+!9!':%(@&>:%+!,>&>)*!,*+!%=%8).(>/*/'+!'/.:*)>;*+!9!:%(+':.'()'&'()'!%8>'()*/%8*+B!4%+! =,*()'*&>'()%+! >()'8+':)%8>*,'+! +%(! >&=%8)*()'+! =*8*! '+)*P,':'8! ;<(:.,%+!'()8'! ,*+! =%,<)>:*+! /'! '/.:*:>@(! 9! D%8&*:>@(A! ,*+! 8',*:>%(*/*+! :%(! ',! '&=,'%A! ,*!':%(%&<*A! ,*! >(:,.+>@(! +%:>*,A! ,*! R.;'()./A! ,*! +*,./A! ,*! R.+)>:>*A! ,*! ;>;>'(/*! 9! ,%+!+'8;>:>%+!+%:>*,'+B!7'8%! *! 1.8%=*! )*&P>a(! ,'! =8'%:.=*! ,*! 'E.>/*/A! /'! D%8&*!&*(>D>'+)*! '(! />;'8+%+!>(D%8&'+! 9! /%:.&'()%+! /'! ,*! $%&>+>@(! 1.8%='*B! o! *+'-.8*8! ,*! 'E.>/*/! /'! ,%+!+>+)'&*+! +>-(>D>:*! ;',*8! =%8E.'! ,%+! 8'+.,)*/%+! 9! ,*+! ;'()*R*+! /'! ,*! '/.:*:>@(A! ,*!D%8&*:>@(!9! ,*!%8>'()*:>@(!+'*(! >(/'='(/>'()'+!/'! ,*! +>).*:>@(!+%:>%':%(@&>:*!9!/'!%)8%+!D*:)%8'+!E.'!=.'/*(!-'('8*8!/'+;'()*R*+!'/.:*)>;*+B!1,!*::'+%!*!,%+!+>+)'&*+!e*!/'!'+)*8A!=.'+A!*P>'8)%!*!)%/%+!9!',!)8*)%!e*!/'!*/*=)*8+'!*! ,*+! (':'+>/*/'+! '+=':<D>:*+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,*+! ='8+%(*+! '(! :.'+)>@(B! 4*!>(;'+)>-*:>@(! =%('! /'!&*(>D>'+)%! E.'! (%! e*9! =%8! E.a! '+)*P,':'8! .(*! />+9.()>;*!'()8'! 'D>:*:>*! 9! 'E.>/*/A! =.'+! *&P%+! *+=':)%+! +%(! >()'8/'='(/>'()'+! 9! +'!8'D.'8?*(!&.).*&'()'A!+'-_(!Z%/8<-.'?!1+=>(*8A!GVWWbHB!1+)'!*.)%8!GVWW#A!VWWbH!e*!*P%8/*/%!,*!)'&S)>:*!/'!,*!:*,>/*/!/'+/'!,*!='8+=':)>;*!%8>'()*/%8*! '(! '/.:*:>@(B! 2'D>'(/'! ,*! :%(+>/'8*:>@(! /',! ;*,%8! *T*/>/%! '(!'/.:*:>@(! G'(! ,*! &'/>/*! E.'! =8%/.:'! )8*(+D%8&*:>%('+! '(! ',! *,.&(*/%H! :%&%!:%(+)>).)>;%!/'!.(*!/'! ,*+!/>&'(+>%('+!&S+!+>-(>D>:*)>;*+!/'! ,*!:*,>/*/!'/.:*)>;*B!4*! ;'8/*/'8*! :*,>/*/! /'! .(*! >(+)>).:>@(! 8*/>:*! '(! +.! :*=*:>/*/! =*8*! ,%-8*8! ',!&*9%8!/'+*88%,,%!=%+>P,'!/'!+.+!&>'&P8%+!G*,.&(*/%!9!=8%D'+%8*/%HA!'+!/':>8A!'(!:%(+'-.>8!',!&SF>&%!;*,%8!*T*/>/%B!2>:e%!;*,%8!*T*/>/%!'+!'()'(/>/%!)*()%!:%&%!,%+!/>D'8'(:>*,'+!/',!-8*/%!/'!/'+*88%,,%! >()',':).*,A!*D':)>;%A!='8+%(*,!9!+%:>*,!/'!

Page 70: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #W!

,%+! *,.&(%+! *,:*(?*/%! /'+/'! ',! >(>:>%! *,! D>(*,! /'! +.+! '+)./>%+A! :%&%! ',! /'! ,%+!=8%D'+%8'+!G)*()%!'(!+.!/>&'(+>@(!='/*-@->:*!:%&%!*:*/a&>:*HB!1+!';>/'()'!E.'!,*!%8>'()*:>@(!*+.&'!:%&%!&')*!=8>&'8*!9!=8>%8>)*8>*!D*;%8':'8!',!/'+*88%,,%! ='8+%(*,! '! >()'-8*,! /'! ,*! ='8+%(*B! U%! e*9! /./*A! =%8! )*()%A! /'+/'! ,*!='8+=':)>;*! /'! ,*! %8>'()*:>@(! '/.:*)>;*A! E.'! (>;',! /'! :*,>/*/! /'! ,*! '/.:*:>@(! '+!+>(@(>&%!/'! (>;',! /'! /'+*88%,,%! *,:*(?*/%!=%8! :*/*! .(%! /'! ,%+! '+)./>*()'+B!NS+!*_(A!,%+!'+)./>*()'+A!'(!)*()*+!%:*+>%('+!;%?!+>,'(:>%+*!%!*:)%8'+!=*+>;%+A!/'P'(!+'8!=8%)*-%(>+)*+! '(! ',! =8%:'+%! /'! -'('8*:>@(! /',! +'()>/%! /'! ,*! :*,>/*/! /'! +.!'/.:*:>@(A!%!&'R%8!/>:e%A!/'!'F=,>:>)*8!+.!=8%=>*!/>&'(+>@(!/'!:*,>/*/B!1(!/'D>(>)>;*A!+.+:8>P>&%+!,*+!=*,*P8*+!/'!Z%/8<-.'?!1+=>(*8!:.*(/%!*D>8&*!E.'!,*!:*,>/*/! '+! ^V)$+5* M#+2* &%* $%55+$.%7! %! e*:'8! :%88':)*&'()'! *E.',,%! E.'! e*! /'!e*:'8+'B!1+!/'+/'!'+)*!='8+=':)>;*!/'+/'!/%(/'!)'('&%+!E.'!+'-.>8!:%(+)8.9'(/%B!!

/(/.(%0+,-(,!

n,;*8'?A!NB!o!Z%/8<-.'?A!C!GVWWWHB!?)6M#%"*"%$#%+,-$).#/%"*4*%5#+2.)$#:2*+2*+&*D#'&%*__NT* E-+/)"* +".5-$.-5)"@* 5%&+"* 4* 9-2$#%2+"0! 1(0! QQB]]B! _NN* ?%2'5+"%* E)$#%2)&* 4* N*NM+5%)6+5#$)2%* ,+* !+,)'%'()0! C%:>'/*/! 1+=*T%,*! /'! 7'/*-%-<*B! N*/8>/A! VWWW!Gc%&%!5B!7=B#[bi#g#HB!n,;*8'?A!NB!G2>8BH!GVWW#HB!4*!Q::>@(!c.)%8>*,0!+.!:%(:'=:>@(!9!+.!=8S:)>:*B!N*/8>/0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*B!1:e';'88<*A! JY! 5+.+A! CY!N*8)<('?A! 7! 9! C*8*+%,*A! 4! GVWWWgHB!g5#+2.)$#:2* 35%9+"#%2)&B!1/>)%8>*,!3M$B!3(>;'8+>)*)!MP'8)*!/'!$*)*,.(9*B!$1! GVWW\HB!!5%4+$.%* "%M5+* 9%5.)&+$#6#+2.%* ,+* &)"* 3%&(.#$)"@* "#".+6)"* 4* 35B$.#$)"* +2*6).+5#)* ,+* %5#+2.)$#:2* 3+56)2+2.+* +2* <-5%3)B! Z'+%,.:>@(! /',! $%(+'R%! 9! /'! ,%+!Z'=8'+'()*()'+!/'!,%+!d%P>'8(%+!/'!,%+!1+)*/%+!/'!J8.+',*+B!!!$121`M7!GVWW#HB!S+a%5)2,%*&)"*3%&(.#$)"*4*"#".+6)"*,+*%5#+2.)$#:2*$%2.#2-)0*<&*-"%*,+* V+55)6#+2.)"* ,+* 5+9+5+2$#)* $%6-2+"* +2* <-5%3)B! 4.F'&P.8-%0! MD>:>(*! /'!7.P,>:*:>%('+!MD>:>*,'+!/'!,*+!$%&.(>/*/'+!1.8%='*+B!d8*:>*!4@='?A!jBNB!GVW"WHB!<&*)'+2.+*,+*$)6M#%*%5')2#>)$#%2)&T*"-*5%&*4*35%3:"#.%"! B!1(! $%()8>P.:>%('+! *! ,*! 1:%(%&<*! G/>+=%(>P,'! '(!e))=0ttOOOB'.&'/B(')t:'tVW"W*tH!d%(?S,'?A! `B! GVWW^HB!8#,+5)>'%@*6%.#/)$#:2* 4* $)6M#%* +2* &)* +"$-+&)B! 1(!d%(?S,'?A! `!G2>8BH! d'+)>@(! /'! :*,>/*/! '(! ,*! %8-*(>?*:>@(! 9! />8'::>@(! /'! :'()8%+! '+:%,*8'+B!N*/8>/B!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*A!+':8')*8>*!d'('8*,!ca:(>:*B!d*8:<*!U>')%A!UB!G"XXXHB!!5%4+$.%*,%$+2.+*+*#2/+".#'),%5d*A#)'2:".#$%*+2*+,-$)$#:2*4*%5#+2.)$#:2*35%9+"#%2)&B!N*/8>/0!3(>;'8+>/*/!$%&=,.)'(+'!/'!N*/8>/B!2%:.&'()%!5(a/>)%B!d*>8>(! C*,,S(A! j! GVWWbHB! U"3+$.%"* #2".#.-$#%2)&+"* ,+* &)* %5#+2.)$#:2B! 7%('(:>*!=8'+'()*/*! '(! ',! $%(-8'+%! 5()'8(*:>%(*,! /'! M8>'()*:>@(! '/.:*)>;*! 9! =8%D'+>%(*,A!$*+)',,@(A!(%;>'&P8'!/',!VWWbB!d*>8<(A! jB! 9! N.T%?A! jB4B! GVWWgHB! 1,! *-'()'! /'! :*&P>%! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+!%8-*(>?*:>%('+B!1(+'T*(?*!}!c'*:e>(-0!Z';>+)*!>()'8.(>;'8+>)*8>*!/'!/>/S:)>:*B!Um!V#B!==B!"gbiVW#B!

Page 71: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #"!

5+**:+A!2B! GVWW\HB!g$V%*$-+".#%2+"*+"+2$#)&+"* +2* &)*,#5+$$#:2*,+* $+2.5%"*+,-$).#/%"B!U*;*88*A!1.(+*!Q+)8%,*P>%B!4'>)eO%%/!A!6B!9!N%()-%&'89A!2B!G"Xg#HB!N635%/#2'*.V+*35#2$#3)&*+99+$.#/+2+""T*LV+*35#2$#3)&*35%9#&+0!c%8%()%A!M5C1!78'++B!4'>)eO%%/A!6B!9!Z>'e,A!$B!GVWW[HB!Ie*)!/%!O'!*,8'*/9!k(%O!*P%.)!+.::'++D.,!+:e%%,!,'*/'8+e>=|B! 7*='8! =8'=*8'/! D%8! )e'! U<;U* A#/#"#%2* U* L)"h* O%5$+* %2* A+/+&%3#2'*;+"+)5$V*#2*<,-$).#%2)&*8+),+5"V#3*

N*8)<('?!$,*8'+A! 7! GVWWVH!4*!%8>'()*:>@(!=+>:%='/*-@->:*0!N%/',%+! 9! '+)8*)'->*+!/'!>()'8;'(:>@(B!N*/8>/0!1MCB!N1$! G"XXWHB!8+4*g5'B2#$)*,+*g5,+2)$#:2*f+2+5)&* ,+&* D#".+6)*<,-$).#/%! G4MdC1HB!N*/8>/0!Q.)%8!N1$!GVWW#HB!4'9!%8-S(>:*!/'!'/.:*:>@(!G4M1HB!JM1!/',!#!/'!&*9%B!N*/8>/0!Q.)%8B!N>(>+)'8>%! /'! 1/.:*:>@(! GVW"WHB! !)$.%* D%$#)&* 4* 3%&(.#$%* 3%5* &)* +,-$)$#:2B!2%:.&'()%!/'!/>;.,-*:>@(B!U>,'+A! `B! G"XX[HB! 5++.'+! >(! &.,)>:.,).8*,! :%.(+',%8! '/.:*)>%(B! ]%-52)&* %9*S-&.#$-&.-5)&*?%-2"+&#2'*)2,*A+/+&%36+2.@!V"A!==!"\iV"!M$21!GVWW\HB!g5#+2.)$#:2*35%9+"#%2)&*4*3%&(.#$)"*3bM&#$)"0*?:6%*)$%5.)5*,#".)2$#)"B!7*8>+!9!N*/8>/0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*B!7*.:e*8/! L*D'&*((A! L! GVWW#HB! 1,! /'+*88%,,%! %8-*(>?*:>%(*,0! +.+! ;'()*R*+! 9!=8%:'/>&>'()%+! ! G/>+=%(>P,'! '(! e))=0ttOOOB8',*:>%('+ie.&*(*+B(')t/'+*88%,,%%8-*(>?*:>%(*,Be)&,H!7%()A! 1B! 9! c'>F>/%8A! NB! GVWWVHB! <&* $)6M#%* 3&)2#9#$),%* 3)5)* &)* )$.#/)$#:2* ,+&* 5%&*)-.:2%6%B! c'>F>/%8A! NB! G1/BH0! 78%9':)%! /'! D%8&*:>@(! =*8*! ,*! >&=,*()*:>@(! /'!:.>/*/%+!'(!',!&*8:%!/',!&%/',%!:%(:'=).*,!/'!]>8->(>*!L'(/'8+%(!'(!,%+!:'()8%+!/'! *)'(:>@(! =8>&*8>*! /',! 5(+)>).)! :*)*,S! /'! ,*! +*,.)B! J*8:',%(*A! `.(/*:>@(! f4*!$*>F*hB!!Z%/8<-.'?! 1+=>(*8A! CB! GVWW#HB! O-2$#:2* L-.%5#)&* 4* $)&#,),* ,+* &)* +,-$)$#:2B! 1(!n,;*8'?A! N! G2>8BHB! 4*! Q::>@(! c.)%8>*,0! +.! :%(:'=:>@(! 9! +.! =8S:)>:*B! N*/8>/0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*B!Z%/8<-.'?!1+=>(*8A!CB!GVWWbHB!8)*%5#+2.)$#:2*+,-$).#/)*+2*-2)*+,-$)$#:2*,+*$)&#,),@*+2* +`-#,),0* * Q:)*+! /',! 5! $%(-8'+%! 5()'8(*:>%(*,! /'! M8>'()*:>@(! 1/.:*)>;*! /'!Q(/*,.:<*B! ]%,B! 5! ==B"^Xi"gXB! j.()*! /'! Q(/*,.:<*B! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(0!2>8'::>@(!d'('8*,!/'!7*8)>:>=*:>@(!9!C%,>/*8>/*/!$>./*/*(*B!C*(?A! ZB! 9! C%P8*/%A! 4B! G"XXgHB! Z%,'+! 9! D.(:>%('+! /'! ,%+! %8>'()*/%8'+B! ;+/#".)* ,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)0!]%,B!"#A!Um!VA!V^i^bB!!!

Page 72: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #V!

Page 73: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #[!

!!!!!

!(&&%6,$(%&*'!%+(*&2,),'!,.!***'!

.,'!$%35*2*&$(,'!_!'8!*6,.8,$(7&!$%3%!*.*3*&2%'!)*!5.,&(-($,$(7&!*&!*.!3,+$%!)*.!***'!

! !3:<B!5:;!0:<JI:!':>;!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!+*'83*&!

4%+! =,*()'*&>'()%+! /'D'(/>/%+! =%8! ',! 1+=*:>%! 1.8%='%! /'! 1/.:*:>@(! C.='8>%8!!:%(,,';*(!.(*!8'D,'F>@(!>(/>;>/.*,!9!:%(R.()*!8'+=':)%!*!,*+!)8'+!)*8'*+!D.(/*&'()*,'+!'! >()'88',*:>%(*/*+! /'! ,*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*0! ,*! =,*(>D>:*:>@(A! ,*! 'R':.:>@(! /'! ,*!'(+'T*(?*!9!,*!';*,.*:>@(B!!1(!'+)*!*=%8)*:>@(!(%+!;*&%+!*!:'()8*8!'(!*,-.(%+!*+=':)%+!/'! ,*!=8>&'8*!/'!'+)*+!)*8'*+0! ,*! =,*(>D>:*:>@(! '/.:*)>;*B! $%(:8')*&'()'! e'&%+! D%:*,>?*/%! ',! '+)./>%! '(! ,*!D%8&.,*:>@(!/'!:%&=')'(:>*+!9!'(!,*!';*,.*:>@(!/'!a+)*+!:%&%!','&'()%+!*!>(:,.>8!'(!,*+!-.<*+!/%:'()'+!/'!,*+!*+>-(*).8*+!.(>;'8+>)*8>*+!/'!d8*/%!9!7%+)-8*/%B!1,!)8*P*R%!+'!'(&*8:*!/'()8%!/'!.(!&%/',%!:%&=')'(:>*,A!'(!',!E.'A!:%&%!+.!=8%=>%!(%&P8'!>(/>:*A!',!:'()8%!/',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!+%(!,*+!:%&=')'(:>*+!E.'! )>'('!E.'!*,:*(?*8!',! '+)./>*()'A! '+)*(/%!',! 8'+)%!/'!','&'()%+!/'! :.88<:.,%!'(!D.(:>@(!/'!/>:e*+!:%&=')'(:>*+B!3(%!/'!'+)%+!','&'()%+!'+!,*!';*,.*:>@(A!=%8!,%!E.'!a+)*!e*!/'! '+)*8!%8>'()*/*!*!/'&%+)8*8! ,*! */E.>+>:>@(!/'! :%&=')'(:>*+! 9! *!&'R%8*8!:.*,>)*)>;*!9!:.*()>)*)>;*&'()'!,%+!=8%:'+%+!'/.:*)>;%+B!5:L:d<:@!$L:Q=T!=,*(>D>:*:>@(Y!'+=*:>%!'.8%='%!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8Y!-.<*!/%:'()'Y!:%&=')'(:>*+Y!';*,.*:>@(B!!!

(&&%6,2(%&'!%+(*&2,2*)!2%!24*!***'!

24*!$%35*2(2(%&'!,&)!4('!*6,.8,2(%&!.(e*!*.*3*&2'!%-!5.,&&(&0!(&!24*!-+,3*!%-!24*!***'!

!

,/'2+,$2!

ce'! =8'+'()*)>%(+! /'D'(/'/! P9! )e'! 1.8%='*(! C=*:'! %D! L>-e! 1/.:*)>%(! >&=,9! *(!>(/>;>/.*,! *(/! :%&P>('/! 8'D,':)>%(! O>)e! 8'-*8/! )%! )e'! )e8''! D.(/*&'()*,! *(/!

Page 74: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #\!

>()'88',*)'/! )*+k+! %D! )e'! '/.:*)>%(*,! >(;%,;'&'()0! )e'! =,*((>(-A! )e'! 'F':.)>%(! %D!)e'!'/.:*)>%(!*(/!)e'!';*,.*)>%(B!!5(!)e>+!*8)>:,'!O'!*8'!-%>(-!)%!:'()8'!%(!+%&'!*+=':)+!%D!)e'!D>8+)!%D!)e'+'!)*+k+0!)e'!'/.:*)>%(*,!=,*((>(-B!C=':>D>:*,,9!O'!*8'!D%:.+>(-!)e'!+)./9!%(!)e'!D%8&.,*)>%(!%D!:%&=')'(:'! *(/! %(! )e'! ';*,.*)>%(! %D! )e'+'! *+! ','&'()+! )%! >(:,./'! >(! )e'!'/.:*)>%(*,!-.>/'+!%D!)e'!.(>;'8+>)9!+.PR':)+!%D!2'-8''!*(/!7%+)!/'-8''B!ce'! O%8k! >+! D8*&'/! >(! *! :%&=')'(:>*,! &%/',A! >(! )e*)A! *+! >)+! (*&'! +.--'+)+A! )e'!:'()'8!%D!)e'!=8%:'++!%D!'/.:*)>%(i,'*8(>(-!>+!)e'!:%&=')'(:'!)e*)!)e'!+)./'()!e*+!)%!8'*:eA!)e'8'D%8'!)e'!8'+)!%D!)e'!','&'()+!%D!)e'!:.88>:.,.&!/'='(/!%(!)e'!*P%;'!&'()>%('/!:%&=')'(:'B!M('!%D!)e'+'!','&'()+!>+!)e'!';*,.*)>%(A!)e'8'D%8'!>)!e*+!)%!P'! %8>'()*)'/! )%! /'&%(+)8*)'! )e'! *:E.>+>)>%(! %D! :%&=')'(:'! *(/! )%! >&=8%;'! )e'!E.*,>)9!*(/!)e'!E.*()>)9!%D!)e'!'/.:*)>%(*,!=8%:'++'+B!e=N! aC<?@T! =,*((>(-Y! '.8%='*(! +=*:'! %D! e>-e! '/.:*)>%(Y! '/.:*)>%(*,! -.>/'Y!:%&=')'(:'+Y!';*,.*)>%(B!!(&2+%)8$$(7&!

C>!P>'(!=.'/'!/':>8+'!E.'!',!1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8!G111CH!+>)_*!+.!:%&>'(?%! '(! ',! *T%! "XXX! :%(! ,*! /'(%&>(*/*! 2':,*8*:>@(! /'! J%,%(>*A! '(! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! '+=*T%,*+A! *! ='+*8! /'! E.'! ',! )<).,%! r555! /'! ,*! 4'9! M8-S(>:*! /'!3(>;'8+>/*/'+! G4M3A! VWW"H! '+)S! /'/>:*/%! *! ,*! >()'-8*:>@(! /'! '+)'! (.';%! 111CA! ',!=8%:'+%!/'!$%(;'8-'(:>*!1.8%='*!(%!'&=>'?*!*!'+:.:e*8+'!/'!D%8&*!-'('8*,>?*!e*+)*!',!*T%!VWW[A!/'!,*!&*(%!/'!,*!>&=,*()*:>@(!/'!(%8&*)>;*!:%&%!',!=8%:'/>&>'()%!=*8*!,*! 'F='/>:>@(! =%8! ,*+! 3(>;'8+>/*/'+! /',! C.=,'&'()%! 1.8%='%! *,! c<).,%! GZB2B!"W\\tVWW[HA!%!',!Z'*,!2':8')%!=%8!',!E.'!+'!'+)*P,':'!',!+>+)'&*!'.8%='%!/'!:8a/>)%+!9!',! +>+)'&*!/'!:*,>D>:*:>%('+!'(! ,*+! )>).,*:>%('+!.(>;'8+>)*8>*+! ! GZB2B!""V^tVWW[HB!Q!'+)*!(%8&*)>;*!,'->+,*)>;*A!,'!+'-.>8S!%)8*!+%P8'!',!&>+&%!)'&*!/.8*()'!,%+!*T%+!VWW^!9!VWW#B!C>(!'&P*8-%A!/'P>/%!'()8'!%)8*+!8*?%('+!*!.(*!*.+'(:>*!/'!,>/'8*?-%!=%,<)>:%A!',! -8*(! :*)*,>?*/%8! =*8*! ,*! >&=,*()*:>@(! /',! /'(%&>(*/%! 78%:'+%! /'! J%,%(>*A! '(! ,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!'+=*T%,*!(%!,,'-@!e*+)*!,*!=8%&.,-*:>@(!/',!D*&%+%!Z'*,!2':8')%!"[X[tVWWbA! =%8! ',! E.'! +'! '+)*P,':'! ,*! %8/'(*:>@(! /'! ,*+! '(+'T*(?*+! .(>;'8+>)*8>*+!%D>:>*,'+!9!'(!',!E.'!+'!+'T*,*!:%&%!=,*?%!&SF>&%!=*8*!,*!>&=,*()*:>@(!/'!d8*/%+!',!:.8+%!VW"WiVW""B!4*+!+.:'+>;*+!/':,*8*:>%('+!/'!N>(>+)8%+!'.8%='%+A!,*!,'->+,*:>@(!'+)*)*,!9!8'->%(*,!9!,*+!&.:e*+!=.P,>:*:>%('+A!j%8(*/*+!9!$%(-8'+%+!E.'!+'!e*(!;'(>/%!8'*,>?*(/%!/'+/'!e*:'! &S+! /'! .(*! /a:*/*A! e*(! =.'+)%! /'! &*(>D>'+)%! E.'! ,*! >(:%8=%8*:>@(! /'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! '+=*T%,*+! *,! 111C! +.=%('!.(*! 8'D%8&*! '(!=8%D.(/>/*/!E.'! *D':)*! *,!S&P>)%! '+)8.:).8*,A! :.88>:.,*8! 9! %8-*(>?*)>;%! GN*)'%A! VWWWHA! /%(/'! ',! &%/',%!'/.:*)>;%!E.'!+'!/'D>'(/'!'+)S!:'()8*/%!'(!',!*=8'(/>?*R'!/'!:%&=')'(:>*+!=%8!=*8)'!/',! '+)./>*()'A! /'! &*('8*! E.'! )%/%+! ,%+! *+=':)%+! :.88>:.,*8'+! 9! %8-*(>?*)>;%+! +'!/'D>('(!'(!)%8(%!*!,*+!:%&=')'(:>*+!E.'!)>'('!E.'!*/E.>8>8!',!*,.&(%!GJ>--+A!VWW^HB!!1+)'! (.';%! &%/',%! f:%&=')'(:>*,h! +.+)>).9'! *! .(*! '(+'T*(?*! )8*/>:>%(*,&'()'!:'()8*/*! '(! ,*! )8*(+&>+>@(! /'! :%(%:>&>'()%+! 9! :%(,,';*! E.'! ',! =8%D'+%8*/%!.(>;'8+>)*8>%! +'! 8'=,*()''! +.! *:).*:>@(! :%&%! /%:'()'B! Ç+)'! (':'+>)*! .(*! +@,>/*!D%8&*:>@(! ='/*-@->:*! E.'! ,'! ='8&>)*! :%&'(?*8! '(! ,*! />8'::>@(! */':.*/*! ,*!>&=,*()*:>@(!/'!d8*/%+!9!7%+)-8*/%+B!7*8*!',,%A! )'(/8S!E.'!/%)*8+'!/'!.(*!+'8>'!/'!:%&=')'(:>*+!G�*P*,*A!VWW[Y!Z%/8<-.'?!1+=>(*8A!VWW[Y!7'88'(%./A!VWW\Y!d*,S(A!VWWbA!

Page 75: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #^!

'):BH! =*8*A! *! +.! ;'?A! =%/'8! :%(/.:>8! *,! '+)./>*()'! e*:>*! ',! /'+*88%,,%! /'! +.+!:%&=')'(:>*+! *:*/a&>:*+! 9! =8%D'+>%(*,'+B! C'! e*:'! =.'+! (':'+*8>*! .(*! 8'D,'F>@(A! (%!+%,%! >(/>;>/.*,A! +>(%! )*&P>a(! :%(R.()*! '(! ,%! E.'! +'! 8'D>'8'! *! ,*+! )8'+! )*8'*+!D.(/*&'()*,'+! '! >()'88',*:>%(*/*+! /'! ,*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*0! ,*! =,*(>D>:*:>@(A! ,*!'R':.:>@(!/'!,*!'(+'T*(?*!9!,*!';*,.*:>@(B!4*!=8>&'8*!/'!',,*+A! ,*!=,*(>D>:*:>@(A! :%(+)>).9'!.(! D*:)%8! D.(/*&'()*,!/'!:*,>/*/!/'!,*!*::>@(!/%:'()'!/',!=8%D'+%8!.(>;'8+>)*8>%!9!'+!(':'+*8>%!'()'(/'8,*!:%&%!.(*!:%&=')'(:>*!*,)*&'()'!'+=':>*,>?*/*!E.'!)>'('!E.'!=%+''8!',!=8%D'+%8!9!E.'!'F>-'!.(!'+D.'8?%!(%)*P,'!GZ%/8<-.'?!2>'-.'?A!VWW\HB!C'!)8*)*!/'!.(*!)*8'*!/'!8'D,'F>@(!E.'!(%!+%,*&'()'!+'!:'()8*!'(!',!:@&%A!+>(%A! ,%!E.'!'+!&S+!>&=%8)*()'A!'(!',!=%8!E.a!9!',!=*8*!E.aB!2'!*:.'8/%!:%(!38'T*A!]*,,a+!9!Z.>?!GVWWXHA!,*!=,*(>D>:*:>@(!(%!-*8*()>?*!',!aF>)%A!='8%!+<!D*:>,>)*!9!='8&>)'!*()>:>=*8+'!*!=%+>P,'+!=8%P,'&*+B!7%8!,%!)*()%A!&'/>*()'!.(!)8*P*R%!:%,*P%8*)>;%A!,%+!/%:'()'+A!*!)8*;a+!/'!.(*!,*P%8!>()8*!'!>()'8/'=*8)*&'()*,! e*(! /'! />*,%-*8A! /'P*)>8! 9! ('-%:>*8A! e*+)*! '(:%()8*8! ',!:%(+'(+%!*:'8:*!/'!:.S,!'+!',!='8D>,!/',!'+)./>*()'!E.'!+'!E.>'8'!D%8&*8!9!8'D,'R*8,%!'(! ,*! =,*(>D>:*:>@(B! Ç+)*! =%/8<*! '()'(/'8+'! :%&%! .(*! /'! ,*+! +'T*+! /'! >/'()>/*/!=8%D'+>%(*,B! C'! )8*)*! /'! 8'*,>?*8! .(! =8%9':)%! :%&_(! '(! ',! E.'! +'! 'F=,>:>)'(! ,%+!*=8'(/>?*R'+! E.'! +'! =8')'(/'! E.'! ,%+! *,.&(%+! */E.>'8*(! /'()8%! /'! .(*!/')'8&>(*/*!)>).,*:>@(A!:@&%!*/E.>8>8,%+!9!:@&%!';*,.*8,%+B!7*8*!',,%A!'+!(':'+*8>%!E.'! +'!=8%/.?:*! '(! ,*!.(>;'8+>/*/!.(*! 8'(%;*:>@(!='/*-@->:*!E.'!;*9*!/'R*(/%!*)8S+! ,*! :.,).8*! >(/>;>/.*,>+)*! /',! =8%D'+%8*/%! 9! ,*! &*,! '()'(/>/*! f,>P'8)*/! /'!:S)'/8*hA!:%(!&S+!a(D*+>+!'(!,*!=,*(>D>:*:>@(A!,*!:%%8/>(*:>@(!/'!,*+!'(+'T*(?*+!9!',!)8*P*R%!:%(R.()%A!:*=*?!/'!:%(;'8)>8!*,!'+)./>*()'!'(!',!=8%)*-%(>+)*!/'! ,*!*::>@(!'/.:*)>;*!9!'(!',!=8>(:>=*,!D%:%!/',!:*&P>%B!2'!*:.'8/%!:%(!d%T>!GVWW^HA!(%!'+!'+*!,>P'8)*/! ,*! E.'! +'! />+:.)'! +>(%! ,%+! ,<&>)'+! '(! ,%+! E.'! ,*! &>+&*! :%,>+>%(*! :%(! ',!/'8':e%! E.'! )>'('(! ,%+! '+)./>*()'+! *! 8':>P>8! .(*! D%8&*:>@(! :%e'8'()'! 9! P>'(!'+)8.:).8*/*!9!:%(!',!/'8':e%!E.'! )>'('! ,*!+%:>'/*/!*!:%(%:'8!9!=%/'8!;*,%8*8! ,*!%D'8)*! '/.:*)>;*! E.'! ,*! .(>;'8+>/*/! =8%=%('! '(! ',! &*8:%! /'! ,*+! (':'+>/*/'+!+%:>*,'+!9!=8%D'+>%(*,'+B!

!.,!081,!)%$*&2*!

4*! -.<*! /%:'()'! %! />/S:)>:*! /'! .(*! *+>-(*).8*! '+! .(%! /'! ,%+! ','&'()%+! /'!=,*(>D>:*:>@(!'/.:*)>;*!E.'!=.'/'!/'D>(>8+'!:%&%!,*!e'88*&>'()*!E.'!;*!*!%8>'()*8!9! -.>*8! ',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! /'! />:e*! *+>-(*).8*B! 4*! -.<*! '+! .(!>(+)8.&'()%! >&=8'+:>(/>P,'! =*8*! ',! '+)./>*()'A! 9*! E.'! ,*!&>+&*! ,'! ;*! *! D*:>,>)*8!>(D%8&*:>@(! +%P8'! *+=':)%+! &.9! 8',';*()'+! =*8*! +.! =8%:'+%! /'! *=8'(/>?*R'A!='8&>)>a(/%,'!'(!:*/*!&%&'()%!+*P'8!/@(/'!+'!'(:.'()8*B!c*&P>a(!,%!'+!=*8*!',!=8%D'+%8A!E.>'(A!*!)8*;a+!/'! ,*!&>+&*!+'8S!:*=*?!/'!=8*:)>:*8!.(*!'(+'T*(?*!&S+!+>+)'&S)>:*! 9! :%(%:'8! e*+)*! E.a! =.()%! +.! =,*(>D>:*:>@(! +'! '+)S! */*=)*(/%! *! ,*+!(':'+>/*/'+!/',!:%()'F)%!'(!',!E.'!+'!*=,>:*B!4*!-.<*!/%:'()'!:%(+)>).9'!,*!:*8)*!/'!=8'+'()*:>@(!/'! ,*!*+>-(*).8*!9!/',!=8%D'+%8!%!=8%D'+%8'+!E.'! ,*! >&=*8)'(A!=%8! ,%!)*()%!e'&%+!/'!/>+'T*8,*! :%(!'+=':>*,! *)'(:>@(A! :.>/*(/%!E.'!a+)*! :.&=,*! )%/*+!+.+!D.(:>%('+B!2'!*:.'8/%!:%(!Z.a!GVWWbHA!,*+!-.<*+!/%:'()'+!+%(!*,-%!&S+!E.'!,%+!)8*/>:>%(*,'+! =8%-8*&*+! /'! *+>-(*).8*+A! 9*! E.'! (%! +'! )8*)*! _(>:*&'()'! /'!&*()'('8! >(D%8&*/%! *,! *,.&(%! +%P8'! *+=':)%+! 8'D'8>/%+! *! ,*! &*)'8>*A! +>(%! /'!%8>'()*8,'! /'+/'! ',! =8>&'8! &%&'()%! /'! +.! D%8&*:>@(! *:'8:*! /'! ,*+! />;'8+*+!=%+>P>,>/*/'+! /'! /'+*88%,,*8! +.! )8*P*R%B! 2'! *e<! E.'! />:e*! >(D%8&*:>@(! /'P*! +'8!:%&=,')*A!+>()a)>:*!9!:%&=8'(+>P,'!=*8*!,%+!'+)./>*()'+B!C'!)8*)*!/'!.(*!-.<*!=*8*!

Page 76: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ##!

,*!=8%=>*!*::>@(B!C>(! S(>&%!/'! e*:'8! /'! '+)*! *=%8)*:>@(! .(! f8':')*8>%hA! /'+/'! ',! ie*+)*! e*:'! .(%+!&'+'+i!]>:'88':)%8*/%!/'!5((%;*:>@(!9!$%(;'8-'(:>*!1.8%='*!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*A!:%(!*9./*!/'!.(*!:%&>+>@(!',*P%8*/*!*,!'D':)%A!+'!e*!',*P%8*/%!.(!&%/',%!/'! -.<*! /%:'()'! iE.'! '(! ,*! *:).*,>/*/! +'! :.&=,>&'()*! &'/>*()'! .(*! *=,>:*:>@(!>(D%8&S)>:*i!E.'!>()'-8*!,%+!+>-.>'()'+!','&'()%+!Gd*8:<*!C*(?A!VWWgH0!

"B 5/'()>D>:*:>@(B!"B"B 5/'()>D>:*:>@(!/'!,*!*+>-(*).8*B!"BVB 5/'()>D>:*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!

VB 78'+'()*:>@(B![B $%(/>:>%('+!/'!*::'+%B!R# $CWA=H=>JB:@#!

R#D# $CWA=H=>JB:@!H<:>@Q=<@:L=@#!\BVB $CWA=H=>JB:@!=@A=JIOBJ:@!?=!:@BP>:HK<:#!

^B $%()'(>/%+B!#B Q:)>;>/*/'+!=8S:)>:*+B!bB N')%/%,%-<*!9!'+)>&*:>@(!/'!;%,.&'(!/'!)8*P*R%!/',!'+)./>*()'B!gB $8%(%-8*&*B!^# *Q:LK:JBf>#!

^#D# *Q:LK:JBf>!?=L!:A<=>?B;:i=#!XBVB 1;*,.*:>@(!/'!,*!/%:'(:>*B!

"WB J>P,>%-8*D<*B!"WB"B J>P,>%-8*D<*!PS+>:*B!"WBVB J>P,>%-8*D<*!:%&=,'&'()*8>*B!

!$%&%! +'! =.'/'! *=8':>*8A! ,*! D%8&.,*:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! 9! ,*! ';*,.*:>@(! /',!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+!P*+*/%!'(!,*+!&>+&*+!:%(+)>).9'(!/%+!','&'()%+!/'!,*!-.<*!/%:'()'!*!,%+!E.'!(%+!;*&%+!*!8'D'8>8!&%(%-8SD>:*&'()'!'(!'+)*!*=%8)*:>@(B!

!!$%&$*528,.(c,$(7&!)*!.,'!$%35*2*&$(,'!

$%&%! 9*! +'! e*! &'(:>%(*/%A! .(%! /'! ,%+! -8*(/'+! 8')%+! '(! ',! =8%:'+%! /'!$%(;'8-'(:>*!1.8%='*!'+!',!)8S(+>)%!e*:>*!.(!&%/',%!/'!/%:'(:>*!&*+!:'()8*/%!'(!,%+! =8%:'+%+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! 9! E.'! D*:>,>)'! ',! /'+*88%,,%! /'!:%&=')'(:>*+A!,%!:.*,!;*!&S+!*,,S!/'!,*!*+>&>,*:>@(!=%8!=*8)'!/',!*,.&(*/%!/'!.(*!&.,)>)./!/'!:%(%:>&>'()%+!/'! ,*!E.'!(%!+'!'(:.'()8*!.(*!.)>,>/*/!&S+!*,,S!/'!+.!=*+%!=%8! ,*!.(>;'8+>/*/B!1(!'+)'!+'()>/%A! ,*+!:%&=')'(:>*+!=8%=>*+!/'!:*/*!='8D>,!=8%D'+>%(*,! '(! -8*/%+! 9! =%+)-8*/%+! '+)S(! +>'(/%! ',!&*8:%! /'! 8'D'8'(:>*! =*8*! ,*!',*P%8*:>@(! /'! ,*+! D>:e*+! )a:(>:*+! /'! :*/*! )>).,*:>@(! 9! ,*+! *+>-(*).8*+! E.'! ,*+!:%(D>-.8*(B!!

Page 77: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #b!

!!

!!!!!!!!

`>-.8*!"B!N%/',%!:%&=')'(:>*,!G*/*=)*/%!/'!2'!!N>-.',A!VWW#H!!!

4*!D>-.8*!"!&.'+)8*!E.'!',!)*&*T%!/',!-8.=%!/'!*,.&(%+A!,*!*:)>;>/*/!D%8&*)>;*!E.'!+'! ;*9*! *! 8'*,>?*8! 9! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! /'! ';*,.*:>@(! E.'! +'! .)>,>?*8S(! '+)*8S(! '(!D.(:>@(! /'! ,*+! :%&=')'(:>*+! E.'! )'(-*! E.'! ,%-8*8! ',! '+)./>*()'A! E.>'(! =*8)>:>=*!*:)>;*&'()'!'(!+.!=8%:'+%!/'!*=8'(/>?*R'A!*:).*(/%!',!=8%D'+%8!:%&%!*+'+%8A!-.<*!9!D*:>,>)*/%8!/'!/>:e%!*=8'(/>?*R'B!!2'! *:.'8/%! :%(! '+)'! '+E.'&*A! ,*+! :%&=')'(:>*+! +'! :%(;>'8)'(! '(! ,*+! ;'8/*/'8*+!=8%)*-%(>+)*+! *! ,*! e%8*! /'! />+'T*8! ',! :.88<:.,.&B! 5&=%8)*/*+! /'! ! &%/',%+! /'!/'+*88%,,%! =8%D'+>%(*,A! ,*! */E.>+>:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! =.'/'! e*:'8! ;>*P,'! ,*!=8%D'+>%(*,>?*:>@(! /',! '+)./>*()'! &'/>*()'! ,*! :*=*:>)*:>@(! 9! :.*,>D>:*:>@(! E.'!*:).*,&'()'!/'&*(/*!,*!+%:>'/*/!'&'8-'()'!GL'8(S(/'?!7>(*A!N*8)<('?!$,*8'+A!2*!`%(+':*!Z%+*8>%!9!Z.P>%!1+=<(A!VWW^HB!!1+)'!&%/',%!:%&=')'(:>*,!=.'/'!'(:*8(*8!.(!-8*;'!=',>-8%!+>!:%(+>/'8*&%+!E.'!,*!*/E.>+>:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! +.=%('! .(! =8%:'+%! &'8*&'()'! %='8*:>%(*,B! U%! +'!)8*)*!_(>:*&'()'!/'!+*P'8!e*:'8!P>'(!,*+!:%+*+A!+>(%!/'!:%&=8'(/'8!'!>()'8>%8>?*8!=%8!E.a!,*+!e*:'&%+!9!=*8*!E.aB!Z'+=':)%!*,!:%(:'=)%!/'!:%&=')'(:>*A!(%!'+!DS:>,!,,'-*8!*!.(*!/'D>(>:>@(!'F*:)*!/',!)a8&>(%A!/'P>/%!=8>(:>=*,&'()'!*,!:%&=%('()'!&.,)>/>&'(+>%(*,!/'! ,*!&>+&*A!9*!E.'!'(!',,*!>()'8*:)_*(!','&'()%+!*=)>)./>(*,'+A!:%&=%8)*&'()*,'+A!:%()'F).*,'+!9!+%:>*,'+!G$%,S+A!VWW^HA!*!,%+!E.'!+'!,'!.('!,*!=8%=>*!'F='8>'(:>*!/'!,*!='8+%(*B!1(! ,%! E.'! +<! :%>(:>/'(! ,*! &*9%8<*! /'! ,%+! *.)%8'+! E.'! '+)./>*(! ',! :%(:'=)%! /'!:%&=')'(:>*! G4'! J%)'8DA! VWW"Y! 4a;9i4'P%9'8A! VWW[Y! J.(kA! "XX\Y! 2',%8+A! "XX#Y!4*+(>'8A!VWWWY!1:e';'88<*A!VWWVY!$*R>/'A!VWW\Y!$%,S+A!VWW^Y!QU1$QA!VWW^Y!�*P*,*!9!Q8(*.A!VWWgA!'):BH!'+!E.'!'(!',!&>+&%!+'!:%&P>(*!',!+*P'8A!:%(!',!+*P'8!e*:'8!9!',!+*P'8!+'8!9!'+)*8!/'!,*!='8+%(*!E.'!+'!+.=%('!=%+''!.(*!/')'8&>(*/*!:%&=')'(:>*!GD>-.8*!VHB!!

COMPETENCIAS

TAMAÑO GRUPO ACT. FORMATIVA

EVALUACIÓN

Contexto institucional

Contexto disciplinar

Page 78: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #g!

!!!!!!!!!

`>-.8*!VB!2'D>(>:>@(!'+E.'&S)>:*!/'!,*!:%&=')'(:>*!!

2'! *:.'8/%! :%(! L'8(S(/'?! 7>(*! GVWW#HA! ,*! D%8&*:>@(! P*+*/*! '(! :%&=')'(:>*+!=8')'(/'! +'8! :%&=8'(+>;*A! D,'F>P,'A!&%)>;*/%8*A! >()'-8*/*! 9! /'! :*,>/*/A! /%(/'! ,%!&S+!>&=%8)*()'!'+!,%!E.'!*=8'(/'(!,%+!'+)./>*()'+A!*+<!:%&%!=*8*!E.a!,%!*=8'(/'(!9! :@&%! ,%! *=8'(/'(B! 1(! '+)'! +'()>/%A! /'+/'! ,*! .(>;'8+>/*/! )'('&%+! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!/'! -*8*()>?*8! '(!(.'+)8%+! *,.&(%+! ',! /'+*88%,,%!/'! ,%+!/>+)>()%+!:%&=%('()'+!/'!,*+!:%&=')'(:>*+A!'+!/':>8A!',!+*P'8A!',!+*P'8!e*:'8!9!',!+*P'8!+'8!9!'+)*8B!1,! f+*P'8h! ,,';*8S!*,! '+)./>*()'!*,!/%&>(>%!/'! ,%+! :%(%:>&>'()%+! )'@8>:%+!9!=8S:)>:%+!E.'!=%+)'8>%8&'()'!8':,*&*8S!+.!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,B!1,!f+*P'8!e*:'8h!+.=%('! ,*! *=,>:*:>@(! =8S:)>:*! 9! %='8*)>;*! /',! :%(%:>&>'()%! 9! :%(,,';*! ,*!*/E.>+>:>@(!/'!.(*!+'8>'!/'!e*P>,>/*/'+A!/'+)8'?*+A!=8%:'/>&>'()%+!9!eSP>)%+!E.'!-*8*()>:'! +.! :*,>/*/!=8%/.:)>;*! *,! '()8'&'?:,*8+'! :%(! ,%+! +*P'8'+B! 7%8!_,)>&%A! ',!f+*P'8! +'8! 9! '+)*8h! :%(,,';*! ',! /'+*88%,,%! /'! *=)>)./'+! ='8+%(*,'+A! *:)>)./'+A!:%&=%8)*&>'()%+A! (%8&*+! 9! ;*,%8'+A! :%(:'P>/%+! :%&%! .(*! D%8&*! /'! ='8:>P>8! 9!;>;>8A! E.'! ,'! ='8&>)>8S(! >()'-8*8+'! '(! +.! =.'+)%! /'! )8*P*R%! =%(>'(/%! '(! =8S:)>:*!e*P>,>/*/'+!+%:>*,'+!9!*+.&>'(/%!8'+=%(+*P>,>/*/'+B!c'(>'(/%! '(! :.'()*! E.'A! /'! &*('8*! -,%P*,>?*/*A! ',! +*P'8! +'! 8'D>'8'! *! ,%+!:%(%:>&>'()%+A!',!+*P'8!e*:'8!*!,*+!e*P>,>/*/'+!9!',!+*P'8!+'8!9!'+)*8!*!,*+!*:)>)./'+A!=%/'&%+! /'D>(>8! ,*! :%&=')'(:>*! :%&%! ,*! :*=*:>/*/! =*8*! +','::>%(*8! 9!&%;>,>?*8!:%(%:>&>'()%+A! e*P>,>/*/'+! 9! *:)>)./'+! =*8*! 8'+=%(/'8! :%(! aF>)%! *! .(*!/')'8&>(*/*!+>).*:>@(!=8%D'+>%(*,B!1(!=*,*P8*+!/'!$%,,>(+!GVWWbH0!^&)*$%63+.+2$#)*+"*&)*#2.+'5)$#:2*,+*$%2%$#6#+2.%"@*V)M#&#,),+"*4*)$.#.-,+"*,+*9%56)*`-+*2%"*$)3)$#.+*3)5)*)$.-)5*,+*6)2+5)*+9+$.#/)*4*+9#$#+2.+7B!7%8! ,%!)*()%A! ,*!:%&=')'(:>*!=%+''!.(!'(D%E.'!>()'-8*/%8A!(%!,>('*,B!U%!'+!_(>:*&'()'!.(!:%(%:>&>'()%A!(>!.(*!e*P>,>/*/A!(>!.(*!*:)>)./A! +>(%!E.'!+.=%('!',!.+%!/'!%='8*:>%('+!&'()*,'+! :%&=,'R*+!'(! ,*+!E.'! +'! =8%/.:'! .(*! :%&P>(*:>@(! />(S&>:*! /'! *)8>P.)%+! E.'! R.()%+! ='8&>)'(!/'+'&='T*8! 'D>:*?&'()'! .(*! )*8'*! *,! )>'&=%! E.'! +'! '+! :%(+:>'()'! /'! =%8! E.a! 9!=*8*!E.a!+'!e*:'B!4*!:%&=')'(:>*!+.=%('!.(*!>()'-8*:>@(!>()'8*:)>;*!/'!,*+!=8%=>*+!:*8*:)'8<+)>:*+! /'! ,*! ='8+%(*A! /'! +.! D%8&*:>@(! 9! /'! +.! 'F='8>'(:>*B! 7*8*! N*)'%!GVWWbHA!*/E.>8>8!.(*!:%&=')'(:>*!'+!*,-%!&S+!E.'!=%+''8!.(*!e*P>,>/*/!8'+=':)%!*!.(!/%&>(>%!:%(:8')%A!>&=,>:*!8'-.,*:>@(A!&%(>)%8>?*:>@(!9!:*=*:>/*/!/'!>(>:>*)>;*!'(!',!.+%!9!/'+*88%,,%!/'!/>:e*!e*P>,>/*/!9! +%P8'=*+*! +.!*=,>:*:>@(!&':S(>:*A! 9*!E.'!:%(,,';*! >()'8*::>@(A!&'/>*:>@(!9!-'+)>@(!'()8'!',!:%(%:>&>'()%!9! ,*!8'*,>/*/!D<+>:*A! +%:>*,!9!:.,).8*,!/',! :%()'F)%!'(!',!E.'!+'!*:)_*B!7%8! ,%! )*()%A!',!/'+*88%,,%!

Saber Saber hacer

Saber ser y estar

COMPETENCIA

Page 79: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! #X!

:%&=')'(:>*,!+.=%('!:%(R.-*8!:%()'(>/%+!:.88>:.,*8'+!:%(!:%()'F)%+!/'!8'*,>/*/!9A!+@,%!/'!,*!>()'8*::>@(!'()8'!*&P%+A!+'!-'('8*!+.!.+%!D.(:>%(*,B!!4*+! :%&=')'(:>*+! +'! />D'8'(:>*(! :%(:'=).*,&'()'! /'! ,%+! %PR')>;%+! '(! E.'A!&>'()8*+! E.'! a+)%+! :%(+)>).9'(! .(*! >()'(:>@(A! ,*+! =8>&'8*+! +%(! 8'+.,)*/%+! /'!*=8'(/>?*R'B!1(!:.*()%!*!+.!D%8&.,*:>@(A!.(!%PR')>;%!=.'/'!'F=8'+*8!,*!*/E.>+>:>@(!/'! +@,%! .(! :%(:'=)%A! .(*! e*P>,>/*/! %! .(*! *:)>)./A! &>'()8*+! E.'! ,*! :%&=')'(:>*A!:%&%!e'&%+!+'T*,*/%!*()'8>%8&'()'A!>()'-8*!',!+*P'8!:%(!',!+*P'8!e*:'8!9!',!+*P'8!+'8!9!'+)*8B!2'P'(!8'/*:)*8+'!/'!D%8&*!:,*8*!9A!=*8*!*+'-.8*8!+.!;>*P>,>/*/A!e*(!/'!+'8!:%e'8'()'+!:%(!,*!/.8*:>@(!/'!,*!*+>-(*).8*B!4*+!:%&=')'(:>*+!='8&>)'(A! D.(/*&'()*,&'()'A!E.'!,*!='8+%(*!E.'!,*+!=%+''!+'*!:*=*?!/'!'R':.)*8!.(*!*::>@(!:%(:8')*!:%(!.(%+!'+)S(/*8'+!/')'8&>(*/%+A!,%!E.'!,'!='8&>)'!/'+*88%,,*8!.(*!*:)>;>/*/!%!=8%D'+>@(!GQ,%(+%A!`'8(S(/'?!9!U9++'(A!VWWXHB!!1(!'+)'!+'()>/%A!',!&%/',%!:%&=')'(:>*,!*,!E.'!'+)*&%+!*,./>'(/%A!:%88'!',!8>'+-%!/'! :'()8*8! ',! *=8'(/>?*R'! .(>;'8+>)*8>%! _(>:*&'()'! '(! )%8(%! *! ,%+! =8%/.:)%+!D%8&*)>;%+! E.'! /'&*(/*! ',! &'8:*/%! ,*P%8*,A! '(! /')8>&'()%! /'! ,*+! :*=*:>/*/'+!>()',':).*,'+!9!+%:>%&%8*,'+!=8%=>*+!/'! ,*! D%8&*:>@(!:.,).8*,!/'! ,*!='8+%(*B!7*8*!';>)*8!'+)'!8'/.::>%(>+&%A!+'!/'P'(!&*()'('8!:>'8)%+!:%(%:>&>'()%+!/>+:>=,>(*8'+!9!:>'()<D>:%+!'(! ,*+!=8%-8*&*:>%('+!/%:'()'+!9*!E.'A!:%&%!+'!e*!&'(:>%(*/%A! ,%+!:%(%:>&>'()%+!:%(+)>).9'(!>(-8'/>'()'+!&.9!>&=%8)*()'+!=*8*!',!/'+*88%,,%!/'!,*+!:%&=')'(:>*+B!U%!%P+)*()'A!e*9!E.'!)'('8!'(!:.'()*!E.'!*,&*:'(*8!.(*!&.,)>)./!/'!:%(%:>&>'()%+A!(%!-*8*()>?*!E.'!=.'/*(!&%;>,>?*8+'!'D>:*?&'()'!*! ,*!e%8*!/'!*D8%()*8! )*8'*+!*:*/a&>:*+!%!=8%D'+>%(*,'+!'(!/>;'8+*+! +>).*:>%('+A!=%8! ,%!E.'! ,%!>&=%8)*()'!(%!'+!)*()%!,*!=%+'+>@(!/'!.(*!+'8>'!/'!:%(%:>&>'()%+!:%&%!',!.+%!E.'!+'! e*-*! /'! ',,%+! )8*+! +.! =*+%! =%8! ,*! .(>;'8+>/*/B! 2'! *E.<! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! ,*!8'*,>?*:>@(! /'! *:)>;>/*/'+! =8S:)>:*+! '(! ',! =8%:'+%! /'! D%8&*:>@(! /',! *,.&(*/%!/'()8%! /'! '+)'! (.';%!&%/',%! :%&=')'(:>*,A! 9*! E.'! ,*+! &>+&*+! :%(+)>).9'(! .(*!%=%8).(>/*/!=*8*!:%(':)*8!',!:%(%:>&>'()%!:%(!,*!8'*,>/*/!9A!:.*(/%!'+)%!%:.88'A!/>:e*!8'*,>/*/!'+!>,.&>(*/*!9!+'!=8%/.:'!.(*!;>+>@(!&S+!:%&=,')*!9!=8%D.(/*!/'!,*!&>+&*! GN*)'%A! VWWbHB! 7%8! ',,%A! =*8*! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! *=8'(/*(! *! +'8!:%&=')'()'+!'(!.(!/')'8&>(*/%!:*&=%A!,*+!*:)>;>/*/'+!*!8'*,>?*8!/'P'(!+'8!,%!&S+!8'*,>+)*+!=%+>P,'!9!=,*()'*8!+'&'R*()'!(>;',!/'!/>D>:.,)*/!E.'!)'(/8<*(!'(!:%()'F)%+!*.)a()>:%+A! =.'+! +@,%! *+<! +'! -*8*()>?*! ,*! D*:>,>)*:>@(! /'! ,*! >(:%8=%8*:>@(! /',!*,.&(*/%!*,!S&P>)%!,*P%8*,B!2'!*:.'8/%!:%(!`'8(S(/'?!Z%/8<-.'?!GVWWXHA!+'!)8*)*!/'! *8)>:.,*8! 9! *8&%(>?*8! ,%+! *=8'(/>?*R'+! :%(! ,*+! '+)8.:).8*+! /',! &.(/%! /',!'+)./>*()'A! 9*! E.'! +@,%! /'! '+)*! &*('8*! ,%+! +*P'8'+! =8%D'+>%(*,'+! =%/8S(! )'('8!;*,%8!+>-(>D>:*)>;%!=*8*!',!&>+&%B!7%8! %)8*! =*8)'A! ',! :%(:'=)%! /'! :%&=')'(:>*! '+! >(/>+%:>*P,'! *,! /'+*88%,,%! /'! ,*!='8+%(*B! $%(! ',,%! E.'8'&%+! /':>8! E.'! &.:e*+! ;':'+! (%+! 8'+>+)>&%+! *! D%&'()*8!:>'8)%+!*=8'(/>?*R'+!'(!(.'+)8%+!'+)./>*()'+!=%8E.'!='(+*&%+!E.'!a+)%+!9*!)'(<*(!E.'!e*P'8!+>/%!*/E.>8>/%+!'(!*()'8>%8'+!')*=*+!'/.:*)>;*+B!$>'8)*&'()'! )'('&%+!8*?@(!+>!:%(!',,%!(%+!'+)*&%+!8'D>8>'(/%!*!(>;','+!>()'8&'/>%+A!='8%!(%!%,;>/'&%+!E.'! .(*! :%&=')'(:>*! :%&=,'R*! (%! )'8&>(*! /'! /'+*88%,,*8+'! (.(:*A! =%8! ,%! E.'!+>'&=8'!+'!=.'/'!*,:*(?*8!.(!(>;',!&S+!*,)%!/'!*/E.>+>:>@(!*! ,%! ,*8-%!/'! )%/*! ,*!;>/*B! 7%8! ',,%A! /'P'&%+! >(:,>(*8(%+! =%8! *E.',,*+! >(>:>*)>;*+! ='/*-@->:*+! E.'!:%(+>/'8*(!E.'!,*!D%8&*:>@(!>(>:>*,!P*+*/*!'(!:%&=')'(:>*+!=.'/'!9!/'P'!>(>:>*8!',!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!/'! ,%+!D.).8%+!)>).,*/%+!GN*8)<(!9!2'!j.*(*+A!VWWXHA!',!:.*,!E.'!+'!>8S!:%(+%,>/*(/%!:%(!,*!'F='8>'(:>*!9!,*!D%8&*:>@(!='8&*('()'B!

!

Page 80: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! bW!

$.,'(-($,$(7&!)*!.,'!$%35*2*&$(,'!

1(!,*!*:).*,>/*/!+%(!&_,)>=,'+!,*+!:,*+>D>:*:>%('+!'+)*P,':>/*+!'(!)%8(%!*,!)a8&>(%!:%&=')'(:>*A!*)'(/>'(/%!*!;*8>'/*/!/'!:8>)'8>%+!GZ%/8<-.'?!N%8'(%A!VWW#HB!1(!,%!E.'! 8'+=':)*! *! ,%+! '+)./>%+! .(>;'8+>)*8>%+A! ,*+! :%&=')'(:>*+! '+)*P,':>/*+! '(! ',!/>+'T%! /'! d8*/%+! 9! 7%+)-8*/%! +'! '+)S! 8'*,>?*(/%! /'! *:.'8/%! :%(! ,*! :,*+>D>:*:>@(!+'T*,*/*!'(!',!78%9':)%!c.(>(-!Gd%(?S,'?!9!I*-'(**8A!VWW[HA!',!:.*,! >(:,.9'!/%+!)>=%+! /'! :%&=')'(:>*+0! ,*+! -'(a8>:*+! %! )8*(+;'8+*,'+A! :%&.('+! *! )%/*+! ,*+!)>).,*:>%('+A!9!,*+!'+=':<D>:*+A!:%88'+=%(/>'()'+!*!:*/*!)>).,*:>@(B!4*+!:%&=')'(:>*+!-'(a8>:*+! %! )8*(+;'8+*,'+A! :%&%! +.! =8%=>%! (%&P8'! >(/>:*A! *D':)*(! *! )%/*+! ,*+!/>+:>=,>(*+!9!(%!+%(!'F:,.+>;*+!/'!(>(-.(*!/'!',,*+B!4*+!:%&=')'(:>*+!'+=':<D>:*+!+<!E.'! ,%! +%(! /'! .(! :*&=%! /'! '+)./>%! /')'8&>(*/%A! />+)>(-.>'(/%! '()8'! ,*+!:%&=')'(:>*+! '+=':<D>:*+! /'! ,*! )>).,*:>@(! 9! ,*+! :%&=')'(:>*+! '+=':<D>:*+! /'! :*/*!*+>-(*).8*!GD>-.8*![HB!

!!!!!!!!!

`>-.8*![B!U>;',!/'!:%(:8':>@(!/'!,*+!:%&=')'(:>*+!!

2'!*:.'8/%!:%(!N%()*('8%!9!%)8%+! GVWW#HA! ',!/>+'T%!:.88>:.,*8!/'!.(*! )>).,*:>@(!/'P'!=*8)>8!/'!,*!/',>&>)*:>@(!/'!,%+!='8D>,'+!*:*/a&>:%+!9!=8%D'+>%(*,'+!/'!/>:e*!)>).,*:>@(!9!/'!,*!:%(:8':>@(!/'!.(*!+'8>'!/'!:%&=')'(:>*+!E.'!',!*,.&(*/%!/'P'!/'+*88%,,*8! *! ,%! ,*8-%! /'! +.! :*88'8*B! 7%8! ,%! )*()%A! ',! =,*(! /'! '+)./>%+! /'P'!;>(:.,*8+'! *! .(! :%()'F)%! =8%D'+>%(*,A! '+! /':>8A! *,! )>=%! /'! =8%D'+>%(*,'+! E.'!/'&*(/*! ',! +>+)'&*! =8%/.:)>;%! 9! ,*! +%:>'/*/! '(! -'('8*,B! Q+>&>+&%A! e*(! /'! +'8!=8%+=':)>;%+A!*:%8/'+!:%(!,%+!:%(+)*()'+!:*&P>%+!)':(%,@->:%+!9!=8%D'+>%(*,'+!/',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%A!'+=':>*,&'()'!'(!,%+!_,)>&%+!:.8+%+!/'!,*!)>).,*:>@(B!1(! '+)*! )*8'*! '+! D.(/*&'()*,! ',! )8*P*R%! :%,*P%8*)>;%! '()8'! )%/%+! ,%+!/'=*8)*&'()%+! >&=,>:*/%+!'(! ,*!',*P%8*:>@(!/',!=,*(!/'!'+)./>%+!9*!E.'A!*/'&S+!/'! /'R*8! :,*8%! :.S,'+! +%(! ,*+!&')*+! :%&.('+! /'! ,*! )>).,*:>@(A! _(>:*&'()'! *+<! +'!';>)*8S(! ,*-.(*+! 9! +%,*=*&>'()%+! /'8>;*/%+! /'! ,*! '+:*+*! :%%8/>(*:>@(! /',!=8%D'+%8*/%!'(!(%!=%:*+!:*88'8*+!.(>;'8+>)*8>*+B!1+! &.9! >&=%8)*()'A! =.'+A! E.'! *! ,*! e%8*! /'! D%8&.,*8! ,*+! :%&=')'(:>*+! /'! ,*!*+>-(*).8*!)'(-*&%+!'(!:.'()*!E.'!,*!D>(*,>/*/!/',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*!'+!E.'!',!'+)./>*()'!/'+*88%,,'!,*+!:%&=')'(:>*+!/'!,*!)>).,*:>@(A!=*8*!,%!:.*,!',!=8%D'+%8*/%!+'! +>8;'! /'! ,*+! />+)>()*+! *+>-(*).8*+! =*8*! :%()8>P.>8! *! ,*! */E.>+>:>@(! /'! )*,'+!:%&=')'(:>*+!GD>-.8*!\HB!

COMPETENCIAS GENÉRICAS O TRANSVERSALES

(comunes a todas las titulaciones)

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DE LA TITULACIÓN

(específicas del Grado)

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DE LA ASIGNATURA

(propias de la asignatura)

Page 81: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! b"!

!!!!!!!!!

`>-.8*!\B!$%%8/>(*:>@(!'()8'!*+>-(*).8*+!!7%8! ,%! )*()%A! '(! ,*+! -.<*+! /%:'()'+! /'! ,*+! *+>-(*).8*+A! */'&S+! /'! '+=':>D>:*8! ,*+!:%&=')'(:>*+!-'(a8>:*+!9!'+=':<D>:*+!/'!*+>-(*).8*!E.'!',!*,.&(*/%!e*!/'!*/E.>8>8!&'/>*()'! ',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'A! '+! :%(;'(>'()'! 'F=,>:>)*8! ,*!8',*:>@(! 'F>+)'()'! '()8'! ,*+! '+=':<D>:*+! /'! ,*! )>).,*:>@(! 9! ,*+! '+=':<D>:*+! /'!*+>-(*).8*B!2'!'+)'!&%/%A!)*()%!'+)./>*()'+!:%&%!=8%D'+%8'+!=%/'&%+!8'D,'F>%(*8!e*+)*! E.a! -8*/%! +'! '+)S! :%()8>P.9'(/%! /'+/'! .(*! /')'8&>(*/*! *+>-(*).8*A! *!/'+*88%,,*8!,*+!:%&=')'(:>*+!E.'!:%(+)>).9'(!',!='8D>,!/'!,*!)>).,*:>@(B!

!*6,.8,$(7&!)*!.,'!$%35*2*&$(,'!

$%&%!;'(>&%+!>(:>/>'(/%A!',!+>+)'&*!/'!'(+'T*(?*!9!*=8'(/>?*R'!E.'!/'D>'(/'!',!111C! +'! '(&*8:*! '(! ! .(!&%/',%! :'()8*/%! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! :%&=')'(:>*+B! 7%8!',,%A! )%/%+! ,%+! ','&'()%+! /',! :.88<:.,.&! ! e*(! /'! =,*(>D>:*8+'! 9! /'+*88%,,*8+'!>()'8*:)>;*&'()'! '(! D.(:>@(! /',! )>=%! /'! :%&=')'(:>*+! E.'! E.'8*&%+! E.'!*/E.>'8*(!(.'+)8%+!'+)./>*()'+B!4*!';*,.*:>@(!'+!.(%!/'!,%+!','&'()%+!:,*;'!/',!:.88<:.,.&A!=%8!,%!E.'A!'(!:%()>(.*!>()'88',*:>@(! :%(! ',! 8'+)%A! /'P'! >8! '(:*&>(*/*! *! =%('8!/'!&*(>D>'+)%! ',! ,%-8%!/'!:%&=')'(:>*+! =8';>*&'()'! /')'8&>(*/*+B! 7%8! ',,%A! *,! =,*(>D>:*8! ,*+! :%&=')'(:>*+!E.'!E.'8'&%+!E.'!/'+*88%,,'(!(.'+)8%+! '+)./>*()'+A! (%! +@,%!/'P'&%+!='(+*8! '(!:@&%!'(+'T*8,*+A!+>(%!)*&P>a(!'(!:@&%!';*,.*8,*+B!4*!';*,.*:>@(!,*!'()'(/'&%+!:%&%!.(!=8%:'+%!+>+)'&S)>:%A!>()'(:>%(*,!9!:%()>(.%!/'! 8':%->/*!/'! >(D%8&*:>@(A!*(S,>+>+A! >()'8=8')*:>@(!9!;*,%8*:>@(!/'! ,*!&>+&*A! '(!P*+'! *! :8>)'8>%+A! E.'! :%(/.?:*(! *! .(*! )%&*! /'! /':>+>%('+! '(! 8',*:>@(! *,! %PR')%!';*,.*/%B! Ç+)*! (%! :%(+)>).9'! .(*! )*8'*! *! 8'*,>?*8! *,! &*8-'(! /'! ,%+! =8%:'+%+!'/.:*)>;%+A!+>(%!E.'!'+!.(*!*:)>;>/*/!>()'-8*/*!'(!,*!&>+&*!*::>@(!/%:'()'!E.'!+'!,,';*! *! :*P%! /'()8%! /'! .(! :>:,%! *,! E.'! /'(%&>(*&%+! ^?#$&%* ,+* #2.+5/+2$#:2*+,-$).#/)7A! '(!',!E.'! +'! :%&P>(*(! )*8'*+!/'!=,*(>D>:*:>@(A! 'R':.:>@(!9!';*,.*:>@(!Gd*8:<*!C*(?A!VWW[HB!

PERFIL DE FORMACIÓN DE LA TITULACIÓN

PLAN DOCENTE DEL GRADO

GD1 GD2 GD3 GD4 GD5

¡COORDINACIÓN!

Page 82: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! bV!

!!!!!!!!!

`>-.8*!^B!$>:,%!/'!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!!$%&%! +'! =.'/'! *=8':>*8! '(! ,*! D>-.8*! ^A! ,*! ';*,.*:>@(! '+)S! =8'+'()'! '(!=8S:)>:*&'()'!)%/*+!,*+!D*+'+!/'!'+)'!:>:,%!/'!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!E.'A!*=,>:*/%!*,!S&P>)%!.(>;'8+>)*8>%A!:%&>'(?*!=%8!.(*!';*,.*:>@(!/'!(':'+>/*/'+A!'(!,*!E.'!+'!*(*,>?*(! ,*+! :*8'(:>*+! /'! D%8&*:>@(! /'! .(! /')'8&>(*/%! :%()'F)%! 9! ',! ='8D>,!=8%D'+>%(*,! /',! )>).,*/%! E.'! +'! E.>'8'! D%8&*8B! C'-.>/*&'()'! +'! ',*P%8*! ',! =,*(!/%:'()'! /'! ,*! )>).,*:>@(! i-.<*! /'! ,*! )>).,*:>@(iA! '(! ',! E.'! +'! >(:,.9'(! ,*+! -.<*+!/%:'()'+! /'! )%/*+! ,*+! *+>-(*).8*+B! Q()'+! /'! :%&'(?*8! *! >&=*8)>8! a+)*+A! +'! /'P'!8'*,>?*8!.(*!';*,.*:>@(!>(>:>*,A!'(! ,*!E.'!+'!*(*,>?*! ,*! >/%('>/*/!/',!/>+'T%!/'!,*+!-.<*+!9!',!(>;',!/'!:%(%:>&>'()%+!=8';>%+!/'!,%+!'+)./>*()'+B!2.8*()'!',!/'+*88%,,%!/'! ,*+! *+>-(*).8*+! +'! 8'*,>?*! .(*! ';*,.*:>@(! D%8&*)>;*A! '(! ,*! E.'! +'! ;*(!&%/>D>:*(/%A!&'/>*()'!=8%:'+%+!/'!8')8%*,>&'()*:>@(A!)%/%+!*E.',,%+!*+=':)%+!E.'!(%!'+)S(!D.(:>%(*(/%B!$%(:,.>/*!,*!*+>-(*).8*A!+'!8'*,>?*!.(*!';*,.*:>@(!+.&*)>;*!'(!,*!E.'!+'!'+)./>*(!,%+!8'+.,)*/%+!%P)'(>/%+B!`>(*,&'()'A!=.'/'!8'*,>?*8+'!,%!E.'!+'!/'(%&>(*! ,*!&')*';*,.*:>@(!/'! ,*!&*)'8>*A!&'/>*()'! ,*!:.*,! +'! ,,';*!*!:*P%! ,*!';*,.*:>@(! /'! )%/%! ',! =8%:'+%! ';*,.*)>;%! '&=8'(/>/%! 9A! )%/%! ',,%A! )'(>'(/%! '(!:.'()*! ,%! E.'! /'(%&>(*&%+! ',! :%()'F)%! ':%,@->:%! '(! ',! E.'! +'! /'+*88%,,*! ,*!>()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*A! '+! /':>8! ,*+! :%(/>:>%('+! +%:>*,'+A! :.,).8*,'+A! ':%(@&>:*+A!=%,<)>:*+A!'):BA!E.'!'(;.',;'(!,%+!=8%:'+%+!'/.:*)>;%+B!2'!*:.'8/%!:%(!N*)'%!GVWWbHA!'(!',!(.';%!&%/',%!E.'!=8%=.-(*!,*!$%(;'8-'(:>*!1.8%='*A! ',! =8%:'+%! ';*,.*)>;%! /'P'! *=%8)*8! >(D%8&*:>@(! =8%;'(>'()'! /'! ,*+!%P+'8;*:>%('+! />8':)*+! /'! ,*+! 'R':.:>%('+! 8'*,>?*/*+! =%8! ,%+! '+)./>*()'+! 9! e*! /'!'+)*8!%8>'()*/%A!(%!*!,*!8'=8%/.::>@(!/'!,*!8'+=.'+)*A!+>(%!*!,*!:%(+)8.::>@(!/'!,*!&>+&*!&'/>*()'!8*?%('+!E.'!'F=,>E.'(!',!=%8!E.a!/'!/>:e*!8'+=.'+)*B!7*8*!',,%A!,*+!*:)>;>/*/'+!';*,.*)>;*+!/'P'(!8'D,'R*8!*E.',,%+!:%()'(>/%+!+.R')%+!*!';*,.*:>@(!E.'!+%(!;'8/*/'8*&'()'! >&=%8)*()'+!=*8*! ',! *=8'(/>?*R'!/',! *,.&(*/%A! '+!/':>8A! ,%+!E.'! =%('(! /'! &*(>D>'+)%! ,*! */E.>+>:>@(! /'! :%&=')'(:>*+A! *! ,*! ;'?! E.'! /'P'(!:%(+)>).>8!.(*!e'88*&>'()*!/'!&'R%8*!/',!=8%=>%!*=8'(/>?*R'!9!/'!*=%9%!*,!=8%:'+%!/'! '(+'T*(?*B! C'! )8*)*! /'! =*+*8! /'! .(*! ';*,.*:>@(! f/',! *=8'(/>?*R'h! *! .(*!';*,.*:>@(!f=*8*!',!*=8'(/>?*R'h!G4@='?!7*+)%8A!VWWXHB!7*8*! ,*!';*,.*:>@(!8'D'8>/*!*,!*=8'(/>?*R'!/'! ,%+!'+)./>*()'+!'+!(':'+*8>%!.)>,>?*8!.(*! -8*(! ;*8>'/*/! /'! >(+)8.&'()%+! /'! 8':%->/*! /'! >(D%8&*:>@(! 9*! E.'A! :%&%!e'&%+! &'(:>%(*/%A! ,*! &>+&*! (%! =.'/'! 8'/.:>8+'! *! :%&=8%P*8! .(*! +>&=,'!8'=8%/.::>@(!/'!:%(%:>&>'()%+A!+>(%!E.'!e*!/'!+'8!:*=*?!/'!;*,%8*8!',!/'+*88%,,%!

Evaluación de necesidades

Diseño del programa

Pto. partida

Evaluación inicial

Aplicación

Eval. formativa

Resultados

Eval. sumativa

Metaevaluación

Contexto ecológico

Ciclo de intervención

socioeducativa

Page 83: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! b[!

/'!,*+!:%&=')'(:>*+!'F=,>:>)*/*+!9A!=%8!,%!)*()%A!=%('8!/'!&*(>D>'+)%!E.a!+*P'(!,%+!*,.&(%+A!E.a!+*P'(!e*:'8!9!:@&%!+*P'(!+'8!9!'+)*8B!1(!'+)'!+'()>/%A!',!'F*&'(!(%!=.'/'!:%(+)>).>8!',!_(>:%!&'/>%!=*8*!;*,%8*8!',!*=8'(/>?*R'A! +>(%!E.'!a+)'!=.'/'!:%(;>;>8!:%(!%)8%+!=8%:'/>&>'()%+B!1,,%!:%()8>P.>8S!*!E.'!,%+!'+)./>*()'+A!*/'&S+!/'! =%('8! /'!&*(>D>'+)%! ,%! E.'! e*(! *=8'(/>/%A! ,%! /'&.'+)8'(! /'!&%/%! 'D>:>'()'B!5-.*,&'()'A! '+! D.(/*&'()*,! E.'! ',! *,.&(%! 8'D,'F>%('! *:'8:*! /'! ,%! E.'! e*!*=8'(/>/%! &'/>*()'! =8%:'+%+! &')*:%-(>)>;%+! i:%(%:>&>'()%! /',! :%(%:>&>'()%i!E.'!,'!='8&>)*(!)%&*8!:%(:>'(:>*!/'!,%!E.'!+*P'!9!/'!,%!E.'!+*P'!e*:'8B!!7%8!%)8*!=*8)'A!'+!*:%(+'R*P,'!,*!.)>,>?*:>@(!/'!=8%:'/>&>'()%+!/'!*.)%';*,.*:>@(A!';*,.*:>@(! 8':<=8%:*! '()8'! '+)./>*()'+! ! 9! :%';*,.*:>@(! '()8'! =8%D'+%8*/%! 9!*,.&(*/%B!c%/%!',,%!8'D'8>/%!)*()%!*,!)8*P*R%!>(/>;>/.*,!:%&%!-8.=*,B!C'*(! :.*,'+! D.'8'(! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! /'! ';*,.*:>@(! *! .)>,>?*8A! '(! ,*+! -.<*+!/%:'()'+!/'! ,*+!*+>-(*).8*+! )>'('!E.'!'F=,>:>)*8+'! ,*!=%(/'8*:>@(!/'!:*/*!.(%!/'!,%+! >(+)8.&'()%+! /'! ';*,.*:>@(A! '+! /':>8A! (%! '+! +.D>:>'()'! :%(! +'T*,*8! E.'! *! ,%+!'+)./>*()'+! +'! ,'+! ;*! *! ';*,.*8! :%(! .(! 'F*&'(! 9! E.'! .(! /')'8&>(*/%! )8*P*R%A!>(:,.+%! ,*! *+>+)'(:>*! 9! =*8)>:>=*:>@(! '(! :,*+'A! =.'/'! +.P>8! %! P*R*8! ,*! :*,>D>:*:>@(B!Z':%8/'&%+!E.'!,%+!'+)./>*()'+!_(>:*&'()'!)8*P*R*(!9!;*,%8*(!*E.',,%!E.'!+*P'(!E.'!,'+!;*!*!8'='8:.)>8!/'!.(*!D%8&*!'F=,<:>)*!'(!+.!';*,.*:>@(!D>(*,B!5-.*,&'()'A!',!=8%D'+%8*/%!/'P'8S!'+=':>D>:*8!:,*8*&'()'!'(!'+)'!*=*8)*/%!/'!';*,.*:>@(!/'! ,*+!-.<*+!/%:'()'+!:.S,'+!+%(!,%+!:8>)'8>%+!/'!:*,>/*/!E.'!+'!;*(!*!)%&*8!:%&%!=.()%!/'!8'D'8'(:>*!/'()8%!/'!:*/*!>(+)8.&'()%!/'!';*,.*:>@(!=*8*!;*,%8*8!',!/'+*88%,,%!/'! ,*+! :%&=')'(:>*+! '(! ,%+! '+)./>*()'+B! 1+! :%(;'(>'()'! E.'! />:e%+! :8>)'8>%+! /'!:*,>/*/! +'*(! :%(+'(+.*/%+! '()8'! =8%D'+%8'+! 9! *,.&(%+A! /'P'(! '+)*8! :,*8*&'()'!D%8&.,*/%+! 9! 8':%-'8! /'! D%8&*! ;S,>/*! 9! D>*P,'! *E.',,%+! *+=':)%+! E.'A! /'! D%8&*!8',';*()'A! +%(! :*=*:'+! /'! =%('8! /'! &*(>D>'+)%! ,*! :*()>/*/! 9! :*,>/*/! /'! ,%+!*=8'(/>?*R'+!E.'!+'!e*(!*/E.>8>/%!'(!8',*:>@(!:%(!,*+!:%&=')'(:>*+!*!/'+*88%,,*8B!4%+! :8>)'8>%+! /'! :*,>/*/! ;*(! *! -.>*8! *,! =8%D'+%8! '(! ',! =8%:'+%! /'! ';*,.*:>@(! /',!*,.&(*/%A! ='8%! ',! =*=',! &S+! >&=%8)*()'! ,%! */E.>'8'(! '(! ,*! &'/>/*! E.'! ,%+!'+)./>*()'+!;*(!*!+*P'8!'(!P*+'!*!E.a!;*(!*!+'8!';*,.*/%+A!,%!:.*,!;*!*!*9./*8!'(!',!=8%:'+%! /'! *.)%';*,.*:>@(! 9! ';*,.*:>@(! 8':<=8%:*! *! ,%+! E.'! (%+! e'&%+! 8'D'8>/%!*()'8>%8&'()'B!1(! ,*! D>-.8*! #! +'! =8'+'()*(! *,-.(*+! )a:(>:*+! '! >(+)8.&'()%+! /'! 8':%->/*! /'!>(D%8&*:>@(!E.'! 8'+.,)*(! */':.*/%+!=*8*! ';*,.*8! ',! ,%-8%!/'!/>D'8'()'+! )>=%+!/'!:%&=')'(:>*+B!

!!!

!!!!!!

`>-.8*!#B!5(+)8.&'()%+!=*8*!,*!';*,.*:>@(!

Instrumentos de recogida de

informaciónExposiciones

(Escalas observación)

Trabajos

Portafolios

Examen

Simulaciones(Escalas observación)

Entrevistas (Registros)

Pruebas físicas(Escalas observación)

Page 84: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! b\!

*.!*U,3*&!

1,!'F*&'(!'+!',!>(+)8.&'()%!/'!';*,.*:>@(!&S+!:%(%:>/%!9!.)>,>?*/%!=*8*!';*,.*8!',!*=8'(/>?*R'!/'! ,%+!'+)./>*()'+!'(! ,*!.(>;'8+>/*/!'(!+.+!/>+)>()*+!&%/*,>/*/'+0!%8*,!%!'+:8>)%A!*P>'8)%!%!:'88*/%!9!)'@8>:%!%!=8S:)>:%B!4*!:%(;'8-'(:>*!'.8%='*!(%!>&=,>:*!,*!/'+*=*8>:>@(!)%)*,!/'!'+)'!=8%:'/>&>'()%!/'!';*,.*:>@(A!='8%!',!'F*&'(!'+! .(! >(+)8.&'()%! .)>,>?*/%! D.(/*&'()*,&'()'! =*8*! ';*,.*8! :%(:'=)%+! 9! *,-_(!=8%:'/>&>'()%A! =%8! ,%! E.'! ,*+! :%&=')'(:>*+! :%(! .(! *,)%! :%&=%('()'! '(!e*P>,>/*/'+A! /'+)8'?*+!9t%!*:)>)./'+!e*(!/'!';*,.*8+'! :%(!%)8%+! >(+)8.&'()%+!/'!8':%->/*!/'!>(D%8&*:>@(B!!5+8*/,'!)*!*k*$8$(7&!5+l$2($,!

C%(!=8%:'/>&>'()%+!*!)8*;a+!/'!,%+!:.*,'+! ,%+!'+)./>*()'+!/'&.'+)8*(!/'!&*('8*!=8S:)>:*! ',! ,%-8%! /'! :%&=')'(:>*+! &'/>*()'! ,*! 8'*,>?*:>@(! /'! .(*! /')'8&>(*/*!*:)>;>/*/! %! )*8'*B! Q! )8*;a+! /'! ,*+! &>+&*+! +'! ';*,_*(! e*P>,>/*/'+! 9! /'+)8'?*+!&*(.*,'+A!)':(%,@->:*+A!D<+>:*+A!*8)<+)>:*+A!:>'()<D>:*+A!'):BA!9!+'!*=,>:*(!=*8*!/')':)*8!,*!'D>:*:>*!'(!',!/'+*88%,,%!/'!*:)>;>/*/'+!8'*,'+B!1+)'!)>=%!/'!=8.'P*+!=8%&.';'(!,*!:%(+)8.::>@(!/',!:%(%:>&>'()%!'(!,.-*8!/'!,*!8'=')>:>@(A!*+<!:%&%!,*!8'+%,.:>@(!/'!=8%P,'&*+!9!,*!:8'*)>;>/*/B!4*! :%&=8%P*:>@(! /',! (>;',! /'! :%&=')'(:>*! *,:*(?*/*! =*8*! 'R':.)*8! .(*!/')'8&>(*/*! )*8'*! e*! /'! )'('8! '(! :.'()*! )*()%! ',! =8%:'+%! %! +':.'(:>*! /'! =*+%+!(':'+*8>%! =*8*! 8'*,>?*8,*A! :%&%! ',! =8%/.:)%! D>(*,! E.'! +'! %P)>'('A! )'(>'(/%! '(!:.'()*!E.'!(%!'F>+)'!.(*!_(>:*! D%8&*!/'!8'+%,.:>@(!9!E.'! ,%+! 8'+.,)*/%+!=.'/'(!+'8!'+)*P,'+!'(!',!)>'&=%!%!/'!*=8':>*:>@(!&%&'()S('*B!!.%'!2+,/,k%'!

4%+! )8*P*R%+! ;*8>%+! i/'! >(;'+)>-*:>@(A! /'! 8'D,'F>@(A! =8%9':)%+A! >(D%8&'+A! '):Bi!:%(+)>).9'(!.(!=8%:'/>&>'()%!&.9!*/':.*/%!=*8*!=%('8!'(!=8S:)>:*!,%!E.'!+'!e*!*=8'(/>/%A! '+! /':>8! 8'D,'R*(! P*+)*()'! *:'8)*/*&'()'! ',! +*P'8! e*:'8! /'! ,%+!'+)./>*()'+B!Q/'&S+A!+>!',! )8*P*R%!+'!8'*,>?*!'(!='E.'T%+!-8.=%+!9!+'!+%,>:>)*!.(*!*.)%';*,.*:>@(! -8.=*,! /',! )8*P*R%A! *+<! :%&%! .(*! *.)%';*,.*:>@(! >(/>;>/.*,A! '(!D.(:>@(!/'!,*!*=%8)*:>@(!/'!:*/*!*,.&(%A!9!.(*!';*,.*:>@(!8':<=8%:*!8'*,>?*/*!=%8!:*/*!&>'&P8%!/',!-8.=%!/>8>->/*!*,!8'+)%A!,*!8'*,>?*:>@(!/',!)8*P*R%!'(!:.'+)>@(!;*!*!='8&>)>8!';*,.*8!)*&P>a(!',!+*P'8!+'8!9!'+)*8!/'!,%+!'+)./>*()'+A!9*!E.'!,*!'R':.:>@(!/'! />:e%! )8*P*R%! *+<! '()'(/>/*! =%('! /'! &*(>D>'+)%! ',! /'+*88%,,%! /'! *,-.(*+!:%&=')'(:>*+! :%(! .(! *,)%! :%&=%('()'! *:)>)./>(*,! '! >(:,.</*+! /'()8%! /'! ,*+!:%&=')'(:>*+!-'(a8>:*+!%! )8*(+;'8+*,'+!:%&%!+%(0! ,*+!8',*:>%('+! >()'8='8+%(*,'+A!',! )8*P*R%! '(! 'E.>=%A! ,*! :*=*:>/*/! /'! >()'-8*:>@(A! ,*! 8'+%,.:>@(! /'! =8%P,'&*+A! ,*!)%&*!/'!/':>+>%('+A!',!:%&=8%&>+%!a)>:%A!,*!>(>:>*)>;*!9!',!'+=<8>).!'&=8'(/'/%8A!,*!:*=*:>/*/!:8<)>:*!9!*.)%:8<)>:*A!'):B!!.,'!*U5%'($(%&*'!

4*+! 'F=%+>:>%('+! >(/>;>/.*,'+! %! -8.=*,'+! :%(+)>).9'(! .(! */':.*/%! :%&=,'&'()%!/'!,%+!)8*P*R%+!'+:8>)%+B!1(!',,*+!,%+!'+)./>*()'+!=.'/'(!/'&%+)8*8!+.!:*=*:>/*/!/'!:%&.(>:*:>@(!%8*,A!*/'&S+!/'!,*!'+:8>)*!9*!=.'+)*!/'!&*(>D>'+)%!'(!,*!8'/*::>@(!/',!)8*P*R%B! N'/>*()'! ,*+! 'F=%+>:>%('+A! ',! *,.&(*/%! /'&.'+)8*! +.! :*=*:>/*/! =*8*!

Page 85: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! b^!

e*P,*8!'(!=_P,>:%A!;'(:>'(/%!+.!)>&>/'?!9!&>'/%!*,!8>/<:.,%B!Q/'&S+A!:%(+)>).9'(!.(*!%=%8).(>/*/!=*8*!,%+!'+)./>*()'+!=*8*!=%('8!/'!&*(>D>'+)%!+.!:%&=')'(:>*!'(!',! &*('R%! /'! ,*+! c5$A! *+<! :%&%! ,*! :*=*:>/*/! /'! =,*(>D>:*:>@(! 9! %8-*(>?*:>@(! /',!)>'&=%B! 1+! &.9! :%(;'(>'()'! E.'! )8*+! ,*! 'F=%+>:>@(! /'! :*/*! *,.&(%! %! -8.=%! /'!*,.&(%+A!+'!%)%8-.'!.(!)>'&=%!=*8*!E.'A!)*()%!',!=8%D'+%8!:%&%!',!8'+)%!/'!,*!:,*+'!=.'/*(!8'*,>?*8!=8'-.()*+!%!:.*()*+!:%(+>/'8*:>%('+!E.>'8*(!'D':).*8!*:'8:*!/',!)8*P*R%! 'F=.'+)%B! 1,,%! ='8&>)>8S! ';*,.*8! )*&P>a(! ,*! :*=*:>/*/! /'! 8'+=.'+)*! /'!E.>'('+! 'F=%('(! i=%(>'(/%! /'! &*(>D>'+)%! +.! -8*/%! /'! =8%D.(/>?*:>@(! '(! ,%+!:%()'(>/%+! 'F=.'+)%+i! *+<! :%&%! ,*! :*=*:>/*/! /'! *:'=)*:>@(! /'! ,*+! :8<)>:*+!'D':).*/*+B!!.,'!'(38.,$(%&*'!

4*+! +>&.,*:>%('+! =.'/'(! .)>,>?*8+'! )*()%! :%&%! '+)8*)'->*! &')%/%,@->:*! =*8*! ',!*=8'(/>?*R'! :%&%! )a:(>:*! =*8*! ,*! ';*,.*:>@(B! $%(+)>).9'(! ',! =8%:'/>&>'()%! &S+!*/':.*/%!=*8*!*/E.>8>8!.(!:%&=8%&>+%!/>8':)%!:%(!,*!>/'()>/*/A!/'+*88%,,%!9!a)>:*!=8%D'+>%(*,B!1(!',!S&P>)%!/'!,*!'/.:*:>@(!+.','(!*=,>:*8+'!&'/>*()'!.(!8%,i=,*9>(-!'(!/%(/'A!:%&%!+.!=8%=>%!(%&P8'! >(/>:*A!:*/*!.(%!/'! ,%+!=*8)>:>=*()'+!*/E.>'8'!.(! 8%,! E.'! +'! :%88'+=%(/'! :%(! ,*! ;>/*! =8%D'+>%(*,! 8'*,B! Z'*,>?S(/%+'! /'! &%/%!=*8':>/%!*! :%&%!+'!e*!&'(:>%(*/%!'(! ,*+!'F=%+>:>%('+A! ,*+! +>&.,*:>%('+!=.'/'(!*9./*8! *! */E.>8>8! 9! *! =%('8! /'! &*(>D>'+)%! ',! /'+*88%,,%! /'! :*+>! )%/*+! ,*+!:%&=')'(:>*+! &'(:>%(*/*+A! 8'*,>?*(/%! .(! &*9%8! *:'8:*&>'()%! *,! E.'e*:'8!:%)>/>*(%!=8%D'+>%(*,!8'*,B!L*9! E.'! )'('8! '(! :.'()*! E.'! ',! 'F*&'(! 9! ,%+! )8*P*R%+! +%(A! =%8! +<! &>+&%+A!>(+)8.&'()%+!/'!8':%->/*!/'! >(D%8&*:>@(!=*8*! ,*!';*,.*:>@(A!='8%! ,*+!=8.'P*+!/'!'R':.:>@(!=8S:)>:*A! ,*+!'F=%+>:>%('+!9! ,*+!+>&.,*:>%('+!+%(!)a:(>:*+!E.'!(':'+>)*(!/'!*,-_(!)>=%!/'!8'->+)8%!=*8*!=,*+&*8!,*! >(D%8&*:>@(!E.'!=8%=%8:>%(*(B!Q/'&S+!/'!,*+!-8*P*:>%('+A!=*8*!8'->+)8*8!/>:e*!>(D%8&*:>@(!'+!&.9!'D>:*?!',*P%8*8!*,-_(!>(+)8.&'()%!>(:,.>/%!/'()8%!/'!,*+!)a:(>:*+!/'!%P+'8;*:>@(!/'!(*).8*,'?*!:'88*/*!:%&%!=.'/'!+'8!.(*!,>+)*!/'!:%()8%,!%!.(*!'+:*,*!/'!'+)>&*:>@(!(.&a8>:*!%!-8SD>:*B!!

!.,!*&2+*6('2,!

4*+! '()8';>+)*+! >(/>;>/.*,'+! %! -8.=*,'+! :%(+)>).9'(! .(*! )a:(>:*! &.9! ! */':.*/*!=*8*!.)>,>?*8!:%(!,%+!'+)./>*()'+!'(!,*!(.';*!&%/*,>/*/!/'!+'+>@(!>()8%/.:>/*!=%8!,*! :%(;'8-'(:>*! '.8%='*0! ,*! ).)%8<*! *:*/a&>:*! =8'+'(:>*,B! 1(! ,*+! '()8';>+)*+! ',!=8%D'+%8! :%(;'8+*! :*8*! *! :*8*! :%(! ,%+! '+)./>*()'+A! /'! D%8&*! >(/>;>/.*,! %! '(!='E.'T%+! -8.=%+A! :%(! .(*! /')'8&>(*/*! >()'(:>@(B! c'(>'(/%! '(! :.'()*! E.'! ,*!).)%8<*! *:*/a&>:*! +'! 8'*,>?*! D.(/*&'()*,&'()'!=*8*! 8'*,>?*8!.(! +'-.>&>'()%!/',!)8*P*R%! 9! ',! *=8'(/>?*R'! */E.>8>/%! =%8! ,%+! '+)./>*()'+A! ,*! >(D%8&*:>@(! 8':%->/*!&'/>*()'! ,*+! '()8';>+)*+! ;*! *! ='8&>)>8A!&'/>*()'! =8%:'+%+! /'! 8')8%*,>&'()*:>@(A!8'%8>'()*8! ',! )8*P*R%! 8'*,>?*/%A! D*:>,>)*(/%! :%(!',,%! ',! *=8'(/>?*R'! 9A! =%8! )*()%A! ',!/'+*88%,,%!/'!:%&=')'(:>*+B!!Q,! >-.*,!E.'!&'(:>%(SP*&%+!*,!8'D'8>8(%+!*! ,*+!=8.'P*+!/'!'R':.:>@(!=8S:)>:*A! ,*+!'F=%+>:>%('+! 9! ,*+! +>&.,*:>%('+A! ,*! '()8';>+)*! (':'+>)*! /'! .(! >(+)8.&'()%! E.'!='8&>)*! 8':%-'8! ,*! >(D%8&*:>@(! -'('8*/*! /.8*()'! ,*! &>+&*B! 7.'/'! .)>,>?*8+'! ,*!-8*P*:>@(!'(!*./>%!%!'(!;>/'%A!='8%!'+)%!(%!+>'&=8'!'+!=%+>P,'A!=%8!,%!E.'!)*&P>a(!'(!'+)'!:*+%!+'!e*:'!(':'+*8>*!,*!',*P%8*:>@(!=8';>*!/'!.(*!,>+)*!/'!:%()8%,!%!.(*!

Page 86: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! b#!

'+:*,*! /'! '+)>&*:>@(! i=%8! 'R'&=,%i! =*8*! 8'->+)8*8! /'! D%8&*! +>+)'&S)>:*! ,*!>(D%8&*:>@(!=8%=%8:>%(*/*!'(!P*+'!*!,*!D>(*,>/*/!/'!,*!'()8';>+)*B!1(!,*!D>-.8*!b!+'!=8'+'()*!.(!'R'&=,%!+'(:>,,%!/'!8'->+)8%!/'!'()8';>+)*B!!!!!!!!

!!

`>-.8*!bB!1R'&=,%!8'->+)8%!/'!'()8';>+)*!!

*.!5%+2,-%.(%'!

1,! =%8)*D%,>%+! '+! :%(+>/'8*/%! :%&%! ,*! e'88*&>'()*! /'! -'+)>@(! >()'-8*,! &S+!>&=%8)*()'! /'! ,*! E.'! />+=%('&%+! '(! ,%+! :%()'F)%+! '/.:*)>;%+! '(! ,*! *:).*,>/*/!GN*)'%A!VWWbHB!7%8!,%!)*()%A!/'!)%/%+!,%+!>(+)8.&'()%+!&'(:>%(*/%+A!:%P8*!'+=':>*,!8',';*(:>*!=*8*!+'8!.)>,>?*/%!'(!'+)'!(.';%!'+=*:>%!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8B!7.'/'!/'D>(>8+'! :%&%! ',! :%(R.()%! /'! )8*P*R%+! 'D':).*/%+! =%8! ',! '+)./>*()'! /.8*()'! +.!=8%:'+%! /'! *=8'(/>?*R'! :%(! ,%+! E.'! =.'/'! >/'()>D>:*8A! 'F=8'+*8! 9! ';*,.*8! +.+!/>D>:.,)*/'+A! /'+)8'?*+A! e*P>,>/*/'+! 9! :*8'(:>*+A! /'&%+)8*(/%! ,%+! *=8'(/>?*R'+!*/E.>8>/%+B! 2'! *:.'8/%! :%(! N*8)<('?! C'-.8*! GVWWXHA! :%(+)>).9'! .(! >&=%8)*()'!;<(:.,%!:%&.(>:*)>;%!'()8'!=8%D'+%8*/%!9!*,.&(*/%A!=%)'(:>*!',!=8%)*-%(>+&%!/'!a+)'A! :%()8>P.9'! *,! /'+*88%,,%! /'! :%&=')'(:>*+! 9! =8%=>:>*! ',! =*=',! /'! -.<*! /',!=8%D'+%8*/%B!!1,! =%8)*D%,>%+A! .)>,>?*/%! /'! D%8&*! &*(.*,! %! />->)*,A! :%(+)>).9'! =.'+! .(*!e'88*&>'()*!(%!+@,%!=*8*!,*!';*,.*:>@(!+>(%!)*&P>a(!=*8*!',!*=8'(/>?*R'A!/%(/'!,%+!'+)./>*()'+! +.','(! >(:,.>8A! */'&S+! /'! ,*! D':e*A! ',! )<).,%! /'! ,*! *:)>;>/*/! 9! ,%+!:%&=%('()'+!/',!-8.=%A! ,%+!:%(%:>&>'()%+!=8';>%+!E.'! )>'('(!+%P8'! ,*!&>+&*A! ,*!=8%=>*!'R':.:>@(!/'!,*!*:)>;>/*/A!.(*!;*,%8*:>@(!/'!,*!&>+&*A!8'D,'F>%(*(/%!*:'8:*!/'! ,*+! *=%8)*:>%('+! 9! ,*+! />D>:.,)*/'+! '(:%()8*/*+! 9! ',! )>'&=%! /'! 8'*,>?*:>@(! /'!/>:e*!*:)>;>/*/B!7%8! ,%! )*()%A! ,*!.)>,>?*:>@(!/',!=%8)*D%,>%+!8'E.>'8'! ,*!',*P%8*:>@(!/'! .(! =,*(! /'! *:)>;>/*/'+! ='8D':)*&'()'! &%/.,*/*+! /'! *:.'8/%! :%(! ,*+!:%&=')'(:>*+!*!/'+*88%,,*8!/'()8%!/'!,*!*+>-(*).8*B!!$%&$.8'(%&*'!

7*8*! :%(:,.>8! '+)*! *=%8)*:>@(A! E.>'8%! 8'+*,)*8! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! .(*! */':.*/*!=,*(>D>:*:>@(! /'! ,%+! =8%:'+%+! '/.:*)>;%+! 9! /'! E.'! a+)*! +'! 8'*,>:'! /'! &*('8*!:%%8/>(*/*B!2'+=.a+! /'! ,*! :%(:>'(:>*:>@(A! a+)'! =.'/'! +'8! ',! =8>&'8! =*+%! =*8*! ,*!>((%;*:>@(B!4*!=,*(>D>:*:>@(!'Fe*.+)>;*!/'!,%!E.'!;*&%+!*!e*:'8!'(!8',*:>@(!*!.(*!*+>-(*).8*! *9./*! )*()%! *,! =8%D'+%8*/%! :%&%! *,! *,.&(*/%! *! +*P'8! /@(/'! (%+!

REGISTRO DE ENTREVISTA

Fecha: ...................................

Estudiante/grupo: ...................................................................

Temática ...................................................................

Objetivos conseguidos:

1. .............................................

2. .............................................

Objetivos por conseguir:

1. .............................................

2. .............................................

Dificultades encontradas: ...............................................

Observaciones: ...............................................................

Page 87: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! bb!

'(:%()8*&%+!'(!:*/*!&%&'()%A!=%8!E.a!9!=*8*!E.a!+'!8'*,>?*(!*+<! ,*+!:%+*+!9!/'!E.a! &*('8*! +'! ;*(! *! ,%-8*8! ,%+! %PR')>;%+! 9! :%&=')'(:>*+! =8';>+)*+B! Q+>&>+&%A!e*:'8!e>(:*=>a!'(!',!(.';%!&%/',%!:%&=')'(:>*,!'(!',!E.'!)%/%+!,%+!','&'()%+!/',!:.88<:.,.&!->8*(!'(!)%8(%!*,!/'+*88%,,%!/'!:%&=')'(:>*+!=%8!=*8)'!/',!'+)./>*()'!9!E.'! a+)'! =*+*! *! +'8! ',! ;'8/*/'8%! =8%)*-%(>+)*! '(! ,*! :%(+)8.::>@(! /'! +.+!*=8'(/>?*R'+B!7%8!',,%!)'('8!:,*8%!',!:%(:'=)%!/'!:%&=')'(:>*A!,%+!/>+)>()%+!)>=%+!9!+*P'8! D%8&.,*8,*+! :%(+)>).9'! ',! =8>&'8! =*+%! =*8*! =%/'8! ,,';*8! *! :*P%! .(*!'(+'T*(?*! /'! :*,>/*/B! 2',! &>+&%! &%/%A! /'+)*:*8! E.'! ,*! ';*,.*:>@(! /'! ,%+!'+)./>*()'+!e*!/'!'+)*8!%8>'()*/*!*!/'&%+)8*8!',!,%-8%!/'!:%&=')'(:>*+A!(%!+@,%!/'!:%(%:>&>'()%+B! 1(! '+)'! +'()>/%A! e*9! E.'! :%(%:'8! 9! .)>,>?*8! ;*8>'/*/! /'!>(+)8.&'()%+!/'!8':%->/*!/'! >(D%8&*:>@(A!'+)*P,':'8! ,%+!:8>)'8>%+!/'!:*,>/*/!=*8*!:*/*!.(%A!*+<!:%&%!+.!=%(/'8*:>@(A!/'!&*('8*!E.'!,%+!'+)./>*()'+!+'=*(!'(!P*+'!*!E.a! +'! ,'+! ;*! *! ';*,.*8! 9! ',! ='+%! /'! :*/*! =8%:'/>&>'()%! '(! D.(:>@(! /'! ,*+!:%&=')'(:>*+!*/E.>8>/*+B!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!/(/.(%0+,-1,!

Q,%(+%A!4B1BA!`'8(S(/'?A!$BjB!9!U9++'(A!jBNB!GVWWXHB!<&*,+M).+*"%M5+*&)"*$%63+.+2$#)"0*12)* #2/+".#')$#:2* $-)&#.).#/)* +2* .%52%* )* &)* +,-$)$#:2* "-3+5#%5* 4* +&* 6+5$),%* ,+*.5)M)a%*+2*<"3)=)0*N*/8>/0!QU1$QB!QU1$Q! GVWW^HB!8#M5%*[&)2$%*,+&* .(.-&%*,+*f5),%* +2*!+,)'%'()* 4*<,-$)$#:2* D%$#)&B!e))=0ttOOOB*(':*B'+t*:)>;>(t/%:+t,>P8%P,*(:%K='/*-%->*"KW[W^B=/DB!J>--+A!jB!GVWW\HB!?)&#,),*,+&*)35+2,#>)a+*-2#/+5"#.)5#%0*N*/8>/0!U*8:'*B!J.(kA! dB7B! G"XX\HB! 4*! )8*(+&>+>@(! /'! ,*+! :%&=')'(:>*+! '(! ,*! D%8&*:>@(! 9!='8D'::>%(*&>'()%! =8%D'+>%(*,'+! /'! ,*! Z`QB! ;+/#".)* <-5%3+)* ,+* O%56)$#:2*!5%9+"#%2)&@*"A!gi"\B!$*R>/'A!jB!GVWW\HB!?)&#,),*-2#/+5"#.)5#)*4*+63&+%0*N*/8>/0!29k>(+%(A!CB4B!$%,S+A!7B!GVWW^HB!4*!D%8&*:>@(!.(>;'8+>)*8>*!'(!P*+'!*!:%&=')'(:>*+B!1(!7B!$%,S+!9!jB!/'! 7*P,%+B!8)*12#/+5"#,),* +2* &)* 12#:2* <-5%3+)0* <&* <"3)$#%* <-5%3+%* ,+* <,-$)$#:2*D-3+5#%5*4*"-*#63)$.%*+2*&)*,%$+2$#)0*G==B!"W"i"V[HB!NS,*-*0!Q,R>P'B!$%,,>(+A!JB!GVWWbHB!7'8+=':)>;*+!/'!/>++'(9!*!,É!'/.:*)>@!='8!:%&=')'(:>*+B!7%('(:>*!=8'+'()*/*! '(! ',! C>&=%+>%! 5()'8(*:>%(*,! %8-*(>?*/%! =8%! $5235A! J*8:',%(*0!3(>;'8+>/*/!7%,>)a:(>:*!/'!$*)*,.T*B!2',%8+A! jB! G"XX#HB! 8)* +,-$)$#:2* +2$#+55)* -2* .+"%5%0* N29%56+* )* &)* 1E<D?g* ,+* &)*?%6#"#:2* N2.+52)$#%2)&* "%M5+* &)* <,-$)$#:2* 3)5)* +&* D#'&%* __N0!e))=0ttOOOB.('+:%B%8-t!'/.:*)>%(t=/Dt214MZCKCB72`;B!1:e';'88<*A!JB!GVWWVHB!d'+)>@(!/'!,*!:%&=')'(:>*!/'!*::>@(!=8%D'+>%(*,B!;+/#".)*,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)*P;N<RA!VWG"HA!bi\[B!`'8(S(/'?!Z%/8<-.'?A! 1B! GVWWXHB! Q=8'(/>?*R'! 'F='8>'(:>*,A! >(;'+)>-*:>@(i*::>@(! 9!:8'*:>@(! %8-*(>?*:>%(*,! /'! +*P'8B! 4*! D%8&*:>@(! :%(:'P>/*! :%&%! .(*! ?%(*! /'!>((%;*:>@(! =8%D'+>%(*,B! ;+/#".)* +&+$.5:2#$)* #2.+5-2#/+5"#.)5#)* ,+* 9%56)$#:2* ,+&*35%9+"%5),%! G;<NOg!RA! "V! G[HA! [Xi^bB!e))=0ttOOOB*.D%=B:%&t*.D%=t.=,%*/'/KD>,'+t*8)>:.,%+t!"V^\WWggVgB=/D!d*,S(A! QB! GVWWbHB! <&* 3+59#&* ,+&* 35%9+"%5* -2#/+5"#.)5#%0* D#.-)$#:2* )$.-)&* 4* 5+.%"* ,+*9-.-5%B!N*/8>/0!1/>:>%('+!1(:.'()8%B!

Page 88: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! bg!

d*8:<*! C*(?A! NB7B! GVWW[HB! 8)* +/)&-)$#:2* ,+* 35%'5)6)"* +2* &)* #2.+5/+2$#:2*"%$#%+,-$).#/)B!N.8:>*0!2BNB!d*8:<*! C*(?A! NB7B! GVWWgHB! d.<*+! /%:'()'+! /'! *+>-(*).8*+! /'! d8*/%! '(! ',! 111CB!M8>'()*:>%('+!=*8*!+.!',*P%8*:>@(B!N.8:>*0!1/>).&B!d%(?S,'?A! jB! 9! I*-'(**8A! ZB! GVWW[HB! L-2#2'* <,-$).#%2)&* D.5-$.-5+"* #2* <-5%3+B!3(>;'8+>/*/!/'!2'.+)%0!J>,P*%B!d%T>A! jBNB! GVWW^HB! <&* +"3)$#%* +-5%3+%* ,+* +,-$)$#:2* "-3+5#%5@* -2* 5+.%* 3)5)* &)*-2#/+5"#,),B!J*8:',%(*0!1/>:>%('+!M:)*'/8%B!L'8(S(/'?!7>(*A!`B!GVWW#HB!$%&=')'(:>*+!9!*=8'(/>?*R'B!7%('(:>*!=8'+'()*/*!'(!',!N* ?%2'5+"%* N2.+52)$#%2)&* ,+* !"#$%3+,)'%'()T* i6M#.%"* ,+* N2.+5/+2$#:2* ,+&*!"#$%3+,)'%'%0!N',>,,*B!*L'8(S(/'?!7>(*A!`BA! !N*8)<('?!$,*8'+A!7BA! !2*!`%(+':*!Z%+*8>%A!7B!9!Z.P>%!1+=<(A!NB!GVWW^HB!U35+2,#>)a+@*$%63+.+2$#)"*4*5+2,#6#+2.%*+2*<,-$)$#:2*D-3+5#%5B!N*/8>/0!4*!N.8*,,*B!4BMB3B!GVWW"HB!8+4*g5'B2#$)*,+*12#/+5"#,),+"0*JM1!/'!V\!/'!/>:>'&P8'!/'!VWW"B!4*+(>'8B!`B!GVWWWHB!;W-""#5*&)*9%56).#%2*3)5*$%63W.+2$+"0!N%()8'*,0!d.a8>(B!4'!J%)'8DA!dB!GVWW"HB!N2'+2#+5()*,+*&)"*$%63+.+2$#)"0*J*8:',%(*0!d'+)>@(!VWWWB!4a;9i4'P%9'8A! $B! GVWW[HB! f+".#:2* ,+* &)"* $%63+.+2$#)"0* ?:6%* )2)&#>)5&)"@* $:6%*+/)&-)5&)"@*$:6%*,+")55%&&)5&)"0*J*8:',%(*0!d'+)>@(!VWWWB!4@='?! 7*+)%8A! ]B! GVWWXHB! `.(/*&'()*:>@(! )'@8>:*! 9! 8';>+>@(! /',! '+)*/%! /'! ,*!:.'+)>@(B! 1(! ]B! 4@='?! 7*+)%8! G:%%8/BHB! </)&-)$#:2* 9%56).#/)* 4* $%63)5.#,)* +2*<,-$)$#:2*D-3+5#%5!G==B!\^i#\HB!N*/8>/0!U*8:'*B!N*8)<(A!ZB! 9!2'! j.*(*+A!QB! GVWWXHB! 4*! D%8&*:>@(! >(>:>*,! '(! :%&=')'(:>*+! ;*,%8*/*!=%8! ,%+!&*'+)8%+!'(!*:)>;%B!;+/#".)*+&+$.5:2#$)* #2.+5-2#/+5"#.)5#)*,+* 9%56)$#:2*,+&*35%9+"%5),%! G;<NOg!RA! "V! G[HA! ^Xi#XB!e))=0ttOOOB*.D%=B:%&t*.D%=t.=,%*/'/KD>,'+t!*8)>:.,%+t"V^\\[^bXXB=/D!N*8)<('?!C'-.8*A!NBjB!GVWWXHB!$%()'F).*,>?*:>@(!9!.+%!/',!=%8)*D%,>%+B!1(!N*8)<('?!C'-.8*A! NBjB! G'/BHB* <&* 3%5.)9%&#%"* 3)5)* +&* )35+2,#>)a+* 4* &)* +/)&-)$#:2! G==B! V"i\gHB!N.8:>*0!1/>).&B!N*)'%A!jB!GVWWWHB!8)*+/)&-)$#:2*+,-$).#/)@*"-*35B$.#$)*4*%.5)"*6+.B9%5)"0*J*8:',%(*Y!5$1i!L%8+%8>B!N*)'%A! jB! GVWWbHB! 5()'8=8')*(/%! ,*! 8'*,>/*/A! :%(+)8.9'(/%! (.';*+! D%8&*+! /'!:%(%:>&>'()%0!',!/'+*88%,,%!:%&=')'(:>*,!9!+.!';*,.*:>@(B!;+/#".)*,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)*P;N<R@!V^!GVHA!^"[i^["B!N%()*('8%A! NBA! N*)'%+A! ]B4BA! d@&'?A! ]B! 9! Q,'R%A! ZB! GVWW#HB! g5#+2.)$#%2+"* 3)5)* &)*+&)M%5)$#:2* ,+&* 3&)2* ,%$+2.+* ,+* -2)* )"#'2).-5)B! 3(>;'8+>/*/! /'! 1F)8'&*/.8*B!C'8;>:>%!/'!7.P,>:*:>%('+B!7'88'(%./A!7B!GVWW\HB!A#+>*2-+/)"*$%63+.+2$#)"*3)5)*+2"+=)50*J*8:',%(*0!d8*%B!Z'*,!2':8')%!"W\\tVWW[!/'!"!/'!*-%+)%B!GVWW[HB!JM1!/'!""!/'!+'=)>'&P8'!/'!VWW[B!Z'*,!2':8')%!""V^tVWW[!/'!^!/'!+'=)>'&P8'B!GVWW[HB!JM1!/'!"g!/'!+'=)>'&P8'!/'!VWW[B!

Page 89: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! bX!

Z'*,!2':8')%!"[X[tVWWb!/'!VX!/'!%:).P8'B!GVWWbHB!JM1!/'!VX!/'!%:).P8'!/'!VWWbB!Z%/8<-.'?! 2>a-.'?A! jB4B! GVWW\HB! 8)* 35%'5)6)$#:2* ,+* &)* +2"+=)2>)0* <&* ,#"+=%* 4* &)*35%'5)6)$#:2*$%6%*$%63+.+2$#)"*,+&*35%9+"%5B!NS,*-*0!Q,R>P'B!Z%/8<-.'?! 1+=>(*8A! CB! GVWW[HB! U.';%+! 8')%+! 9! '(D%E.'+! '(! ,*! D%8&*:>@(! /',!=8%D'+%8*/%!.(>;'8+>)*8>%B!;+/#".)*,+*<,-$)$#:2A![["A!!#biXXB!Z%/8<-.'?!N%8'(%A!NB4B!GVWW#HB!1;*,.*:>@(A!P*,*(:'!9!D%8&*:>@(!/'!:%&=')'(:>*+!,*P%8*,'+!)8*(+;'8+*,'+B!J*8:',%(*0!4*'8)'+!1/.:*:>@(B!Z.aA! jB! GVWWbHB! <2"+=)5* +2* &)* 12#/+5"#,),0* <&* <<<D* $%6%* 5+.%* 3)5)* &)* +,-$)$#:2*"-3+5#%5B!N*/8>/0!U*8:'*B!38'T*A!UBA!]*,,a+A!$B!9!Z.>?A!1B!GVWWXHB!4*!8'+=.'+)*!/',!*,.&(*/%!'(!,%+!=8%:'+%+!/'!';*,.*:>@(! D%8&*)>;*! 9! :%&=*8)>/*B! 1(! ]B! 4@='?! 7*+)%8! G:%%8/BHB! </)&-)$#:2*9%56).#/)*4*$%63)5.#,)*+2*<,-$)$#:2*D-3+5#%5!G==B!"W^i"VbHB!N*/8>/0!U*8:'*B!�*P*,*A! QB! 9! Q8(*.A! 4B! GVWWbHB! ""! >/'*+! :,*;'B! ?:6%* )35+2,+5* 4* +2"+=)5*$%63+.+2$#)"0!J*8:',%(*0!d8*@B!�*P*,?*A!NBQB!GVWW[HB!?%63+.+2$#)"*,%$+2.+"*,+&*35%9+"%5),%*-2#/+5"#.)5#%0*?)&#,),*4*,+")55%&&%*35%9+"#%2)&0*N*/8>/0!U*8:'*B!

!!!

Page 90: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! gW!

Page 91: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g"!

!!!!

!mE8(F&!4,!-,.2,)%!4%_!,!$.,'*nT!.,'!3*2%)%.%01,'!,$2(6,'!*&!*.!2128.%!)*!0+,)%!)*!*)8$,$(7&!(&-,&2(.!

! !3f>BJ:!6:LL=iC!+KB;!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!(&2+%)8$$(7&!

Q! )8*;a+! /'! '+)'! )8*P*R%A! e'&%+! )'(>/%! ,*! %=%8).(>/*/! /'! /',>P'8*8! +%P8'! ,*+!D.(:>%('+!'&'8-'()'+!/'!=8%D'+%8*/%A!E.'!e*!=*+*/%!/'!+'8!.(!>(D%8&*()'!:,*;'A!=*8*! :%(;'8)>8+'! '(! .(!&'/>*/%8A! .(! -.<*! %A! :%&%! />:'! j.,>%! 7*8/>,,*! '(! ',! P',,%!=%'&*! /',! Je*-*;*/i->)*A! .(*! '+=':>'! /'! -.8_! E.'! %PR')*! /'! ,*! >(+)8.::>@(! /',!:%(%:>&>'()%! *! D*;%8! /'! />+'T*8! (.';*+! +>).*:>%('+! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! 9!D*:>,>)*8!*!,%+!*,.&(%+!',!=8%:'+%!/'!%8-*(>?*:>@(!9!&*('R%!/',!:%(%:>&>'()%B!Q/'&S+!/'!.(!=,*()'*&>'()%!)'@8>:%!+%P8'!'+)*!(.';*!8'*,>/*/!/%:'()'A!+'!*=%8)*(!/*)%+!'F)8*</%+!/'!*,.&(%+!/',!=8>&'8!:.8+%!/',!d8*/%!/'!1/.:*:>@(!5(D*()>,!/'!,*!3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*A! =8':>+*&'()'! =%8! e*P'8! +>/%! a+)'! ',! =8>&'8! *T%! '(!>&=,*()*8+'!'+)'!(.';%!=,*(!/'!'+)./>%+A!+%P8'! ,*!.)>,>?*:>@(!/'! ,*+!&')%/%,%-<*+!*:)>;*+!9!+.!='8:'=:>@(!+%P8'!,*+!&>+&*+B!!

!(&2+%)8$$(7&!

!

E),)*$)6M#)5B*+2*+,-$)$#:2@**2#*"#`-#+5)*$%2*.+$2%&%'()@*

*"#*35+/#)6+2.+*2%*"+*6%,#9#$)2**&%"*35%$+,#6#+2.%"*3+,)':'#$%"0*

[+&.5B2*8&+5B*

!

4*! *=*8'()'! 8';%,.:>@(! *:).*,! &%)>;*/*! =%8! ',! .+%! /'! (.';*+! &')%/%,%-<*+!/%:'()'+A! =*8':'! (*:'8! :%(! ,*! >&=,*()*:>@(! /',! 1+=*:>%! 1.8%='%! /'! 1/.:*:>@(!C.='8>%8!G111CHB!C>!P>'(!'+)*!*D>8&*:>@(!=./>'8*!=*8':'8!:%88':)*A!(%!'+!/',! )%/%!:>'8)*B!o*!'(!',!*T%!"XX^A!',!>(D%8&'!2'*8>(-!G"XX^H!e*P,*!/',!+>-,%!rr5!:%&%!',!/'!,*! +%:>'/*/! /',! *=8'(/>?*R'! :%()>(.%A! /%(/'! ,*! '(+'T*(?*! +.='8>%8! +'! e*P8<*! /'!8'D%8?*8! -8*:>*+! *! ,%+! =,*('+!/'! :*,>/*/A! =./>'(/%! *+<! :%()8>P.>8! *,! /'+*88%,,%! /'!.(*!+%:>'/*/!/'!*=8'(/>?*R'!'!>(;'+)>-*:>@(B!7%+)'8>%8&'()'A!'(!'+)*!&>+&*!,<('*A!

Page 92: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! gV!

',! >(D%8&'!J8>:*,,! GVWWWH!=,*()'*! )8'+! D*:')*+! D.(/*&'()*,'+!'(!'+)*!&>+&*! ,<('*!G:%(%:>&>'()%A!>((%;*:>@(!9!:*=*:>/*/!/'!*=8'(/>?*R'HB!1(!:%(:8')%A!'+)'!>(D%8&'!8':%-'! E.'! +&* )-6+2.%* ,+&* 2b6+5%* ,+* /()"* ,+* )$$+"%* )* 2-+/%"* $%2%$#6#+2.%"*$%,#9#$),%"* 4* +&* )-6+2.%* ,+* &)"*6%,)&#,),+"* ,+* )35+2,#>)a+* P6-$V)"* ,+* +&&)"* )b2*3%$%* +C3&%5),)"R* +"@* +2* +".+* $%2.+C.%* ,+* $)6M#%@* -2* 3%.+2$#)&* )* .+2+5* +2* $-+2.)*G=B"WHB!1+)*!8'*,>/*/!&*(>D>'+)*A!=,*()'*!,*!(':'+>/*/!/'!/'+*88%,,*8!:*&P>%+!=8%D.(/%+!9!'+)8.:).8*,'+! '(! ,*+! >(+)>).:>%('+! '/.:*)>;*+A! =%(>'(/%! '(! :.'+)>@(! ',! &%/',%!:,S+>:%! /'! >(+)>).:>@(! '+:%,*8A! +.+! D>('+A! +.+! &'/>%+A! +.+! :.88<:.,%+! 9! ,%+! 8%,'+!/'+'&='T*/%+A!e*+)*!',!&%&'()%A!=%8!/%:'()'+!9!*,.&(%+B!1(! '+)%! =8%:'+%! /'! :*&P>%A! ,*! 3(>@(! 1.8%='*! =,*()'*A! =%8! ;'?! =8>&'8*A! E.'! ',!:.88<:.,%! >(:,.9*! .(*+! $%63+.+2$#)"* MB"#$)"! =*8*! D*:>,>)*8! ',! *=8'(/>?*R'!='8&*('()'B!4*!4M1!G4'9!M8-S(>:*!VtVWW#!/'!1/.:*:>@(!v/'![!/'!&*9%H!'+)*P,':'!E.'!/'+/'! ,*+!/>+)>()*+! S8'*+! +'!/'P'! :%()8>P.>8! *! ,*! */E.>+>:>@(!9!/'+*88%,,%!/'!%:e%!:%&=')'(:>*+!PS+>:*+B!1+)*!>/'*!+'!'+)*P,':'!/'+/'!.(!'(D%E.'!>()'-8*/%8!'!>()'8/>+:>=,>(*8A! E.'! :%()8>P.9'! *! )8*(+D%8&*8! ',! :%(:'=)%! )8*/>:>%(*,! /'!'(+'T*(?*!P*+*/%!'(! ,*!*/E.>+>:>@(! ,>('*,!/'!:%(%:>&>'()%+A!e*:>*!',!:*&P>%!=%8!.(! :%(:'=)%! /'! *=8'(/>?*R'! P*+*/%! '(! ,*! :*=*:>/*/! /',! =8%=>%! *,.&(%! =*8*!8'+%,;'8! +>).*:>%('+! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*B! 1+)*+! :%&=')'(:>*+*e*(! =*+*/%! *! +'8!','&'()%+! >()'-8*()'+! /'! ,%+! (.';%+! :.88<:.,*! 9! *D':)*8S(! *! ,%+! />+)>()%+!','&'()%+! E.'! :%(D%8&*(! ',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'A! )*()%! '(! ,*!=,*(>D>:*:>@(! :%&%! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*! =8S:)>:*! /%:'()'! /'! :*/*! .(*! /'! ,*+!&*)'8>*+A! 9*! E.'! '+! '(! :*/*! .(*! /'! ',,*+! /%(/'! ',! *,.&(%! )>'('! E.'! */E.>8>8! ',!/'+*88%,,%!/'!/>:e*+!:%&=')'(:>*+!*()'+!/'!D>(*,>?*8!,*!'(+'T*(?*!%P,>-*)%8>*B!Q+<A!,*! >()8%/.::>@(! /'! .(! *=8'(/>?*R'! P*+*/%! '(! :%&=')'(:>*+! e*! :%&=,>:*/%! ,*+!D.(:>%('+!&S+! )8*/>:>%(*,'+!/',!=8%D'+%8*/%A!/'+/'!',!&%&'()%!'(!',!E.'!/'P'(!:%(+>/'8*8! ,*! (':'+>/*/! /'! >8! =*+*(/%! /'! .(*! '(+'T*(?*! :'()8*/*! i/'! D%8&*!'F:,.+>;*i! '(! ,*! )8*(+&>+>@(! /'! :%(%:>&>'()%+A! *! %)8*! *8)>:.,*/*! *! )8*;a+! /',!*=8'(/>?*R'!*:)>;%!/',!*,.&(%B!3(!*=8'(/>?*R'!E.'!D*;%8'?:*!',!/'+*88%,,%!&SF>&%!/'! +.+! :*=*:>/*/'+! 9A! =%8! ,%! )*()%A! .(*!&'R%8*! '(! +.! =8%:'+%! /'! :8':>&>'()%! 9!/'+*88%,,%!>()'-8*,!G6*,,>%>('(A!VW"WHB!!$%&%!+*P'&%+A!',!&%/',%!/'!'(+'T*(?*!=%8!:%&=')'(:>*+!+.8-'!:%(!',!%PR')>;%!/'!,%-8*8! .(*! &*9%8! :%e'+>@(! 9! .(>/*/! '()8'! ,%+! =*<+'+! E.'! :%(D%8&*(! ,*! 3(>@(!1.8%='*B! 2>:e%! &%/',%! +.=%('! .(! ->8%! :%='8(>:*(%! +%P8'! ,*! :%(:'=:>@(! /',!=8%:'+%! /'! '(+'T*(?*! 9! *=8'(/>?*R'A! *,! '()'(/'8! ,*+! :%&=')'(:>*+! '/.:*)>;*+!:%&%!.(!:%(R.()%!/'!/'+)8'?*+A!:%(%:>&>'()%+A!e*P>,>/*/'+A!*:)>)./'+A!'&%:>%('+!9!;*,%8'+!a)>:%+!*/':.*/%+!*,!:%()'F)%!'(!',!E.'!',!*,.&(%!e*!/'!/'+'(;%,;'8!+.!=8%=>%! =8%:'+%! /'! /'+*88%,,%A! 8'*,>?*:>@(! ='8+%(*,! '! >()'-8*:>@(! +%:>*,B! 4*!>(:,.+>@(! /'! ,*+! :%&=')'(:>*+! PS+>:*+! '(! ',! :.88<:.,%! )>'('! ;*8>*+! D>(*,>/*/'+A!/'+/'! ',!&%&'()%! '(! ',! E.'!='8&>)'! *,! *,.&(%! ,%-8*8! .(*! 8'*,>?*:>@(!='8+%(*,A!'R'8:'8! .(*! :>./*/*(<*! *:)>;*! '! >(:%8=%8*8+'! *! ,*! ;>/*! */.,)*! /'! &*('8*!+*)>+D*:)%8>*A!+>'(/%!:*=*?!/'!/'+*88%,,*8!.(!*=8'(/>?*R'!='8&*('()'B!!1(!'+)'!:%()'F)%A!,*!'/.:*:>@(!9*!(%!+'!8'+)8>(-'!*!,*+!*.,*+A!+>(%!E.'!+'!'(&*8:*!'(! .(! &*8:%! &S+! *&=,>%! /%(/'! ',! *=8'(/>?! &%;>,>?*! ',! :%(%:>&>'()%! =*8*!*/*=)*8,%!*!(.';*+!+>).*:>%('+B!Q+<A!)*,!9!:%&%!'+)*P,':>@!1+)';'!GVWW[HA!',!*,.&(%!(':'+>)*! &*(>=.,*8! ',! :%(%:>&>'()%A! =%('8,%! *,! /<*A! +','::>%(*8! ,%! E.'! '+!*=8%=>*/%! =*8*! .(! :%()'F)%! '+=':<D>:%A! *=8'(/'8! ='8&*('()'&'()'A! '()'(/'8! ,%!E.'!*=8'(/'!9A! )%/%!',,%A! /'!.(!&%/%! )*,!E.'! ,'!='8&>)*! */*=)*8,%! *! +>).*:>%('+!

Page 93: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g[!

E.'!+'! )8*(+D%8&*(!8S=>/*&'()'B!1+)*!*&=,>*!:%(:'=).*,>?*:>@(!/'! ,*!'/.:*:>@(A!:%(,,';*!,*!:%(+%,>/*:>@(!/'!(.';*+!:%(:'=:>%('+!9!'(D%E.'+!9A!+%P8'!)%/%A!/'!.(*!(.';*!=8S:)>:*!='/*-@->:*B!!Q,! >-.*,! E.'! +.:'/>'8*! '(! ',! =*+*/%! :%(! %)8%+! :*&P>%+! +.8->/%+! *! =*8)>8! /'!>(+)*(:>*+!'F)'8(*+!*,!:.'8=%!/%:'()'!G4MdC1A!4M$1HA!(%!=%/'&%+!%,;>/*8!E.'!,*!>()8%/.::>@(!/',!&%/',%!/'!:%&=')'(:>*+!'(!,*!'(+'T*(?*!)*&P>a(!:%88'!',!8>'+-%!/'! E.'/*8+'A! 'F:,.+>;*&'()'A! '(! .(! +>&=,'! :*&P>%! +'&S()>:%! %! '(! .(*!8'D%8&.,*:>@(!/'!,%!;>;>/%A!*/':.*(/%!_(>:*&'()'!',! ,'(-.*R'!='8%!&*()'(>'(/%!,*! &>+&*+! =8S:)>:*+A! '+)8.:).8*+! 9! &%/*,>/*/'+! %8-*(>?*)>;*+B! 1+! /':>8A!)8*(+D%8&S(/%+'! '(! .(! &'8%! 'R'8:>:>%! /'! *R.+)'! (%8&*)>;%iP.8%:8S)>:%! +>(!)8*+:'(/'(:>*!*,-.(*!'(!,*!=8S:)>:*!'/.:*)>;*B!1(!'+)'!+'()>/%A!E.'8'&%+!/'+)*:*8!E.'!&.:e*+! /'! ,*+! =8')'(/>/*+! >((%;*:>%('+! ;>;>/*+! =%8! (.'+)8%! v*e%8*! D8S->,i!+>+)'&*!'/.:*)>;%!e*(!+>/%!>&=.'+)*+A!%,;>/*(/%!,%!E.'!*(.(:>*P*!N.8>,,%!:.*(/%!*D>8&*P*!E.'!&%"*$)6M#%"*#63-+".%"*.#+2+2*3%$)@*3%5*2%*,+$#5*2#2'-2)@*#2$#,+2$#)*+2*&)"*%5')2#>)$#%2+"*+,-$).#/)"!GVWWbA!^HB!$>'8)*&'()'A!=*8*!E.'!,%+!:*&P>%+!)'(-*(!.(*! >(:>/'(:>*! 8'*,! '(! ,*! ;>/*! /'! ,*+! >(+)>).:>%('+! '/.:*)>;*+! 9A! =%8! ,%! )*()%A!)*&P>a(!'(!,*!/'!+.+!*,.&(%+A!e*(!/'!-'('8*8+'!/'+/'!+.!8'*,>/*/A!:*=*:>)*(/%!*+<!=*8*!',!/'+*88%,,%!/'!.(*!:.,).8*!>((%;*/%8*!=8%=>*!E.'!>(:>/*!'(!+.!%8-*(>?*:>@(!9!=8%D'+>%(*,>?*:>@(B!C@,%!:%()'&=,*(/%!,*+!;%:'+!9!;%,.()*/'+!/'!E.>'('+!;>;'(!'(! ',! :%()'F)%! %PR')%! /',! :*&P>%A! E.'! =%/8'&%+! &'R%8*8! +.! >&=,>:*:>@(! '(! .(!*(S,>+>+!:*/*!;'?!&S+!8'D,'F>;%!/'!+.!=8%D'+>@(B!!

4,$(,!8&!&8*6%!3%)*.%!*)8$,2(6%!Q.)%8'+!:%&%!N*8E.a+!GVWW"HA!>/'()>D>:*(!:,*8*&'()'!)%/%!',!=8%:'+%!/'!:*&P>%!;>;>/%!=%8!,*!1/.:*:>@(A!*!)8*;a+!:.*)8%!&%/',%+!/>/S:)>:%+!D.(/*&'()*,'+0!"B S%,+&%*,#,B$.#$%* +C3%"#.#/%0!L*+)*! ,*! *=*8>:>@(!/'! ,*! >&=8'()*! G"\\WH!9! ,*!/>D.+>@(!/'!,%+!,>P8%+A!',!_(>:%!=8%;''/%8!/'!,*!>(D%8&*:>@(!'+!',!/%:'()'B!1(!'+)'!='8>%/%! ',! *=8'(/>?*R'! +'! P.+:*P*! *! )8*;a+! /'! ,*! &'&%8>?*:>@(! /',! +*P'8! E.'!)8*(+&>)<*!',!&*'+)8%!/'!&*('8*!+>+)'&S)>:*A!'+)8.:).8*/*!9!/>/S:)>:*B!VB S%,+&%*,#,B$.#$%*#2".5-$.#/%0!1,!=8%D'+%8A!*!='+*8!/'!,*!/>D.+>@(!/'!,%+!,>P8%+!9! ,*!:8'*:>@(!/'!(.';*+!P>P,>%)':*+A! :%()>(_*!+>'(/%!',!&SF>&%!/'=%+>)*8>%!/'! ,*!>(D%8&*:>@(!E.'!/'P<*(!:%(%:'8! ,%+!*,.&(%+B!2',!&>+&%!&%/%A! ,*!&'&%8>?*:>@(!)*&P>a(! :%()>(_*! :%&%! 'R'! :'()8*,! /',! *=8'(/>?*R'A! '(! :%()8*! /'! ,*+! >/'*+! /'!='(+*/%8'+!:%&%!$%&'(>.+!%!Z%.++'*.B![B S%,+&%* ,#,B$.#$%* ,+&* )&-62%* )$.#/%0! C.8-'! ,*! >/'*! /'! ,*! '+:.',*! *:)>;*!GN%()'++%8>A! `8'>(')H! E.'! :%(+>/'8*! E.'! ',! *,.&(%!(%!/'P'! '+)*8! =*+>;%! *()'! ,*!>(D%8&*:>@(! (>! )*&=%:%! &'&%8>?*8,*A! +>(%! E.'! ,*! P*+'! /'! ,*! '(+'T*(?*! /'P'!=8%=%8:>%(*8!'()%8(%+!/'!*=8'(/>?*R'!8>:%+!'(!8':.8+%+!'/.:*)>;%+!'(!,%+!E.'!,%+!'+)./>*()'+! =.'/*(! /'+*88%,,*8! =8%9':)%+! 9! *:)>;>/*/'+! E.'! ,'+! ='8&>)*(!/'+:.P8>8A!*=,>:*8!9!/'+*88%,,*8!',!:%(%:>&>'()%B!\B S%,+&%*,#,B$.#$%*$%&)M%5).#/%T!1(!',!&*8:%!/'!,*!+%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%A!+.8-'! .(! (.';%! =*8*/>-&*! /'! ,*! '(+'T*(?*! /'(%&>(*/%! '(+'T*(?*! *P>'8)*A!e'8'/'8*!/'!,%+!=8>(:>=>%+!PS+>:%+!/'!,*!'+:.',*!*:)>;*A!+'-_(!,*!:.*,!:*&P>*(!,%+!8%,'+!/',!=8%D'+%8A!8'/.:>'(/%!*,!&<(>&%!+.!=*=',!:%&%!)8*+&>+%8!/'!>(D%8&*:>@(!9!:%(;>8)>a(/%+'!'(!.(!&'/>*/%8!/'!,%+!*=8'(/>?*R'+B!

Page 94: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g\!

$'()8S(/%(%+! '(! ,*! 1/.:*:>@(! C.='8>%8A! ,*! *+.(:>@(! /'! '+)'! (.';%! &%/',%!'/.:*)>;%! )'(/8<*! />D'8'()'+! :%(+':.'(:>*+! G1+)'P*(A! VWW^HB! 1(! =8>&'8! ,.-*8A! ',!8'=,*()'*&>'()%!/'!,*!:.,).8*!=8'/%&>(*()'!P*+*/*!'(!,*!,@->:*!*:*/a&>:*!/'!,*+!/>+:>=,>(*A! 9! ',! )8S(+>)%! e*:>*! .(*! ;>+>@(! )8*(+/>+:>=,>(*8A! :%(+>/'8*(/%! ,%+!/>D'8'()'+! (>;','+! /'! :%(+)8.::>@(! /',! :%(%:>&>'()%B! 1+! /':>8A! .(! =8>&'8! (>;',!PS+>:%! /'! D.(/*&'()*:>@(! 9A! =%8! +.! (*).8*,'?*! G=%,>;*,'()'! 9! D,'F>P,'HA! 9! .(!+'-.(/%! (>;',! &S+! '+=':>*,>?*/%! :%(! %8>'()*:>%('+! *:*/a&>:*+! 9! =8%D'+>%(*,'+A!+%P8'! )%/%! '(! ,%+! =%+)-8*/%+B! 1+)*! :%(+':.'(:>*! +.=%(/8<*! ,*! */%=:>@(! /'! .(!&%/',%! >()'-8*/%8! 9! :%(+)8.:)>;%A! *P*(/%(*(/%! ',! &%/',%! *:.&.,*)>;%! 9!D8*::>%(*/%! /'! ,*+! '(+'T*(?*+B! 1+)'! &%/',%! >()'-8*/%8! '+! ',! E.'! ;*! *! ='8&>)>8!D%8&*8!=8%D'+>%(*,'+!8'D,'F>;%+A!:8'*)>;%+!9!:%(!.(*!+@,>/*!P*+'!/'!:%(%:>&>'()%+!:>'()<D>:%+! 9! )a:(>:%+B! $%&%! _,)>&*! :%(+':.'(:>*A! *! /'+)*:*8A! +'8<*! ',!:.'+)>%(*&>'()%! /',! &%/%! /'! :%(:'P>8! ,*! 8',*:>@(! )'%8<*i=8S:)>:*A! P.+:*(/%!'+=*:>%+!:.88>:.,*8'+!/'! >()'-8*:>@(!E.'!=8%=>:>'(!.(!*:'8:*&>'()%!*! ,*!8'*,>/*/!=8%D'+>%(*,!:%&%!;<*!=*8*!:%(+'-.>8!.(!*=8'(/>?*R'!+>-(>D>:*)>;%B!2'! &%/%! +>()a)>:%A! ,%+! 8*+-%+! =8>(:>=*,'+! /',! (.';%! &%/',%! '/.:*)>;%! *!/'+*88%,,*8! +'! :*8*:)'8>?*8<*(! =%8! '(D%:*8! ',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!:%&%! .(! )8*P*R%! :%%='8*)>;%! '()8'! /%:'()'+! 9! *,.&(%+A! %8>'()*(/%! '(! ',!*=8'(/>?*R'!*.)@(%&%!/',!'+)./>*()'!*!)8*;a+!/'!,*!>()'-8*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%A!'F>->'(/%! v=%8! ,%! )*()%i! .(*! (.';*! /'D>(>:>@(! /'! ,*+! *:)>;>/*/'+! 9! )*8'*+!/>/S:)>:*+B!7%8!%)8*!=*8)'A!+.=%('!)*&P>a(!.(*!=8%=.'+)*!%8-*(>?*)>;*!/',!=8%:'+%!/>/S:)>:%A! =,*()'*(/%! ,*! (':'+>/*/! /'! .(*! ';*,.*:>@(! *.)a()>:*! :%&%! :8>)'8>%!+','::>%(*/%8!'!>(/.:)%8!/',!)>=%!/'!*=8'(/>?*R'+!E.'!8'*,>?*(!,%+!*,.&(%+A!R.()%!:%(!',!:8>)'8>%!:%(/>:>%(*()'!/'! ,*+!&')%/%,%-<*+!'&=,'*/*+!'(!',!*.,*!9!/',!.+%!E.'A!/'!)*,'+!&')%/%,%-<*+A!8'*,>?*!',!=8%D'+%8*/%!Gj%8P*!9!C*(&*8)<A!"XX#Y!N%,>(*!'!5,,S(A!VWWgHB!c%/%+! '+)%+! 8*+-%+! 'F>-'(! ',! /'+*88%,,%! /'! .(! ='8D>,! =8%D'+>%(*,! />D'8'()'A! R.()%!:%(!',!*=8'(/>?*R'!/'!.(%+!8%,'+!9!.(*+!*:)>;>/*/'+!/>D'8'()'+!*!,*+!>()'8=8')*/*+!)8*/>:>%(*,&'()'!=%8!'+)./>*()'+!9!=8%D'+%8'+!G;a*+'!$%8(.A!VWW"Y!`.,,*(A!"XX[Y!I*k'A!29+)e'!9!NR',+)*/A!VWWbHB!1+)'!(.';%!'+:'(*8>%!>&=,>:*!,*!8'D%8&.,*:>@(!/'!%PR')>;%+! 9! /'! :%()'(>/%+! /'! *=8'(/>?*R'A! /'D>(>'(/%! e*P>,>/*/'+! '+=':<D>:*+! 9!)8*(+;'8+*,'+! 9! 8'=,*()'*&>'()%! ,*!&')%/%,%-<*! 9! ,*! %8-*(>?*:>@(!/%:'()'A! R.()%!:%(!',!/>+'T%!9! ,*! :%(:8':>@(!/'! ,*+! )*8'*+A! '()'(/>/*+!e*+)*!*e%8*! :%&%!(_:,'%!:'()8*,!/',!=8%:'+%!'/.:*)>;%B!L*+)*!)*,!=.()%!'+)%!e*!+>/%!*+<A!E.'!,*!=8%&%:>@(!G%!(%H! /',! *,.&(*/%! e*! '+)*/%! &*8:*/*! =%8! ,*! +.='8*:>@(! D>(*,! /'! .(*! +'8>'! /'!:%()'(>/%+!G%!)*8'*+HA!*:'().*(/%!',!:*8S:)'8!=8%='/a.)>:%!/'!,*!';*,.*:>@(!/'!.(!=8%/.:)%!9!(%A!=%8!,%!)*()%A!:'()8*/%!'(!,*!';*,.*:>@(!/'!.(!=8%:'+%!D>(*,!P*+*/%!'(!,*!:%(+':.:>@(!/'!e*P>,>/*/'+!9!/'+)8'?*+!'(!:%()'F)%+!8'*,'+B!!,.08&,'!+*5*+$8'(%&*'!3*2%)%.70($,'!

1,!&%/',%!'/.:*)>;%!=,*()'*/%!'(!,*!*:).*,>/*/A!(%+!%P,>-*!*!.(!8'=,*()'*&>'()%!&')%/%,@->:%A! +>'(/%! a+)'! .(%! /'! ,%+! D%:%+! /'! *)'(:>@(!&S+! >(/*-*/%+! '(! '+)%+!_,)>&%+!*T%+B!3(!'R'&=,%!/'!',,%!'+!,*!>(-'()'!=8%/.::>@(!'+=*T%,*!E.'!e*!+.8->/%!'(! )%8(%! *! ,*! 1/.:*:>@(! C.='8>%8! G2'!N>-.',A! VWW^A! VWW#Y! Z%/8<-.'?! 5?E.>'8/%A!VWWgY! d*88%)'A! VWWgY! ]*,,'R%! 9! Q,D*-'&'A! VWWXHB! Q! ='+*8! /'! *,-.(*+!:%()8*/>::>%('+! :%(:'=).*,'+! '(:%()8*/*+! '(! ,*! /',>&>)*:>@(! /'! )a8&>(%+! :%&%!&a)%/%!/'!'(+'T*(?*A!&%/',%!/>/S:)>:%A! )a:(>:*+!%!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'A!+<!

Page 95: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g^!

'+! .(S(>&'! ,*! ='8:'=:>@(! /'! E.'! )%/%+! ',,%+! /'P'(! /'! /*8! =8%)*-%(>+&%! *! ,%+!*,.&(%+A!'(D*)>?*(/%!',!*=8'(/>?*R'!'(!.(*!=%+>:>@(!:'()8*,!9!=8>;>,'->*/*!D8'()'!*,!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*B!1(!'+)'!*=*8)*/%A!'(!,.-*8!/'!8':%-'8!.(!+>(D<(!/'!&')%/%,@->:*+!*:)>;*+!/'+:8>)*+A!/>+'T*/*+!9!'F='8>&'()*/*+!/'+/'!/>D'8'()'+!S&P>)%+!/'!,*!'(+'T*(?*A!GQ&P*++*A!VWW#Y!Ie>)'(*8:k!9!1,,>(-)%(A!VWWXY!`'88aA!4@='?!9!$*88'T%A!VW"W!%!Z>))!9!C)'O*8)A!VW"WHA!:'()8*8'&%+!(.'+)8%! >()'8a+!'(!/')'8&>(*8! ,*! >/%('>/*/!9!:%(;>;'(:>*!/'!)%/*+!',,*+B!1(!'+)'!+'()>/%A!:%>(:>/>&%+!:%(!'+)%+!*.)%8'+!'(!E.'!(>(-_(!&a)%/%!'+!.(>;'8+*,!9!*/':.*/%!=*8*!)%/*+!,*+!+>).*:>%('+!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'A!+>(%!E.'!:*/*!.(%!+'8S!;S,>/%!'(!D.(:>@(!/'!.(*!8'*,>/*/!'/.:*)>;*!:%(:8')*B!Q+>&>+&%A!,*!.)>,>?*:>@(!/'!.(!_(>:%!&a)%/%!(%!:%()8>P.9'!*!:%(+'-.>8!,*!/>;'8+>/*/!/'!D>('+!9!%PR')>;%+!E.'!/%:'()'+!9!*,.&(%+!='8+>-.'(!'(!,*!'/.:*:>@(!*:).*,B!2'! .(!&%/%! -'(a8>:%A! />8<*&%+! E.'! (%! e*9!&a)%/%+! P.'(%+! %! &*,%+A! +>(%! E.'!/'='(/>'(/%!/'! ,*! D>(*,>/*/!E.'!=8')'(/*&%+!9!/'! ,*+!:%(/>:>%('+!:%(:8')*+!/',!=8%:'+%!'/.:*)>;%A!'+:%-'8'&%+!.(%!.!%)8%B!4%!E.'!/'P'&%+!)'('8!'(!:.'()*!=*8*!,*!','::>@(!'+A! D.(/*&'()*,&'()'!G:%&%!+'T*,*!`'8(S(/'?!N*8:eA!VWW#HA!',! D>(!.!%PR')>;%+!E.'!='8+>-*&%+B!1+!/':>8A!,*!*::>@(!'/.:*)>;*!/'P'!+'8!:%e'8'()'!:%(!,%+!%PR')>;%+! =,*()'*/%+A! 8'+=%(/>'(/%! *! >()'(:>%('+! 'F=,<:>)*+! :%&%! +%(! ,*+!:%&=')'(:>*+! E.'! ',! *,.&(%! /'P'! */E.>8>8! %! /'+*88%,,*8! '(! ',! =8%:'+%! /'!'(+'T*(?*!9!*=8'(/>?*R'!*!)8*;a+!/'!,%+!:%()'(>/%+!/'!,*+!&*)'8>*+B!7'8%!(%!+@,%!'+%A!+>(%!E.'!)*&P>a(!/'P'!+'8!*/':.*/*!*!,*!8'*,>/*/!/',!*,.&(%A!=*8)>'(/%!/'!+.!/'+*88%,,%!:%-(>)>;%!9!=8%&%;>'(/%!'+'!*=8'(/>?*R'!+>-(>D>:*)>;%!/',!E.'!e*P,*8*!Q.++.P',B! 1+)*!&>+&*! *.)%8*! =,*()'*! E.'! ,*! ','::>@(! /'='(/'8SA! )*&P>a(A! /'! ,*!:%(:'=:>@(!/'!*=8'(/>?*R'!E.'!)'(-*!',!/%:'()'!9!/'!,*!D.(:>@(!E.'!*/E.>'8*!'(!',!=8%:'+%!'/.:*)>;%!G*+=':)%!9*!:%&'()*/%!*()'8>%8&'()'HB!Q+<A! =*8*! ','->8! ,%+! &a)%/%+! /'! '(+'T*(?*! :*P'! :%(+>/'8*8! *,-.(*+! ;*8>*P,'+!>(>:>*,'+!G78a-'()A!"XXWH0!,%+!/>D'8'()'+!(>;','+!/'!,%+!%PR')>;%+!:%-(>)>;%+!=8';>%+A!,*!:*=*:>/*/!/'!.(!&a)%/%!=*8*!=8%=>:>*8!.(!*=8'(/>?*R'!*.)@(%&%!9!:%()>(.%A!',!-8*/%!/'!:%()8%,!'R'8:>/%!=%8! ,%+!'+)./>*()'+!+%P8'!+.!*=8'(/>?*R'A!',!(_&'8%!/'!*,.&(%+!*!E.>'('+!;*!/'+)>(*/%!',!&a)%/%!9A! =%8!_,)>&%A! ',! (_&'8%!/'!e%8*+!/'!=8'=*8*:>@(! G&%&'()%+! /'! '(:.'()8%A! :%88'::>%('+s! '):BH! E.'! +'! e*:'(!(':'+*8>%+B! 1(! P*+'! *! '+)*+! ;*8>*P,'+A! '+)'! *.)%8! >/'()>D>:*! )8'+! -8*(/'+!&')%/%,%-<*+! '(! ,*! '(+'T*(?*! +.='8>%80! ,*! +C3%"#$#:2! 6)'#".5)&A! ,*! ,#"$-"#:2! %!.5)M)a%! +2! '5-3%! 9! ',! )35+2,#>)a+! #2,#/#,-)&B* 7%8! ,%! E.'! 8'+=':)*! *,! =8>&'8%A!/>D'8'(:>*!/%+*)>=%+!/'!'F=%+>:>%('+!&*->+)8*,'+0!,*+!'F=%+>:>%('+!D%8&*,'+!G:%&%!,**:%(D'8'(:>*A!'(!*.+'(:>*!/'!>()'8;'(:>@(!/',!=_P,>:%HA!9!,*+!'F=%+>:>%('+!&'(%+!D%8&*,'+A* :%&%! ,*! :,*+'! &*->+)8*,! .(>;'8+>)*8>*! G='8&'*P,'! *! .(*! P8';'!=*8)>:>=*:>@(HB!1,!(>;',!/'!D%8&*,>/*/!/'!'+)*!_,)>&**/'='(/'!/'!,%+!=8%D'+%8'+!9A!)*&P>a(A!/'! ,*! )'&S)>:*A!;*8>*(/%! ,*!=*8)>:>=*:>@(!'(! D.(:>@(!/'!*&P*+!;*8>*P,'+B!1(! )%8(%!*! '+)*!_,)>&*! >/'*A! :*P'! :.'+)>%(*8(%+! +>! 8'*,&'()'! +'8S(!*_(!a+)*+! ,*+!&')%/%,%-<*+!&S+!.)>,>?*/*+!'(!,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!%A!=%8!',!:%()8*8>%A!*+>+)>&%+!*!.(!*;*(:'!>&=%8)*()'!'(!'+)*!)'&S)>:*B!!7*8*! 8'+%,;'8! '+)'! >()'88%-*()'A! /.8*()'! ',! =8'+'()'! :.8+%! *:*/a&>:%!GVWWXtVW"WH!e'&%+!8':%->/%!,%+!/*)%+!E.'!*E.<!=8'+'()*&%+A!:.9%+!>(D%8&*()'+!:,*;'! e*(! +>/%! ,%+! *,.&(%+! /'! =8>&'8! :.8+%! /'! 1/.:*:>@(! 5(D*()>,! /'! ,*!3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*A! =8':>+*&'()'! =%8! e*P'8! +>/%! a+)'! ',! =8>&'8! *T%! '(!>&=,*()*8+'!'+)'!(.';%!=,*(!/'!'+)./>%+B!

Page 96: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! g#!

),2%'!*351+($%'!)*!(&2*+F'!

4%+!/*)%+!*=%8)*/%+!e*(!+>/%!8':%->/%+!*!=*8)>8!/'!.(!:.'+)>%(*8>%!%8-*(>?*/%!'(!)%8(%!*!.(*!'+:*,*!GD.(/*&'()*,&'()'!/'! )>=%!4>k'8)HA!/>8>->/%!*!.(*!&.'+)8*!/'!""g! *,.&(%+! Gb"! &.R'8'+! 9! \b! e%&P8'+HB! 1,! :.'+)>%(*8>%! '+)*P*! D%8&*/%! =%8!=8'-.()*+! :'88*/*+! 9! )*&P>a(! *P>'8)*+B! 7%8! %)8*! =*8)'A! */'&S+! /'! :.'+)>%(*8>%+A!)*&P>a(! 8'*,>?*&%+! '()8';>+)*+! *! :.*)8%! =8%D'+%8'+! 9! /%+! *,.&(*+A! :%(! ',! D>(! /'!'(8>E.':'8!,%+!/*)%+!9!8':%-'8!.(*!>(D%8&*:>@(!&S+!=8':>+*!+%P8'!,*!>(D%8&*:>@(!:.*()>)*)>;*! *=%8)*/*B! 7*8*! ',! )8*)*&>'()%! /'! ,%+! /*)%+! :.*()>)*)>;%+! %P)'(>/%+A!)8*+! ,*! *=,>:*:>@(! /'! +'(/%+! :.'+)>%(*8>%+A! +'! e*! .)>,>?*/%! ',! =*E.')'! '+)*/<+)>:%!C7CCA! ;'8+>@(! "^! 9! ,*! >(D%8&*:>@(! /'! ,%+! /*)%+! :.*,>)*)>;%+! e*! +>/%! *(*,>?*/*!&'/>*()'!:.*)8%!=*+%+0!8'/.::>@(A!/'+:8>=:>@(A!:%&=*8*:>@(!'!>()'8=8')*:>@(B!4%+! 8'+.,)*/%+! %P)'(>/%+! (%+! 8';',*(! E.'! ,*! &*9%8<*! /'! ,%+! *,.&(%+! )>'('(! .(!$%2%$#6#+2.%*+"$)"%!+%P8'!,%+!(.';%+!=,*('+!/'!'+)./>%+!.(>;'8+>)*8>%+!G^[AbguHA!D8'()'! *! .(*! >&=*:)*()'!&>(%8<*! E.'! *D>8&*! )'('8! .(! $%2%$#6#+2.%* 35%9-2,%! /'!/>:e%+! =,*('+! G"B#guHB! Ç+)'! '+! .(! *+=':)%! *! )'('8! '(! :.'()*! G9! 8'+.,)*! &.9!+>-(>D>:*)>;%HA!9*!E.'!,%+!=8%=>%+!*,.&(%+!E.'!'+)S(!&*)8>:.,*/%+!'(!,%+!)<).,%+!/'!d8*/%! *='(*+! :%(%:'(! '+)*! (.';*! 8'*,>/*/B! 1+*! '+:*+*! >(D%8&*:>@(! ,*! e*(!*/E.>8>/%!*!)8*;a+!/'!/>;'8+*+!D.'()'+A!8'+.,)*(/%!+'8!',!35%9+"%5),%!,*!D.'()'!E.'!&S+! e*! >(D%8&*/%! *! '+)%+! +.R')%+! GVVA#guHA! &.9! +'-.>/%! /'! +.+! $%63)=+5%"!GV"Ag\uHB!Q+>&>+&%A! :*P'!/'+)*:*8!E.'!',! =*=',! /'! ,%+!&'/>%+!/'! :%&.(>:*:>@(A!:%(D'8'(:>*+! %! ,':).8*! /'! /%:.&'()%+! '(:*&>(*/%+! *! =8%=%8:>%(*8! >(D%8&*:>@(A!e*(!8'+.,)*/%!+'8!/'!'+:*+*!8',';*(:>*B!C>(! '&P*8-%A! 9! *! ='+*8! /'! E.'! ,%+! *,.&(%+! '()8';>+)*/%+! &*(>D>'+)*(! )'('8! .(!:%(%:>&>'()%!'+:*+%!+%P8'!,%+!=,*('+!/'!'+)./>%+!E.'!'+)S(!:.8+*(/%A!.(!\^A[bu!;*,%8*!'+)'!(.';%!'(D%E.'!/'!,*!'(+'T*(?*!9!+.!&')%/%,%-<*!:%&%!M-+2)@!D8'()'!*,!"A#gu!E.'! ,*! ;*,%8*! :%&%!6-4*6)&)B! 1,,%! (%+! /*! *! '()'(/'8! E.'A! *! ='+*8! /'! +.!'+:*+%! :%(%:>&>'()%! +%P8'! ',! =*8)>:.,*8A! +'-.8*&'()'! *! =*8)>8! /'! ,*! 'F='8>'(:>*!;>;>/*!'(!=8>&'8*!='8+%(*A!,%+!*,.&(%+!=8'D>'8'(!'+)'!(.';%!'+:'(*8>%!9!D%8&*!/'!)8*P*R*8B!c*&P>a(! ='/>&%+! *! (.'+)8%+! >(D%8&*()'+! :,*;'! E.'! :.*()>D>:*+'(! ',! .+%! /'! ,*+!/>D'8'()'+! &')%/%,%-<*+B! 1(! '+)'! <)'&A! ,%+! *,.&(%+! :%(+>/'8*8%(! E.'! ,*+! $&)"+"*6)'#".5)&+"!:%()>(_*(!+>'(/%!&.9!.)>,>?*/*+!GVgA^buHB!1(!:.*()%!*!,%+!"+6#2)5#%"@!,*!&*9%8<*!/'!,%+!*,.&(%+!*D>8&*!(%!e*P'8!8'*,>?*/%!(>(-.(%!G\\A^[uHY!',!.5)M)a%*+2*+`-#3%!+'!.)>,>?*!P*+)*()'!G\\A^[uHA!+'-.>/%!/',!)8*P*R%!>(/>;>/.*,A!)*&P>a(!&.9!.)>,>?*/%! G[XB\XuHB!Z'+.,)*! ,,*&*)>;%!E.'! ',!)35+2,#>)a+* M)"),%* +2* 35%4+$.%"! +'*!'+:*+*&'()'! .)>,>?*/%! =*8*! '+)%+! *,.&(%+! G\VAW"uHA! *,! >-.*,! E.'! +.:'/'! :%(! ,*+!.-.%5()"!G\XA^buH!E.'!)*&P>a(!e*(!+>/%!=%:%!.)>,>?*/*+A!)*,!9!:%&%!,%!&*(>D>'+)*(!'+)%+!*,.&(%+B!1+)'!e*,,*?-%!8'+.,)*!>(.+>)*/%A!*.(E.'!)*&P>a(!'F=,>:*)>;%A!/'P>/%!*! ,*! +>).*:>@(! =8':*8>*A! '(! )a8&>(%+! ':%(@&>:%+A! :%(! ,*! E.'! +'! e*(! '+)S(!>&=,*()*(/%! ,%+! (.';%+! d8*/%+! '(! )%/*+! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! '+=*T%,*+! 9A!:%(:8')*&'()'A!'(!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!!7'8%!,%!&>+&%!%:.88'!:%(!',!.+%!/'!,%+!+".-,#%"*,+*$)"%"A!,%+!:.*,'+!+%(!=%:%!%!(*/*!.)>,>?*/%+A! :%(! .(! *:.'8/%! /',! bWA^gu! /',! *,.&(*/%B! C>(! '&P*8-%A! ',! .5)M)a%*)-.:2%6%!'+!.(*!/'! ,*+!&')%/%,%-<*+!8':%(%:>/*!=%8! ,%+!*,.&(%+!:%&%!P*+)*()'!.)>,>?*/*A!*+<!,%!>(/>:*!',!VbAb[u!/'!,%+!*,.&(%+B!2'!e*P'8!%P)'(>/%!%)8%+!/*)%+!*!'+)'!8'+=':)%A!=%/8<*&%+!='(+*8!E.'!(%!+'!'+)*8<*!D%&'()*(/%!.(%!/'!,%+!%PR')>;%+!9!P*+'+!/',!(.';%!&%/',%!'/.:*)>;%0!E.'!',!*,.&(%!)8*P*R'!/'!&*('8*!*.)@(%&*!

Page 97: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! gb!

'(! +.! =8%:'+%! /'! *=8'(/>?*R'A! P*R%! ,*! %8>'()*:>@(! /',! =8%D'+%8A! D*:>,>)*(/%! ',!)8S(+>)%! /'! .(*! *:)>)./! *:)>;*! *()'! ,*! D%8&*:>@(! 9! ',! :%(%:>&>'()%B! 1(! :.*()%! *,!$%2.5).%* ,+* )35+2,#>)a+@! ,*!&*9%8<*! /'+:%(%:<*! '+)*!&')%/%,%-<*A! =%8! ,%! E.'! ,%+!8'+.,)*/%+! /'! +.! ;*,%8*:>@(! +%(! *P+%,.)*&'()'! ('-*)>;%+! G["BX[uA! VgB^bu! 9!V[B^Vu!i&.9!=%:%A!=%:%!9!*,-%A!8'+=':)>;*&'()'HB!!Q! :%()>(.*:>@(A! =8'+'()*&%+! .(*! )*P,*! 8'+.&'(! /'! ,*+! 8'+=.'+)*+! *D>8&*)>;*+!G*,-%! .)>,>?*/*A! P*+)*()'! .)>,>?*/*! 9! &.9! .)>,>?*/*H! +%P8'! ,*! .)>,>?*:>@(! /'! ,*+!/>D'8'()'+!&')%/%,%-<*+0!!!c*P,*! "B! Z'+=.'+)*+! *:.&.,*)>;*+! /',! .+%! /'! />D'8'()'+! &')%/%,%-<*+! '(! ,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!

$%&'(')'*+!,# -%,./%,&!,#!0123!&14!,#

$,*+'+!&*->+)8*,'+! ##AX^u!

c8*P*R%!'(!'E.>=%! X#A#"u!

c8*P*R%!*.)@(%&%! bgAg"u!

C'&>(*8>%+! VWA[\u!

Q=8'(/>?*R'!%8>'()*/%!*!=8%9':)%+! #\A\"u!

c.)%8<*+! \bA\#u!

1+)./>%+!/'!:*+%! V[Ab[u!

$C>H<:HC!?=!:A<=>?B;:i=! \WA#gu!

!$%&%!=%/'&%+!:%&=8%P*8A!'(!'+)*!)>).,*:>@(!G+'-_(!,*!;*,%8*:>@(!/',!*,.&(*/%H!,*+!/>+)>()*+!&')%/%,%-<*+!=*8*!D%&'()*8!,*!>()'8*::>@(!:%(!,%+!/'&S+!9!,*!*:)>)./!/'!,%+!*,.&(%+!/'!&*('8*!*:)>;*A!(%!+'!'+)S(!,,';*(/%!*!:*P%!:%88':)*&'()'B!4*+!:,*+'+!&*->+)8*,'+!+>-.'(!+>'(/%!.(*!/'!,*+!&')%/%,%-<*+!:%(!&*9%8!=8'+'(:>*!'(!'+)*!)>).,*:>@(A!)8*+!',!)8*P*R%!'(!'E.>=%!9!',!)8*P*R%!*.)@(%&%!/',!*,.&(%B!1(!,*+!'()8';>+)*+! 8'*,>?*/*+A! )*()%! ,%+! /%:'()'+! :%&%! ',! *,.&(*/%! :%(D'+*8%(! E.'! ,*!&')%/%,%-<*! +'-.>/*!(%!e*P<*! :*&P>*/%!/'&*+>*/%A! /'P>/%! *,! e':e%!/'!E.'! *_(!=8'/%&>(*(!,*+!:,*+'+!&*->+)8*,'+!G9!+'-.8*&'()'!)*&P>a(!,*+!>/'*+A!,*+!=8S:)>:*+!9! ,*+!:%(;>::>%('+!E.'! ,*!*:%&=*T*(HB!C'-_(! ,%+!/%:'()'+A!',!e':e%!/'! )'('8!E.'!>&=*8)>8! ,*+! :,*+'+! +'-_(!',! (.';%!&%/',%A! ,'+!e*!e':e%! :*&P>*8! ,*!&')%/%,%-<*A!:'()8S(/%+'! *e%8*! '(! ',! =*8*/>-&*! /',! *=8'(/>?*R'! &S+! E.'! '(! ,*! '(+'T*(?*A!:%(:'/>a(/%,'!*+<!.(!&*9%8!=8%)*-%(>+&%!*,!*,.&(%A!*.(E.'! )%/%!',,%!&*)>?*/%!=%8!:>8:.(+)*(:>*!:%&%0!.(!'F:'+>;%!(_&'8%!/'!*,.&(%+!=%8!*.,*A!,>&>)*:>%('+!/'!'+=*:>%+! 9! 8':.8+%+! %! .(*! '+)8.:).8*! 8<->/*! /'! e%8*8>%A! D.(/*&'()*,&'()'B!Q+>&>+&%A! :%(+>/'8*(!E.'! ,*!=*8)'!=8S:)>:*!(%;'/%+*! :%(+>+)'! '(! ,*!/'(%&>(*/*!)$.#/#,),* )$),W6#$)* ,#5#'#,)@* +'-_(! ,*! :.*,! ,%+! *,.&(%+! 8'*,>?*(! .(*! +'8>'! /'!*:)>;>/*/'+! %! =8S:)>:*+! E.'! ',,%+! &>+&%+! +.='8;>+*(B! 7*8*! ,%+! =8%D'+%8'+! /'!(.'+)8%!'+)./>%A! ,*!D%8&*!'(!,*!E.'!+'!'+)S!,,';*(/%!*!:*P%!,*!>&=,*()*:>@(!/'!,%+!(.';%+!)<).,%+!/'!d8*/%!(%!'+!,*!*/':.*/*A!+%P8'!)%/%!)'(>'(/%!'(!:.'()*!,*!D*,)*!/'! D%8&*:>@(! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! +%P8'! ,%+! *+=':)%+! />/S:)>:%+! 9!&')%/%,@->:%+! *!:*&P>*8A!,*!'+:*+*!>(D%8&*:>@(!+%P8'!:@&%!9!E.a!';*,.*8A!,*!D*,)*!%!>(*/':.*:>@(!/'!,%+!8':.8+%+!'!>(+)*,*:>%('+!9!,*!+'(+*:>@(!/'!D*,)*!/'!+'8>'/*/!/'!,*!*/&>(>+)8*:>@(!'(! ,*! */':.*:>@(! *,! =8%:'+%! /'! :*&P>%B! C'-_(! (.'+)8%! =8%D'+%8*/%A! ',! =8%P,'&*!

Page 98: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! gg!

8*/>:*! '(! ,*! =8':>=>)*/*! >&=,*()*:>@(! /'! '+)'! =8%:'+%! 9! ,*! :%(+>-.>'()'! D*,)*! /'!8'D,'F>@(!+%P8'!',!&>+&%B!5(:,.+%!/'+)*:*(!E.'!'(!,*!',*P%8*:>@(!/'!,%+!=,*('+!/'!'+)./>%+A!',!'R'!;'8)'P8*/%8!(%!e*!+>/%!',!*,.&(%A!.(*!D%8&*:>@(!/'!:*,>/*/!9!'(!,*!8'*,! */E.>+>:>@(! /'! :%&=')'(:>*+A! +>(%! E.'! e*(! =8>&*/%! %)8%+! :8>)'8>%+! P>'(!*,'R*/%+!/'!,*!:*,>/*/!/'!,*!/%:'(:>*B!7%8! =*8)'! /'! ,*+! *,.&(*+! '()8';>+)*/*+A! *&P*+! :%>(:>/'(! '(! *D>8&*8! E.'! ,*+!).)%8<*+!:%(+>+)<*(!D.(/*&'()*,&'()'!'(!=8'-.()*8!/./*+!+%P8'! ,%+!'FS&'('+!G%!,*! &*)'8>*! v%PR')%! /'! ,%! E.'! '+! *:).*,&'()'! ,*! *)'(:>@(! /'! *,.&(%+HB! 5(:,.+%!*D>8&*P*(! E.'! :.*(/%! *:./<*(! =*8*! ,*! *)'(:>@(! *! *,.&(%+A! ,%+! /%:'()'+! (%! +'!'(:%()8*P*(!'(!+.+!8'+=':)>;%+!/'+=*:e%+!G'(!,*!*:).*,>/*/A!,*!*/&>(>+)8*:>@(!(%!=*8':'! '+)*8! =8'%:.=*/*! =%8! '+)'! e':e%A! /'+:%(%:>'(/%! E.>a('+! :.&=,'(! 9!E.>a('+!(%HB!Q/'&S+A!*D>8&*(!E.'!,*+!&')%/%,%-<*+!E.'!+'!=8')'(/<*(!,,';*8!*!:*P%!'(!'+'!:.8+%A!)*,!9!:%&%!,'+!'F=,>:*8%(!*,!:%&>'(?%!/',!&>+&%A!(%!+'!'+)S(!,,';*(/%!*!:*P%A!=.'+)%!E.'!=8'/%&>(*(!,*+!:,*+'+!&*->+)8*,'+!*()'!,*+!/'&S+!&')%/%,%-<*+B!2'+)*:*!=%+>)>;*&'()'!,*!:%(+>/'8*:>@(!+%P8'!,*+!:,*+'+!=8S:)>:*+A!=.'+!*!='+*8!/'!+'8! '+:*+*+A! (.'+)8*+! '()8';>+)*/*+! />:'(! E.'! e*(! 8'+.,)*/%! &S+! *&'(*+! 9!'(8>E.':'/%8*+!E.'!%)8*+!&')%/%,%-<*+B!M)8%!/'! ,%+! <)'&+!/',! :.'+)>%(*8>%A! e*:'! 8'D'8'(:>*!)*`-+* &)"*6+.%,%&%'()"* `-+* "+*+".B2*,+")55%&&)2,%* "%2* &)"*6B"* 9)/%5)M&+"*3)5)*+&*)35+2,#>)a+*,+&*)&-62%B!Q!'+)'!8'+=':)%A! &S+! /'! ,*! &>)*/! /'! ,%+! '(:.'+)*/%+! e*(! =.().*/%! :%(! ;*,%8'+!>()'8&'/>%+! G'()8'! =%:%! /'! *:.'8/%! 9! &.9! /'! *:.'8/%0! ^WA\VuHB! M)8%! *+=':)%!>()'8'+*()'A!:%&%!:%(+':.'(:>*!/'!+.!.+%!'F:'+>;%A!'+!+>!&)*&+$$#:2*6)'#".5)&*+"*-2)*6+.%,%&%'()*3%$%*).5)$.#/)A!/%(/'!)*(!+@,%!.(!bA^#u!/'!,%+!*,.&(%+!'(:.'+)*/%+!/>:'(!'+)*8!=%:%!/'!*:.'8/%B!1+)*!;*,%8*:>@(!:.*()>D>:*/*!=%8!,%+!+.R')%+A!+'!.('!*!,*! ;*,%8*:>@(!/'!E.'! :*+>! ,*!&>)*/!/'! ,%+! '(:.'+)*/%+! G\VAW"uH! :%(+>/'8*!E.'! ,*!,'::>@(!&*->+)8*,!8'+.,)*!*)8*:)>;*B!4*+! :,*+'+! =8S:)>:*+! +%(! .(! *+=':)%! >&=%8)*()'! '(! ,*! >&=,*()*:>@(! /'! ,*+!&')%/%,%-<*+! /',! 111CA! 9*! E.'! ,*! =*8)>:>=*:>@(! *:)>;*! /',! *,.&(%! =8>&*! *()'!*:)>)./'+! =*+>;*+B! 7*8*! +*P'8! +>! ,%+! *,.&(%+! ,*! :%(+>/'8*P*(! >&=%8)*()'! =*8*! +.!*=8'(/>?*R'A! >()8%/.R>&%+! .(*! +'8>'! /'! <)'&+! '(! 8',*:>@(! :%(! '+)%B! 3(%! /'! '+%+!<)'&+!D.'!:%(%:'8!+>!+2*&)"*$&)"+"*35B$.#$)"*+"*,%2,+*"+*-.#&#>)2*&)"*6+.%,%&%'()"*+2*&)"* `-+@* 35#2$#3)&6+2.+@* #2.+5/#+2+2* &%"* )&-62%"0! 4%+! 8'+.,)*/%+! /'! '+)'! <)'&! +%(!,,*&*)>;%+A! /'P>/%! *! E.'! ',! WAg\u! /'! ,%+! *,.&(%+! '(:.'+)*/%+! '+)S(! =%:%! /'!*:.'8/%A!9!.(!"\AVgu!/>:'(!'+)*8!&.9!/'!*:.'8/%B!7%8!,%!)*()%A!E.'/*!/'&%+)8*/%!:%(!'+)%+!/*)%+!E.'!(%!e*9!.(!(_&'8%!+>-(>D>:*)>;%!E.'!/'&.'+)8'!E.'!,*+!:,*+'+!=8S:)>:*+! D*;%8':'(! ,*! >()'8;'(:>@(! /'! ,%+! *,.&(%+A! >(:,.+%! *! ='+*8! /'! E.'! .(!\[A#Xu! e*9*! =.().*/%! '+)'! >(/>:*/%8! :%(! .(*! ;*,%8*:>@(! /'! \! G'+)*(/%! /'!*:.'8/%!'(!E.'!'+*+!:,*+'+!=8%=>:>*(!,*!>()'8;'(:>@(HB!M)8%! /'! ,%+! <)'&+! E.'! ='8&>)'! +*P'8! +<! ,%+! *,.&(%+! )>'('(! .(*! *:)>)./! *:)>;*! '(!:,*+'! 9! +'! 8',*:>%(*(! :%(! ,%+!/'&S+!'+! ',! <)'&!+>-.>'()'0* $%2"#,+5%* #63%5.)2.+* &)*5+)&#>)$#:2* ,+* .5)M)a%"* +2* +`-#3%@* 4)* `-+* 6+* )4-,)* )* #2.+5)$$#%2)5* $%2* &%"*$%63)=+5%"@* /%(/'! ,*! &*9%8<*! e*(! =.().*/%! *! D*;%8! /'! '+)*! &')%/%,%-<*B! 3(![VAbbu!/'!,%+!'(:.'+)*/%+!e*(!.)>,>?*/%!.(*!;*,%8*:>@(!/'!\A!&.9!+'-.>/%!/'!.(!VgA^bu!E.'!/>:'(! '+)*8!&.9!/'! *:.'8/%! G^HB! c*(! +@,%!.(!\AVWu!e*(! :%()'+)*/%!'+)*8!=%:%!/'!*:.'8/%!:%(!'+)*!&')%/%,%-<*B!1+)'!8'+.,)*/%!8';',*!E.'!,%+!*,.&(%+!:%(+>/'8*(!*=8%=>*/%!.(%!/'!,%+!*+=':)%+!E.'!',!(.';%!111C!E.>'8'!D%&'()*8!'(!)%/*+!,*+!.(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+B!

Page 99: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! gX!

4*+! ).)%8<*+! +%(!(':'+*8>*+!=*8*! ,,';*8! ',! +'-.>&>'()%!/',! *,.&(%0!&>'()8*+! a+)'!:%(+)8.9'!+.!=8%:'+%!/'!*=8'(/>?*R'A!',!/%:'()'!)>'('!E.'!%8>'()*8,'!9!-.>*8,'B!4*+!).)%8<*+!D%8&*(!=*8)'!/'!%)8%!/'!,%+!*+=':)%+!(%;'/%+%+!'(!,%+!=,*('+!/'!'+)./>%A!9!-8*:>*+! *! ,*! '(:.'+)*! =%/'&%+! +*P'8! +>! 8'*,&'()'! +'! '+)S(! ,,';*(/%! *! :*P%!:%88':)*&'()'!G9!',!&%/%!'(!',!E.'!+'!'+)S(!%D8':>'(/%HB!3(%!/'! ,%+! <)'&+!'8*!',!+>-.>'()'0!&)"*.-.%5()"*"%2*-2)*6+.%,%&%'()*V)M#.-)&*+2*+".+*$-5"%A!:.9%+!8'+.,)*/%+!%P)'(>/%+! (%+! e*(! ,,*&*/%! ,*! *)'(:>@(A! 9*! E.'A! +>'(/%! %P,>-*)%8>*+A! )*(! +@,%! ',!"VA#Wu! /'! ,%+! '(:.'+)*/%+! />:'(! E.'! '+)S(! &.9! /'! *:.'8/%! :%(! E.a! +'! '+)S(!8'*,>?*(/%B!C>(!'&P*8-%A!,*!&*9%8<*!G[gA!#^uH!e*(!&*8:*/%!',!;*,%8![!/'!,*!'+:*,*Y!'+!/':>8A!(%!'+)S(!(>!&.9!/'!*:.'8/%!(>!=%:%!/'!*:.'8/%B!!1(!',!<)'&!f&)"*.-.%5()"*"#5/+2*3)5)*"%&-$#%2)5*,-,)"*4j*%*5+9%5>)5*&%*)35+2,#,%7A! ,*!&*9%8<*! e*(! =.().*/%! *! D*;%8A! &*8:*(/%! ,*! ;*,%8*:>@(! \! .(! [\A\^u! /'! ,%+!'(:.'+)*/%+A! +'-.>/%+! /'! .(! VbAb^u! E.'! *D>8&*(! '+)*8! &.9! /'! *:.'8/%! :%(! ,*!.)>,>/*/!/'!,*+!).)%8<*+B!7%8!)*()%A!,*+!).)%8<*+!(%!+%(!e*P>).*,'+!='8%A!+>(!'&P*8-%A!,*+!8'*,>?*/*+A!+>8;'(!*,!*,.&(*/%!*!+%,.:>%(*8!+.+!/./*+!%!*!8'D%8?*8!*E.',,%!E.'!e*(!*=8'(/>/%B!4*! :%&P>(*:>@(! )'%8<*!9!=8S:)>:*!'+!%)8%!/'! ,%+!*+=':)%+! :,*;'!/',!(.';%!&%/',%!'/.:*)>;%A! :%(! ,*! D>(*,>/*/! /'! >8! 8'/.:>'(/%! ,*+! :,*+'+! )'@8>:*+! G'(! ,*+! E.'! ',!*,.&(%! +@,%! '+:.:e*HA! =*8*! >8! *.&'()*(/%! ,*+! :,*+'+! =8S:)>:*+! 9! i:%(! ',,%i! ,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!,%+!*,.&(%+!'(!,*+!:,*+'+B!$%(!8'+=':)%!*!'+)%A!+'!>()8%/.R%!',!<)'&!f$%2"#,+5%*6B"*6%.#/),%5)"*&)"*$&)"+"*,%2,+*"+*)&.+52)*.+%5()*4*35)$.#$)7A!=*8*!+*P'8!,*!%=>(>@(!/'!,%+!'(:.'+)*/%+B!1,!8'+.,)*/%!D.'!E.'!=*8*!,*!&*9%8<*!'+*!*,)'8(*(:>*!+<! '+! &%)>;*/%8*A! /%(/'! .(! \gAb[u! /'! ,%+! '(:.'+)*/%+! &*(>D>'+)*(! '+)*8! /'!*:.'8/%!9!.(!V"Ag\u!*D>8&*(!'+)*8!&.9!/'!*:.'8/%B!7%8!,%!)*()%A!*,)'8(*8!)'%8<*!9!=8S:)>:*!&%)>;*!*!,%+!*,.&(%+A!e*:>'(/%!E.'!,*+!:,*+'+!9*!(%!+'*(!)*(!&%(@)%(*+A!9!/%(/'!',!*,.&(%!=%('!'(!=8S:)>:*!,%!E.'!*=8'(/'B!o!'+)%!E.'/*!8'*D>8&*/%!:%(!,*!%=>(>@(! /'! ,*+! *,.&(*+! '()8';>+)*/*+A! E.>'('+! >(/>:*P*(! E.'! ',! )'('8! :,*+'+!=8S:)>:*+!e*:'!E.'!+.!*=8'(/>?*R'!+'*!&S+!'(8>E.':'/%8!9A!=%8!,%!)*()%A!,*+!:,*+'+!8'+.,)*(!&S+!*&'(*+B!7*8*!D>(*,>?*8A!E.'8'&%+!+.P8*9*8!%)8%!*+=':)%!E.'!+'!e*!:.'+)>%(*/%!&.:e%!:%(!,*! >&=,*()*:>@(! /'! ,*+! (.';*+! &')%/%,%-<*+A! E.'! (%! '+! %)8*! :%+*! E.'! ,*! :*8-*!'F:'+>;*! /'! )8*P*R%! E.'! +'! ,'! *+>-(*! *,! *,.&(%B! 7*8*! ',,%! +'! >()8%/.R%A! '(! '+)*!'(:.'+)*A!',!+>-.>'()'!<)'&0!$%2"#,+5%*+C$+"#/)*&)*$)5')*,+*.5)M)a%*`-+*"+*)"#'2)*)&*)&-62),%*+2* &)"* $&)"+"*35B$.#$)"@! :.9%+! 8'+.,)*/%+!/'+;',*(!E.'A! :*+>! ,*!&>)*/!/'!,%+!'(:.'+)*/%+!=*8':'(!'+)*8!/'!*:.'8/%!:%(!'+'!'(.(:>*/%B!1(!'+)'!+'()>/%A!.(![XA\Xu!/'!,%+!'(:.'+)*/%+!e*(!=.().*/%!'+)'!<)'&!:%(!.(!\A!&>'()8*+!E.'!)*(!+@,%!.(!"A#gu!*D>8&*(!'+)*8!=%:%!/'!*:.'8/%B!!$%&$.8'(%&*'!

4@->:*&'()'A!(%+!=8'%:.=*!+%P8'&*('8*!E.'!,%+!*,.&(%+A!'(!+.!&*9%8<*A!*D>8&'(!/'+:%(%:'8!',!=,*(!/'!'+)./>%+!E.'!'+)S(!:.8+*(/%!G^[AbguHB!C>!*!'+)%!,'!*T*/>&%+!E.'! .(*! /'! +.+! =8>(:>=*,'+! D.'()'+! /'! >(D%8&*:>@(! G:*+>! :%&=*8*P,'! *,!=8%D'+%8*/%H! '+! ',! =8%=>%! -8.=%! /'! :%&=*T'8%+! GE.'! 8':%8/'&%+! +'! 8':%(%:'!:%&%!/'+>(D%8&*/%HA!.(>/%!*,!'+:*+%!G%!(.,%H!>&=*:)%!/'!,*!>(D%8&*:>@(!%D8':>/*!=%8!,*!>(+)>).:>@(!.(>;'8+>)*8>*!9!+.+!:*.:'+!%D>:>*,'+A!'+)%!+.=%('A!/'!D%8&*!/>8':)*A!E.'! ',! /'+:%(%:>&>'()%! /',! =,*(A! ,*+! &*)'8>*+! 9! +.+! :%&=')'(:>*+! =8')'(/>/*+A!+'-.8*&'()'! ,,';'! *=*8'R*/*! v)*&P>a(i! .(*! /'+>(D%8&*:>@(! :%(! 8',*:>@(! *! ,*+!

Page 100: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! XW!

+*,>/*+! 9! :*.:'+! =8%D'+>%(*,'+! =*8*! 9! )8*+! ,*! %P)'(:>@(! /',! )<).,%! G'F='/>'()'!*:*/a&>:%A! P*8'&*:>@(A! (>:e%+! /'! '&=,'%A! %=%+>:>%('+! *! ,*! '(+'T*(?*! =_P,>:*s!'):BHB! 78':>+*&'()'! '(! '+)'! *=*8)*/%! '()8*8<*! '(! R.'-%! .(*! >(D%8&*:>@(!*P+%,.)*&'()'! ;*,>%+*! 9A! '(! %:*+>%('+A! (*/*! :%(+>/'8*/*! *! ,*! e%8*! /'! ','->8! .(!)<).,%!*!:.8+*80!',!(_&'8%!/'!*,.&(%+!*/&>)>/%+!:*/*!*T%A!',!(_&'8%!/'!*,.&(%+!'-8'+*/%+!=%8!*T%A!9!',!(_&'8%!/'!*,.&(%+!E.'!+%(!:%()8*)*/%+!'+'!&>+&%!*T%!'(!,*!8'->@(!'(!,*!E.'!+'!.P>:*!,*!.(>;'8+>/*/!'(!:.'+)>@(B!U%+! ,,*&*!=%/'8%+*&'()'! ,*!*)'(:>@(!E.'!.(!-8*(!(_&'8%!/'!*,.&(%+!G\\A^[uH!*D>8&'(!(%!e*P'8!8'*,>?*/%!(>(-_(!+'&>(*8>%A!+%P8'!)%/%!)'(>'(/%!'(!:.'()*!E.'!'(!,*+!-.<*+!/%:'()'+!/',!)<).,%!*=*8':'A!/'!D%8&*!=_P,>:*A! ,*!>()8%/.::>@(!/'!'+)'!)>=%!/'!&')%/%,%-<*!9A!*! )*,!'D':)%A!*+<!'+!*=8%P*/*!'(!$%(+'R%!/'!2'=*8)*&'()%A!j.()*!/'!`*:.,)*/!9!$%(+'R%!/'!d%P>'8(%!/'!:*/*!3(>;'8+>/*/B!1+)'!e':e%!=%('!/'!&*(>D>'+)%!,*!/aP>,!*8)>:.,*:>@(!/'!,*!'+)8.:).8*!.(>;'8+>)*8>*!E.'A!=%8!',!&%&'()%A!:%()>(_*! +>'(/%!;'8)>:*,A! />D>:.,)*(/%! ,%+! :*(*,'+!=*8*! ,*! :%%8/>(*:>@(!/%:'()'!9A!)*,!;'?! ,%!&S+! >&=%8)*()'A! ,*!+.='8;>+>@(!/',! )8*P*R%!/.8*()'!+.!8'*,>?*:>@(!G9!(%!)*()%! )8*+! +.! D>(*,>?*:>@(HB! 1+! /':>8A! E.'! '+)*&%+! *()'! /%+! :*8*+! /'! .(*! &>+&*!&%('/*0! =%8! .(*! =*8)'! )'('&%+! *E.',! D*&%+%! &a/>:%! G'(! (.'+)8%! 'R'&=,%! ',!/%:'()'H! E.'! *D>8&*! e*P'8! *:'8)*/%! '(! ',! />*-(@+)>:%A! '(! ,*! =8'+:8>=:>@(! /',!DS8&*:%!9!'(!,*!/%+>+!*/':.*/*Y!9!=%8!%)8*!)'('&%+!,*!;>+>@(!/',!=*:>'()'!G'(!'+)'!:*+%! (.'+)8%! *,.&(*/%! v)*,! ;'?! >(:,.+%! '(D'8&%! *()'! )*()*! >(:%(-8.'(:>*HA! E.'!/':,*8*! +'()>8+'! &*,! *! ='+*8! /'! ,*+! *D>8&*:>%('+! P'(';%,'()'+! /',! D*:.,)*)>;%B!C'-_(! ,*! >(D%8&*:>@(! E.'! *88%R*(! ,%+! /*)%+! *(*,>?*/%+A! ,%! +.:'/>/%! :%(! ,%+!+'&>(*8>%+!(%!8';>+)'!:.'8=%!/'!:*+%!*>+,*/%A!+>(%!E.'!>-.*,&'()'!+.:'/'!:%(!,*+!).)%8<*+!G\XA^buHA!&.9!=%:%!.)>,>?*/*+!+'-_(!(.'+)8%+!*,.&(%+!*!='+*8!/'!'+)*8!v>-.*,&'()'i!8':%->/*+!'(!,*!-.<*!/%:'()'B!7%8!,%!)*()%A!:*P8<*!>(D'8>8!E.'!*!='+*8!/'!'F>+)>8!.(!:*&P>%!DS:)>:%A!P>'(!=*8':>'8*!+'8!D.(/*&'()*,&'()'!+'&S()>:%!G9!'(!+.!D%8&*)%!>&=8'+%HA!=.'+!(%!&.'+)8*!',!>&=*:)%!'+='8*/%!/'+/'!',!&%&'()%!'(!E.'!,%+!*,.&(%+!:8.?*(!',!.&P8*,!E.'!,'+!+'=*8*!/',!=*+>,,%A!&%&'()%!'(!',!:.*,!',!*.,*!+'! :%(;>'8)'! '(! .(! f*-.R'8%! ('-8%h! '(! ',! E.'! :*P8<*! '+='8*8! /'! )%/%0! /'+/'! ',!:.&=,>&>'()%! /'! ,%! =.P,>:*/%! '(! ,*! -.<*! /%:'()'! e*+)*! )%/%! ,%! :%()8*8>%B!C.&a&%+,'!*!'+)*!+>).*:>@(!',!>(:.&=,>&>'()%!/'!,*!*/&>(>+)8*:>@(!=%8!8'/.:>8!,*+!8*)>%+! /'! *,.&(%+! G)*,! 9! :%&%! +'! '+)*P,':'! /'+/'! ',! =*:)%! /'! J%,%(>*HA! =%8!*:%(/>:>%(*8! ,*+!*.,*+A!=%8! D%8&*8!*,!=8%D'+%8*/%A!=%8!'+)*P,':'8!&':*(>+&%+!/'!:%()8%,!/'!,*!:*,>/*/!/',!=8%:'+%s!'):B!o!*T*/S&%+,'!.(!*.&'()%!8'*,!/'!,*!8*)>%!/'!*,.&(*/%A! .(! *:%(/>:>%(*&>'()%! =8')'(/>/*&'()'! -8*/.*,! /'! ,*+! *.,*+! :%(!'E.>=*&>'()%! v'(! %:*+>%('+i! *()>:.*/%A! .(*! /'+=8'%:.=*:>@(! *P+%,.)*! =%8! ,*!D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%! .(>;'8+>)*8>%! G+*,;%! /'! D%8&*! ;%,.()*8>*H! 9! .(*!*.+'(:>*! )%)*,! /',! :%()8%,! /'! ,*! :*,>/*/!/',! =8%:'+%! G='8%! +<! =8'%:.=*:>@(! Da88'*!=%8! ,*! :*,>/*/! /',! =8%/.:)%A! :%&%! +>! D.'+'(! ;*8>*P,'+! >(/'='(/>'()'+! '()8'! +<HB!j.()'! ',! ,':)%8! *&P%+! *8-.&'()%+! 9! %P)'(/8S! :%&%! 8'+.,)*/%! .(! +*P8%+%! :@:)',!E.'!',!-8*(!4.>+!J.T.',! ,,';*8<*!v!+>(!/./*i!*! ,*!-8*(!=*()*,,*0!.(>;'8+>/*/'+!/',!+>-,%!r5rA!=8%D'+%8'+!/',!rr!9!*,.&(%+!/',!rr5B!7*8*! (.'+)8%! 'E.>=%! /'! >(;'+)>-*:>@(A! 8'+.,)*! -8*;'! .(*! >/'*! E.'! (.'+)8%!=8%D'+%8*/%! /'(.(:>*! )S:>)*&'()'0! ,*! =8':>=>)*/*! >&=,*()*:>@(! /',! =8%:'+%! /'!*/':.*:>@(!*,!111C!9!,*!D*,)*!/'!8'D,'F>@(!+%P8'!',!&>+&%B!1(!&%&'()%+!:%&%!,%+!*:).*,&'()'!;>;>/%+A!'(!,%+!E.'!R.()%!:%(!d8':>*!=*8':>a8*&%+!'+)*8!*,!D>(*,!/'!.(*!,*8-*! ,>+)*! /'! =*<+'+! '(! =',>-8%! /'! P*(:*88%)*A! 8'+.,)*! 'F)8*T%! :%&=8%P*8! E.'! *!='+*8! /'! )%/%+! ,%+! 8':%8)'+A! '(! &*)'8>*! /'! :*,'(/*8>%! '/.:*)>;%! +<! '+)*&%+!

Page 101: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X"!

:.&=,>'(/%!(.'+)8*!>(:%8=%8*:>@(!*!,*!=*8!E.'!%)8%+!=*<+'+!E.'!':%(@&>:*&'()'!+<!e*(!;'(>/%!e*:>'(/%!+.+!/'P'8'+B!1+)%A! ,@->:*&'()'A!'(:>'88*! ,*+!'F=,>:*:>%('+!E.'! )%/%+! =%/'&%+! >&*->(*8A! '()8'! ,*+! :.*,'+! (.'+)8%+! =8%D'+%8'+! /'+)*:*(! ',!e':e%!/'!(%!e*P'8! )'(>/%!'(! :.'()*A! '(!*P+%,.)%A! *,! *,.&(*/%!=*8*!',!/>+'T%!/'!'+)%+! (.';%+! =,*('+! /'! '+)./>%B! C'-.8*&'()'! e'&%+! *+>+)>/%! *! .(*! %=%8).(>/*/!_(>:*!/'!:*&P>*8! ,%+!=,*('+!'/.:*)>;%+!/'!.(!=*<+B!c*,!;'?!(%!;%,;*&%+!*!8'=')>8!'+)*!%:*+>@(!e*+)*!/'()8%!/'!*,-.(%+!*T%+B!o!*!='+*8!/'!)%/%!',,%A!E.>'('+!e'&%+!='8&*(':>/%!'(!'+*!'+)8.:).8*!;'8)>:*,A!:%&%!.(!'+,*P@(!&S+!/'!'+)*!/aP>,!:*/'(*A!e'&%+! =%/>/%! :%&=8%P*8! E.'! ,%+! :8>)'8>%+! E.'! e*(! >&='8*/%! '(! ,*! (.';*!:%(D>-.8*:>@(!/'!*E.',,%+!)<).,%+!E.'!E.'8<*&%+!:*&P>*8!G)*,!;'?!=%8!'(:%()8*8,%+!,'R*(%+!*,!&.(/%!'&=8'+*8>*,A!*!,*+!+*,>/*+!=8%D'+>%(*,'+!8'*,'+A!*!,%+!(.';%+!8')%+!9!/'+*D<%+!'(.(:>*/%+!=%8!.(*!+%:>'/*/!/>->)*,HA!e*(!+>/%A!=8':>+*&'()'A! ,%+!/'! ,*!+%:>'/*/! *(*,@->:*A! *E.',,*! *()'8>%8! *! ,*! *:).*,B! $8>)'8>%+! E.'! (%! e*(! e':e%! +>(%!=8%88%-*8!,*!=8'+'(:>*!/',!&>+&%!;>8.+!'(/a&>:%!'F>+)'()'!e*+)*!',!+>-,%!=*+*/%!9!E.'A! :%&%! +'! /'+:8>P'! '(! *E.',,*! =',<:.,*! /'! Z>/,'9! C:%.)! GQ,>'(HA! e*! ='8;>;>/%!e*+)*!'+)'! +>-,%! :%&%!',!%$.)/%*3)")a+5%! =%8! )%/%+! :%(;>/*/%B! C@,%!*+<! +'!'F=,>:*!E.'!'(!,%+!)<).,%+!8',*:>%(*/%+!:%(!+*,>/*+!=8%D'+>%(*,'+!;>(:.,*/*+!v/>8':)*&'()'i!*! ,*! /%:'(:>*A! ,*+! &*)'8>*+! 8',*:>%(*/*+! :%(! ,*! />/S:)>:*! 9t%! ,*! =,*(>D>:*:>@(!G-8*(/'+! *+>-(*).8*+! ='(/>'()'+! /'! (.'+)8%! +>+)'&*! /'! '/.:*:>@(! )*()%! '(!78>&*8>*!:%&%!'(!C':.(/*8>*HA!+'!e*9*(!%8E.'+)*/%!/'+/'!.(*!/>+)8>P.:>@(!/'! ,*!:*8-*!e%8*8>*!(*:>/*!*!=*8)>8!/'!.(!8'=*8)%!>-.*,>)*8>%!'()8'!,*+!/>D'8'()'+!S8'*+!/'!:%(%:>&>'()%!'F>+)'()'+!'(!,*+!`*:.,)*/'+!/'!1/.:*:>@(A!/'+/'!',!'()'(/>&>'()%!/'!E.'!v+'-.8*&'()'i!8'=*8)>8!,*!)*8)*!*!=*8)'+!>-.*,'+!-'('8*8S!',!:%()'()%!/'!)%/%+!,%+!:%&'(+*,'+B!c*,!;'?!+'*!'+'!',!-8*(!'88%8A!9!(%+!'(:%()8'&%+!*()'!.(*!&'+*!'(!,*!E.'!e*9!.(%+!*!E.>'('+!,'+!+%P8*!:*+>!)%/*!,*!=%8:>@(A!%)8%+!E.'!:%(+>-.'(!+*:>*8!+.! *=')>)%! 9A! D>(*,&'()'A! %)8%+! E.'! P>'(! (':'+>)*8<*(! ;*8>*+! R%8(*/*+!>(>()'88.&=>/*+!=*8*!/*8!=%8!?*(R*/*!+.!>(-'+)*B!`>(*,&'()'A!E.'8'&%+!/'+)*:*8!E.'!,%+!/*)%+!*E.<!%P)'(>/%+!(%!+'!*,'R*(!(*/*!/'!,%+!=8'+'()*/%+!=%8!78a-'()!'(!',!*T%!"XX^B!$%&%!e'&%+!=%/>/%!:%&=8%P*8A! ,*+!&')%/%,%-<*+!.)>,>?*/*+!'(!1/.:*:>@(!C.='8>%8! GE.>(:'!*T%+!/'+=.a+HA! :%()>(_*(!+>'(/%! ,*+! &>+&*+A! *.(E.'! '(! />D'8'()'! %8/'(! /'! >&=%8)*(:>*! %A! )*,! ;'?A! /'!=8'+'(:>*,>/*/B! 1+)'! e':e%! /'P'8<*! e*:'8(%+! 8'D,'F>%(*8! +%P8'! E.a! :*&P>%+!'+)8.:).8*,'+! 9! :.,).8*,'+! e'&%+! E.'! +'-.>8! />+'T*(/%! 9A! =%+)'8>%8&'()'A!>&=,'&'()*(/%!=*8*!:%(+'-.>8!.(*!D%8&*:>@(!+.='8>%8!*/*=)*/*!*!,*+!(':'+>/*/'+!/'!,*!+%:>'/*/!*:).*,B!Q!='+*8!/'!,*!>(D%8&*:>@(!/'+=8'(/>/*!/'!(.'+)8%+!/*)%+A!'+!(.'+)8%!/'+'%!8':%8/*8!E.'!(%+!'(:%()8*&%+!*,!>(>:>%!/'!.(!>&=%8)*()'!='8>%/%!/'!:*&P>%!'(!,*!'+)8.:).8*!.(>;'8+>)*8>*B!1(!'+)'!+'()>/%A!/'P'&%+!)'('8!=8'+'()'!E.'!,%+!=8%:'+%+!/'!:*&P>%!:%(,,';*(!'+)*/>%+!/'!>(:'8)>/.&P8'!9!*&P>;*,'(:>*A!R.()%!:%(!&%&'()%+!/'!8'D,'F>@(!E.'!='8&>)*(!;%,;'8!*!D%:*,>?*8!,%+!%PR')>;%+!*!*,:*(?*8B!1+='8*&%+!E.'!',!,':)%8!=.'/*!+'-.>8!,*!e.',,*!/'!(.'+)8%+!=*+%+!=%8!'+)'!+'(/'8%A!9! '(:%()8*8(%+! (.';*&'()'! '(! .(! D.).8%! :'8:*(%! '(! ',! :.*,! =%/'8! %D8':'8!/>D'8'()'+!/*)%+!*,!8'+=':)%A!&.:e%!&S+!*&P>:>%+%+!9!8'=8'+'()*)>;%+!/',!=8%:'+%!/'!>&=,*()*:>@(!)%)*,!/'!,%+!(.';%+!-8*/%+!/'!1/.:*:>@(!5(D*()>,B!

Page 102: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! XV!

/(/.(%0+,-1,!

Q&P*++*A! $B! GVWW#HB! Q,-.(*+! =8'%:.=*:>%('+! />/S:)>:*+! 9! &')%/%,@->:*+! '(! ,*!'(+'T*?*! /'! ,>)'8*).8*! '(! :,*+'! /'! 14B! ;+/#".)* +&+$.5:2#$)* ,+* A#,B$.#$)* <8<@* kB!2>+=%(>P,'! '(0! e))=0ttOOOB'/.:*:>%(B'+t8'/','t8';>+)*gt$Q&P*++*B=/DB!$%(+.,)*/%0!Vg!/'!R.,>%!/'!VW"WB!2'! N>-.',A! NB! GVWW^H! G$%%8/BHB! S%,)&#,),+"* ,+* <2"+=)2>)* $+2.5),)"* +2* +&*,+")55%&&%* ,+* ?%63+.+2$#)"T* %5#+2.)$#%2+"* 3)5)* 35%6%/+5* +&* $)6M#%*6+.%,%&:'#$%*+2*+&*<"3)$#%*<-5%3+%*,+*<,-$)$#:2*D-3+5#%5B!78%9':)%!1QVWW^iW""gB!$%8(.A! JB! GVWW"HB! \#2,"* %9* ?V)2'+* #2* .V+* L+)$V#2'* !5%9+""#%2B! 7*8>+0! `8'(:e!U*)>%(*,!$%&&>++>%(!D%8!3U1C$MB!2'!N>-.',A!NB!GVWW#HB!S+.%,%&%'()"*,+*+2"+=)2>)*4*)35+2,#>)a+*3)5)*+&*,+")55%&&%*,+* $%63+.+2$#)"T* %5#+2.)$#%2+"* 3)5)* +&* 35%9+"%5),%* -2#/+5"#.)5#%* )2.+* +&* +"3)$#%*<-5%3+%*,+*<,-$)$#:2*D-3+5#%5B!N*/8>/0!1/>)%8>*,!Q,>*(?*B!1+)'P*(! ]B! GVWW^HB! <&* <"3)$#%* <-5%3+%* ,+* <,-$)$#:2* D-3+5#%5B! ]*,'(:>*0!7.P,>:*:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!7%,>)a:(>:*!/'!]*,'(:>*B!1+)';'A! jB!NB! GVWW[HB!8)*.+5$+5)*5+/%&-$#:2*+,-$).#/)0*8)*<,-$)$#:2*+2* &)*D%$#+,),*,+&*?%2%$#6#+2.%B!J*8:',%(*0!7*>/@+B!`'8(S(/'?! N*8:eA! QB! GVWW#HB! S+.%,%&%'()"* )$.#/)"* 3)5)* &)* 9%56)$#:2* ,+*$%63+.+2$#)"B!<,-$).#%*D#'&%*__N@*GHA![^i[#B!`'88'A! QB! jBA! 4@='?A! jB! QB! 9! $*88'T%A! QB! GVW"WHB! Q/*=)*:>@(! 9! /'+*88%,,%! /'! ,*!*+>-(*).8*!N%)%8'+!9!&SE.>(*+!/'! ,*! )>).,*:>@(!/'! 5(-'(>'8%!ca:(>:%!Q-8<:%,*!'(!5(/.+)8>*+!Q-8*8>*+!9!*,>&'()*8>*+!*()'!',!1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!;+/#".)* ,+* O%56)$#:2* +* N22%/)$#:2*<,-$).#/)*12#/+5"#.)5#)* P;<ON<A1R@* l! G[H! "\"i"^"B!`.,,*(A! NB! G"XX[HB! ?V)2'+* O%5$+"T* !5%M#2'* .V+* A+3.V"* %9* <,-$).#%2)&* ;+9%56B!4%(/8'+0!ce'!`*,&'8!78'++B!d*88%)'A! 2B! GVWWgHB! U.';%+! 8')%+! '/.:*)>;%+0! ',! &%/',%! /%:'()'! '(! ',! '+=*:>%!'.8%='%B!?%2.+C.%"*+,-$).#/%"@*IIA!V\#B!j%8P*A!jB!9!C*(&*8)<A!UB!G"XX#HB!<2"+=)5@*)35+2,+5*4*+/)&-)5T*-2*35%$+"%*,+*5+&)$#:2*$%2.#2-),)B!N*/8>/0!N1$B!6*,,>%>('(A! MB! GVW"WHB! 2'D>(>(-! :%&=*8>(-! -'('8>:! :%&=')'(:>*+! >(! L>-e'8!1/.:*)>%(B!<-5%3+)2*<,-$).#%2)&*;+"+)5$V*]%-52)&@*PYR!"A!^#i#gB!N%,>(*A! jB! '! 5,,S(A! UB! GVWWgHB! <,-$)5* 3)5)* &)* ,#/+5"#,),* +2* &)* +"$-+&)* )$.-)&T* -2)*+C3+5#+2$#)*35B$.#$)*,+*#2.+'5)$#:2*$-55#$-&)5B!NQ20!C';>,,*B!N.8>,,%A!7B! GVWWbHB!U.';*+! D%8&*+!/'! )8*P*R*8!'(! ,*!:,*+'0!&')%/%,%-<*+!*:)>;*+!9!:%,*P%8*)>;*+B! 1(! `B! J,*(:%! G2>8HB! <&* ,+")55%&&%* ,+* $%63+.+2$#)"* ,%$+2.+"* +2* &)*9%56)$#:2*,+&*35%9+"%5),%B!N*/8>/0!NB1B$i!$%,'::>@(!$%(%:>&>'()%!1/.:*)>;%B!!x.>(E.'8A!2B!GVWW[HB!{x.a!'+)%9!'+)./>*(/%|!{x.a!*=8'(/'8a!'(!'+)*!,'::>@(|!U-&)*,+*N22%/)$#:2*<,-$).#/)A!IGmA!"[i"^B!78a-'()A! ZB! G"XXWHB! 8)* 35+3)5).#%2* ,n-2* $%-5"B! N%()8a*,0! 1/>:>%('+! /'!,Ñ1:%,'7%,9)':e(>E.'!/'!N%()8a*,B!Z>))A! 4B! 9! C)'O*8)A! JB! GVW"WHB! 5((%:*)>;'! +)8*)'->'+! D%8! )'*:e>(-! Q(*)%&9! *(/!

Page 103: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X[!

7e9+>%,%-9B!L+$VL5+2,*PIRA!\"i\VB!Z%/8<-.'?! 5?E.>'8/%A! ZB! NÖB! GVWWgHB! 3(! &%/',%! /'! D%8&*:>@(! P*+*/%! '(! ,*+!:%&=')'(:>*+0!e*:>*!.(!(.';%!=*8*/>-&*!'(!,*!'(+'T*(?*!.(>;'8+>)*8>*B*?%2.+C.%"*+,-$).#/%"@*IIA!"["i"\gB!]*,,'R%A!NB!9!Q,D*-'&'A!NÖ!JB!GVWWXHB!Q(!>(+)8.&'()!D%8!)e'!';*,.*)>%(!%(!)'*:e>(-B!LV+*N2.+52).#%2)&*]%-52)&*%9*8+)52#2'@*Io!G[HA!"[bi"^WB!I*k'A! jB!2BA!29+)e'A!MB! 9!NR',+)*/A! CB! GVWWbHB!U'O!*(/!$e*(->(-!c'*:e'8!Z%,'+! >(!L>-e'8!1/.:*)>%(!>(!*!2>->)*,!Q-'B!<,-$).#%2)&*L+$V2%&%'4*p*D%$#+.4@*IQ!G"HA!\Wi^"B!Ie>)'(*8:kA! jB!IB! 9! 1,,>(-)%(A! QB! jB! GVWWXHB!N*)e'&*)>:+! +=':>*,>+)+Ñ! )'*:e>(-! *(/!,'*8(>(-!*P%.)!O8*:)>%(+B!LV+*]%-52)&*%9*S).V+6).#$"*)2,*D$#+2$+@*IIA!"WXi"V#B!!!

Page 104: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X\!

Page 105: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X^!

!!!!

!*6,.8,$(7&!)*!.,!3%2(6,$(7&!4,$(,!*.!,5+*&)(c,k*!)*!.%'!*'28)(,&2*'!)*!.%'!$($.%'!-%+3,2(6%'!)*!-%+3,$(7&!

5+%-*'(%&,.!! !

k:QB=<!k#!3:oKBLf>!'h>Jj=;!

2'=*8)*&'()%!/'!Na)%/%+!/'!5(;'+)>-*:>@(!9!2>*-(@+)>:%!'(!1/.:*:>@(B!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!

!!(&2+%)8$$(7&!

4*! `%8&*:>@(! 78%D'+>%(*,! e*! =*+*/%! /'! +'8! .(*! *,)'8(*)>;*! =*8*! *E.',,%+!'+)./>*()'+!E.'!(%!)'(<*(!(>;',!+.D>:>'()'!=*8*!:.8+*8! !P*:e>,,'8*)%A!*!:%(;'8)>8+'!'(!.(*!%=:>@(!/'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,>?*/%8*!/'!:*,>/*/!9!:%(!',';*/%+! <(/>:'+!/'!'&=,'*P>,>/*/B!2'P>/%!*!'+)*!';%,.:>@(!'(!,%+!_,)>&%+!*T%+A!,*!D%8&*!/'!*D8%()*8!,*+!/>D'8'()'+!+>).*:>%('+!/'!*=8'(/>?*R'!=%8!=*8)'!/'!,%+!'+)./>*()'+!/'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!'+)S!+>'(/%!%PR')%!/'!'+)./>%!'!>(;'+)>-*:>@(B!Q(*,>?*8!,*+!&%)>;*:>%('+!9!'+)8*)'->*+!E.'!.)>,>?*(!,%+!*,.&(%+t*+!=*8*!'+)./>*8!9!*=8'(/'8!(%+!;*!*!+'8!/'!-8*(!.)>,>/*/!*!,*!e%8*!/'!'+)*P,':'8!'+)8*)'->*+!/'!>()'8;'(:>@(!=*8*!:%(+'-.>8!:%(!',,%! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :*,>/*/! /',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+B! 2'+/'! '+)*!='8+=':)>;*!+.8-'!',!=8'+'()'!)8*P*R%!'(!',!E.'!;*&%+!*!.)>,>?*8!/%+!>(+)8.&'()%+A!',!:.'+)>%(*8>%!/'!=8%:'+%+!/'!'+)./>%!G$71iZiV`H!9!',!:.'+)>%(*8>%!/'!=8%:'+%+!/'!*=8'(/>?*R'! G$7QHA! ,%+! :.*,'+! '+)S(! %8>'()*/%+! *! '+)./>*()'+! /'! D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!:>:,%!+.='8>%8!9!/'!:>:,%!&'/>%A!8'+=':)>;*&'()'B!1(!'+)*!>(;'+)>-*:>@(!;*&%+! *! 8'*,>?*8! .(! *(S,>+>+! /'! ,*+! &%)>;*:>%('+A! '+)8*)'->*+! 9! '(D%E.'+! /'!*=8'(/>?*R'! E.'! '&=,'*(! ,%+! '+)./>*()'+! /'! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,A! '(! :>:,%+!D%8&*)>;%+!/'!*&P%+!-8*/%+B!1,! >(D%8&'! +'! '+)8.:).8*! '(!/%+!P,%E.'+A! .(!=8>&'8!P,%E.'! '(! ',! E.'! 8'*,>?*&%+!.(*! 8';>+>@(! )'@8>:*! +%P8'! ,%+! *+=':)%+! PS+>:%+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ,*! )'&S)>:*!*P%8/*/*A! '(! ,*! :.*,! R.+)>D>:*&%+! ,*! (':'+>/*/!/',! )8*P*R%! 8'*,>?*/%! 9! 8'*,>?*&%+!.(*!*&=,>*!8';>+>@(!/'!,*+!D.'()'+B!o!.(!+'-.(/%!P,%E.'A!,*!*=%8)*:>@(!'&=<8>:*A!'(!',! E.'! +'! *P%8/*(!&'/>*()'! .(! />+'T%! /'! >(;'+)>-*:>@(! :.*()>)*)>;%! /'+:8>=)>;%!.(*!+'8>'!/'!%PR')>;%+!'(!)%8(%!*! ,*!/'+:8>=:>@(!/'!,*+!'+)8*)'->*+!9!&%)>;*:>%('+!E.'!'&=,'*(!,%+!'+)./>*()'+!/'!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,B!!D#p!*.!'('2*3,!)*!-%+3,$(7&!5+%-*'(%&,.!*'5,b%.!

C'-_(! ,*!4'9!M8-S(>:*!VtVWW#!/'!'/.:*:>@(A!/',![!/'!&*9%A!=.P,>:*/*!'(!',!JM1!/',! \! /'!&*9%! /'! VWW#A! ,*! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,! '+)S! :%(+)>).>/*! =%8! /%+! :>:,%+!

Page 106: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! X#!

D%8&*)>;%+A! .(%! /'! -8*/%! &'/>%! 9! %)8%! /'! -8*/%! +.='8>%8! :%(! ,*! D>(*,>/*/! /'!=8'=*8*8!*! ,%+!*,.&(%+!9!*,.&(*+!=*8*!',!/'+'&='T%!:.*,>D>:*/%!/'! ,*+!/>;'8+*+!=8%D'+>%('+A!',!*::'+%!*,!'&=,'%!9!,*!=*8)>:>=*:>@(!*:)>;*!'(!,*!;>/*!+%:>*,A!:.,).8*,!9!':%(@&>:*B!1+)*!4'9!>()8%/.:'!.(*!&*9%8!D,'F>P>,>/*/!'(!',!*::'+%!*!,*!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,A! :%(! ,%! :.*,A! +'! '+)*P,':'(! />;'8+*+! :%('F>%('+! '()8'! ,*! '/.:*:>@(!-'('8*,!9!,*!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!:%&%!+'!=.'/'!'F)8*'8!/',!*('F%!5B!!1+!=%+>P,'!*::'/'8!*!,*!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,!+>(!)'('8!,%+!8'E.>+>)%+!*:*/a&>:%+!'+)*P,':>/%+A!9*!E.'!+'!e*!*8)>:.,*/%!.(*!=8.'P*!/'!*::'+%!=*8*!',!-8*/%!&'/>%!*!,%+!&*9%8'+!/'!"b!*T%+!9!%)8*!=*8*!',!*::'+%!*,!-8*/%!+.='8>%8!=*8*!,%+!&*9%8'+!/'!"X! *T%+! @! "g! *T%+! '(! :*+%! /'! =%+''8! ',! )<).,%! /'! )a:(>:%! 8',*:>%(*/%! :%(! ,*!'+=':>*,>/*/!*!:.8+*8B!1(!',!:*=<).,%!]A!*8)<:.,%![X!/'!,*!:>)*/*!4'9A!+'!'+)*P,':'(!,%+!+>-.>'()'+!=8>(:>=>%+!-'('8*,'+!/'!,*!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,0!!

4*!`B7!>(:,.9'!,*+!'(+'T*(?*+!=8%=>*+!/'!,*!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!>(>:>*,A!,*+!*::>%('+! /'! >(+'8:>@(! 9! 8'>(+'8:>@(! ,*P%8*,! /'! ,%+! )8*P*R*/%8'+A! *+<! :%&%! ,*+!%8>'()*/*+!*!,*!D%8&*:>@(!:%()>(.*!'(!,*+!'&=8'+*+A!E.'!='8&>)*(!,*!*/E.>+>:>@(!9!*:).*,>?*:>@(!='8&*('()'!/'!,*+!:%&=')'(:>*+!=8%D'+>%(*,'+B!!

4*!`B7!'(!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%A!)>'('!=%8!D>(*,>/*/!=8'=*8*8!*!,%+!*,.&(%+!9!,*+!*,.&(*+!=*8*! ,*!*:)>;>/*/!'(!.(!:*&=%!=8%D'+>%(*,!9! D*:>,>)*8!+.!*/*=)*:>@(!*!,*+!&%/>D>:*:>%('+!,*P%8*,'+!E.'!=.'/'(!=8%/.:>8+'!*!,%!,*8-%!/'!+.!;>/*A!*+<!:%&%!:%()8>P.>8!*!+.!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!*,!'R'8:>:>%!/'!.(*!:>./*/*(<*!/'&%:8S)>:*B!

4*!`B7!'(!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!:%&=8'(/'!.(!:%(R.()%!/'!:>:,%+!D%8&*)>;%+!:%(!.(*!%8-*(>?*:>@(!&%/.,*8A!/'!/.8*:>@(!;*8>*P,'!9!:%()'(>/%+!)'@8>:%i=8S:)>:%+!*/':.*/%+!*!,%+!/>;'8+%+!:*&=%+!=8%D'+>%(*,'+B!

4%+!:>:,%+! D%8&*)>;%+!+'8S(!/'!-8*/%!&'/>%!9!/'!-8*/%!+.='8>%8!9!'+)*8S(!8'D'8>/%+!*,!$*)S,%-%!U*:>%(*,!/'!$.*,>D>:*:>%('+!78%D'+>%(*,'+B!

4%+! '+)./>%+! /'! `B7B! 8'-.,*/%+! '(! '+)*! 4'9! =%/8S(! 8'*,>?*8+'! )*()%! '(! ,%+!:'()8%+! '/.:*)>;%+A! E.'! '(! ',,*! +'! 8'-.,*(A! :%&%! '(! ,%+! :'()8%+! >()'-8*/%+! 9! /'!8'D'8'(:>*!(*:>%(*,!*!,%+!E.'!+'!8'D>'8'!',!*8)<:.,%!""!/'!,*!4'9!M8-S(>:*!^tVWWVA!/'!"X!/'!R.(>%A!/'!,*+!$.*,>D>:*:>%('+!9!/'!,*!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,B!

1,!d%P>'8(%A!=8';>*!:%(+.,)*!*!,*+!$%&.(>/*/'+!Q.)@(%&*+A!'+)*P,':'8S!,*+!)>).,*:>%('+!:%88'+=%(/>'()'+!*!,%+!'+)./>%+!/'!`B7BA!*+<!:%&%!,%+!*+=':)%+!PS+>:%+!/',!:.88<:.,%!/'!:*/*!.(*!/'!',,*+B!!4*! '+)8.:).8*! /'! ,*! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,! '(! 1+=*T*! +'! />;>/'! '(! V#! D*&>,>*+!=8%D'+>%(*,'+!Gc*P,*!"H!9!/%+!-8*/%+!G&'/>%!9!+.='8>%8HB!

Page 107: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Xb!

!-,3(.(,'!5+%-*'(%&,.*'!

0+,)%!3*)(%!!

_!0+

,)%!'85*+(%+!

Q:)>;>/*/'+!D<+>:*+!9!/'=%8)>;*+B!Q/&>(>+)8*:>@(!9!-'+)>@(B!Q-8*8>*B!Q8)'+!-8SD>:*+B!Q8)'+!9!*8)'+*(<*+B!$%&'8:>%!9!&*8k')>(-B!1/>D>:*:>@(!9!%P8*!:>;>,B!1,':)8>:>/*/!9!',':)8@(>:*B!1('8-<*!9!*-.*B!`*P8>:*:>@(!&':S(>:*B!L%+)','8<*!9!).8>+&%B!5&*-'(!='8+%(*,B!5&*-'(!9!+%(>/%B!

5(/.+)8>*+!*,>&'()*8>*+B!5(/.+)8>*+!'F)8*:)>;*+B!5(D%8&S)>:*!9!:%&.(>:*:>%('+B!5(+)*,*:>@(!9!&*()'(>&>'()%B!N*/'8*A!&.'P,'!9!:%8:e%B!N*8<)>&%i='+E.'8*B!x.<&>:*B!C'-.8>/*/!9!&'/>%!*&P>'()'B!C'8;>:>%+!+%:>%:.,).8*,'+!*!,*!:%&.(>/*/B!C*(>/*/B!c'F)>,A!:%(D'::>@(!9!=>',B!c8*(+=%8)'!9!&*()'(>&>'()%!/'!;'e<:.,%+B!]>/8>%!9!:'8S&>:*B!

c*P,*!"Bi!`*&>,>*+!=8%D'+>%(*,'+!/'!,*!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,!! !Z'+.,)*! %P;>%! E.'A! >(/'='(/>'()'&'()'! /'! ,*! D*&>,>*! =8%D'+>%(*,! *! ,*! E.'! ,%+!'+)./>*()'+! =.'/*(! */+:8>P>8+'A! =*8*! =%/'8! ;*,%8*8! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /'! ,%+!*=8'(/>?*R'+!/'!,%+!&>+&%+!'+!(':'+*8>%!';*,.*8!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+!='8&>)>a(/%(%+!%P)'('8!.(*! >(D%8&*:>@(!:,*8>D>:*/%8*!'(! )%8(%!*! ,*+!'+)8*)'->*+! 9! &%)>;*:>%('+! E.'! &.';'(! *! />:e%+! '+)./>*()'+! *! *P%8/*8! /'! .(!/')'8&>(*/%!&%/%!+.+!+>).*:>%('+!/'!*=8'(/>?*R'B!!!M#p!!.%'!*&-%E8*'!)*!,5+*&)(c,k*!

4*!>(;'+)>-*:>@(!/',!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+!'+)S!+>'(/%!%PR')%!/'!'+)./>%!'!>(;'+)>-*:>@(! =%8! &_,)>=,'+! &%)>;%+A! =%8! .(! ,*/%A! ',! ',';*/%! (>;',! /'! D8*:*+%!'+:%,*8!E.'!'(!,%+!_,)>&%+!)>'&=%+!+'!e*!/')':)*/%!'(!,*!'/.:*:>@(!'(!-'('8*,A!9!',!<(/>:'! /'! *P*(/%(%! '+:%,*8! E.'! +'! '+)S! =8%/.:>'(/%! '(! ,%+! :>:,%+! D%8&*)>;%+B!2'+/'! ,*+! >(+)>).:>%('+! '/.:*)>;*+! +'! =,*()'*! :%&%! %PR')>;%! =8>%8>)*8>%! /'!>()'8;'(:>@(!%D8':'8!.(*!'/.:*:>@(!9!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!/'!:*,>/*/A!*/'&S+!/'!=,*)'*8! +%,.:>%('+! 8'*,'+! *! ,%+! =8%P,'&*+! /'! D8*:*+%! 9! *P*(/%(%A! *.(E.'! ,*+!8'D%8&*+! '/.:*)>;*+! 8'*,>?*/*+! /'+/'! ,%+! *T%+! %:e'()*! +>-.'(! +>(! /*8! .(*!8'+=.'+)*!+*)>+D*:)%8>*!*!'+)'!=8%P,'&*!G$*8*P*T*A!VWW\HB!!4*+! >((%;*:>%('+! =8%=.'+)*+! /'+/'! ',! 1+=*:>%! 1.8%='%! /'! 1/.:*:>@(! G111H!=8')'(/'(A!'()8'!%)8%+!%PR')>;%+A!=8%&%;'8!',!^)35+2,+5*)*)35+2,+57!/',!'+)./>*()'!9!D*:>,>)*8,'!,*!:%&=')'(:>*!%8>'()*/*!*,!*=8'(/>?*R'!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*A!'+!=%8!',,%!E.'!+'!R.+)>D>:*!.(*!*&=,>*!>(;'+)>-*:>@(!'(!)%8(%!*!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+!/'!,%+!:>:,%+!D%8&*)>;%+!/'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,B!$%(!',!=8'+'()'!)8*P*R%!>()8%/.:>&%+!.(%+!P8';'+!*=.()'+!/'!,*+!/>8':)8>:'+!E.'!=%/8<*(!%8>'()*8!.(*!>(;'+)>-*:>@(!&.:e%!&S+!*&=,>*!9!'Fe*.+)>;*!+%P8'!'+)*!)'&S)>:*B!!1,! )a8&>(%! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! G*==8%*:e'+! )%! ,'*8(>(-H! D.'! *:.T*/%!>(>:>*,&'()'!=%8!N*8)%(!9!CÜ,Rá!=*8*!8'D'8>8+'!*!,*!*/*=)*:>@(!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/'!'+)./>%!E.'!8'*,>?*(!,%+!*,.&(%+t*+!=*8*!*D8%()*8!,*+!/>;'8+*+!)*8'*+!*!,%!,*8-%!/'!

Page 108: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Xg!

+.!;>/*!/'!'+)./>*()'+B!1()O>+),'!9!Z*&+/'(!G"Xg[H!=,*()'*(!',!'(D%E.'!/'!*=8'(/>?*R'!:%&%!.(*!D%8&*!/'! *P%8/*8! ',! :%()'(>/%! /',! *=8'(/>?*R'! :%(+':.'(:>*! /'! ,*! >()'(:>@(! =*8)>:.,*8!E.'!)'(-*!',!'+)./>*()'!'(!',,%B!1,! '(D%E.'! /'! *=8'(/>?*R'! +'! e*! /'D>(>/%! :%&%! ',! =8%:'+%! /'! *=8'(/>?*R'! E.'!'&'8-'! /'! ,*+! ='8:'=:>%('+! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! )>'('(! /'! ,*! )*8'*! *:*/a&>:*A!>(D,.>/*! =%8! +.+! :*8*:)'8<+)>:*+! /'! )>=%! ='8+%(*,! 9! /',! :%()'F)%! '/.:*)>;%! GJ>--+A!"XggHA! ='8%! ,*! >()'8*::>@(!/'! ','&'()%+! ='8+%(*,'+! '! >(+)>).:>%(*,'+! /')'8&>(*(!,%+!)>=%+!/'!'(D%E.'!/'!*=8'(/>?*R'!*/%=)*/%+!=%8!,%+!'+)./>*()'+!=*8*!+.='8*8!,*+!/'&*(/*+! *:*/a&>:*+! +%,>:>)*/*+! =%8! ,*! >(+)>).:>@(! '/.:*)>;*! GL'8(S(/'?! 7>(*A!"XX[Y!!L'8(S(/'?!7>(*A!d*8:<*!C*(?!9!N*E.>,@(!CS(:e'?A!VWWWY!N*E.>,@(!CS(:e'?A!VW"WHB!L*:>*! ',! *T%! "Xb#A! ,*+! >(;'+)>-*:>%('+! />8>->/*+! =%8! N*8)%(! 9! CÜ,Rá! G"Xb#*A! PH!:%(+>+)<*(! '(! ',! *(S,>+>+! /'! ,%+! *+=':)%+! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! :%(+>/'8*P*(! &S+!>&=%8)*()'+!*,! ,''8!.(!*8)<:.,%!/'! >(;'+)>-*:>@(B!Q!=*8)>8!/'!'+)*+! >(;'+)>-*:>%('+!+'! .)>,>?*P*! ',! )a8&>(%! '(D%E.'! =8%D.(/%A! =*8*! 8'D'8>8+'! *! ,%+! '+)./>*()'+! E.'!)'(/<*(!*!P.+:*8!',!+>-(>D>:*/%!/',!*8)<:.,%!'F*&>(*(/%!,%+!*8-.&'()%+!/',!*.)%8A!'(!',!+>-(>D>:*/%!/'! ,%!E.'!*=8'(/<*(A!9!=%8!%)8%! ,*/%A!',!'(D%E.'!+.='8D>:>*,!=*8*!8'D'8>8+'! *! *E.',,%+! '+)./>*()'+! E.'! )8*)*P*(! /'! &'&%8>?*8! ,*! >(D%8&*:>@(! E.'!:%(+>/'8*8*(!>&=%8)*()'!'(!,.-*8!/'!P.+:*8!',!+>-(>D>:*/%!-,%P*,!/',!*8)<:.,%B!2.8*()'! ,%+! _,)>&%+! ;'>()>:>(:%! *T%+A! ,*+! >(;'+)>-*:>%('+! +%P8'! '(D%E.'+! /'!*=8'(/>?*R'! e*(! /*/%! ,.-*8! *! .(! :%(R.()%! /'! '+)./>%+A! '+=':>*,&'()'! '(! d8*(!J8')*T*A! C.':>*! 9! Q.+)8*,>*A! 9! *! .(! :%8=.+! /'! >(;'+)>-*:>@(! /'(%&>(*/%! CQ4!GC)./'()!Q==8%*:e'+! )%!4'*8(>(-HB!1+)'!S8'*!/'! >(;'+)>-*:>@(!:%&P>(*!',!'+)./>%!/',! :%()'F)%! '/.:*)>;%A! ,*! ='8:'=:>@(! /'! ,%+! '+)./>*()'+! 9! ,*! &')%/%,%-<*! /'! ,*!=+>:%,%-<*! :%-(>)>;*B! 1,! >(D%8&'! D.-,+2.* U335%)$V+"* .%* 8+)52#2'* GM$21A! VWW[H!:%(:,.9'! :%(! ,*! /'&%+)8*:>@(! '&=<8>:*! /'! ,*+! 8',*:>%('+! '()8'! ,%+! '(D%E.'+! /'!*=8'(/>?*R'! 9! 8'+.,)*/%+! *:*/a&>:%+! '(! ,%+! =*<+'+! /'! ,*! M$21A! *! ='+*8! /'! ,*+!/>D'8'(:>*+! :.,).8*,'+! 9! /'! ,%+! />D'8'()'+! +>+)'&*+! '/.:*)>;%+A! '+! =%8! ',,%! E.'!:%(+>/'8*&%+! E.'! ,*+! 8'D%8&*+! '/.:*)>;*+! /'P'(! 8'%8>'()*8! ,%+! +>+)'&*+!'/.:*)>;%+! =*8*! E.'! ',! =8%D'+%8*/%! D%8&'! *! ,%+! '+)./>*()'+! =*8*! */%=)*8!/')'8&>(*/*+! '+)8*)'->*+! /'! *=8'(/>?*R'! E.'A! :%(! .(*! =8S:)>:*! */':.*/*A! +'!)8*(+D%8&*8S(! '(! e*P>,>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'B! 1+)'! =,*)'*&>'()%! 8'E.>'8'! E.'! ,*!D%8&*:>@(! '(! e*P>,>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'! +'! >()'-8'(! /'()8%! /'! ,%+! :%()'(>/%+!)8*(+;'8+*,'+!/'!,*+!S8'*+!/'!:%(%:>&>'()%!>(:,.>/*+!'(!:.*,E.>'8!(>;',!'/.:*)>;%B!`*;%8':>'(/%A!D>(*,&'()'A!,*!&%/>D>:*:>@(!/'!,*+!'+)8*)'->*+!9!&%)>;*:>%('+!/'!,%+!'+)./>*()'+A! %! ,%! E.'! '+! ,%! &>+&%A! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! *=8'(/*(! *! */*=)*8! +.+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!*!,*+!/'&*(/*+!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!'/.:*)>;*+B!1,! :%(:'=)%! /'! '(D%E.'! >&=,>:*! ','&'()%+! ='8+%(*,'+! '! >(+)>).:>%(*,'+! E.'! *,!>()'8*::>%(*8! /')'8&>(*(! ',! )>=%! /'! '(D%E.'! /'! *=8'(/>?*R'! */%=)*/%! =%8! ',!'+)./>*()'! GL'8(S(/'?! 7>(*A! "XX[A! VWW^HB! 4%+! '(D%E.'+! /'+:8>P'(! :@&%! +'!8',*:>%(*(! ,%+! '+)./>*()'+! :%(! ,*! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'B! C%(! =8%:'+%+! E.'!'&'8-'(! /'! ,*! ='8:'=:>@(! >(/>;>/.*,! ! E.'! :*/*! '+)./>*()'! )>'('! /'! ,*! )*8'*!*:*/a&>:*A!>(D,.>/%!=%8!',!:%()'F)%!/'!,*!'(+'T*(?*B!1,!&%/',%![7!/'!*=8'(/>?*R'A!/'+:8>P'! ,*+! )8'+! />&'(+>%('+! E.'! 8',*:>%(*(! 9! 'F=,>:*(! ,%+! '(D%E.'+! 9! +.!>(D,.'(:>*!'(!,*!:*,>/*/!9!8'+.,)*/%+!/',!*=8'(/>?*R'B!!

Page 109: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! XX!

M#D#p!*.!3%)*.%!"5!)*!,5+*&)(c,k*!

1,!*=8'(/>?*R'!:%&%!*+=':)%!&.,)>/>+:>=,>(*8!9!&.,)>8',*:>%(*,!(%!)>'('!,.-*8!'(!',!;*:<%A! +>(%! E.'! '+)S! :%&=.'+)%! /'! .(*+! ;*8>*P,'+! <()>&*&'()'! ,>-*/*+! E.'! +'!*=,>:*(! '(! .(! &%&'()%! 9! *()'! .(*! /'&*(/*! '+=':<D>:*B! 2.(k>(! 9! J>/,'! G"Xb\H!'+)*P,':>'8%(! .(! &%/',%! E.'! /'+:8>P<*! ',! =8%:'+%! /'! *=8'(/>?*R'! 9! ',!D.(:>%(*&>'()%!/',!*.,*!'(!)8'+!D*+'+!/>D'8'()'+!G=8'+*->%A!=8%:'+%!9!=8%/.:)%H0!! 4*!;*8>*P,'!A<=@:PBC!+'!8'D>'8'!*!,%+!*+=':)%+!:%()'F).*,'+!G/',!'+)./>*()'!9!/'! ,*! '(+'T*(?*H! =8';>%+! *! ,*! *::>@(! '/.:*)>;*B! Ç+)*! >(D,.9'! +%P8'! ,*! ;*8>*P,'!=8%:'+%B!! 4*!;*8>*P,'!A<CJ=@C!+'!8'D>'8'!*!,*!/>(S&>:*!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!!E.'!+'!*=,>:*!/.8*()'!,*!>()'8*::>@(!'(!',!*.,*!9!E.'!/*!,.-*8!*!,*!D*+'!/'!=8%/.:)%B!! 4*!;*8>*P,'!A<C?KJHC!'+!',!8'+.,)*/%!*:*/a&>:%A!E.'/*(/%!:%(/>:>%(*/*!*!,*!>()'8*::>@(!'()8'!,*!;*8>*P,'!=8'+*->%!9!=8%/.:)%B!!QT%+!&S+!)*8/'A!J>--+!G"Xgb*A!"XX[*H!D%8&.,@!',!N%/',%!d'('8*,!/'!Q=8'(/>?*R'!GN%/',%! [7H! E.'! 8'=8'+'()*! ,*! ='8+=':)>;*! /'! ,%+! '+)./>*()'+! '(! ',! =8%:'+%! /'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'B! 1,!&%/',%! [7! /'! J>--+! G`>-.8*! "H! 8'=8'+'()*! .(! +>+)'&*!D%8&*/%!=%8![!:%&=%('()'+!=8>(:>=*,'+!E.'!:%&>'(?*(!=%8!,*!,')8*!f7h0!78'+*->%A!78%:'+%!9!78%/.:)%B!1+)'!&%/',%!:%()'&=,*!,*+!:*8*:)'8<+)>:*+!/',!'+)./>*()'!9!',!:%()'F)%! /'! '(+'T*(?*! G;*8>*P,'+! /'! 78'+*->%HA! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'!G;*8>*P,'+! /'! 78%:'+%H! 9! ,%+! 8'+.,)*/%+! /',! *=8'(/>?*R'! G;*8>*P,'+! /'! 78%/.:)%HB!4%+! )8'+! :%&=%('()'+! /',! &%/',%! )>'(/'(! *! '+)*8! 'E.>,>P8*/%+! =%8! ,%! E.'! .(!:*&P>%!'(!*,-.(%!/'!',,%+!>(D,.9'!'(!,*!'+)*P>,>/*/!/',!+>+)'&*B!!4%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!=.'/'(!>()'8=8')*8+'!/'!/>+)>()*!&*('8*!+'-_(!,*!D*+'!/',!&%/',%0!!" ,!>BQ=L!?=!A<=@:PBC!=.'/'(!/'+:8>P>8!:@&%!/>D>'8'(!,%+!>(/>;>/.%+!/'()8%!/'! .(! :%()'F)%! /'! '(+'T*(?*! '+=':<D>:%! G'(D%E.'! =8'D'8>/%HB! 1,! D*:)%8! =8'+*->%!'F>+)'! =8';>*&'()'! *,! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! '! >(:,.9'! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+! >(/>;>/.*,'+! /'! ,%+! '+)./>*()'+! E.'! ,,'-*(! *,! :'()8%! :%(! .(*+!/')'8&>(*/*+!:%&=')'(:>*+!:%-(>)>;*+A!:%(%:>&>'()%+!=8';>%+A!&%)>;*:>@(!=*8*!',!'+)./>%s! 9! ,%+! *+=':)%+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ',! :%()'F)%! /'! ,*! '(+'T*(?*A! :%&%! ,*!:.,).8*! '/.:*)>;*! /'! ,*! >(+)>).:>@(A! &a)%/%+! /'! '(+'T*(?*A! 'F='8>'(:>*! /'! ,%+!/%:'()'+!GZ*&+/'(A!"XggHB!" ,! >BQ=L! ?=! A<CJ=@C! =.'/'(! /'+:8>P>8! :@&%! +'! &*('R*(! ,*+! )*8'*+!'+=':<D>:*+! G'(D%E.'!'(!=8%:'+%HB! 1+)*! ;*8>*P,'! +'! 8'D>'8'! *,! :%&=,'R%! '()8*&*/%!/',!*=8'(/>?*R'A!',!:.*,!'+)S!>()'-8*/%!=%8!,*!&%)>;*:>@(!9!'+)8*)'->*+!E.'!'&=,'*(!,%+! '+)./>*()'+! '(! ',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'B! 4*! &%)>;*:>@(! 9!'+)8*)'->*+! .)>,>?*/*+! +'! *-8.=*(! '(! D.(:>@(! /'! ,%+! )8'+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'!G+.='8D>:>*,A!=8%D.(/%!9!/'!*,)%!8'(/>&>'()%H!E.'!'(!,*!*:).*,>/*/!+'!e*(!8'/.:>/%!*!/%+A!+.='8D>:>*,!9!=8%D.(/%B!" ,!>BQ=L!?=!A<C?KJHC!=.'/'(!/'+:8>P>8! :@&%! ,%+! :%()'F)%+!/'!*=8'(/>?*R'!=.'/'(! />D'8>8! .(%! /'! %)8%! G'(D%E.'! :%()'F).*,HB! 1+)*! ;*8>*P,'! '+! /'='(/>'()'! 9!'+)S!:%(/>:>%(*/*!=%8!,*+!;*8>*P,'+!/'!=8'+*->%!9!=8%:'+%!E.'!8',*:>%(*(!,*!)*8'*!/'!*=8'(/>?*R'!:%(!',!'(D%E.'!9!',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%!GJ>--+A!"XgXHB!

Page 110: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "WW!

!`>-.8*!"Bi!N%/',%![7!/'!*=8'(/>?*R'!GJ>--+A!"XX[PA!"XX#H!

!3%)*.%!"5!)*!,5+*&)(c,k*!*'$%.,+!

ESTUDIANTE.* Conocimiento previo* Habilidades* Modos preferentes de aprender* Valores, expectativas

CONTEXTO DOCENTE.* Currículum* Métodos de enseñanza* Ambiente de clase* Evaluación

PRESAGIO

PROCESAMIENTODE LA TAREA

NATURALEZA DEL RENDIMIENTO

EstructuraDetalle

PRODUCTOPROCESO

Percepcionesdel estudiante

Percepcionesdel profesor

Meta-aprendizaje

Meta-enseñanza

Efecto directo(e.g. habilidad)

Efecto directo(e.g. tiempo)

Feed-back

Feed-back

Feed-back

Feed-back

!!!M#M#p!.,!3%2(6,$(7&!*&!*.!,5+*&)(c,k*!

1,! )a8&>(%!6%.#/)$#:2* )>'('! +.! %8>-'(! '(! ,*! =*,*P8*! ,*)>(*! f&%).+h! E.'! +>-(>D>:*!&%;>&>'()%!9!8'D'8>/%!*,!e%&P8'A!*->)*:>@(!/',!'+=<8>).!9!+*:./>/*A!'+!=%8!)*()%A!.(!:%(+)8.:)%! e>=%)a)>:%! .+*/%! =*8*! 'F=,>:*8! ',! >(>:>%A! />8'::>@(A! >()'(+>/*/! 9!='8+>+)'(:>*!/'!,*!:%(/.:)*!/>8>->/*!e*:>*!.(!%PR')>;%!Gd%%/!9!J8%=e9A!"XXWHB!7')8>!G"XX"H!+'!8'D>8>@!*!,*!&%)>;*:>@(!:%&%!',!)a8&>(%!E.'!+'!=.'/'!.)>,>?*8!=*8*!'F=,>:*8!,*+!/>D'8'(:>*+!'(!,*!>()'(+>/*/!/'!,*!:%(/.:)*A!'+!/':>8A!E.'!*!&S+!(>;',!/'!&%)>;*:>@(!&S+!(>;',!/'!>()'(+>/*/!'(!,*!:%(/.:)*B!4*! &%)>;*:>@(! '+! ',! &%)%8! E.'! &.';'! )%/*! :%(/.:)*A! ,%! E.'! ='8&>)'! =8%;%:*8!:*&P>%+! )*()%!*!(>;',! '+:%,*8! :%&%!'(! ,*!;>/*!'(!-'('8*,B!7'8%!',!&*8:%! )'@8>:%i'F=,>:*)>;%!/'!:@&%!+'!=8%/.:'!,*!&%)>;*:>@(A!E.a!;*8>*P,'+! ,*!/')'8&>(*(A!:@&%!+'!=.'/'!&'R%8*8!/'+/'! ,*!=8S:)>:*!/%:'()'s!+%(!:.'+)>%('+!E.'!/'='(/'(!/'! ,*!:%(:'=).*,>?*:>@(!)'@8>:*!E.'!+'!*/%=)'B!Q!='+*8!/'!,*+!/>+:8'=*(:>*+!'F>+)'()'+!'(!,*+! )'%8<*+! /'! ,*! &%)>;*:>@(A! ,*! &*9%8<*! /'! ,%+! '+=':>*,>+)*+! :%>(:>/'(! '(! ,*!/'D>(>:>@(!/'!&%)>;*:>@(!:%&%!',!:%(R.()%!/'!=8%:'+%+!>&=,>:*/%+!'(!,*!*:)>;*:>@(A!/>8'::>@(!9!='8+>+)'(:>*!/'!,*!:%(/.:)*!GJ',)8S(A!"XX[*Y!N:$,',,*(/A!"XgXY!'):BHB!4*! &%)>;*:>@(A! +'-_(! 2'! 4*! `.'()'! 9! j.+)>:>*! GVWW\HA! '+! .(*! ;*8>*P,'! &.9!>&=%8)*()'!9*!E.'!(%!e*9!.(!&%/',%!/'!*=8'(/>?*R'!E.'!(%!>(:%8=%8'!.(*!)'%8<*!/'!,*!&%)>;*:>@(!+'*!>&=,<:>)*!%!'F=,<:>)*&'()'B!!c8*+,*/S(/%(%+!*,!:%()'F)%!'+:%,*8!9!)'(>'(/%!'(!:.'()*!',!:*8S:)'8!>()'(:>%(*,!/'!,*! :%(/.:)*! e.&*(*A! '+! ';>/'()'! E.'! ,*+! *:)>)./'+A! ='8:'=:>%('+A! 'F=':)*)>;*+! 9!8'=8'+'()*:>%('+!E.'!)'(-*!',!'+)./>*()'!/'!+<!&>+&%A!/'!,*!)*8'*!*!8'*,>?*8!9!/'!,*+!&')*+!E.'!=8')'(/'!*,:*(?*8!:%(+)>).9'(!D*:)%8'+!E.'!-.<*(!9!/>8>-'(!,*!:%(/.:)*!/',!'+)./>*()'!'(!',!S&P>)%!*:*/a&>:%B!7'8%!)*&P>a(!e*9!E.'!)'('8!'(!:.'()*!,*+!;*8>*P,'+! 'F)'8(*+! =8%:'/'()'+! /',! :%()'F)%! '(! ',! E.'! +'! /'+'(;.',;'(! ,%+!

Page 111: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W"!

'+)./>*()'+A!*+=':)%!E.'!,'+!>(D,.9'B!C>! *(*,>?*&%+! ,*+! =8>(:>=*,'+! )'%8<*+! +%P8'! &%)>;*:>@(A! )'%8<*! *)8>P.:>%(*,! /'! ,*!&%)>;*:>@(! /'! ,%-8%! /'!I'>('8A! )'%8<*! /'! ,*+!&')*+! /'! *=8'(/>?*R'! /'!2O':kA! ,*!)'%8<*!/'!U>:e%,,+A!'):B!Gd*8:<*!9!2%&a(':eA!VWW^HA!+%(!,*+!;*8>*P,'+!='8+%(*,'+!,*+!E.'! ;*(! *! /')'8&>(*8A! '(! -8*(!&'/>/*A! ,*! &%)>;*:>@(! '+:%,*8A! +>'(/%! 8'D'8'(:>*!%P,>-*/*!/'!)%/%!=8%D'+%8!E.'!/'+''!>(:>/>8!'(!,*!&%)>;*:>@(!/'!+.+!'+)./>*()'+0!

*L! :KHCJC>J=AHC! '+! ',! 8'+.,)*/%! /'! .(! =8%:'+%! /'! *(S,>+>+A! ;*,%8*:>@(! '!>()'-8*:>@(! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! /'8>;*/*! /'! ,*! =8%=>*! 'F='8>'(:>*! 9! /'! ,*!8')8%*,>&'()*:>@(! /'! ,%+! %)8%+! +>-(>D>:*)>;%+! :%&%! :%&=*T'8%+A! =*/8'+! 9!=8%D'+%8'+B!C'!8'-.,*!,*!:%(/.:)*!&'/>*()'!.(!=8%:'+%!/'!*.)%';*,.*:>@(!/'!&%/%!E.'! ',! :%&=%8)*&>'()%! /'! .(! '+)./>*()'! '(! .(! &%&'()%! /')'8&>(*/%! '+)S!:%(/>:>%(*/%!=%8!',!*.)%:%(:'=)%B!

.C@! A:H<C>=@! ?=! :H<BdKJBf>! J:K@:L! '+)S(! /')'8&>(*/%+! .+.*,&'()'! =%8!,*+!:%(+':.'(:>*+!*D':)>;%i'&%:>%(*,'+!/'8>;*/*+!/'!,*!8'*,>?*:>@(!/'!,*!)*8'*A!*+<!:%&%!/'!,%+!aF>)%+!9!D8*:*+%+!%P)'(>/%+!/'!,*!&>+&*B!

.:@! W=H:@! ?=! :A<=>?B;:i=! +%(! ,%+! %PR')>;%+! E.'! =8')'(/'! :%(+'-.>8! ',!'+)./>*()'A!/'='(/>'(/%!/'!',,*+!*=*8':'(!&%/%+!/>D'8'()'+!/'!*D8%()*8!,*+!)*8'*+!*:*/a&>:*+!9!/>+)>()%+!=*)8%('+!&%)>;*:>%(*,'+B!!!Q,-.(%+! *.)%8'+! />+)>(-.'(! '()8'! &')*+! /'! *=8'(/>?*R'! 9! &')*+! /'! 'R':.:>@(! %!8'(/>&>'()%! G1,,>%)! 9! 2O':kA! "XggHB! 1+! =%8! ',,%! E.'! +'! '+)*P,'(! /%+! )>=%+! P>'(!/>D'8'(:>*/%+!/'!&%)>;*:>@(A!,*!>()8<(+':*!9!,*!'F)8<(+':*B!1+)*+!&%)>;*:>%('+!;*(!*!'+)*8! <()>&*&'()'! 8',*:>%(*/*+! :%(! ',! .+%! =8'D'8'()'! /'! .(*+! /')'8&>(*/*+!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'A!E.'!*!+.!;'?!:%(/>:>%(*8S(!',!'(D%E.'!/'!*=8'(/>?*R'A!9!=%8!'(/'A!,%+!8'+.,)*/%+!*:*/a&>:%+!/'!,%+!'+)./>*()'+!'()'(/>/%+!'(!)a8&>(%+!/'!8'(/>&>'()%!'+:%,*8B!!M#M#D#p!3%2(6,$(7&!(&2+1&'*$,!

4*! &%)>;*:>@(! >()8<(+':*! +'! /'D>('! :%&%! *E.',,*! &%)>;*:>@(! E.'! =8%:'/'! /',!=8%=>%! +.R')%A! E.'! '+)S! P*R%! +.! :%()8%,! 9! )>'('! :*=*:>/*/! =*8*! *.)%i8'D%8?*8+'B!!N*+,%OA! '(! +.+! >(;'+)>-*:>%('+! /'! &%)>;*:>@(A! :%(+>/'8*! E.'! +>! ',! +'8! e.&*(%!+*)>+D*:'! +.+! (':'+>/*/'+! =8>&*8>*+! GP>%,@->:*+A! +'-.8>/*/! 9! ='8)'('(:>*H! 9! +.+!(':'+>/*/'+! +':.(/*8>*+! G8':%(%:>&>'()%! 9! '+)>&*H! ,,'-*! *! ,*! *.)%88'*,>?*:>@(!='8+%(*,A! E.'! '+! ,%! E.'! 8'*,&'()'! P.+:*(! ,*+! ='8+%(*+! :%(! &*9%8! (>;',! /'!&%)>;*:>@(!>()8<(+':*B!4*! &%)>;*:>@(! >()8<(+':*! +'! e*! '+)./>*/%! *&=,>*&'()'! =%8! ,%+! =+>:@,%-%+!'/.:*)>;%+!/'+/'!,%+!*T%+!"XbWA!'(:%()8*(/%!E.'!/>:e*!&%)>;*:>@(!!'+)S!*+%:>*/*!:%(!*,)%+!,%-8%+!'/.:*)>;%+!=%8!=*8)'!/'!,%+!'+)./>*()'+B!4*!&%)>;*:>@(!>()8<(+':*!+'!-'('8*!'(!&.:e%+!>(/>;>/.%+!*)8*</%+!=%8!',!>()'8a+!'(!:%(%:'8!',!&.(/%!%!'F=,>:*8! D'(@&'(%+B!1,!aF>)%!'(! ,*!+.='8*:>@(!/'! ,%+!8')%+!'+!.(%! /'! ,%+! >(-8'/>'()'+! =8>(:>=*,'+! /'! ,*!&%)>;*:>@(! >()8<(+':*A! :%(! ,%! :.*,! '+)S!&.9!,>-*/*!*,!'(D%E.'!=8%D.(/%!/'!*=8'(/>?*R'!9!*!.(*!f%8>'()*:>@(!:%&=')>)>;*!/'!*.)%+.='8*:>@(h!/',!'(D%E.'!/'!*,)%!8'(/>&>'()%B!!

Page 112: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "WV!

M#M#M#p!3%2(6,$(7&!*U2+1&'*$,!

4*!&%)>;*:>@(!'F)8<(+':*!+'!/'D>('!:%&%!%=.'+)*!*!,*!>()8<(+':*A!:%&%!*E.',,*!E.'!=8%:'/'! /'! D.'8*! 9! E.'! :%(/.:'! *! ,*! 'R':.:>@(! /'! ,*! )*8'*B! c%/*+! ,*+! :,*+'+! /'!'&%:>%('+! 8',*:>%(*/*+! :%(! 8'+.,)*/%+! +'! *+.&'! E.'! >(D,.9'(! '(! ,*! &%)>;*:>@(!'F)8<(+':*!e*:>*!,*+!)*8'*+B!7*8*! Ck>(('8! G"X\gH! +@,%! ,*+! :%(/>:>%('+! 'F)'8(*+! *,! %8-*(>+&%! 8'D.'8?*(! %!'F)>(-.'(! ,*! :%(/.:)*B! 4*! :%(/.:)*! =.'/'! )'('8! ,.-*8! '(! )a8&>(%+! /'! 8'D.'8?%!=%+>)>;%! G8':%&='(+*H! %! /'! 8'D.'8?%! ('-*)>;%! G:*+)>-%+HB! 4%+! 8'D.'8?%+! =%+>)>;%+!*T*/'(!*,-%!*!,*!+>).*:>@(!'F>+)'()'!9!,%+!8'D.'8?%+!('-*)>;%+!',>&>(*(!*,-%!/'!.(*!+>).*:>@(!/')'8&>(*/*B!!1(! ',! :%()'F)%! '/.:*)>;%A! Ck>(('8! /'D'(/<*! E.'! ',! .+%! /'! ,*+! 8':%&='(+*+! 9!8'D.'8?%+!=%+>)>;%+!/'!,*!:%(/.:)*!:%88':)*!'8*A!='/*-@->:*&'()'A!&S+!'D>:*?!E.'!.)>,>?*8!',!:*+)>-%!=*8*!)8*)*8!/'!:*&P>*8!.(*!:%(/.:)*!(%!/'+'*/*B!QT%+!&S+!)*8/'A!'(!>(;'+)>-*:>%('+!8',*:>%(*/*+!:%(!',!*=8'(/>?*R'A!+'!/'&%+)8@!E.'!,*!*=,>:*:>@(!/'!8'D.'8?%+!=%+>)>;%+!D%&'()*!',!'(D%E.'!+.='8D>:>*,!/'!*=8'(/>?*R'!'(!',!E.'!,%+!'+)./>*()'+! )8*)*(!/'! f+*,>8!/',!=*+%h!*()'! ,*+!/'&*(/*+!*:*/a&>:*+!=*8*! ! ';>)*8!:*+)>-%+! %! 8':>P>8! 8':%&='(+*+! G=8'&>%+! &*)'8>*,'+HA! ,%! :.*,! 8'+.,)*! =%:%! _)>,! %!>(*/':.*/%B!!4%+!8'D.'8?%+!+'!=.'/'(!:,*+>D>:*8!'(0!# 5C@BHBQCT! '+)<&.,%! E.'! *.&'()*! ,*! =8%P*P>,>/*/! /'! E.'! +'! =8%/.?:*! .(*!:%(/.:)*B!# &=P:HBQCT! '+)<&.,%!E.'!*,! +'8! 8')>8*/%!*.&'()*! ,*!=8%P*P>,>/*/!/'!E.'!+'!=8%/.?:*!,*!:%(/.:)*B!# *qHB>JBf>T!:.*(/%!.(!'+)<&.,%!E.'!8'D%8?*P*!.(*!:%(/.:)*!/'+*=*8':'B!# $:@HBPCT!+>&>,*8!*!,*!'F)>(:>@(A!='8%!D.(:>%(*!=*8*!8'/.:>8!,*!:%(/.:)*B!# 3rLHBAL=T!*=,>:*:>@(!/'!/%+!%!&S+!=8%-8*&*+!/>D'8'()'+B!# $CWAK=@HCT! 8'D.'8?%! /'! .(*! +%,*! 8'+=.'+)*! :%(! /%+! %! &S+! =8%-8*&*+!/>D'8'()'+B!# $C>JK<<=>H=T!8'D.'8?%!/'!/%+!%!&S+!8'+=.'+)*+!:%(!.(%!%!&S+!=8%-8*&*+B!!C>! 8',*:>%(*&%+! ,%+! 8'D.'8?%+! :%(! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'A! =%/'&%+!:%(+>/'8*8!E.'!,*!8':%&='(+*!'+!,%!E.'!+'!%D8':'!/'+=.a+!/'!,*!8'*,>?*:>@(!/'!.(*!/')'8&>(*/*!:%(/.:)*A!*.&'()*(/%!,*!=%+>P>,>/*/!/'!E.'!/>:e*!:%(/.:)*!+'!;.',;*!*! =8%/.:>8! '(! ',! =8%:'+%! '/.:*)>;%! -8*:>*+! *! ,*! 8':%&='(+*B! 7%8! %)8%! ,*/%A! ',!:*+)>-%! '+! .(! %PR')%! *&P>'()*,! (%! *)8*:)>;%! E.'! )>'('! ,.-*8! /'+=.a+! /'! .(!:%&=%8)*&>'()%! =%:%! */':.*/%! 9! 8'/.:'! ,*! =8%P*P>,>/*/! /'! E.'! />:e%!:%&=%8)*&>'()%!+'!;.',;*!*!/*8!'(!.(!D.).8%B!1,! >(:'()>;%!'+! ,%!E.'!e*:'!E.'!.(!'+)./>*()'! 8'*,>:'! .(*! :%(/.:)*A! :%(+>/'8*/*! */':.*/*A! '(! ',! =8%:'+%! /'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'B!Q!/>D'8'(:>*!/'! ,%+!*()'8>%8'+A!',! >(:'()>;%!+'!/*!*()'+!/'!E.'!+'!=8%/.?:*!,*!:%(/.:)*!9!=.'/'!)'('8!.(*!:%(+':.'(:>*!=%+>)>;*!%!('-*)>;*B!C'! e*(! 8'*,>?*/%! (.&'8%+*+! >(;'+)>-*:>%('+! GJ>--+A! "Xgb*Y! ! 1()O>+),'A! "XgbY!L'8(S(/'?!7>(*A!VWW"A!VWWVY!N*E.>,@(A!VWW"A!VW"WHA!=*8*!8',*:>%(*8!,*!>(D,.'(:>*!

Page 113: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W[!

E.'!)>'('!,*!&%)>;*:>@(!/'!,%+!'+)./>*()'+!'(!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'A!=8'&>+*!E.'!e*!E.'/*/%!*;*,*/*!=%8!/>:e*+! >(;'+)>-*:>%('+!9! ,*!E.'!=8'+'()*&%+!'(!'+)'!)8*P*R%B!1+! >(';>)*P,'! e*:'8! 8'D'8'(:>*! *! ,*+! '+)8*)'->*+! /'! *=8'(/>?*R'! :.*(/%! )8*)*(! ,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'A!='8%!/*/*!,*!,>&>)*:>@(!/'!'+)'!)8*P*R%!,*+!*P%8/*8'&%+!&.9!+%&'8*&'()'!9*!E.'! ,*!=8>%8>/*/!/'! ,*! >(;'+)>-*:>@(!+'!:'()8*!'(!',!*(S,>+>+!/'!,*+!&%)>;*:>%('+!/'!,%+!'+)./>*()'+B!1(!',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'A!=*8*!E.'!,%+!*,.&(%+t*+!,,';'(!*!:*P%!,*+!)*8'*+! /'! '+)./>%! '+! =8':>+%! E.'! /'+*88%,,'(A! '()8'! %)8%+! )>=%+! /'! &':*(>+&%+!:%-(>)>;%+! :%&=,'R%+A! *E.',,*+! e*P>,>/*/'+! '+=':<D>:*+! E.'! -'('8'(! '+)8*)'->*+! 9!)a:(>:*+! /'! *=8'(/>?*R'B! 1+! /':>8A! E.'!=*8*! ,,';*8! *! :*P%! ,*+! />D'8'()'+! )*8'*+! /'!'+)./>%!',!'+)./>*()'!/'P'!*/E.>8>8A!=8%:'+*8A!8':.='8*8!9!)8*(+D'8>8!:%(!'D>:*:>*!,*!>(D%8&*:>@(A! +>'(/%! /'! -8*(! *9./*! =*8*! ',,%A! ,*! *=,>:*:>@(! /'! '+)8*)'->*+! /'!*=8'(/>?*R'B!!4*!/'D>(>:>@(!9!:*)'-%8>?*:>@(!/'! ,*+!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'!e*!+>/%!*P%8/*/*!=%8!/>;'8+%+!*.)%8'+A!'()8'!,%+!E.'!:*P'!/'+)*:*8A!Z%&S(!9!d*,,'-%A!"XXbY!J',)8S(A!"XX[Y! 7%?%A! "XXWA! '):B! c'(>'(/%! '(! :.'()*! *! '+)%+! *.)%8'+! ,*+! '+)8*)'->*+! /'!*=8'(/>?*R'!+%(!*E.',,%+!&':*(>+&%+!/'!:%()8%,!/'!,%+!E.'!/>+=%('!',!+.R')%!=*8*!/>8>->8! +.+! &%/%+! /'! =8%:'+*8! ,*! >(D%8&*:>@(! 9! D*:>,>)*8! ,*! */E.>+>:>@(! /'!>(D%8&*:>@(A!',!*,&*:'(*&>'()%!9!8':.='8*:>@(!/'!,*!>(D%8&*:>@(B!2'!*:.'8/%!:%(!J',)8S(!G"XX[HA!',!:%(:'=)%!/'!'+)8*)'->*!=%('!/'!8',>';'!/%+!(%)*+!>&=%8)*()'+0! =%8! .(! ,*/%! ,*+! '+)8*)'->*+! +'! )8*)*(! /'! *:)>;>/*/'+! .! %='8*:>%('+!&'()*,'+!E.'!8'*,>?*!',!'+)./>*()'!=*8*!&'R%8*8!',!*=8'(/>?*R'A!9!=%8!%)8%!,*/%A!,*+!'+)8*)'->*+! )>'('(!.(!:*8S:)'8! >()'(:>%(*,!%!=8%=%+>)>;%!'! >&=,>:*(A!=%8! )*()%A!.(!=,*(!/'!*::>@(B!C'-_(! $*+)',,@! 9!N%('8'%! GVWWWH! .(*! '+)8*)'->*! /'! *=8'(/>?*R'! '+! .(*! /':>+>@(!:%(+:>'()'! '(! D.(:>@(! /'! ,*! /'&*(/*! /'! ,*! )*8'*! *! 8'*,>?*8! 9! /'! ,*+! :%(/>:>%('+!='8+%(*,'+A!'(!'+=':>*,!/',!:%(%:>&>'()%!/'!,%+!=8%=>%+!8':.8+%+!:%(!E.'!:.'()*!',!'+)./>*()'!=*8*!*D8%()*8!/>:e*!/'&*(/*B!1+! >&=%8)*()'! =8%&%;'8! '(! ,*+! *.,*+! ,*+! '+)8*)'->*+! /'! *=8'(/>?*R'A! =.'+)%! E.'!'+)S! :%&=8%P*/%! E.'! ,*! &*9%8<*! /'! ,%+! '+)./>*()'+! (%! .)>,>?*(! '+)8*)'->*+!*/':.*/*+! =*8*! ,%-8*8! .(! *=8'(/>?*R'! +>-(>D>:*)>;%! Gd@&'?A! N%(:*9%! 9! `.'()'+A!VWW[HB!1F>+)'(!&_,)>=,'+!:,*+>D>:*:>%('+!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'A!=8'+'()*&%+!,*!=8%=.'+)*!E.'!e*:'!MFD%8/!G"XXWH!'(!,*!E.'!+'!/>+)>(-.'!'()8'!'+)8*)'->*+!/>8':)*+!'!>(/>8':)*+0!!

!

Page 114: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W\!

!*'2+,2*0(,'!)(+*$2,'T!

!o *@H<:H=PB:@!?=!W=WC<B:0! *9./*(!*! ,%+!'+)./>*()'+!*!-.*8/*8!9! 8':.='8*8!>(D%8&*:>@(! :.*(/%! ,%! (':'+>)'(B! 5&=,>:*(! ,*! :8'*:>@(! /'! ('F%+! &'()*,'+!G.P>:*:>@(! /'! (.';*+! =*,*P8*+! '(! .(! :%()'F)%HA! ,*! *=,>:*:>@(! /'! >&S-'('+! 9!+%(>/%+s!o *@H<:H=PB:@!JCP>BHBQ:@0!+%(!,*+!'+)8*)'->*+!E.'!.)>,>?*(!,%+!'+)./>*()'+!=*8*!E.'!+.!*=8'(/>?*R'!+'*!+>-(>D>:*)>;%B!o *@H<:H=PB:@! ?=! JCWA=>@:JBf>0! +%(! ,*+! E.'! *9./*(! *! ,%+! '+)./>*()'+! *!',>&>(*8! ,%+! ;*:<%+! /'! :%(%:>&>'()%! 9! =%/'8! /*8! :%()>(.>/*/! *! ,*! :%&.(>:*:>@(A!:%&%!=%8!'R'&=,%!',!.+%!/'!+>(@(>&%+B!!*'2+,2*0(,'!(&)(+*$2,'T!

!

o *@H<:H=PB:@!W=H:JCP>BHBQ:@0!*9./*(!*! ,%+!'+)./>*()'+!*!/>8>->8A!=,*(>D>:*8A!8'-.,*8!9!*.)%';*,.*8!+.!*=8'(/>?*R'B!o *@H<:H=PB:@!:O=JHBQ:@0! )>'('(!8',*:>@(!:%(!,*!=*8)'!'&%)>;*!/',!'+)./>*()'A!,'+!='8&>)'(!:%()8%,*8!+.+!+'()>&>'()%+A!&%)>;*:>%('+!9!*:)>)./'+!8',*:>%(*/*+!:%(!',!*=8'(/>?*R'B!o *@H<:H=PB:@!@CJB:L=@0!*=%9*(!*!,%+!'+)./>*()'+!'(!+.!>()'8*::>@(!:%(!%)8%+!9!:%&=8'(/'(!,*!D%8&.,*:>@(!/'!=8'-.()*+A!,*!:%%='8*:>@(!:%(!%)8%+!9!,*!'&=*)<*B!!$%&%!9*!e'&%+!*()>:>=*/%A!'F>+)'(!'+)./>%+!=8';>%+!E.'!8',*:>%(*(!,*!&%)>;*:>@(!9!,*+! '+)8*)'->*+! :%(! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! GL'8(S(/'?! 7>(*A! N*E.>,@(! 9!L'8(S(/'?! $*()'8%A! VWWXHA! *,! >-.*,! E.'! +'! e*! 8',*:>%(*/%! ,%+! '(D%E.'+! /'!*=8'(/>?*R'! :%(! ',! 8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%A! ='8%! '(! ',! :%()'F)%! /'! ,*! D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,! (%! e'&%+! '(:%()8*/%! =8':'/'()'+A! /'! *e<! E.'! >(>:>'&%+! '+)*! (.';*!,<('*B!7*8)>&%+!/'!,*!'F>+)'(:>*!/'!.(*!:%(-8.'(:>*!'()8'!,%+!&%)>;%+!E.'!&.';'(!*!.(*!='8+%(*! =*8*! '+)./>*8! 9! ,*+! '+)8*)'->*+! E.'! .)>,>?*! =*8*! ,%-8*8! +.+! %PR')>;%+!*:*/a&>:%+B!7*8*!J>--+!G"XgbH!'+)*!:%(-8.'(:>*!)>'('!/%+!;'8)>'()'+0!

$%&=8%P*8!+>! ,%+!'+)./>*()'+!:%(!.(*!/')'8&>(*/*!&%)>;*:>@(!.)>,>?*(! ,*+!'+)8*)'->*+!&S+!*D>('+B!

1+)./>*8! +>! ,%+!&%)>;%+i'+)8*)'->*+!&S+! :%(-8.'()'+! +%(!&S+! 'D>:*:'+! E.'!,%+!(%!:%(-8.'()'+B!!L*9! E.'! )'('8! '(! :.'()*! E.'! ',! :%()'F)%! '/.:*)>;%! '! >(:,.+%! ',! =8%D'+%8! =.'/'!>(D,.>8! %! :%(/>:>%(*8! ',! '(D%E.'! /'! *=8'(/>?*R'! E.'! '&=,''! ',! '+)./>*()'! =*8*!:%(+'-.>8! +.+! %PR')>;%+A! :%&%! =%8! 'R'&=,%! ',! =8%:'/>&>'()%! /'! ';*,.*:>@(!'&=,'*/%!'(!.(*!*+>-(*).8*A!+.!:.88<:.,%A!',!:,>&*!E.'!-'('8'!'(!',!*.,*A!'):B!

Page 115: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W^!

1(! >(;'+)>-*:>%('+!=8';>*+! 8'*,>?*/*+!'(!',! :%()'F)%!/'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!GL'8(S(/'?!7>(*!9!%)8%+A!VWWVH!!+'!e*!%P+'8;*/%!E.'!',!'(D%E.'!&S+!:%(-8.'()'!'+!',! '(D%E.'!=8%D.(/%A! +'-.>/%!/',! '(D%E.'! +.='8D>:>*,B!7%8!'R'&=,%A!.(!'+)./>*()'!:%(! P*R*! &%)>;*:>@(! =%8! ',! *=8'(/>?*R'! .)>,>?*! .(*+! =%P8'+! '+)8*)'->*+! /'!*=8'(/>?*R'!G'+)./>*8!/%+!/<*+!*()'+!/'!.(!'F*&'(HB!1,!'(D%E.'!&S+!>(:%(+>+)'()'!'+! ',! '(D%E.'!/'!*,)%! 8'(/>&>'()%!9*!E.'!'+)%+! *,.&(%+t*+!.)>,>?*(!.(*+!P.'(*+!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'!E.'!:%88',*:>%(*(!:%(!',!'(D%E.'!=8%D.(/%!='8%!)>'('(!.(*! >(*/':.*/*! &%)>;*:>@(! G=%8! 'R'&=,%A! ,%+! '+)./>*()'+! /'! '+)'! )>=%! E.>'8'(!+%P8'+*,>8! /',! 8'+)%! /'! :%&=*T'8%+t*+! =*8*! &'R%8*8! +.! *.)%'+)>&*! 9! (%! =*8*!:%&=')>8!:%(!+.+!=8%=>%+!,<&>)'+HA!E.'!:%88',*:>%(*!:%(!',!'(D%E.'!+.='8D>:>*,!9!,%+!P*R%+!8'+.,)*/%+!*:*/a&>:%+A!E.'!+'!*P%8/*(!'(!',!+>-.>'()'!*=*8)*/%B!!

"#p!*.!+*&)(3(*&2%!,$,)F3($%!

1+!%=%8).(%!9!(':'+*8>%!8',*:>%(*8!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!:%(!',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%B!2'!U*)*,'!G"XXWH!9*!/'D>('!',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%!:%&%!',!:%(R.()%!/'! e*P>,>/*/'+A! /'+)8'?*+A! eSP>)%+A! >/'*,'+A! *+=>8*:>%('+A! >()'8'+'+A! >(E.>')./'+! 9!8'*,>?*:>%('+!E.'!*=,>:*!',!'+)./>*()'!=*8*!*=8'(/'8B!1,!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%!9*!+'! :%(+>/'8*! :%&%! ',! >(/>:*/%8! /',! (>;',! /'! *=8'(/>?*R'! E.'! e*! *,:*(?*/%! ',!'+)./>*()'B!4*!';%,.:>@(!:%(:'=).*,!e*:'!E.'!',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%!=*+'!*!/'D>(>8+'!:%&%!',! 8'+.,)*/%! /',! '+D.'8?%! 9! ,*! :*=*:>/*/! /'! )8*P*R%! E.'! e*! )'(>/%! ',! '+)./>*()'!/.8*()'!',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'B!1+)'!8'+.,)*/%!+'!&*(>D>'+)*!:%(! ,*!'F=8'+>@(!/'!+.+!:*=*:>/*/'+!:%-(%+:>)>;*+!%!:%&=')'(:>*+!*/E.>8>/*+!*! ,%! ,*8-%!/',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!GN*(?*(%A!VWWbHB!1,!&%/',%![7!/'!*=8'(/>?*R'!/'!J>--+A!E.'!+'!=8'+'()*P*!&S+!*88>P*A!e*:'!&'(:>@(!*!,%+!:%&=%('()'+!/',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%!>(/>:*(/%!E.'!>()'8;>'('(!;*8>*P,'+!'F)'8(*+!*,!'+)./>*()'A! )*,'+!:%&%0! ,*+!*=)>)./'+!/',!/%:'()'A!',! :,>&*!/'!:,*+'A! ,*!D*&>,>*A! =8%:'/>&>'()%+! /'! ';*,.*:>@(A! ;*8>*P,'+! =+>:%,@->:*+! %! >()'8(*+A! :%&%! ,*!*:)>)./! e*:>*! ,*! *+>-(*).8*A! ,*! 'F='8>'(:>*A! ,%+! :%(%:>&>'()%+! =8';>%+A! ,*!&%)>;*:>@(A!'):B!1(!8'+.&'(A!=%/8<*!*D>8&*8+'!E.'!=*8*!';*,.*8!',!(>;',!9!'(D%E.'!/'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! e*9! E.'! )'('8! '(! :.'()*! E.'! ',! 8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%! /',! *,.&(%t*! )*&P>a(! /'='(/'! /'! +.! +>).*:>@(! ':%(@&>:*A! D*&>,>*8A!+%:>*,A!='8+%(*,A!&*)'8>*,A!*D':)>;*A!+%:>*,A!'):B!2'!,*+!>(;'+)>-*:>%('+!E.'!8',*:>%(*(!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!9!',!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%! GQ,%(+%! 9! d*,,'-%A! "XX\Y! L'8(S(/'?! 7>(*A! "XXXY! J.'(/<*! 9! M,&'/%A!VWW[Y! '):BHA! +'! /'+=8'(/'! E.'! ,*! :*,>/*/! /',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! '+)S!8',*:>%(*/*!:%(!,*!:*,>/*/!/'!'(+'T*(?*!/',!=8%D'+%8B!1(!:%(:,.+>@(A!,%+!=8%D'+%8'+!E.'!+%(!:%(+:>'()'+!/'!+.+!'(D%E.'+!/'!'(+'T*(?*!G>()'(:>%('+!9!'+)8*)'->*+H!9!,%+!'&=,'*(!'(!+.+!+>).*:>%('+!/'!'(+'T*(?*!*/'&S+!/'!)'('8!'(!:.'()*!,%+!'(D%E.'+!/'! *=8'(/>?*R'! /'! +.+! '+)./>*()'+A! %P)>'('(! &'R%8'+! 8'+.,)*/%+! *:*/a&>:%+!GN*E.>,@(A!VW"WHB!d8SD>:*&'()'!+'!=8'+'()*(!*!:%()>(.*:>@(!*,-.(*+!;*8>*P,'+!E.'!>(D,.9'(!+%P8'!,%+!8'+.,)*/%+!/'!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+B!!!

Page 116: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "W#!

!

!!1(! ',!&%&'()%! E.'! ',! 8'(/>&>'()%! /'! ,%+! '+)./>*()'+! (%! *,:*(?*! .(%+!&<(>&%+!'+)*P,':>/%+!=8';>*&'()'!+'!=,*()'*!',!D8*:*+%!'+:%,*8t*:*/a&>:%A!9*!E.'!+'!)8*)*!/'!.(*!;*8>*P,'!E.'!;*!*!'+)*8!/')'8&>(*/*!=%8!,%+!8'+)*()'+!*+=':)%+!E.'!>(D,.9'(!'(!',!*=8'(/>?*R'!9!E.'!9*!e*(!+>/%!=8'+'()*/%+B!5(>:>*,&'()'! ',! aF>)%! 9! ',! D8*:*+%! '+:%,*8! :%(+)>).9'(! .(! =8%P,'&*! /'!'F)8*%8/>(*8>*! >&=%8)*(:>*! /'()8%! /',! +>+)'&*! '/.:*)>;%! *:).*,B! 4*! +>).*:>@(! /'!D8*:*+%! =.'/'! =8%;%:*8! .(*! +'8>'! /'! =8%P,'&*+! 9! )'(+>%('+! '&%:>%(*,'+! E.'!8'='8:.)'(! '(! ',! /'+*88%,,%! ='8+%(*,! /'! ,%+! :>./*/*(%+! 9! :>./*/*(*+A! =./>'(/%!,,';*8!*!.(*!/'D>:>'()'!>()'-8*:>@(!+%:>*,!/'!,%+!&>+&%+B!1,!:%(:'=)%!/'!D8*:*+%!'+:%,*8!(%!e*!+>/%!/'D>(>/%!'(!+.!)%)*,>/*/!=%8!(>(-.(%!/'!,%+! >(;'+)>-*/%8'+! /'! '+)*! ,<('*A! /'P>/%! *! ,*! :%&=,'R>/*/! /'! D*:)%8'+! E.'!>()'8;>'('(! '(! +.! *=*8>:>@(! 9! /'+*88%,,%A! *.(E.'! ,*! +%:>'/*/! ,%! /')'8&>(*! '(!D.(:>@(!/'!,%+!8'+.,)*/%+!*:*/a&>:%+B!1,!D8*:*+%!'+:%,*8!'+!',!e':e%!/'!(%!D>(*,>?*8!.(*!/')'8&>(*/*!')*=*!'/.:*)>;*!'(!.(!:'()8%!'+:%,*8B!4*+!(%)*+A!E.'! 8'D,'R*(!',!8'+.,)*/%! /',! )8*P*R%! /',! '+)./>*()'A! +'! :%(;>'8)'(! '(! ',! />:)*&'(! /',! aF>)%! %!D8*:*+%!/',!&>+&%B!4*!'F=8'+>@(!/'!D8*:*+%!'+:%,*8!e*!+>/%!:8>)>:*/*!=%8!,%+!:S(%('+!E.'!+'!,'!*+>-(*(!GN*8:e'+>A!VWW[Y!$.(:e>,,%+!9!Z%/8<-.'?A!VWW\HB!7%8!.(! ,*/%A! ,*!=*,*P8*!fD8*:*+%h!)>'('!.(*!*,)*!:*8-*!('-*)>;*A!8'&>)'!*!,*!>/'*!/'!='8/'/%8A!/'!D8.+)8*:>@(A!9!=.'/'!

Page 117: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Wb!

:%()8>P.>8! )*()%!*!&'8&*8! ,*!*.)%'+)>&*!/'!E.>'('+!(%!%P)>'('(!',! )<).,%!:%&%!*!-'('8*8! .(! '+)>-&*! +%:>*,B! 7%8! %)8%! ,*/%A! >(+>(_*! E.'! ',! _(>:%! 8'+=%(+*P,'! '+! ',!'+)./>*()'A!,%!:.*,!'+!>(:%88':)%!9*!E.'A!:%&%!e'&%+!=8'+'()*/%A!+%(!&_,)>=,'+!,%+!D*:)%8'+!*!)'('8!'(!:.'()*!'(!',!D8*:*+%!'+:%,*8!*,!:%(+>/'8*8+'!:%&%!',!8'+.,)*/%!/'! .(! =8%:'+%! '(! ',! E.'! >()'8;>'('! ',! :%()'F)%! +%:>%:.,).8*,! /',! *,.&(%t*A! ,*!D*&>,>*A!,%+!&%/',%+!/>/S:)>:%+A!,*!,*P%8!/%:'()'A!,*!=%,<)>:*!+%:>*,A!'):B!$.*(/%!P.+:*&%+!,*+!:*.+*+!/',!D8*:*+%!'+:%,*8!+'!*=.()*!e*:>*!,%+!=8%-8*&*+!/'!'+)./>%A!,*!&*+>D>:*:>@(!/'!,*+!*.,*+A!,*!D*,)*!/'!8':.8+%+!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!9!8*8*!;'?!',!=*=',!/'!,%+!=*/8'+B!7%8!+.!=*8)'A!,%+!=8%D'+%8'+!'(!,*!P_+E.'/*!/'!+%,.:>@(!*,! =8%P,'&*! +'!=8'%:.=*(!=%8!/'+*88%,,*8! .(*!&%)>;*:>@(! '(! +.+! '+)./>*()'+! f,*!&%)>;*:>@(!=*8*!*=8'(/'8hA! ,*!:.*,!:%(+)*!/'!&.:e%+!','&'()%+A!'()8'! ,%+!E.'!+'!>(:,.9'(0! ,*! =,*(>D>:*:>@(A! :%(:'()8*:>@(! '(! ,*!&')*A! :%(:>'(:>*!&')*:%-(%+:>)>;*!/'!,%!E.'!+'!=8')'(/'!*=8'(/'8!9!:@&%!+'!=8')'(/'!*=8'(/'8,%A!P_+E.'/*!*:)>;*!/'!(.';*!>(D%8&*:>@(A!+*)>+D*::>@(!=%8!',!,%-8%!9!(>(-.(*!*(+>'/*/!%!)'&%8!*,!D8*:*+%!GN*E.>,@(!CS(:e'?A!VW"WHB!4*! +%,.:>@(! *()'! ',! ,,*&*/%! ÄD8*:*+%! '+:%,*8Å! '+! :%&=,>:*/*A! ='8%! =%+>P,'B! 1+!(':'+*8>%A!.(!&*9%8!=8'+.=.'+)%!=*8*!,*!'/.:*:>@(!=%8!=*8)'!/'!,*!Q/&>(>+)8*:>@(A!/'! D%8&*! E.'! ,%+! :'()8%+! />+=%(-*(! /'! ,%+! +.D>:>'()'+! &'/>%+! ':%(@&>:%+A!e.&*(%+!9!&*)'8>*,'+!=*8*!,%-8*8!,%+!(>;','+!/'!:*,>/*/!*/':.*/%+B!Q+>&>+&%A!,%+!=%/'8'+! =_P,>:%+! e*(!/'!e*:'8! .(*! ';*,.*:>@(! :%()>(.*! 9! +'8>*! /',! +>+)'&*!=*8*!/')':)*8! *+<! ,%+!=8%P,'&*+!&S+! *:.:>*()'+! '! >()'()*8!=*,>*8,%+B! c*&P>a(!e*9!E.'!>(:'()>;*8! .(*! &*9%8! =*8)>:>=*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! 9! &*/8'+! '(! ,*! *:)>;>/*/!'/.:*)>;*B! 4*! 8',*:>@(! /'! a+)%+! :%(! ,%+! =8%D'+%8'+! '+! '+'(:>*,! =*8*! ',! =8%=>%!/'+*88%,,%!/',!*,.&(%t*B!N'R%8*8!,*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%A!',!:.*,!/'P'!'+)*8!=8'=*8*/%! =*8*! >&=.,+*8! .(*! (.';*! D%8&*! /'! '(+'T*8A! &S+! *:)>;*A! ,>-*/*! *,!'()%8(%!9!*!,*!8'*,>/*/A!9!E.'!+'*!:*=*?!/'!/'+*88%,,*8!'(!)%/%+!,%+!'+)./>*()'+!',!/'+'%!/'!*=8'(/'8A!E.'!+'-.8*&'()'!/'P'8<*!=*8)>8!/'!.(!*(S,>+>+!=8';>%!/',!^,+"+%*4*$%63+.+2$#)*3%5*+2"+=)570!$%&%! 9*! *()>:>=SP*&%+A! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /'! ,*+!&%)>;*:>%('+! 9! ,*+! '+)8*)'->*+!E.'! '&=,'*(! ,%+! '+)./>*()'+! e*(! +>/%! *(*,>?*/*+! '(! 1/.:*:>@(! 78>&*8>*A! '(!1/.:*:>@(!C':.(/*8>*! 9!&.9!*&=,>*&'()'! '(! ,*!3(>;'8+>/*/A!='8%! :*8':'&%+!/'!>(D%8&*:>@(!+%P8'!'+)'!)'&*!:%(!,%+!'+)./>*()'+!/'!,%+!$>:,%+!`%8&*)>;%+!/'!d8*/%!N'/>%!9!C.='8>%8!/'!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,B!78'+'()*&%+!*!:%()>(.*:>@(!,%+!8'+.,)*/%+!%P)'(>/%+!'(!:.*()%!*!,*!&%)>;>*:>@(!/'!,%+!'+)./>*()'+!/'!'+)%+!$>:,%+!`%8&*)>;%+!:%(!.(!-8.=%!8'/.:>/%!/'!=*8)>:>=*()'+!9*! E.'! ,*! D>(*,>/*/! /'! '+)'! '+)./>%! (%! '+! -'('8*,>?*8! ,%+! 8'+.,)*/%+! *! %)8%+!:%()'F)%+!%!*!.(!(_&'8%!&S+!',';*/%!/'!'+)./>*()'+A!+>(%!'+)*P,':'8!,*+!P*+'+!/'!'+)*! :%88>'()'! >(;'+)>-*/%8*A! >/'()>D>:*(/%! %PR')>;%+A! />+'T%! '! >(+)8.&'()%+! E.'!/'P'8<*(!+'8!'&=,'*/%+!=*8*!/*8! 8'+=.'+)*!*! ,*+!:.'+)>%('+!8',*:>%(*/*+!:%(! ,%+!'+)./>*()'+! 9! ',! 8':%(%:>&>'()%! E.'! /'P'8<*! )'('8! ,*! `%8&*:>@(! 78%D'+>%(*,! '(!(.'+)8%!=*<+B!!R#p!3F2%)%!

4%+!8'+.,)*/%+!E.'!=8'+'()*&%+!+'!'(&*8:*(!'(!.(*!>(;'+)>-*:>@(!&S+!*&=,>*!E.'!)>'('! =%8! D>(*,>/*/! ',! *(*,>?*8! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! /'!:>:,%+!D%8&*)>;%+!=8%D'+>%(*,'+!G-8*/%!&'/>%!9!-8*/%!+.='8>%8H!'(!D.(:>@(!/'!.(*!

Page 118: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Wg!

+'8>'!/'!;*8>*P,'+!:%&%0!-8*/%A!:.8+%A!:'()8%A!+'F%A!(>;',!/'!'+)./>%+!/',!=*/8'!9!/'!,*!&*/8'B!78'+'()*&%+!=*8)'!/'!'+)%+!8'+.,)*/%+!'(!'+)'!)8*P*R%B!!L'&%+!:%(+>/'8*/%!:%&%!%PR')>;%+!'+=':<D>:%+0!!%di=HBQC! A<BW=<C#p! 2'+:8>P>8! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! /'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,! '(! :>:,%+! D%8&*)>;%+!/'!-8*/%!&'/>%!9!-8*/%! +.='8>%8! :%(!,%+!>(+)8.&'()%+!$7Q!9!$71iZiV`B!%di=HBQC! @=PK>?C#p! Q(*,>?*8! ,*! :%(-8.'(:>*! '()8'! ,*+! &%)>;*:>%('+! 9! ,*+!'+)8*)'->*+!'&=,'*/*+!=%8!,%+!'+)./>*()'+!/'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,B!!

)('*b%!

1,!/>+'T%! +'-.>/%!'(! ,*! >(;'+)>-*:>@(!=.'/'! +'8! :*)*,%-*/%! :%&%!:.*()>)*)>;%!(%!'F='8>&'()*,A! :%(:8')*&'()'! .(! />+'T%! /'! :%8)'! /'+:8>=)>;%B! 1+)'! &a)%/%!=8')'(/'! /'+:8>P>8! .(! D'(@&'(%A! *(*,>?*(/%! +.! '+)8.:).8*! 9! ,*+! *+%:>*:>%('+!'F>+)'()'+!'()8'!,*+!:*8*:)'8<+)>:*+!E.'!/'D>('(!/>:e%!D'(@&'(%B!!!5,+2($(5,&2*'!

$%()*&%+!:%(! ,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!Xb!'+)./>*()'+!:%(!'/*/'+!:%&=8'(/>/*+!'()8'!"\! 9! V[! *T%+A! E.'! '+)S(! &*)8>:.,*/%+! '(! ,%+! :>:,%+! D%8&*)>;%+! /'! `%8&*:>@(!78%D'+>%(*,!/'!/%+!:'()8%+A!.(%!+>).*/%!'(!',!&.(>:>=>%!/'!N*?*88@(!9!%)8%!+>).*/%!'(! ',!&.(>:>=>%!/'!`.'()'!n,*&%A! *&P%+!/'! ,*! =8%;>(:>*!/'!N.8:>*! G1+=*T*HB! 4*!D*&>,>*! =8%D'+>%(*,! *! ,*! E.'! :%88'+=%(/'(! +%(0! Q/&>(>+)8*:>@(! 9! -'+)>@(! 9A!',':)8>:>/*/!9!',':)8@(>:*B!1,!V\Bb\u!+%(!:e>:%+!9!',!b^BV#u!+%(!:e>:*+B!1,!^\B#\u!'+)S(!&*)8>:.,*/%+!'(!-8*/%!&'/>%!9!',!\^B[#u!'(!-8*/%!+.='8>%8B!!(&'2+83*&2%'!

4%+! >(+)8.&'()%+! E.'! e'&%+! '&=,'*/%! +%(! ',! $.'+)>%(*8>%! /'! 78%:'+%+! /'!Q=8'(/>?*R'!G$7QH!9!',!$.'+)>%(*8>%!/'!78%:'+%+!'(!',!1+)./>%!G$71iZiV`HB!1,! $B7BQ! '+! .(*! */*=)*:>@(! /',! 4'*8(>(-! 78%:'++! x.'+)>%((*>8'! GJ>--+A! "XgbPHA!8'*,>?*/*! =%8! ,*! =8%D'+%8*! `.'(+*()*! L'8(S(/'?! 7>(*! G"XX\HA! %8>'()*/*! *!'+)./>*()'+! :%(! '/*/'+! :%&=8'(/>/*+! '()8'! ,%+! "\! 9! ,%+! "g! *T%+! /'! '/*/B! 1+)'!>(+)8.&'()%! e*! +>/%! *=,>:*/%! *! ,%+! '+)./>*()'+! &*)8>:.,*/%+! '(! ',! :>:,%! /'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!/'!-8*/%!&'/>%B!!1,!$B7B1B!=8%=.'+)%!=%8!J>--+!G"XXXH!9!8';>+*/%!'(!',!*T%!VWW"!G$71iZiV`HA!e*!+>/%!!*/*=)*/%! *! (.'+)8%! :%()'F)%! =%8! ',! -8.=%! /'! >(;'+)>-*:>@(! />8>->/%! =%8! ,*!=8%D'+%8*! `.'(+*()*! L'8(S(/'?! 7>(*! GVWW"HB! 1+)'! :.'+)>%(*8>%! +'! .)>,>?*! =*8*!>/'()>D>:*8! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! .(>;'8+>)*8>%+! %! :%(!'/*/'+!+.='8>%8'+!*!,%+!"g!*T%+A!=%8!,%!)*()%A!e*!+>/%!',!>(+)8.&'()%!*=,>:*/%!*!,%+!'+)./>*()'+!/',!:>:,%!D%8&*)>;%!/'!-8*/%!+.='8>%8B!!!

Page 119: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "WX!

`#p!,&l.('('!_!+*'8.2,)%'!

Q()'+!/'!/*8!8'+=.'+)*!*!,%+!%PR')>;%+!=,*)'*/%+!'(!'+)'!'+)./>%!+'!e*!8'*,>?*/%!.(!*(S,>+>+! /'! ,*+! =8%=>'/*/'+! =+>:%&a)8>:*+! /'! *&P%+! >(+)8.&'()%+A! %P)'(>a(/%+'!E.'!,*!D>*P>,>/*/A!:*,:.,*/*!:%(!',!<(/>:'!/',!Q,D*!/'!$8%(P*:eA!/',!$7Q!'+!/'!Bg"XA!>()'8=8')*/*!:%&%!P*+)*()'!*,)*B!7*8*!',!$71iZiV`A!,*!D>*P>,>/*/!%P)'(>/*!'+!/'!B#XA!>()'8=8')*/*! :%&%! *,)*! 9! &.9! =8@F>&*! *! ,%+! ;*,%8'+! %P)'(>/%+! =%8! ,%+!:.'+)>%(*8>%+! /'! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! =*8*! '+)./>*()'+! .(>;'8+>)*8>%+! 9! /'!+':.(/*8>*!G'()8'!Bb"!9!BbXH!'(!>(;'+)>-*:>%('+!=8';>*+B!!

!7*+*(/%! *! ,%+! 8'+.,)*/%+A! '(! ',! A<BW=<! Cdi=HBQC! '(! ',! E.'! +'! /'+:8>P'(! ,%+!'(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! /'! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,! '(! :>:,%+!D%8&*)>;%+!/'!-8*/%!&'/>%!9!-8*/%!+.='8>%8B!1+)*P,':'&%+! E.'! ,%+! '(D%E.'+! +%(! >()'8=8')*/%+! '(! )a8&>(%+! /'!&'/>*! 9! *! (>;',!=%8:'().*,A!:%(!',!=8>&'8%!;*,%8*&%+!,*!>()'(+>/*/!%!-8*/%!/'!*D>*(?*&>'()%!/'!.(!'(D%E.'!/'()8%!/'!.(!-8.=%B!7*8*!',,%!)'('&%+!'(!:.'()*!E.'!=*8*!',!$7QA!',!;*,%8!&<(>&%!9!&SF>&%!/'!:*/*!'(D%E.'!'+)S!'()8'!"V!9!#W!=.()%+!8'+=':)>;*&'()'B!C'-_(!(.'+)8%!:8>)'8>%A!)%/%+!,%+!;*,%8'+!E.'!+.='8'(!,%+![W!=.()%+!/'!&'/>*!+'!:%(+>/'8*(!'(D%E.'+! P>'(! *D>*(?*/%+A! :%(! ,%! =%+>)>;%! 9! ('-*)>;%! E.'! ',,%! =.'/*! *:*88'*8B! 1(!:.*()%! *,! $71A! ',! ;*,%8! &<(>&%! 9! &SF>&%! /'! :*/*! '(D%E.'! '+! "W! 9! ^W! =.()%+!8'+=':)>;*&'()'B!C'-_(!(.'+)8%!:8>)'8>%A!)%/%+!,%+!;*,%8'+!E.'!+.='8'(!,%+!V^!=.()%+!/'!&'/>*!+'!:%(+>/'8*(!'(D%E.'+!P>'(!*D>*(?*/%+B!Q,!>()'8=8')*8!,%+!'(D%E.'+!'(!)a8&>(%+!/'!=%8:'()*R'!G`>-.8*!VHA!/>+=%('&%+!/'!.(*!;>+>@(!-,%P*,!/'!,*!:%(D>-.8*:>@(!/'!,%+!-8.=%+!9!',!.+%!=8'/%&>(*()'!/'!.(!'(D%E.'!D8'()'!*!%)8%B!1(!:.*()%!*!,%+!'+)./>*()'+!/',!:>:,%!D%8&*)>;%!-8*/%!&'/>%A!'(!,*!)*P,*!V!+'!%P+'8;*!E.'!',!'(D%E.'!+.='8D>:>*,!GCQH!'+!',!&S+!*D>*(?*/%!9!',!&S+!'&=,'*/%!G^XuH!=%8!,%+!'+)./>*()'+A! +'-.>/%! /',! '(D%E.'! =8%D.(/%! G2QH! 9! *,)%! 8'(/>&>'()%! GQQHB! C>!:%(+>/'8*&%+!',!'(D%E.'!=8%D.(/%!9!',!/'!*,)%!8'(/>&>'()%!:%&%!fP.'(%+!'(D%E.'+h!=%/8<*&%+!>()'8=8')*8!E.'!',!\"u!/'!,%+!'+)./>*()'+!'&=,'*!.(!'(D%E.'!*/':.*/%!*!,*+!/'&*(/*+!/'!,*! >(+)>).:>@(B!1+)%+!/*)%+!+%(!+>&>,*8'+!*! ,%+!%P)'(>/%+!*,!8'*,>?*8!'+)'!&>+&%!*(S,>+>+!:%(!'+)./>*()'+!/'!_,)>&%!:.8+%!/'!P*:e>,,'8!'(!',!E.'!',!\^u!/'!,%+!'+)./>*()'+!'&=,'*P*!=8'/%&>(*()'&'()'!.(!'(D%E.'!+.='8D>:>*,!'(!+.+! )*8'*+!/'!*=8'(/>?*R'B!!

! 0.%/,.!p!$5,!

! ',! ),! ,,!

!s!@?! [gB"X!t!bBWb! [VBbX!t!bBb^! "^BX\!t!\B^X!

t! ^X! V#! "^!

c*P,*!VBi!N'/>*!9!=%8:'()*R'!/'!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!*!(>;',!-,%P*,!!!

Page 120: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""W!

`>-.8*!VBi!2>+)8>P.:>@(!=%8:'().*,!/'!,%+!'(D%E.'+!v!dZQ2M!N125M!

!!1(! :.*()%! *! ,%+! '+)./>*()'+! /',! :>:,%! D%8&*)>;%! -8*/%! +.='8>%8A! '(! ,*! )*P,*! [! +'!%P+'8;*! E.'! ,%+! '(D%E.'+! +.='8D>:>*,! GCQH! 9! ! =8%D.(/%! G2QH! '+)S(! *D>*(?*/%+! =%8!=*8)'!/'!,%+!'+)./>*()'+A!9*!E.'!+.+!;*,%8'+!/'!&'/>*!'+)S(!&.9!=8@F>&%+!*! ,%+!V^!=.()%+!'+)*P,':>/%+!:%&%!:8>)'8>%B!1(!)a8&>(%+!/'!=%8:'()*R'!G`>-.8*![HA!',!'(D%E.'!&S+!'&=,'*/%!'+!',!+.='8D>:>*,!G^#uHA!+'-.>/%!=%8!',!=8%D.(/%!G\[uHB!7'+'!*,!:*&P>%!/'! :>:,%A! =%/'&%+! %P+'8;*8! .(! =%8:'()*R'! +>&>,*8! /'! *,.&(%+! :%(! '(D%E.'+!+.='8D>:>*,!'(!*&P%+!:>:,%+!D%8&*)>;%+!G^Xu!i!-8*/%!&'/>%!9!^#u!i!-8*/%!+.='8>%8HA!:%(!,%+!:%(+>-.>'()'+!8'+.,)*/%+!*:*/a&>:%+!('-*)>;%+!E.'!',!.+%!=8'/%&>(*()'!/'!'+)'!'(D%E.'!)>'('!'()8'!,%+!'+)./>*()'+B!!

! 0.%/,.!u!$5*p+pM-!

! ',! ),!

!s@?! V\B\^!t!bB\\! V^B\g!t!bB\g!

t! ^#! \[!!

c*P,*![Bi!N'/>*!9!=%8:'()*R'!/'!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!*!(>;',!-,%P*,!!

!

Page 121: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! """!

`>-.8*![Bi!2>+)8>P.:>@(!=%8:'().*,!/'!,%+!'(D%E.'+!v!dZQ2M!C371Z5MZ!

!!

1,! @=PK>?C! Cdi=HBQC! *(*,>?*! ,*! :%(-8.'(:>*! 'F>+)'()'! '()8'! ,%+! &%)>;%+! 9! ,*+!'+)8*)'->*+!E.'!:%(D>-.8*(!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!'(!,%+!:>:,%+!/'!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,B!!

!

!c*P,*!\Bi!$%(-8.'(:>*!'()8'!&%)>;%+!9!'+)8*)'->*+!G$7QH!

!1(! ,*! )*P,*! \! 9! ^! +'! +>()')>?*(! ,*+! :%88',*:>%('+! 'F>+)'()'+! '()8'! ,*+! +.P'+:*,*+!G&%)>;%! 9! '+)8*)'->*+H! /'! :*/*! .(%! /'! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! '(! D.(:>@(! /',!

Page 122: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""V!

>(+)8.&'()%!G$7Q!;+!$71iZiV`HB!C'!>(/>:*!',!-8*/%!/'!+>-(>D>:*:>@(A!'+!/':>8A!+>!'F>+)'(!/>D'8'(:>*+! +>-(>D>:*)>;*+! G&*8:*/*+! :%(! à! @! ààH! '()8'! ,*+! ;*8>*P,'+! :8.?*/*+B!$%(+>/'8*&%+! =*8*! *(*,>?*8! ,*! :%(-8.'(:>*! '()8'! ,%+!&%)>;%+! 9! ,*+! '+)8*)'->*+! ,%+!;*,%8'+!%P)'(>/%+!*,!8'*,>?*8!,*!:%88',*:>@(!/'!7'*8+%(!'()8'!,%+!&>+&%+!'(!D.(:>@(!/',!'(D%E.'!*,!E.'!='8)'(':'(B!!

!c*P,*!^Bi!$%(-8.'(:>*!'()8'!&%)>;%+!9!'+)8*)'->*+!G$71iZiV`H!

!! 1(! ,*! D>-.8*! \! 9! ^! =8'+'()*&%+! -8SD>:*! 9! (.&a8>:*&'()'! ,*! :%(-8.'(:>*!'F>+)'()'!'()8'!,*+!+.P'+:*,*+!/'!:*/*!'(D%E.'!/'!*=8'(/>?*R'B!!

`>-.8*!\Bi!$%(-8.'(:>*!'()8'!&%)>;%+!9!'+)8*)'->*+!/'!,%+!'(D%E.'+!'(!',!$7Q!!

!!

!

Page 123: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""[!

`>-.8*!^Bi!!$%(-8.'(:>*!'()8'!&%)>;%+!9!'+)8*)'->*+!/'!,%+!'(D%E.'+!'(!',!$71iZiV`!!

!!$%&%! =.'/'! %P+'8;*8+'! '(! *&P%+! :.'+)>%(*8>%+! ,*! '+:*,*!&'(%+! :%(+>+)'()'! '+! ,*!'+:*,*! +.='8D>:>*,A! *.(E.'! '(! ',! $71iZiV`! +.! (>;',! /'! :%(+>+)'(:>*! +'*!&'/>%i*,)%B!1+)%+! 8'+.,)*/%+! (%! />D>'8'(! /'! ,%+! '(:%()8*/%+! '(! )%/%+! ,%+! '+)./>%+! 8'*,>?*/%+!+%P8'! '+)*! )'&S)>:*A! )*()%! *! (>;',! (*:>%(*,! :%&%! >()'8(*:>%(*,B! 4*+! +.P'+:*,*+! /',!'(D%E.'!=8%D.(/%!+%(!&S+!:%(+>+)'()'+!=*8*!*&P%+!>(+)8.&'()%+!GBbW#!$7QH!9!GBbg"!$71iZiV`HA!=./>'(/%!;*,%8*8+'!'+)*!:%(-8.'(:>*!:%&%!*,)*B!!`>(*,&'()'A! '(! ',! $7QA! ,*! +.P'+:*,*! '(D%E.'! /'! *,)%! 8'(/>&>'()%! 8'+.,)*! =%:%!:%(+>+)'()'A! 9*! E.'! ,*+! '+)8*)'->*+! 9! ,*+! &%)>;*:>%('+! /'! *,)%! 8'(/>&>'()%!:%88',*:>%(*(! =%+>)>;*&'()'! :%(! ,*+! +.P'+:*,*+! /',! '(D%E.'! =8%D.(/%! G&%)>;%+! 9!'+)8*)'->*+HA!*=%8)*(/%!/*)%+!+>&>,*8'+!*!,%+!E.'!'&=,'*8%(!J>--+A!6'&P'8!9!4'.(-!GVWW"H! =*8*! R.+)>D>:*8! .(*! 8';>+>@(! /',! $71! *! V! D*:)%8'+A! '+! /':>8A! =*+*8! /'! .(!:.'+)>%(*8>%! E.'! >/'()>D>:*! )8'+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! GCQA! 2Q! 9! QQH! *! .(!>(+)8.&'()%!E.'!%='8*)>;>:'!/%+!'(D%E.'+A!',!=8%D.(/%!9!',!+.='8D>:>*,B!4*!8';>+>@(!/'!'+)'! >(+)8.&'()%! =%/8<*! /'(%&>(*8+'! $7QiZiV`A! ='8%! =*8*! =%/'8! ,,';*8,*! *! :*P%!(':'+>)*8<*&%+!.(*!&.'+)8*!&.:e%!&S+!',';*/*!/'!=*8)>:>=*()'+B!!v#p!$%&$.8'(%&*'#!(35.($,$(%&*'!*)8$,2(6,'!_!)*!(&6*'2(0,$(7&!

1,! '+)./>%! /'! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! '(! ,%+! :>:,%+!D%8&*)>;%+! '+! .(! )'&*! E.'! :%(! *()'8>%8>/*/! (%! e*P<*! +>/%! *P%8/*/%! /'+/'! ,*!='8+=':)>;*! /'! ,%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'A! */'&S+! /'! ,*! >&=%8)*(:>*! E.'! ,%+!*=8'(/>?*R'+!*/E.>8>/%+!'(!'+)*!')*=*!)'(/8S(!=*8*!,%+!'+)./>*()'+!'(!+.!*:)>;>/*/!=8%D'+>%(*,!9!+.!:*=*:>/*/!/'!*=8'(/>?*R'!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*B!$%(+>/'8*&%+! E.'! .(! '+)./>*()'! '(! D%8&*:>@(A! ;*! *! *D>*(?*8! ,*+! e*P>,>/*/'+! 9!/'+)8'?*+!/'!'+)./>%!E.'!e*!*/E.>8>/%!*!,%!,*8-%!/'!+.+!*T%+!/'!1/.:*:>@(!78>&*8>*!=*8*A! =%+)'8>%8&'()'A! '&=,'*8,*+! '(! 1/.:*:>@(! C':.(/*8>*A! J*:e>,,'8*)%! %! $>:,%!`%8&*)>;%A!d8*/%A!NS+)'8A!2%:)%8*/%A!'):B!1+!/'P'8!/'!)%/%+!,%+!8'+=%(+*P,'+!/'!,*!'/.:*:>@(!/'/>:*8!)>'&=%!9!'+D.'8?%!+.D>:>'()'!=*8*!E.'!,%+!*,.&(%+!9!*,.&(*+!/'!'+)'!(>;',!'/.:*)>;%!'&=>':'(!*!:%(;'8)>8+'!'(!eSP>,'+!'+)./>*()'+A!+'!,'+!D*:>,>)'!,*!*/E.>+>:>@(!/'!,*+!'+)8*)'->*+!PS+>:*+!/',!'+)./>%A!E.'!:%()8>P.9*(!*,!/'+*88%,,%!/'!.(!*/':.*/*!&%)>;*:>@(!9!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'A!*()'+!/'!E.'!+.!8'(/>&>'()%!=%)'(:>*,!+'!;'*!&'8&*/%!=%8!',!/'+:%(%:>&>'()%!%!,*!D*,)*!/'!*=,>:*:>@(!/'!/>:e*+!'+)8*)'->*+!9!&%)>;*:>%('+B!c8*/>:>%(*,&'()'! ,*+! >(;'+)>-*:>%('+! +%P8'! *=8'(/>?*R'! +'! e*(! :'()8*/%! '(!'F:,.+>;>/*/! '(! ,*! ='8+=':)>;*! /',! '+)./>*()'A! ='8%! ,%+! :%&=,'R%+! &%/',%+!

Page 124: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""\!

'/.:*)>;%+!*:).*,'+!>()'-8*(!&.,)>)./!/'!;*8>*P,'+!*!)'('8!'(!:.'()*B!3(*!/'!',,*+!'+!,*!:%(:'=:>@(!%!',!'(D%E.'!E.'!',!=8%D'+%8*/%!)>'('!+%P8'!+.!'(+'T*(?*B!1(!.(*!D.).8*! >(;'+)>-*:>@(! +'8<*! >()'8'+*()'! />,.:>/*8! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! /'! '+)%+!'(D%E.'+! /',! =8%D'+%8*/%! /'! ,%+! :>:,%+! D%8&*)>;%+A! 9*! E.'! 8'+=%(+*P>,>?*8!_(>:*&'()'!*! ,%+!'+)./>*()'+!/'! ,%+!8'(/>&>'()%+!9!8':%(%:>&>'()%+!E.'!8':>P'(!,%+! :>:,%+! D%8&*)>;%+A! (%+! =*8':'A! *,! &'(%+A! >(R.+)%B! 1+)'! )'&*! +'! =,*()'*! :%&%!>&=,>:*:>@(! D.).8*! /'! >(;'+)>-*:>@(! 9*! E.'! *! %)8%+! (>;','+! '/.:*)>;%+! 9*! (%+!'(:%()8*&%+!/'+*88%,,S(/%,*B!Q!(>;',!/'! 8'+.,)*/%+A! :%(:,.>&%+!E.'! +'>+!/'! :*/*!/>'?! '+)./>*()'+!/'! ,%+! :>:,%+!D%8&*)>;%+! '&=,'*(! =8'/%&>(*()'&'()'! '(D%E.'! +.='8D>:>*,A! ,%! :.*,! 8'='8:.)'!&.9! ('-*)>;*&'()'! '(! +.+! 8'+.,)*/%+! *:*/a&>:%+B! 4%+! '(D%E.'+! =8%D.(/%+! 9! /'!*,)%! 8'(/>&>'()%! +%(! ,%+!&'(%+!'&=,'*/%+B!Q!=8>%8>! ,%+!'+)./>*()'+! +.='8D>:>*,'+!+%(! :*)*,%-*/%+! :%&%! f&*,%+h! '+)./>*()'+A! :%(! >(*/':.*/*+! &%)>;*:>%('+! 9!'+)8*)'->*+!=*8*!+.='8*8!,*+!/'&*(/*+!E.'!+'!,'+!=.'/*!8'*,>?*8!*! ,%!,*8-%!/'!+.+!'+)./>%+A! ='8%! =*8*! =%/'8! e*:'8! '+)*! )*R*()'! *D>8&*:>@(! /'P'8<*&%+! +*P'8! +>! ',!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*!9!,%+!:%()'(>/%+!E.'!+'!*P%8/*(!'(!,*+!*+>-(*).8*+!(%!'+)S(!:%(/>:>%(*(/%! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! +'! */*=)'(! *! ,*+! /'&*(/*+! '&=,'*(/%! .(!'(D%E.'! +.='8D>:>*,B! 1+!/':>8A! E.'! ',! +'8! +.='8D>:>*,'+! +'*!&S+!.(*! '+)8*)'->*!E.'!.(*!&%)>;*:>@(A!9*!E.'!'+!,%!/'&*(/*/%!=%8!,%+!=8%D'+%8'+!'(!+.+!:,*+'+B!`>(*,&'()'A!:%&%!>&=,>:*:>@(!D.).8*!/'!>(;'+)>-*:>@(!9!=*8)>'(/%!/'!,%+!/*)%+!/'!,*!:%(+>+)'(:>*!>()'8(*!/',!$7QA!/'P'8<*!,,';*8+'!*!:*P%!.(*!*=,>:*:>@(!/',!&>+&%!*!.(*!&*9%8! '+:*,*! =*8*! =%/'8! 8'*,>?*8! .(*! 8';>+>@(! =%8! ,*! D*,)*! /'! :%(+>+)'(:>*! /'! ,*+!+.P'+:*,*+! /',! '(D%E.'! /'! *,)%! 8'(/>&>'()%A! E.'! e*(! 8'+.,)*/%! '+)*8! &S+!8',*:>%(*/*+! :%(! +.P'+:*,*+! /',! '(D%E.'! =8%D.(/%! E.'! '()8'! +<B! 78%=%('&%+! .(*!8';>+>@(!/'!/>:e%!>(+)8.&'()%!*!/%+!D*:)%8'+A! )*,!9!:%&%!'(!+.!/<*!+'!8'*,>?@!:%(!',!$.'+)>%(*8>%!/'!78%:'+%+!/'!1+)./>%!G$71HB!c*&P>a(! %=>(*&%+! E.'! =8%D.(/>?*8! '(! ,*+! '+)8*)'->*+! /'! '+)./>%A! *=8'(/>?*R'! 9!'(+'T*(?*A! *+<! :%&%! '(! ,*+! &%)>;*:>%('+! /'! ,%+! '+)./>*()'+! '! >()'(:>%('+! /',!=8%D'+%8*/%A! =.'/'! +'8! /')'8&>(*()'! '(! ',! >(:8'&'()%! /'! ,*! :*,>/*/! /'! ,*!'/.:*:>@(A!*+<!:%&%!.(*!e'88*&>'()*!;S,>/*!9!D>*P,'!=*8*!8'/.:>8!',!D8*:*+%!'+:%,*8!*!'+)'!(>;',!'/.:*)>;%B!!1+)*&%+! >(&'8+%+! '(! ,*! 8'*,>/*/! /',! 1+=*:>%! 1.8%='%! /'! 1/.:*:>@(! G111HA! E.'!*P*8:*!)%/%+!,%+!(>;','+!'/.:*)>;%+!(%!+%,%!',!3(>;'8+>)*8>%A!:%&%!*,-.(%+!*.)%8'+!)8*)*(!/'!e*:'8(%+!;'8A!,*+!/'&*(/*+!E.'!,*!C%:>'/*/!8'*,>?*!*!,*!1/.:*:>@(!/'P'(!+'8! *)'(/>/*+! /',! &%/%! &S+! 'D>:>'()'! =%+>P,'B! 3(*! C%:>'/*/! E.'! ';%,.:>%(*!8S=>/*&'()'!:.9*+!(':'+>/*/'+!;*(!:*&P>*(/%!/<*!*!/<*A!E.'!)>'('!E.'!P8'-*8!:%(!.(*! 1/.:*:>@(! /'+:%()'F).*,>?*/*! 9! :%(! -8*(/'+! ,>&>)*:>%('+! 9! :*8'(:>*+B!$%(+>/'8*&%+! E.'! e*9! E.'! />+'T*8! >()'8;'(:>%('+! E.'! /'P'(! +'8! ,,';*/*+! *! ,*!=8S:)>:*A! =*8*! E.'! ,%+! -8*(/'+! =>,*8'+! /'! ,*! 1/.:*:>@(! G1+)./>*()'+i78%D'+%8'+i5(+)>).:>@(H!=.'/*(!>8!)%&*(/%!:%(:>'(:>*!/'!+.+!:*8'+)<*+!9!=.'/*(!&'R%8*8+'!/'!:*8*!*!+.+!(':'+>/*/'+!*:).*,'+!9!D.).8*+B!3(!eSP>,!'+)./>*()'A!-'+)%8!/'!+.!=8%=>%!*=8'(/>?*R'A! &%)>;*/%A! :8<)>:%A! :*=*?! /'! *.)%88'-.,*8+'! /'='(/>'(/%! /'! ,*+!/'&*(/*+! ='8+%(*,'+A! /'! ,*! >(+)>).:>@(! 9! /',! =8%D'+%8*/%A! +'! :%(;'8)>8S! '(! ',!:>./*/*(%! E.'! '+)*! C%:>'/*/! /',! +>-,%! rr5! (':'+>)*! 8'*,&'()'! =*8*! +.='8*8! ,*+!+>).*:>%('+!:8<)>:*+!'!>(:>'8)*+!E.'!'+)*&%+!=*/':>'(/%!'(!,*!*:).*,>/*/B!!!

Page 125: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""^!

+*-*+*&$(,'!

Q,%(+%A! $B! 9!d*,,'-%A!2B! G"XX\HB!<".#&%"* ,+*U35+2,#>)a+B! 1(!`B!Z>;*+! G'/BHA!N*(.*,! /'!Q+'+%8*&>'()%!9!M8>'()*:>@(!]%:*:>%(*,!G^#igXHB!N*/8>/0!1/>)%8>*,!C<()'+>+B!J',)8S(A!jB!G"XX[HB!!5%$+"%"@*+".5).+'#)"*4*.W$2#$)"*,+*)35+2,#>)a+B!N*/8>/0!C<()'+>+B!J>--+A! jBJB! G"Xgb*HB! D.-,+2.* )335%)$V+"* .%* &+)52#2'* )2,* ".-,4#2'0* N',P.8('0!Q.+)8*,>*(!$%.(:>,!D%8!1/.:*)>%(*,!Z'+'*8:eB!J>--+A! jBJB! G"XgbPHB! D.-,4* !5%$+""* q-+".#%22)#5+* PD!qR* S)2-)&0* N',P.8('0!Q.+)8*,>*(!$%.(:>,!D%8!1/.:*)>%(*,!Z'+'*8:eB!J>--+A!jBJB!G"XggHB!Q==8%*:e'+!)%!,'*8(>(-!*(!)%!'++*9!O8>)>(-B!1(!C:e&':kA!ZB!G1/BHA!8+)52#2'*".5).+'#+"*)2,*&+)52#2'*".4&+"B!U'O!o%8k0!7,'(.&!78'++B!J>--+A! jBJB! G"XgXHB! Q==8%*:e'+! )%! )e'! '(e*(:'&'()! %D! )'8)>*89! )'*:e>(-B! X#'V+5*+,-$).#%2*;+"+)5$V*)2,*A+/+&%36+2.@*kA!"A!biV^B!J>--+A! jBJB! G"XX[HB! Ie*)! /%! >(;'()%8>'+! %D! +)./'()+~! ,'*8(>(-! =8%:'++'+! 8'*,,9!&'*+.8'|! Q! )e'%8')>:*,! 8';>'O! *(/! :,*8>D>:*)>%(B! [5#.#"V* ]%-52)&* %9* <,-$).#%2)&*!"4$V%&%'4A!ol@![i"XB!J>--+A! jB! G"XX#HB! Q++'+>(-! 4'*8(>(-! x.*,>)90! 8':%(:>,>(-! >(+)>).)>%(*,A! +)*DD! *(/!'/.:*)>%(*,!/'&*(/+B!U""+"6+2.*)2,*+/)&-).#%2*#2*X#'V+5*<,-$).#%2@*GI*G"HA!^i"^B!J>--+A!jB!JB!G"XXXHB!L+)$V#2'*9%5*q-)&#.4*8+)52#2'*#2*12#/+5"#.40*J.:k>(-e*&0!C%:>')9!D%8!Z'+'*8:e!>(!L>-e'8!1/.:*)>%(!*(/!M='(!3(>;'8+>)9!78'++B!J>--+A! jB!GVWW"HB!ce'!Z'D,':)>;'!5(+)>).)>%(0!Q++.8>(-!*(/!1(e*(:>(-!)e'!x.*,>)9!%D!c'*:e>(-!*(/!4'*8(>(-B!X#'V+5*<,-$).#%2@*HI!G[HA!VV"iV[gB!J>--+A!jBJBY!6'&P'8A!2B!9!4'.(-A!2BoB7B!GVWW"HB!ce'!8';>+'/!)O%iD*:)%8!C)./9!78%:'++!x.'+)>%((*>8'0!ZiC7xiV`0*[5#.#"V*]%-52)&*%9*+,-$).#%2)&*!"4$V%&%'4@*mIA!"[[i"\XB!J.'(/<*A! 4B! 9! M,&'/%A! 1BNB! GVWW[HB! 1+)./>%! )8*(+:.,).8*,! /'! ,%+! '(D%E.'+! /'!*=8'(/>?*R'!'(!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!;+/#".)*,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)@*GI*GVHA![b"i[g#B!$*8*P*T*A! jB! GVWW\HB!E#* .)2* '5)2,+@* 2#* .)2* '5)/+@* 2#* .)2* 9B$#&* ,+* )55+'&)5T* ,).%"* 4*5)>%2+"*"%M5+*+&*95)$)"%*+"$%&)50!N*/8>/0!5(D%8&*:>@(!$%&'8:>*,!1+=*T%,*B!$*+)',,@A! NB! }! N%('8'%A! $B! GVWWWHB! 4*+! :%(:'=:>%('+! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! +%P8'! ,*!'(+'T*(?*!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/'!*=8'(/>?*R'B!<2")4%"*4*<C3+5#+2$#)"@*o@*l@*bgiXVB!$.(:e>,,%+A! $! 9! Z%/8<-.'?A! `B! GVWW\HB! <&* 95)$)"%* +"$%&)5@* "-* $-)2.#9#$)$#:2* 4* "-*,#".5#M-$#:2*"%$#)&*+2*&)*$%6-2#,),*,+*S),5#,0!N*/8>/0!$BQB!/'!N*/8>/B!2'! 4*! `.'()'A! j! }! j.+)>:>*A! `B! GVWW\HB! Z'-.,*:>@(! /'! ,*! '(+'T*(?*! =*8*! ,*!*.)%88'-.,*:>@(!/',!*=8'(/>?*R'!'(!,*!3(>;'8+>/*/0*U-&)*)M#+5.)@*kG@!"#"i"bX0!2'! U*)*,'A! NB! G"XXWHB! Z'(/>&>'()%! '+:%,*8B! 1(! `,%8'+A! dBY! 2ÉQ:*>+! 9! d.)>a88'?A! 5B!A#$$#%2)5#%*,+*?#+2$#)"*,+*&)*<,-$)$#:20!N*/8>/0!7*.,>(*+B!2.(k>(A!NBjB!}!J>//,'A!JBjB!G"Xb\HB!LV+*".-,4*%9*.+)$V#2'0*U'O!o%8k0!L%,)A!Z>('e*8)!9!I>(+)%(B!1,,>%)A! 1BCBA! }! 2O':kA! $BCB! G"XggHB! d%*,+0! Q(! *==8%*:e! )%! &%)>;*)>%(! *(/!*:e>';'&'()B!]%-52)&*%9!!+5"%2)&#.4*)2,*D%$#)&*!"4$V%&%'4@*KH@*^i"VB!1()O>+),'A!UB!G"XgbHB!D.4&+"*%9*&+)52#2'*)2,*.+)$V#2'0*I>,'90!$e>:e'+)'8B!

Page 126: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""#!

1()O>+),'A!UB!G"XggHB!8)*$%635+2"#:2*,+&*)35+2,#>)a+*+2*+&*)-&)0*J*8:',%(*0!7*>/@+B!1()O>+),'A!UB!9!Z*&+/'(A!7B!G"Xg[HB!12,+5".)2,#2'*".-,+2.*&+)52#2'0!4%(/%(0!$8%%&!L',&B!d*8:>*A!NB!9!2%&'(':eA!2B!GVWW^HB!N%)>;*:>@(A!*=8'(/>?*R'!9!8'(/>&>'()%!'+:%,*8B!;<S<0*;+/#".)*+&+$.5:2#$)*,+*6%.#/)$#:2*4*+6%$#:2@*IA!^^i#^B!d@&'?A!4B!$BA!N%(:*9%A! jB!}!`.'()'+A!dB! GVWW[HB!8)* #63%5.)2$#)*,+*35%6%/+5* +2* +&*)-&)* +".5).+'#)"* ,+* )35+2,#>)a+* 3)5)* +&+/)5* +&* 2#/+&* )$),W6#$%* +2* &%"* +".-,#)2.+"B!$.P*0!$'()8%!3(>;'8+>)*8>%!j%+a!N*8)<!7a8'?!d%(?S,'?A!NB$B!9!c%.8@(A!jB!G"XXVHB!U-.%$%2$+3.%*4*5+2,#6#+2.%*+"$%&)50!7*&=,%(*0!13UCQBbg#!d%%/A!cB!4B!9!J8%=e9A!jB!1B!G"XXWHB!<,-$).#%2)&*3"4$V%&%'4T*U*5+)&#".#$*)335%)$V0!G\)e!1/HB!Ie>)'!7,*>(+A!Uo0!4%(-&*(!L'8(S(/'?!7>(*A!`B!G"XX[HB!4%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!'(!*,.&(%+!.(>;'8+>)*8>%+B!3(! '+)./>%! '&=<8>:%B!!5%4+$.%* ,+* #2/+".#')$#:2* 3)5)* +&* )$$+"%* )* ?B.+,5)B!N.8:>*0!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!L'8(S(/'?!7>(*A!`B!G"XXXHB!U35+2,+5*)*U35+2,+50*J*8:',%(*0!M:a*(%B!L'8(S(/'?! 7>(*A! `B! GVWW"HB! 4*! $*,>/*/! /'! ,*! 1(+'T*(?*! 9! ',! Q=8'(/>?*R'! '(!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!;+/#".)*,+*#2/+".#')$#:2*+,-$).#/)@0*IY*GVH@*\#^i\gXB!L'8(S(/'?!7>(*A!`B!GVWWVHB!2%:'(:>*!'!>(;'+)>-*:>@(!'(!1/.:*:>@(!C.='8>%80*;+/#".)*,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)A*GQA!VA!Vb"i[W"B!L'8(S(/'?!7>(*A!`BY!d*8:<*!C*(?A!NB7B!9!N*E.>,@(!CS(:e'?A!jBjB!GVWWWHB!8%"*+29%`-+"*,+* )35+2,#>)a+* +2* +".-,#)2.+"* -2#/+5"#.)5#%"* +2* 9-2$#:2* ,+* "-* .#.-&)$#:2B! N*/8>/0!Q:)*+! /',! r55! $%(-8'+%! U*:>%(*,! '! 5P'8%*&'8>:*(%! /'! ='/*-%-<*B! L*:>*! ',! )'8:'8!&>,'(>%0!$*&P>%!'/.:*)>;%!9!'/.:*:>@(!=*8*!',!:*&P>%B!L'8(S(/'?!7>(*A!`BY!N*E.>,@(iCS(:e'?A! jBjB! 9!L'8(S(/'?i$*()'8%A!NB$B! GVWWXHB!8%"*+29%`-+"* ,+* )35+2,#>)a+* +2* <".-,#)2.+"* ,+* <,-$)$#:2* !5#6)5#)T* !5%3-+".)* ,+&*?-+".#%2)5#%* ?0<0U0!0D0! L.',;*0! Q:)*+! /',! r5]! $%(-8'+%! U*:>%(*,! /'! N%/',%+! /'!5(;'+)>-*:>@(!1/.:*)>;*!GQ52571HB!L'8(S(/'?!7>(*A! `BY!N*8)<('?!$,*8'+A!7BY!2*!`%(+':*A!7B! 9!Z.P>%!1+=<(A!NB! GVWW^HB!U35+2,#>)a+@*$%63+.+2$#)"*4*5+2,#6#+2.%*+2*+,-$)$#:2*"-3+5#%50!N*/8>/0!4*!N.8*,,*B!j%e(+%(A! 2B! }! j%e(+%(A! ZB! G"Xg^HB! N%)>;*)>%(*,! =8%:'++'+! >(! :%%='8*)>;'A!:%&=')>)>;'A! *(/! >(/>;>/.*,>+)>:! ,'*8(>(-! +>).*)>%(+B! Q&'+A$B! }! Q&'+A! ZB! G1/+BH0*;+"+)5$V*%2*6%.#/).#%2*#2*+,-$).#%2B!]%,B!V0!ce'!:,*++8%%&!&>,>'.!GV\XiVg#HB!U'O!o%8k0!Q:*/'&>:!78'++B!j.+)>:>*A!`B!G"XX#HB!N')*:%-(>:>@(!9!:.88<:.,.&B!1(!jB!J',)8S(!9!$B!d'(%;*8/!G1/+BHA!!"#$%&%'()* ,+* &)* #2".5-$$#:2* N0* r)5#)M&+"* 4* 35%$+"%"* MB"#$%"! G[^Xi[g"HB! N*/8>/0!C<()'+>+B!41o!MZdnU5$Q!VtVWW#A!21![!21!NQoMA!2'!1/.:*:>@(B!N*(?*(%A!NB!!GVWWbHB!<".#&%"*,+*)35+2,#>)a+@*+".5).+'#)"*,+*&+$.-5)*4*"-*5+&)$#:2*$%2*+&*5+2,#6#+2.%*)$),W6#$)*+2*&)*"+'-2,)*&+2'-)B!d8*(*/*0!3(>;'8+>/*/!/'!d8*(*/*B!!N*E.>,@(! CS(:e'?A! jBjB! GVWW"HB! 4%+! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! '(! '+)./>*()'+! /'!7'/*-%-<*B!L+"#"*,+*8#$+2$#).-5)0*N.8:>*0!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!

Page 127: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""b!

N*E.>,@(! CS(:e'?A! jBjB! GVW"WHB!A#"+=%* 4* +/)&-)$#:2* ,+&* ,#"+=%* ,+* -2* 35%'5)6)* ,+*#2.+5/+2$#:2* 3)5)* &)* 6+a%5)* ,+* &)"* V)M#&#,),+"* ,+* )35+2,#>)a+* ,+* &%"* +".-,#)2.+"*-2#/+5"#.)5#%"0!N.8:>*0!125c3NB!N*8:e'+>A!QB!GVWW[HB!<&*95)$)"%*+"$%&)5*+2*<"3)=)0!N*/8>/0!`.(/*:>@(!*,)'8(*)>;*+B!N*8)%(A! `B! 9! CÜ,RáA! ZB! G"Xb#*HB!M(! E.*,>)*)>;'! />DD'8'(:'+! >(! ,'*8(>(-0! "B! M.):%&'!*(/!=8%:'++B![5#.#"V*]%-52)&*%9*<,-$).#%2)&*!"4$V%&%'4@!HoA!\i""B!N*8)%(A! `B! 9! CÜ,RáA! ZB! G"Xb#PHB! 4'*8(>(-!=8%:'++! *(/! +)8*)'->'+B![5#.#"V* ]%-52)&* %9*<,-$).#%2)&*!"4$V%&%'4@*HoA!""^i"VbB!N::,',,*(/A!2B$!G"XgXHB!<".-,#%*,+*&)*6%.#/)$#:2*V-6)2)0*N*/8>/0!U*(:'*B!M$21! GVWW[HB! 8+)52+5"* 9%5* 8#9+* J* D.-,+2.* U335%)$V+"* .%* 8+)52#2'0!e))=0ttOOOB%':/B%8-t!i!$%(+.,)*/*0!W\iW^iVW"WB!MFD%8/A!ZB!G"XXWHB!8)2'-)'+*8+)52#2'*D.5).+'#+"T*\V).*</+54*L+)$V+5*DV%-&,*s2%tB!J%+)%(0!L'>(,'!}!L'>(,'!7.P,>+e'8+B!7')8>A! LB4B! G"XX"HB! S%.#/).#%20* LV+%54@* ;+"+)5$V@* )2,* U33&#$).#%2"B! J',&%()A!$*,>D%8(>*0!I*/+O%8)e!7.P,>+e>(-!$%&=*(9B!7>()8>:eA! 7B! 9! 2'! d8%%)A! QB! G"XXWHB! N%)>;*)>%(*,! *(/! +',Di8'-.,*)'/! ,'*8(>(-!:%&=%('()+! %D! :,*++8%%&! *:*/'&>:! ='8D%8&*(:'B! ]%-52)&* %9* <,-$).#%2)&*!"4$V%&%'4@*kGA![[i\WB!7%?%A! jB! 5B! G"XXWHB! 1+)8*)'->*+!/'! *=8'(/>?*R'B! 1(!$B! $%,,A! jB! 7*,*:>%+! 9!QB!N*8:e'+>!G$%%8/BHA!A+")55%&&%*3"#$%&:'#$%*4*+,-$)$#:2* NN0*!"#$%&%'()*,+* &)*<,-$)$#:2*G#biXVHB!N*/8>/0!Q,>*(?*B!Z*&+/'(A!7B!G"XggHB!N635%/#2'*&+)52#2'd*E+t*3+5"3+$.#/+"0!4%(/%(0!6%-*(!7*-'B!Z%&S(A! jBNB! 9! d*,,'-%A! CB! G"XXbHB! U?;UT* <"$)&)"* ,+* <".5).+'#)"* ,+* U35+2,#>)a+0*N*/8>/0!c1QB!Ck>(('8A!JB`B!G"X\gHB!\)&,+2*Lt%0*U'O!o%860!N*:&>,,*(B!]*,,'!Q8>*+A!QBY!$*P*(*:eA!ZB!dBY!U_T'?A!jB!9!d%(?S,'?i7>('/*A!jB!QB!G"XXgHB!!]*8>*P,'+!:%-(>)>;%i'&%:>%(*,'+A! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! 9! 8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%B!!!"#$%.V+6)@*IQ@*VA![X[i\"VB!I'>(+)'>(A!$B!1B!9!N*9'8A!ZB!1B!G"Xg#HB!LV+*.+)$V#2'*%9*&+)52#2'*".5).+'#+"0*<2*S0*?0*\#..5%$h*P<,R0*X)2,M%%h*%9*5+"+)5$V*%2*.+)$V#2'0!U'O!o%8k0!N:!N>,,*(B!!

Page 128: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""g!

Page 129: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ""X!

!!!!

!.,!*'2(38.,$(7&!'*&'%+(%3%2+(c!*&!.,!-%+3,$(7&!)*!.%'!

3,*'2+%'!E8*!,2(*&)*&!,!.,!)(6*+'(),)!!! !

3:<I:!kC@S!3:<HI>=;!'=PK<:!`*:.,)*/!/'!1/.:*:>@(B!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!

!+*'83*&!

1+)'!)8*P*R%!)>'('!.(!/%P,'!=8%=@+>)%B!78>&'8%A!+'!:'()8*!'(!,*!D%8&*:>@(!>(>:>*,!/'!,%+!&*'+)8%+!E.'!*)>'(/'(!*!,*!/>;'8+>/*/!/',!*,.&(*/%!:%(!(':'+>/*/'+!-8*;'+!9!='8&*('()'+B! C'-.(/%A! )8*)*! /'! /'+)*:*8! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! ,*! 1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?! '(! ,*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! /'! ,%+! (>T%+! :%(! =,.8>/>+:*=*:>/*/!-8*;'!9!='8&*('()'B!1(! 8',*:>@(! :%(! ,*! D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%A! :8''&%+! E.'! ,*! '+)>&.,*:>@(!+'(+%8>%&%)8>?! /'P'! '+)*8! =8'+'()'! '(! ,*! D%8&*:>@(! >(>:>*,A! =*8*! E.'! />:e%!=8%D'+%8*/%!=.'/*!>()'8;'(>8!:%(!',!*,.&(*/%!E.'!*:./'!*!,%+!$'()8%+!1+=':<D>:%+!/'!1/.:*:>@(!1+=':>*,B!$'()8S(/%(%+! '(! ,*! 8'+=.'+)*! '/.:*)>;*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! /'! ,%+! *,.&(%+! :%(!-8*;'! />+:*=*:>/*/A! :8''&%+! E.'! />:e*! '+)>&.,*:>@(! =.'/'! +'8! .(! &%/%!>&=%8)*()'!/'!>()'8;'(>8!'/.:*)>;*&'()'B!7%8!',,%!+'!/'+)*:*(!*,-.(*+!>/'*+!+%P8'!S8'*+!/'!'+)>&.,*:>@(A!=8>(:>=>%+!/'!*:).*:>@(A!)>=%+!/'!*:)>;>/*/'+A!'):B!$%(!)%/%!',,%!+'!=8')'(/'!%D8':'8!.(!:.88<:.,%!'+=':<D>:%!E.'!*9./'!*,!/'+*88%,,%!-,%P*,!/'!'+)%+!*,.&(%+B!5:L:d<:@! JL:Q=T! '+)>&.,*:>@(! +'(+%8>%&%)8>?Y! D%8&*:>@(! =8%D'+%8*/%Y!!=,.8>/>+:*=*:>/*/B!!

!

24*!'2(38.,2(%&!'*&'%+(%3%2+(c!(&!24*!-%+3,2(%&!%-!24*!2*,$4*+'!a4%!,22*&)!2%!24*!)(6*+'(2_!

!

,/'2+,$2!

ce>+! O%8k! e*+! *! /%.P,'! >()'()>%(B! ce'! D>8+)! %('A! >)! >+! :'()'8'/! >(! )e'! +)*8)>(-!)'*:e'8+! )8*>(>(-! Oe%! )*k'! :*8'! %D! )e'! />;'8+>)9! %D! )e'! =.=>,+! O>)e! +'8>%.+! *(/!='8&*('()! (':'++>)>'+B! C':%(/,9A! >)! )8>'+! )%! '&=e*+>?'! )e'! >&=%8)*(:'! %D! )e'!C'(+%89&%)%8! C)>&.,*)>%(! >(! )e'! '/.:*)>;'! >()'8;'()>%(! %D! )e'! :e>,/8'(! O>)e!+'8>%.+!*(/!='8&*('()!&.,)>/>+*P>,>)9B!

Page 130: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "VW!

QP%.)! )e'! )'*:e'8! )8*>(>(-A!O'! )e>(k! )e*)! )e'! +'(+%89&%)%8! +)>&.,*)>%(!&.+)! P'!=8'+'()!>(!)e'!+)*8)>(-!)8*>(>(-A!+%!)e>+!)'*:e>(-!+)*DD!:*(!)*k'!=*8)!O>)e!)e'!=.=>,+!Oe%!-%!)%!)e'!C=':>D>:!$'()'8+!%D!C=':>*,!1/.:*)>%(B!7.))>(-!/'! D%:.+!%(! )e'! '/.:*)>;'! *(+O'8! )%! )e'!(':'++>)>'+! %D! )e'! +)./'()+!O>)e!+'8>%.+!/>+*P>,>)9A!O'!*8'!:%(;'(:'/!)e*)!)e'!+)>&.,*)>%(!:*(!P'!*(!>&=%8)*()!O*9!)%!)*k'!=*8)!>(!)e'>8!'/.:*)>%(!'DD':)>;',9B!`%8!)e*)!O'!+)*(/!%.)!>(!8',>'D!+%&'!>/'*+!*P%.)! +)>&.,*)>%(! *8'*+A! =8>(:>=,'+! %D! ='8D%8&*(:'A! )9='+! %D! *:)>;>)>'+A! '):B! 5)! >+!)8>'/!9')!)%!%DD'8!*!+=':>D>:!:.88>:.,.&!)e*)!e',=+!)e'!-,%P*,!/';',%=&'()!%D!)e'+'!+)./'()+B!e=NwC<?@T!+'(+%89&%)%8!+)>&.,*)>%(Y!)'*:e'8!)8*>(>(-Y!&.,)>/>+*P>,>)9B!!D#!(&2+%)8$$(7&!

L*P,*8! /'! #2$&-"#:2* +,-$).#/)A! +.=%('! :8''8! '(! .(*! '+:.',*! :.9%! =8%=@+>)%! '+!^$%2"+'-#5*-2)*+,-$)$#:2*3)5)*.%,%"@*9-2,)6+2.),)*+2*&)*#'-)&,),@*&)*3)5.#$#3)$#:2*4* &)* 2%* ,#"$5#6#2)$#:2* +2* +&*6)5$%* ,+* -2)* "%$#+,),* /+5,),+5)6+2.+* ,+6%$5B.#$)7!GQ8(*>?A!VWW[0"\VHB!1+)%+!=,*()'*&>'()%+!+'!'(:.'()8*(!'(8*>?*/%+!'(!',!5(D%8&'!I*8(%k! G"XbgHB! 1(! />:e%! >(D%8&'! +'! e*P,*P*! /'! #2.+'5)$#:2* +,-$).#/)! :%&%!/'8':e%!/'! )%/*+! ,*+!='8+%(*+B!C'!'()'(/<*(! ,*+!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!:%&%!.(!:%()>(.%!9!/'()8%!/'! a+)'! ,*! *)'(:>@(! '/.:*)>;*! '+=':>*,! /'P<*! )'('8!.(! :*8S:)'8!*/>:>%(*,!9!+.=,'&'()*8>%A!(%!>(/'='(/>'()'B!2'!'+)'!&%/%A! ,%+!(>T%+!9!(>T*+!E.'!=8'+'()*(!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!'+=':>*,'+!:%(D>-.8*(! .(! -8.=%! e')'8%-a('%! E.'! =8':>+*! .(*! 8'+=.'+)*! '/.:*)>;*! &.9!;*8>*/*! 9! e')'8%-a('*B! 1+)%! ;*! *! +.=%('8! ',! .+%! /'! */*=)*:>%('+! :.88>:.,*8'+! 9!*9./*+! ='/*-@->:*+! +>-(>D>:*)>;*+! E.'! ,'+! ='8&>)*(! *=8%;':e*8! *,! &SF>&%! +.+!=%)'(:>*,>/*/'+!+%:>*,'+!9!+.!*.)%(%&<*!='8+%(*,B!1(!:.*,E.>'8!:*+%A!>(:,.+%!'(!,*+!+>).*:>%('+!&S+! 'F)8'&*+! /'8>;*/*+! /'! .(*! -8*;'! =,.8>/>+:*=*:>/*/A! /'P'&%+! >8!&S+! *,,S! /'! ,%! *+>+)'(:>*,! 9! =8%=%8:>%(*8! *! '+)*+! ='8+%(*+! .(*! >()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*A! =%(>'(/%! '(! R.'-%! ,%+! &'/>%+! ='8+%(*,'+! 9! &*)'8>*,'+! E.'! +'*(!=8':>+%+B!d'('8*,&'()'A! ',! )>=%!/'! >(+)>).:>@(!'/.:*)>;*!'(!',!E.'!'+)*+!='8+%(*+!=.'/'(! %P)'('8! ,*! *)'(:>@(! '/.:*)>;*! E.'! 8'E.>'8'(! '+! ',! $'()8%! 1+=':<D>:%! /'!1/.:*:>@(!1+=':>*,B!1(! 8',*:>@(! *,! =%8:'()*R'! /'! *,.&(*/%! '+:%,*8>?*/%! '(! $'()8%+! 1+=':<D>:%+! /'!1/.:*:>@(! 1+=':>*,A! +'-_(! .(! >(D%8&'! :%&=*8*)>;%! ',*P%8*/%! *! =*8)>8! /'! .(!'+)./>%! 8'*,>?*/%! '(! />+)>()%+! =*<+'+! /'! 1.8%=*! G4@='?vc%88>R%A! VWWXH! +'! +'T*,*!E.'!*.(E.'! ,*! )*+*!/'! >(:>/'(:>*!/'! ,*+!/>+:*=*:>/*/'+!-8*;'+!9!='8&*('()'+!e*!>/%!/>+&>(.9'(/%!=8%-8'+>;*&'()'!'(!,*!3(>@(!1.8%='*A!e*+)*!E.'/*8!'(!.(!WA^u!/'!,*!=%P,*:>@(A!,*!)*+*!/'!=8';*,'(:>*!e*!>/%!*.&'()*(/%!/'P>/%!*!.(*!&'R%8*!'(!,*+!'F=':)*)>;*+!/'!;>/*!/'!'+)*+!='8+%(*+B!2'!>-.*,!&%/%A!+'!:>)*!'(!',!&'(:>%(*/%!'+)./>%A! E.'! ,%+! *,.&(%+! :%(! />+:*=*:>/*/'+! -8*;'+! 9! ='8&*('()'+! +.=%('(! .(!^A^u!/',! )%)*,!/'!*,.&(%+!'+:%,*8>?*/%+!'(! ,*!3(>@(!1.8%='*B!7%8!%)8*!=*8)'A! ,%+!*,.&(%+! E.'! =8'+'()*(! />+:*=*:>/*/'+! -8*;'+! 9! ='8&*('()'+A! 9! E.'! =%8! ',,*+!/'P'(!+'8!'+:%,*8>?*/%+!'(!$'()8%+!1+=':<D>:%+!/'!1/.:*:>@(!1+=':>*,A!+.=%('(!.(!VA"gu!/',!)%)*,!/',!*,.&(*/%B!4%+!/*)%+!'F=.'+)%+!(%+!,,';*(!*!:'()8*8(%+!'(!,*!(':'+>/*/!/'!>()8%/.:>8!:*&P>%+!'(! ,*! D%8&*:>@(!/'! ,%+!/%:'()'+!E.'!;*(!*!*)'(/'8!*! ,*!/>;'8+>/*/BA!1+)%+! D.).8%+!/%:'()'+!=.'/'(!,,'-*8!*!'R'8:'8!+.!,*P%8!'(!$'()8%+!1+=':<D>:%+!:%(!.(!*,.&(*/%!

Page 131: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "V"!

/'! :*8*:)'8<+)>:*+! &.9! =*8)>:.,*8'+A! 9! (':'+>)*(! '+)*8! =8'=*8*/%+! =*8*! ',,%B! Q+<A!/'P'(! +'8! :%(%:'/%8'+! /'! '+)8*)'->*+! /'! >()'8;'(:>@(! E.'! /'(! .(*! 8'+=.'+)*!'/.:*)>;*! *! *,.&(%+! E.'A! '(! &.:e%+! :*+%+A! +@,%! +'! ,'+! =8%=%8:>%(*P*! .(!)8*)*&>'()%!*+>+)'(:>*,B!U%+!'+)*&%+!8'D>8>'(/%!*!,*!(':'+>/*/!/'!:%(%:'8!'(D%E.'+!9!'+)8*)'->*+!8',*:>%(*/*+!:%(!,*!1+)>&.,*:>@(!J*+*,!9!C'(+%8>%&%)8>?!:%&%!&%/%!/'! >()'8;'(>8! :%(! ',! *,.&(*/%! E.'! =8'+'()*! (':'+>/*/'+! -8*;'+! 9! ='8&*('()'+!/'8>;*/*+!/',!=*/':>&>'()%!/'!=,.8>/'D>:>'(:>*!:%(!-8*;'!*D':)*:>@(B!U.'+)8*! 'F='8>'(:>*! '(! ',! :*&=%! /'! ,*! U.+2$#:2* )* &)* A#/+5"#,),! 9! '(! ',! /'! ,*!O%56)$#:2*,+&*!5%9+"%5),%A!(%+! ,,';*!*!+'T*,*8!E.'!,*! D%8&*:>@(!>(>:>*,!/'!D.).8%+!/%:'()'+! E.'! ;*9*(! *! /'/>:*8+'! *! /*8! 8'+=.'+)*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! '/.:*)>;*+!'+=':>*,'+! /'8>;*/*+! /'! ,*! =8'+'(:>*! /'! -8*;'+! =,.8>/'D>:>'(:>*+A! /'P'! >(:,.>8!(':'+*8>*&'()'! :%&=')'(:>*+!E.'! D*;%8'?:*(!',!/'+*88%,,%!9!.+%!/'!=8S:)>:*+!/'!1+)>&.,*:>@(!=*8*!=%/'8!/*8! 8'+=.'+)*!'/.:*)>;*!*!*,.&(%+!E.'!E.'/*P*(! D.'8*!/',!:.88<:.,%!>(:,.+%!:%(!*/*=)*:>%('+!'+=':<D>:*+!&.9!+>-(>D>:*)>;*+B!2'!*:.'8/%!:%(! ,%!*()'8>%8!9!*=%9S(/%(%+!'(! )8*P*R%+!=8';>%+! GN*8)<('?iC'-.8*A!VWW"A! VWW\A! VWW^Y! N*8)<('?iC'-.8*! 9! d*8:<*iCS(:e'?A! VWWVA! VWW#A! VWWbHA!E.'8'&%+!e*:'8!.(*!=8%=.'+)*!/'!.+%!/'!,*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?!=*8*!/*8!8'+=.'+)*!*!,*+!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!E.'!=8'+'()*!,*!=%P,*:>@(!/'!*,.&(%+!:%(!-8*;'! />+:*=*:>/*/B! 2'! >-.*,! &%/%A! :%(+>/'8*&%+! (':'+*8>%! ',! :%(%:>&>'()%! /'!=8%=.'+)*+!+%P8'!'+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?!=%8!=*8)'!/'! ,%+! D.).8%+!&*'+)8%+A!:%&%!=*8)'!>()'-8*()'!/'!+.!D%8&*:>@(!>(>:>*,B!1+)%+!/%+!=8%=@+>)%+!(%+!;*(!*!-.>*8!'(!,*!',*P%8*:>@(!/'!'+)'!)8*P*R%B!!

M#!*.!5+%-*'%+,)%!E8*!,2(*&)*!,!.,!)(6*+'(),)#!

C>'&=8'! E.'! =8')'(/*&%+! :'()8*8(%+! '(! ,*! D%8&*:>@(! >(>:>*,! /'! ,%+! /%:'()'+A! '+!=8':>+%!E.'!8'D,'F>%('&%+!+%P8'!,*!(':'+*8>*!8',*:>@(!'()8'!/>:e*!D%8&*:>@(!9!,*+!/'&*(/*+!E.'!,*!+%:>'/*/!'+)S!=>/>'(/%!*!'+)'!D.).8%!=8%D'+>%(*,!'(!',!/'+'&='T%!/'! +.! =8%D'+>@(B! 1(! '+)'! +'()>/%A! Na8>/*! GVWWXH! +'T*,*! E.'! ,*! D%8&*:>@(! /'P'!8'+=%(/'8!*!,*+!/'&*(/*+!E.'!,*!)*8'*!'/.:*)>;*!-'('8*B!1+)%!+.=%('!E.'!/'+/'!,*!.(>;'8+>/*/! +'! /'P'! :,*8>D>:*8! :%(! 8'*,>+&%! ,*! >/'()>/*/! /'! ,*! *:)>;>/*/! E.'! ',!D.).8%!/%:'()'!;*!*! 8'*,>?*8!9!'(:*&>(*8!+.! D%8&*:>@(!=*8*!E.'!+'*(!:*=*:'+!/'!8'+=%(/'8!*!,%!E.'!+'!'+='8*!/'!',,%+B!7%8! %)8*! =*8)'A! +%&%+! :%(+:>'()'+! /'! E.'! ,*! 8'*,>?*:>@(! /'! *:)>;>/*/'+! =8S:)>:*+!:%&%!=*8)'!/'!,*!D%8&*:>@(!/'!,%+!D.).8%+!/%:'()'+!'+!.(!','&'()%!D.(/*&'()*,!'(!,*! D%8&*:>@(! /'! ,%+! &>+&%+B! $'()8S(/%(%+! '(! ,*! 2>=,%&*).8*A! *! 'F)>(-.>8A! /'!N*'+)8%! '+=':>*,>+)*! '(! 1/.:*:>@(! 1+=':>*,A! ,*+! *:)>;>/*/'+! /'! '(+'T*(?*! '(!'()%8(%+! '/.:*)>;%+! 8'*,'+! =8%=%8:>%(*(! P.'(*+! %=%8).(>/*/'+! =*8*! :%(%:'8! ,*!/>;'8+>/*/!/'!*,.&(*/%!'(!,%+!:'()8%+A!',!8%,!9!D.(:>%('+!/',!&*'+)8%!'+=':>*,>+)*!9!=*8*! *=8'(/'8! *! '(+'T*8! G$%8/.8*+! ')! *,A! VWWXHB! 1(! '+)%+! :*+%+A! ,%+! D.).8%+!/%:'()'+! (%! :%(%:<*(! ,*! 8'*,>/*/! /'! ,%+! $'()8%+! 1+=':<D>:%+! (>! ',! .+%! /'! ,*+!=8S:)>:*+! /'! '+)>&.,*:>@(! +%P8'! *,.&(%+! :%(! =,.8>/'D>:>'(:>*! 9! -8*;'! *D':)*:>@(!e*+)*!E.'!*:./<*(!*!'+)%+!:%()'F)%+!'+:%,*8'+!*!8'*,>?*8!+.+!=8S:)>:*+B!4*!D%8&*:>@(!*:*/a&>:*! =8';>*A! -'('8*,&'()'A! (%! e*P<*! >(:>/>/%! '(! '+)%+! *+=':)%+! 9! '+)%!,>&>)*P*!',!*=8%;':e*&>'()%!E.'!,%+!*,.&(%+!%P)'(<*(!/'!,*+!78S:)>:*+B!1(!',!&%&'()%!*:).*,!/'!:*&P>%!'(!,*!.(>;'8+>/*/A!'()8'!,%+!(.';%+!)<).,%+!'F>+)'!',! d8*/%! /'! N*'+)8%! /'! 78>&*8>*! 9! '(! a,! +'! =.'/'(! 8'*,>?*8! .(%+! :8a/>)%+! E.'!

Page 132: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "VV!

=8%=%8:>%(*(!.(*!:>'8)*!'+=':>*,>?*:>@(!'(!',!S&P>)%!/'!Q)'(:>@(!*!,*!2>;'8+>/*/B!U%+! 8'D'8>&%+! *!N'(:>%('+! :%&%! ,*+! +>-.>'()'+! G'(! ',! :*+%!/'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*! +%(! )8'+H0! N'(:>@(! /'! U':'+>/*/'+! 1+=':<D>:*+! /'! Q=%9%! 1/.:*)>;%A!N'(:>@(! /'! 1/.:*:>@(! 5()'8:.,).8*,! 9!2>D>:.,)*/'+! /'!Q=8'(/>?*R'A! 9!N'(:>@(! /'!Q=%9%! 1/.:*)>;%! '(! Q./>:>@(! 9! 4'(-.*R'B! 1(! ',! :*+%! /'! '+)%+! (.';%+! -8*/%+A! ,*!8'*,>?*:>@(!/'!,*+!78S:)>:*+!1+:%,*8'+A!)*&P>a(!:%(+)>).9'!.(*!=*8)'!>&=%8)*()'!/'!,*!D%8&*:>@(!9!:*=*:>)*:>@(!/',!D.).8%!/%:'()'B!7'8%!*e%8*A!.(!'(D%E.'!:.88>:.,*8!%8>'()*/%! =%8! :%&=')'(:>*+! 9! 8'+.,)*/%+! /'! *=8'(/>?*R'A! ;*! *! ='8&>)>8! ,*!*/E.>+>:>@(! /'! ='8D>,'+! =8%D'+>%(*,'+! &S+! '+=':<D>:%+! 9! .(*! &'R%8! *8)>:.,*:>@(!'()8'!,*!D%8&*:>@(!9!',!)8*P*R%!=8%D'+>%(*,!/',!&*'+)8%B!2'!>-.*,!&%/%A!.(*!&*9%8!'+=':>D>:>/*/!/'! ,*!*)'(:>@(!*! ,*!/>;'8+>/*/A!%8-*(>?*/*!9!:%(:8')*/*!'(!/>+)>()*+!&'(:>%('+A! )*&P>a(! :%()8>P.9'! *! .(*! &'R%8*! /'! ,*! :*,>/*/! /'! ,*+! =8S:)>:*+! /'!'(+'T*(?*!9!/'!,%+!8'+.,)*/%+!*,:*(?*/%+!=%8!,%+!*,.&(%+B!GN*8)<('?iC'-.8*!')!*,BA!VWWXHB!2'!*:.'8/%!:%(!,%!*()'8>%8A!9!:'()8S(/%(%+!'(!,*!D%8&*:>@(!/'!,%+!D.).8%+!/%:'()'+!E.'! *)'(/'8S(! *! ,*! 2>;'8+>/*/A! *! =*8)>8! /'! +.+! '+)./>%+! /'! -8*/%! /'!N*'+)8%! '(!1/.:*:>@(! 78>&*8>*A! R.+)>D>:*&%+! ,*! (':'+>/*/! /'! D%8&*8,'+! '(! *+=':)%+!8',*:>%(*/%+!:%(!,*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?A!=*8*!E.'!=.'/*(!8'+=%(/'8!*!,*+!(':'+>/*/'+! '/.:*)>;*+! E.'! ;*(! *! '(:%()8*8! '(! ,%+! :'()8%+! '/.:*)>;%+A! )*()%!:.*(/%! *+>+)*(! *! 8'*,>?*8! +.+! =8S:)>:*+! '+:%,*8'+! :%&%! :.*(/%! )'(-*(! E.'!/'+'&='T*8!+.!D.(:>@(!/%:'()'B!$.*(/%! (%+! 8'D'8>&%+! *,! /'+'&='T%! /'! ,*! ,*P%8! /%:'()'A! 'F>+)'(! (.&'8%+%+!)8*P*R%+! G7'88'(%./A! VWW\Y! 1+:*&>,,*A! VWWgY! �*P*,*! 9! Q8(*.A! VWWbY! $*(%A! VWW^H!E.'!e*P,*(!/'! ,*! >&=%8)*(:>*!/'!/'+*88%,,*8!:%&=')'(:>*+!'(!'+)%+!=8%D'+>%(*,'+!E.'! ,'+! *9./'(! *,! /'+'&='T%! /'! )*8'*+! E.'! ,'! +%(! =8%=>*+B! 1()8'! />:e*+!:%&=')'(:>*+A! 7'88'.(%/! GVWW\HA! (%+! +'T*,*! ,*! /'! ^<&)M%5)5* 4* V)$+5* +/%&-$#%2)5*,#"3%"#.#/%"*,+*,#9+5+2$#)$#:27B!1(!'+)'!+'()>/%!'()'(/'&%+!E.'!',!/%:'()'!/'P'!+'8!:*=*?!/'!+>).*8!*,!*,.&(%!'(!+>).*:>%('+!/'!*=8'(/>?*R'!@=)>&*+!=*8*!',!/'+*88%,,%!/'! +.+! =%)'(:>*,>/*/'+B! Q+<A! )%/%! *,.&(%A! )%/*! ='8+%(*A! =.'/'! =8%-8'+*8! '(! +.+!*=8'(/>?*R'+B! 1+)*+! >/'*+! +%(! ;S,>/*+! =*8*! :.*,E.>'8! +>).*:>@(! /'! *=8'(/>?*R'! 9!:.*,E.>'8!)>=%!/'!*,.&(%A!='8%!&.:e%!&S+!=*8*!*E.',,%+!*,.&(%+!E.'!=8'+'()*(!.(*+!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!&.9!'+=':>*,'+B!C>! ',! /%:'()'! '+! :*=*?! /'! />+'T*8! .(*+! &')*+! /'! *=8'(/>?*R'! */':.*/*+! *! ,*+!:*=*:>/*/'+!9!=%+>P>,>/*/'+!/',!(>T%A!:'()8S(/%+'!'(!,%!E.'!a+)'!Cz!=.'/'!e*:'8Y!+>!/>+'T*!.(*+!*:)>;>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'!E.'!='8&>)*(!',!/'+*88%,,%!9! ,*!';%,.:>@(!/'!'+'!*,.&(%Y!9!+>!'+!:*=*?!/'!=8':>+*8!9!/>+'T*8!.(*+!=*.)*+!:,*8*+!9!%PR')>;*+!=*8*!,*!';*,.*:>@(!/'!,*+!&')*+!=8';>+)*+A!'+)*8S!=%+>P>,>)*(/%!,*!+*)>+D*::>@(!/'!,*+!(':'+>/*/'+! E.'! ',! (>T%! )>'('B! Q,! &>+&%! )>'&=%A! :%(+'-.>8S! E.'! '+)*! ='8+%(*!';%,.:>%('! 9! &'R%8'! 8'+=':)%! *! +.! '+)*/%! >(>:>*,A! 8'*,>?*(/%! :%(! ',,*! .(*!>()'8;'(:>@(! /'! :*8S:)'8! '/.:*)>;%! G'(! ,*! E.'! ',! (>T%! '+! .(! +'8! *:)>;%! :%(!>(/'='(/'(:>*! /'! +.+! ,>&>)*:>%('+HB! 1+)*&%+! :%(;'(:>/%+! /'! E.'! ,*+! -8*;'+!/>+:*=*:>/*/'+! /'! *,-.(%+! (>T%+! (%! +%(! +.D>:>'()'! 8*?@(! =*8*! *=*8)*8,'+! /'! .(*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!:'()8S(/%+'!'F:,.+>;*&'()'!'(!',!:*&=%!/'! ,%!*+>+)'(:>*,!G'(! ',! E.'! ',! (>T%! +'! :%&=%8)*! /'!&%/%! =*+>;%! *()'! ,*! >()'8;'(:>@(HB! $.*,E.>'8!='8+%(*! )>'('! /'8':e%! *! .(*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! :%(! >(/'='(/'(:>*! /'! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+! ='8+%(*,'+! E.'! =.'/*! =8'+'()*8B! oA! =%8! %)8*! =*8)'A! /'+/'! ,*!>(+)>).:>@(! '+:%,*8! +>'&=8'! +'! /'P'! %D8':'8! .(! )8*)*&>'()%! '/.:*)>;%A! 9! (%!*+>+)'(:>*,B!

Page 133: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "V[!

1(! %:*+>%('+! *,-.(%+! =8%D'+>%(*,'+! E.'! )8*P*R*(! :%(! ='8+%(*+! *D':)*/*+! =%8!&_,)>=,'+!/>+:*=*:>/*/'+A! +'T*,*(!:%(!/'+'+='8*(?*!E.'!(%! +'!=.'/'!e*:'8!(*/*!'/.:*)>;%!:%(!'+'!(>T%A!E.'!+'!'(:.'()8*!*(:,*/%!%!E.'!(%!=.'/'!';%,.:>%(*8!&S+B!1(!'+)%+!:*+%+A!,*!/>+:*=*:>/*/!E.'!,>&>)*!(%!'+)S!'(!',!(>T%!+>(%!'(!',!/%:'()'A!E.'!(%! '+! :*=*?! /'! />+'T*8! .(*! >()'8;'(:>@(! -,%P*,! E.'! /'+*88%,,'! *,! &SF>&%! ,*+!=%)'(:>*,>/*/'+!/'!/>:e%!(>T%B!1+)S!:,*8%!E.'!'(!'+)*+!+>).*:>%('+!)*(!=*8)>:.,*8'+!',!*,.&(%!(%!;*!*!=%/'8!+'-.>8!',!:.88<:.,%!%8/>(*8>%A!(>!+>!E.>'8*!.(*!*/*=)*:>@(!/',! &>+&%B! 7%8! ',,%! ',! /%:'()'! )'(/8S! E.'! =,*()'*8! :.88<:.,%+! *,)'8(*)>;%+! E.'!P*+*/%+!'(!',!/'+*88%,,%!/'!:%&=')'(:>*+!PS+>:*+!8',*:>%(*/*+!:%(!,*!='8:'=:>@(A!:%&.(>:*:>@(! '! >()'8*::>@(! :%(! ',! '()%8(%A! ='8&>)*(! *,! (>T%! 8'*,>?*8! *;*(:'+!=8%-8'+>;%+!9!:%()8>P.9*(!*!+.!/'+*88%,,%!*8&@(>:%!9!-,%P*,!:%&%!='8+%(*B!1(!'+)'!+'()>/%A! =*8)>'(/%! /'! ,*! 1+)>&.,*:>@(! J*+*,! G`8áe,>:eA! VWWWH! :%&%! D>,%+%D<*! %!'(D%E.'!PS+>:%!E.'!='8&>)'! >()'8;'(>8!:%(! ,*+!='8+%(*+!-8*;'&'()'!*D':)*/*+!'(!+.! /'+*88%,,%! +'(+%8>%&%)8>?A! =%/8<*&%+! -'('8*8! ',! &*8:%! :%(:8')%! =*8*!/'+*88%,,*8! '+'! )>=%! /'! :.88<:.,%+! *,)'8(*)>;%+! E.'! -.>*8*(! ,*! >()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!:%(!'+)%+!(>T%+B!!"#! .,'! &*$*'(),)*'! *)8$,2(6,'! )*! .,'! 5*+'%&,'! $%&! 0+,6*!5.8+()('$,5,$(),)#!

2'()8%! /'! ,*! />;'8+>/*/! /'! *,.&(*/%!E.'!8'E.>'8'!.(*!*)'(:>@(!'+=':>*,A!(%+!'(:%()8*&%+! :%(! (>T%+! E.'! =8'+'()*(!-8*;'! =,.8>/'D>:>'(:>*! :%(! -8*;'!*D':)*:>@(! /'8>;*/*! /'! :*.+*+! />;'8+*+!G:%(-a(>)*+A! ('%(*)*,'+! %! =%+)(*)*,'+HB!1+)*+! ='8+%(*+! )>'('(! .(*! *P+%,.)*!/'='(/'(:>*! /'P>/%! *! ,*! -8*(! :*()>/*/!/'! ,>&>)*:>%('+! =+<E.>:*+A! ='8:'=)>;*+A!*D':)>;%+s:%(!,*+!E.'!/'P'(!:%(;>;>8B!!!1(! ,*! N&-".5)$#:2* I! 8'*,>?*&%+! .(*!:%&=*8*:>@(! -8SD>:*! '()8'! ,*+!*/E.>+>:>%('+! ';%,.)>;*+! E.'! /')'8&>(*(! ',! <(/>:'! /'! '/*/! &'()*,! '(! />+)>()*+!)>=%,%-<*+!/'!(>T%+B!Qe<!+'!=.'/'!*=8':>*8!E.'!',!(>;',!';%,.)>;%!E.'!*,:*(?*(!,%+!(>T%+! :%(! =,.8>/'D>:>'(:>*! 9! -8*;'! *D':)*:>@(! '+! ',! &S+! P*R%! /'! )%/%+A! ,%! E.'!:%(,,';*!*!.(*!'+:*+*!*/E.>+>:>@(!/'!/'+)8'?*+!';%,.)>;*+B!Q+<A! .(! (>T%! :%(! -8*;'! =,.8>/>+:*=*:>/*/! ;*! *! &%+)8*8! .(*+! :*8*:)'8<+)>:*+! E.'!/')'8&>(*(!/'!&*('8*! )%)*,! ,*! >()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!*!8'*,>?*8!:%(!a,B!1()8'! ,%+!8*+-%+!&S+!/'+)*:*/%+!E.'!=8'+'()*!=%/'&%+!+'T*,*80!4*!>(:*=*:>/*/!/'!8'*,>?*8!&%;>&>'()%+! E.'! ,'! -*8*()>:'(! .(*! :>'8)*! *.)%(%&<*! 9! ,*! +*)>+D*::>@(! /'! +.+!(':'+>/*/'+! PS+>:*+A! .(*! 8'/.:>/*! :*=*:>/*/! :%&.(>:*)>;*! :%(! ',! '()%8(%A! +.!='8:'=:>@(!'+)S!&.9! ,>&>)*/*!9!+.!:*=*:>/*/!/'!8'*::>@(!'+)S!=%:%!/'+*88%,,*/*B!2'! '+)'!&%/%A! ,*+! (':'+>/*/'+! '/.:*)>;*+! '+=':>*,'+! E.'! =8'+'()*(! '+)'! )>=%! /'!*,.&(*/%!+'!;*(!*!:'()8*8!'(!',!/'+*88%,,%!/'!,%+!B6M#.%"*$%'2#.#/%@*6%.%5@*"%$#)&!9!$%6-2#$).#/%B!1(!',!B6M#.%*$%'2#.#/%A! ,*!='8:'=:>@(!/'!'+)'! )>=%!/'!(>T%+!+'!'(:.'()8*!.(>/*!*,!

Ilustración 1: Comparación del desarrollo mental alcanzado.

Page 134: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "V\!

&%&'()%!=8'+'()'A!',,%!,'+!/>D>:.,)*!8'*,>?*8!*P+)8*::>%('+!=%8!+'(:>,,*+!E.'!+'*(B!7%8! ',,%! ,*+! (':'+>/*/'+! E.'! =8'+'()*(! =*8*! *,:*(?*8! .(! /'+*88%,,%! :%-(>)>;%!*:%8/'!*!+.+!=%+>P>,>/*/'+!;*(!*!>8!.(>/*+!*!,*!:%&.(>:*:>@(!9!*,!/'+*88%,,%!&%)8>?B!7>*-')! G7>*-')Y! 5(e',/'8A! "Xg[H! +'T*,*! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! ,*! 'F='8>'(:>*!&%)8>?! 9!='8:'=)>;*! :%&%! .(! *+=':)%! /':>+>;%! E.'! >(D,.9'! '(! ',! /'+*88%,,%! :%-(>)>;%B! 2'!>-.*,! &%/%! 4.8>*! 9! ]>-%+)k9! G]>-%+)k9A! "X#\H! +'! 8'D>'8'(! *! ,*! >&=%8)*(:>*! E.'!)>'('(! ,*! :%&.(>:*:>@(A! ,*!&'/>*:>@(! ,>(-w<+)>:*! 9! ,*! >()'8*::>@(!/',!(>T%! :%(! ,*+!='8+%(*+!/'!8'D'8'(:>*!=*8*!',!/'+*88%,,%!:%-(>)>;%B!1(! ',! B6M#.%* 6%.%5A! +>! )'('&%+! '(! :.'()*! E.'! '+)%+! (>T%+! =8'+'()*(! .(*! -8*(!*D':)*:>@(! E.'! ,'+! >&=>/'! /'+=,*?*8+'! /'! &%/%! *.)@(%&%A! (%! )>'('(! .(! .+%!D.(:>%(*,! /'! ,*+! &*(%+! 9! /'='(/'(! /'! ,*! *9./*! /'! ,%+! */.,)%+! =*8*! 8'*,>?*8!*::>%('+! ','&'()*,'+! G:%&'8A! ;'+)>8+'A! *+'*8+'HA! '(:%()8*&%+! E.'! +.+! &*9%8'+!(':'+>/*/'+!=*8*!',!/'+*88%,,%!/',!S&P>)%!&%)%8!+'!:'()8*(!'(!,*!'F='8>&'()*:>@(!/',!&%;>&>'()%B! 2'P'&%+! )'('8! '(! :%(+>/'8*:>@(! E.'! )%/%+! ,%+!&%;>&>'()%+! +'!*=8'(/'(! +%P8'! ,*+! +'(+*:>%('+! /'!&%;>&>'()%! /'! 'F='8>'(:>*+! =8';>*+B! 2'! '+)'!&%/%A! ,*+! 'F='8>'(:>*+!&%)8>:'+! E.'! %D8'?:*&%+! *,! (>T%! ;*(! *! /*8! ,.-*8! *! .(*+!+'(+*:>%('+!/'!&%;>&>'()%!E.'!+%(!='8:>P>/*+!9!*! +.!;'?! ,'!'+)>&.,*(!*! 8'*,>?*8!(.';%+!&%;>&>'()%+B!1(! ',!B6M#.%* "%$#)&A! '(:%()8*&%+! E.'! ,*+! />+:*=*:>/*/'+! E.'! *:%&=*T'(! *! '+)*+!='8+%(*+! ,'+! ,>&>)*(! P*+)*()'! '(! ,*! 8',*:>@(! :%(! %)8*+! ='8+%(*+! '! >(:,.+%! :%(!>-.*,'+B!7%8!',,%A!'+)'! )>=%!/'!(>T%+!(':'+>)*(!E.'!+'! ,'+!%D8'?:*! ,*!=%+>P>,>/*/!/'!'+)*P,':'8!:%()*:)%+!:%(!='8+%(*+!/>+)>()*+!'(!/>D'8'()'+!:%()'F)%+B!2'!'+)'!&%/%A!,*+! ='8+%(*+! /'! 8'D'8'(:>*! E.'! )8*P*R*(! 9! :%(;>;'(! :%(! '+)%+! (>T%+! /'P'(!'+)*P,':'8! .(*! :%&.(>:*:>@(! :%(+)*()'! 9! *D':).%+*! :%(! ',,%+! 9! D*;%8':'8! ',!:%()*:)%!9!,*!>()'8*::>@(!:%(!%)8%+!(>T%+B!7%8!_,)>&%A!(%+!:'()8*&%+!'(!',!B6M#.%*$%6-2#$).#/%!:%(+>/'8*&%+!E.'!:%(+)>).9'!.(!'R'!)8*(+;'8+*,!/'!*:).*:>@(!/*/*!+.!(%)*P,'! >(D,.'(:>*!'(!',!8'+)%!/'!S&P>)%+!G:%-(>)>;%A!&%)%8! 9! +%:>*,HB! 7%8! %)8*! =*8)'A! (.'+)8*! 'F='8>'(:>*! (%+! e*!&%+)8*/%!:%&%! '+)'! )>=%! /'! (>T%+! (%! )>'('(! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! ,,'-*8! *! .(! ,'(-.*R'! %8*,!*8)>:.,*/%A! (>! +>E.>'8*! =.'/'(! +'8! .+.*8>%+! /'! .(! +>+)'&*! *,)'8(*)>;%! /'!:%&.(>:*:>@(!'(!,*!&*9%8<*!/'!,%+!:*+%+B!7%8!',,%A!+.!=8>(:>=*,!(':'+>/*/!+'!:'()8*!*,:*(?*8! .(! :@/>-%! :%&=*8)>/%! G=%8! +'(:>,,%! E.'! a+)'! +'*H! E.'! ,'! =%+>P>,>)'! ,*!>()'8*::>@(!:%(!,*+!='8+%(*+!/'!+.+!'()%8(%+!&S+!=8@F>&%+B!c'(>'(/%!'(!:.'()*!,*+!(':'+>/*/'+!E.'!=8'+'()*(!,%+!(>T%+!-8*;'&'()'!*D':)*/%+!:%&%!:%(+':.'(:>*!/'!,*!=,.8>/>+:*=*:>/*/!9!=*8)>'(/%!/'!)8*P*R%+!=8';>%+!'(!'+)'!

:*&=%! GN*8)<('?iC'-.8*A! VWW"A!VWW\A! VWW^Y! N*8)<('?iC'-.8*! 9!d*8:<*iCS(:e'?A! VWWVA! VWW#A!VWWbHA! :%(+>/'8*&%+! ,*!>()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! :%(! '+)'!)>=%! /'! =%P,*:>@(! /'P'! )'('8!=8'+'()'! ,*+! *:).*:>%('+! '(! ',!:*&=%! /'! ,*! <".#6-&)$#:2A! :.9*!8'D'8'(:>*! /'! %8>-'(! +'!'(:.'()8*! '(! ,%+! )8*P*R%+!Q(/8'*+! `8áe,>:e! G"XX\A! VWWWH!:%&%!=%)'(:>*/%8!/'!'+)'!:*&=%B!1(!,*!N&-".5)$#:2*G!/'+)*:*&%+!,*+!

Ilustración 2: Intervención educativa en personas con plurideficiencia y grave afectación.

Page 135: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "V^!

>/'*+! D.(/*&'()*,'+! E.'! 8',*:>%(*(! ,%+! '+)*/%+! /'! =,.8>/'D>:>'(:>*! :%(! ,*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!'(!',!:*&=%!/'!,*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?B!$%&%! 9*! e'&%+! />:e%! '(! %)8*+! =*8)'+! /'! '+)'! )8*P*R%A! ,*! >()'8;'(:>@(!+'(+%8>%&%)8>?!E.'!(%+%)8%+!=8%=%('&%+!:%&%!8'+=.'+)*!'/.:*)>;*!*,!*,.&(*/%!E.'!=8'+'()*!=,.8>/>+:*=*:>/*/!9!-8*;'!*D':)*:>@(!+'!*=%9*!'(!,%+!)8*P*R%+!=8';>%+!8'*,>?*/%+!'(!',!:*&=%!/'! ,*!1+)>&.,*:>@(!J*+*,!G`8áe,>:eA!L*.=)A!"XgVY!`8áe,>:eA!"XX\A!VWWW!HB!2',!'+)./>%!/'!'+)%+!)8*P*R%+!/'+)*:*&%+!*,-.(%+!*+=':)%+!E.'!e*(!)'(>/%!(%)*P,'!>(D,.'(:>*!'(!',!/>+'T%!/'!,*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!:%(!'+)'!)>=%!/'!(>T%+0!$ 1+!>&=%8)*()'!)'('8!'(!:.'()*!,*+!=*.)*+!';%,.)>;*+!E.'!+>-.'!',!(>T%!'(!',!/'+*88%,,%!(%8&*,A!9*!E.'!/>:e*+!=*.)*+!(%+!/*(!.(*!+':.'(:>*!%8/'(*/*!/'!:@&%!+'!e*(!:%(+'-.>/%!'+%+!,%-8%+B!$ 7*8*!+','::>%(*8!,%+!'+)<&.,%+!&S+!*/':.*/%+!E.'!D*;%8'?:*(!',!/'+*88%,,%!/',! (>T%A! )'('&%+! E.'! :%(R.-*8! '(! E.a! &%&'()%! /'! ,*! '+:*,*! ';%,.)>;*! +'!'(:.'()8*! ',! e>)%! *! *,:*(?*8! 9! :.S,! '+! ,*! +>).*:>@(! /',! (>T%! 8'+=':)%! *! />:e*!*/E.>+>:>@(B!$ U>(-_(!S&P>)%!/'!/'+*88%,,%!=.'/'!';%,.:>%(*8!/'!&*('8*!*>+,*/*B!2'!'+)'!&%/%! +<! +'! 8'*,>?*(! =8%=.'+)*+! *>+,*/*+! 9! =*8:>*,'+! /'! '+)>&.,*:>@(A! (%!:%(+'-.>8'&%+!.(!/'+*88%,,%!-,%P*,!/'!,*!='8+%(*B!$ 2'P'&%+!*=%9*8!9!'+)>&.,*8!',!/'+*88%,,%!/',!(>T%!*!=*8)>8!/',!&%&'()%!'(!',!E.'!a,!(%!=.'/'!:%()>(.*8!/'+*88%,,S(/%+'!+>(!*9./*B!$ U%!/'P'&%+!'+)>&.,*8!*!,*+!='8+%(*+!:%(!=,.8>/>+:*=*:>/*/!:%&%!+>!D.'8*(!+>'&=8'!P'Pa+A!/'P'&%+!/'!)'('8!'(!:.'()*!+.!'/*/!:8%(%,@->:*!=*8*!8'*,>?*8!.(*!*/':.*/*!+','::>@(!/'!'+)<&.,%+!'(!,*!>()'8;'(:>@(!E.'!,,';'&%+!*!:*P%B!$ 1+! >&=%8)*()'! :%&'(?*8! :%(! .(! />*-(@+)>:%! =8';>%! :%&%! =*8)'! /'! ,*!>()'8;'(:>@(!E.'!;*&%+!*!8'*,>?*8!'(!'+*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?B!$ 7'8:>P>8!'! >()'8=8')*8! ,*+!&*(>D'+)*:>%('+!/',!(>T%!-8*;'&'()'!*D':)*/%!'+!*,-%! E.'! =.'/'! 8'+.,)*8! &.9! />D<:>,A! ='8%! *! ,*! ;'?! '+! /'! ;>)*,! >&=%8)*(:>*! =*8*!8'*,>?*8! .(*! @=)>&*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! '(! ',! :*&=%! /'! ,*! '+)>&.,*:>@(!+'(+%8>%&%)8>?B!Q! =*8)>8! /'! ,*! /'+:8>=:>@(! /'! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! E.'! =8'+'()*(! ,*+! ='8+%(*+!-8*;'&'()'!*D':)*/*+A!,*+!(':'+>/*/'+!E.'!+'!/'8>;*(!/'!'+)*!=,.8>/>+:*=*:>/*/!9!)'(>'(/%! '(! :.'()*! ,%+! =,*()'*&>'()%+! /',! :*&=%! /'! ,*! '+)>&.,*:>@(! P*+*,! 9!(.'+)8*!'F='8>'(:>*!=8';>*!'(!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?A!;*&%+!*!%D8':'8!.(*+!,<('*+!/'! *::>@(!E.'!=.'/'(! +'8! /'! *9./*!=*8*! -.>*8! ,*! *:).*:>@(!/'! ,%+! D.).8%+!=8%D'+>%(*,'+!D%8&*/%+!'(!',!:*&=%!/'!*)'(:>@(!*!,*!/>;'8+>/*/B!!

R#! $%35*2*&$(,'! /l'($,'! ,! )*',++%..,+! *&! &(b%'! 0+,6*3*&2*!,-*$2,)%'!E8*!5+*'*&2,&!5.8+()('$,5,$(),)!'*&'%+(%3%2+(c#!

$.*(/%! /'+/'! ',! )'88'(%! '/.:*)>;%! (%+! =8%=%('&%+! 8'*,>?*8! .(*! '(+'T*(?*!P*+*/*! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! :%&=')'(:>*+A! '+)*&%+! :%()8>P.9'(/%! *,! =,'(%!/'+*88%,,%!/'!,*!='8+%(*B!2'!>-.*,!&%/%A!,*!=.'+)*!'(!=8S:)>:*!/'!=8%-8*&*:>%('+!/'/>:*/*+!*,!/'+*88%,,%!/'!:%&=')'(:>*+!*9./*8S!*,!/%:'()'!*!/',>&>)*8!/'!&*('8*!:%e'8'()'!','&'()%+!&S+!:%(:8')%+!E.'!-.<'(!+.!>()'8;'(:>@(A!:%&%0!:%()'(>/%+A!

Page 136: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "V#!

&*)'8>*,'+A! )a:(>:*+A! 'F='8>'(:>*+! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! 9! :8>)'8>%+! =*8*! ,*!';*,.*:>@(B! Q+<A! /'+/'! .(! &%/',%! /'! '(+'T*(?*! :.9*! =8>%8>/*/! '+! ',! /'+*88%,,%!'E.>,>P8*/%! /',! *,.&(%A! +'! /'P'! %8>'()*8! *! ,*! =%)'(:>*:>@(! /'! :*=*:>/*/'+! /'!/>+)>()%! )>=%A! +>'(/%! ',! /%:'()'! ',! &'/>*/%8! E.'! D*;%8'?:*! ,*! :%(+)8.::>@(! /'!/>:e*+!:*=*:>/*/'+B!Q_(!'(!',!:*+%!/'!*,.&(%+!E.'!=8'+'()*(!-8*;'+!/>+:*=*:>/*/'+!*!(>;',!+'(+%8>*,A!&%)8>?! 9! :%-(>)>;%A! ',! e':e%! /'! E.'! +.! /'+*88%,,%! +'! +>)_'! '(! '+)*/%+! ';%,.)>;%+!PS+>:%+A!(%!;*!*!+'8!.(!%P+)S:.,%!=*8*!.)>,>?*8!:%&%!8'D'8'()'!/'!=*8)>/*!',!,>+)*/%!/'!:%&=')'(:>*+!/'+)>(*/*+!*!,*!'+:%,*8>?*:>@(!/'!,*!1)*=*!JS+>:*B!Q+<A!'(!',!)8*P*R%!/'!1+:*&>,,*! GVWWgH!+'!/'D>('(!.(*+!:%&=')'(:>*+!*!*,:*(?*8!9!+'!&*)>?*!/'!E.a!&%/%! />:e*+! :%&=')'(:>*+! +'! =.'/'(! /'+*88%,,*8! *! )8*;a+! /'! />+)>()*+!&*)'8>*+!='8)'(':>'()'+! *! />D'8'()'+! (>;','+! '/.:*)>;%+! /'! 1/.:*:>@(! 5(D*()>,A! 78>&*8>*! 9!C':.(/*8>*B!Q!:%()>(.*:>@(!=8'+'()*&%+!',!,>+)*/%!/'!/>:e*+!:%&=')'(:>*+B!!

!GQ/*=)*/%!/'!1+:*&>,,*A!VWWgH!

!Q! =*8)>8! /'! '+*! :%()'F).*,>?*:>@(! -'('8*,! /'! ,*! '(+'T*(?*! %8/>(*8>*A! ;*&%+! *!'F)8*'8! ,*+! :%&=')'(:>*+!*!/'+*88%,,*8!'(! ,%+!(>T%+! :%(!-8*;'!/>+:*=*:>/*/B!7*8*!',,%! +','::>%(*&%+! ,*+! +>-.>'()'+! :%&=')'(:>*+0! 4>(-w<+)>:*i:%&.(>:*)>;*A! /'!>()'8*::>@(! :%(! ',! &'/>%A! 9! +%:>*,B! 1+)*+! :%&=')'(:>*+! e*(! +>/%! 'F)8*</*+! :%&%!=*8)'!/'!,*!=8%=.'+)*!E.'!%D8':'!1+:*&>,,*!GVWWgH!=*8*!)8*P*R*8!/'+/'!',!:.88<:.,%!%8/>(*8>%B!

!!Q! :%()>(.*:>@(! ;*&%+! *!/',>&>)*8! 9! /'D>(>8! :*/*!.(*!/'! '+)*+! :%&=')'(:>*+! E.'A!=*8)>'(/%!/'! ,%+!=,*()'*&>'()%+!*!*,:*(?*8!:%(! ,*!&*9%8<*!/'!*,.&(%+A! )8*)*(!/'!/*8! 8'+=.'+)*! *! .(*! &>(%8<*! '+=':<D>:*A! ='8%! :%&=*8)>'(/%! .(*+! />8':)8>:'+!:%&.('+B!

Page 137: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Vb!

5'3.%&%671!#)16*8+,&17'97'3/617!&14!:!1+!.(*!:%&=')'(:>*!)8*(+;'8+*,!:%(!-8*(!;*,%8!>(+)8.&'()*,!E.'!+>8;'!/'!P*+'!=*8*!=%)'(:>*8!',!8'+)%!/'!:%&=')'(:>*+B!7*8*!+.!/'+*88%,,%!+'!/'P'!=*8)>8!/'!=8%=.'+)*+!-,%P*,'+!E.'!*,!&>+&%!)>'&=%!D*;%8':'(!,*! :%&.(>:*:>@(A! =%+>P>,>)*(! ',! /'+*88%,,%! 9! ,*! :%(+)8.::>@(! /',! ='(+*&>'()%B! 1,!/'+*88%,,%! /'! '+)*! :%&=')'(:>*A! '+)*8S! :%(/>:>%(*/%!=%8! ,*! *.+'(:>*! /'! ,'(-.*R'!%8*,A! =%8! ',,%! '+! =8':>+%! :%(+>/'8*8! ',! ,'(-.*R'! :%(! .(! +'()>/%! &S+! *&=,>%! E.'!>(:,.9*! 8':.8+%+! (%! ;'8P*,'+! :%&%! -'+)%+A! &>8*/*+A! =%+).8*+A! ;%:*,>?*:>%('+! 9!'&>+>%('+! +%(%8*+B! C>! *! )%/%+! '+)%+! ','&'()%+! ,'+! %)%8-*&%+! .(! +'()>/%!:%&.(>:*)>;%!'+)*8'&%+!:%()8>P.9'(/%!*!/'+*88%,,*8!'+)*!:%&=')'(:>*!,>(-w<+)>:%i:%&.(>:*)>;*A!E.'!+'8;>8S!=*8*!)8*(+&>)>8!+'()>&>'()%+A!'+)*/%+!/'!S(>&%A!/'+'%+!9!(':'+>/*/'+B!5'3.%&%671!# (%# 16&%2!771;6# 7'6# %)# 3%(1':! 4*! 8',*:>@(! :%(! ',! &'/>%! D<+>:%!:%()8>P.9'! )*&P>a(! *! -'('8*8! :%(%:>&>'()%! '(! ',! (>T%B! 4*! ='8:'=:>@(! /'!+'(+*:>%('+! ,'! ;*! *! *9./*8! *! *()>:>=*8! 9! =8'/':>8! 8'+=.'+)*+A! *! >()'8=8')*8!+>).*:>%('+! :%)>/>*(*+! '(! ,*+! E.'! +'! =.'/*! ;'8! >(&'8+%B! 1,! /'+*88%,,%! /'! '+)*!:%&=')'(:>*A! ;*! *! +.=%('8! E.'! ',! (>T%! (%! +'! ;*! *! :%&=%8)*8! :%&%! .(! &'8%!8':'=)%8! =*+>;%! /'! ,%+! '+)<&.,%+! E.'! ,'! ,,'-*(! /',! &'/>%B! 7'8:>P>8! +>-(>D>:*! .(*!>()'(:>%(*,>/*/A!.(*!*::>@(A!=%8!=*8)'!/',!+.R')%!E.'!,'!;*!*!*9./*8!*!:%(+'-.>8!.(*!8'=8'+'()*:>@(!&S+!'+)*P,'!9!:%(+>+)'()'!/',!&'/>%!D<+>:%!E.'!,'!8%/'*B!1(!',!:*+%!/'! ,%+! (>T%+! :%(! -8*;'! *D':)*:>@(A! =*8':'! %=%8).(%! 8'*,>?*8! >()'8;'(:>%('+! E.'!=%)'(:>'(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,%+! =8>(:>=*,'+! :*(*,'+! +'(+%8>*,'+A! *+<! :%&%! ,*!*/E.>+>:>@(!/'!e*P>,>/*/'+!:%&='(+*)%8>*+!'()8'!',,%+!GN*8)<('?iC'-.8*A!VWW\HB!!5'3.%&%671!#,'71!)B!$%(!',!=8%=@+>)%!/'!D*;%8':'8!/'!D%8&*!*:)>;*!,*!>()'-8*:>@(!'(!',!:%()'F)%!+%:>*,!&S+!=8@F>&%!'+!:%&%!=%/'&%+!R.+)>D>:*8!,*!=8'+'(:>*!/'!'+)*!:%&=')'(:>*! +%:>*,B! 7*8*! +.! /'+*88%,,%! +'! /'P'! =*8)>8! /',! :%(%:>&>'()%! /'! .(%!&>+&%! =*8*! =%/'8! />D'8'(:>*8+'! /',! 8'+)%! /'! ='8+%(*+! E.'! >()'-8*(! ',! :%()'F)%!+%:>*,! =8@F>&%B! 1+)*! :%&=')'(:>*! >(:,.9'! ','&'()%+! +%:>%'&%:>%(*,'+! E.'! +'!'(:.'()8*(! &.9! 8',*:>%(*/%+! :%(! ,*! :%&=')'(:>*! :%&.(>:*)>;*B! 1()8'! ,*+!/>&'(+>%('+! *! /'+)*:*8! =*8*! D*;%8':'8! ',! /'+*88%,,%! /'! '+)*! :%&=')'(:>*!'(:%()8*&%+! ,*! '&>+>@(! /'! '&%:>%('+! 9! +'()>&>'()%+A! 9! ,*! >()'8*::>@(!>()'(:>%(*/*! :%(! ,*+! ='8+%(*+! =8@F>&*+! =*8*! :%(+'-.>8! +*)>+D*:'8! (':'+>/*/'+! %!/'+'%+!=8';>*&'()'!>/'()>D>:*/%+B!1+)*+!:%&=')'(:>*+!)>'('(!+'()>/%!/'()8%!/'!.(!'(D%E.'!*&=,>%!E.'!'(-,%P*!*! ,*!)%)*,>/*/!/'! ,*!='8+%(*B!Q+<!+'! >()'-8*(!&%;>&>'()%+A!+'(+*:>%('+!9!='8:'=:>%('+!E.'! +'! /'8>;*(! /'! .(*! +C3+5#+2$#)* $%53%5)&Y! :%&P>(*/%+! :%(! +.+! =8%=>%+!+'()>&>'()%+!9!:%-(>:>%('+!E.'!'+)S(!8',*:>%(*/%+!:%(!,*!+C3+5#+2$#)*"%$#)&Y!9A!=%8!_,)>&%!,*!$%6-2#$)$#:2!E.'!+'!&*()>'('!:%&%!;<(:.,%!'()8'!,%+!S&P>)%+!='8+%(*,!9!+%:>*,B!!

`#! 8&,!5+%58*'2,!)*!$8++1$8.%!5,+,!,2*&)*+!,!.%'!,.83&%'!$%&!0+,6*!5.8+()('$,5,$(),)#!

4%+!*,.&(%+!:%(!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!'+=':>*,'+!-8*;'+!9!='8&*('()'+!=8':>+*(!.(*!*)'(:>@(!'+=':>*,!E.'!,'+!='8&>)*!*/*=)*8+'!*,!&'/>%!9!:%(+'-.>8!.(*!;>/*!:%(!,*! &*9%8! >(/'='(/'(:>*! =%+>P,'! G4@='?ic%88>R%A! VWWXHB! 2'! '+)'! &%/%A! ,%+!:.88<:.,%+!/'!'+)*+!='8+%(*+!/'P'8<*(!:%()'&=,*8!/'!&%/%!=8>%8>)*8>%!.(!'(D%E.'!D.(:>%(*,B!

Page 138: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Vg!

c*&P>a(! '+! >&=%8)*()'! )'('8! '(! :.'()*! E.'! ',! /'+*88%,,%! e.&*(%! '+! *,-%!:%&=,'R%A! 8'E.>'8'! .(! (>;',! =8';>%! /'! &*/.8*:>@(! ('.8%,@->:*A! 9! ,*+! *::>%('+!'+)>&.,*/%8*+!/'+'&='T*(A!*!+.!;'?A!.(!=*=',!D.(/*&'()*,!'(!,*!&*/.8*:>@(!/',!C>+)'&*! U'8;>%+%! $'()8*,! 9*! E.'! =.'/'(! %=)>&>?*8! />:e%! /'+*88%,,%! *! )8*;a+! /'!.(*!>()'8*::>@(!:%(!',!&'/>%!E.'!+'*!,%!+.D>:>'()'&'()'!8>:*!9!'E.>,>P8*/*B!2'!'+)'!&%/%A!,*!'+)>&.,*:>@(A!:%&%!D.'()'!-'('8*/%8*!/'!>(D%8&*:>@(!+'(+%8>*,!9!&%)8>?A!D*;%8':'! ,*! *:)>;*:>@(! /'! ,%+!/>+)>()%+! :*(*,'+! +'(+%8>*,'+B! 1+)%!e*:'!*/%=)*8!.(!=*=',!&S+!*:)>;%!*,!(>T%A! 9*! E.'! :%(+>-.'! )8*(+D%8&*8!,%+! '+)<&.,%+! E.'! ='8:>P'! '(!='8:'=:>%('+! :*=*:'+! /'! +'-.>8!/'+*88%,,*(/%! 9! *:)>;*(/%! ',!D.(:>%(*&>'()%! /'! +.! =8%=>%!C>+)'&*! U'8;>%+%B! c%/*+! '+)*+!=8S:)>:*+! '+)>&.,*/%8*+! /'P'(!=8%:'/'8! /'! ,%+! :%()'F)%+!>(&'/>*)%+! *,! (>T%A! 9! /'! *e<! ,*!>&=%8)*(:>*! /'! ,*+! ='8+%(*+! /'!8'D'8'(:>*B! 1(! ',! :*+%! /',! :%()'F)%!'+:%,*8A! />:e*! ='8+%(*! /'! 8'D'8'(:>*!'+! ',! /%:'()'A! E.'! *! )8*;a+! /'! .(!=,*(>D>:*/%!9!*/*=)*/%!=8%9':)%!/'!'+)>&.,*:>@(A!:%(+>-.'!=*8)>8!/'!,%+!(>;','+!/',!(>T%!9!',';*8,%+!/'()8%!/'!+.!=8%=>%!/'+*88%,,%B!Q/'&S+A!,*!>()'8*::>@(!/',!*,.&(%!:%(!',! '()%8(%!*!=*8)>8! /'! '+)*+!='8+%(*+!/'! 8'D'8'(:>*!/'P'! )'('8!=8'+'()'!E.'!)%/%! (>T%! %! R%;'(! :%(! =,.8>/>+:*=*:>/*/! &*()>'('! :*=*:>/*/'+! :%&.(>:*)>;*+A!='8%! '+! (':'+*8>%! *;'8>-.*8! :.S,'+! +%(! *E.',,%+! :*(*,'+! :%&.(>:*)>;%+! &S+!+>-(>D>:*)>;%+!'(!:*/*!:*+%B!!Q+<A! ',! /%:'()'! /'P'! :'()8*8+'! '(! ,*! ='8+%(*! E.'! =8'+'()*! -8*;'! *D':)*:>@(! 9!*:%&=*T*8,*!'(!.(!:*&>(%!E.'!=%)'(:>*!+.!/'+*88%,,%A!)'(>'(/%!'(!:.'()*!'(!)%/%!&%&'()%! +.! +>).*:>@(! 9! +.+! (':'+>/*/'+A! =*8*! :%(+)8.>8! *! =*8)>8! /'! ',,*+! ,*!>()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! E.'! ='8&>)*! *,:*(?*8! ',! &SF>&%! /'+*88%,,%! -,%P*,! 9!*8&@(>:%!=%+>P,'B!$%(+:>'()'+! /'! ,*! >&=%8)*(:>*! E.'! ,*! '+)>&.,*:>@(! )>'('! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+!='8+%(*+!:%(!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!-8*;'+!9!='8&*('()'+A!9!/'!,*!='8)>('(:>*!/'!)%&*8!'(!:%(+>/'8*:>@(!'+)%+!*+=':)%+!=*8*!/>+'T*8!.(*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*A!'(!)8*P*R%+! =8';>%+A! e'&%+! ',*P%8*/%! .(! /'+*88%,,%! :.88>:.,*8! =*8*! ,*! 1+)>&.,*:>@(!J*+*,! GN*8)<('?! C'-.8*A! VWW"HB! Q+<! &%+)8SP*&%+! ,*+! &')*+A! :%()'(>/%+!G:%(:'=).*,'+A! =8%:'/>&'()*,'+! 9! *:)>)./>(*,'+H! 9! :8>)'8>%+! /'! ';*,.*:>@(! E.'!*9./*8*(!*!8'*,>?*8!.(*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!'(!(>T%+!/'!*)'(:>@(!)'&=8*(*B!2'!>-.*,! &%/%A! '(! %)8%+! )8*P*R%+! %D8':>&%+! =*.)*+! E.'! *9./*8*(! *! 8'*,>?*8! .(*!=,*(>D>:*:>@(!/'! ,*!'+)>&.,*:>@(!+'(+%8>*,! :'()8*/*!'(! ,*!=%)'(:>*:>@(!/'! ,*!;>+)*A!%</%! 9! )*:)%! GN*8)<('?iC'-.8*! 9! d*8:<*iCS(:e'?A! VWWVHB! 1(! '+)*! &>+&*! ,<('*! /'!*::>@(A!>(:%8=%8*&%+!,*+!c':(%,%-<*+!/'!,*!5(D%8&*:>@(!9!,*!$%&.(>:*:>@(!Gc5$H!*,!/'+*88%,,%! ='8:'=)>;%! /'! ,%+! S&P>)%+! +'(+%8>*,'+! *()'+! :%&'()*/%+B! Q+<! :%(! ,*!',*P%8*:>@(! /'! ,*! L'88*&>'()*! N.,)>&'/>*! =*8*! ,*! 1+)>&.,*:>@(! C'(+%8>%&%)8>?!GLN1CH! GN*8)<('?iC'-.8*A!VWW^Y!N*8)<('?iC'-.8*!9!d*8:<*iCS(:e'?A!VWW#A!VWWbHA!)8*)*&%+!/'!>()'-8*8!,%+!=8>(:>=>%+!/'!,*!1+)>&.,*:>@(!J*+*,A!:%(!,*+!=%+>P>,>/*/'+!

Ilustración 3: Factores que determinan el desarrollo de la persona.

Page 139: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "VX!

)a:(>:*+! E.'! %D8':<*! ',! %8/'(*/%8A! )%/%! ',,%! /'()8%! /'! .(*! '+)8.:).8*/*!%8-*(>?*:>@(! :.88>:.,*8! E.'! D*;%8':>'8*A! .(*! 8'+=.'+)*! '/.:*)>;*! *! ,%+!(>T%+! :%(!-8*;'!/>+:*=*:>/*/B!Q=%9S(/%(%+!'(!(.'+)8*!'F='8>'(:>*!=8';>*!9!:'()8S(/%(%+!'(!,*!>&=%8)*(:>*!E.'!=*8*! D.).8%+! /%:'()'+! )>'('! D%8&*:>@(! +%P8'! '+)>&.,*:>@(A! ;*&%+! *! /'+*88%,,*8!.(*+!>/'*+!+%P8'!S&P>)%+!*!'+)>&.,*8A!=8>(:>=>%+!&')%/%,@->:%+!E.'!-.<*(!',!.+%!/'!,*!'+)>&.,*:>@(!9!+>).*:>%('+!/'!*.,*!'(!,*+!E.'!+'!=.'/'!8'*,>?*8!.(*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!P*+*/*!'(!,*!'+)>&.,*:>@(!+'(+%8>%&%)8>?B!7*8)>'(/%! /'! ,*! -,%P*,>/*/! /',! (>T%A! ',! /%:'()'! /'P'! %D8':'8,'! +>).*:>%('+! 9!:%()'F)%+!>()'8*:)>;%+!9!D.(:>%(*,'+!E.'!+'!+>)_'(!/'()8%!/'!,*!?%(*!/'!/'+*88%,,%!=8@F>&%!/',!&>+&%A! ,%! E.'! ,'+! :%(D>'8'! .(*! -8*(! +>-(>D>:*:>@(B! Q! )8*;a+! /'! '+)*+!%D'8)*+A! ',! (>T%! +'! :%(;>'8)'! '(! .(! *-'()'! *:)>;%! *,! :%(+)8.>8! +.+! =8%=>*+!='8:'=:>%('+! *!=*8)>8!/'! ,*+! +'(+*:>%('+! 8':>P>/*+B! C>-.>'(/%!*!Q(/8'*+!`8áe,>:e!GVWWWH! :%&=*8)>&%+! E.'! +'! /'P'! =*8)>8! /'! ,%+! <3=1&',# .%27%.&14',! +%&S)>:%A!;'+)>P.,*8! 9! ;>P8*)%8>%! =*8*! >(>:>*8! ,*! 16&%24%671;6# %(/7!&14!# %6# %,&13/)!71;6B!2>:e%+! S&P>)%+! +%(! ';%,.)>;*&'()'! ,%+! =8>&'8%+! '(! *:)>;*8+'! =*8*! :%()8>P.>8! *,!/'+*88%,,%! /'! ,*! ='8+%(*A! '(:%()8S(/%+'! 9*! *:)>;%+! *! (>;',! >()8*.)'8>(%B! 7*8*!'+)*P,':'8!,*!.P>:*:>@(!/'!:*/*!.(%!/'!'+)%+!S&P>)%+A!:%&'(?*(/%!=%8!',!"%6B.#$%A!=%/'&%+! )%&*8! *,! :.'8=%! '(! +.! :%(R.()%! :%&%! @8-*(%! ='8:'=)>;%! 9!=8>(:>=*,&'()'! ,*! =>',A! E.'! '+)*P,':'! ',! ,<&>)'! '()8'! ,*! >()'-8>/*/! :%8=%8*,! 9! ',!&'/>%!:>8:.(/*()'B!Q!(>;',!/+".#M-&)5A!',!%</%!>()'8(%!R.'-*!.(!=*=',!=8>(:>=*,!'(!',!/'+*88%,,%!/',!'E.>,>P8>%!E.'!'+!D.(/*&'()*,!=*8*! ,*!%8>'()*:>@(!'(!',!'+=*:>%B!4*!'+)>&.,*:>@(! /#M5).%5#)! =8')'(/'! /'+*88%,,*8! .(*! 'F='8>'(:>*! >()'8(*! /'!='8:'=:>@(!/',!=8%=>%!:.'8=%A!=*8*!',,%!,%+!e.'+%+!9!%)8*+!:*R*+!/'!8'+%(*(:>*!+%(!,%+! '(:*8-*/%+! /'! =%+>P>,>)*8! ,*! *+>&>,*:>@(! /'! ,*+! %(/*+! +%(%8*+! E.'! ,,'-*(! '(!D%8&*!/'!;>P8*:>%('+B!1(! 8',*:>@(! :%(! ',! 8'+)%! /'! ='8:'=:>%('+! *! /'+*88%,,*8A! ,*! '+)>&.,*:>@(! /'P'!:'()8*8+'! '(! ,%+! />D'8'()'+! +'()>/%+! G;>+)*A! -.+)%A! %,D*)%A! %</%! 9! )*:)%HA! '(! )%/%+!'+)%+! :*+%+! ',! =8%=@+>)%! /'! ,*! &>+&*! +'8S! ',! /'! *:)>;*8! ,%+! />D'8'()'+! :*(*,'+!+'(+%8>*,'+B!7'8%!',!e':e%!/'!:%()'&=,*8!,*!'+)>&.,*:>@(!'(!/>+)>()%+!S&P>)%+A!(%!/'P'!,,';*8(%+!*!/>+'T*8!%D'8)*+!9!;>;'(:>*+!=*8:',*/*+!9*!E.'!+'!/'P'!=*8)>8!/'!,*!-,%P*,>/*/! /',! (>T%! =*8*! %D8':'8,'! =8%=.'+)*+! )*&P>a(! -,%P*,'+B! 1,! :%()'&=,*8!:*/*!.(%!/'!,%+!S&P>)%+!=%8!+'=*8*/%A!+@,%!(%+!;*!*!8'+.,)*8!_)>,!*!(>;',!:.88>:.,*8A!=*8*! /'D>(>8! .(*+! S8'*+! /'! >()'8;'(:>@(! '(! ,*! E.'! +'! )'(-*! =8'+'()'! )%/%+! ,%+!*+=':)%+! 9!&*)>:'+! E.'! =.'/'(! +'8! _)>,'+! *,! />+'T*8! />:e*+! S8'*+! G%PR')>;%+! E.'!='8+>-.'(A! :%()'(>/%+! *! )8*P*R*8A! =8%:'/>&>'()%+! .)>,>?*/%+A! *:)>)./'+! *!/'+*88%,,*8A! :8>)'8>%+! =*8*! ';*,.*8! ',! /'+*88%,,%! %P)'(>/%sHB! 1+! =8':>+%! E.'! ',!/%:'()'!8'*,>:'!.(!*(S,>+>+!'Fe*.+)>;%!9!=%8&'(%8>?*/%!'(!',!/>+'T%!/'!:*/*!S8'*!=*8*! E.'! ,.'-%! =.'/*! /'+*88%,,*8! .(*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! D.(/*&'()*/*A!*.(E.'!/>:e*!>()'8;'(:>@(!+'!,,';'!*!,*!=8S:)>:*!*!)8*;a+!/'!*:)>;>/*/'+!-,%P*,'+!'(!,*+! E.'! +'! >()'-8'(! />+)>()%+! S&P>)%+! *! '+)>&.,*8A! )'(>'(/%! +>'&=8'! =8'+'()'! ',!','&'()%!:%&.(>:*)>;%!:%&%!'R'!)8*(+;'8+*,!/'!/>:e*!>()'8;'(:>@(B!1(! 8',*:>@(! :%(! ,*! :%&.(>:*:>@(! E.'! +'! '+)*P,':'! '()8'! ',! */.,)%! 9! ',! (>T%! '+!=8':>+%! )'('8! '(! :.'()*0! ,*! %P+'8;*:>@(! *)'()*! /',! (>T%A! ,*! >/'()>D>:*:>@(! /'!:.*,E.>'8!+>-(%!:%&.(>:*)>;%!=%8!+.)>,!E.'!=.'/*!8'+.,)*8A!/*8!+>-(>D>:*/%!*!:*/*!.(%! /'! />:e%+! +>-(%+A! *:%+).&P8*8! *! =8'-.()*8! 9! '+='8*8! 8'+=.'+)*! )'(>'(/%! '(!:.'()*!',!)>'&=%!E.'!a+)*!=8':>+*A!e*P,*8,'!/'!&%/%!:,*8%!9!+'(:>,,%A!e*:'8!=*.+*+!'(!(.'+)8*! >()'8;'(:>@(!=*8*!*/':.*8(%+!*! ,%+! 8>)&%+!/',!(>T%!9!(.(:*!/'P'&%+!

Page 140: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[W!

=8':>=>)*8(%+!'(!,*!>()'8=8')*:>@(B!7%8! %)8*! =*8)'A! '+! >&=%8)*()'! /'+)*:*8! E.'! &'(!# 16&%24%671;6# %6# %,&13/)!71;6#,%6,'21'3'&21># (%=%# &%6%2#.2%,%6&%#/6!# ,%21%# (%#.21671.1',! E.'! *+'-.8'(!E.'!/>:e*! >()'8;'(:>@(! +'! '+)S! 8'*,>?*(/%! /'! .(! &%/%! -,%P*,B! Q! =*8)>8! /'! ,*+! >/'*+!+'T*,*/*+!=%8!2.:e!9!7a8'?!G"XX^HA!/'+)*:*&%+!,%+!+>-.>'()'+!=8>(:>=>%+0!

• !5#2$#3#%* ,+* #2,#/#,-)&#>)$#:2B! C'! 8'E.>'8'! .(! )8*P*R%! >(/>;>/.*,>?*/%! 9!'+=':<D>:%!=*8*!*:).*8!:%(!,%+!(>T%+!:%(!=,.8>/>+:*=*:>/*/B!1,,%!(%+!%P,>-*!*!=*8)>8!/'!,*!=8%P,'&S)>:*!9!,*+!(':'+>/*/'+!=*8)>:.,*8'+!/'!:*/*!(>T%B!• !5#2$#3#%*,+*#2.+5)$$#:2*3+5"%2)&B!1,!/%:'()'A!:.*(/%!>()'8;'(-*A!/'P'!'+)*8!&%)>;*/%A! :'()8*/%! 9! &*()'(>'(/%! .(*! *:)>)./! D*;%8*P,'! e*:>*! ',! (>T%A! E.'! ,'+!='8&>)*!+'()>8!E.'!+%(!:%&=*T'8%+!'(!.(!;>*R'!:%&_(B!1+)%!,'!*9./*8S!*!+.='8*8!,%+!/'+S(>&%+!E.'!'(!%:*+>%('+!=.'/'(!+.8->8!*()'!,*!D*,)*!/'!8'+=.'+)*!/',!(>T%B!c*&P>a(!;*!*!D*;%8':'8!E.'!',!(>T%!'(:.'()8'!&'/>%+!/'!'F=8'+>@(B!

• !5#2$#3#%* ,+* $%2.5)".+B! 2.8*()'! ,*! >()'8;'(:>@(! +>'&=8'! +'! /'P'(! %D8':'8!=8%=.'+)*+!:%()8*+)*/*+A!9*!E.'!'+)*+!;*(!*!D*;%8':'8!.(*!&'R%8!='8:'=:>@(!/'!,%+!'+)<&.,%+B! 7%8! 'R'&=,%! '+! &S+! DS:>,! ='8:>P>8! ',! +%(>/%! :.*(/%! +'! *,)'8(*! :%(! ',!+>,'(:>%A!%!,*!,.?!+>!'+)S!:%&P>(*/*!:%(!,*!%+:.8>/*/B!2'!>-.*,!&%/%A!=*8*!='8:>P>8!',!&%;>&>'()%! /'P'&%+! *:%&=*T*8,%! /'! +>).*:>%('+! /'! 8'=%+%A! 9! *+<! .(! ,*8-%!'):a)'8*!/'!='8:'=:>%('+B!• !5#2$#3#%* ,+* &).+2$#)B! 1+! &.9! >&=%8)*()'! E.'! ',! */.,)%! +'=*! '+='8*8! ,*+!8'+=.'+)*+! /',! (>T%A! +>(! %,;>/*8! E.'! +.+! 8>)&%+! /'! *::>@(! +%(! />+)>()%+! *! ,%+!(.'+)8%+B! c'(-*&%+! '(! :.'()*A! E.'! '(! %:*+>%('+! ,*+! 8'+=.'+)*+! +%(! />D<:>,'+! /'!*=8':>*8! '! >()'8=8')*8! /'P>/%! *! ,*! D*,)*! /'! &'/>%+! E.'! )>'('! ',! (>T%! =*8*! +.!'F=8'+>@(B!Q+<A! )*&P>a(!+'8S!:%(;'(>'()'!*9./*8!*,!(>T%!*!'(:%()8*8!'+*+! D%8&*+!/'!'F=8'+>@(B!

• !5#2$#3#%* ,+* "#6+.5()B! 2'P'&%+! )'('8! '(! :.'()*! E.'! ',! (>T%! :%(! -8*;'!/>+:*=*:>/*/! :%(+)8.9'! +.! >&*-'(! :%8=%8*,! *! =*8)>8! /'! ,*+! 'F='8>'(:>*+! E.'! ,'!%D8'?:*&%+B! 7%8! ',,%! /'P'&%+! =8%=>:>*8,'! 'F='8>'(:>*+! E.'! ,'! )8*(+&>)*(! .(*!>&*-'(!/'!+.!:.'8=%!,%!&S+!:%&=,')*!=%+>P,'B!• !5#2$#3#%* ,+* 5#.6%B! 7*8)>'(/%! /'! ,%+! 8>)&%+! P>%,@->:%+! &S+! >(&'/>*)%+A!/'P'&%+! >8! *&=,>*(/%! *! %)8%+! E.'! *9./'(! *,! (>T%! *! +>).*8+'! '(! ',! *&P>'()'A!*()>:>=*(/%!*:%()':>&>'()%+!9!+>).*:>%('+!E.'!=.'/*(!+'8!+>-(>D>:*)>;%+!=*8*!a,B!

• !5#2$#3#%* ,+* +`-#&#M5#%B! 4*+! +>).*:>%('+! E.'! =8'+'()'&%+! *,! (>T%! /'P'!e*:'8+'!+>'&=8'!/'!D%8&*!'+)8.:).8*/*B!2'P'&%+!';>)*8!*P8.&*8,%!:%(!'F:'+>;%+!'+)<&.,%+!/'!&%/%!+>&.,)S('%B!• !5#2$#3#%*,+*2).-5)&#,),B!2'P'&%+!+'-.>8!,*+!=*.)*+!/'!/'+*88%,,%!(*).8*,!9!*:).*8!+>'&=8'!/'+/'!,*!-,%P*,>/*/!+>(!8'*,>?*8!+'-&'()*:>%('+!'(!+.!='8+%(*B!1(!:%(:,.+>@(A!,*!>()'8;'(:>@(!E.'!,%+!/%:'()'+!8'*,>:'(!=*8*!'+)>&.,*8!*!(>T%+!:%(!-8*;'! />+:*=*:>/*/A! /'P'(! '+)*8! P>'(! D.(/*&'()*/*+! 9! &*()'('8! +>'&=8'! .(*!'+)8.:).8*:>@(!9!.(*!%8-*(>?*:>@(!'(!,%+!'+)<&.,%+!%D8':>/%+B!U%!/'P'(!='8/'8!/'!;>+)*!,*!-,%P*,>/*/!/'!,*!='8+%(*!9!/'P'(!%D8':'8!.(!)>=%!/'!*:)>;>/*/'+!9!:%()'F)%+!E.'!+'*(!D.(:>%(*,'+!=*8*!',!(>T%!9!E.'!=8'+'()'(!.(!*,)%!-8*/%!/'!+>-(>D>:*)>;>/*/!)*&P>a(B!7*8*! 8'*,>?*8! ,*! >()'8;'(:>@(! '/.:*)>;*! '(! '+)>&.,*:>@(! G/'()8%! /',! :%()'F)%!

Page 141: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "["!

=8%=>:>*/%! =%8! .(! $'()8%! 1+=':<D>:%! /'! 1/.:*:>@(! 1+=':>*,H! /'P'&%+! )'('8! '(!:.'()*! E.'! a+)*! /'P'! :%(+)>).>8! ,*! P*+'! /',! )8*P*R%! '/.:*)>;%! E.'! ;*9*&%+! *!8'*,>?*8! :%(! '+)'! )>=%! /'! *,.&(*/%B! 1+)*! >()'8;'(:>@(! +'! =.'/'! 8'*,>?*8! '(!*:)>;>/*/'+! -8.=*,'+! 9! '(! %)8*+! >(/>;>/.*,'+A! )*&P>a(! +'! =.'/'! e*:'8! :%(! ,*!=*8)>:>=*:>@(!/>8':)*!/',!/%:'()'!%!/'!&%/%! >(/>8':)%B!Q!:%()>(.*:>@(!%D8':'&%+!*,-.(*+!>/'*+!+%P8'!,*!16&%24%671;6#%(/7!&14!#%6#%,&13/)!71;60!" <".)M&+$#6#+2.%* ,+* 5#.-)&+"0! C>'&=8'! E.'! +'! ;*! *! 8'*,>?*8! .(! :*&P>%! /'!*:)>;>/*/!%!+>).*:>@(!'(!',! :'()8%! G'()8*/*A! +*,>/*A! 8':8'%A!*,&.'8?%A! 8',*R*:>@(sH!'+! =8':>+%! E.'! ',! (>T%! +'*! =*8)<:>='! 9! :%(%:'/%8! /'! ,%+! &>+&%+B! 7*8*! ',,%A! ,%+!8>).*,'+! =%+>P>,>)*(! ,*! =*8)>:>=*:>@(! f*:)>;*h! /',! (>T%A! 8'D%8?*(/%! +.! >/'()>/*/A!(%&P8'!9!',!,.-*8!E.'!',!%:.=*!/'()8%!/',!-8.=%B!1,!8'+)%!/'!:%&=*T'8%+!/',!*.,*A!+'!*:'8:*(!*!a,A!,%!)%:*(A!,%!(%&P8*(!%!>/'()>D>:*(!+'-_(!+.+!=%+>P>,>/*/'+B!1+)'!)>=%!/'!8>).*,'+A!:.*(/%!+%(!8'*,>?*/%+!/'!.(!&%/%!+>+)'&S)>:%!9!:%()>(.*/%A!*9./*(!*,!(>T%!*!%8-*(>?*8!+.!;>/*A!+*,>'(/%!/',!:*%+!;>;'(:>*,!'(!',!E.'!*!;':'+!'+)S!>(&'8+%B!Q/'&S+A! %D8':'(! +>-(>D>:*)>;>/*/! *,! &'/>%! 9! e*:'! E.'! +.+! >()'8*::>%('+! :%(! ',!*&P>'()'! +'*(! :*/*! ;'?! &S+! D.(:>%(*,'+B! $.*(/%! e*:'&%+! .(*! >()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*! '+)8.:).8*/*! 9! -,%P*,! '+)*&%+! *9./*(/%! *! &'R%8*8! ,*! '+)*P>,>/*/!'&%:>%(*,!9!*D':)>;*!/',!(>T%A!*,!&>+&%!)>'&=%!E.'!+'!,'!*+'-.8*!,*!*()>:>=*:>@(!/'!+>).*:>%('+!E.'!;*(!*!+.:'/'8B!

" U$.#/#,),+"*'5-3)&+"*5+9+5#,)"*)*-2*.:3#$%*%*$+2.5%*,+*#2.+5W"0*c%&*(/%!:%&%!=.()%! /'! =*8)>/*! .(! :'()8%! /'! >()'8a+! G1R'&0! :.*,E.>'8! '+)*:>@(! /',! *T%A! ';'()%!:*8*:)'8<+)>:%0! U*;>/*/A! $*8(*;*,sHA! +'! =.'/'(! %8-*(>?*8! />D'8'()'+! *:)>;>/*/'+!E.'! =%(>'(/%! '(! R.'-%! ,*! ,%+! D.(/*&'()%+! G%PR')>;%+A! :%(:'=)%+A! *:)>)./'+A!=8%:'/>&>'()%+sH! /'! />+)>()%+! S&P>)%+! /'! 1+)>&.,*:>@(! C'(+%8>%&%)8>?A! *=%8)'(!.(*! >(D%8&*:>@(! '+=':<D>:*! +%P8'! />:e%! )@=>:%B! 2>:e*+! *:)>;>/*/'+! +'! ;*(!8'*,>?*(/%! =%8! )>'&=%+A! :%(! :*/*! .(%! /'! ,%+! *,.&(%+A! 9! +.=%('(! .(*! *:).*:>@(!/>8':)*!/',!*/.,)%!/'!8'D'8'(:>*!e*:>*!',!(>T%B!

" U$.#/#,),+"* ,+* ).+2$#:2* #2,#5+$.)0! 1+)'! )>=%! /'! *:)>;>/*/'+! +'! 8'*,>?*(!/.8*()'!,*+!+'+>%('+!/'!)8*P*R%!-8.=*,A!:.*(/%!',!=8%D'+%8!+'!'(:.'()8*!*:).*(/%!:%(! *,-_(! (>T%! '(! =*8)>:.,*8A! 9! +'! .+*(! =*8*! ';>)*8! E.'! ',! 8'+)%! /'! (>T%+! +'!'(:.'()8'(!/'+*)'(/>/%+!9!:%(!.(*!*:)>)./!=*+>;*B!1(!'+)%+!&%&'()%+!+'!%D8':'!*,!(>T%!.(!&*)'8>*,!/'!'+)>&.,*:>@(! G=B! 'B! f/.:e*+!+':*+hH!E.'!=%+>P>,>)*(!:8'*8!.(*!8',*:>@(! /'! >()'8*::>@(! (>T%i'()%8(%A! +.='8;>+*/*! =%8! ',! */.,)%! 9! =%+>P>,>)*(! ,*!*:).*:>@(!*:)>;*!/',!=8%=>%!(>T%B!

" D+"#%2+"* #2,#/#,-)&+"* ,+* +".#6-&)$#:20! 1+)*+! +'+>%('+! +'! 8'*,>?*(! '(! .(!)>'&=%!9!.(!'+=*:>%!E.'!+@,%!'+!:%&=*8)>/%!=%8!',!(>T%!9!',!*/.,)%B!1,!=8%=@+>)%!'+'(:>*,! /'! '+)*+! +'+>%('+! '+! ',! /'! =%)'(:>*8! .(! >()'8:*&P>%! :%&.(>:*)>;%! 9!D*;%8':'8!.(*! >()'8*::>@(!&.).*B!C.!/.8*:>@(!'+!*=8%F>&*/*&'()'!/'![WÑA!/'! ,%+!:.*,'+! .(%+! VWÑ! +'! %:.=*(! :%(! ,*! >()'8*::>@(A! /'R*(/%! ',! )>'&=%! 8'+)*()'! =*8*!8'*,>?*8! %P+'8;*:>%('+! 9! ;*,%8*:>%('+B! 7*8*! '+)*+! +'+>%('+! +'! =.'/'(! =,*(>D>:*8!'()8'! /%+! 9! )8'+! *:)>;>/*/'+! E.'! *P%8/'(! ,*! -,%P*,>/*/! /',! (>T%B! 4*! >(D%8&*:>@(!.)>,>?*/*! =*8*! ',! />+'T%! /'! ,*+! *:)>;>/*/'+! =8%:'/'8S! /',! =,*(! >(/>;>/.*,! %!*/*=)*:>@(!:.88>:.,*8!'+=':<D>:*!/',!(>T%B!2'!'+)'!&%/%A!'(!:.*,E.>'8!&%&'()%!+'!'+)*8S!8'+=%(/>'(/%!*!,*+!(':'+>/*/'+!E.'!a+)'!=8'+'()'B!1+!:%(;'(>'()'!E.'!*()'+!/'!,*!+'+>@(!)'(-*&%+!/>+'T*/*!.(*!e%R*!/'!8'->+)8%!'(!,*!E.'!8':%R*&%+!/>D'8'()'+!>(D%8&*:>%('+!G8'+=.'+)*!*,!8>).*,!/'!>(>:>%A!)%(%!&.+:.,*8A!'+)*/%!/'!+*,./A!8>)&%!

Page 142: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[V!

8'+=>8*)%8>%A! ;%:*,>?*:>%('+A! '&>+>@(! /'! +%(>/%+A!&>8*/*+A! 8'+=.'+)*+! :%8=%8*,'+A!'):BH!E.'!(%+!D*:>,>)'(!+.!8':%->/*!9!=%+)'8>%8!';*,.*:>@(B!

" U$.#/#,),+"*,+*&)*/#,)*$%.#,#)2)0!1+!(':'+*8>%!E.'!'(!:.*,E.>'8!*:)>;>/*/!E.'!',! (>T%! +'! ;'*! >(;%,.:8*/%! Ge>->'('A! *,>&'()*:>@(A! =*+'%A! ;'+)>/%sH! +'! )'(-*(!+>'&=8'! =8'+'()'+! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! '+)>&.,*:>@(B! 1+)%! ;*! *! +.=%('8! .(*!*/':.*:>@(! *! ,%+! 8>)&%+! /',! (>T%! 9! .(! *:%&=*T*&>'()%! '(! ,*! 8'*,>?*:>@(! /'!:.*,E.>'8!*:)>;>/*/A!'(!,.-*8!/'!/>8>->8,'!,*!;>/*B!Q! ,%! ,*8-%! /'! '+)'! *=*8)*/%! e'&%+! =8')'(/>/%! D.(/*&'()*8! ,*! =%+>P>,>/*/! /'!8'*,>?*8!.(*! >()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*A!/'+/'!.(! :%()'F)%!'/.:*)>;%A! */*=)*/*!*! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+! 9! (':'+>/*/'+! E.'! .(! (>T%! :%(! />+:*=*:>/*/! -8*;'! 9! ='8&*('()'!=.'/*!=8'+'()*8B!!v#!$%&$.8'(%&*'!

4*! D%8&*:>@(! >(>:>*,! /'! ,%+!&*'+)8%+! E.'! *)>'(/'(! *! ,*! 2>;'8+>/*/! G*,.&(%+! :%(!U':'+>/*/'+! 1+=':<D>:*+! /'! Q=%9%! 1/.:*)>;%HA! /'P'! :%()'&=,*8! :%(%:>&>'()%+! 9!D.(/*&'()%+! )'@8>:%+! */':.*/%+! *! ,*+! />D'8'()'+! 8'*,>/*/'+! E.'! '+)%+!=8%D'+>%(*,'+! ;*(! *! '(:%()8*8! '(! ',! *.,*B! 2'! '+)'! &%/%! ,*! D%8&*:>@(! /',!=8%D'+%8*/%!/'P'!+'8!*:%8/'!:%(!,%!E.'!,*!+%:>'/*/!'+)S!/'&*(/*(/%B!2'()8%!/'!,*!2>;'8+>/*/!/'!*,.&(*/%A!'+)S(!>(:,.>/%+!*E.',,%+!*,.&(%+!:%(!-8*;'!9! ='8&*('()'! =,.8>/>+:*=*:>/*/! E.'! *:./'(! *! ,%+! $'()8%+! 1+=':<D>:%+! /'!1/.:*:>@(!1+=':>*,A!'(!,%+!E.'!+'!,'+!/'P'!%D8':'8!.(*!>()'8;'(:>@(!'/.:*)>;*!9!(%!*+>+)'(:>*,B!!4%+!D.).8%+!&*'+)8%+!E.'!;*9*(!*!*)'(/'8!*!,*!2>;'8+>/*/!/'!*,.&(*/%!/'P'(!+'8!:*=*:'+! /'! /*8! .(*! 8'+=.'+)*! '/.:*)>;*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! E.'! ,%+! *,.&(%+! :%(!-8*;'! *D':)*:>@(! =.'/*(! )'('8B! 4*+! =8S:)>:*+! /'! 1+)>&.,*:>@(! C'(+%8>%&%)8>?!:%(+)>).9'(!.(*!8'+=.'+)*!'/.:*)>;*!*!,*!>()'8;'(:>@(!:%(!',!*,.&(*/%!:%(!-8*;'!/>+:*=*:>/*/B! o! '+)*+! /'P'(! +'8! :%(%:>/*+! =%8! ',! =8%D'+%8*/%! '(! +.! D%8&*:>@(!>(>:>*,B!Q!=*8)>8!/'!,%+!D.(/*&'()%+!/'!1+)>&.,*:>@(!J*+*,!9!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?A!+'! =.'/'! -'('8*8! .(! :.88<:.,%! '+=':<D>:%! E.'! +>8;*! =*8*! /*8! 8'+=.'+)*! *! ,%+!*,.&(%+!:%(!-8*;'!/>+:*=*:>/*/B!2>:e%!:.88<:.,%!'+)*8S!>()'-8*/%!=%8!.(*+!S8'*+A!'(! ,*+! E.'! +'! /'+*88%,,'(! .(%+! :%()'(>/%+A! =*8*! *,:*(?*8! .(%+! %PR')>;%+! 9!'+)*P,':>'(/%!.(%+!:,*8%+!:8>)'8>%+!=*8*!,*!';*,.*:>@(B!c%/%!',,%!+'!D.(/*&'()*8S!'(!.(%+!=8>(:>=>%+!/'!*:).*:>@(!E.'!=*8)>'(/%!/'!,*!-,%P*,>/*/!/',!(>T%A!=%+>P>,>)'(!+.!/'+*88%,,%A!*:'8:*&>'()%!'!>()'8*::>@(!:%(!',!&'/>%!D<+>:%!9!+%:>*,!E.'!,'!8%/'*B!!

/(/.(%0+,-1,!

QZUQ5�A!7B!GVWW[HB!8)*+,-$)$#:2*#2$&-"#/)T*-2)*+"$-+&)*3)5)*.%,%"0*NS,*-*0!Q,R>P'B*$QUMA!1B!GVWW^HB!?:6%*6+a%5)5*&)"*$%63+.+2$#)"*,+*&%"*,%$+2.+"0!J*8:',%(*0!d8*@B!$MZ23ZQCA! jBY!]Q44CA!NB! jBY!Z5J1CA!ZBY!NQZC144ÇCA!NB!QBY! jM]ÇA!dB!}!Qd344yA!NB! jB! GVWWXHB!Q:)>;>/*/'+! =*8*! ,*! D%8&*:>@(! /'! =8%D'+>%(*,'+! 8'D,'F>;%+! '(! ,*! *::>@(0! .(*!=8%=.'+)*! /'! /'+*88%,,%! /'! :%&=')'(:>*+! /'+/'! ,%+! :8a/>)%+! =8S:)>:%+! '(! ,%+!'+)./>%+!/'!N*'+)8%!/'!1/.:*:>@(!1+=':>*,B!;<NOg!A! "V! GVHA! b[vg[B! G1(,*:'!O'P0!e))=0ttOOOB*.D%=B:%&!$%(+.,)*/*!'(!D':e*!GV\t\tVW"WHB!

Page 143: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[[!

23$LA! ZBY! 7ÇZ1�A! $B4B! G"XX^HB! 4*! *)'(:>@(! *! (>T%+! =,.8>/'D>:>'()'+! =8%D.(/%+0!*=%8)*:>%('+! /'+/'! .(! &%/',%! /'! 1+)>&.,*:>@(! J*+*,B! 1(! 4B! Q8P'*! 9! %)8%+A! &)*).+2$#:2* ,+* )&-62%"* $%2* 2+$+"#,),+"* +,-$).#/)"* '5)/+"* 4* 3+56)2+2.+"B! U*;*88*0!C'8;>:>%!/'!78'(+*A!7.P,>:*:>%('+!9!Z',*:>%('+!C%:>*,'+B!1C$QN544QA!QB!GVWWgHB!4*+!:%&=')'(:>*+!PS+>:*+B!J*8:',%(*0!d8*@B!`ZâL45$LA! QB! G"XX\HB! 3(! '+=*:'! =%.8! ;>;8'i.(! '+=*:'! =%.8! 8ä;'8B! 1(! QB! `8áe,>:eY!QBNB!J'++'Y!2B!I%,D!G1/+BH!A+"*+"3)$+"*3%-5*/#/5+0*<,-$).#%2*+.*)$%63)'2)6+2.*,+"*3+5"%22+"*3%&4V)2,#$)3W+"*+2*<-5%3+0!4.:'8(*0!C�LtC7$B!`ZâL45$LA!QB!GVWWWHB!8)*".#6-&).#%2*M)")&+T*&+*$%2$+3.0!4.?'8(0!1/>)>%(!C�Lt$C7CB!`ZâL45$LA! QBY! LQ37cA! 3B! G"XgVHB! <".#6-&)$#:2* 3)5)* +&* ,+")55%&&%* ,+* 2#=%"* 6-4*,+9#$#+2.+"*Gc8*/.::>@(!>(a/>)*H!BN*>(?0!;B!L*+'!9!6á,'8B!`ZâL45$LA!QBY!LQ37cA!3BY!NQZcoiJM3]QZ2A!$B!G"Xg#HB<$V+&&+*,n+/)&-).#%2*3%-5*+29)2."*3%&4V)2,#$)3W"*35%9%2,0*4.:'8('0!Q+=':)+!V[B!4y71�icMZZ5jMA!NB!GVWWXHB!4*!>(:,.+>@(!'/.:*)>;*!/'!,%+!*,.&(%+!:%(!/>+:*=*:>/*/'+!-8*;'+!9!='8&*('()'+!'(!,*!3(>@(!1.8%='*B!;<8N<r<@*/0*IKA!(B!"A!"iVWB!G1(,*:'!O'P0!e))=0ttOOOB.;B'+tZ1451]1t;"^("tZ1451]1;"^("K^Be)&B! $%(+.,)*/%! '(! D':e*!/',!^t^tVW"WHB!NQZczU1�iC1d3ZQA!NBj!o!dQZ$zQ!CnU$L1�A!`BQB!GVWWVHB!7,*(>D>:*:>@(!/'!,*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>*,! =*8*! (>T%+! :%(! -8*;'! *D':)*:>@(B!;+/#".)* ,+* U.+2$#:2* L+635)2)@* K@* 2FI!G==B!VXi[bHB!NQZczU1�iC1d3ZQA!NBj!o!dQZ$zQ!CnU$L1�A!`BQB!GVWW#HB!4*!'+)>&.,*:>@(!/'!,%+!+'()>/%+!*! )8*;a+!/'!.(*!e'88*&>'()*!&.,)>&'/>*B!?%6-2#$)$#:2* 4*!+,)'%'()A!GIl* G==B"biVVHB!NQZczU1�iC1d3ZQA!NBj!o!dQZ$zQ!CnU$L1�A!`BQB!GVWWbHB!L'88*&>'()*!N.,)>&'/>*!=*8*!,*!1+)>&.,*:>@(!C'(+%8>%&%)8>?B!E%/+,),+"*<,-$).#/)"A!(m"Xg*G==Bg[ig^HB!NQZczU1�iC1d3ZQA! NBjB! GVWW"HB4*! '+)>&.,*:>@(! P*+*,! '(! Q)'(:>@(! c'&=8*(*0!2'+*88%,,%!:.88>:.,*8B!;+/#".)*,+*U.+2$#:2*L+635)2)@*H@*2FI!G==B!\i"WHB!NQZczU1�iC1d3ZQA!NBjB!GVWW\HB!c':(%,%-<*+!9!'+)>&.,*:>@(!+'(+%8>%&%)8>?!'(!(>T%+!:%(! =,.8>/'D>:>'(:>*B! 1(! `BjB! C%)%! 9! jB! Z%/8<-.'?!]S?E.'?B!L+$2%&%'()@* <,-$)$#:2* 4*A#/+5"#,),T* ;+.%"* 4* ;+)&#,),+"* ,+* &)* N2$&-"#:2* A#'#.)&B! N.8:>*0! $%(+'R'8<*! /'!1/.:*:>@(!9!$.,).8*!G==Bb[ig\H!NQZczU1�iC1d3ZQA!NBjB!GVWW^HB!c':(%,%-<*+!=*8*!,*!'+)>&.,*:>@(!+'(+%8>%&%)8>?B!1(!NB2B!L.8)*/%!9!`BjB! C%)%! G$%%8/+BHA!8)* #2.+'5)$#:2* $-55#$-&)5*,+* &)"* .+$2%&%'()"* ,+*)4-,)*+2*$%2.+C.%"*+"$%&)5+"0*N.8:>*0!$%(+'R'8<*!/'!1/.:*:>@(!9!:.,).8*B!G==B#[ig\H!NQZczU1�iC1d3ZQA! NBj#A! L1ZZ1ZQid3c5ÇZZ1�A! 1BA! dMNQZ5�! ]5$1Uc1A! NBQBA! 21! LQZM!ZM2Zzd31�A! ZBA! 4y71�! NQZczU1�A! MB! o! NQZczU1�! QJ144nUA! ZB! GVWWXHB! Q)'(:>@(! *! ,*!/>;'8+>/*/0!/'!,*!2>=,%&*).8*!*,!d8*/%B!1(!7B!Q8(*>?!9!%)8%+!G$%%8/+BH!Nr*]%52),)"*E)$#%2)&+"* "%M5+*+&*<<<DT* u<&*<<<D*+2*+&*V%5#>%2.+*GQIQuB!N.8:>*0!125cB3N!G==B"i"\HB!NÇZ52QA! Z! GVWWXHB!U':'+>/*/'+! *:).*,'+! '(! ,*! D%8&*:>@(! >(>:>*,! /'! ,*+!&*'+)8*+! 9!&*'+)8%+B!;<NOg!A!"V!GVHA![Xv\bB!G1(,*:'!O'P0!e))=0ttOOOB*.D%=B:%&!$%(+.,)*/%!'(!D':e*!GV\t\tVW"WHB!71ZZ1UM32A!7B!GVWW\HB2>'?!(.';*+!:%&=')'(:>*+!=*8*!'(+'T*8B!J*8:',%(*0!d8*@B!

Page 144: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[\!

75Qd1cA! jBY! 5UL1421ZA! JB! G"Xg[HB! 4*! )'%8<*! /'! 7>*-')B!;+/#".)* N29)2$#)* 4* )35+2,#>)a+0*S%2%'5)9()*2FG@*N*/8>/A!==B"[i^\B!cL3ZNQUA!CB!GVWW^HB!ÄI>)e%.)!O%8/+i&'*(>(-D.,!>(D%8&*)>%(!D%8!='%=,'!O>)e!e>-e!>(/>;>/.*,!:%&&.(>:*)>%(ÅB![5#.#"V*]%-52)&*%9*8+)52#2'*,#")M#&#.#+"@*/%&0*ll0!(m!V!G==B!g[igXHB!]5dMCc6oA!4B!G"X#\HB!!+2")6#+2.%*4*8+2'-)a+0!J.'(%+!Q>8'+0!4*.)*8%B!IQZUM$6A!NB!G"XbgHB!D3+$#)&*<,-$).#%2)&*E++,"0*;+3%5.*%9*$%6#.+*%9*+2`-#54*#2.%*.V+*+,-$).#%2*%9*V)2,#$)33+,*$V#&,5+2*)2,*4%-2'*3+%3&+0*4%(/%(0!LNCMB!c8*/.:>/%!*,!'+=*T%,!'(!,*!8';>+)*!D#'&%*?+5%@*IlQA!"Vi!V\0!5(D%8&'!+%P8'!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!'+=':>*,'+B!�QJQ4QA! QBY! QZUQ3A! 4B! GVWWbHB! ""! >/'*+! :,*;'B! $@&%! *=8'(/'8! 9! '(+'T*8!:%&=')'(:>*+B!J*8:',%(*0!d8*@B!

!!

!

Page 145: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[^!

!!!!

!.,!*)8$,$(7&!(&2*+$8.28+,.!*&!*'5,b,!

! !4=>:<!+C?<IPK=;!&:Q:<<C!!

3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!+*'83*&!

$%(+>/'8*&%+! >()'8'+*()'! ;>+>P>,>?*8! ,*+! =8S:)>:*+! '+:%,*8'+! E.'! +%P8'!>()'8:.,).8*,>/*/! +'! e*(! 8'*,>?*/%! '(! ,%+! :'()8%+! '/.:*)>;%+! '+=*T%,'+! '(! ,*+!_,)>&*+! /a:*/*+B! 1&='?*&%+! '+)'! '+:8>)%! *! )8*;a+! /'! .(! 8'=*+%! /'! ,*+! =%,<)>:*+!'/.:*)>;*+! E.'! e*(! /*/%! :%P'8).8*! *! )*,'+! *:).*:>%('+! =*8*! /'+:8>P>8!=%+)'8>%8&'()'! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! :%(:8')*+! /'! ,*! =8S:)>:*! '+:%,*8B! 4*+! ,<('*+! /'!*(S,>+>+! E.'! ;'8)'P8*(! '+)*+! *::>%('+! ,*+! e'&%+! +>()')>?*/%! '(0! 5B! 4%+! =,*('+! /'!*:%->/*A! 55B! 4*! *)'(:>@(! *! ,*! />;'8+>/*/! ,>(-w<+)>:*! 9! :.,).8*,A! 555B! 4*+! '+)8.:).8*+!'+:%,*8'+! :%%='8*)>;*+A! 5]B! 4*! =*8)>:>=*:>@(! /'! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*A! ]B! 4*!&'/>*:>@(! >()'8:.,).8*,! 9! ,*! 8'+%,.:>@(! /'! :%(D,>:)%+A! ]5B! 4*! `%8&*:>@(! /'!78%D'+%8*/%A! ]55B! 4%+! %P+'8;*)%8>%+! /'! ,*+! />D'8'()'+! :%&.(>/*/'+B! 7%/'&%+!'()'(/'8! )%/*+! '+)*+! *:).*:>%('+! /'+/'! /%+! '(D%E.'+! />D'8'(:>*/%+Y! .(%! &S+!8',*:>%(*/%! :%(! ,*! '/.:*:>@(! >(:,.+>;*! 9! %)8%! E.'! *:)_*! /'+/'! ,*! '/.:*:>@(!:%&='(+*)%8>*B!Z',*:>%(*&%+!*,!D>(*,!,*+!*::>%('+!/'!,*!>()'8:.,).8*,>/*/!'/.:*)>;*!:%(!,%+!=8>(:>=>%+!PS+>:%+!/'!,*+!:%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'A!:%(+>/'8S(/%,*+!.(!+%=%8)'! /'+/'! ',! E.'! /*8! :%P'8).8*! *! ,*+! *::>%('+! '/.:*)>;*+! =8';>*&'()'!/'+:8>)*+B!5:L:d<:@! JL:Q=T! '/.:*:>@(! >()'8:.,).8*,Y! =%,<)>:*+! '/.:*)>;*+Y! *)'(:>@(! *! ,*!/>;'8+>/*/Y!:%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'B!!

!

D#p!5,&%+,3,!0*&*+,.!

c*()%! /'+:8>P>8! :%&%! *(*,>?*8! ,*! =8S:)>:*! '/.:*)>;*! (%! '+! .(*! )*8'*! DS:>,A! +>!'()'(/'&%+!,*!=8*F>+!:%&%!*,-%!&S+!E.'!.(*!*:)>;>/*/!&*)'8>*,i;>+>P,'A!+>!;*&%+!&S+!*,,S!/'!,*!=.()*!/',! >:'P'8-!9!,*!:%&=8'(/'&%+!:%&%!.(*!8',*:>@(!/>*,a:)>:*!'()8'!,*+!>/'%,%-<*+A!,*+!=%,<)>:*+!9!,*+!*::>%('+!/'!,%+!+.R')%+B!1+! >(';>)*P,'! =%8! )*()%A! e*:'8! .(! 8':%88>/%! =8';>%! *! ,*+! =%,<)>:*+! '/.:*)>;*+! /'!(.'+)8%!=*<+!=*8*!=%/'8!'()'(/'8!,*+!*::>%('+!E.'!+%P8'!>()'8:.,).8*,>/*/!+'!e*(!,,';*/%!*:*P%!'(!,*+!_,)>&*+!/%+!/a:*/*+B!2'+/'! ,%+! 2'8':e%+! L.&*(%+! /',! "X\g! e*+)*! ,*! 4'9! M8-S(>:*! /'! 1/.:*:>@(A! /'!&*9%! /',! VWW#A! e*! 'F>+)>/%! .(*! :%()>(.*! 8'D'8'(:>*! 'F=,<:>)*! *! ,*! >-.*,/*/! /'!

Page 146: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[#!

%=%8).(>/*/'+! >(/'='(/>'()'&'()'! /'! ,*! (*:>%(*,>/*/! /'! %8>-'(! 9! '+)%! e*!+.=.'+)%! .(*! :%P'8).8*! R.8</>:*! >()'8'+*()'! =*8*! '&='?*8! *! ,,';*8! *! :*P%!*:).*:>%('+!:%(:8')*+!*,!8'+=':)%B!1(!,*!*:).*,>/*/A!,*!,'9!*:).*,!/'!1/.:*:>@(!G4M1A!VWW#HA!'()>'(/'!,*!*)'(:>@(!*!,*!/>;'8+>/*/!:%&%!=8>(:>=>%!PS+>:%!/',!+>+)'&*!'/.:*)>;%A!D.(/*&'()*,&'()'!;'&%+!:%&%! +'! >(+>+)'! '(! *:).*:>%('+! E.'! :%&='(+'(! /'D>:>'(:>*+! 9! *+<! -*8*()>?*8! ,*!>-.*,/*/! /'! %=%8).(>/*/'+B! 1,! *8)<:.,%! bVA! =.()%! [A! 'F=,>:*! E.'0! &%"* $+2.5%"*$%2.)5B2* $%2* &)* ,+M#,)* %5')2#>)$#:2* +"$%&)5* 4* 5+)&#>)5B2* &)"* ),)3.)$#%2+"* 4*,#/+5"#9#$)$#%2+"* $-55#$-&)5+"* 35+$#")"* 3)5)* 9)$#&#.)5* )* .%,%* +&* )&-62),%* &)*$%2"+$-$#:2* ,+* &%"* 9#2+"* +".)M&+$#,%"0*1,! *+=':)%! /'! $%63+2")$#:2A! '+! .(! '(D%E.'!&.9! =8'+'()'! '(! ,*+! ,'9'+! '/.:*)>;*+! 9! ;'8'&%+! E.'! )*&P>a(! ,%! '+)*8S! '(! ,*+!*::>%('+!'+:%,*8'+B!1(D%E.'!E.'!=%+>P>,>)*(!&%/',%+!/'!*:).*:>@(A! '(! ,%+! ! E.'! +'!)8*P*R*!*!=*8)>8!/'!,*!/>D'8'(:>*!/'!/')'8&>(*/%+!:%,':)>;%+!9!(%!/'!,*!>(:,.+>@(!/'!:*/*! .(%! /'! ,%+! >(/>;>/.%+A! :%(! +.+! />D'8'(:>*+! 9! (':'+>/*/'+! ='8+%(*,'+! :%&%!=.'/'(!+'8!,%+!&%/',%+!/'!,*+!:%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'B!1(! ,*! +>-.>'()'! )*P,*! e'&%+! 8':%->/%! *,-.(*+! /'! ,*+! *=%8)*:>%('+! E.'! *,-.(%+!/%:.&'()%+A!,'9'+!'/.:*)>;*+A!@8/'('+!9!8'*,'+!/':8')%+!e*(!8'*,>?*/%!'(!&*)'8>*!/'!>()'8:.,).8*,>/*/B!!)%$83*&2%'!0*&*+,.*'!

.*_*'! +*,.*'!)*$+*2%'! ,5%+2,$(%&*'!

"X\g0!22LL!$%(;'(:>@(! /'! ,%+!2'8':e%+! L.&*(%+!/',!U>T%!GMU3A!"XgXH!

! ! Q8)B! VgB! 2'8':e%! *! ,*!'/.:*:>@(! %P,>-*)%8>*!+>(! />+)>(:>%('+!P*+*/*+! '(! ',! %8>-'(!(*:>%(*,A! a)(>:%! %!8*:>*,B!!

"X##i! 7*:)%!5()'8(*:>%(*,! /'!2'8':e%+! ':%(@&>:%+A!+%:>*,'+! 9! :.,).8*,'+!GMU3H!

! ! Q8)B! "[B! `*;%8':'8! ,*!:%&=8'(+>@(! '()8'!)%/%+! ,%+! -8.=%+!8*:>*,'+A! +%:>*,'+! %!a)(>:%+B! 2'P'!D%&'()*8+'! ,*!'/.:*:>@(!D.(/*&'()*,! =*8*!*E.',,*+! ='8+%(*+! E.'!(%! e*9*(! 8':>P>/%! %!)'8&>(*/%! ',! :>:,%!:%&=,')%! /'!>(+)8.::>@(!=8>&*8>*B!

"XbgB! $%(+)>).:>@(!'+=*T%,*!

! ! Q8)B! "\! 9! XBVBi!78>(:>=>%+!/'! >-.*,/*/!D%8&*,! '! >-.*,/*/!+%:>*,B!

! "XgWB! 4'9! %8-S(>:*!/'!,>P'8)*/!8',>->%+*!

! d*8*()>?*! ',! /'8':e%!*,! *,.&(*/%! *! 8':>P>8!'(+'T*(?*! /'! +.+!8'+=':)>;*+!8',>->%('+B!

! ! "Xg[BZZ22!""b\t"Xg[! /'! Vb! /'!*P8>,! +%P8'! 1/.:*:>@(!$%&='(+*)%8>*!

78%-8*&*! /'!'/.:*:>@(!:%&='(+*)%8>*! '(!P'('D>:>%! /'! *E.',,*+!

Page 147: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[b!

?%(*+! -'%-8SD>:*+! %!-8.=%+! /'! =%P,*:>@(!E.'!=%8!+.+!'+=':>*,'+!:*8*:)'8<+)>:*+!8'E.>'8'(! .(*!*)'(:>@(! '/.:*)>;*!=8'D'8'()'B!

! "XXWB! 4'9! %8-S(>:*!"t"XXW! /'! [! /'!%:).P8'!/'!%8/'(*:>@(!-'('8*,! /',! +>+)'&*!'/.:*)>;%!G4MdC1H!

! Z':%(%:>&>'()%!=%+>)>;%! /'! ,*!/>;'8+>/*/! /'()8%! /'!,*+! *.,*+B! 1()8'! +.+!D>('+! '/.:*)>;%+0!:%(%:>&>'()%! /'! ,*+!:.,).8*+! ! =8%=>*+! /'!,%+!*,.&(%+B!

! "XXVB! 4'9! %8-S(>:*!VXt"XX! /'! %:).P8'! /'!:%%='8*:>@(! :%(! ,!:%&>+>@(! >+,S&>:*! /'!1+=*T*B!

! 2'8':e%! *! ,*! D*,)*! /'!*+>+)'(:>*! *! :,*+'! '(!:*+%! /'! D>'+)*+!8',>->%+*+A! )'('8! .(!e%8*8>%! />+)>()%!/.8*()'! ,*+! &>+&*+! %!,*!','::>@(!/'!.(!&'(_!'+:%,*8! '(! D.(:>@(! /'!+.+!:8''(:>*+B!

! "XX^B! 4'9! %8-S(>:*!/'!,*! 7*8)>:>=*:>@(A! ,*!';*,.*:>@(! 9! ',!d%P>'8(%! /'! ,%+!:'()8%+! /%:'()'+!G4M71dH!

! Z'*D>8&*! ,*! -*8*()<*!/'! '+:%,*8>?*:>@(! /'!(>T%+! E.'! +'!'(:.'()8*(! '(!f+>).*:>%('+!+%:>*,'+!%!:.,).8*,'+!/'+D*;%8':>/*+!

! ! "XX#B! ZZ22!VXXt"XX#! 21! Vg! /'!`'P8'8%! /'! M8/'(! /'!,*+! Q::>%('+! />8>->/*+!*! ,*! $%&='(+*:>@(! /'!/'+>-.*,/*/'+! '(!1/.:*:>@(B!G$%&=,'&'()*! *,!ZZ22! *()'8>%8! +%P8'!1/.:*:>@(!$%&='(+*)%8>*H!

N'(:>%(*!'F=,<:>)*&'()'! *! ,*+!f&>(%8<*+! a)(>:*+h! %!:.,).8*,'+! '(!+>).*:>%('+!+%:>*,'+!/'!/'+;'()*R*! ! G*8)![BPH!9!+'! =8%=%('! &*()'('8!9! />D.(/>8! ,*+! :.,).8*+!9! ,'(-.*+! ! =8%=>*+! /'!'+%+!-8.=%+A!D*;%8':'8!',!/'+*88%,,%!9!8'+=')%!/'! ,*! >/'()>/*/!:.,).8*,! /',! *,.&(*/%!G*8)B"WBVHA! *+<! :%&%!:%()8*88'+)*8! ,%+!=8%:'+%+! /'! 'F:,.+>@(!+%:>*,! D*;%8':>'(/%!*:)>)./'+! /'!:%&.(>:*:>@(! 9!8'+=')%! &.).%! G*8)B!\BV!9!\B[H!!

! VWWWB! 4'9! M8-S(>:*!\tVWWW! /',! ""! /'!'('8%! /'! ,%+! /'8':e%+!9! ,>P'8)*/'+! /'! ,%+!'F)8*(R'8%+! '(!1+=*T*!9!+.!5()'-8*:>@(!C%:>*,!G&%/>D>:*/*! =%8! ,*! ,'9!

! Q8)B! XB\B! 2'8':e%! 9!/'P'8! /'! ,%+!>(&>-8*()'+! *! ,*!'/.:*:>@(! PS+>:*! 9! *!,*+!:%(/>:>%('+!=*8*!,*!'/.:*:>@(! =%+)i%P,>-*)%8>*B! fZ':>P>8!

Page 148: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[g!

%8-S(>:*!gtVWWWH! .(*!'(+'T*(?*!=*8*!+.!&'R%8! >()'-8*:>@(!+%:>*,A! :%(!8':%(%:>&>'()%! 9!8'+=')%! ! +.! >/'()>/*/!:.,).8*,B!

! VWWVB! 4'9! M8-S(>:*!"WtVWWV! /'! V[! /'!/>:>'&P8'! /'! ,*!$*,>/*/! 1/.:*)>;*!G4M$1H!

! Z'*D>8&*! ,*! '/.:*:>@(!%P,>-*)%8>*!!=*8*!)%/%+!'(! >-.*,/*/! /'!:%(/>:>%('+A!*,./>'(/%!'F=8'+*&'()'! *,!*,.&(*/%!>(&>-8*()'B!

! VWW#B! 4'9! M8-S(>:*![tVWW#!/'![!/'!N*9%A!/'!'/.:*:>@(!G4M1H!

! $%&='(+*:>@(! /'!2'+>-.*,/*/'+! '(! ,*!'/.:*:>@(B! 78>(:>=>%+!f',! e*:'8! 'D':)>;%! ',!=8>(:>=>%! /'! >-.*,/*/!'(! ',! 'R'8:>:>%! /'!/'8':e%!*!,*!'/.:*:>@(!/'+*88%,,*(/%!*::>%('+! /'! :*8S:)'8!:%&='(+*)%8>%! '(!8',*:>@(! :%(! ,*+!='8+%(*+A! -8.=%+A! 9!S&P>)%+! )'88>)%8>*,'+!E.'! +'! '(:.'()8'(! '(!+>).*:>%('+!/'+D*;%8*P,'+! =*8*!';>)*8! /'+>-.*,/*/'+!/'8>;*/*+! /'! D*:)%8'+!+%:>*,'+A! ':%(@&>:%+A!:.,).8*,'+B!d'%-8SD>:%+A! a)(>:%+A! %!/'!%)8*!<(/%,'hB!

c*P,*!"B!7%,<)>:*!'/.:*)>;*!'(!&*)'8>*!/'!>()'8:.,).8*,>/*/!!1+)'! =*(%8*&*! ,'->+,*)>;%! %D8':'! .(*! :%P'8).8*! -'('8*,! '(! :.*()%! *! ,*!%P,>-*)%8>'/*/! /'! >&=,*()*8! &'/>/*+! >()'8:.,).8*,'+! '(! ,%+! :'()8%+! '/.:*)>;%+B!c%/%+! ,%+! :'()8%+! '/.:*)>;%+A! /'! )%/*+! ,*+! :%&.(>/*/'+! '+=*T%,*+! :%(+)*)*(! ',!e':e%!/'!,*!,,'-*/*!/'!&.:e%+!'+)./>*()'+!/'!%)8%+!=*<+'+!'(!,*+!_,)>&*+!/a:*/*+A!)*&P>a(!,%+!'+)./>%+!/'!>(;'+)>-*:>@(!/'!'+)'!D'(@&'(%A!;a*+'Y!GU*;*88%!C>'88*!9!L.-.')!$*(*,<+A!VWW#H!:%(D>8&*(!E.'!:*/*!*T%!',!(_&'8%!/'!*,.&(*/%!>(&>-8*()'!'(!,*+!*.,*+!*.&'()*!/'!D%8&*!=8%-8'+>;*B!Q()'! '+)'!&*8:%! :*/*! :%&.(>/*/! *.)@(%&*! %8-*(>?*! 9! -'+)>%(*! :%(D%8&'! *! +.+!'+=':>D>:>/*/'+B! 2'! D%8&*! -'('8*,! =%/'&%+! /':>8! E.'! )%/*+! ,*+! *.)%(%&<*+!:%(+>/'8*(! ,*! >()'8:.,).8*,>/*/!:%&%!.(!D'(@&'(%!=%+>)>;%!9!/'!'(8>E.':>&>'()%!/'!,*!:%(;>;'(:>*A!+>!P>'(!'+!:>'8)%!E.'!*!='+*8!/'!'+)*+!/':,*8*:>%('+A!&.:e*+!/'!,*+! *::>%('+! '+:%,*8'+! ,,';*/*+! *! :*P%A! +'! 8'*,>?*(!/'+/'! ,*! :%&='(+*:>@(A! /'+/'!/aD>:>)+! *! +%,;'()*8A! *,! >-.*,! E.'! &'(:>%(SP*&%+! *()'8>%8&'()'! '(! ',! S&P>)%!(*:>%(*,B!!1(! :.*()%! *! ,*+! />D'8'(:>*+! /'! '(D%E.'+! /'+/'! ,%+! E.'! +'! )8*P*R*! ,*! '/.:*:>@(!>()'8:.,).8*,A!+>-.>'(/%!,%+!'+)./>%+!8'*,>?*/%+!=%8!',!$521!GVWW\HA!=%/'&%+!/':>8A!

Page 149: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "[X!

E.'! &.:e*+! :%&.(>/*/'+! GQ(/*,.:<*A! 78>(:>=*/%! /'! Q+).8>*+A! 5+,*+! J*,'*8'+A!$*(*8>*+A!$*+)>,,*!9!4'@(A!$*)*,.T*A!1F)8'&*/.8*A!d*,>:>*A!7*<+!]*+:%!%!$%&.(>/*/!]*,'(:>*(*H! :%(+>/'8*(!E.'!/'P'! >(:,.>8+'!9!/'+*88%,,*8+'!'(! ,*+!35%'5)6)$#%2+"*$-55#$-&)5+"! /'! ,%+! :'()8%+B! C'! :%(+>/'8*! )*&P>a(! E.'! ,*! &'R%8! '+)8*)'->*! '+!>()8%/.:>8!'+)*+!&'/>/*+!/'()8%!/',!&*8:%!/',!!&)2*,+*U.+2$#:2*)*&)*A#/+5"#,),!/'!,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+A! '+)'! '+! ',! :*+%! /'! G1,! 78>(:>=*/%! /'! Q+).8>*+A! $*(*8>*+A!$*()*P8>*A!$*+)>,,*i4*!N*(:e*A!N*/8>/!9!$%&.(>/*/!`%8*,!/'!U*;*88*HB!c*&P>a(!+'!>&=.,+*(!=.'+)*+!'(!&*8:e*!/'!+,-$)$#:2*$%63+2").%5#)A!'(!:%(:8')%A!,%!e*:'(!,*+!:%&.(>/*/'+!:%&%!',!78>(:>=*/%!/'!Q+).8>*+A!$*+)>,,*!9!4'@(A!$*+)>,,*i4*!N*(:e*A!d*,>:>*A! N*/8>/A! Z'->@(! /'! N.8:>*A! $%&.(>/*/! `%8*,! /'! U*;*88*A! 4*! Z>%R*A! 7*<+!]*+:%A! $'.)*! 9!N',>,,*B! C'! ',*P%8*(!3&)2+"* ,+* )$%'#,)* '&%M)&+"*=*8*! ',! *,.&(*/%!>(&>-8*()'! /'+/'! +.+! =8%=>*+! */&>(>+)8*:>%('+! 9! %)8*+! +>(! '&P*8-%A! :%(+>/'8*(!E.'!',*B6M#.%*"%$#%*e*$%6-2#.)5#%! )*&P>a(!/'P'! >&=,>:*8+'!'(!',! )8*)*&>'()%!*! ,*!/>;'8+>/*/B! 1(! '+)'! _,)>&%! :*+%! ,*+! +>-.>'()'+! :%&.(>/*/'+! )>'('(! =,*('+! '(!:%%8/>(*:>@(! :%(! %)8%+! *-'()'+! +%:>*,'+0! Q(/*,.:<*! G7,*(! 5()'-8*,! =*8*! ,*!5(&>-8*:>@(HA!Q8*-@(! G7,*(! 5()'-8*,!=*8*! ,*! 5(&>-8*:>@(HA! $*(*8>*+! G7,*(!$*(*8>%!/'! 5(&>-8*:>@(HA! $*+)>,,*i4*! N*(:e*! G7,*(! /'! 5-.*,/*/! '(! ,*! 1/.:*:>@(HA!1F)8'&*/.8*!G7,*(!5()'-8*,!/'!5(:,.+>@(!C%:>*,HA!N*/8>/!G7,*(!:%()8*!,*!1F:,.+>@(!C%:>*,!9!7,*(!5()'-8*,!/'!Q9./*!*! ,*!`*&>,>*HA!Z'->@(!/'!N.8:>*!G7,*(!Z'->%(*,!/'!C%,>/*8>/*/! '(! 1/.:*:>@(H! %! 78>(:>=*/%! /'! Q+).8>*+! 9! d*,>:>*A! $*)*,.T*! G7,*('+!1/.:*)>;%+!/'!1()%8(%HB!! Z'+.&>'(/%A!=%/'&%+!/':>8A!)%&*/%!:%&%!P*+'!,%+!'+)./>%+!/',!N>(>+)'8>%!G$521A! VWW\H! E.'! ,*+! />D'8'(:>*+! '()8'! *.)%(%&<*+! )%&*/*+! =*8*! *)'(/'8! *! ,*!>(&>-8*:>@(!'(!,%+!:'()8%+!'/.:*)>;%+A!=%8!)*()%!e*:'8!8'D'8'(:>*!*0!- 7,*('+! /'! *)'(:>@(! *! ,*! />;'8+>/*/! /'! D%8&*! -'('8*,A! +>(! '+=':>D>:*8!:%,':)>;%+!9!/'()8%!/'!'+)'A!+'!/>D'8'(:>*8<*(0!• 4%+!E.'!,%+!>(:%8=%8*(!'(!,%+!=8%9':)%+!:.88>:.,*8'+B!

• 4%+!E.'!,%!>(:%8=%8*(!'(!',!7,*(!/'!Q)'(:>@(!*!,*!2>;'8+>/*/B!• 4%+!E.'!,%!>()'-8*(!'(!,%+!7,*('+!/'!$%&='(+*)%8>*B!- 7%8!%)8%!,*/%A!+'!'(:.'()8*(!,%+!E.'!'(D%:*(!,*+!*::>%('+!/'()8%!/'!=,*('+!-,%P*,'+!:%(:8')%+!=*8*!,*!>(&>-8*:>@(B!- 7%8! _,)>&%! ,%! E.'! >(:%8=%8*(! ,*+! *::>%('+! '/.:*)>;*+! /'()8%! /'! .(! =,*(!+%:>%i:%&.(>)*8>%B!1(! -'('8*,! ,%+! :8>)'8>%+! /'! *:).*:>@(! E.'! 8'-.,*(! ,*+! *::>%('+! +%P8'!>()'8:.,).8*,>/*/! '(! ,%+! :'()8%+! )>'('! E.'! ;'8! :%(0! ,*! (%8&*,>?*:>@(A! ,*! *::>@(!=%+>)>;*A! ,*! >()'-8*:>@(! )'88>)%8>*,! 9! +':)%8>*,A! ,*! =*8)>:>=*:>@(! +%:>*,A! ,*!:%%8/>(*:>@(A!',!:*8S:)'8!>()'-8*,!/'!,*+!*:).*:>%('+!9!,*!';*,.*:>@(!:%()<(.*!G]'-*!N%8'(%A!VWWbH!!

M#p! $,+,$2*+1'2($,'! 0*&*+,.*'! )*! .,'!3*)(),'! '%/+*! .,! *)8$,$(7&!(&2*+$8.28+,.!

7*8*! =%/'8! +'-.>8! /'+:8>P>'(/%! ,*+! &'/>/*+! /'! >()'8;'(:>@(! '(! '/.:*:>@(!>()'8:.,).8*,A! (':'+>)*&%+! )%&*8! *,-.(%+! 'R'+! :%&.('+! E.'! 8'+.&'(! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+! /'! ,*+! >()'8;'(:>%('+B! 4%+! e>,%+! :%(/.:)%8'+! E.'! *)8*;>'+*(! )%/*+!

Page 150: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\W!

'+)*+! >()'8;'(:>%('+A! ,*+! e'&%+! +>()')>?*/%! '(0! 5B! 4%+! =,*('+! /'! *:%->/*A! 55B! 4*!*)'(:>@(! *! ,*! />;'8+>/*/! ,>(-w<+)>:*! 9! :.,).8*,A! 555B! 4*+! '+)8.:).8*+! '+:%,*8'+!:%%='8*)>;*+A! 5]B! 4*! =*8)>:>=*:>@(! /'! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*A! ]B! 4*! &'/>*:>@(!>()'8:.,).8*,!9!,*!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+A!]5B!4*!`%8&*:>@(!/'!78%D'+%8*/%A!]55B!4%+!%P+'8;*)%8>%+!/'!,*+!/>D'8'()'+!:%&.(>/*/'+B!58'&%+!8'=*+*(/%!:*/*!.(*!/'!',,%+B!!

M#D#p!.C@!5L:>=@!?=!,JCPB?:!

1+)%+!=,*('+!/'!*:%->/*!/'!,%+!:'()8%+!+%(!8':%&'(/*/%+!=%8!,*!,'->+,*:>@(!*:).*,!G4M1A!VWW#H!9!D.(/*&'()*,&'()'!+'!/>D'8'(:>*(!=%8!',*P%8*8,%!)'(>'(/%!'(!:.'()*!*!)%/*!,*!=%P,*:>@(!(.';*!%!+@,%!*!,%+!:%,':)>;%+!/'!>(&>-8*()'+B!1+!/':>8A!+'!;.',;'!*! ;'8! ,*! />D'8'(:>*! E.'! &'(:>%(SP*&%+! *()'8>%8&'()'! '()8'! 8'+=.'+)*!-'('8*,>?*/*!%!'+=':>*,>?*/*!'(!',!:%,':)>;%!/'!>(&>-8*()'+A!9!*,-.(*+!:%&.(>/*/'+!:.'()*(!:%(!+.+!=8%=>%+!=,*('+!*.)%(@&>:%+!:%(!,%+!E.'!8'*,>?*8!,*!*:%->/*A!%)8%+!/'+*88%,,*(!,*!*:%->/*!/'()8%!/'!,%+!7,*('+!/'!Q)'(:>@(!*!,*!2>;'8+>/*/!9!%)8%+!+%(!=8%-8*&*+! />8>->/%+! '+=':>*,&'()'! *,! :%,':)>;%! /'! >(&>-8*()'+B! 1F>+)'(! )*&P>a(!*.,*+!/'!*:%->/*!+%:>%i,>(-w<+)>:*!9!='8+%(*,!'+=':<D>:%!=*8*!*=%9*8!'+)'!*+=':)%A!:%&%! +%(! ,%+! ).)%8'+! /'! *:%->/*! '(! Q8*-@(! 9! $*()*P8>*! %! ,%+! &'/>*/%8'+!>()'8:.,).8*,'+A!'(!&.:e*+!:%&.(>/*/'+B!7%8! ,%! -'('8*,A! *(*,>?*/%! />D'8'()'+! 7,*('+! /'! Q:%->/*! /'! ;*8>%+! :'()8%+! 9!8':%->/%+!/>:e%+! *(S,>+>+! '(! )8*P*R%+! :%&%! ,%+! /'! GZ%/8<-.'?!U*;*88%A!Z')%8)>,,%!M+.(*!VWW#Y!]'-*!N%8'(%A! VWWbH! '(:%()8*&%+!E.'! '(! ',,%+! *=*8':'!=8'D>R*/*! ,*!*:).*:>@(! :%(! ,%+! )8'+! S&P>)%+! E.'! :%&=%('(! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*! 9! E.'!*D':)*(!*!'+)*+!&>(%8<*+0!=8%D'+%8*/%A!=*/8'+!!9!*,.&(*/%B!C.+!*::>%('+!=*+*(!=%8!)8'+!D*+'+0!,*!>(D%8&*)>;*A!,*!/'!*:%->/*!'(!',!:'()8%!9!'(!',!*.,*!9!,*!/'!*:%->/*!'(!,*!:%&.(>/*/! '/.:*)>;*B! 1+)%+! &%&'()%+! +'! 8'*,>?*(! &'/>*()'! 8'.(>%('+! :%(! ,*+!D*&>,>*+! 9! :%(! ',! *,.&(*/%A! '(! :,*.+)8%+! /',! =8%D'+%8*/%! 9! &'/>*()'! ,*!%8-*(>?*:>@(!/'!*=%9%+!=%8!=*8)'!/'!,%+!/%:'()'+!/'!:%&='(+*)%8>*B!!1(! -'('8*,A! =%/8<*&%+! /':>8! E.'! 'F>+)'! .(*! =8'%:.=*:>@(! '(! ,%+! :'()8%+! =%8! ',!)'&*!/'!,*!>()'-8*:>@(!/'!,%+!(.';%+!'+:%,*8'+!E.'!=8%;>'('(!/'!%)8%+!=*<+'+B!4%+!/>+'T%+!(%+!=*8':'(!>()'8'+*()'+!9!:*8-*/%+!/'!/')*,,'+!E.'!=.'/'(!*9./*8!&.:e%!*!,*!>()'-8*:>@(!/'!,%+!(>T%+!9!(>T*+!8':>a(!,,'-*/%+B!C>(!'&P*8-%A!+.!*=,>:*:>@(!=.'/'!/>D.&>(*8+'!:.*(/%!+'!,,'-*!*,!(>;',!/',!/')*,,'B!1,! 8>)&%!/>*8>%!/'! ,*+! :,*+'+Y! ,*! *)'(:>@(!*!&.,)>)./!/'!=8%P,'&*+! :%)>/>*(%+!=%8!=*8)'!/'!,%+!&*'+)8%+!9!&*'+)8*+Y!%!',!',';*/%!(_&'8%!/'!'+:%,*8'+!*!,%+!E.'!)>'('!E.'!*)'(/'8!:*/*!/%:'()'!9!E.'!(%!='8&>)'!/'/>:*8+'!/')'(>/*&'()'!*!:*/*!:*+%A!+.=%('(!/>+)%8+>%('+!*!,*!*=,>:*:>@(!:%)>/>*(*!/',!=,*(B!7%8!%)8*!=*8)'A!;'&%+!E.'!',!='+%!/'! ,%+!:%()'(>/%+! )8*/>:>%(*,'+! G,':)%i'+:8>).8*A!&*)'&S)>:*+sHA!*+<! :%&%!,*+!'F>-'(:>*+!D.).8*+!GE.'!,,'-.'(!:%(!(>;',!*!C':.(/*8>*H!'(:%8+')*(!,*+!=8S:)>:*+!9!/')'8&>(*(!,*+!=8>%8>/*/'+!/',!+>+)'&*B!c%/%!',,%!/'&*(/*!%!P>'(!.(!:*&P>%!'(!,*! +'(+>P>,>/*/! /',! =8%D'+%8*/%! e*:>*! '+)%+! )'&*+! )8*(+;'8+*,'+! %! P>'(! &S+!/%:'()'+!E.'!;>->,'(!'+)%+!=8%:'+%+!='8+%(*,'+B!!1(:%()8*&%+A! */'&S+A! *,-.(*+! ,>&>)*:>%('+! '(! '+)%+! =,*('+A! 8'D'8>/*+! *! ,*!/>D>:.,)*/!/'!e*:'8!,,'-*8!+.+!>()'(:>%('+!9!+.!;*,%8!*!,*+!D*&>,>*+!/'!,%+!'+:%,*8'+!&S+!(':'+>)*/*+!/'!'+)*!8',*:>@(!D*&>,>*i'+:.',*B!{$@&%!e*:'8!;'8! ,*! >&=%8)*(:>*!/'! >8! *! ,*+! 8'.(>%('+! *! '+)*+! D*&>,>*+! E.'! (%! *:./'(! *! ',,*+|A! {:@&%! ,,'(*8,*+! /'!:%()'(>/%+!E.'!,'+!>()'8'+'(|A!{:@&%!e*:'8,'+!;'8!',!;*,%8!/'!,*!'+:%,*8>?*:>@(|!C%(!

Page 151: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\"!

=8'-.()*+!E.'!/'D>('(!.(! :*&=%! +%P8'!',!E.'! +'-.>8!e*P>,>)*(/%!'+)8*)'->*+!E.'!=%+>P,'&'()'! *! ;':'+! +.='8'(! ,*+! :%&=')'(:>*+! /',! :'()8%! '+:%,*8B!N>-.',!n(-',!1++%&P8*! G"XXXA! "^H! '+)*P,':'! '(! +.! 8':>'()'! ,>P8%! ,*+! P*+'+! =*8*! ,*!)8*(+D%8&*:>@(! e*:>*! .(! =,*(! /'! *:%->/*! E.'! 8':%R*! .(! :.88<:.,%! >()'8:.,).8*,B!1+)*+!P*+'+!)'(/8<*(!E.'!;'8!&S+!:%(!*+=':)%+!:.*,>)*)>;%+A!/%(/'!+'!=8%/.?:*!.(*!;'8/*/'8*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*!(*).8*,'?*!')(%:a)8>:*!=8';>*!/'!+.+!:%()'(>/%+!9!.(*! =*8)>:>=*:>@(! 9! :%&=,>:>/*/! /',! :%(R.()%! /'! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*! /',!:'()8%B! 4*+! :%&.(>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'! ;'8'&%+! &S+! */',*()'! :%&%! =.'/'(!%D8':'8!.(!&*8:%!/>*,@->:%!9!:%&.(>)*8>%!/'+/'!',!E.'!*D8%()*8!'+)*+!*:).*:>%('+B!!M#M#p!.:!:H=>JBf>!:!L:!?BQ=<@B?:?!LB>PxI@HBJ:!N!JKLHK<:L!

4*! ,'(-.*! '+! .(! *+=':)%! :,*;'! =*8*! ,*! >()'-8*:>@(! /',! *,.&(*/%! =8%:'/'()'! /'!%)8%+! =*<+'+A! +%P8'! )%/%! :%&%! ;'e<:.,%! =*8*! *::'/'8! *,! :.88<:.,%B! 4%+! :'()8%+!'+:%,*8'+!+.','(!)'('8!8':%->/%!'(!+.+!=,*('+!/'!*:%->/*!8'+=':)>;%+A!,*+!&'/>/*+!,>(-w<+)>:*+!*!/'+*88%,,*8B!1+)*+!*:).*:>%('+!+'!8'*,>?*(!(%!+@,%!:%&%!*=8'(/>?*R'!/'!,*!(.';*!,'(-.*!+>(%!:%&%!=8%:'+%!)8*(+>)%8>%A!/'!*/*=)*:>@(!*,!(.';%!'()%8(%!9! /'! :%(%:>&>'()%! *! ,%+! :@/>-%+! :.,).8*,'+! /'! ,*! '+:.',*! GZ%/8<-.'?! U*;*88%! 9!d*8:<*!N%(-'A!VWW#Y!VWWXHB!7%8! '+%! )%/%+! ,%+! :%,'->%+! :%(! *,.&(*/%! >(&>-8*()'! '+:%,*8>?*/%! )>'('(! :%&%!%PR')>;%!=8>%8>)*8>%!,*!'(+'T*(?*!/',!'+=*T%,!9!'(!+.!:*+%A!/'!,*!,'(-.*!=8%=>*!/'!,*!:%&.(>/*/! *.)@(%&*B! Q/'&S+! +'! :.'()*! :%(! =8%D'+%8*/%! '+=':<D>:%! =*8*! )*,!:%&')>/%B! N.:e*+! :%&.(>/*/'+! :.'()*(! :%(! .(! 7,*(! *.)%(@&>:%! /'! Q)'(:>@(!4>(-w<+)>:*!9!:.,).8*,!:%&%!$*(*8>*+A!$*+)>,,*!9!4'@(A!$*)*,.T*A!1F)8'&*/.8*A!7*<+!]*+:%!9!N',>,,*B!$*+>!)%/*+! ,*+!*.)%(%&<*+!:.'()*(!:%(!*.,*+!/'!*=%9%!,>(-w<+)>:%!=*8*! )%/%! ',! *,.&(*/%!/'! :%&='(+*)%8>*! 9! %)8*+! )%&*(!&'/>/*+! '+=':<D>:*+! :%(!78%-8*&*+!=*8*!',!*=8'(/>?*R'!9!/'+*88%,,%!/'!,*!,'(-.*!9!:.,).8*+!&*)'8(*+A!:%&%!Q(/*,.:<*A! Q8*-@(A! 78>(:>=*/%! /'! Q+).8>*+A! 1F)8'&*/.8*A! N*/8>/! 9! $%&.(>/*/!!]*,'(:>*(*! G$521A! VWW\HB! 1F>+)'(! /'! (.';%A! *::>%('+! %8>'()*/*+! /'+/'! ,*!:%&='(+*)%8>*! :%&%! =.'/'(! +'80! ,*+! Q.,*+! /'! 5(&'8+>@(! 4>(-w<)>:*A! Q.,*+! /'!1(,*:'A! Q.,*+! Q45CMA! ,%+! 78%-8*&*+! 7ZMQ! '(! N*/8>/A! '(! $*+)>,,*! 9! 4'@(A! '(! ,*!78%;>(:>*!/'!Q+).8>*+A!$*+)>,,*! ,*!N*(:e*A!'):Y!9!%)8*+!E.'!8':%(%:'(! ,*!'F>+)'(:>*!/'!/>;'8+*+!8'D'8'(:>*+!:.,).8*,'+A!'()8'!',,*+0!1,!7,*(!/'! ,*!4'(-.*!9! ,*!$%e'+>@(!C%:>*,!GJ'+*,_!9!]>,*A!VWWbHA!'(!',!E.'!',!=,*()'*&>'()%!'/.:*)>;%!=8')'(/'!:8'*8!9!/>(*&>?*8!'()%8(%+!:%%='8*)>;%+!E.'!/'(!8'+=.'+)*!*!,*+!&_,)>=,'+!(':'+>/*/'+!/'!,*! +%:>'/*/! :%,*P%8*(/%! :%(! 8'/'+! +%:>*,'+A! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+A! /%(/'! +'!>()'-8'! *,! *,.&(*/%! /'()8%! /'! +.! :%&.(>/*/B! Q&P*+! &'/>/*+! +%+)>'('(!=,*()'*&>'()%+!/'!=*8)>/*!/>D'8'()'+!9!='8&*(':'(!'(!%:*+>%('+!'()8'&'?:,*/*+!'(! ',! />+:.8+%! GU*;*88%! C>'88*! 9! L.-.')! $*(*,<+A! VWW#H! 9! ,*+! $%&.(>/*/'+! /'!Q=8'(/>?*R'!E.'!)8*P*R*(!',!)'&*!/'!,*!>()'8:.,).8*,>/*/!:%&%!*,-%!>()'-8*/%!'(!.(!&*8:%!-'('8*,!/'!/>;'8+>/*/!9!/>S,%-%!:%(!',!E.'!:%(+)8.>8!:.,).8*!!G2<'?!7*,%&*8!9!`,':e*!d*8:<*A!VW"WHB!4*! '(+'T*(?*! /',! P>,>(-w>+&%! )8*/>:>%(*,! +'! e*! ='(+*/%! =*8*! .(! *,.&(%!&'/>%A!E.'!(%!'F>+)'A!=*8*!.(!-8.=%!/'!'+)./>*()'+!e%&%-a('%A!+>(!'&P*8-%! ,%+!(.';%+!=,*()'*&>'()%+! /'! '(+'T*(?*! /'! ,*! ,'(-.*! ,%! e*:'(! /'+/'! .(! '(D%E.'!:%&.(>:*)>;%! 9! =%8! )*()%! '+)*! ='8+=':)>;*! +'! *:'8:*! &S+! *! &')%/%,%-<*+!>()'8*:)>;*+A! />*,@->:*+A! /%(/'! ',! >(/>;>/.%! D%8&*! =*8)'! /'! .(*! :%&.(>/*/! G]>,*A!VWW#HB! 1;>/'()'&'()'! *+=':)%+! :%&%! ,*+! *:)>)./'+! *()'! ,*! ,'(-.*! GU*;*88%! 9!

Page 152: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\V!

4*=8'+)*A! VWWbHA! ,*+! %8-*(>?*:>%('+! 9! *-8.=*&>'()%+! '+:%,*8'+! G2<*?! Q-.*/%A!"XX#Y!VWW#HA!+%(!*+=':)%+!>&=,<:>)%+!*!,*+!'(+'T*(?*!/'!,*+!,'(-.*+!/'+/'!'+)'!)>=%!/'!'(D%E.'!:%&.(>:*)>;%B!!M#"#p!*@H<KJHK<:@!JCCA=<:HBQ:@!=@JCL:<=@!

3(*!/'!,*+!&'/>/*+!E.'!+'!)>'('(!'(!:.'()*!*!,*!e%8*!/'!*)'(/'8!*!,*!/>;'8+>/*/!'(!,*+!'+:.',*+!'+!',!8'D'8>/%!*!,%+!*-8.=*&>'()%+!9!%8-*(>?*:>@(!/'!,%+!-8.=%+!*!(>;',!/'!:'()8%!9!/'!*.,*B!C'!/'D>'(/'!.(*!e')'8%-'('>/*/!'(!+.!:%&=%+>:>@(!G+%P8'!)%/%!'(! :.*()%! *! =*<+! /'! %8>-'(! 9! (>;',! :.88>:.,*8HB! 2'+/'! ',! '(D%E.'! /'! ,*!:%&='(+*)%8>*A!9! !(>;',!/'!:'()8%A!+'!%8-*(>?*(!,%+!-8.=%+!)'(>'(/%!'(!:.'()*!,*+!&'/>/*+! %8/>(*8>*+! 9! 'F)8*%8/>(*8>*+B! Q,-.(*+! /'! ',,*+! +'! 8'D>'8'(! *! ,*+!*/*=)*:>%('+!:.88>:.,*8'+A!*/*=)*:>%('+!/'!,*+!=8%-8*&*:>%('+!/>/S:)>:*+!9!-8.=%+!/'!*=%9%!'(!,%+!E.'!+'!>&=*8)'(!:.88>:.,.&+!*/*=)*/%+!%!*=8'(/>?*R'+!PS+>:%+B!1(!:.*()%!*! ,*+!&'/>/*+!'F)8*%8/>(*8>*+A! *,-.(%+!:'()8%+! )*&P>a(!=%('(!'(!&*8:e*!)*,,'8'+!>()'8:.,).8*,'+!%!=8%-8*&*+!'+=':<D>:%+!=*8*!)8*P*R*8!,*!>()'8:.,).8*,>/*/B!4*+!*:)>;>/*/'+!'F)8*'+:%,*8'+!+'!.)>,>?*(!'(!%:*+>%('+!:%&%!'(-*(:e'+!*!)8*;a+!/'!,%+!E.'!>()8%/.:>8!*!,%+!>(&>-8*()'+!'(!,*!;>/*!/',!:'()8%B!Q,!&>+&%!)>'&=%!*,-.(*+!:%&.(>/*/'+!GQ+).8>*+A!]*,'(:>*A!1F)8'&*/.8*!9!N*/8>/H!:.'()*(!:%(!+.+!:'()8%+!'+:%,*8'+!/'!*)'(:>@(!'/.:*)>;*!=8'D'8'()'!G$521Y!VWW\HB!2'()8%!/'!,*+!*.,*+A! ,*+!%8-*(>?*:>%('+!9!&')%/%,%-<*+!.)>,>?*/*+!=*8*!)8*P*R*8!'(!'+)*! ,<('*! +.','(! /'(%&>(*8+'! :%%='8*)>;*+A! :%,*P%8*)>;*+A! >()'8*:)>;*+! %!/>*,@->:*+B!c%/*+!',,*+!e*:'(!8'D'8'(:>*!*!,*!>()'8*::>@(!'()8'!'+)./>*()'+!/>;'8+%+!=*8*! :%(+)8.>8! GD8.)%! /'! '+*+! >()'8*::>%('+H! :.,).8*! :%&_(B! 1(! ,*! )*P,*! +>-.>'()'!;>+>P>,>?*&%+!*,-.(*+! 'F='8>'(:>*+! GP.'(*+!=8S:)>:*+H! ,,';*/*+! *! :*P%!'(!(.'+)8%!=*<+!9!E.'!+%(!.(!8'D,'R%!/'! ,*+! D%8&*+!'(! ,*+!E.'! ,*!'/.:*:>@(! >()'8:.,).8*,!'+)S!)%&*(/%!D%8&*!'(!(.'+)8%!=*<+B!!

,0+85$(%&*'!-.*U(/.*'!

!

0+85%'!(&2*+,$2(6%'p!

$%%5*+,2(6%'p!

$%.,/%+,2(6%'#!

;+%5')2#>)2,%* &)"* )-&)"* +2*)'5-3)6#+2.%* 9&+C#M&+"T* -2)* 5+"3-+".)*)* &)* 5+)&#,),* ,+* &%"* $+2.5%"* +"$%&)5++!GNQ2Z52H!

8%"* '5-3%"* #2.+5)$.#/%"* -2)* 9%56)* ,+*.5)M)a)5* &)* ,#/+5"#,),* ,+2.5%* ,+&* )-&)!GL31C$QH!

L%,%*+&*35%9+"%5),%*2%"*$%2"#,+5)6%"*,+* $%63+2").%5#)* 4* V)$+6%"* 5+9-+5>%*+"$%&)5* ,+2.5%* ,+* &)"* $&)"+"!G]Q41U$5QH!

8)"* $%6-2#,),+"* ,+* )35+2,#>)a+* #2.+'5)2*,#/+5"#,),*,+2.5%*,+&*)-&)!GL31C$QH!

78%-8*&*! Q,P'8! />8>->/%! *! )%/%! ',!:'()8%! =*8*! ,*! */E.>+>:>@(! /'! ,*+!e*P>,>/*/'+! PS+>:*+! /'! *::'+%! *,!:.88<:.,%A! '(D%:*/%! /'+/'! ,*!&')%/%,%-<*! =%8! =8%9':)%+! 9! E.'!:%()'&=,*! *-8.=*&>'()%+! D,'F>P,'+!

8)"* $%6-2#,),+"* ,+* )35+2,#>)a+* #2.+'5)2*,#/+5"#,),* )&* )&-62),%* 3)5.#+2,%* ,+* &)*5#`-+>)*,+*&)*V+.+5%'+2+#,),*GC1]544QH!

Page 153: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\[!

=%8!(>;',!9!=%8!:>:,%+A!'(!.(*!'+:.',*!:%(! .(! ',';*/%! (_&'8%! /'! *,.&(%+!>(&>-8*()'+B! 1+:.',*! 7_P,>:*! 78<(:'=!/'!]>*(*A!'(!4,'>/*B^!

! ?%63+2")6%"* &)"* ,+"#'-)&,),+"* 4*9)/%5+$+6%"* +&* $%2%$#6#+2.%* ,+* &)"*,#9+5+2.+"*$-&.-5)"*GM]512MH!

! O%56)$#:2*,+&*!5%9+"%5),%*+2*$%63+.+2$#)*"%$#)&T* ^+".%* +"* $%6%* +&* M5#$%&)'+@* "#*)35+2,+"* )* V)$+5&%* .b* 6#"6%@* ")M+"* `-W*V)$+5* +2* +&* 6%6+2.%* `-+* .+2')"* )/+5()7!!GNÇZ52QtJQ2QjM�H!

! ?%2*&)*?%6-2#,),*,+*U35+2,#>)a+*"+*,)*-2)*$%2/#/+2$#)* 6)4%5* +2.5+* +&* )&-62),%@* "+*6+>$&)2* 2)$#%2)&#,),+"@* 2#/+&+"* 4* "+C%"!G�QZQdM�QH!

c*P,*!VB!1R'&=,%+!/'!P.'(*+!=8S:)>:*+!8',*:>%(*/*+!:%(!'+)8.:).8*+!:%%='8*)>;*+#!!!c%/*+! '+)*+! 'F='8>'(:>*+! 8'*,>?*/*+! '(! ,*! _,)>&*! /a:*/*! '(! 1+=*T*A! =8')'(/'(!)8*P*R*8! ,*! :%&=')'(:>*! +%:>*,! 9! /'! '+)'! &%/%! &*F>&>?*8! ,*+! %=%8).(>/*/'+! /'!*=8'(/>?*R'! /',! *,.&(*/%! :.,).8*,&'()'! />;'8+%B! 1+! /':>8A! *,-.(%+! :'()8%+! e*(!/':>/>/%! *P%8/*8! ,*! />;'8+>/*/! :.,).8*,! *! =*8)>8! /',! :.>/*/%! /'! ,*+! '+)8.:).8*+!:%%='8*)>;*+B!!!M#`#p!.:!W=?B:JBf>!B>H=<JKLHK<:L!N!+=@CLKJBf>!?=!JC>OLBJHC@!

M)8%!/'!,%+!*+=':)%+!:,*;'+!/'!,*!'/.:*:>@(!>()'8:.,).8*,!'+A!)*()%!,*!D>-.8*!:%&%!',!:%(:'=)%! /'!6+,#)$#:2* #2.+5$-&.-5)&0*7%/'&%+! /'D>(>8,*! :%&%! ,*! ;<*! '(! ,*! E.'! +'!>()'()*!E.'!,*+!/>D'8'()'+!=*8)'+!/'!,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*!:%&=*8)*(!=.()%+!/'!;>+)*! +%P8'! ,*! 8'*,>/*/! /',! *,.&(*/%! =*8*! E.'! +'! )8*P*R'(! '/.:*)>;*&'()'! ,*+!'+=':>D>:>/*/'+!/'!:*/*!'+)./>*()'B!1+)*!>/'*!+'!e*!+>/%!)8*/.:>'(/%!'(!,%+!:'()8%+!*,!:8'*8!D>-.8*+!6+,#),%5)"Y!*!;':'+!D*&>,>*+!/'!>(&>-8*()'+!;')'8*(%+!'(!',!:'()8%A!%)8*+!;':'+!D>-.8*+!/'!*+%:>*:>%('+!/'!>(&>-8*()'+!9!:*/*!;'?!&S+!+%(!,%+!:'()8%+!E.'!%=)*(!=%8!/*8!8'+=%(+*P>,>/*/!*!,%+!=8%=>%+!'+)./>*()'+!/'!:.8+%+!+.='8>%8'+!9!:%(!',!&>+&%!=*<+!/'!=8%:'/'(:>*B!C%(!',,%+!,%+!E.'!*9./*(!'(!,*!,*P%8!/'!*:%->/*!*!,%+!(.';%+!'+)./>*()'+B!! 1,! :%(:'=)%! /'! 8'+%,.:>@(! /'! :%(D,>:)%+! '(! )a8&>(%+! /'! >()'8:.,).8*,>/*/!'+)S! />8':)*&'()'! 8',*:>%(*/%A! )*()%! :%(! ,*! &'/>*:>@(A! *,! +'8! *+.()%+! E.'! +'!)8*P*R*(!/'+/'!'+)*!='8+=':)>;*A!:%&%!:%(!,%+!7,*('+!/'!$%(;>;'(:>*B!!1+)*+!D>-.8*+!G&'/>*/%8*+!9!/'!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+H!+'!=8%&%;>'8%(!/'!D%8&*!&S+!*:)>;*!*!=*8)>8!/'!,*!*=*8>:>@(!/'!/>:e%+!=,*('+B!

5 Jové, G. (Coord.) (2006). Desig d’alteritat. Lleida: Pagès Editors. 6 Experiencias prácticas extraídas de: http://www.aulaintercultural.org

Page 154: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\\!

Q! :%()>(.*:>@(! =8'+'()*&%+! .(*! +'8>'! /'! 'F='8>'(:>*+! E.'! )8*P*R*(! ,*!>()'8:.,).8*,>/*/!=%(>'(/%!',! D%:%!/'!*)'(:>@(!'(!,*!&'/>*:>@(!9!'(!,*!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+B!!3*)(,$(7&!(&2*+$8.28+,.! +*'%.8$(7&!)*!$%&-.($2%'!

8)* 6+,#)$#:2* #2.+5$-&.-5)&@* -2* +"9-+5>%*3%5* 5+&)$#%2)5* )* ,%$+2.+"@* )&-62),%* 4*9)6#&#)"0!GN3Z$5QH!

8)* $%2/#/+2$#)* 4* &)* 5+"%&-$#:2* ,+*$%29&#$.%"@* -2* )"-2.%* ,+* .%,)* &)*$%6-2#,),*+,-$).#/)!GN3Z$5QH!

<&*.5)M)a%*,#5+$.%*4*$+5$)2%*$%2*3),5+"*4*6),5+"@*$&)/+*+2*+&*WC#.%*,+&*35%4+$.%*+,-$).#/%!GUQ]QZZMH12)*#2/+".#')J)$$#:2*$%&)M%5).#/)*3)5)*#2$+2.#/)5*&)*3)5.#$#3)$#:2*,+*&)"*9)6#&#)"*6#'5)2.+"*+2*&)*/#,)*+,-$).#/)GdQ45$5QH!

L5)M)a)5* $%2* &)* 9)6#&#)* +"* &%* 6B"*#63%5.)2.+@@&%"* 2#=%"* 5+35%,-$+2* +&*6%,+&%* `-+* /+2* +2* $)")! GCQU! jQ]51ZB!N3Z$5QH!

8)* 5#`-+>)* ,+* &)* ,#/+5"#,),* +2* +&*35%4+$.%*N2.+'5)v.!GQ45$QUc1H!

!

c*P,*![B!J.'(*+!=8S:)>:*+!+%P8'!&'/>*:>@(!9!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+!!

M#v#p!-C<W:JBf>!?=!5<CO=@C<:?C!

4*+! */&>(>+)8*:>%('+! '/.:*)>;*+! e*(! */%=)*/%! &'/>/*+! *()'! ,*! ,,'-*/*! /'!*,.&(*/%! :%(! />D'8'()'+! =8%:'/'(:>*+! *! ,*+! '+:.',*+B! C'! e*(! =8%=%8:>%(*/%!/>D'8'()'+! D%8&*)%+!=*8*!*+'-.8*8!E.'!+'!=8%/.?:*!'+)*! D%8&*:>@(!9!'(!:%(:8')%!'(! )'&*+! 8'D'8>/%+! *! >()'8:.,).8*,>/*/B!Q+<! =%8! 'R'&=,%A! '(! ,*! ,<('*!/'! D%8&*:>@(!:%()<(.*A!+'!8'*,>?*(A!'(!:%,*P%8*:>@(!:%(!,%+!$`51+!G$7Z+A!$Z7A+A!$17+AsHA!:%(!,%+!*+'+%8'+A!:%(!,*+!/>8'::>%('+!=8%;>(:>*,'+A!>(:,.+%!:%(!*+%:>*:>%('+!/'!>(&>-8*()'+A!/>D'8'()'+! )*,,'8'+A! +'&>(*8>%+A! :.8+%+! /'! =%+-8*/%+A! D%8&*:>@(! '(! :'()8%+B!c*&P>a(! 'F>+)'(! :.8+%+! +%P8'! '+)*!&*)'8>*A! /'+)>(*/%+! /'! D%8&*! '+=':<D>:*! *! ,%+!'E.>=%+! />8':)>;%+A! =*8*! )8*P*R*8! ,*+! />D'8'()'+! D%8&*+! /'! %8-*(>?*:>@(! /'! ,%+!:'()8%+!9!/'!*:).*:>%('+!E.'!/'+'!+.!@8-*(%!/'!-%P>'8(%!=.'/'(!8'*,>?*8B!L*P8<*! E.'! 8'+*,)*8A! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! -'('8*8! '(! '+)%+! '+=*:>%+! 8'/'+! 9!:%,*P%8*:>%('+!:%(!,*+!3(>;'8+>/*/'+!E.'!>&=*8)'(!+.+!'(+'T*(?*+!'(!N*->+)'8>%!=*8*!E.'!,*!D%8&*:>@(!>(>:>*,!).;>'8*!.(!)'R>/%!&S+!:%(+>+)'()'B!!!M#R#p!5:<HBJBA:JBf>!?=!L:!JCWK>B?:?!=?KJ:HBQ:!

L'&%+!/'R*/%!'+)'!*+=':)%!=*8*!',!D>(*,!=%8!+'8!',!E.'!&S+!*+=':)%+!>()'8:.,).8*,'+!'(-,%P*!9!=%8!'+)*8!8',*:>%(*/%!:%(! ,*+!&'/>/*+!*()'8>%8'+B!7%/8<*&%+!/':>8!E.'!'(D*)>?*8! ,*! =*8)>:>=*:>@(! :%&.(>)*8>*! '+:%,*8A! *9./*! *! -'('8*8! 9! &*()'('8!'+)8.:).8*+!:%%='8*)>;*+!9!/>*,@->:*+A!*! 8'+%,;'8!:%(D,>:)%+A!*!*)'(/'8! ,*! ,'(-.*A!*!8'*,>?*8!.(*!*:%->/*!/'!D%8&*!-,%P*,B!!1(!'+)'!+'()>/%!,*!=*8)>:>=*:>@(!+'!P.+:*!/'()8%!/'!,*!D*&>,>*A!/',!=8%D'+%8*/%!9!/'!!/>D'8'()'+! *-'()'+! +%:>*,'+B! 2'+/'! ',! S&P>)%! D*&>,>*8A! ,*+! :%&.(>/*/'+! e*(!=8%=%8:>%(*/%!/%+!;<*+!/>D'8'()'+!=*8*!/>(*&>?*8!'+)*!=*8)>:>=*:>@(0!*! )8*;a+!/'!%D8':'8!>(D%8&*:>@(!+%P8'!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!9!D*:>,>)*8!',!*::'+%!*,!&>+&%!9!,*+!

Page 155: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\^!

E.'!/>8>-'(!+.+!'+D.'8?%+!'(!>()'-8*8!9!D%&'()*8!,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!,*+!D*&>,>*+!'(!,%+! :'()8%+! '(! ,%+! E.'! *:./'(! +.+! e>R%+A! :%&%! =%8! 'R'&=,%0! =8%=%8:>%(*8! .(!+'8;>:>%!/'!>()a8=8')'+!/'!,*!,'(-.*!E.'!,'+!*9./'!:%(!,%+!)'&*+!P.8%:8S)>:%+!9!/'!>(D%8&*:>@(! '/.:*)>;*!PS+>:*B!Q,-.(*+! :%&.(>/*/'+! G$*)*,.T*A!N*/8>/A!]*,'(:>*H!:.'()*(! :%(! *:.'8/%+! '+=':<D>:%+! '()8'! ,%+! 2'=*8)*&'()%+! /'! 1/.:*:>@(! 9! ,*+!*+%:>*:>%('+!/'! >(&>-8*()'+A! =8%=%8:>%(*/%!%D>:>(*+!/'+)>(*/*+! *! ,*! *)'(:>@(!/',!*,.&(*/%! >(&>-8*()'! 9! +.+! D*&>,>*+A! )*&P>a(! 'F>+)'(! )',aD%(%+! -8*).>)%+! :%(!>()a8=8')'+!/'!:*+>!)%/%+!,%+!=*<+'+!E.'!*9./*(!*!8'+%,;'8!=8%P,'&*+!:%(!,%+!E.'!+'!'(:.'()8'(!'+)%+!:%,':)>;%+A!+%P8'!,%+!=8>&'8%+!&'+'+!/'!+.!,,'-*/*B!C'! e*(! 8'*,>?*/%! :%('F>%('+! >()'8'+*()'+! )*&P>a(! '()8'! ,*+! */&>(>+)8*:>%('+! 9!*,-.(*+!MUd+!=*8*!',*P%8*8!>(+)8.&'()%+!9!&*)'8>*,'+!'+=':<D>:%+!=*8*!*=%9*8!,*!)8*9':)%8>*!'+:%,*8!/',!*,.&(*/%!:%(!%8>-'(!'F)8*(R'8%B!78'+'()*&%+!*!:%()>(.*:>@(!.(*!)*P,*!:%(!'R'&=,%+!/'!:'()8%+!'/.:*)>;%+!E.'!e*(!D%:*,>?*/%A!'(!,*!=*8)>:>=*:>@(!:%&.(>)*8>*A!+.!*::>@(!>()'8:.,).8*,B!!5,+2($(5,$(7&!)*!.,'!

-,3(.(,'!5,+2($(5,$(7&!)*.!

,.83&,)%!5,+2($(5,$(7&!

,0*&2*'!'%$(,.*'!

N2.+'5)$#:2* ,+* &)*,#/+5"#,),* $-&.-5)&* +2* &)"*$&)"+"*,+*$%2%$#6#+2.%*,+&*6+,#%@* 5+&#'#:2@* 6b"#$)* 4*+,-$)$#:2* 9("#$)0**!),5+"@*6),5+"@*9)6#&#)5+"*4* )&&+'),%"* ,+&* )&-62),%*"+* $%2/#+5.+2* +2* &%"* 4* &)"*,%$+2.+"*,+*+".)"*6).+5#)"!G7QN74MUQH!

!8-$+"@*?B6)5)000*wx*U$$#:2y**12* 35%4+$.%* ,+*$%6-2#$)$#:2* )-,#%/#"-)&*9%6+2.)* &)*#2.+5$-&.-5)&#,),* +2* +&*$+2.5%* 4* &)* 3)5.#$#3)$#:2*,+&*)&-62),%*6#'5)2.+*

GJQZ$14MUQH!

!8)* $%2/#/+2$#)* 4* &)*5+"%&-$#:2* ,+* $%29&#$.%"@*-2* )"-2.%* ,+* .%,)* &)*$%6-2#,),* +,-$).#/)!GN3Z$5QH!

<&*.5)M)a%*,#5+$.%*4*$+5$)2%*$%2*3),5+"*4*6),5+"@*$&)/+*+2*+&*WC#.%*,+&*35%4+$.%*+,-$).#/%*

!!!GUQ]QZZQH!

q-+5+6%"* ,+6%".5)5* )*.%,%* +&* 6-2,%* `-+* "+*3-+,+*$%2/#/#5*"#2*'-+.%"u**

!GN3Z$5QH!

<&*,()*,+*&)*S-a+5*+&*#2".#.-.%*"+*.5)2"9%56)@*&)*+2"+=)2>)*"+*5+/%&-$#%2)0*8+$$#%2+"*3)5)*#2.+'5)5*&)*#2.+5$-&.-5)&#,),*4*+&*'W2+5%*,+*9%56)*3)5.#$#3).#/)*+2*-2*

#2".#.-.%*

GNQ2Z52H!1,!/<*!/'!,*!N.R'8!',!

>(+)>).)%!+'!)8*(+D%8&*A!,*!'(+'T*(?*!+'!

8';%,.:>%(*B!4'::>%('+!=*8*!>()'-8*8!,*!

>()'8:.,).8*,>/*/!9!',!-a('8%!/'!D%8&*!=*8)>:>=*)>;*!'(!.(!>(+)>).)%!GNQ2Z52H*

8%* 35#6+5%* `-+* &&)6)* &)*).+2$#:2* +"* /+5* `-+* `-#+2*,)* &)* $V)5&)* .#+2+* .-*6#"6)*+,),*

GNQ2Z52H!

8)"*?%6-2#,),+"*,+*U35+2,#>)a+*#2.+'5)2*&)*,#/+5"#,),*,+&*)&-62),%*3)5.#+2,%*,+*&)*5#`-+>)*,+*

&)*V+.+5%'+2+#,),**

GC1]544QH!

Page 156: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\#!

?)5.)*4*+2$-+".)*+2/#),)*)*&)"*9)6#&#)"*3%5*+&*US!U*,+2.5%*,+&*35%4+$.%*v<&*5#2$:2*,+*&)"*$-&.-5)"*G41yUH*

<63%,+5)6#+2.%* ,+* &)"*$V#$)"* ),%&+"$+2.+"@**-2*)56)*3)5)*$%6M).#5*+&*)M"+2.#"6%*+"$%&)5*

GNQ2Z52H!

12)* #2/+".#')J)$$#:2*$%&)M%5).#/)* 3)5)*#2$+2.#/)5*&)*3)5.#$#3)$#:2*,+* &)"* 9)6#&#)"* 6#'5)2.+"*+2*&)*/#,)*+,-$).#/)*

GdQ45$5QH!<&* $%&+'#%* +"* &)* $)")* ,+*.%,%"j)"@* -2* +"3)$#%*,%2,+* .%,%"* )3%5.)2* )&'%*4*.%,%"*)35+2,+2*)&'%*

GNQ44MZ$QH!

D+* )4-,)* )&* )&-62),%*2-+/%* ,+* -2)* 6)2+5)*+"3%2.B2+)* 4* 2).-5)&@* 4*+")* +"* &)* M)"+* ,+* .%,%u**8)* $%2$+3$#:2* #2.+'5)&* ,+*&)* $%6-2#$)$#:2* +"* &)*+"3#2)* ,%5")&* ,+* -2)*6+.%,%&%'()* #22%/),%5)*`-+*9)/%5+$+*&)*,#/+5"#,),*4*&)*$%2/#/+2$#)*

!GcMZZ14Q]1dQB!$QUcQJZ5QH!

!

! ?%2* )&-62%"* `-+*V)M&)M)2* %.5%"* #,#%6)"*V+6%"* .5),-$#,%* )&'-2%"*,%$-6+2.%"* ,+&* !&)2* ,+*U$%'#,)@* "%M5+* .%,%* )&*B5)M+@* )&* 3%&)$%* 4* )&*5-6)2%!GN3Z$5QH!

!

! *<&*-"%*,+&*/(,+%*+2*&)*#2"+5$#:2*&)M%5)&@**-2)*V+55)6#+2.)*,+*

)2B&#"#"*4*,+*+63%,+5)6#+2.%*

!!!!!!!!!!!!!!!GC1]544QH!

!

c*P,*!\B!J.'(*+!=8S:)>:*+!+%P8'!=*8)>:>=*:>@(!/'!,*!:%&.(>/*/!'+:%,*8B!!

M#y#p!.C@!Cd@=<Q:HC<BC@!?=!L:@!?BO=<=>H=@!JCWK>B?:?=@!

M)8%!8':.8+%!8',*:>%(*/%!:%(!,*!>(&>-8*:>@(!E.'!)>'('!+.!>(:>/'(:>*!'(!,*+!'+:.',*+!'+! ',! /'! ,%+! MP+'8;*)%8>%+B! N.:e*+! :%&.(>/*/'+! e*(! :8'*/%! +.+! =8%=>%+!%P+'8;*)%8>%+!:%()'F).*,>?*(/%!,*+!&'/>/*+!'(!D.(:>@(!/'!,*+!:*8*:)'8<+)>:*+!/'!,*!=%P,*:>@(!&*9%8>)*8>*!/'!+.!'()%8(%B!!78'+'()*&%+!*! :%()>(.*:>@(!/'! D%8&*! 8'+.&>/*! ,%+!%P+'8;*)%8>%+! 'F>+)'()'+!9! ,*!=8>(:>=*,!D>(*,>/*/!/'!,%+!&>+&%+B!

Page 157: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\b!

!%/'*+6,2%+(%! -(&,.(),)!-8&),3*&2.!

MP+'8;*)%8>%!d*,'-%!/*!5(&>-8*:>@(!'!/*!4%>)*!:%()8*!%!Z*:>+&%!'!*!r'(%D%P>*!

Z':%-'!/'!/*)%+A!*(S,>+>+!9!'+)./>%!/'!,*!8'*,>/*/!/',!D'(@&'(%!>(&>-8*)%8>%A!*+<!:%&%!,*!%P)'(:>@(!/'!>(D%8&*:>%('+!:%&=*8*)>;*+!:%(!,%+!S&P>)%+!'.8%='%!9!(*:>%(*,!+%P8'!,%+!D'(@&'(%+!/',!8*:>+&%!9!,*!F'(%D%P>*B!

MP+'8;*)%8>%!/'!,*!$%&.(>/*/!/'!N*/8>/!:%()8*!',!Z*:>+&%!9!,*!5()%,'8*(:>*!

Z'->+)8*!9!*(*,>?*!,*+!>(D%8&*:>%('+!8',*)>;*+!*!*:)>;>/*/'+!8*:>+)*+!'!>()%,'8*()'+A!D*:>,>)*!,*!:%%='8*:>@(!>()'8*+%:>*)>;*!9!D%8&.,*!=8%=.'+)*+!/'!*:).*:>%('+!E.'!=.'/*(!:%()8>P.>8!*!,>&>)*8!,*+!&*(>D'+)*:>%('+!/'!8*:>+&%!'!>()%,'8*(:>*!

MP+'8;*)%8>%! /'! ,*! $%&.(>/*/!]*,'(:>*(*!

2'+)>(*/%!*!,*!/')'::>@(!/'!,*+!(':'+>/*/'+!'/.:*)>;*+!/',!*,.&(*/%!'F)8*(R'8%!>(&>-8*()'A!:.9%+!/*)%+!+'!*:).*,>?*(!)8>&'+)8*,&'()'B!!

MP+'8;*)%8>%! ='8&*('()'! /'! ,*!>(&>-8*:>@(!'(!$*+)>,,*!9!4'@(!

`*,)*!

MP+'8;*)%8>%! /'! ,*! >(&>-8*:>@(! '(!C';>,,*!

`*,)*!

MP+'8;*)%8>%! /'! >(&>-8*:>@(! '(!d8*(*/*!

`*,)*!

MP+'8;*)%8>%! ! /'! ,*! 5(&>-8*:>@(! '(!$*)*,.T*!e))=0ttOOB&>-8*:*)B:*)!

7*8*!/*8!8'+=.'+)*!*!,*+!(':'+>/*/'+!/'!>(D%8&*:>@(A! *:).*,>?*:>@(! 9!:%(%:>&>'()%! :8<)>:%! /'! ,*+! ='8+%(*+!E.'! )8*P*R*(! '(! ',! S&P>)%! /'! ,*!>(&>-8*:>@(B!

c*P,*!^B!Q,-.(%+!MP+'8;*)%8>%+!'(!1+=*T*!!

!

!

!

Page 158: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\g!

"#p! ,5%+2,$(%&*'! -(&,.*'T! +=L:JBC>:?C! L:@! :JJBC>=@! =?KJ:HBQ:@! @Cd<=!?BQ=<@B?:?!N!L:@!JCWK>B?:?=@!?=!:A<=>?B;:i=#!

Q:).*,&'()'A!',!'(D%E.'!:%&.(>:*)>;%!9!/>*,@->:%!E.'!%D8':'(!,*+!:%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'! G2<'?! 7*,%&*8! 9! `,':e*A! VW"WH! =*8':'(! +'8! ,*! '+)8.:).8*! &S+!:%>(:>/'()'!:%(! ,%+!=>,*8'+!E.'!/'! D%8&*!*>+,*/*!+'!e*(!;'(>/%!)8*P*R*(/%!'(! ,%+!:'()8%+!8'+=':)%!*! ,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,B!C>!*(*,>?*&%+!,%+!=>,*8'+!D.(/*&'()*,'+!E.'!,*+!/'D>('(A!;'8'&%+!:%&%!'F>+)'!.(!+%,*=*&>'()%!'()8'!'+)*+!9!,*+!E.'!e'&%+!;'(>/%!/'+:8>P>'(/%!*()'8>%8&'()'B!1+)%+! +%(!*,-.(%+!/'! ,%+!=>,*8'+!PS+>:%+!E.'!+.P9*:'(!'(!,*+!'F='8>'(:>*+!:>)*/*+!'(!'+)'!)'F)%!9!E.'!/'D>('(!,*+!$%&.(>/*/'+!/'!Q=8'(/>?*R'0!5B!Q=8'(/>?*R'!/>*,@->:%B!55B!d8.=%+!>()'8*:)>;%+A!555B!]%,.()*8>'/*/A!5]B!Q&=,>*8!',!)>'&=%!/'!*=8'(/>?*R'A!]B!`%8&*:>@(!9!=*8)>:>=*:>@(!/'!D*&>,>*+A!]5B!N%/',%!/>*,@->:%!/'!=8';'(:>@(!/'!:%(D,>:)%+A!]55B!4':).8*!/>*,@->:*B!Q.(E.'!.(*!/'!,*+!=8>%8>/*/'+!/'!,*+!$%&.(>/*/'+!+'*!',!*,.&(*/%!/'+D*;%8':>/%!9! /'()8%! /'! ',,*+A! ,*+! &>(%8<*+! a)(>:*+A! (%! +'! %D8':'! .(! &%/',%! />D'8'()'! /'!'/.:*:>@(A! +>(%! E.'! +'! =,*()'*(! >()'8;'(>8! :%(! ,%+!&'R%8'+!&'/>%+A! %=)>&>?*(/%!,%+! 8':.8+%+! 9! &*F>&>?*(/%! ,*+! =%+>P>,>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'B! 7*8*! ',,%! +'!*.&'()*(! ',! (_&'8%! /'! :%,':)>;%+! E.'! =*8)>:>=*! '(! ,*+! *::>%('+! '/.:*)>;*+! /',!:'()8%!GD*&>,>*+A!*+%:>*:>%('+A!;%,.()*8>%+A!;>'R%+!'+)./>*()'+HA!/'!'+)*!&*('8*!(%!+@,%! +'! ;'(! 8':%->/%+! ,%+! >()'8'+'+! /'! '+)%+! :%,':)>;%+A! +>(%! E.'! *.&'()*(! ,%+!'+=*:>%+!9!)>'&=%+!/'!*=8'(/>?*R'!=*8*!,%+!'+)./>*()'+B!$%(!'+)*!8'D,'F>@(A!(%!E.'8<*&%+!&S+! !E.'!e*:'8!;'8!E.'!)%/*+!'+)*+!*:).*:>%('+!(*:>%(*,'+!E.'!+'!'+)S(!,,';*(/%!*!:*P%!:%(D%8&*(!',!=*(%8*&*!+%P8'!,*!=8S:)>:*!>()'8:.,).8*,!'(!,*+!'+:.',*+A!E.'!+%(!&.:e%+!,%+!>()'()%+!E.'!+'!8'*,>?*(!'(!=8%!/'!.(*!&'R%8*!/'!,*!:*,>/*/!/'!'(+'T*(?*!'(!'()%8(%+!:.,).8*,&'()'!/>;'8+%+!9!E.'!E.>?S! +'! (':'+>)'! /'! .(*! '+)8.:).8*! E.'! *_('! ,*+! 'F='8>'(:>*+! >(/>;>/.*,'+! =*8*!/*8,*+!.(!+%=%8)'!-'('8*,!'(!)%/%+!,%+!:'()8%+B!!4*+!$%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'!e*(!/'&%+)8*/%!e*+)*!*e%8*!E.'!=.'/'(! +'8,%B!$*/*! ;'?! +%(! &S+! ,*+! 'F='8>'(:>*+! E.'! '+)S(! )8*(+D%8&*(/%! +.+! :'()8%+! '(!:%&.(>/*/'+! /'! *=8'(/>?*R'! 9! '(:.'()8*(!&'R%8*+! '(! ,*! :*,>/*/! /',! *=8'(/>?*R'!=*8*! )%/%+B! 1+)'! '(D%E.'! '+)S!&S+! :'8:*(%! *! ,*! :%&=8'(+>@(! /'! ,*! *)'(:>@(! *! ,*!/>;'8+>/*/! :%&%! *+=':)%! >(:,.+%8A! &S+! E.'! :%&='(+*/%8A! *)'(/>'(/%! *! :*/*!'+)./>*()'!/'!D%8&*!/>D'8'(:>*/*!>(/'='(/>'()'&'()'!/',!:%,':)>;%!+%:>*,!/',!E.'!=8%;'(-*!%!/',!E.'!+'!,'!e*9*!:*)*,%-*/%B!Q,-.(%+!:%,'->%+!='8)'(':>'()'+!*!,*+!:%&.(>/*/'+!/'0!Q(/*,.:<*A!Q8*-@(A!$*+)>,,*!,*! N*(:e*A! $*+)>,,*! 9! 4'@(A! $*)*,.T*A! 1.+k*/>A! 1F)8'&*/.8*A! N.8:>*A! N*/8>/A!]*,'(:>*!9!U*;*88*A!e*(!=.'+)%!'(!&*8:e*!)*,'+!>(>:>*)>;*+!'(!+.+!:'()8%+!9!=%:%!*!=%:%!;*(!)8*(+D%8&*(/%!9!'+)8.:).8*(/%!,*+!*::>%('+!'/.:*)>;*+!+%P8'!/>;'8+>/*/!=*8*!>(:,.>8,*+!/'()8%!/',!=8%9':)%!/'!,*+!:%&.(>/*/'+!/'!*=8'(/>?*R'B!!/(/.(%0+,-1,T!

J1CQ4ãA!rY!]54QA!5B!GVWWbH0!8)*M-+2)*+,-$)$#:2T*8#M+5.),*+*N'-)&,),*+2*&)*+"$-+&)*,+&*D#'&%B!N*/8>/B!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*B!$521A!VWW\B!8)*).+2$#:2*)&*)&-62),%* #26#'5)2.+*2-+/%*+2*+&* "#".+6)*+,-$).#/%*+2*<"3)=)B!N*/8>/B!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$>'(:>*B!!2z1�!7Q4MNQZ!o!`41$LQ!dQZ$zQ!GVW"WHB!$%&.(>/*/'+!/'!Q=8'(/>?*R'B!;+/#".)*

Page 159: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "\X!

N2.+5-2#/+5"#.)5#)*,+*O%56)$#:2*,+*!5%9+"%5),%B!#bGV\A"HB!�*8*-%?*B!2zQ�vQd3Q2MA!NBjB!G"Xg#H0!<&*3)3+&*,+*&)*#2.+5)$$#:2*+2.5+*#'-)&+"*+2*&)*),)3.)$#:2*+"$%&)5*4*+&*,+")55%&&%*"%$#)&0!N*/8>/B!$521B!2zQ�vQd3Q2MA! NBjB! GVWW#H0! <,-$)$#:2* #2.+5$-&.-5)&* 4* )35+2,#>)a+* $%%3+5).#/%0!N*/8>/B!7>8S&>/'B!1CCMNJZQA!NB!9!%)8%+!G"XXXH0!?%2".5-#5*&)*+"$-+&)*#2.+5$-&.-5)&0*J*8:',%(*Y!d8*%B!!4M1A!VWW#B!8+4*g5'B2#$)*,+*<,-$)$#:2B!UQ]QZZM! C51ZZQA! jB4B! 9! L3d31c! $QUQ45CA! QB! GVWW#HB! 5(&>-8*:>@(! 9! 8'+.,)*/%+!'+:%,*8'+0!,%!E.'!/>:'!,*!>(;'+)>-*:>@(B!?-&.-5)*4*<,-$)$#:20!]%,B"g!GVHA!""bi"VVB!UQ]QZZM! C51ZZQA! jB4B! 9! 4Q7Z1CcQ! Z1oA! $B! GVWWbHB! d,%P*,>)?*:>@B! 1+:%,*! >!>&&>-8*:>@0!=8%R':)'+!>!'F='8>å(:>'+!'(!',!:%()'F)!/',!$*(*/çB!!+5"3+$.#/)*<"$%&)5B!Um[VWA!#^ib"B!ZM2Zzd31�A! LB! 9! Z1cMZc544MA! QB! GVWW#HB! 1,! =8'R.>:>%! '(! ,*! '+:.',*0! .(! '+)./>%!+%P8'! ',! :%&=%('()'! :%(/.:).*,! /',! =8'R.>:>%! a)(>:%! '(! *,.&(%+! /'! E.>()%! /'!=8>&*8>*B!;+/#".)*N2.+5-2#/+5"#.)5#)*,+*O%56)$#:2*,+&*!5%9+"%5),%A!!Um!^#A!"[[i"^WB!ZM2Zzd31�!UQ]QZZMA!LB!9!dQZ$zQ!NMUd1A!QB!GVWWgHB!78%:'+%!/'!>()'-8*:>@(!/'!)8'+! *,.&(%+! >(&>-8*()'+! (.';%+! *! )8*;a+! /',! *(S,>+>+! /'! ,*+! 8',*:>%('+! +%:>*,'+!'+)*P,':>/*+!=%8!,%+!>-.*,'+B!;+/#".)*!+,)':'#$)*L)M)2`-+B!Um!V"A!"g"i"X"B!!ZM2Zzd31�!UQ]QZZMA!LB!9!dQZ$zQ!NMUd1A!QB!GVWWXHB!Q+>&>,*:>@(!/'!:@/>-%+!/'!-a('8%! '(! ,*+! *:)>;>/*/'+! /',! 8':8'%! '+:%,*8B! ;+/#".)* N2.+5-2#/+5"#.)5#)* ,+*O%56)$#:2*,+&*!5%9+"%5),%0!Um!#\A!^XibVB!]1dQ! NMZ1UMA! NB$B! GVWWbHB! !&)2+"* ,+* U$%'#,)* +* #2.+'5)$#:2* +"$%&)5J"%$#)&* ,+*)&-62%"*,+*6#2%5()"*W.2#$)"B!N*/8>/B!$*,*&*8!1/>:>%('+B!!!

Page 160: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^W!

Page 161: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^"!

!!!!

!.%'!5,)+*'!,&2*!.%'!5.,&*'!)*!$%&6(6*&$(,!*'$%.,+!*&!.%'!

$*&2+%'!)*!*)8$,$(7&!5+(3,+(,!_!'*$8&),+(,!)*!.,!+*0(7&!)*!38+$(,7!

! !

-K=>@:>H:!$=<=;C!+:WI<=;8!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!+*'83*&!

4%+! =8%P,'&*+! /'! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8! 9! '+=':<D>:*&'()'! ',! P.,,9>(-A! +'-_(! ,%+!'+)./>%+!)'&=%8*,'+!8':>'()'+!G$'8'?%A!VWWXY!d*8*>-%8/%P>,!9!MT'/'88*A!VWWgHA!(%!=*8':'(!&%+)8*8!.(*!8':'+>@(!+>-(>D>:*)>;*B!c*()%!'(!=8>&'8!>(D%8&'!/',!2'D'(+%8!/',!7.'P,%!GQQB]]B!VWW#HA!:%&%!'(!',!+'-.(/%!GQQB]]BA!VWWbH!+'!e*:'!.(*!,,*&*/*!*!,*!(':'+>/*/!/'!>&=,>:*8!*,!:%(R.()%!/'!,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*!=*8*!>(:>/>8!'(!,*!+%,.:>@(B! 1,! ':%! /'! '+)*! ,,*&*/*! D.'! 8':%->/%! =%8! ,*! )%)*,>/*/! /'! ,%+! -%P>'8(%+!8'->%(*,'+B! 1(! ,*! Z'->@(! /'! N.8:>*A! ,*! =8%&.,-*:>@(! /'! ,*! (%8&*)>;*! +%P8'!:%(;>;'(:>*! '+:%,*8! G$%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(! 9! $.,).8*! /'! ,*! Z'->@(! /'!N.8:>*B!2>8'::>@(! d'('8*,! /'! M8/'(*:>@(! Q:*/a&>:*! GVWW^tW#HB! E%56).#/)* "%M5+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)5!e*!=8%=>:>*/%!E.'!)%/%+!,%+!:'()8%+!'+:%,*8'+!e*9*(!',*P%8*/%!,%+!,,*&*/%+!!&)2+"*,+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)50!Q_(!*+<A! ,%+!<(/>:'+!+>-.'(!+>'(/%!&.9!',';*/%+B! 7%/'&%+! ='(+*8! E.'A! *,-%! (%! '+)S! D.(:>%(*(/%! :%88':)*&'()'B! 4*+!(%8&*)>;*+A!+'!D.(/*&'()*(!'(!.(!=8>(:>=>%!PS+>:%0!+'!'()>'(/'!E.'!,*!&'R%8*!/',!:,>&*!'/.:*)>;%!'+!:%&=')'(:>*!/'! )%/%+! ,%+!&>'&P8%+!/'! ,*! :%&.(>/*/!'+:%,*80!=8%D'+%8*/%A! *,.&(*/%! 9! =*/8'+B! 1,! )8*P*R%! E.'! *E.<! =8'+'()%A! =*8)'! /'! .(*!>(;'+)>-*:>@(!&S+! *&=,>*! :%D>(*(:>*/*! =%8! ,*! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(A! $>'(:>*! '!5(;'+)>-*:>@(!/'!,*!Z'->@(!9!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*BA!)>'('!=%8!%PR')>;%!=8>(:>=*,!:%(%:'8! e*+)*! E.a! =.()%! ,%+! =*/8'+! '+)S(! :%(D%8&'+! :%(! ,*! (%8&*)>;*A! :.S,'+!:8''(!E.'!+%(!,*+!=8>(:>=*,'+!:*.+*+!/'!,%+!=8%P,'&*+!9!:.*,'+!/'!,*+!&'/>/*+!,'+!=*8':'(!&S+!*:'8)*/*+A!/'+)*:*(/%!+.!-8*/%!/'!8'+=%(+*P>,>/*/!'(!,*!&'R%8*!/'!,*!:%(;>;'(:>*! '+:%,*8B! C'! .)>,>?@! .(! :.'+)>%(*8>%! ',*P%8*/%! ),* V%$A! G`Q$M1Ci55A!$'8'?%A! ')B! *,! VWWXHB! 4*! &.'+)8*! '+).;%! D%8&*/*! =%8! "[Vb! +.R')%+A! */.,)%+! 9!*,.&(%+!/'!78>&*8>*A!C':.(/*8>*!9!J*:e>,,'8*)%A!/'!,%+!:.*,'+!"V^!'8*(!=*/8'+!/'!

7

5(;'+)>-*:>@(!=8%=>:>*/*!=%8!$%(;'(>%!/'!:%%='8*:>@(!'()8'!,*!$%(+'R'8<*!/'!1/.:*:>@(A!$>'(:>*!'!5(;'+)>-*:>@(!/'!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*!9!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!'(!&*)'8>*!/'!:%%='8*:>@(!'(!,*!D%8&*:>@(! >(>:>*,! 9! ='8&*('()'! /'! =8%D'+%8*/%A! /'()8%! /',! 78%-8*&*! 5A! E.'! )8*)*! /'! ,*!',*P%8*:>@(!/'!'+)./>%+!'!>(D%8&'+!:>'()<D>:%+!8',*)>;%+!*,!/'+*88%,,%!9!&'R%8*!/'!,*!'/.:*:>@(!'(!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*!G*('F%!=*8*!',!*T%!VWWgHB

8 Colaboradores: Manuel Ato, Rafael Rabadán, Francisca Martínez, Pedro J. Orenes, Ángel R. Calvo,

María Ruiz y Rosa Bernal

Page 162: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^V!

,%+! *,.&(%+B! 1,! :.'+)>%(*8>%A! =8';>%! :%()*:)%! :%(! ,%+! =*/8'+! 9! ;<*! 5()'8(')A! D.'!:%()'+)*/%!/'!&*('8*!*(@(>&*B!1(!)8*P*R%+!*()'8>%8'+!G$'8'?%!')!*,A!VWWgY!$'8'?%!9!J'8(*,A!VW"WHA!=./>&%+!:%(:,.>8!E.'! ,%+!=*/8'+!8':%(%:'(A!'(!+.!:%(R.()%A!E.'!(%! '+)S(! +.D>:>'()'&'()'! >(D%8&*/%+B! 4%+! 8'+.,)*/%+! *:).*,'+! *P.(/*(! '(! '+)'!+'()>/%!9!=%('(!/'!&*(>D>'+)%!E.'A!,*+!&'/>/*+!D>R*/*+!=%8!,%+!:'()8%+A!'(!:.*()%!*!+*(:>%('+!*()'!,*+!D*,)*+!-8*;'+!/'!/>+:>=,>(*A!(%!+%(!=,'(*&'()'!:%&=*8)>/*+!9!*!+.!;'?A!8':%(%:'(!,*!(':'+>/*/!/'!.(*!&*9%8!>&=,>:*:>@(!9! !:%,*P%8*:>@(!D*&>,>*i'+:.',*B!5:L:d<:@! JL:Q=T! $%(;>;'(:>*! '+:%,*8A! D*&>,>*! 9! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8B! C*(:>%('+!'+:%,*8'+B!!

!

24*!5,+*&2'!/*-%+*!24*!5.,&'!%-!'$4%%.!$%&6(6(,.(2_!(&!24*!$*&2*+'!%-!5+(3,+_!,&)!'*$%&),+_!*)8$,2(%&!%-!24*!+*0(%&!%-!

38+$(,!

!

,/'2+,$2!

! $%'F>+)'(:'!=8%P,'&+!>(!+:e%%,+!*(/!+=':>*,,9!P.,,9>(-A!e%O!8':'()!+)./>'+!+e%O!G$'8'?%A!VWWXY!d*8*>-%8/%P>,!9!MT'/'88*A!VWWgHA!+''&+!)e*)!)e'9!*8'!(%)!>(!*!+>-(>D>:*(:'! 8':'++>%(B! ce'! D>8+)! M&P./+&*(! 8'=%8)! GQQB]]A! VWW#H! *(/! *,+%! )e'!+':%(/! %('! GQQB]]BA! VWWbH! =*>/! *))'()>%(! )%! )e'! (':'++>)9! )e*)! *,,! )e'! '/.:*)>;'!:%&&.(>)9!O'8'! >(;%,;'/! >(! )e'! +%,.)>%(B!ce'! :*,,!O*+! )*k'(! D%8!*,,! )e'! 8'->%(*,!-%;'8(&'()+B! 5(! N.8:>*! Z'->%(A! )e'! 1/.:*)>%(! *(/! $.,).8'! $%.(+',,%8!=8%&.,-*)'/! )e'! (%8&*)>;'! *P%.)! ?%2/#/+2$#)* +"$%&)5* ! G2>8'::>@(! d'('8*,! /'!M8/'(*:>@(! Q:*/a&>:*! GVWW^tW#HB! ce*)! >(>)>*)>;'! ->;'+! 8>+'! )%! *,,! +:e%%,+! )%!',*P%8*)'!)e'>8!%O(!!&)2+"*,+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)50!J.)!.(D%8).(*)',9A!,';',+!*8'!+)>,,!;'89!e>-eB! 5)!+''&+!)e*)!+%&')e>(-! >+!(%)!O%8k>(-!=8%='8)9B!Q,,! )e%+'!8'-.,*)>%(+!*8'!P*+'/!%(!*!P*+>:!=8>(:>=,'0!D%8!)e'!>&=8%;'&'()!%D!)e'!'/.:*)>;'!'(;>8%(&'()!*,,! )e'! +:e%%,! :%&&.(>)9! &'&P'8+! &.+)! P'! >&=,>:*)'/0! )'*:e'8+A! =.=>,+! *(/!=*8'()+B!ce'!O%8k!)e*)!5!=8'+'()!(%OA!>+!=*8)!%D!*!;'89!&.:e!O>/'!>(;'+)>-*)>%(!:%iD>(*(:'!P9! )e'!$%(+'R'8<*!/'!1/.:*:>@(A!$>'(:>*!'! 5(;'+)>-*:>@(!/'! ,*!Z'->@(!*(/!)e'!3(>;'8+>)9!%D!N.8:>*B!5)!e*+!*+!=8>(:>=*,!%PR':)>;'!)%!k(%O!e%O!'F)'(/!=*8'()+!*-8''! O>)e! )e'! 8'-.,*)>%(+A! Oe>:e! %('+! *8'! )e'! &%+)! >&=%8)*()! :*.+'! %D! )e'!=8%P,'&+! *(/! Oe>:e! *8'! )e'! &%+)! *==8%=8>*)'! >(! %8/'8! )%! >&=8%;'! )e'! +:e%%,!:%'F>+)'(:'A! e*;>(-! *::%.()! )e'>8! %O(! 8'+=%(+>P>,>)9B! I'! .+'/! *(! ),* e%:!E.'+)>%((*>8'! G`Q$M1Ci55A! $'8'?%A! ')! *,A! VWWXHB! C*&=,'! O*+! :%&=%+'/! P9! "[Vb!+.PR':)+A!*/.,)+!*(/!=.=>,+!D8%&!78>&*89A!C':%(/*89!*(/!J*:e',%8!,';',+A!"V^!O'8'!=*8'()+B! ce'! E.'+)>%((*>8'! O*+! 8'+=%(/'/! P9! 5()'8(')! %8! %8/>(*89! &*>,! >(!*(%(9&%.+!O*9B! 5(!=8';>%.+!+)./>'+!G$'8'?%!')!*,A!VWWgY!$'8'?%!9!J'8(*,A!VW"WHA!O'!D%.(/!)e*)!=*8'()+!)e>(k!)e*)!)e'9!*8'!(%)!E.>)'!>(D%8&'/B!ce'!=8'+'()!8'+.,)+!*8'!%(!)e>+!,>('A!9!)*k'!)%!)e'!D%8'!)e*)A!=*8'()+!/%!(%)!:%&=,')',9!*-8''!O>)e!+:e%%,!8'-.,*)>%(+A!*P%.)!e%O!)%!>&=%+'!+*(:)>%(+!D%8!+'8>%.+!/>+:>=,>('!D%.,+!*(/!>(!)e'!+*&'!O*9A!)e'!*O*k'!D8%&!)e'!(':'++>)9!%D!*!&*9%8!>&=,>:*)>%(!*(/!:%,,*P%8*)>%(!*&%(-!D*&>,>'+!*(/!+:e%%,B!!e=NwC<?@T!+:e%%,!:%'F>+)'(:'Y!D*&>,9!*(/!+:e%%,!:%'F>+)'(:'Y!+:e%%,!='(*,)>'+!

Page 163: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^[!

!

k8'2(-($,$(7&!2'+=.a+!/'!:.*)8%!*T%+!/'!*=,>:*:>@(!/'! ,*!(%8&*)>;*!+%P8'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8A!/%(/'!,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*A!'(!+.!:%(R.()%A!/'P'!'+)*8!>&=,>:*/*A!'(:%()8*&%+!E.'A! ,%+! =8%D'+%8'+! &*(>D>'+)*(! .(*! E.'R*! -'('8*,>?*/*! +%P8'! ,*! D*,)*! /'!:%,*P%8*:>@(! =%8! =*8)'! /'! ,*+! D*&>,>*+A! 9! *! +.! ;'?A! ,%+! =*/8'+! :%(D>'+*(! E.'! ,%+!=8%D'+%8'+! (%! ,'+! >(D%8&*(! :%(;'(>'()'&'()'! G$'8'?%! 9! J'8(*,A! VW"WHB! 1,!=8%P,'&*! E.'! +'! /'8>;*! *()'! '+)*! +>).*:>@(A! )>'('! .(*! 8',*:>@(! />8':)*! :%(! ,*!/>D>:.,)*/!=*8*!+%,;'()*8!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!G$*,;%!9!J*,,'+)'8A!VWWbHA!9*!E.'! (%! '(:.'()8*(! .(*! +%,.:>@(! :%(+'(+.*/*! 9! ;>*P,'A! *! ,*! ;'?! E.'! *.&'()*! ,*!/'+&%8*,>?*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%A!E.'!;'!:%&%!+.+!>()'()%+!=%8!e*:'8!/',!*.,*!.(!,.-*8!/'!+%:>*,>?*:>@(!=%+>)>;*!G$'8'?%A!VWWXHA!+%(!'+:*+*&'()'!+':.(/*/%+!=%8!,%+!=*/8'+!9! '+=':>*,&'()'!=%8! ,%+!=8%=>%+!*,.&(%+B!c*()%!'+! *+<!E.'A! '(!%:*+>%('+A!=%/'&%+! ='+*8! E.'! +'! )8*)*! /'! :%,':)>;%+! /'+:%('F%+! *()'! .(! )'&*! E.'! /'P'8<*!*.(*8! >()'8'+'+! 9! '+D.'8?%+B! 1+=':>*,&'()'A! :.*(/%! '+)%+! :%(D,>:)%+! /*(!.(! +*,)%!:.*,>)*)>;%!9!=%/'&%+!:*,>D>:*8,%+!/'!;>%,'(:>*!%!&*,)8*)%!'+:%,*8A!+'!e*:'!';>/'()'!,*!*.+'(:>*!/'!*:.'8/%!'()8'!,*!'+:.',*!9!,*!D*&>,>*A!E.'!%=)*A!:*/*!;'?!:%(!&*9%8!*+>/.>/*/!=%8!!=8'+'()*8!/'(.(:>*+!R./>:>*,'+A!*=*8)S(/%+'!*+<!/'!,*!=8>&'8*!;<*!/'!+%,.:>@(! E.'! /'P'8<*(! '(:%()8*8! /'()8%! /',! :%()'F)%! '(! ',! E.'! =8%/.:'(B! 4*+!*/&>(>+)8*:>%('+! =_P,>:*+! +>'(/%! :%(+:>'()'+! /'! ,*! (':'+>/*/! /'! =8%=%8:>%(*8!'+)8*)'->*+! =*8*! E.'A! /'+/'! ,*+! >(+)>).:>%('+! '/.:*)>;*+A! +'! *:)_'! /'! &*('8*!:%%8/>(*/*! *()'! ,%+! :*+%+! &*(>D>'+)%+! /'! ;>%,'(:>*! '+:%,*8A! e*(! =8%&.,-*/%!/>;'8+%+! /':8')%+B! 1(! ,*! Z'->@(! /'! N.8:>*! '(! &*)'8>*! /'! $%(;>;'(:>*! 1+:%,*8!:%()*&%+!:%(!/>;'8+*+!=8%=.'+)*+!>(+)>).:>%(*,'+0!/'+/'!',!2':8')%!""^tVWW^A!/'!V"!/'!%:).P8'A!=%8!',!E.'!+'!'+)*P,':'(! ,*+!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'(! ,%+!:'()8%+!/%:'()'+Y! :%(:8')*/%! '(! ,*! M8/'(! /'! VW! /'! D'P8'8%! /'! VWW#A! =%8! ,*! E.'! +'!'+)*P,':'(!&'/>/*+!8',*)>;*+!*!,*!&'R%8*!/'!,*!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8!9!,*!Z'+%,.:>@(!/'!\!/'!*P8>,!/'!VWW#A!=%8!,*!E.'!+'!/>:)*(!>(+)8.::>%('+!'(!8',*:>@(!:%(!+>).*:>%('+!/'! *:%+%! '+:%,*8! '(! ,%+! :'()8%+! /%:'()'+! +%+)'(>/%+! :%(! D%(/%+! =_P,>:%+B! 1+)%+!/%:.&'()%+A!/>:)*(! ,*+!(%8&*+!E.'!/'P'(! 8'->8!'(! ,%+! :'()8%+!'+:%,*8'+!9!e*:'(!*,.+>@(! 'F=8'+*! *! ,*! =*8)>:>=*:>@(! D*&>,>*8B! 3(*! ;'?! /')'8&>(*/*! ,*! D*,)*! /'!:%&.(>:*:>@(!'()8'! D*&>,>*!9!'+:.',*A! G$'8'?%!')!*,A!VWWgHA!*e%8*!(%+!=,*()'*&%+!*(*,>?*8! e*+)*! E.a! =.()%! ,*+! D*&>,>*+! '+)S(! :%(D%8&'+! :%(! ,*+! *:).*:>%('+!:%(:8')*+! *()'! ,%+! =8%P,'&*+! -8*;'+! /'! />+:>=,>(*A! '(! ,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+! *! ,%+!E.'!*:./'(!+.+!e>R%+Y!:.S,'+!:8''(!E.'!+%(!,*+!=8>(:>=*,'+!:*.+*+!/'!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8!9!:.*,'+!+%(!+.+!=8>(:>=*,'+!=8%=.'+)*+!/'!&'R%8*B!4*! >(;'+)>-*:>@(! :%&'(?@A! '(! .(*! =8>&'8*! D*+'A! ',*P%8*(/%! .(! =8>&'8! '+)./>%i>(D%8&'A! /.8*()'! ',! :.8+%! '+:%,*8! VWW#tWbA! +%P8'! ',! (>;',! /'! :%(%:>&>'()%! '!>&=,>:*:>@(! '(! )*,'+! (%8&*)>;*+A! />8>->/%! *! ,%+! 8'=8'+'()*()'+! >(+)>).:>%(*,'+0!'E.>=%+! />8':)>;%+A! %8>'()*/%8'+A! =8%D'+%8'+! 9! =*/8'+! E.'! ).;>'8*(! *,-.(*!>&=,>:*:>@(!'(!)*8'*+!/'!:%(;>;'(:>*!G$'8'?%!')!*,A!'(!=8'(+*HB!3(*!;'?!:%(+)*/*!,*!='8:'=:>@(! /'! '+)%+! *-'()'+! '/.:*)>;%+A! '()'(/>&%+! ,*! (':'+>/*/! /'! 8'*,>?*8! .(!'+)./>%!&*+!*&=,>%!'(!',!E.'!E.'/*8*(!8'D,'R*/*+!,*+!%=>(>%('+!/'!,%+!*/.,)%+!'(!-'('8*,!G=8%D'+%8*/%!9!=*/8'+H!'!>(:,.9'8*!)*&P>a(!,*!/'!,%+!*,.&(%+A!'()'(/>'(/%!E.'!,*!&'R%8*!/'!,*!:%(;>;'(:>*!'(!,%+!:'()8%+!'+:%,*8'+!+%,%!'+!=%+>P,'!:.*(/%!+'!>&=,>:*!',!:%(R.()%!/'! ,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*0!=8%D'+%8*/%A!*,.&(*/%!9! ! D*&>,>*!GdS?E.'?Y! $*(-*+Y! 7*/>,,*Y! $*(%! 9! 7a8'?A! VWW^Y! 7a8'?A! o.+)'A! 4.:*+! 9! `*R*8/%A!VWWgHB! 1+)'! '+)./>%!='8&>)>@! :%(%:'8!E.'A! '(! %=>(>@(!/'! ,%+! =*/8'+A! :*+>! ',! XWu!

Page 164: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^\!

:%(+>/'8*!E.'!:%(%:'!+.D>:>'()'&'()'!,*+!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*!/',!:'()8%!*,!E.'!*:./'(!+.+!e>R%+!G$'8'?%!9!J'8(*,A!VW"WHB!Qe%(/*(/%!'(!'+)'!+'()>/%A!'+!(':'+*8>%!:%(%:'8!e*+)*!E.'!=.()%!,%+!=*/8'+!'+)S(!/'!*:.'8/%!:%(!,*+!(%8&*+!'+)*P,':>/*+!9!:.*,'+!+%(!,*+!E.'A!*!+.!R.>:>%A!+'8<*(!&*+!:%(;'(>'()'+B!!MPR')>;%+!

$ Q(*,>?*8! ,*! ='8:'=:>@(!/',! :%(R.()%! /'! =*/8'+! /'! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*!+%P8'!,*!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

$ $%&=8%P*8!',!-8*/%!/'!*:.'8/%!:%(!,*+!&'/>/*+!*/%=)*/*+A!=8%=.'+)*+!=%8!,*! */&>(>+)8*:>@(! ,%:*,A! 8':%->/*+! '(! ,%+! 7,*('+! /'! $%(;>;'(:>*! /'! ,%+!:'()8%+!'+:%*,8'+A!'(!&*)'8>*!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

$ $%(%:'8! ,*!%=>(>@(!/'! ,%+!=*/8'+!/'!*,.&(%+!+%P8'! ,*+!=%+>P,'+!:*.+*+!/'!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

$ Q;*(?*8! '(! ,*! =8%=.'+)*! /'! &'/>/*+! =*8*! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*!'+:%,*8!D%8&.,*/*+!=%8!,%+!=*/8'+B!

!3*2%)%.%01,!

!5%$+,#6#+2.%B!! 1,!'+)./>%!+'!,,';@!*!:*P%!/.8*()'!',!:.8+%!'+:%,*8!VWWbtVWWg!'!>(:,.9@!,%+!+>-.>'()'+! &%&'()%+0! 78'+'()*8! *! ,*! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(! /'! ,*! Z'->@(! /'!N.8:>*!',!=8%9':)%!/'!>(D%8&'!9!*:%8/*8!+.!8'*,>?*:>@(Y!$%()*:)*8!:%(!,%+!:'()8%+!*!)8*;a+! /'! ,*! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(B! Q:%&=*T*8! /'! :*8)*! /'! =8'+'()*:>@(!:%(R.()*! $%(+'R'8<*i3N3Y! 1,*P%8*8! ',! :.'+)>%(*8>%! `Q$M1Ci55! G$'8'?%! 9! J'8(*,A!VW"WHA! *! =*8)>8! /'! .(%! =8';>%! G`Q$M1Ci5A! $'8'?%A! ')! *,A! VWWgHB! 1,*P%8*8! .(!:*,'(/*8>%! /'! '()8'-*! 9! 8':%->/*! /'! '(:.'+)*+! '(! ,%+! :'()8%+! +','::>%(*/%+Y!1()8'-*8!,%+!:.'+)>%(*8>%+!*!)8*;a+!/'!,%+!/>8':)>;%+!9t%!).)%8'+!*!,%+!*/.,)%+!R.()%!:%(! +%P8'! D8*(E.'*/%B! 3(*! ;'?! 8':>P>/%+A! +'! =8%:'/>@! *,! *(S,>+>+! '+)*/<+)>:%! 9! ,*!',*P%8*:>@(!/'!:%(:,.+>%('+B!!S-+".5)*

Z'=8'+'()*)>;*!+'-_(!,*!*/+:8>=:>@(!/'!$'()8%+!*!,%+!/>D'8'()'+!$7Z+!/'!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*B!1,!:%(R.()%!/'!,*!&.'+)8*!'+)S!D%8&*/*!=%8!"V^!=*/8'+!/'!*,.&(%+!/'!"W! :'()8%+! '+:%,*8'+! /'! 1/.:*:>@(! 78>&*8>*! 9! C':.(/*8>*! /'! :'()8%+! =_P,>:%+! 9!=8>;*/%+!:%(:'8)*/%+B!!N2".5-6+2.%0*** 7*8*!,*!8':%->/*!/'!>(D%8&*:>@(!+'!.)>,>?@!',!:.'+)>%(*8>%0!f`*&>,>*i$'()8%!9!+.! >(D,.'(:>*! '(! ,*! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8h! G`Q$M1Ci55HA! ',*P%8*/%! *! =*8)>8! /',!:.'+)>%(*8>%!`Q$M1Ci5!G$'8'?%!')!*,A!VWWgHB!$%()>'('!\\!<)'&+!/'!&%/*,>/*/!4>k'8)A!/'!8'+=.'+)*!'+:*,*/*!'(!:.*)8%!(>;','+B!C.!:%()'(>/%!+'!*8)>:.,*!'(!)%8(%!*!/*)%+!/'&%-8SD>:%+! 9! *+=':)%+! &S+! 8',';*()'+! /'! ,*+! />+)>()*+! (%8&*)>;*+! +%P8'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8!*-8.=*/%+!'(!)8'+!P,%E.'+A!+>'(/%A!J,%E.'!"0!$%(%:>&>'()%!/'!,*! (%8&*)>;*! '! >&=,>:*:>@(Y! J,%E.'! V0! 7%+>P,'+! :*.+*+! /'! ,%+! =8%P,'&*+! /'!

Page 165: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^^!

:%(;>;'(:>*! '+:%,*8! 9! J,%E.'! [0! N'/>/*+! =*8*! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*B! 1,!:.'+)>%(*8>%!*88%R*!.(*!D>*P>,>/*/A!&'/>/*!*!)8*;a+!/',!)&9)*/'!$8%(P*:eA!/'!WBgWB!!!+*'8.2,)%'!

1,!'+)./>%!E.'!=8'+'()*&%+!'(!'+)'!)8*P*R%!8':%-'!,%+!8'+.,)*/%+!:%88'+=%(/>'()'+!*!,%+!P,%E.'+!V!9![!/',!:.'+)>%(*8>%!/'+/'!,*!='8+=':)>;*!/'!,%+!=*/8'+!/'!*,.&(%+B!7*8*!',,%!+'!e*!=8%:'/>/%!*!'+)*P,':'8!,%+!=%8:'()*R'+!/'!8'+=.'+)*!9!:S,:.,%!/'!$e>!:.*/8*/%! :%(! 8'+=':)%! *! ,*! &'/>*! -'('8*,A! E.'! >(:,.9'! %)8%+! /%+! :%,':)>;%+0!=8%D'+%8'+! 9! *,.&(%+B! Q(S,>+>+! D*:)%8>*,! /'! ,%+! <)'&+! :%88'+=%(/>'()'+! *! :*/*!P,%E.'! /',! :.'+)>%(*8>%0! :*.+*+! /'! ,%+! =8%P,'&*+! /'! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8! 9!=8%=.'+)*+!/'!&'R%8*B!c%/%+! ,%+! *(S,>+>+! +'!e*(! 8'*,>?*/%!&'/>*()'! ',! =8%-8*&*!'+)*/<+)>:%!C7CC!"^BW!7*8*! ',! :S,:.,%! /'! ,%+! ;*,%8'+A! +'! e*(! *-8.=*/%! ,*+! 8'+=.'+)*+! /'! &*('8*!/>:%)@&>:*A! +>'(/%! =*8*! ,*+! 8'+=.'+)*+! *D>8&*)>;*+0! `8':.'()'&'()'A! C>'&=8'! %!$*+>!+>'&=8'!9!=*8*!,*+!('-*)>;*+0!U.(:*!%!Q,-.(*+!;':'+B!!A#".5#M-$#:2* 3%5$+2.-)&* ,+* 5+"3-+".)"* +2* +&* M&%`-+* NNT* !%"#M&+"* $)-")"* ,+* &%"*35%M&+6)"*,+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)50!$%&%!=.'/'!*=8':>*8+'!'(! ,*!c*P,*!"A! ,*!&*9%8<*!/'! ,%+!=*/8'+!/'+)*:*!'()8'! ,*+!=%+>P,'+!:*.+*+!/'!,%+!=8%P,'&*+A!'(!=8>&'8!,.-*8A!:%(!;*,%8'+!+.='8>%8'+!*,!bWu0!,*! '+:*+*! /'/>:*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! *! ,*! '/.:*:>@(! /'! ,%+! e>R%+A! ,*! D*,)*! /'!:%&.(>:*:>@(! :%(! ,%+!e>R%+A! ,%+!&%/',%+!E.'! 8'D,'R*(! ,%+!&'/>%+B!Q! :%()>(.*:>@(A!+'T*,*(A!:%(!;*,%8'+!'(!)%8(%!*,!#Wu0!!,*!/'+=8'%:.=*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!=%8!,%!E.'!+.+! e>R%+! e*:'(! '(! ',! :'()8%A! ,%+! &%/',%+! '/.:*)>;%+! D*&>,>*8'+A! ,*! '+:*+*!>(D%8&*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!+%P8'!,%!E.'!/'P'8<*(!e*:'8!'(!,%+!:*+%+!/'!=8%P,'&*+!/'! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8A! *+<! :%&%! ,*! '+:*+*! D%8&*:>@(! /'! +.+! =8%=>%+! e>R%+! =*8*!8'+%,;'8!'+)%+!=8%P,'&*+B!7%8!_,)>&%A!'()8'!',!^W!9!',![^uA!+'T*,*(!:%&%!*-'()'+!=8%=>:>*/%8'+!=*8*! ,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!',! :%(%:>&>'()%! >(+.D>:>'()'!/'!,%+! =8%D'+%8'+i).)%8'+! +%P8'! ,%+! =8%P,'&*+! /'! ,%+! *,.&(%+! G\XBguH! 9! ,*! '+:*+*!D%8&*:>@(! 9! /'/>:*:>@(! '+=':<D>:*! /',! =8%D'+%8*/%! +%P8'! (%8&*+! /'! :%(;>;'(:>*!G[^uHB!!4*+! 8'+=.'+)*+! /',! :%,':)>;%! /'! =*/8'+! D8'()'! *,! 8'+)%! /'! ,*! &.'+)8*! =8'+'()*!/>D'8'(:>*+!'+=':<D>:*+!'(!:*+>!)%/%+!,%+!<)'&+!G$e>!:.*/8*/%!é!BWWWHA!,%!E.'!>(/>:*!E.'! />D>'8'(! +.+)*(:>*,&'()'! /',! 8'+)%! /'! ,*! &.'+)8*! GM)8%+HA! :%&=.'+)*! =%8!=8%D'+%8*/%!9!*,.&(*/%B!!c*P,*!"B!2>+)8>P.:>@(!=%8:'().*,!/'!8'+=.'+)*!*D>8&*)>;*!'(!',!P,%E.'!55!9!;*,%8!/'!=8%P*P>,>/*/!*+%:>*/*!$e>i:.*/8*/%!G7H!! r!McZMC!! r!7Q2Z1C! 7!VWB! 4*! '+:*+*! /'/>:*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! *! ,*!'/.:*:>@(!/'!+.+!e>R%+B!! ^bB[! b^Bg! BWWW!

V"B! 4*! D*,)*! /'! :%&.(>:*:>@(!/'! ,%+!e>R%+! :%(!+.+!=*/8'+B! ^bB\! b\B\! BWWW!

Page 166: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^#!

! r!McZMC!! r!7Q2Z1C! 7!VVB!2'+=8'%:.=*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!=%8!,%!E.'!e*:'(!+.+!e>R%+!'(!',!:'()8%B! ^[B#! #\BW! BWWW!

V[B! 2')'8&>(*/%+! &%/',%+! '/.:*)>;%+!D*&>,>*8'+B! #[BW! ! !

V\B! $%(%:>&>'()%! >(+.D>:>'()'! /'! ,%+!=8%D'+%8'+i).)%8'+!+%P8'!,%+!=8%P,'&*+!/'!,%+!*,.&(%+B!

\XBg! ! !

V^B! 1+:*+*! D%8&*:>@(! 9! /'/>:*:>@(! '+=':<D>:*!/',!!=8%D'+%8*/%!+%P8'!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*B!

VXBV! [^BW! BW"b!

V#B!1+:*+*!>(D%8&*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!+%P8'!,%!E.'! /'P'8<*(! e*:'8! '(! :*+%! /'! =8%P,'&*+! /'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

bbB\! ^gB\! BWWW!

VbB! 1+:*+*! D%8&*:>@(! /',! *,.&(*/%! +%P8'!(%8&*+!/'!!:%(;>;'(:>*B! bbBV! #WBW! BWWW!

VgB! 1,! =8%D'+%8*/%! '&=,'*! ,*! ).)%8<*! :%&%!&'/>%!=*8*!!*D8%()*8!9!)8*)*8!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

#\B"! #VBX! BW[\!

VXB!4*!=8'+'()*:>@(!/'!&%/',%+!/'!>()'8*::>@(!>(*/':.*/%+! *! )8*;a+! /'! ,%+! &'/>%+! /'!:%&.(>:*:>@(B!

#[BX! bWBV! BWWW!

!7%8!%)8*!=*8)'A!,%+!;*,%8'+!/'!'+)%+!/*)%+A!:%&=*8*/%+!:%(!,*!&'/>*!/',!)%)*,!/'!,*!&.'+)8*! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(A! *88%R*! .(*! e')'8%-'('>/*/! '(! ,*! />+)8>P.:>@(! /'! ,%+!:%,':)>;%+A!'F:'=)%!'(!',! <)'&!V[!9!V\B!$*P'!/'+)*:*8!,*!*,)*!8'+=.'+)*!=%+>)>;*!'(!,%+!<)'&+!VWA!V"A!VV!9!VXB!1+)%+! 8'+.,)*/%+! >(/>:*(! E.'A! ,*+! =%+>P,'+! :*.+*+! /'! ,%+! =8%P,'&*+! /'! ,*!:%(;>;'(:>*! '+:%,*8A! =*8*! ',! :%(R.()%! /'! ,*! &.'+)8*A! '+)S(! 8',*:>%(*/*+! :%(! ,*!'+:*+*! >(D%8&*:>@(!/'!=*/8'+!9!*,.&(%+Y!:%(!',! )8*P*R%!/'! ,*!).)%8<*! ,%+!&%/',%+!E.'!)8*(+&>)'(! ,%+!&'/>%+!/'!:%&.(>:*:>@(!9!=%8!_,)>&%A!/')'8&>(*/%+!&%/',%+!'/.:*)>;%+! D*&>,>*8'+! G'(! )%/%+! ,%+! :*+%+! +.='8*(/%! ',! #[u! /'! 8'+=.'+)*!*D>8&*)>;*HB! $%&=*8*/%! :%(! ,*+! %=>(>%('+! /'! ,%+! =*/8'+A! :*P'! +'T*,*8! E.'! a+)%+!/'+)*:*(! *+=':)%+! E.'! )>'('(! 8',*:>@(! />8':)*! :%(! +.+! *:).*:>%('+A! *+<A! ,*! '+:*+*!/'/>:*:>@(!*! ,*!'/.:*:>@(!/'! !+.+!e>R%+!Gb^BguHY! ,*! D*,)*!/'!:%&.(>:*:>@(!=*/8'+ie>R%+! Gb\B\uH! 9! ,*! /'+=8'%:.=*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! =%8! +.+! e>R%+! G#\uHB! 7%8! %)8*!=*8)'! :%>(:>/'(! :%(! ',! 8'+)%! /'! ,*! &.'+)8*A! '(! +'T*,*8! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! ,%+!&%/',%+!>(*/':.*/%+!E.'!%D8':'(!,%+!&'/>%+!/'!:%&.(>:*:>@(!8'+.,)*(!/',!&>+&%!&%/%! +>-(>D>:*)>;%+! GbWBVuHB!N>'()8*+! E.'! 'F:.,=*(! *,! =8%D'+%8*/%A! E.'! ;*,%8*(!:%(!:*.+*()'+!/'!,%+!=8%P,'&*+!'(!&.9!P*R%!=%8:'()*R'B!!A#".5#M-$#:2*3%5$+2.-)&*,+*5+"3-+".)"*+2*+&*M&%`-+*NNNT*S+,#,)"*3)5)*&)*6+a%5)*,+*&)*$%2/#/+2$#)**+"$%&)5B!!1(! '+)'! *+=':)%A! /'! (.';%! ,%+! =*/8'+! =8'+'()*(! %=>(>%('+!

Page 167: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^b!

+>-(>D>:*)>;*&'()'! />D'8'()'+A! =%8! +'8! &S+! +'T*,*/*+A! *,! 8'+)%! /'! ,%+! :%,':)>;%+B!G]a*+'!c*P,*!VH!2'+)*:*(A!'(!=8>&'8!,.-*8A!,*!(':'+>/*/!/'!'+)*8!>(D%8&*/%+0!fC>!.(!*,.&(%! '+! +*(:>%(*/%! =%8! >(D8>(->8! *,-.(*! (%8&*! /'! :%(;>;'(:>*A! ,%+! =*/8'+!/'P'8S(! :%(%:'8! :%(! 'F*:)>)./! ,%! E.'! +.:'/>@! 9! :%%='8*8! '(! ,*+! &'/>/*+!:%88':)%8*+! E.'! +'! *=,>E.'(h! 9! ',! 8'+=')%! *! ,*+! (%8&*+! /'! :%(;>;'(:>*0! fL*:'8!'F=,<:>)*+! 9! 8'+=')*8! ,*+! (%8&*+! /'! :%(;>;'(:>*! '(! )%/*+! ,*+! :,*+'+hB! Q&P*+!+'T*,*/*+!=%8!,*!=8S:)>:*!)%)*,>/*/!/'!,*!&.'+)8*!GX#BguHB!Q!:%()>(.*:>@(A!+'T*,*/*!=%8!&*+!/',!XWu!/'!,%+!=*/8'+A!,*!(':'+>/*/!/'!D%&'()*8!,%+!:%()*:)%+!D8':.'()'+!=*/8'+i=8%D'+%8'+! G*,!&'(%+!.(*!;'?!*,! )8>&'+)8'H!9!=8%=>:>*8! ,*! *9./*!'()8'! ,%+!'+:%,*8'+B! $%(! ;*,%8'+! +.='8>%8'+! *,! gguA! /'+)*:*(0! Q=,>:*8! ,*+! (%8&*+! 9! ',!=8%:'/>&>'()%A! ',! *+'+%8*&>'()%! =+>:%='/*-@->:%A! e*:'8! 'F=,>:>)%! ',! 8'D.'8?%! /'!,*+!P.'(*+!:%(/.:)*+!9!P.+:*8!*=%9%+!'F)'8(%+!*,!:'()8%B!Q!:%()>(.*:>@(!+'T*,*(0!Z'*,>?*8! )*8'*+!'/.:*)>;*+! D.'8*!/',!e%8*8>%! ,':)>;%!=*8*!8'=*8*8!',!/*T%!:*.+*/%!'(! ,*+! >(+)*,*:>%('+B! 4'! +>-.'A! :%(! .(! ;*,%8! /'! 8'+=.'+)*! *D>8&*)>;*! /',! bgB\uA!D%&'()*8!,*!:%,*P%8*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!'(!,%+!!&)2+"*,+*$%2/#/+2$#)!/'!,%+!:'()8%+B!1,!b\B^!/'!,%+!=*/8'+!:%(+>/'8*!*:'8)*/*!,*!+.+='(+>@(!/',!/'8':e%!*!,*!*+>+)'(:>*!/'! :,*+'! :%(! 8'*,>?*:>@(! /'! )*8'*+! '/.:*)>;*+! +.='8;>+*/*+! =%8! ',! =8%D'+%8B! C>(!'&P*8-%A!&'/>/*+!:%&%!',!:*&P>%!/'!-8.=%!*='(*+!'+!*=%9*/*!=%8!',!^^Bbu!/',!:%,':)>;%! =*/8'+A! *.(E.'! +.=%('! .(*! &*9%8! :%(D%8&>/*/! E.'! %)8%+! :%,':)>;%+!G=8%D'+%8'+!9!*,.&(%+H!9!)%/*;<*!'(!&'(%8!&'/>/*!',!:*&P>%!/'!:'()8%A!+':.(/*/*!=%8!.(!\WB#uB!!c*P,*!VB!2>+)8>P.:>@(!=%8:'().*,!/'!8'+=.'+)*!*D>8&*)>;*!'(!',!J,%E.'!555!9!;*,%8!/'!=8%P*P>,>/*/!*+%:>*/*!$e>i:.*/8*/%!G7H!! cMcQ4ir! 7Q2Z1C! 7![WB! `%&'()*8! ,*! :%,*P%8*:>@(! !/'! ,%+!=*/8'+! '(!,%+!=,*('+!/'!$%(;>;'(:>*B! #bBb! bgB\! BWWW!

["B! J.+:*8! +%,.:>%('+! *! ,%+! =8%P,'&*+! /'!:%(;>;'(:>*! E.'! ! ;*9*(! &S+! *,,S! /',! S&P>)%!*:*/a&>:%!G+*(>/*/A!=%,>:<*sHB!

\^Bb! g[BV! BWWW!

[VB! C>! .(! *,.&(%! '+! +*(:>%(*/%! =%8! >(D8>(->8!*,-.(*! (%8&*! /'! ! :%(;>;'(:>*A! ,%+! =*/8'+!/'P'8S(!:%(%:'8!:%(!'F*:)>)./!,%!E.'!+.:'/>@!9!:%%='8*8! '(! ,*+! &'/>/*+! :%88':)%8*+! E.'! +'!*=,>E.'(B!

X[BW! X#Bg! BW"[!

[[B! Z':%(%:'8! =_P,>:*&'()'! ,*+! P.'(*+!:%(/.:)*+!/'!,%+!!*,.&(%+B! bgBX! ggBg! BWWW!

[\B!78%=>:>*8!*9./*!'()8'!,%+!'+:%,*8'+B! X"B"! ! ![^B! `%&'()*8! ,%+! :%()*:)%+! D8':.'()'+! =*/8'+i=8%D'+%8'+!G*,!&'(%+!.(*!;'?!*,!)8>&'+)8'HB! b#BV! XVBb! BWWW!

[#B! Q=,>:*8! ,*+! (%8&*+! /'! :%(;>;'(:>*! 9! ',!!=8%:'/>&>'()%! /'! >()'8;'(:>@(! *()'! =8%P,'&*+!/'!*:%+%!'+:%,*8!'+)*P,':>/%!=%8!,*!$%(+'R'8<*!/'!1/.:*:>@(A! $>'(:>*! '! 5(;'+)>-*:>@(!/'! ,*!Z'->@(!

#bB"! gXBW! BWWW!

Page 168: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^g!

! cMcQ4ir! 7Q2Z1C! 7!/'!N.8:>*B![bB! L*:'8! 'F=,<:>)*+! 9! 8'+=')*8! ,*+! (%8&*+! /'!:%(;>;'(:>*!'(!)%/*+!,*+!:,*+'+B! b#BV! X#Bg! BWWW!

[gB1,!*+'+%8*&>'()%!/',!1E.>=%!/'!M8>'()*:>@(!1/.:*)>;*! 9! 7+>:%='/*-@->:*! %! /',!2'=*8)*&'()%!/'!M8>'()*:>@(B!

^gB#! ggBb! BWWW!

[XB! 5(D%8&*8! +%P8'! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! ='(*,! /'!,%+!&'(%8'+!>(D8*:)%8'+B!!

g[BW! ! !

\WB!4*!+.+='(+>@(!/',!/'8':e%!*!,*!*+>+)'(:>*!/'!:,*+'! :%(! ! 8'*,>?*:>@(! /'! )*8'*+! '/.:*)>;*+!+.='8;>+*/*+!=%8!',!=8%D'+%8B!

b\B^! ! !

\"B!Z'*,>?*8! )*8'*+!'/.:*)>;*+! D.'8*!/',!e%8*8>%!,':)>;%! =*8*! 8'=*8*8! ',! /*T%! :*.+*/%! '(! ,*+!>(+)*,*:>%('+B!

bbBX! gVB"! BWWg!

\VB! C.+='(+>@(! /',! /'8':e%! *! =*8)>:>=*8! '(!*:)>;>/*/'+!'F)8*'+:%,*8'+!%!:%&=,'&'()*8>*+B! #bB#! bWBV! BWWV!

\[B!1,!:*&P>%!/'!-8.=%B! \[B^! ^^Bb! BWW"!\\B!1,!!:*&P>%!/'!:'()8%B! \WB#! ! !!1(!'+)'!P,%E.'! +'!*=8':>*!.(!&*9%8!*:.'8/%!'()8'! ,%+!/>+)>()%+! :%,':)>;%+!'(! ,%+!<)'&+! [\A! [XA! \W! 9! \\A! /',! &>+&%! &%/%A! +'! %P+'8;*! .(*! *,)*! )*+*! /'! 8'+=.'+)*!*D>8&*)>;*!'(!,%+!<)'&+![VA![\!9![XB!C%P8'! ,*+! &'/>/*+! =*8*! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*A! ',! :%(R.()%! /'! ,*! &.'+)8*!+'T*,*! ,*!(':'+>/*/!/'! :%(%:'8! ,*! :*.+*!/'! ,*! +*(:>@(!9! :%%='8*8!'(! ,*+!&'/>/*+!:%88':)%8*+! GX[uH! 9! =8%=>:>*8! ,*! *9./*! '()8'! '+:%,*8'+! GX"uHA! *+<! :%&%! ,*!:%(;'(>'(:>*! /'! >(D%8&*8! +%P8'! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! ='(*,! /',! &'(%8! Gg[uHB!N'/>/*+! :%&%! ,*! +.+='(+>@(! /'! *:)>;>/*/'+! 'F)8*'+:%,*8'+! 9! ,*! +.+='(+>@(! /',!/'8':e%!*!*+>+)'(:>*!*!:,*+'!:%(!8'*,>?*:>@(!/'!)*8'*+!'/.:*)>;*+!+.='8;>+*/*+!=%8!',!=8%D'+%8!'+!+'T*,*/%!=%8!&S+!/',!b^u!/'!,*!&.'+)8*B!4*+!&'/>/*+!/'!:*&P>%!/'!-8.=%!9!/'!:'()8%A! +%,%!+%(!;*,%8*/*+!=%+>)>;*&'()'!=%8!*,-%!&S+!/',!\Wu!/'! ,*!&.'+)8*B!4%+!=*/8'+!/'+)*:*(!'(!=8>&'8! ,.-*8!',! 8'+=')%!*! ,*+!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*!9!',!:%(%:>&>'()%! /'! ,*! :*.+*! /'! ,*! +*(:>@(A! *+<! :%&%! ,*! (':'+>/*/! /'! D%&'()*8! ,%+!:%()*:)%+!'()8'!=*/8'+!9!=8%D'+%8'+! G'(! )%/%+! ,%+! :*+%+! :%(!.(*! )*+*! +.='8>%8!*,!X[uHB!4%+!*(S,>+>+!D*:)%8>*,'+!*88%R*(!>&=%8)*()'+!*-8.=*:>%('+!/'!8'+=.'+)*+B!1,!*(S,>+>+!=%8!P,%E.'+!/'!:%()'(>/%+!=8'+'()*!,%+!+>-.>'()'+!8'+.,)*/%+0!*

U2B&#"#"* 9)$.%5#)&* 3)5)* (.+6"* ,#$%.%6#>),%"* ,+&* M&%`-+* NN0* !%"#M&+"* $)-")"* ,+*

Page 169: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "^X!

35%M&+6)"*,+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)50! 7*8*! :%(%:'8! E.a! /'+)*:*(! '+=':>*,&'()'! ,%+!=*/8'+!'(!',!P,%E.'!55!+'!8'*,>?@!.(!*(S,>+>+!D*:)%8>*,!*,!E.'!+'!*=,>:@!',!:8>)'8>%!/'!6*>+'8B!C','::>%(*&%+!,%+![!:%&=%('()'+!:%(!+#'+2/)&%5è"BWA!E.'!'F=,>:*(!'(!)%)*,!.(!^gu!/'!,*!;*8>*(?*A!+.+!8'+.,)*/%+!+'!'F=%('(!',!,*!c*P,*![B!!c*P,*![B!5)'&+!=%8!:%&=%('()'+!J,%E.'!55!

Z%)*)'/!$%&=%('()!N*)8>F!

! $%&=%('()!

! "! V! [!

VWB!4*!'+:*+*!/'/>:*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!*!,*!'/.:*:>@(!/'!+.+!e>R%+B!

AWg#! Ag#\! iAWg\!

V"B!4*!D*,)*!/'!:%&.(>:*:>@(!/'!,%+!e>R%+!:%(!+.+!=*/8'+B! AWXX! Ag[\! A"VX!

VVB! 2'+=8'%:.=*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! =%8! ,%! E.'! e*:'(! +.+!e>R%+!'(!',!:'()8%B!

A^VV! A^"X! A[#g!

V[B!2')'8&>(*/%+!&%/',%+!'/.:*)>;%+!D*&>,>*8'+B! AV["! A^"\! A\[V!

V\B! $%(%:>&>'()%! >(+.D>:>'()'! /'! ,%+! =8%D'+%8'+i).)%8'+!+%P8'!,%+!=8%P,'&*+!/'!,%+!*,.&(%+B!

A^g[! AVV\! A"b"!

V^B! 1+:*+*! D%8&*:>@(! 9! /'/>:*:>@(! '+=':<D>:*! /',!=8%D'+%8*/%!+%P8'!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*B!

A#b#! A"[V! iA"XX!

V#B!1+:*+*!>(D%8&*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!+%P8'!,%!E.'!/'P'8<*(!e*:'8!'(!:*+%!/'!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

A#X^! AW#V! AW#V!

VbB! 1+:*+*! D%8&*:>@(! /',! *,.&(*/%! +%P8'! (%8&*+! /'!:%(;>;'(:>*B!

Ab[X! AW^^! A"#g!

VgB! 1,! =8%D'+%8*/%! '&=,'*! ,*! ).)%8<*! :%&%! &'/>%! =*8*!*D8%()*8!9!)8*)*8!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!

iA[[[! AVWV! A^[\!

VXB!4*!=8'+'()*:>@(!/'!&%/',%+!/'!>()'8*::>@(!>(*/':.*/%+!*!)8*;a+!/'!,%+!&'/>%+!/'!:%&.(>:*:>@(B!

A["g! iAW\g! Ab#\!

c%)*,!/'!;*8>*(?*!'F=,>:*/*B!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!V[Bg"u!!VWBX\u!"[B"^u!

!1,! *(S,>+>+! /'! :%()'(>/%! /'! ,%+! <)'&+! *-8.=*/%+A! :%(! .(*! :*8-*! +>-(>D>:*)>;*!G=8%=BêëWA^WH!/'!<)'&+!=%8!:%&=%('()'+A!8'+.,)*(!,%+!+>-.>'()'+0!- $%&=%('()'!"0!<)'&+!VVA!V\A!V^A!V#!9!VbB!U':'+>/*/!/'!D%8&*:>@(B!- $%&=%('()'!0!<)'&+!VWA!V"A!VV!9!V[B!Z',*:>%('+!=*/8'+ie>R%+B!- $%&=%('()'![0!<)'&+!Vg!9!VXB!5(+)8.&'()%+B!!1,! *(S,>+>+A! :%&%! +'! =.'/'! *=8':>*8A! =%('!/'!&*(>D>'+)%! E.'! ,%+! =*/8'+! /'+)*:*(!:%&%!=%+>P,'+!:*.+*+!/'!,%+!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*0!,*!(':'+>/*/!/'!D%8&*:>@(!

Page 170: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#W!

/'! ,%+! )8'+! :%,':)>;%+A! ,*! 8',*:>@(! =*/8'+ie>R%+A! ,%+! >(+)8.&'()%+! %! *::>%('+! /'!=8';'(:>@(!9!,*!>(D,.'(:>*!/'!,%+!&'/>%+!/'!:%&.(>:*:>@(!!U2B&#"#"*9)$.%5#)&*3)5)*(.+6"*,#$%.%6#>),%"*,+&*M&%`-+*NNN0*S+,#,)"*3)5)*&)*6+a%5)*,+*&)* $%2/#/+2$#)* +"$%&)50!7*8*! :%(%:'8!E.a!/'+)*:*(!'+=':>*,&'()'! ,%+!=*/8'+!'(!',!P,%E.'! 555! +'! 8'*,>?@! .(! *(S,>+>+! D*:)%8>*,! *,! E.'! +'! *=,>:@! ',! :8>)'8>%! /'! 6*>+'8B!C','::>%(*&%+! ,%+! ^! :%&=%('()'+! :%(! +#'+2/)&%5è"BWA! E.'! 'F=,>:*(! '(! )%)*,! .(!#[u!/'!,*!;*8>*(?*!:.9%+!8'+.,)*/%+!+'!'F=%('(!',!,*!c*P,*!\B!!c*P,*!\B!5)'&+!=%8!:%&=%('()'+!J,%E.'!555!Z%)*)'/!$%&=%('()!N*)8>F!! $%&=%('()!! "! V! [! \! ^![WB!`%&'()*8!,*!:%,*P%8*:>@(!!/'!,%+!=*/8'+!'(!,%+!=,*('+!/'!$%(;>;'(:>*B!

AWV#! AW\[! iAW\X! AbgV! AWgW!

["B! J.+:*8! +%,.:>%('+! *! ,%+! =8%P,'&*+! /'!:%(;>;'(:>*!E.'!;*9*(! !&S+!*,,S!/',!S&P>)%!*:*/a&>:%!G+*(>/*/A!=%,>:<*sHB!

A\[\! iA""W! AVgg! A\#[! A""X!

[VB!C>!.(!*,.&(%!'+!+*(:>%(*/%!=%8!>(D8>(->8!*,-.(*! (%8&*! /'! :%(;>;'(:>*A! ,%+! =*/8'+!/'P'8S(! :%(%:'8! :%(! 'F*:)>)./! ,%! E.'!+.:'/>@! 9! :%%='8*8! '(! ,*+! &'/>/*+!:%88':)%8*+!E.'!+'!*=,>E.'(B!

Ag"#! A"^X! iAWg\! A"\"! iA"^b!

[[B! Z':%(%:'8! =_P,>:*&'()'! ,*+! P.'(*+!:%(/.:)*+!/'!,%+!*,.&(%+B!

AWWV! A"""! A"[b! A"gX! Ag#^!

[\B!78%=>:>*8!*9./*!'()8'!,%+!'+:%,*8'+B! AVWb! A\Wb! AWb"! A#X\! iAW\"![^B! `%&'()*8! ,%+! :%()*:)%+! D8':.'()'+!=*/8'+i=8%D'+%8'+! G*,! &'(%+! .(*! ;'?! *,!)8>&'+)8'HB!!

Abg\! A"b\! iAWbW! AWg\! AWWb!

[#B! Q=,>:*8! ,*+! (%8&*+! /'! :%(;>;'(:>*! 9! ',!!=8%:'/>&>'()%! /'! >()'8;'(:>@(! *()'!=8%P,'&*+!/'!*:%+%!'+:%,*8!'+)*P,':>/%!=%8!,*! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(A! $>'(:>*! '!5(;'+)>-*:>@(!/'!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*B!

AVb#! A#X^! AWWg! A"Vg! AWg^!

[bB! L*:'8! 'F=,<:>)*+! 9! 8'+=')*8! ,*+! (%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'(!)%/*+!,*+!:,*+'+B!

A^g#! A"X\! iAWg"! iAVbX! A\##!

[gB! 1,! *+'+%8*&>'()%! /',! 1E.>=%! /'!M8>'()*:>@(! 1/.:*)>;*! 9! 7+>:%='/*-@->:*! %!/',!2'=*8)*&'()%!/'!M8>'()*:>@(B!

A"W#! A^#V! A"X"! A"gg! iA[W"!

[XB!5(D%8&*8!+%P8'!,*!8'+=%(+*P>,>/*/!='(*,!/'!,%+!&'(%8'+!>(D8*:)%8'+B!

iAWb"! Ab""! iAWW^! A"b[! AW#X!

Page 171: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#"!

Z%)*)'/!$%&=%('()!N*)8>F!! $%&=%('()!! "! V! [! \! ^!\WB!4*!+.+='(+>@(!/',!/'8':e%!*!,*!*+>+)'(:>*!/'! :,*+'! :%(! ! 8'*,>?*:>@(! /'! )*8'*+!'/.:*)>;*+!+.='8;>+*/*+!=%8!',!=8%D'+%8B!

A"gb! A#V^! A""W! iAVW"! AV"\!

\"B! Z'*,>?*8! )*8'*+! '/.:*)>;*+! D.'8*! /',!e%8*8>%!,':)>;%!=*8*!8'=*8*8!',!/*T%!:*.+*/%!'(!,*+!>(+)*,*:>%('+B!

A^W#! iAW""! A[gb! AV"g! AV^W!

\VB! !C.+='(+>@(!/',!/'8':e%!*!=*8)>:>=*8!'(!*:)>;>/*/'+!!'F)8*'+:%,*8'+!%!:%&=,'&'()*8>*+B!

AW\\! A\"#! A\\"! iA"X\! AVX#!

\[B!1,!:*&P>%!/'!-8.=%B! iAWV[! AW[^! Aggg! A"W[! iAWgW!\\B!1,!:*&P>%!/'!:'()8%B! iAW#b! A"V#! Ag^V! iAWV[! A"V^!c%)*,!/'!]*8>*(?*!'F=,>:*/*!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"\BXgu!!!!!!"\B\bu!!!!"[B^bu!!!!!!""B"u!!!!!gBggu!!!$*8-*!+>-(>D>:*)>;*!G=8%=BêëWA\WëH!/'!<)'&+!=%8!:%&=%('()'+0!

- $%&=%('()'! "0! <)'&+! ["A! [VA! [^A! [b! 9! \"Y! 7*8)>:>=*:>@(! 9!:%&.(>:*:>@(B!

- $%&=%('()'!V0!<)'&+![#A![gA!\W!9!\VY!C*(:>%('+!9!*+'+%8*&>'()%B!- $%&=%('()'![0!<)'&+!\VA!\[!9!\\Y!1F:,.+>@(!9!:*&P>%!- $%&=%('()'!\0!<)'&+![WA!["!9![\Y!$%,*P%8*:>@(!9!*9./*B!- $%&=%('()'!^0!<)'&+![[!9![bB!Z'+=')*8!,*+!(%8&*+B!

!4%+!8'+.,)*/%+!/'!a+)'!*(S,>+>+!D*:)%8>*,!=%('(!/'!&*(>D>'+)%!E.'A!'(!%=>(>@(!/'!,%+!=*/8'+A! ,*+! &'/>/*+! =*8*! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8! :%&>'(?*(! =%8! ,*!=*8)>:>=*:>@(!9!:%&.(>:*:>@(! D*&>,>*i'+:.',*A! +'-.>/*!/'! ,*!*=,>:*:>@(!/'!(%8&*+!'(! :.*()%! *! +*(:>%('+! 9! *+'+%8*&>'()%A! *! :%()>(.*:>@(! /'+)*:*(! &'/>/*+! /'!+*(:>@(!9!:*&P>%!/'!-8.=%!%!:'()8%A!+'-.>/%!/'!:%,*P%8*:>@(!9!*9./*!'()8'!,%+!)8'+!:%,':)>;%+A! 9! '(!_,)>&%! ,.-*8A! e*:'8! 'F=,<:>)*+! ,*+! (%8&*+! 9! 8':%(%:'8! ,*+! P.'(*+!=8S:)>:*+B!!$%&$.8'(%&*'!

Q.(E.'!+'!%P+'8;*(!:>'8)*+!/>D'8'(:>*+!'()8'!,%+!)8'+!:%,':)>;%+A!,*!&*9%8<*!/'!,%+!'(:.'+)*/%+! +'T*,*! ,*! (':'+>/*/! /'! .(*! >(D%8&*:>@(! &*9%8! 9! &S+! D>*P,'! :%&%!=8>(:>=*,!:*.+*!/'!'+)%+!=8%P,'&*+B!4%+!=*/8'+!/'+)*:*(!,*!D*,)*!/'!:%&.(>:*:>@(!:%(! +.+! e>R%+B! 1(! %=>(>@(! /'! =*/8'+! 9! =8%D'+%8'+! ,%+! &'/>%+! /'! :%&.(>:*:>@(!D*:>,>)*(!,*!*/E.>+>:>@(!/'!:%(/.:)*+!;>%,'()*+B!4%+!&%/',%+!+%:>*,'+!%D8':>/%+!=%8!

Page 172: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#V!

a+)%+!+%(!.(*!-8*(!=8'%:.=*:>@(!=*8*!,%+!*/.,)%+B!!C%P8'! ,*+! &'/>/*+! =*8*! ,*! &'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*! '+:%,*8A! ',! :%(R.()%! /'! ,*!&.'+)8*! +'T*,*! :%&%! =8>(:>=*,! &'/>/*! ',! =8%=>:>*8! ,*! *9./*! '()8'! '+:%,*8'+A!+'T*,*(/%!,*!=8';'(:>@(!:%&%!,*!D%8&*!&S+!*/':.*/*B!c*&P>a(!,*!>(D%8&*:>@(!/'!,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! ='(*,! /',! &'(%8A! +'-.>/*! /'! &'/>/*+! :*.)',*8'+! :%&%! ,*!+.=8'+>@(!/',!/'8':e%!*!*+>+)'(:>*!*!:,*+'!+>'&=8'!*:%&=*T*/%!/'! ,*! 8'*,>?*:>@(!/'! )*8'*+! '/.:*)>;*+! +.='8;>+*/*+! =%8! ',! =8%D'+%8B! 2',! &>+&%! &%/%! +'T*,*(! ,*!(':'+>/*/!/'!8'+=')*8!,*+!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*BB!4%+!=*/8'+!*=.()*(!*+>&>+&%A!,*!:%(;'(>'(:>*! /'! P.+:*8! *=%9%!&S+! *,,S! /',! S&P>)%! *:*/a&>:%B! 7%8! %)8*! =*8)'A! ,*!*=,>:*:>@(! /',! =8%:'/>&>'()%! /'! >()'8;'(:>@(! 9! ,*+! (%8&*+! '+)*P,':>/*+! *()'!=8%P,'&*+! /'! *:%+%! '+:%,*8! =%8! ,*! $%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(! +%(! ;*,%8*/*+! &.9!=%+>)>;*&'()'!=%8!,%+!=*/8'+A!'F:'=)%!=8%=%('8!',!:*&P>%!/'!:'()8%!*!,%+!'+:%,*8'+!E.'!=8'+'()'(!=8%P,'&*+!/'!:%(;>;'(:>*B!1(!+.!:%(R.()%A!+'!=.'/'!*=8':>*8!E.'!,*+!:.'+)>%('+!8',*)>;*+!*!,*+!=8%=.'+)*+!/'!&'R%8*! /'! ,*! :%(;>;'(:>*! =8'+'()*(! &*9%8! =%8:'()*R'! /'! 8'+=.'+)*! E.'! ,*+!8'D'8>/*+! *! ,*+! :*.+*+! /'! ,%+! =8%P,'&*+B! $*P8<*! >()'8=8')*8! E.'! ,%+! =*/8'+! '+)S(!&S+! =8'%:.=*/%+! =%8! P.+:*8! +%,.:>%('+! *! ,*+! +>).*:>%('+! E.'! *! =,*()'*8+'! +.!%8>-'(B!3(!/*)%!,,*&*!,*!*)'(:>@(A!*.(E.'!=*8':'!E.'!',!=8%D'+%8*/%!>()'8=8')*!E.'!(%!'+!;*,%8*/%!=%+>)>;*&'()'!=%8!,%+!=*/8'+A!'+)'!'+)./>%!;>'('!*!=%('8!/'!8',>';'!R.+)*&'()'! ,%! :%()8*8>%A! 9*! E.'! :.*(/%! )8*)*(! /'! 'F=,>:*8! ,*+! :*.+*+! /'! ,%+!=8%P,'&*+! /'! :%(;>;'(:>*A! *()'=%('(! *+=':)%+! ='8+%(*,'+! 9! D*&>,>*8'+! *! ,%+!*:*/a&>:%+B! 1+)'! +'8<*! .(!P.'(! +<()%&*!=*8*! *:%8)*8! ,*! />+)*(:>*! '()8'!=*/8'+! 9!=8%D'+%8'+B!7%8!%)8*!=*8)'!,%+!=*/8'+!8':,*&*(!&*9%8!>(D%8&*:>@(!9!:%(%:>&>'()%!/'! ,*!(%8&*)>;*A! ,%!E.'!=%/8<*! +'8! *=8%;':e*/%!=%8! ,%+!/>8':)>;%+!/'! ,%+! :'()8%+!'+:%,*8'+!=*8*!'+)*P,':'8!,%+!=.'()'+!(':'+*8>%+B!!/(/.(%0+,-1,!

QQB]]B! GVWW#HB! r#%&+2$#)* +"$%&)5T* +&* 6)&.5).%* +2.5+* #'-)&+"* +2* &)* +,-$)$#:2*"+$-2,)5#)* %M&#').%5#)B! C'8;>:>%! /'! =.P,>:*:>%('+! /'! ,*! %D>:>(*! /',! 2'D'(+%8! /',!7.'P,%B!QQB]]B! GVWWbHB! r#%&+2$#)* +"$%&)5T* +&* 6)&.5).%* +2.5+* #'-)&+"* +2* &)* +,-$)$#:2*"+$-2,)5#)* %M&#').%5#)B! C'8;>:>%! /'! =.P,>:*:>%('+! /'! ,*! %D>:>(*! /',! 2'D'(+%8! /',!7.'P,%B!$*,;%A! QB! ZB! 9! J*,,'+)'8A! `B! GVWWbHB!U$%"%* +"$%&)5T* !5%$+,#6#+2.%"* ,+* N2.+5/+2$#:20!N*/8>/B!1MCB!$'8'?%A! `B! GVWWXHB! J.,,9>(-B! Q(S,>+>+! /'! ,*! +>).*:>@(! '(! ,*+! *.,*+! '+=*T%,*+B!5()'8(*)>%(*,!j%.8(*,!%D!7+9:e%,%-9!*(/!7+9:e%,%->:*,!!ce'8*=9B!XG[H![g[i[X\B!$'8'?%A!`B!9!J'8(*,A!ZB!GVW"WHB!7'8:'=:>@(!/'!,%+!=,*('+!/'!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8!'(!,%+!:'()8%+!/'!'/.:*:>@(!=8>&*8>*!9!+':.(/*8>*!/'!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*B!2>D'8'(:>*+!'()8'! =*/8'+A! *,.&(%+! 9! '/.:*/%8'+B! $%&.(>:*:>@(! =8'+'()*/*! *,! 55! $%(-8'+%!5()'8(*:>%(*,!/'!$%(;>;'(:>*!1+:%,*8B!Q,&'8<*!"#A!"bA!"g!9!"X!/'!N*8?%!VW"WB!U$.)"*,+&*$%2'5+"%B!$'8'?%A!`BY!$*,;%A!QB!ZBY!Q)%A!NBY!Z*P*/S(A!ZBY!N*8)<('?A!`BY!M8'('+A!7B! jBY!Z.>?A!NB!9!J'8(*,A!ZB! GVWWgHB! 4*!=*8)>:>=*:>@(! D*&>,>*8! '(! ,%+!=,*('+!/'! :%(;>;'(:>*! '+:%,*80!='8:'=:>@(! /'! =8%D'+%8'+! 9! =*/8'+B! $%&.(>:*:>@(! ! =8'+'()*/*! *,! ]! $%(-8'+%!

Page 173: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#[!

5()'8(*:>%(*,! /'! 7+>:%,%-<*! 9! 1/.:*:>@(0! 4%+! 8')%+! /',! D.).8%B! M;>'/%B! U$.)"* ,+&*$%2'5+"%B!$%(+'R'8<*! /'! 1/.:*:>@(! 9! $.,).8*! /'! ,*! Z'->@(! /'!N.8:>*B! 2>8'::>@(!d'('8*,! /'!M8/'(*:>@(!Q:*/a&>:*!GVWW^tW#HB!E%56).#/)*"%M5+*$%2/#/+2$#)*+"$%&)5B!!2>8'::>@(!d'('8*,!/'!M8/'(*:>@(!Q:*/a&>:*!2':8')%!""^tVWW^A!/'!V"!%:).P8'A!=%8!',!E.'!+'!'+)*P,':'(!,*+!(%8&*+!/'!:%(;>;'(:>*!'(!,%+!:'()8%+!/%:'()'+B!!i!Z'+%,.:>@(!/'!\!/'!QP8>,!/'!VWW#!=%8!,*!E.'!+'!/>:)*(!>(+)8.::>%('+!'(!8',*:>@(!:%(! ,*! +>).*:>@(! /'! *:%+%! '+:%,*8! '(! ,%+! :'()8%+! /%:'()'+! +%+)'(>/%+! :%(! D%(/%+!=_P,>:%+!E.'!>&=*8)'(!'(+'T*(?*+!'+:%,*8'+B!i! M8/'(! /'! VW! D'P8'8%! /'! VWW#A! =%8! ,*! E.'! +'! '+)*P,':'(!&'/>/*+! 8',*)>;*+! *! ,*!&'R%8*!/'!,*!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8B!d*8*>-%8/%P>,A! NB! 9! ! MT'/'88*A! jB! QB! GVWWgHB! 1+)./>%+! '=>/'&>%,@->:%+! +%P8'! ,*!>(:>/'(:>*! /',! *:%+%! '+:%,*8! '! >&=,>:*:>%('+! '/.:*)>;*+B! ;+/#".)* ,+* N29%56)$#:*!"#$%&:'#$)@YH@*IHJlK*

dS?E.'?A! jBjBY! $*(-*+A!QBjY! 7*/>,,*A!2BY! $*(%A!QB! 9! 7a8'?A! 7BjB! GVWW^HB!Q++'++&'()! P9!7.=>,+A! c'*:e'8+! *(/! 7*8'()+! %D! C:e%%,! $%'F>+)'(:'! 78%P,'&! >(! C=*>(A! `8*(:'A!Q.+)8>*! *(/! L.(-*890! d,%P*,! 7+9:e%&')8>:! 2*)*B! N2.+52).#%2)&* ]%-52)&* %9*!"4$V%&%'4*)2,*!"4$V%&%'#$)&*LV+5)34@*K*PGR@*"W"i""VB!7a8'?A! NB$BY! o.+)'A! UBY! 4.:*+A! `B! 9! `*R*8/%A! NB5B! GVWWgHB! 4%+! =*/8'+! D8'()'! *! ,*!;>%,'(:>*!'+:%,*8B!<-5%3+)2*]%-52)&*%9*<,-$).#%2*)2,*!"4$V%&%'4@*IPl@![Xi\b!!

Page 174: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#\!

Page 175: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#^!

!!!!!!

*&'*b,&c,!_!,5+*&)(c,k*!5*+'5*$2(6,'!)(-*+*&2*'!*&!/8'$,!)*!.,!$,.(),)!)*.!

+*&)(3(*&2%!,$,)F3($%!! !

-K=>@:>H:!4=<>h>?=;!5B>:!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!!(&2+%)8$$(7&!

1,! >()'8a+!=%8! ,*! '(+'T*(?*!9! ',! *=8'(/>?*R'! *! ,%! ,*8-%!/'! ,*+!_,)>&*+!/a:*/*+!e*!)%&*/%! 8.&P%+! />D'8'()'+! 9! (%;'/%+%+! ! *()'! ,%+! =,*()'*&>'()%+! /',! =8%:'+%! /'!J%,%(>*B! 4*! *&=,>*! ,>)'8*).8*! +%P8'! ',! )'&*! e*! =8%/.:>/%! .(! :%8=.+! /'!:%(%:>&>'()%+A! &%/',%+A! )'%8<*+! 9! 8'+.,)*/%+! /'! >(;'+)>-*:>@(! E.'! '+)S(!='8&>)>'(/%!'()'(/'8!&'R%8!:.*,'+!+%(!,%+!D*:)%8'+!E.'!:%()8>P.9'(!*!.(*!&'R%8!:%&=8'(+>@(!/'! ,*!'(+'T*(?*!9!/',!*=8'(/>?*R'!9A!=%8! )*()%A!*!.(*!&'R%8!:*,>/*/!/',!8'(/>&>'()%!/'!,%+!'+)./>*()'+B!1(!'+)'!&%&'()%!:%(;>;'(!,<('*+!/'!>(;'+)>-*:>@(!>()'8'+*()'+!E.'!*P%8/*(!/'+/'!)'%8<*+! 9! &%/',%+! />D'8'()'+! :@&%! +'! =8%/.:'! ',! *=8'(/>?*R'! 9! ,*! '(+'T*(?*! 9!:@&%! ,*+! %=:>%('+! */%=)*/*+! =%8! +.+! =8%)*-%(>+)*+! :%()8>P.9'(! *! :*,>/*/'+!/>D'8'()'+! /'! 8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%B! QE.<! +@,%! (%+! ;*&%+! *! 8'D'8>8! *! ,*+!:%(:'=:>%('+! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',! *=8'(/>?*R'! 9! *! ,*+! :8''(:>*+! +%P8'! ',!:%(%:>&>'()%!9!',!*=8'(/>?*R'B!!1(!'+)*!=%('(:>*!;*&%+!*!+>()')>?*8!,%+!*+=':)%+!&S+!8',';*()'+!/'!'+)*+!,<('*+!9!+.!>(:>/'(:>*!'(!,*!:*,>/*/!/'!,%+!8'+.,)*/%+!/',!*=8'(/>?*R'B!Q+<!&>&%A!(%+!;*&%+!8'D'8>8!*!*,-.(%+!/'!,%+!8'+.,)*/%+!%P)'(>/%+!'(!,%+!)8*P*R%+!/'!>(;'+)>-*:>@(!E.'!e'&%+!;'(>/%!8'*,>?*(/%!*! ,%! ,*8-%!/'! ,*+!_,)>&*+!/a:*/*+B!c%/*+!'+)*+! ,<('*+!/'!>(;'+)>-*:>@(! (%! +%(! (.';*+! *.(E.'! ',! '+:'(*8>%! /',! 78%:'+%! /'! J%,%(>*! ,*+! e*!=.'+)%! /'! *:).*,>/*/! +>'(/%! &.:e%+! ,%+! >(;'+)>-*/%8'+! E.'! '+)S(! 8'/>8>->'(/%!(.';%+!=,*()'*&>'()%+!E.'!*88%R'(! ,.?!+%P8'!.(!=8%P,'&*! )*(!(.';%!:%&%!;>'R%!:%&%!'+!/'!E.a!/'='(/'!,*!:*,>/*/!/',!8'(/>&>'()%!/'!,%+!'+)./>*()'+B!!1,! /'+*88%,,%! 'F=%('(:>*,! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! '(! '+)'! :*&=%! '+)S! =8%/.:>'(/%!:%(%:>&>'()%+! 9! +.-'8'(:>*+! *! ,%+! =8%D'+%8'+! 9! *! ,%+! 8'+=%(+*P,'+! *:*/a&>:%+!+%P8'!E.a!e*:'8!=*8*!=8%&%;'8!&*9%8!:*,>/*/!'(!',!*=8'(/>?*R'!/'!,%+!'+)./>*()'+B!N*8)%(A! C*,R%A! J>--+A! 1()O>+),'A! c8>-O',,A! 78%++'8A! C:e%&&'8A! Z*&+/'(A! '):B! e*(!',*P%8*/%! 9! =8%=.'+)%! &%/',%+A! )'%8<*+A! ;*8>*P,'+A! '):B! E.'! *9./'(! *! '()'(/'8!:@&%! +'! =8%/.:'(! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',! *=8'(/>?*R'! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! /'! ,%+!=8%)*-%(>+)*+A! ',! :%()'F)%! /'! ,*+! =8S:)>:*+! '(! ',! *.,*! 9! ,*+! />+)>()*+! />+:>=,>(*+B!

Page 176: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "##!

7%/'&%+!'&='?*8!*!/':>8!E.'!9*!:%()*&%+!:%(!';>/'(:>*+!+.D>:>'()'+!E.'!*=%9*(!,*! >/'*!/'!E.'! ,%+!'+)./>*()'+!9!',!=8%D'+%8*/%!)>'(/'(!*!%8-*(>?*8+'!9!*:).*8!/'!*:.'8/%! :%(! +.+! :%(:'=:>%('+! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',! *=8'(/>?*R'A! +.+! :8''(:>*+!+%P8'!',!:%(%:>&>'()%!9!,*!'(+'T*(?*A!*+<!:%&%!+.+!'(D%E.'+!/'!!*=8'(/>?*R'!9!/'!'(+'T*(?*B!U>!E.'!/':>8!)>'('!E.'!,*!>(;'+)>-*:>@(!/'P'!:%()>(.*8!='8%!E.'8'&%+!+'T*,*8! E.'! *,-.(%+! /'! ,%+! 8'+.,)*/%+! *,:*(?*/%+! /'P'8<*(! >(>:>*8! ,*! 8.)*! /'! ,*!)8*(+D'8'(:>*!*!,*+!=8S:)>:*+!*:%,*8'+!!9!:%()8>P.>8!*,!:%(%:>&>'()%!(':'+*8>%!=*8*!,*! &'R%8*! :%()>(.*! 9! ='8&*('()'! /',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! 9! +.!8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%B! Q! :%()>(.*:>@(! '+P%?*&%+! :*/*! .(*! /'! '+)*+! ,<('*+! /'!>(;'+)>-*:>@(!>(/>:*/*+!&S+!*88>P*B!!.,'!$+**&$(,'!*5('2*3%.70($,'!4*! >(;'+)>-*:>@(! +%P8'! ,*+! :8''(:>*+! 9! ,*+! :%(:'=:>%('+! /',! *=8'(/>?*R'! 9! /'! ,*!'(+'T*(?*! >(/>:*! E.'! ,*! ='8+=':)>;*! '=>+)'&%,@->:*! 9! ',! D'(%&'(%-8SD>:*! +%(!/>+)>()*+! ='8%! (%! >(:%&=*)>P,'+! 9*! E.'! e*9! .(*! '+)8':e*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+!:8''(:>*+! +%P8'! ',! :%(%:>&>'()%! 9! ,*+! :%(:'=:>%('+! +%P8'! ',! *=8'(/>?*R'! 9! ,*!'(+'T*(?*B! 1(! ,*! ,>)'8*).8*! *=*8':'(! :%&%! ,<('*+! /'! >(;'+)>-*:>@(! +'=*8*/*+!*.(E.'!*,-.(%+! )8*P*R%+!'+)*P,'?:*(!:%('F>%('+! >&=%8)*()'+B!1(!'+)'! )8*P*R%! ,*+!=8'+'()*&%+!/'!D%8&*!+'=*8*/*B!4*!,<('*!/'!>(;'+)>-*:>@(!+%P8'!,*+!:8''(:>*+!+%P8'!',!:%(%:>&>'()%!9!',!*=8'(/>?*R'!'+)S!=8%&%;>'(/%!8'+.,)*/%+! >()'8'+*()'+!+%P8'! ,*! )>=%,%-<*!/'!:8''(:>*+!E.'! ,%+!'+)./>*()'+! ;*(! /'+*88%,,*(/%! *! ,%! ,*8-%! /'! ,%+! />+)>()%+! :>:,%+! '/.:*)>;%+! 9! ,*!>(:>/'(:>*!E.'!)*,'+!:8''(:>*+!)>'('!+%P8'!,%+!8'+.,)*/%+!/'!/>:e%!*=8'(/>?*R'B!4*+!:8''(:>*+!'=>+)'&%,@->:*+!+%(!:8''(:>*+!*:'8:*!/'!,*!(*).8*,'?*!/',!:%(%:>&>'()%!9!:%&%!+'!=8%/.:'!',!*=8'(/>?*R'B!4*+! >(;'+)>-*:>%('+!&S+!8',';*()'+!+'! >(>:>*(!'(!,%+! *T%+! "XgW! :%(! C:e%&&'8iQ>k>(+A! *.(E.'! /'+/'! ,%+! *T%+! "X#W! '(:%()8*&%+!8'+.,)*/%+! >()'8'+*()'+! E.'! ;>(:.,*(! ,*+! :8''(:>*+! :%(! ',! *=8'(/>?*R'! G2.',,! 9!C:e%&&'8iQ>k>(+A! VWW"H! :%&%! +%(! ,%+! )8*P*R%+! /'! L*&&'8! G"XX\HA! L%D'8! 9!7>()8>:e! G"XXbHA! C:e%&&'8! 9! I*,k'8! G"XXbHB! Q! =*8)>8! /'! '+)'! &%&'()%! +%(!(_&'8%+! ,%+! '+)./>%+! 8'*,>?*/%+! E.'! e*(! =8%/.:>/%! 8'+.,)*/%+! +%P8'! ,*!>&=%8)*(:>*! /'! ,*+! :8''(:>*+! +>-.'(! ! )'(>'(/%! +%P8'! ',! *=8'(/>?*R'! GC:e%&&'8A!"XXWA! "XX[HB! $%&%! 2.',,! 9! C:e%&&'8! GVWW"H! +'T*,*(! :.*()%! &S+! +>&=,'A!&*('R*P,'A! :>'8)%! 9! /'='(/>'()'! /'! ,*! *.)%8>/*/! :%(+>/'8*! ',! '+)./>*()'! '+! ',!:%(%:>&>'()%! &S+! =8%P*P>,>/*/! e*9! /'! E.'! +>&=,>D>E.'! ,*+! >(D%8&*! *.(E.'! +'*!:%&=,'R*A! +.! *:).*:>@(! '(! ,%+! 'FS&'('+! +'*! =%P8'A! +>&=,>D>E.'! :.*,E.>'8!:%(:,.+>@(!9!*=.'+)'!=%8! 8'+=.'+)*+! +>&=,'+!*,,<!/%(/'! +'*!(':'+*8>*!.(*!&*9%8!',*P%8*:>@(!/'!,*+!8'+=.'+)*+B!!1,!:%(:'=)%!'=>+)'&%,%-<*!)>'('!+.!%8>-'(!'(!,*!D>,%+%D<*A!+>(!'&P*8-%A!,%+!'+)./>%+!'D':).*/%+!*!,%!,*8-%!/'!,*+!_,)>&*+!/a:*/*+!e*(!/'&%+)8*/%!E.'!,*+!:8''(:>*+!E.'!,%+! =8%)*-%(>+)*+! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',! *=8'(/>?*R'! )>'('! >(D,.9'(! 9! &%/',*(! ,*!:%&=8'(+>@(!E.'!)>'('(!/',!&.(/%!E.'!,'+!8%/'*!!GL%D'8A!VWW"HB!2'!*:.'8/%!:%(!'+)'! *.)%8A! ,%+! D>,@+%D%+! /'D>('(! ,*! '=>+)'&%,%-<*! :%&%! ',! %8>-'(A! (*).8*,'?*A!,<&>)'+A!&a)%/%+!9!R.+)>D>:*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%!e.&*(%B!2'!*:.'8/%!:%(!L%D'8!9!7>()8>:e! G"XXbH! ,*+! :8''(:>*+! '=>+)'&%,@->:*+! +%(! :%(+)8.::>%('+! +%:>*,'+! 9! +'!D%8&*(!*!)8*;a+!/'!,*!>()'8*::>@(!:%(!',!:%()'F)%!'/.:*)>;%B!4%+! =8%D'+%8'+! e*(! :%&=8%P*/%! '(! *,-_(!&%&'()%! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! =.'/'(!/'&*(/*8! 8'+=.'+)*+! +>&=,'+! *! =8'-.()*+! :%&=,'R*+B! 1+)'! )>=%! /'! 8'+=.'+)*+!

Page 177: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#b!

=.'/'! +.=%('8! .(*!/':'=:>@(! '(! ',! '+)./>*()'! :.*(/%! ',! =8%D'+%8! 8'+=%(/'! :%(!.(*! 'F=,>:*:>@(! *&=,>*! 9! 8',*)>;*B! 7*8*! '+%+! '+)./>*()'+! E.'! '+='8*(! ,*!+>&=,>D>:*:>@(! '(! ,*+! 8'+=.'+)*+! ,*! /':'=:>@(! '+)S! *+'-.8*/*! 9! ,*! :%(D.+>@(! =%8!=*8)'! /',! =8%D'+%8! )*&P>a(! +'! e*:'! =*)'()'B! 4*+! >(;'+)>-*:>%('+! ,,';*/*+! *! :*P%!+%P8'! ,*+! )'%8<*+! 9! &%/',%+! E.'! 'F=,>:*(! ,*+! 'F=':)*)>;*+! 9! ,*+! 8'+=.'+)*+! e*(!,,';*/%!*!.(*!&'R%8*!:%&=8'(+>@(!+%P8'!,*+!;>+>%('+!E.'!+%P8'!',!:%(%:>&>'()%!9!',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+! '+)./>*()'+! +'! )>'('! 9! +.+! >&=,>:*:>%('+! '(! ,*! ;>/*! />*8>*!/'()8%!/',!*.,*B!4*+!*=%8)*:>%('+!&S+!>&=%8)*()'+!;>'('(!/'!,*!)'%8<*!=8%=.'+)*!=%8!7'889!G"X#gHB!1+)'!*.)%8!D.'!.(%!/'!,%+!=8>&'8%+!'(!,,*&*8!,*!*)'(:>@(!+%P8'!,*!>(D,.'(:>*!E.'!,*+!:8''(:>*+!)>'('(!+%P8'!,*+!'F='8>'(:>*+!'/.:*)>;*+B!C.+!'+)./>%+!;'8+*8%(!+%P8'!,*!>(D,.'(:>*!E.'!,*+!:8''(:>*+!)>'('(!+%P8'!,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'B!C.+!)8*P*R%+!P*+*/%+!'(!,*!'()8';>+)*!8';',*8%(!E.'!,%+!'+)./>*()'+!;'<*(!',!:%(%:>&>'()%!:%&%!;'8/*/'8%!%! D*,+%!9!E.'!'+)'! :%(%:>&>'()%! +'!/'8>;*P*!/'! ,*! *.)%8>/*/A!=*/8'+!%!=8%D'+%8'+B! C.! =8%=.'+)*! +.->'8'! E.'! ,*+! ='8+%(*+! =*+*(! =%8! (.';'! ')*=*+! /'!:8''(:>*+! E.'! ;*(! /'+/'! .(*! +>&=,'! *! %)8*! &S+! :%&=,'R*A! /'! D%8&*! =8%-8'+>;*A!!,>('*,!9!R'8S8E.>:*B!!7%+)'8>%8&'()'!e*(!+.8->/%!%)8*+!=8%=.'+)*+!8'/'D>(>'(/%!,*!)'%8<*!/'!7'889!:%&%!!'+! ,*! E.'! =8%;>'('! /'! 6>):e'('8! 9! 6>(-! G"Xg"HB! 1+)%+! *.)%8'+! ,*! /'(%&>(*8%(!&%/',%! /'! R.>:>%+! 8'D,'F>;%+A! P*+*/*! )*&P>a(! '(! ')*=*+! E.'! >P*(! /'+/'! ,*! (*>;'!O*9+! %D! ;>'O>(-! ',! :%(%:>&>'()%! e*+)*! .(! (>;',! &S+! 8'D,'F>;%B! 4*+! ^! =8>&'8*+!')*=*+!+'!P*+*(!'(!,*!*.)%8>/*/!9!,*+!/%+!8'+)*()'!'(!,*+!';>/'(:>*+B!4*!';%,.:>@(!/'!,*+!=8>&'8*+!')*=*+!*!%)8*+!&S+!*;*(?*/*+!+'!/'P'!*!,*!'/*/!9!,*!'F=%+>:>@(!*!,*!'/.:*:>@(B! 2*/%! E.'! 7'889! P*+@! +.! >(;'+)>-*:>@(! +%,%! :%(! e%&P8'+! J','(k9A!$,>(:e9!9!d%,/P'8-'8!G"Xg#H!,,';@!*:*P%!.(!'+)./>%!:%(!&.R'8'+!=*8*!;'8!:@&%!+'!=8%/.:<*!+.+!&%/%+!/'!:%(%:'8!'+)*P,':>'(/%!!:>(:%!D*+'+0!+>,'(:>%A!:%(%:>&>'()%!8':>P>/%A! :%(%:>&>'()%! +.PR')>;%A! :%(%:>&>'()%! =8%:'/>&'()*,! 9! :%(%:>&>'()%!:%(+)8.>/%B! J*F)'8! G"XXVH! =%8! +.! =*8)'! e*:'! ,*! =8%=.'+)*! /'! .(! &%/',%! /'!8'D,'F>@(!'=>+)'&%,@->:*!!=*8*!;'8!:@&%!,%+!+.=.'+)%+!'=>+)'&%,@->:%+!*D':)*(!*!,*!>()'8=8')*:>@(!/'!,*+!'F='8>'(:>*+!'(!',!*.,*B!!4*! =8%=.'+)*! /'! C:e%&&'8iQ>k>(+! G"XXWA! "XXbA! VWW\H! )*&P>a(! +'! e*! ;>+)%!>(D,.'(:>*/*! =%8! ,%+! )8*P*R%+! /'! 7'889B! 1+)*! *.)%8*! ! *P%-*! =%8! .(! +>+)'&*! /'!:8''(:>*+!&S+!%!&'(%+!>(/'='(/>'()'B!$%&%!,*!&>+&*!*.)%8*!>(/>:*A!'+!.(!+>+)'&*!=%8E.'! e*9! &S+! /'! .(*! :8''(:>*! 9! '+! &S+! %! &'(%+! >(/'='(/>'()'! =%8E.'! .(*!='8+%(*!=.'/'!)'('8!*,!&>+&%!)>'&=%!.(*+!:8''(:>*+!*!.(!(>;',!+%D>+)>:*/%!9!%)8*+!*! .(! (>;',! &.9! +>&=,'! 9! /'! D%8&*! *+>(:8@(>:*B! 1(! +.! )'%8<*! C:e%&&'8iQ>k>(+!GVWW\H!=8'+'()*!:>(:%!!/>&'(+>%('+!'(!,*+!:8''(:>*+!>(/'='(/>'()'+!'()8'!+<A!)8'+!8'D'8>/*+!*,!:%(%:>&>'()%!9!/%+!8'D'8>/*+!*,!*=8'(/>?*R'0!

Page 178: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#g!

!$<==>JB:@! &C!@COB@HBJ:?C!

!'COB@HBJ:?C!

1+)*P>,>/*/!/',!:%(%:>&>'()%! $>'8)%!'!>(:*&P>*P,'! c'()*)>;%!1+)8.:).8*!/',!:%(%:>&>'()%! Q>+,*/%A!=>'?*+!:%(':)*/*+B!

C>&=,'!$%(:'=)%+!>()'-8*/%+!

`.'()'!/',!:%(%:>&>'()%!!

78%:'/'()'!/'!,*!*.)%8>/*/! 78%:'/'()'!/'!,*!8*?@(!

]',%:>/*/!/',!*=8'(/>?*R'!!!

ZS=>/%!%!(%! d8*/.*,!

L*P>,>/*/!=*8*!*=8'(/'8! L*P>,>/*/!>((*)*! 5&=8%P*P,'!!4*!'+)*P>,>/*/!/',!:%(%:>&>'()%!+'!8'D>'8'!*,!-8*/%!/'!:'8)'?*!/',!:%(%:>&>'()%!E.'!;*!/'+/'!',!(>;',!/'!E.'!'+!>(;*8>*()'!e*+)*!',!(>;',!/'!E.'!+.!:*&P>%!'+!:%()>(.%B!!4*!'+)8.:).8*!/',!:%(%:>&>'()%!+'!8'D>'8'!*!,*!*)%&>?*:>@(!%!(%!/',!:%(%:>&>'()%B!4*! D.'()'! /',! :%(%:>&>'()%! '+)S! '(! ,*! *.)%8>/*/! %! '(! ,*! ';>/'(:>*! '&=<8>:*! 9! ',!8*?%(*&>'()%B! 4*! ;',%:>/*/! /',! :%(%:>&>'()%! =.'/'! +'8! 8S=>/%! e*+)*! -8*/.*,B!L*P>,>/*/! =*8*! *=8'(/'8! ! =8%;>'('! /'! ,*! -'(a)>:*! %! +'! -*(*! *! )8*;a+! /'! ,*!'F='8>'(:>*!9!',!)>'&=%!E.'!'&=,''!,*!='8+%(*B!4*+!:8''(:>*+!+%D>+)>:*/*+!;>'('(!*;*,*/*+!=%8!.(!(>;',!*,)%!/'!='(+*&>'()%!:8<)>:%A!:8'*)>;>/*/! 9! *=,>:*:>@(! /',! :%(%:>&>'()%B! 4*+! (%! +%D>+)>:*/*+! =%8! .(! (>;',! /'!*=8'(/>?*R'!P*R%!9! ,*!&'&%8>?*:>@(!/'!e':e%+B!4*!*.)%8*!+'T*,*!E.'!.(*!;'?!E.'!.(*!='8+%(*!e*!/'+*88%,,*/%!.(*+!:8''(:>*+!+%D>+)>:*/*+!=%/8<*!!.+*8!:8''(:>*+!(%!+%D>+)>:*/*! '(! %)8*+! )*8'*+B! Q+<! =%8! 'R'&=,%A! .(! '+)./>*()'! =%/8<*! +%+)'('8! .(*!:8''(:>*! +%P8'! ,*! :%&=,'R>/*/! /',! :%(%:>&>'()%! 9! *,! &>+&%! )>'&=%! E.'! />:e%!:%(%:>&>'()%! '+! D>R%! %! (%! :*&P>*P,'B! M)8%+! *.)%8'+! :8''(A! +>(! '&P*8-%A! E.'! ',!/'+*88%,,%! /'! ,*+! :8''(:>*+! '+! +>(:8@(>:%A! '+! /':>8! ',! +.R')%! ;*! =8%-8'+*(/%!,>('*,&'()'!/'!:8''(:>*+!=%:%!+%D>+)>:*/*+!%!+>&='+!*!%)8*+!&S+!:%&=,'R*+B!!3(%!/'! ,%+!8')%+!+%P8'! ,*+!:8''(:>*+!e*!+>/%! ,*!=%+>P>,>/*/!/'!:8'*8! >(+)8.&'()%+!E.'!='8&>)*(!/'!.(*!&*('8*!%PR')>;*!+.!&'/>:>@(B!C:e%&&'8A!'(!+.!8';>+>@(!+%P8'!,*+!:8''(:>*+!',,*! >()8%/.R%!',!'(D%E.'!:.*()>)*)>;%!=*8*!&'/>8!/>:e*+!:8''(:>*+!*!=*8)>8! /'! .(! :.'+)>%(*8>%B! ! e*! +>/%! .(*! /'! ,*+! *.)%8*+! E.'! ,%! e*! >()'()*/%! :%(!(%)*P,'! aF>)%! *.(E.'! :%&%! ',,*! &>+&*! >(/>:*! +.! $.'+)>%(*8>%! +%P8'! $8''(:>*+!1=>+)'&%,@->:*+! '+! .(! >(+)8.&'()%! '(! ='8&*('()'! 8';>+>@(! '(! :%()'F)%+!'/.:*)>;%+! />D'8'()'+B! 7*8*! .(*! 8';>+>@(! /'! ,%+! >(+)8.&'()%+! ',*P%8*/%+! e*+)*!VWW"!;a*+'!',!*8)<:.,%!/'!2.',,!9!C:e%&&'8iQ>k>(+!GVWW"HB!1+)*!8';>+>@(!='8&>)'!;'8! :%(! ='8+=':)>;*! e>+)@8>:*! ,*+! :8''(:>*+! /'+/'! ,*! =8%=.'+)*! >(>:>*,! /'! 7'889B!C:e%&&'8iQ>k>(+!G"XXWH!',*P%8@!.(!:.'+)>%(*8>%!/'!#[!<)'&+!/'!*:.'8/%!:%(!,*+!^!/>&'(+>%('+!&'(:>%(*/*+!&S+! *88>P*B! 4*! *.)%8*! '(:%()8@! E.'! e*9! .(*! 8',*:>@(!'()8'! ,*+! :8''(:>*+! 9! ,%+! 8'+.,)*/%+! /',! *=8'(/>?*R'B! 1+)'! :.'+)>%(*8>%! e*! +>/%!*/*=)*/%! ',! '+=*T%,! 9! *=,>:*/%! *! '+)./>*()'+! /'! &*->+)'8>%! '(! $e>,'! GJ'.:e*)!Z'>:e*8/)A!VW"WY!J'.:e*)!Z'>:e*8/)!9!L'8(S(/'?!7>(*A!VW"WHB!4*! )'%8<*! /'! 7'889! 9! ,*+! =8%=.'+)*+! +.P+>-.>'()'+! )>'('(! ',! ;*,%8! /'! e*P'8!'+)*P,':>/%! .(*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :8''(:>*+A! ',! *=8'(/>?*R'! 9! ,*! *:).*:>@(!*:*/a&>:*B!!2>;'8+*+!>(;'+)>-*:>%('+!e*(!&%+)8*/%!E.'!,*+!:8''(:>*+!+%(!.(!D*:)%8!>&=%8)*()'! '(! ',! *=8'(/>?*R'! >(D,.9'(/%! '(! ',! 8*?%(*&>'()%! 9! .(*! >&=,>:*:>@(!/>8':)*!'(!,*!'(+'T*(?*!GL%D'8A!VWW"HB!3(!:%(%:>&>'()%!=%8!=*8)'!/',!=8%D'+%8*/%!+%P8'! :.S,'+! +%(! ,*+! :8''(:>*+! /'! +.+! '+)./>*()'+! =%/8<*! +'8! /'! -8*(! ;*,%8! =*8*!

Page 179: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "#X!

:%&=8'(/'8!*,-.(*+!/'!,*+!:%(/.:)*+!/'!,%+!'+)./>*()'+!9!*:).*8!'(!:%(+':.'(:>*B!!C:e%'(D',/! +'T*,*P*! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! ,*+! :8''(:>*+! '(! ,*! &%/',*:>@(! /'! ,*!:%-(>:>@(!>(:,.+%!*.(E.'!(%!+'!+'*!:%(+:>'()'!/'!,*+!:8''(:>*+A!+'T*,*!E.'!*E.',,%+!'+)./>*()'+! :%(! .(! P*R%! 8'(/>&>'()%! '(! &*)'&S)>:*+! )>'('(! ,*! :8''(:>*! E.'! ,*!;',%:>/*/! /',! *=8'(/>?*R'! '+! 8S=>/*! %! (%B! 1+! /':>8A! E.'! .(! =8%P,'&*! /'!&*)'&S)>:*+!+'!8'+.',;'!'(!,%+!"W!=8>&'8%+!&>(.)%+!%!'+!*,-%!8'+'8;*/%!=*8*!,%+!&.9! :*=*:'+B! C:e%&&'8! G"XXWH! +'T*,*! ,*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :8''(:>*+! 9! ',!*=8'(/>?*R'B! C'-_(! ,*! *.)%8*! :.*()%! &S+! :8''! ',! *,.&(%! E.'! ',! *=8'(/>?*R'! +'!=8%/.:'! 8S=>/%! ! %! (%! +'! =8%/.:'! '+! &S+! =8%P*P,'! E.'! +.+! :%(:,.+>%('+! +'*(!+>&=,'+B! $.*()%! &S+! :8''! ',! '+)./>*()'! '(! ,*! :'8)'?*! /',! :%(%:>&>'()%! &S+!=8%P*P,'!'+!E.'!,,'-.'!*!:%(:,.+>%('+!*P+%,.)*+B!$.*()%!&S+!:8''!',!'+)./>*()'!E.'!',!*=8'(/>?*R'!+'!=8%/.:'!8S=>/%!%!(%+!+'!=8%/.:'!+.!*:).*:>@(!'(!,*+!=8.'P*+!/'!8'(/>&>'()%! '+! )*&P>a(!&S+! =%P8'A! *+<! :%&%! ,*! :%&=8'(+>@(! /'! )'F)%+B! 1(! %)8%!'+)./>%!,,';*/%!*!:*P%!'(!"XXb!=%8!,*!&>+&*!*.)%8*!'(:%()8@!E.'!:.*()%!&S+!:8''!',! '+)./>*()'! E.'! ,*! e*P>,>/*/! =*8*! *=8'(/'8! &'R%8*! :%(! ',! )>'&=%A! &S+!=8%P*P>,>/*/! e*9! E.'! ;*,%8*! ,*! '/.:*:>@(! 9! '(! ,*! :%(+)*(:>*! '(! ',! '+)./>%! :%&%!-*8*()<*!/',!aF>)%!!*:*/a&>:%!GC:e%&&'8!9!I*,k'8A!"XXbHB!c%,e.8+)!GVWWbH!*(*,>?@!,*+!:8''(:>*+!'=>+)'&%,@->:*+!/'!,%+!'+)./>*()'+!/'&%+)8@!E.'! :.*()%!&S+! +%D>+)>:*/*+!'8*(! ,*+! :8''(:>*+!&'R%8'+!'8*(! ,%+! 8'+.,)*/%+!'(!',!8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%B! 3(! :*&P>%! '(! ,*! '+)8.:).8*! /',! :.88<:.,%! &'R%8*P*! ,*+!:8''(:>*+!e*:>*!(>;','+!&*+!+%D>+)>:*/%+B!Q.(E.'! ,%+! '+)./>%+! '(! '+)*! ,<('*! /'! >(;'+)>-*:>@(! +>-.'(! '(! :.8+%A! '+)%+!8'+.,)*/%+!>(/>:*(!,*!)'(/'(:>*!*!E.'!e*9!.(*!8',*:>@(!9!=%+>P,'!>(D,.'(:>*!/',!)>=%!/'!:8''(:>*+!E.'!)>'('(!,%+!'+)./>*()'+!9!+.!8'(/>&>'()%!*:*/a&>:%B!!

.,'!$%&$*5$(%&*'!)*!.,!*&'*b,&c,!_!)*.!,5+*&)(c,k*#!

4*! >(;'+)>-*:>@(!+%P8'! ,*+!:%(:'=:>%('+!/',!*=8'(/>?*R'!9!/'! ,*!'(+'T*(?*! >(/>:*!E.'! ,*! ='8+=':)>;*! '=>+)'&%,@->:*! 9! ',! D'(%&'(%-8SD>:*! +%(! />+)>()*+! ='8%! (%!>(:%&=*)>P,'+A! 9*! E.'! e*9! .(*! '+)8':e*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :8''(:>*+! +%P8'! ',!:%(%:>&>'()%! 9! ,*+! :%(:'=:>%('+! /',! *=8'(/>?*R'! 9! ,*! '(+'T*(?*B! 1(! ,*! ,>)'8*).8*!*=*8':'(! :%&%! ,<('*+! /'! >(;'+)>-*:>@(! +'=*8*/*+! *.(E.'! *,-.(%+! )8*P*R%+!'+)*P,'?:*(!*,-_(!)>=%!/'!:%('F>@(B!1(!'+)'!)8*P*R%!,*+!e'&%+!=8'+'()*/%!/'!D%8&*!+'=*8*/*B!4*+! >(;'+)>-*:>%('+!8'*,>?*/*+!+%P8'!:%(:'=:>%('+!+'!e*(! ,,';*/%!*!:*P%!/'+/'! ,*!='8+=':)>;*! /'! ,%+! =8%)*-%(>+)*+! G,*! :%88>'()'! D'(%&'(%-8SD>:*! /'! N*8)%(A!2*,,ÉQ,P*!9!J'*)9A!"XX[HB!1(!'+)*+!>(;'+)>-*:>%('+!+'!e*(!*(*,>?*/%!,*!;*8>'/*/!/'!+>-(>D>:*/%+!E.'!',!*=8'(/>?*R'!9!,*!'(+'T*(?*!)>'('(!=*8*!+.+!=8%)*-%(>+)*+!!9!,%+!&%/%+! />D'8'()'+! /'! :@&%! *=8'(/'(! 9! '(+'T*(A! .)>,>?*(/%! =*8*! ',,%! &a)%/%+!:.*,>)*)>;%+B! Q! :%()>(.*:>@(! +>()')>?*&%+! ,*+! :%(:'=:>%('+! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! /',!*=8'(/>?*R'! *! =*8)>8! /'! ,%+! *.)%8'+!E.'!&*9%8! *=%8)*:>@(!e*(! 8'*,>?*/%+!=*8*! ,*!:%(D>-.8*:>@(!/'!,*+!&>+&*+B!!!$%&$*5$(%&*'!)*!.,!*&'*b,&c,!

4*+! >(;'+)>-*:>%('+! ,,';*/*+! *! :*P%! +%P8'! ,*+! :%(:'=:>%('+! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',!*=8'(/>?*R'!e*(!='8&>)>/%! :8'*8!.(! :%8=.+!/'! :%(%:>&>'()%! +%P8'! ,*+!/>D'8'()'+!

Page 180: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "bW!

:%(:'=:>%('+! &*()'(>/*+! )*()%! =%8! ',! =8%D'+%8*/%! :%&%! =%8! ,%+! '+)./>*()'+!G2*,,ÑQ,P*A!"XXWY!`%FA!"Xg[Y!2.(k>(A!"XXWY!c8>-O',,!')!*,BA!"XX\Y!N*8)>(!*(/!J*,,*A!"XXWY! 2.(k>(! *(/! 78':>*(A! "XXVY! d%O! *(/! 6'&P'8A! "XX[A!N*8)>(! *(/! Z*&+/'(A!"XXVY!78%++'8!')!*,BA!"XX\Y!C*&.',%O>:?!*(/!J*>(A!"XXVHB!3(*!/'!,*+!:%(:,.+>%('+!&S+!8',';*()'+!'+!E.'!',!=8%D'+%8*/%!=.'/'!!'(D%:*8!+.!'(+'T*(?*!:'()8S(/%+'!'(!,*! &*)'8>*! %! '(! +<! &>+&%! :%(! ',! %PR')>;%! /'! )8*(+&>)>8! >(D%8&*:>@(! *! ,%+!'+)./>*()'+A! %! P>'(A! '(D%:*8,*! +%P8'! ',! '+)./>*()'! :%(! ',! %PR')>;%! /'! :*&P>*8! %!/'+*88%,,*8! ,*! :%&=8'(+>@(! E.'! ',! '+)./>*()'! )>'('! /',! ! &.(/%! E.'! ,'! 8%/'*!G78%++'8!')!*,!GVWW^HB!!!4*+! :8''(:>*+A! :%&%! 9*! e'&%+! +'T*,*/%! &S+! *88>P*A! =*8':'(! R.-*8! .(! =*=',!8',';*()'!'(!,*+!/':>+>%('+!E.'!,%+!=8%D'+%8'+!)%&*(!*:'8:*!/'!,*!8',';*(:>*!/'!,%+!:%(%:>&>'()%+! E.'! '(+'T*(! G7*R*8'+A! "XXVHB! 1+)'! *.)%8! e*! =%/>/%! '+)*P,':'8! ,*!8',*:>@(! E.'! 'F>+)'! '()8'! ,*+! :8''(:>*+! '=>+)'&%,@->:*+! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! 9! +.+!:%(:'=:>%('+!+%P8'!:%&%!/'P'8!+'8! ,*!'(+'T*(?*B!3(!=8%D'+%8!E.'!&*()>'('!.(*!'=>+)'&%,%-<*!+>&=,>+)*!:8''!E.'!',!:%(%:>&>'()%!'+!+>&=,'A!:,*8%!9!'+=':>D>:%!9!,*!e*P>,>/*/! =*8*! *=8'(/'8,%! '+! >((*)*! 9! '+)S! '+)*P,':>/%! =8';>*&'()'B! 7%8! ',!:%()8*8>%A! .(! =8%D'+%8! E.'! +%+)>'('! .(*! :8''(:>*! +%D>+)>:*/*! /',! :%(%:>&>'()%!*+.&>8S! E.'! a+)'! '+! :%&=,'R%A! >(:>'8)%! 9! )'()*)>;%! 9! =.'/'! +%,%! :%(+)8.>8+'! /'!D%8&*! -8*/.*,! =%8! ',! '+)./>*()'B! L%D'8! 9! 7>()8>:e! G"XXbH! 9! 78*O*)! G"XXVH! e*(!&%+)8*/%!.(!>()'8a+!=%8!:%&=8'(/'8!:@&%!,*+!:%(:'=:>%('+!!/',!=8%D'+%8!*D':)*(!*!+.+!=8S:)>:*+!/'()8%!/',!*.,*B!Z';>+*(/%!*,-.(%+!)8*P*R%+!=.P,>:*/%+!*!,%!,*8-%!/'!,*+!/%+!_,)>&*+!/a:*/*+!Gd%O!9!6'&P'8A!"XX[Y!78%++'8A!c8>-O',,!+.*)&A!"XX\Y!C*&.',%O>:?!9!J*>(A!"XXVY!c8>-O',,!')! *,! "XX\Y!N.88*9! 9!N*:/%(*,/A! "XXbY!2*,,ÉQ,P*A! "XXWY!2.(k>(A! "XXWY!2.(k>(! 9!78':>*(A!"XXVY!`%FA!"Xg[Y!d%O!9!6'&P'8A!"XX[Y!N*8)>(!9!Z*&+/'(A!"XXVY!78*O*)A!"XXVY! 78%++'8! +.* )&A! "XX\HA! %P+'8;*&%+! =8%=.'+)*+! )*F%(@&>:*+! ! +%P8'!:%(:'=:>%('+! E.'! e*(! =8%=.'+)%! :*)'-%8<*+! %8-*(>?*/*+! R'8S8E.>:*&'()'B!5(/'='(/>'()'&'()'!/',!(_&'8%!/'!:*)'-%8<*+!=8%=.'+)*+! ,*!%8>'()*:>@(!/'!)*,'+!:*)'-%8<*+!+'!:'()8*!%!P>'(!'(!',!=8%D'+%8!%!P>'(!'(!',!'+)./>*()'B!4*!&*9%8<*!/'!'+)%+!'+)./>%+!e*(!+>/%!,,';*/%+!*!:*P%!'(!=*<+'+!:%(!.(!'()%8(%!+%:>%':%(@&>:%!+>&>,*8! 9! '(! &*)'8>*+! &S+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ,*+! :>'(:>*+! E.'! :%(! +%:>*,'+! ! 9!e.&*(*+B!1(!:.*()%!*,!(_&'8%!/'!:*)'-%8<*+!,*+!=8%=.'+)*+!;*8<*(!/'+/'!,%+!*P%-*(!=%8!/%+!:*)'-%8<*+! Gd%O! 9!6'&P'8A! "XX[HA! e*+)*! ,%+! E.'! =8%=%('(! +>')'! GC*&.',%O>:?! 9!J*>(A!"XXVHB!Q.(E.'!,*!)'8&>(%,%-<*!=*8*!8'D'8>8+'!*!',,*+!'+!/>D'8'()'!+.!+'&S()>:*!'+! +>&>,*8B! 1+! /':>8A! ,*+! :*)'-%8<*+! =.'/'(! 8'D'8>8+'! *! ,*! )8*(+&>+>@(! /',!:%(%:>&>'()%!9!,*!>(D%8&*:>@(!%!*!,*!:%(+)8.::>@(!9!/'+*88%,,%!/',!'+)./>*()'B!!1(! ,%! E.'! 8'+=':)*! *! ,*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :*)'-%8<*+! e*9! :%>(:>/'(:>*! '(! +'T*,*8!E.'! />:e*! 8',*:>@(! '+! R'8S8E.>:*! *.(E.'B! 7*8*! .(%+! '+! 'F:,.+>;*! 9! =8%-8'+>;*!G2*,,ÉQ,P*A! "XX"Y! N*8)>(! 9! J*,,*A! "XX"H! 9! =*8*! %)8%+! :%&%! C*&.',%O>:?! ! ,*!R'8*8E.>?*:>@(!'+!>(:,.+>;*!'(!',!+'()>/%!/'!E.'!:*/*!:*)'-%8<*!>(:,.9'!,%+!*+=':)%+!,*+!:*)'-%8<*+!*()'8>%88'+B!4*+! :*)'-%8<*+! :%(! .(*! %8>'()*:>@(! :'()8*/*! '(! ',! =8%D'+%8! )>'('(! :%&%!:*8*:)'8<+)>:*!&S+!>&=%8)*()'!E.'!,*!'(+'T*(?*!'+!;>+)*!:%&%!.(*!)8*(+&>+>@(!/'!:%(%:>&>'()%+B!4%+!=8%D'+%8'+!'(!'+)*!%8>'()*:>@(!+'!:'()8*8<*(!'(!',!:%()'(>/%!/'!,*+! &*)'8>*+! 9! '(! ,%! E.'! '+)S(! '(+'T*(/%A! :@&%! %8-*(>?*8<*(A! '+)8.:).8*8<*! 9!=8'+'()*8<*(!,%+!:%()'(>/%+!/'!,%!E.'!'(+'T*(!=*8*!e*:'8!&S+!DS:>,!',!*=8'(/>?*R'!

Page 181: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b"!

/'! ,%+! '+)./>*()'+B! 1(! :*&P>%A! ,*+! :*)'-%8<*+! :%(! .(*! %8>'()*:>@(! :'()8*/*! '(! ',!'+)./>*()'! =,*()'*8<*(! ,*! '(+'T*(?*! :%&%! .(! *=%9%! *,! *,.&(%! =*8*! 8'*,>?*8!:*&P>%+! :%(:'=).*,'+B! 4%+! =8%D'+%8'+! +'! :%()8*8<*(! '(! ,%-8*8! E.'! ,%+! *,.&(%+!:%(+)8.9'8*(! +.! =8%=>%! :%(%:>&>'()%! 9! +.! :%&=8'(+>@(! 9! ,*! =8%&%:>@(! /'! +.!=8%=>*!:%(:'=:>@(!GC*&.',%O>:?!9!J*>(A!"XXVA!VWW"Y!78%++'8!+.*)&!"XX\Y!c8>-O',,!9!78%++'8!"XX#HB!1()8'! '+)*+! /%+! :%(:'=:>%('+! 'F)8'&*! +'! e*,,*8<*! .(*! :*)'-%8<*! >()'8&'/>*A! *,-%!&'(%+! /'D>(>/*! ='8%! E.'! )8*)*8<*! /'! =8%&%;'8! ',! *=8'(/>?*R'! GN*8)>(! 9! J*,,*A!"XX"H! %! D*:>,>)*8<*! ,*! :%&=8'(+>@(! GC*&.',%O>:?! 9! J*>(A! "XXVH! %! *9./*8<*! *! ,%+!'+)./>*()'+!*!/'+*88%,,*8!(.';%+!:%(:'=)%+!G78%++'8!+.*)&A!"XX\HB!1(!:.*,E.>'8!:*+%!=*8':'!E.'!*:'=)*/*!%!(%!'+)*!:*)'-%8<*!>()'8&'/>*!,*!%8>'()*:>@(!=.'/'!'+)*8!'(!',!=8%D'+%8!%!'(!',!*,.&(%B!3(%! /'! ,%+! *8)<:.,%+! E.'! =%/'&%+! :%(+>/'8*8! +'&>(*,'+! '(! '+)*! ,<('*! /'!>(;'+)>-*:>@(! '+! ',! )8*P*R%! =.P,>:*/%! =%8! 6'&P'8! '(! "XXbB! 1+)'! *.)%8! e*:'! .(!*(S,>+>+!/'! ,*!&*9%8!=*8)'!/'! ,%+! )8*P*R%+! G"[!'(! )%)*,H! ,,';*/%+!*!:*P%!e*+)*!'+*!D':e*! +%P8'! :%(:'=:>%('+! /'! ,*! '(+'T*(?*B! 1(! ,*! +<()'+>+! /'! +.+! *(S,>+>+!6'&P'8!=8%=%('!:>(:%!:*)'-%8<*+0!2%+! :'()8*/*+! '(! ',! =8%D'+%8! :%&%! +%(! ,*! 5&=*8)>:>@(! /'! ,*! >(D%8&*:>@(! 9!)8*(+&>+>@(! /'! ,%+! :%(%:>&>'()%+! /'! D%8&*! '+)8.:).8*/*B! M)8*! /'(%&>(*/*!5()'8&'/>*! :%&%!'+! ,*! ! >()'8*::>@(!=8%D'+%8i'+)./>*()'! G*==8'()>:'+e>=HB! o! %)8*+!/%+!:'()8*/*+!'(!',!'+)./>*()'!:%&%!+%(!,*!D*:>,>)*:>@(!/'!,*!:%&=8'(+>@(!9!:*&P>%!:%(:'=).*,!9!/'+*88%,,%!>()',':).*,B!1+E.'&S)>:*&'()'!+'8<*!G6'&P'8A!"XXbH0!!

M8>'()*:>@(!:'()8*/*!'(!',!=8%D'+%8!

5()'8&'/>*! M8>'()*:>@(!:'()8*/*!'(!',!'+)./>*()'!

5&=*8)>:>@(! /'!,*!>(D%8&*:>@(!

c8*(+&>+>@(!/'! ,%+!:%(%:>&>'()%+!/'! D%8&*!'+)8.:).8*/*B!

5()'8*::>@(!=8%D'+%8i'+)./>*()'!G*==8'()>:'+e>=H!

`*:>,>)*:>@(!/'!,*!:%&=8'(+>@(!

$*&P>%!:%(:'=).*,! 9!/'+*88%,,%!>()',':).*,B!!

!C*&.',%O>:?!9!J*>(!'(!+.!)8*P*R%!/'!"XXV!=8%=%(<*(!:>(:%!:%(:'=:>%('+!*!,*+!E.'!*T*/>'8%(!/%+!(.';*+!:*)'-%8<*!'(!+.!)8*P*R%!=.P,>:*/%!'(!',!VWW"B!Z'+.,)*/%+!/'!;*8>*+!!>(;'+)>-*:>%('+!>(/>:*(!E.'!)*,'+!:%(:'=:>%('+!+'!e*:'(!'F=,>:>)*+!*!)8*;a+!/'!,%+!+>-(>D>:*/%+!E.'!+'!%)%8-*(!*!E.a!+'!'()>'(/'!=%8!*=8'(/'8B!Q+<!C*&.',%O>:?!9!J8*>(! G"XXVA! VWW"H! >/'()>D>:*(! +>')'! :%(:'=:>%('+! /'! '(+'T*(?*B! 4*! '(+'T*(?*!'+0! 5&=*8)>8! >(D%8&*:>@(A! c8*(+&>+>@(! /',! :%(%:>&>'()%A! `*:>,>)*8! ',! *=8'(/>?*R'A!$*&P>*8! ,*+! :%(:'=:>%('+! /'! ,%+! '+)./>*()'+A! Q=%9*8! ',! *=8'(/>?*R'! /'! ,%+!'+)./>*()'+A!U'-%:>*8!,%+!+>-(>D>:*/%+!9!78%&%;'8!,*!:8'*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%B!4*+!)8'+!=8>&'8*+!)>'('(!.(!:*8S:)'8!:.*()>)*)>;%A!',!8'+)%!:.*,>)*)>;%B!1(!,*!:%(:'=:>@(!:.*()>)*)>;*! ',! =8%D'+%8! '+! ',! :'()8%! /',! *=8'(/>?*R'! =%8E.'! '+! ',! E.'! /':>/'!:.S(/%!9!:@&%!',!*=8'(/>?*R'!)>'('!,.-*8B!1(!:*&P>%A! ,*!:%(:'=:>@(!:.*,>)*)>;*!'+!:%(:'=).*,>?*/*!:%&%!.(!:*&P>%!'(!,%+!'+)./>*()'+!'(!+.!D%8&*!/'!='8:>P>8!9!.+*8!',! :%(%:>&>'()%B! 1,! =8%D'+%8! '+! .(! D*:>,>)*/%8! /',! *=8'(/>?*R'A! E.'! *9./*/! *!>()'8=8')*8! ',!&.(/%!E.'! 8%/'*! *,! '+)./>*()'B!2*,,ÉQ,P*A! "XX"!e*:'! )*&P>a(!.(*!=8%=.'+)*!/'!+>')'!:%(:'=:>%('+A! ,*+! )8'+!=8>&'8*+!:'()8*/*+!'(!',!=8%D'+%8!9! ,*+!

Page 182: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "bV!

:.*)8%!8'+)*()'+!:'()8*/*+!'(!',!'+)./>*()'+B!4*!=8%=.'+)*!/'!`%FA!"Xg[!'+!+>&>,*8!*! ,*! /'! 6'&P'8! 9! d%O! G"XX\H! 9! d*%! G"XXgH! E.>'(! )*&P>a(! =8%=.+%! :>(:%!:%(:'=:>%('+B!1(!+<()'+>+A!,*+!*=%8)*:>%('+!=*8':'(!>(/>:*8!E.'!e*9!/%+!:,*8*+!%8>'()*:>%('+!:%(!+.P:*)'-%8<*+B! 4*! =8>&'8*! '+! .(*! %8>'()*:>@(! :'()8*/*! '(! ',! =8%D'+%8! :%(! .(!'(D%E.'!'(!,*!:%&.(>:*:>@(!/'!,%+!:%(%:>&>'()%+!9!,%+!:%()'(>/%+!/'!,*+!&*)'8>*+B!4*! +'-.(/*! %8>'()*:>@(! '+)S! :'()8*/*! '(! ',! '+)./>*()'! 9A! =%8! )*()%A! '(! ',!*=8'(/>?*R'Y! '+)S! :'()8*/*! '(! ',! :%(%:>&>'()%! 9! (%! '(! ',! =8%D'+%8B! $*/*! .(*! /'!'+)*+!/%+!%8>'()*:>%('+!+'!+.P/>;>/'!'(!/%+!:*)'-%8<*+!:%(!.(*!E.>()*!:%(:'=:>@(!>()'8&'/>*! E.'! e*:'! /'! =.'()'! '()8'! *&P*+! %8>'()*:>%('+B! 4*+! :*)'-%8<*+! e*(!E.'/*/%!/'D>'(/*+!=%8!6'&P'8!G"XXbH!/',!&%/%!+>-.>'()'0!I0*N63)5.#$#:2*,+*&)*#29%56)$#:20*

1+!,*!:%(:'=:>@(!&S+!=.8*!/'!,*!;>+>@(!:'()8*/*!'(!',!=8%D'+%8B!1,!=8%=@+>)%!'+!,*!=8'+'()*:>@(!/'!:%()'(>/%+!=%8!=*8)'!/',!=8%D'+%8B!1,!'+)./>*()'!'+!='8:>P>/%!:%&%!.(! 8':'=)%8!=*+>;%!/'! ,%+! :%()'(>/%+!/'! ,*!&*)'8>*B!c8*+,*/*8! ,*! >(D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8!*,!'+)./>*()'B!4*!'(+'T*(?*!+>-(>D>:*!>&=*8)>8!>(D%8&*:>@(!E.'!+'!'+='8*!E.'! ',! '+)./>*()'! %P)'(-*! =%8! ',! +%,%! e':e%! /'! '+)*8!&*)8>:.,*/%! '(! ',! :.8+%! 9!*+>+)>8!*!:,*+'!GC*&.',%O>:?!9!J*>(A!"XXVHB!1+)*!:%(:'=:>@(!/'+:8>P'!,*!'(+'T*(?*!'(! P*+'! *! ,*! ,'::>@(! &*->+)8*,! 9! ,*+! (%)*+! E.'! ,%+! =8%D'+%8'+! +'! =8'=*8*(! =*8*!>&=*8)>8! ,*! :,*+'B! c8>-O',,! +.* )&! G"XX\H! /'+:8>P'! '+)*! :%(:'=:>@(! /',! &%/%!+>-.>'()'0! f,%+! =8%D'+%8'+! 'F=,>:*(! /'! )*,! D%8&*! E.'! ,%+! *,.&(%+! (%! )'(-*(! E.'!/':>/>8!:.S(/%!)%&*8!(%)*+B!4'+!/>:)*!,%!E.'!'+!>&=%8)*()'B!4'+!e*:'!,%+!'+E.'&*+!9!,'+!/*!,%+!*=.()'+!=*8*!E.'!',,%+!)'(-*!,%!>&=%8)*()'hB!1+!.(!>()'()%!/'!,,'(*8!*!,%+!'+)./>*()'+!/'!>(D%8&*:>@(B!4%+!=8%D'+%8'+!:8''(!E.'!,%+!*,.&(%+!(%!)>'('!>()'8a+!(>!-*(*+!/'!>&=,>:*8+'!'(!,%!E.'!'+)S!'F=,>:*(/%!Gd%O!9!6'&P'8A!"XXWHB!1,! D%:%! /'! >()'8a+! /'! '+)*! :%(:'=:>@(! '+)S! '(! ',! =8%D'+%8! 9! ',! :%()'(>/%! /'! ,*!&*)'8>*! E.'! '(+'T*A! /'! *e<! E.'! +'! :%(+>/'8'! ,*! >&=%8)*(:>*! /'! E.'! ',! =8%D'+%8!)'(-*! .(*! >(D%8&*:>@(! 9! :%(%:>&>'()%+! *:*/a&>:%+! >&=%8)*()'+! 9! ;S,>/%+B! 4%!>&=%8)*()'! '+! ,%! E.'! +'=*! 9! :.S()%! +'=*! ='8%! (%! :@&%! ,%! '(+'T*B! C*P'8!&.:e%!,,';*!>&=,<:>)%!+*P'8,%!'(+'T*8!G6'&P'8!9!d%OA!"XX\H!`%F!.)>,>?*! ,*!&')SD%8*!+>-.>'()'0! f,*!'(+'T*(?*!'+!:%&%! ,*!+>'&P8*!*!P%,'%!/'! ,*!+'&>,,*!+>(!)'('8!'(!:.'()*!/%(/'!/'P'!:*'8!:*/*!.(*!/'!',,*+B!1,!=8%D'+%8!,%!E.'!/'P'!e*:'8!'+!+'&P8*8!+>(!='(+*8!*!/%(/'!;*!*!=*8*8!,%!E.'!'(+'T*hB!1,!'+)./>*()'!'+!.(!;*+%!E.'!8':%-'!)%/%!,%!+'!,'!':e*B!N*8)>(!9!Z*&+/'(!G"XXVH!+'T*,*(!E.'!'+!)*()%! :%&%! /':>8! E.'! '(+'T*8! '+! =%('8! ,*! >(D%8&*:>@(! '(! ,*! :*P'?*! /'! ,%+!'+)./>*()'+B!G0*L5)2"6#.#5*+&*$%2%$#6#+2.%*+".5-$.-5),%*

4*! +'-.(/*! :%(:'=:>@(! :%(+>/'8*! ,*! )8*(+&>+>@(! /',! :%(%:>&>'()%! :%&%! .(!%PR')>;%! =8>%8>)*8>%! '(! ,*! '(+'T*(?*B! c*,! ;'?! ,%! e*:'! ,*! *()'8>%8! :%(:'=:>@(B!1(+'T*8!+.=%('!E.'!',!:%(%:>&>'()%!)8*(+D'8>/%!'+)S!'+)8.:).8*/%!9!%8-*(>?*/%!/'!*:.'8/%!:%(!,%+!:%(%:>&>'()%+!E.'!',!'+)./>*()'!9*!=%+''!:%(!',!D>(!/'!E.'!)'(-*!&S+!:*,>/*/!*,!*T*/>8,%+!*!,%!E.'!9*!+*P'B!N*8)>(!9!Z*&+/'(!G"XXVH!+'T*,*P*(!E.'!'(! '+)*! :%(:'=:>@(! ',! =8%D'+%8!=.'/'!='8:>P>8! ,*! '(+'T*(?*! :%&%!.(!=8%:'+%!/'!',*P%8*:>@(! /'! .(! :.*/8%B! 1,! *,.&(%! +%,%! )>'('! E.'! ;'8! ',! :.*/8%! /'! D%8&*!*()>:>=*/*!=*8*!E.'!=.'/*!+*P'8!e*:>*!/@(/'!;*B!1,!=8%D'+%8!=8'+'()*! ,*!&*)'8>*!

Page 183: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b[!

='8D':)*&'()'!'+)8.:).8*/*!=*8*! D*:>,>)*8!*,! *,.&(%!',!=8%:'+%!/'!*+>&>,*:>@(!/'!,%+! :%()'(>/%+B! 1,! *,.&(%! +'! ;'! :%&%! .(! 8':'=)%8! =*+>;%! /'! ,%! E.'! 8':>P'B! 4*!'(+'T*(?*! +'! :%(;>'8)'! '(! .(*! )8*(+&>+>@(! /'! :%(:'=)%+! 9! e*P>,>/*/'+! E.'! ,%+!'+)./>*()'+!/'P'(!*/E.>8>8!GC*&.',%O>:?!9!J*>(A!"XXVHB!1,! *)8>P.)%! &S+! >&=%8)*()'! /',! =8%D'+%8! '+! +.! /%&>(>%! /'! ,%+! :%()'(>/%+! =*8*!-*(*8! :*,>/*/! '(! ,*! =8'+'()*:>@(B! `%F! G"Xg[H! ,%! ;'! :%&%! .(*! )8*(+D'8'(:>*!:%(+:>'()'B! 1,! =8%D'+%8! =*+*! &.:e%! )>'&=%! =8'=*8*(/%! ',! &*)'8>*,! /'! :,*+'! 9!*+'-.8S(/%+'!/'!E.'!'+)S!=.'+)%!*,!/<*B!C'!=8'%:.=*!=%8!&'R%8*8!+.+!:%&=')'(:>*+!=*8*!,*!=8'+'()*:>@(!/'!/>:e%+!&*)'8>*,'+!9!+'!*+'-.8*!/'!E.'!:%(!',,%+!)8*+,*/*!,*!'+'(:>*! /'! ,*! &*)'8>*! *! ,*! :*P'?*! /'! ,%+! '+)./>*()'+B! QE.<! >&=%8)*! /'+)*:*8! ,*!=8'+'()*:>@(!/'! ,%+!&*)'8>*,'+!9!e*:'8,%!/'! ,*!&*('8*!&S+!:%&=8'(+>P,'!=*8*!',!'+)./>*()'B! `%F! G"Xg[H!.)>,>?*! ,*! *(*,%-<*! /'! ,*! *,>&'()*:>@(! >(D*()>,! '(! ,*! E.'! ,*!&*/8'!+'!=8'%:.=*!/'!E.'!'(!',!*,>&'()%!+'!'(:.'()8'(!)%/%+!,%+!(.)8>'()'+!E.'!',!P'Pa!(':'+>)*B!!l0*N2.+5)$$#:2*35%9+"%5J)&-62%*

4*! :%(:'=:>@(! E.'! e*:'! /'! =.'()'! '()8'! ,*+! :%(:'=:>%('+! :.*()>)*)>;*+! 9! ,*+!:.*,>)*)>;*+!G,*+!/%+!+>-.>'()'+H!+'!:*8*:)'8>?*!=%8!,*!8',';*(:>*!E.'!+'!%)%8-*!*!,*!>()'8*::>%(*! =8%D'+%8i*,.&(%B! 6'&P'8! 9! d%O! G"XX\H! /'+:8>P'(! '+)*! :%(:'=:>@(!:%&%! +>-.'0! f9%! e*P,%! G8'D>8>a(/%+'! *,! =8%D'+%8H! 9! ',,%+! G,%+! *,.&(%+H! '+:.:e*(B!4.'-%!)8*)%!/'!E.'!e*P,'(!='8%!+>(!D%8?*8!/'&*+>*/%!+.+!>()'8;'(:>%('+!=%8E.'!'(!8'*,>/*/!9%!+%9!+.!-.<*hB!c8>-O',,! +.* )&! G"XX#0gWH! /'+:8>P'(! '+)*! :%(:'=:>@(! /',! &%/%! +>-.>'()'0! h9%! G',!=8%D'+%8H!(%!E.>'8%!E.'!&>+!*,.&(%+!,%!)%&'(!)%/%!*,!=>'!/'!,*!,')8*B!N'!-.+)*!E.'!=>'(+'(!9!E.'!>()'8=8')'(!*()'+!/'!E.'!9%!e*P,'B!C>!e*-%!.(*!/'&%+)8*:>@(A!(%!,'+!/>-%! ',! 8'+.,)*/%! +>(%! E.'! ,'+! =8'-.()%! E.a! :8''(! '+! =8';>%! *! ,%+! =8>(:>=>%+!'F=.'+)%+hB!1+)*!:%(:'=:>@(!+'!8',*:>%(*!:%(!,*!)8*(+&>+>@(!=.'+)%!E.'!',!=8%D'+%8!e*:'! E.'! ',! *,.&(%! >()'8;'(-*! ='8%! =8';>*! =8'+'()*:>@(! /'! ,*+! ';>/'(:>*+A!=8>(:>=>%+! 9! :%()'(>/%+! /'D>(>/%+! =%8! ',! =8%D'+%8B! 1+)*! :%(:'=:>@(! 8':%(%:'! ,*!>&=%8)*(:>*! /',! *,.&(%! ='8%! /'+/'! ,*! ='8:'=:>@(! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! %! /'+/'! ,*!&%/.,*:>@(! E.'! e*:'! ',! =8%D'+%8! /',! *,.&(%B! 78*O*)! G"XXVH! ='8:>P'! '+)*!:%(:'=:>@(! :%&%! ,*! D.+>@(! '()8'! ',! =8%D'+%8! 9! ',! :%()'(>/%! /'! ,*! &*)'8>*B! 1,!=8%D'+%8! 8'=8'+'()*! ',! :%(%:>&>'()%! 9! ',! :%()'(>/%! E.'! ',! *,.&(%! )>'('! E.'!*=8'(/'8B!1(!'+)*!:%(:'=:>@(!+'!e*:'!e>(:*=>a!'(! ,*+!*:)>;>/*/'+!/',!*=8'(/>?*R'!)*,'+! :%&%! ,%+! 'F='8>&'()%+A! ,*! +%,.:>@(!/'!=8%P,'&*+B!2*,,ÉQ,P*! G"XX"H! ,,*&*! *!'+)*!:%(:'=:>@(!f/'+*88%,,%!/'!:*=*:>/*/'+!=*8*!+'8!.(!'F='8)%hB!H0*O)$#&#.),%5*,+*&)*$%635+2"#:2*

2'()8%!/'!'+)*!%8>'()*:>@(!:.*,>)*)>;*!e*9!/%+!%!)8'+!:%(:'=:>%('+!/'='(/>'(/%!/'!*.)%8'+B!1(!:.*,E.>'8!:*+%!)%/%+!)>'('(!:%&%!','&'()%!:%&_(!E.'!)8*)*(!/'!;'8!,*!'(+'T*(?*!:%&%!D*:>,>)*:>@(!/',!/'+*88%,,%!/'!,*!:%&=8'(+>@(!%!/',!:%(%:>&>'()%B!C'! .)>,>?*! ,*! ')>E.')*! D*:>,>)*/%8! /',! *=8'(/>?*R'B! 1+)*! :%(:'=:>@(! )>'('(! :%&%!=8%)*-%(>+)*!',!*=8'(/>?*R't',!'+)./>*()'B!1,!=8%)*-%(>+&%!+'!)8*+,*/*!/',!=8%D'+%8!*,!'+)./>*()'B!1,!=*=',!/',!=8%D'+%8!'+!*9./*8!*,!'+)./>*()'!*!*=8'(/'8B!1,!a(D*+>+!+'!=%('!'(!,%+!8'+.,)*/%+!/',!*=8'(/>?*R'!9!(%!'(!,*!/'D>(>:>@(!/'!:%()'(>/%+B!!1,! =*=',! /',! =8%D'+%8! '+! 8':%(%:>/%! ='8%! :%&%!.(! D*:>,>)*/%8! /',! *=8'(/>?*R'B! 1,!=8%D'+%8! /'P'! :8'*8! .(! *&P>'()'! /'! *=8'(/>?*R'A! -.>*8! *! ,%+! '+)./>*()'+! '(! +.+!=8%:'+%+! /',! *=8'(/>?*R'B! $*/*! '+)./>*()'! '+! 8':%(%:>/%! :%&%! .(! *=8'(/>?!

Page 184: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b\!

>(/>;>/.*,!9!(%!:%&%!.(*!*./>'(:>*B!1,!=8%D'+%8!=.'/'!8':%(%:'8!%!='8:>P>8!E.'!',!'+)./>*()'!(%!>()'8=8')*!+>'&=8'!,%!E.'!'+)S!/>:>'(/%!'(!',!&%/%!E.'!a,!'+='8*B!C'!>()'8'+*!=%8!,*!='8:'=:>@(!/'!,%+!'+)./>*()'+!+%P8'!,%!E.'!=*+*!'(!',!*.,*!GN*8)>(!9!J*,,*A! "XX"HB! 1,! 8'+.,)*/%! /',! =8%:'+%! /'! '(+'T*(?*! '+! ,*! :%&=8'(+>@(! E.'! ',!*,.&(%!&.'+)8*!*,!*=,>:*8!,%+!:%(%:>&>'()%+!E.'!*=8'(/'!'(!+>).*:>%('+!8'*,'+!9!,'!/*!+'()>/%!*!,%!E.'!*=8'(/'!GC*&.',%O>:?!9!J*>(A!"XXVH!K0*A+")55%&&%*#2.+&+$.-)&*4*$)6M#%*$%2$+3.-)&*

1+)*!:%(:'=:>@(!=8'+'()*!,*!'(+'T*(?*!:%(!',!%PR')>;%!/'+*88%,,*8!,*+!:%(/>:>%('+!=*8*!E.'!',! '+)./>*()'!=.'/*! ,%-8*8! +'8!&S+!*.)@(%&%!'! >(/'='(/>'()'!9!=.'/*!/'+*88%,,*8+'!!*!)8*;a+!/'!,*!*8-.&'()*:>@(!*:'8:*!/'!,*+!:%+*+A!,*!*=,>:*:>@(!/'!,*+!>/'*+!9!:%(D8%()'!,%!E.'!+.:'/'!*!+.!*,8'/'/%8!:%(!,%!E.'!=>'(+*B!2'!,%!E.'!+'!)8*)*!'(! '+)*! :%(:'=:>@(! '+! :%(D8%()*8! *,! '+)./>*()'! :%(! ,*+! >/'*+! =8':%(:'P>/*+! E.'!)*(-*! /'! ,*+! :%+*+! 9! :%(! ,%! E.'! ',! =8%D'+%8! />:'B! 1+)*! :*)'-%8<*! '+)*8<*! '(!:%(+%(*(:>*!:%(!,*!=8%D'+>%(*,>?*:>@(!/',!'+)./>*()'B!4*!D.(:>@(!/',!=8%D'+%8!+'8<*!,*!/'!=8'+'()*8! ,*! >&*-'(!/'! ,*!=8%D'+>%(*,>?*:>@(!*!=*8)>8!/'!P.'(*+!=8S:)>:*+!9!'R'&=,%+!9!&%/',%+B!1+!/':>8A!:8'*8!'+=*:>%+!/'!=8%D'+>%(*,>?*:>@(!:%(!',!D>(!/'!E.'!,%+! '+)./>*()'+! =>'(+'(! 9! *:)_'(! :%&%! =8%D'+>%(*,'+B! 1(! '+)*! :*)'-%8<*! ,%+!=8%D'+%8'+!=*8':'(!&*()'('8!,*!>/'*!/'!E.'!,*!8',*:>@(!:%(!+.+!'+)./>*()'+!/'P'8!+'8!=%+>)>;*!=*8*!D*:>,>)*8!,*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!+.+!:%(%:>&>'()%+!9!,%+!=8%:'+%+!/'!*=8'(/>?*R'!'(!',!(.';%!:%()'F)%!/',!*=8'(/>?*R'!=*8*!)%/*!,*!;>/*!9!',!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!:%()>(.%B!1+)*!:%(:'=:>@(!'+)*8<*!'(!,*!,<('*!/',!'&=%/'8*&>'()%!E.'!',!*=8'(/>?*R'!=.'/'!%)%8-*8!*,!'+)./>*()'B!!$%&$*5$(%&*'!)*.!,5+*&)(c,k*!

C%P8'!'+)*!,<('*!/'!)8*P*R%!,*!,>)'8*).8*!'+!&.:e%!&S+!*&=,>*!9!',!)>'&=%!/'/>:*/%!*! +.! >(;'+)>-*:>@(! /*)*! /'! ,%+! *T%+! bWB! 4*! ='8+=':)>;*! '=>+)'&%,@->:*! P*+*! ,*!>(;'+)>-*:>@(!.)>,>?*(/%!.(*! !&')%/%,%-<*!/'!=8>&'8!%8/'(A! '+!/':>8A! ,*! 8'*,>?*/*!/'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! /'! ,%+! >(;'+)>-*/%8'+! GN*8)%(! ')! *,A! "XX[HB! 4*! :%88>'()'!:%-(>)>;>+)*!/'+:8>P'!',!*=8'(/>?*R'!:%&%!.(!=8%:'+%!/'!*/E.>+>:>@(B!4*!:%88>'()'!:%(+)8.:)>;>+)*! /*! .(! =*+%! &S+! 9! :%(:>P'! ',! :%(%:>&>'()%! :%&%! *,-%! E.'! +'!:%(+)8.9'! 9! (%! :%&%! *,-%! E.'! +'! /'+:.P8'B! 1+)*! ='8+=':)>;*! *,! '+)./>*8! ',!*=8'(/>?*R'! e*! *=%8)*/%! 8'+.,)*/%+! &.9! >&=%8)*()'+! E.'! e*(! ='8&>)>/%! ',!/'+*88%,,%!/'!)'%8<*+!E.'!e*:'(!&S+!:%&=8'(+>;%!:@&%!+'!=8%/.:'!',!*=8'(/>?*R'B!L%D'8! 9! 7>()8>:e! G"XXbH! +'T*,*(! E.'! 'F>+)'! .(*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :8''(:>*+!'=>+)'&%,@->:*+!*:'8:*!/',!:%(%:>&>'()%!9!,*+!:%(:'=:>%('+!/'!*=8'(/>?*R'B!4%+!8'+.,)*/%+!/'!,*+!>(;'+)>-*:>%('+!=*8':'(!>(/>:*8!E.'!,%+!'+)./>*()'+!)*&P>a(!/'+=,>'-*(!(>;','+!/'!/'+*88%,,%!/>D'8'()'+!'(!+.!D%8&*!/'!='8:>P>8!',!*=8'(/>?*R'!*!,%! ,*8-%! /'! ,%+! (>;','+! '/.:*)>;%+! =%8! ,%+! E.'! ;*(! )8*(+>)*(/%B! 4*! '/.:*:>@(!+.='8>%8!(%!'+!&'(%+!9A!=%8!)*()%A!,%+!=8%D'+%8'+!'(!+.!D%8&*!/>D'8'()'!/'!*:).*8!>(D,.9'(! '(! ',! /'+*88%,,%! '=>+)'&%,@->:%! E.'! ,%+! '+)./>*()'+! =.'/'(! >8!&*(>D'+)*(/%! '(! />+)>()*+! +>).*:>%('+! /'! *=8'(/>?*R'! GC:e%&&'8A! "XXbA! "XXgY!7'889A!"Xg"HB!3(%! /'! ,%+! )8*P*R%+! =>%('8%+! '(! ,*+! >(;'+)>-*:>%('+! +%P8'! '=>+)'&%,%-<*+! /'! ,%+!'+)./>*()'+!e*!+>/%!',!/'!7'889!9!+.+!:%,*P%8*/%8'+!G"XbWA!"Xg"H!'(!,*!3(>;'8+>/*/!/'! L*8;*8/B! C'-_(! 7'889! ',! '+)./>*()'! )8*(+>)*! /'+/'! .(*! :8''(:>*! +%P8'! ',!:%(%:>&>'()%!+>&=,'!*!%)8*!&S+!:%&=,'R*B!$8''A!*/'&S+A!E.'!,%+!'+)./>*()'+!'(!,*!

Page 185: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b^!

.(>;'8+>/*/! =*+*! /'! D%8&*! -8*/.*,! /'! .(*! :8''(:>*! /.*,>+)*! '(! ,*! E.'! ',!:%(%:>&>'()%!'+!:%(:8')%!9!+.&>(>+)8*/%!=%8!',!=8%D'+%8A!*!%)8*!8',*)>;*!'(!,*!E.'!',!'+)./>*()'! )>'('!E.'!='(+*8!'! >()'8=8')*8! ,%+!+>-(>D>:*/%+B!M)8%+!*.)%8'+!=%8!',!:%()8*8>%!e*(!'(:%()8*/%!*,-.(*+!/>D>:.,)*/'+!*! ,*!e%8*!/'!;>(:.,*8! ,*+!:8''(:>*+A!,*+! '=>+)'&%,%-<*+! 9! ,*! *:).*:>@(! *:*/a&>:*! *,! .)>,>?*8! ',! '+E.'&*! /'! 7'889!GN*8)%(! 9! C*,R%! "Xg\Y! Z*&+/'(! G"XXVH! *,! e*P,*8! /'! ,*+! :%(:'=:>%('+! +'T*,*(! ,*!%8>'()*:>@(! 8'=8%/.:)%8*! 9! ,*! %8>'()*:>@(! *,! :*&P>%B! 4*! =8>&'8*! +'! P*+*! '(! ,*!&'&%8>*!9!,*!+'-.(/*!'(!,*!:%(+)8.::>@(!9!',!+>-(>D>:*/%B!C;'(++%(!G"Xg\H!,%!;'!'(!)a8&>(%+!/'! :@&%! +'! %8-*(>?*! ,*! >(D%8&*:>@(0! />+:8')*! 9! +'-&'()*/*! %! :%&%!.(!)%/%A! *)%&<+)>:*! .! e%,<+)>:*B! 2O':k! 9! 4'--'))! G"XggH! +'T*,*P*(! )*&P>a(! E.'! ,*+!:8'/'(:>*+!'=>+)'&%,@->:*+!>(D,.9'(!'(!,*!*:).*:>@(!*:*/a&>:*B!! 1(! +<()'+>+A!,%+! '+)./>%+! >(/>:*(! E.'! e*9! .(*! '+)8':e*! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! :8''(:>*+!'=>+)'&%,@->:*+!+%P8'!',!:%(%:>&>'()%!9!,*+!:%(:'=:>%('+!E.'!+'!/'+*88%,,*(!'(!',!*=8'(/>?*R'B!C>!,%+!*,.&(%+!;'(!',!:%(%:>&>'()%!:%&%!*,-%!'+)S)>:%A!'()%(:'+!',,%+!='8:>P>8S(! ',! *=8'(/>?*R'! :%&%! .(! =8%:'+%! /'! *:.&.,*:>@(! /'! >(D%8&*:>@(B! 1(!:*&P>%! ,%+! E.'! ,%! :%(:>P'(! :%&%!*,-%! D,'F>P,'A! '()%(:'+!='8:>P>8S! ',! *=8'(/>?*R'!:%&%!*,-%!+>-(>D>:*)>;%!9!=%8!/'+:.P8>8B!!CÜ,Rá! G"XbXH! D.'! .(%! /'! ,%+! =>%('8%+! '(! /'D>(>8! ,*+! :%(:'=:>%('+! /'D>(>'(/%! ^!:*)'-%8<*+!*!,*+!E.'!N*8)%(!9!:%,*P%8*/%8'+!G"XX[H!*T*/>'8%(!.(*!+'F)*B!!1,!*=8'(/>?*R'!'+!*/E.>+>:>@(!:.*()>)*)>;*!/'!:%(%:>&>'()%+!1,!*=8'(/>?*R'!'+!&'&%8>?*:>@(!1,!*=8'(/>?*R'!'+!*/E.>+>:>@(!/'!e':e%+!9!=8%:'/>&>'()%+!=*8*!.)>,>?*8!:.*(/%!+'!(':'+>)*(!1,!*=8'(/>?*R'!+>8;'!=*8*!:%&=8'(/'8!%!'F)8*'8!+>-(>D>:*/%+!1,!*=8'(/>?*R'!'+!.(!=8%:'+%!/'!>()'8=8')*:>@(!9!:*=)*:>@(!/'!,*!8'*,>/*/!!1,!*=8'(/>?*R'!+>8;'!=*8*!:*&P>*8!*!,*!='8+%(*!!4*+! )8'+! =8>&'8*+! )>'('(! )*&P>a(! .(! :*8S:)'8! :.*()>)*)>;%! 9! ',! 8'+)%! :.*,>)*)>;%!GI*)k>(+A! VWW"HB! 4*! &%/.,*:>@(! /'! '+)*+! :%(:'=:>%('+! ;*! *! /'='(/'8!D.(/*&'()*,&'()'! /',! :%()'F)%! /%(/'! )'(-*! ,.-*8! ',! *=8'(/>?*R'B! 4*+!:%(:'=:>%('+!/',!*=8'(/>?*R'!+>()a)>:*&'()'!E.'/*(!/'D>(>/*+!/',!&%/%!+>-.>'()'0!)0*U,`-#"#$#:2*,+*$%2%$#6#+2.%"*

1+)*! :%(:'=:>@(! +'! :'()8*! '(! ,*! 8':'=:>@(! /'! :%(%:>&>'()%+! =%8! =*8)'! /'! ,%+!'+)./>*()'+! 9! E.'! ',! ! =8%D'+%8! +'*! .(! 'F='8)%! '(! +.!&*)'8>*! =*8*! 8'*,>?*8! />:e%!)8*+;*+'B!C'!8'D>'8'!*! ,*!*:.&.,*:>@(!%!*P+%8:>@(!/'! ,%+!:%()'(>/%+!/'! ,*!&*)'8>*!=%8!=*8)'!/',!'+)./>*()'B!1+)%!e*:'!E.'!',!'+)./>*()'!)'(-*!.(*!/'='(/'(:>*!)%)*,!/',!=8%D'+%8B!1,!*,.&(%!'(!'+)*!:%(:'=:>@(!&*(>D>'+)*!E.'!',!=8%D'+%8!/'P'!+'8!.(!P.'(! :%(%:'/%8! /'! ,*! &*)'8>*! 9! )8*(+&>+%8! /'! ,*! &>+&*B! 1+)*! :%(:'=:>@(! '+!:.*()>)*)>;*! '(! +.! (*).8*,'?*! 9! ='8:>P'! ,%+! :%()'(>/%+! /'! ,*! &*)'8>*! :%&%! *,-%!:%(:8')%A! +@,>/%A! *:.&.,*P,'! 9! &'/>P,'B! 4*! >(D%8&*:>@(! 9! ,%+! :%(%:>&>'()%+!*/E.>8>/%+!+%(! ,%!&S+! >&=%8)*()'!E.'!+'!=.'/'!e*:'8!'(!',!*=8'(/>?*R'B!1,!=*=',!/',! '+)./>*()'! '+! =*+>;%! 9! ',! =8%)*-%(>+)*! '+! ',! =8%D'+%8A! E.'! +'! :%(+>/'8*! .(!'F='8)%A!'(!,*!:*()>/*/!9!=8'+'()*:>@(!/'!,%+!:%()'(>/%+!)8*(+&>)>/%+B!

Page 186: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "b#!

M0* U,`-#"#$#:2* ,+* $%2%$#6#+2.%"* )* .5)/W"* ,+* 35%$+,#6#+2.%"* `-+* 3+56#.)2* &)*$%635+2"#:20*

1+)*! :%(:'=:>@(! )*&P>a(! =*8)'! /'! ,*! >/'*! /'! E.'! ',! *=8'(/>?*R'! '+! 8':'=:>@(! /'!:%(%:>&>'()%+! ='8%! /'! D%8&*! '+)8.:).8*/*! 9! DS:>,! /'! :%&=8'(/'8B! 1,! '+)./>*()'!'+='8*!E.'!+.!=8%D'+%8!e*-*!.(*!P.'(*!=8'+'()*:>@(!/'!,*!&*)'8>*!:%(!/>*=%+>)>;*A!'R'&=,%+A! (%)*+! '+)8.:).8*/*+! /'! ,%! E.'! ;*! /':>80! e':e%+A! :%(:'=)%A! )'%8<*+A!&%/',%+A! '):B! 1,! '+)./>*()'! '+='8*! E.'! ',! =8%D'+%8! +'! ,%! /a! )%/%! P>'(! e':e%! 9!'+)8.:).8*/%B! 2'! e':e%! ,%+! '+)./>*()'+! =.'/'(! E.'R*8+'! /',! =8%D'+%8! +>! a+)'! (%!'F=%('!:%(!%8/'(A!:,*8>/*/A!(%!*()>:>=*!,*+!/>+=%+>)>;*+A!,*+!(%)*+A!'):B!C>!*!,%!,*8-%!/'!,*!'F=,>:*:>@(!',!=8%D'+%8!*T*/'!*,-%!(%!=,*+&*/%!'(!,*+!(%)*+!9!/>*=%+>)>;*+A!',!'+)./>*()'!'F=8'+*!+.!/'+:%()'()%B!4%+!'+)./>*()'+!+'!*R.+)*(!*!'+)%+!&*)'8>*,'+!9!,%+! ,>P8%+! 8':%&'(/*/%+! =*8*! +.! ,':).8*! :%&=,'&'()*8>*! =*+*(! *! .(! +'-.(/%!=,*(%B!1(!+<()'+>+A!'+)*!:%(:'=:>@(!/*!.(!-8*(!=8%)*-%(>+&%!*,!=8%D'+%8!E.'!'+!',!E.'!'(!/'D>(>)>;*!/'P'!>&=*8)>8!,%+!:%()'(>/%+!/',!&%/%!&S+!'+)8.:).8*/%!=%+>P,'B!$0*<&*)35+2,#>)a+*+"*),`-#"#$#:2*,+*V+$V%"*4*35%$+,#6#+2.%"*3)5)*-.#&#>)5*$-)2,%*"+*2+$+"#.)2*

4%+! '+)./>*()'+! /'()8%! /'! '+)*! :%(:'=:>@(! ;'(! ',! *=8'(/>?*R'! :%&%! ,*!&'&%8>?*:>@(! /',! :%(%:>&>'()%! 9! ,*! e*P>,>/*/! =*8*! 8'=8%/.:>8,%! *,,<! /%(/'! +'!8'E.>'8*A! P>'(! +'*! '(! 'FS&'('+! .! %)8*+! +>).*:>%('+B! N'&%8>?*8! 9! '+)./>*8! +%(!+>(@(>&%+B!1(!:.*()%!*!,%!E.'!,%+!'+)./>*()'+!;'(!:%&%!>&=%8)*()'!'(!',!=8%D'+%8!'+!:.*(/%!a+)'!+'T*,*!:%&%!8',';*()'+!*,-.(%+!*=*8)*/%+!/'!,*!&*)'8>*B!1()%(:'+!',,%+! :%(+>/'8*(! E.'! '+%! '+! ,%! E.'! )>'('(! E.'! *=8'(/'8! 9! (%! ',! 8'+)%B! 1(! '+)*!:*)'-%8<*!%P+'8;*&%+!E.'!',!=8%)*-%(>+)*! +>-.'! +>'(/%!',!=8%D'+%8!E.'!'+! ,'!E.'!&*8:*! ,%! >&=%8)*()'A! ,%! 8',';*()'A! ='8%! ',! '+)./>*()'! )>'('! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/!/'!&'&%8>?*8!*E.',,%!/'+)*:*/%!=%8!',!=8%D'+%8B!1,!*,.&(%!+'!:%(;>'8)'!'(!.(!*:)>;%i&'&%8>?*/%8A! .(!P.'(! 8'=8%/.:)%8!/'! ,%! '(+'T*/%B!o! )%/%!',,%!=*8*! +.='8*8! ,%+!'FS&'('+!:%(!',!&*9%8!aF>)%!=%+>P,'B!,0*<&*)35+2,#>)a+*/#+2+*9)$#&#.),%*3%5*+&*35%9+"%50*

1(!'+)*!:*)'-%8<*!',!=8%D'+%8!)*&P>a(!)>'('!.(!:>'8)%!=8%)*-%(>+&%!='8%!'+)*!;'?!:%&%! D*:>,>)*/%8! /',! *=8'(/>?*R'B! 4%+! '+)./>*()'+! +>-.'(! ='(+*(/%! '(! E.'! ',!=8%D'+%8! )>'('! >&=%8)*(:>*!=*8*!',!*=8'(/>?*R'!/'! ,*!&*)'8>*!='8%! ,%!;'!:%&%!.(!&%/',%B!1,!=8%D'+%8!+'!:%(;>'8)'!'(!.(!&%/',%!*,!E.'!e*9!E.'!+>&.,*8Y!',!=8%D'+%8!)>'('!,*!%P,>-*:>@(!/'!:%(+)8.>8!P.'(*+!=8S:)>:*+!9!8',*:>%('+!:%(!+.+!'+)./>*()'+B!C.! ='8+%(*,>/*/! =.'/'! +'8! .(! 'R'&=,%! =*8*! &.:e%+! '+)./>*()'+A! *+<! :%&%! +.!:*=*:>/*/! /'! =8%&%;'8! ,*! >()'8*::>@(! '()8'! *&P%+B! c>'('! E.'! *:).*8! :%(!=8%D'+>%(*,>/*/B! 1+)*! :*)'-%8<*! +>-.'! )'(>'(/%! .(*! %8>'()*:>@(! :'()8*/*! '(! ',!=8%D'+%8! ='8%! ',! '+)./>*()'! ,%! ;'! :%&%! .(! =8%D'+>%(*,! 9! )8*(+&>+%8! /'! ,%+!:%(%:>&>'()%+!/'!,*!&*)'8>*B!+0*<&*)35+2,#>)a+*"#'2#9#$)*+C3%2+5"+*)*&)"*)$.#/#,),+"*`-+*'+2+5)2*&)*$%635+2"#:2*,+*&%"*$%2.+2#,%"*,+*&)*6).+5#)*4*+&*,+")55%&&%*,+*$%63+.+2$#)"*

1+)*! :%(:'=:>@(! +>-(>D>:*! .(! =*+%! /'! ,*! =*+>;>/*/! /',! '+)./>*()'! *! .(! &*9%8!=8%)*-%(>+&%!'(! ',! *=8'(/>?*R'B! 1,! *=8'(/>?*R'! +>-(>D>:*! >()'8*::>%(*8A! =*8)>:>=*8!*:)>;*&'()'!'(!,*!:,*+'!9!'(!,*+!)*8'*+!'+:%,*8'+B!C>-(>D>:*!/'+*88%,,*8!:%&=')'(:>*+!=*8*! ,*! :%&=8'(+>@(! 9! *=,>:*:>@(! /'! ,*! >(D%8&*:>@(B! 1,! =8%D'+%8! *9./*! '(! ',!/'+*88%,,%!/',!='(+*&>'()%!:8<)>:%!9!,*!:%&=8'(+>@(!/'!,%+!:%(:'=)%+!/'!,*!&*)'8>*B!1,! %PR')>;%! '+! *&=,>*8! +.! :%&=8'(+>@(! /'! ,*! &*)'8>*! e*:>a(/%,'! =*8)>:>=*8! '!

Page 187: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "bb!

>&=,>:*8+'!'(! ,*+! )*8'*+!'+:%,*8'+!9! +>! '+!=%+>P,'! :%()8>P.>8! *! ,*! :%(+)8.::>@(!/',!:%(%:>&>'()%! 9! ,%+! +>(/>:*/%+! /'! ,%+! :%(%:>&>'()%+! */E.>8>/%+B! 2>+:.)>8! 9!:%&=*8)>8!%=>(>%('+B!90*<&*)35+2,#>)a+*"#5/+*3)5)*$)6M#)5*4*.5)2"9%56)5*)*&)**3+5"%2)*

1+)*! =%/8<*&%+! /':>8! E.'! '+! ,*! :%(:'=:>@(! =%8! 'F:','(:>*B! 4%+! '+)./>*()'+!=*8)>:>=*(!*:)>;*&'()'!'(!+.!:%&=8'(+>@(!/'!,*!&*)'8>*!9!',!&.(/%!E.'!,'+!8%/'*B!!4%+!:%()'(>/%+!/'!,*!&*)'8>*!+>8;'(!=*8*!*(*,>?*8!+.!&.(/%!=8%D'+>%(*,!9!:*&P>*8!',!&%/%!'(!E.'!='8:>P'(!,%+!:*&P>%+!+%:>*,'+!E.'!+'!=8%/.:'(!'(!+.!'()%8(%B!7%8!)*()%A! '+)*! :%(:'=:>@(! '+! ',!&'R%8! '+:'(*8>%! =*8*! :%(;'8)>8! ',! *=8'(/>?*R'! '(! ',!&'/>%!=*8*!'&=%/'8*8!*,!'+)./>*()'!'(!,*+!)8*(+D%8&*:>%('+!+%:>%':%(@&>:*+!'(!,*+! E.'! +'! ;'8S! %P,>-*/%! *! ;>;>8B! ! 1(! '+)*! :%(:'=:>@(! =8%=%('! E.'! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!/'! ,*! '(+'T*(?*!9! ',! *=8'(/>?*R'! +'*(! )*8'*+!/'! 8'+=%(+*P>,>/*/!:%&=*8)>/*! '()8'! ',! =8%D'+%8! 9! ',! '+)./>*()'B! 1+)*! 8'+=%(+*P>,>/*/! :%&=*8)>/*!=8%&.';'! ,*! *:)>;>/*/A! ,*! :%,*P%8*:>@(A! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! 9! ',!&')*i*=8'(/>?*R'!GI*)k>(+A!VWWVHB!4*!.(>;'8+>/*/!/',!+>-,%!rr5!9!/',!111C!'F>-'!.(!(.';%!:%()'F)%!'(! ',! E.'! +'*! =%+>P,'! .(*! :%(:'=:>@(! /'! ,*! '(+'T*(?*! 9! /',! *=8'(/>?*R'!'(8>E.':>/%! :%&%! ',! E.'! +'! =8%=%('! /'+/'! ',! '(D%E.'! :%i:%(+)8.:)>;>+)*B! 3(!&%/',%!'(!',!E.'!',!:%()'F)%!*/%=)'!.(!(.';%!;*,%8!9!*+<!',!'+)./>*()'!*/E.>'8*!,*!:*=*:>/*/!/'!='8:>P>8!,%+!=8%P,'&*+!/'+/'!='8+=':)>;*+!/>D'8'()'+A!E.'!*=8'(/*!*!*(*,>?*8A! +>()')>?*8A! *! +'8! &S+! D,'F>P,'A! '):B! 1(! +<()'+>+A! E.'! *=8'(/*! ,*+!:%&=')'(:>*+!-'(a8>:*+!E.'! ,'!*9./'(!*!+'8!&S+!:%&=')'()'+B!1+!/':>8A!E.'!+'*(!:*=*:'+A!(%!/'!=%/'8!:%(!',!&.(/%!E.'!,'!8%/'*!+>(%!/'!=8%+='8*8!9!+*P'8!;>;>8!',!a,B!!

.,!5*+'5*$2(6,!$8.28+,.!)*!.,'!$%&$*5$(%&*'!

4*!&*9%8!=*8)'!/'!,%+!'+)./>%+!+%P8'!:%(:'=:>%('+!+'!e*(!,,';*/%!*!:*P%!'(!=*<+'+!:%(!.(!(>;',!+%:>%':%(@&>:%!&.9!+>&>,*8!:%&%!=%8!'R'&=,%!C.':>*A!7*<+'+!J*R%+A!36A!Q.+)8*,>*A!3CQA!$e>(*A!L%(-!6%(-!9!*e%8*!&S+!8':>'()'&'()'!7%8).-*,A!$e>,'A!1+=*T*!'()8'!%)8%!=*<+'+!'.8%='%+!'! >P'8%*&'8>:*(%+B!d8*(!=*8)'!/'! ,%+!'+)./>%+!,,';*/%+!*!:*P%!:%>(:>/'(!'(!,*!)*F%(%&<*!9!,*!+'&S()>:*!=,*()'*/*A!%)8%+!/>D>'8'(!>(D,.>/%+! =%8! ,%+! *+=':)%+! :.,).8*,'+B! 78*O*)! G"XXVH! +'T*,*! E.'! ,*+! :*)'-%8<*+!'+)*P,':>/*+! =*8*! /'D>(>8! ,*+! :%(:'=:>%('+! )>'('(! .(*! :,*8*! >(D,.'(:>*! :.,).8*,A!+%:>*,A! e>+)@8>:*! 9!='8+%(*,! /'! +.+!=8%)*-%(>+)*+B! !Q.(E.'! '+)%!=.'/'! +'8! ;'8/*/!e*+)*! ',!&%&'()%! (%! e*9! /'&*+>*/%+! '+)./>%+! E.'! ='8&>)*(! /'&%+)8*8! E.'! ,*+!/>D'8'(:>*+! '()8'! ,*+! :%(:'=:>%('+! /'! ,%+! =8%D'+%8'+! E.'! 'R'8:'(! '(! .(%+! =*<+'+!:%&%! ,%+!%8>'()*,'+!9! ,%+!%::>/'()*,'+!+'!/'P*(!8'*,&'()'!*!&%)>;%+!:.,).8*,'+!9!;*,%8'+B!I*)k>(+!G"XXbH!'+!/'!,%+!=%:%+!*.)%8'+!E.'!e*!8'*,>?*/%+!:%&=*8*:>%('+!'()8'!,%+!'+)./>%+!,,';*/%+!*!:*P%!'(!,%+!=*<+'+!%8>'()*,'+!9!,%+!%::>/'()*,'+B!C.!:%(:,.+>@(!'+!E.'!,*+!:%(:'=:>%('+!=,*()'*/*+!'(!,%+!'+)./>%+!'(!,%+!=*<+'+!%::>/'()*,'+!)>'('!.(! :*8S:)'8! /'! .(>;'8+*,>/*/B! Q+<! =%8! 'R'&=,%A! ,*! :%(:'=:>@(! /'(%&>(*/*!f)8*(+&>+>@(! /',! :%(%:>&>'()%h! =*8':'! E.'! +'! '(:.'()8*! )*()%! '(! ,%+! '+)./>%+!%::>/'()*,'+! :%&%! ,%+! %8>'()*,'+A! ='8%! (%! %)8*+! :%(:'=:>%('+! %!&*)>:'+! /'! %)8*+!:%(:'=:>%('+B!7*8*!,%+!=*<+'+!%8>'()*,'+!,*!=8%&%:>@(!/'!,*!:%(/.:)*!&%8*,!/'!,%+!'+)./>*()'+!'+!.(!;*,%8!*!/'+)*:*8!'(!,*!'(+'T*(?*A!*+=':)%!(%!)*(!8',';*()'!'(!,%+!'+)./>%+! %::>/'()*,'+B! 1+)%! '+! :.'+)>%(*P,'! *e%8*! +>! )'('&%+! '(! :.'()*! ',! (.';%!=,*()'*&>'()%!'(!',!=8%:'+%!/'!J%,%(>*!E.'!=8%&.';*!,*+!:%&=')'(:>*!/',!+*P'8!

Page 188: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "bg!

+'8!9!/',! +*P'8!'+)*8B!1(!:.*,E.>'8! :*+%! )%/*;<*!'+)*!S8'*!/'! >(;'+)>-*:>@(!(':>)*!&S+!'+)./>%+!9!*(S,>+>+A!'+=':>*,&'()'!'(!'()8'!=*<+'+!/',!111CB!!

.,!5*+'5*$2(6,!)('$(5.(&,+!)*!.,'!$%&$*5$(%&*'!

Ce.',,!G"Xg#H!+'T*,*P*!,%!E.'!>&=%8)*()'!(%!'+!,%!E.'!e*:'!',!=8%D'+%8!+>(%!,%!E.'!e*:'(!9!=>'(+*(!,%+!'+)./>*()'+B!7%8!+.!=*8)'!1()O>+),'!G"XgbH!)*&P>a(!*=.()*P*!E.'!'+!(':'+*8>%!'+)./>*8!',!*=8'(/>?*R'!'(!',!:%()'F)%!/'! ,*+!&*)'8>*+B!Z*&+/'(!G"XggH! +'T*,*P*! E.'! ,*+! :%(:'=:>%('+! =.'/'(! +'8! />D'8'()'+! '(! D.(:>@(! /'! ,*+!&*)'8>*+B! 1+)*! '+! .(! S8'*! E.'! (':'+>)*! &S+! >(;'+)>-*:>@(B! N'9'8! 9! 1,'9! G"XXXH!:8''(!E.'! ,%+!'+)./>*()'+!=%/8<*(!*/%=)*8!=*)8%('+!/'!*=8'(/>?*R'!/>D'8'()'+!'(!D.(:>@(!/',!)>=%!/'!&*)'8>*+B!L%D'8!GVWW"H!'+!=*8)>/*8>%!/'!e*:'8!&*+!'F=,>:>)*+!,%+!+.=.'+)%+! '=>+)'&%,@->:%+! /'! ,*+! &*)'8>*+B! 1+! /':>8A! :@&%! +'! :%(+)8.9'! ',!:%(%:>&>'()%! '(! .(*! &*)'8>*B! 1+)%! '+! =*8)'! >&=%8)*()'! '(! ,*! '(+'T*(?*! /'! ,*!&*)'8>*B!1+!D.(/*&'()*,!/>+:.)>8!f,%!E.'!+*P'&%+h!='8%!)*&P>a(!f:%&%!:%(%:'&%+!,%! E.'! +*P'&%+hB! 1,! )8*P*R%! /'!6'&P'8! G"XXbH! e*! +>/%! :8>)>:*/%!=%8! *(*,>?*8! ,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'!'(!)a8&>(%+!-'('8*,'+!9!(%!/>+:>=,>(*8'+B!N*9'8A!7*++%(!9!2.(('! *(*,>?*8%(! ,%+! '(D%E.'+! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! />+:>=,>(*8B! 7*8*! &.:e%+!=8%D'+%8'+!,*!>/'()>/*/!*:*/a&>:*!'+)S!'+)8':e*&'()'!8',*:>%(*/*!:%(!,*!>/'()>/*/!=8%D'+>%(*,B! !$e':e'8!9!c8%O,'8!GVWW"H!/'+)*:*(!,*!>/'*!/'!E.'!=*8*!',!/'+*88%,,%!=8%D'+>%(*,!9!*:*/a&>:%!/'!,%+!'+)./>*()'+!'+!>&=%8)*()'!,*!:%(:>'(:>*!E.'!)*(-*+!/'! ,*+! />+:>=,>(*+B! c8>-O',,! 9! Q+eO>(! GVWW#H! =%8! +.! =*8)'! +'T*,*(! E.'! ,*+!:%(:'=:>%('+! */%=)*/*+! =%8! ,%+! '+)./>*()'+! /'='(/'(! /'! +.! ='8:'=:>@(! /',!:%()'F)%B!4*!:%(:'=:>@(!/',!*=8'(/>?*R'!(%!'+!.(*!:%(:'=:>@(!=%8!+<!&>+&*A!+>(%!E.'! ;>'('! /')'8&>(*/*! =%8! ,*! 'F='8>'(:>*B! 1+! ,%! E.'! +'! ,,*&*! .(*! :%(:'=:>@(!+>).*/*! E.'! ;>'('! /'8>;*/*! =%8! ,*! 8'+=.'+)*! */%=)*/*! *()'! ',! :%()'F)%! /'!*=8'(/>?*R'! ='8:>P>/%B! Q! ,*! ;>+)*! /'! ,%+! 8'+.,)*/%+! /'! *,-.(*+! /'! '+)*+!>(;'+)>-*:>%('+A! ,*! :%(:,.+>@(! '+! E.'! e*9! E.'! e*:'8!&S+! >(;'+)>-*:>@(! +%P8'! ,*+!:%(:'=:>%('+!'(!',!:%()'F)%!/'!,*!/>+:>=,>(*+B!!

+*.,$(7&!*&2+*!.,'!$%&$*5$(%&*'!)*!*&'*b,&c,!_!.,'!$%&$*5$(%&*'!)*.!,5+*&)(c,k*#!

L*9!*,-.(%+!)8*P*R%+!E.'!*=.()*!.(*!8',*:>@(!=%+>)>;*!'()8'!*&P*+!:%(:'=:>%('+B!6'&P'8! G"XXbH! +'T*,*! E.'! e*9! .(*! 8',*:>@(! '()8'! :%(:'=:>@(! /'! '(+'T*(?*A!'(D%E.'+! /'! '(+'T*(?*A! '(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'! 9! :%(:'=:>%('+! /'! *=8'(/>?*R'B!7%8!+.!=*8)'!d%O!9!6'&P'8!G"XX[H!&%+)8*8%(!'+)*!8',*:>@(!'()8'!:%(:'=:>%('+!/'!'(+'T*(?*! 9! '(D%E.'! /'! *=8'(/>?*R'B! 6'&P'8! 9! d%O! G"XX\H! />:'(! E.'! ,*+!%8>'()*:>%('+! %! :%(:'=:>%('+! /'! '(+'T*(?*! >(D,.>8<*(! /'! D%8&*! +>-(>D>:*)>;*! '(!:@&%! ,%+!'+)./>*()'+!.)>,>?*(! +.+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'B!c8>-O',,! ')! *,! G"XX\HA!c8>-O',,! 9! 78%++'8! G"XX#H! ;>'8%(! )*&P>a(! '+)*! 8',*:>@(! '()8'! >()'(:>%('+! /'! ,%+!=8%D'+%8'+!9!+.+!'+)8*)'->*+!/'!'(+'T*(?*B!d%O!9!6'&P'8!G"XX[H!8',*:>%(*8%(!,*+!:%(:'=:>%('+!/'!'(+'T*(?*!9! ,%+!:*&P>%+!'(! ,%+!'(D%E.'+!/'!*=8'(/>?*R'B!d>,P'8)!G"XX"H!e>?%!.(!'+)./>%!*!(>;',!/'=*8)*&'()*,!9!'(:%()8@!E.'!',!/'+*88%,,%!/'! ,*+!:8''(:>*+! /'! ,%+! '+)./>*()'+! *:'8:*! /'! ,*! '+)8.:).8*! /',! :%(%:>&>'()%! /'! .(*!&*)'8>*t/>+:>=,>(*!+'!;'<*!>(D,.'(:>*/%!=%8!,*+!)'%8<*+!/'!,*!'(+'T*(?*!E.'!)'(<*(!,%+!=8%D'+%8'+!9!,*!='8:'=:>@(!/'!,%+!'+)./>*()'+!/',!:%()'F)%!/'!*=8'(/>?*R'B!4*+!:8''(:>*+! /'! ,%+! '+)./>*()'+! *:'8:*! /',! :%(%:>&>'()%! )'(<*(! .(! >&=*:)%! '(! ,%+!'(D%E.'+! /'! *=8'(/>?*R'B! 6'&P'8! 9! 6O*(! GVWWWH! '(:%()8*8%(! */'&S+! E.'! ,%+!

Page 189: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "bX!

8'+.,)*/%+! /',! *=8'(/>?*R'! +'! *+%:>*! *! ,*+! :%(:'=:>%('+! e*:e*+! 'F=,<:>)*+! '(! ,*+!&*)'8>*+B! c8>-O',,A! 78%++'8! 9! 49%(+! G"XX\H! '(:%()8*8%(! E.'! ,%+! *,.&(%+! /'!:>'(:>*+! E.'! */%=)*8%(! .(! '(D%E.'! =8%D.(/%! '8*(! =%8E.'! e*P<*(! )'(>/%!=8%D'+%8'+! E.'! e*P<*(! .)>,>?*/%! '(D%E.'! /'! '(+'T*(?*! E.'! +'! =8%&%;<*! ,*!:%&=8'(+>@(B!1(!:*&P>%A!:.*(/%!,%+!=8%D'+%8'+!.)>,>?*P*(!.(*!'(+'T*(?*!P*+*/*!'(!,*!)8*(+&>+>@(!/',!:%(%:>&>'()%!=8%&%;<*(!.(!'(D%E.'! !+.='8D>:>*,!G78%++'8!9!c8>-O',,A! "XX\HB! 7*)8>:k! G"XXgHA! )*&P>a(A! '(:%()8@! .(*! '+)8':e*! 8',*:>@(! '()8'!'(D%E.'!/'!*=8'(/>?*R'!9!',!&%/%!'(!E.'!,%+!=8%D'+%8'+!'(+'T*(B!Q!=*8)>8!/'!'+)%+!'+)./>%+! '+! ,'-<)>&%! >(;'+)>-*8! :%(+)8.:)%+!E.'!'+)*P,'?:*(!.(!=*8*,',>+&%!'()8'!,*+!:%(:'=:>%('+!/'!'(+'T*(?*!9!,*+!:%(:'=:>%('+!/',!*=8'(/>?*R'B!!2'()8%!/'! '+)*! ,<('*!/'! )8*P*R%! *:).*,&'()'! '+)*&%+! 8'*,>?*(/%!.(! '+)./>%!=*8*!;'8!:.S,!'+!='8D>,!/'!:%(:'=:>%('+!/'!'+)./>*()'+!9! !=8%D'+%8'+!'(! ,*!.(>;'8+>/*/B!7*8)'!/'!,%+!=8>&'8%+!8'+.,)*/%+!%P)'(>/%+!e*(!+>/%!=8'+'()*/%+!'(!',!$%(-8'+%!/'!1$1Zi]>'(*!VWWX! GL'8(S(/'?!7>(*! ',! *,,A! VWWXHB! 1(!P*+'! *! ,*+!=8%=.'+)*+!/'! ,%+!*.)%8'+! :>)*/%+! *()'8>%8&'()'! ',*P%8*&%+! 9! *=,>:*:>@(! /'! .(! :.'+)>%(*8>%! E.'!)8*)*P*!/'!8':%-'8!,*+!-8*(/'+!:*)'-%8<*+!+%P8'!:%(:'=:>%('+!'F=.'+)*+!&S+!*88>P*!9!E.'!8'/.:>&%+!!*!:.*)8%A!=%8!.(!,*/%!/%+!:%(:'=:>%('+!:'()8*/*+!'(!',!=8%D'+%8!9!,*!&*)'8>*!9!%)8*+!/%+!:'()8*/*+!'(!',!*=8'(/>?*R'!9!',!'+)./>*()'B!C'!e>:>'8%(!/%+!)>=%+! /'! :.'+)>%(*8>%! :%()'&=,*(/%! ,*+! &>+&*+! :*)'-%8<*+A! .(%! E.'! +'! *=,>:@! *!=8%D'+%8'+! 9! %)8%! *! '+)./>*()'+B! 4%+! 8'+.,)*/%+! &S+! 8',';*()'+! >(/>:*(! E.'! ,%+!:.'+)>%(*8>%+! )>'('(! .(*! D>*P>,>/*/! &.9! *:'=)*P,'! 9! +.! ;*,>/'?! /'! :%(+)8.:)%!)*&P>a(! D.'! &.9! *:'=)*P,'! :%(! .(*! :,*8*! '+)8.:).8*! +%P8'! ,*+! :%(:'=:>%('+!:.*,>)*)>;*!9!:.*()>)*)>;*B!7%8!=*8)'!/'!,%+!'+)./>*()'+!,*+!:%(:'=:>%('+!=%8!,*!E.'!%=)*8%(!D.'A!'(!',!:*+%!/'!,*!'(+'T*(?*!*E.',,*!E.'!'+)*P,':'!E.'!/'P'!D*:>,>)*8!',!*=8'(/>?*R'!9!'(!',!:*+%!/',!*=8'(/>?*R'!*E.',,*!E.'!/'+*88%,,'!:%&=')'(:>*+!E.'!*9./'(! *! :%&=8'(/'8! 9! *=,>:*8! ,*! >(D%8&*:>@(A! :%(+)8.>8! '! >()'8=8')*8! ,%!+>-(>D>:*/%+!/'!,%+!:%(%:>&>'()%+!*/E.>8>/%+B!1(!:.*()%!*!,%+!=8%D'+%8'+!%=)*8%(!=%8!,*!:%(:'=:>@(!/'!,*!'(+'T*(?*!E.'!*9./'!*!*/E.>8>8! ,%+! :%(%:>&>'()%+! *! )8*;a+! /'! .(*! P.'(*! =8'+'()*:>@(B! 1(! ',! :*+%! /',!*=8'(/>?*R'! ,*! %=:>@(! D.'! ,*! E.'! e*:'! 8'D'8'(:>*! *! E.'! ',! *=8'(/>?*R'! /'P'8<*!*9./*8!*!*+>&>,*8! ,%+! :%(:'=)%+!9!*! :%&=8'(/'8!9!&'&%8>?*8! ,%+! :%()'(>/%+A! *+<!:%&%! 8',*:>%(*8,%+! :%(! ,%+! :%(%:>&>'()%+! =8';>%+B! 1(! ,*! 8',*:>@(! E.'! e>:>&%+!+%P8'! ,*+! :%(:'=:>%('+! '()8'! '+)./>*()'+! 9! =8%D'+%8'+! %P+'8;*&%+! E.'! ,%+!'+)./>*()'+!%=)*8%(!&S+!=%8!,*+!:%(:'=:>%('+!:.*,>)*)>;*+A!'+!/':>8!,*+!P*+*/*+!'(!',! '+)./>*()'! 9! ,%+! =8%D'+%8'+! =%8! ,*+! :.*()>)*)>;*+A! '+! /':>8! ,*! P*+*/*! '(! ,*!'(+'T*(?*B!Q.(E.'!,%+!/*)%+!(%!+%(!:%(:,.9'()'+!9!(':'+>)*(!.(*!=8%D.(/>?*:>@(!:%(!.(*!&')%/%,%-<*! P*+*/*! '(! ,*! '()8';>+)*! (%+! *9./*(! *! :%&=8'(/'8!.(!=%:%!&S+! ',! '+:'(*8>%! *:).*,! /'! E.'! '()>'(/'! ,%+! =8%D'+%8'+! 9! ,%+! '+)./>*()'+! '+! ,*!'(+'T*(?*!9!',!*=8'(/>?*R'B!1(! '+)*! P8';'! +<()'+>+! e'&%+!E.'8>/%!/'+)*:*8! ',! =8%)*-%(>+&%!/>D'8'()'! E.'! +'!=8'+'()*! '(! ,*+! *.,*+A! +%P8'! ,*+! D%8&*+! />+)>()*+! /'! ='8:>P>8! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',!*=8'(/>?*R'!9!:@&%!:*/*!.(*!/'!',,*+! ,,';*!*!*:).*:>%('+!/>D'8'()'+!=%8!=*8)'!/'!+.+! =8%)*-%(>+)*+B! 78%D.(/>?*8! '(! '+)%+! S&P>)%+! '+! (':'+*8>%A! *+<! :%&%! ,*!)8*(+D'8'(:>*! /'! '+)%+! :%(%:>&>'()%+! *! '+)./>*()'+! 9! =8%D'+%8*/%! =%8! ,*!8'='8:.+>@(! E.'! )>'('! '(! ,*! :*,>/*/! /'! ,*+! *:).*:>%('+! /'! +.+! =8%)*-%(>+)*+B! 4*+!>(;'+)>-*:>%('+!+>-.'(!'(!:.8+%!9!*!',,%!(%+!+'-.>8'&%+!/'/>:*(/%!:%(!,*!>()'(:>@(!/'!:%()8>P.>8!*!.(!&*9%8!:%(%:>&>'()%!/'!,%!E.'!+.:'/'!'(!,*+!*.,*+B!!

Page 190: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "gW!

/(/.(%0+,-1,!

J*F)'8A! NBJB! G"XXVH! e>CwB>P! :>?! <=:@C>B>P! B>! JCLL=P=T! 0=>?=<p<=L:H=?!A:HH=<>@!B>!@HK?=>H@z!(>H=LL=JHK:L!)=Q=LCAW=>H#!CB!`8*(:>+:%0!j%++'9!J*++B!J','(k9!NB`!A!$,>(:e9A!JBN!9!d%,/P'8-'8A!UBZB!G"Xg#HB!aCW=>z@!w:N@!CO!{>CwB>P#!UB!oB0!J*+>:!J%%k+!J'.:e*)! Z'>:e*8/)A! NB! GVW"WHB! $%(:'=:>%('+! /'! *=8'(/>?*R'! '(! '+)./>*()'+! /'!='/*-%-<*!PS+>:*B!2=@B@!?CJHC<:LB!3(>;'8+>/*/!/'!d8*(*/*B!J'.:e*)!Z'>:e*8/)A!NB!9!L'8(S(/'?!7>(*A!`B! GVW"WHB!1=>+)'&%,%->:*,! *(/! ,'*8(>(-!P',>'D+!>(!>(>)>*,!)8*>(>(-!!D%8!='/*-%-9!,'*8(>(-!!>(!*!C*()>*-%!/'!$e>,'!3(>;'8+>)9B!$CWK>BJ:JBf>!A<=@=>H:?:!:!*$*+A!L',+>(k>A!VW"WB!2*,,ÑQ,P*A! dB! G"XXWHB! `%8'+e*/%O>(-! :%(:'=)>%(! %D! )'*:e>(-B! +=@=:<Jj! :>?!)=Q=LCAW=>H!B>!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!"[A!VX"iVXbB!2*,,ÑQ,P*A! dB! G"XX"HB! `%8'+e*/%O>(-! :%(:'=)>%(+! %D! ,'*8(>(-B! +=@=:<Jj! :>?!)=Q=LCAW=>H!B>!4BPj=<!*?KJ:HBC>A!"[g!VX[iVXbB!2.',,! A! MB6B! 9! C:e%&&'8iQ>k>(+A! NB! GVWW"HB! N'*+.8'+! %D! 7'%=,'É+! J',>'D! *P%.)!6(%O,'/-'!*(/!4'*8(>(-B!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPN!+=QB=wA!"[A!G\HA!\"Xi\\XB!2.(k>(A!NB!jB!G"XXWHB!ce'!>(/.:)>%(!%D!*:*/'&>:!+)*DD!)%!*!.(>;'8+>)90!78%:'++'+!*(/!=8%/.:)+B!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!VWA!\bi##B!2.(k>(A!NB!jB!9!78':>*(+!ZB7B!G"XXVHB!QO*8/iO>((>(-!.(>;'8+>)9!)'*:e'8+É!:%(:'=)+!%D!)'*:e>(-B!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!MRg!\g[i^WVB!2O':kA!$B!CB!9!4'--'))A!1B4B!G"XggHB!Q!+%:>*,i:%-(>)>;'!*==8%*:e!)%!&%)>;*)>%(!*(/!='8+%(*,>)9B!5@NJjCLCPBJ:L!+=QB=wg!^`g!V^#iVb[B!1()O>+),'A! UBjB! G"XgbHB! Q! &%/',! %D! )e'! )'*:e>(-i,'*8(>(-! =8%:'++! /'8>;'/! D8%&!8'+'*8:e! %(! +)./'()! ,'*8(>(-B! 1(! jB! Z>:e*8/+%(A!NB! 19+'(:k! 9! 2BIB! Q88'(i! 7>='8A!G1/+BH! 'HK?=>H! L=:<>B>P! <=@=:<Jj! B>! =?KJ:HBC>! :>?! JCP>BHBQ=! A@NJjCLCPN#*!4%(/%(0!3(>;'8+>)9!78'++!`%FA!2B!G"Xg[HB!7'8+%(*,!)e'%8>'+!%D!)'*:e>(-B!'HK?B=@!B>!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!yGVHA!"^"i"#[B!d*%A! LB! G"XXgHB!,! @HK?N! CO! $jB>=@=! H=:Jj=<@#! $C>J=AHBC>@! CO! H=:JjB>PB! L.P',!1/.:*)>%(!78'++A!$e>(*B!d%OA!4BA!6'&P'8A!2B!G"XXWHB!2%'+!e>-e'8!'/.:*)>%(!=8%&%)'!>(/'='(/'()!,'*8(>(-|!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!"XA![Wbi[VVB!d%OA! 4B! 9! 6'&P'8A! 2B! G"XX[HB! $%(:'=)>%(+! %D! )'*:e>(-! *(/! )e'>8! 8',*)>%(+e>=! )%!+)./'()!,'*8(>(-B!/<BHB@j!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPNg!#[A!VWi[[B!L*&&'8A! 2B! G"XX\HB! 1=>+)'&%,%->:*,! P',>'D+! >(! >()8%/.:)%89! =e9+>:+B! $CP>BHBQ=!(>@H<KJHBC>g!"VA!"^"i"g[!L'8(S(/'?!7>(*A!`BA!d*8:<*!C*(?A!NB7BA!N*E.>,@(!CS(:e'?A!jBjBA!$.'+)*!CS'?!/'!c'R*/*A!jB2B! 9! N%(8%9! L'8(S(/'?A! `B! GVWWXHB! 3(>;'8+>)9! *:*/'&>:É+! *(/! +)./'()!:%(:'=)>%(+!%D!)'*:e>(-!*(/!,'*8(>(-!>(!L>-e'8!1/.:*)>%(B!!]>'(*A!*$*+!M[[^B!!L%D'8A! JB6B! 9! 7>()8>:eA! 7BZB! G"XXbHB! ce'! /';',%=&'()! %D! '=>+)'&%,%->:*,! )e'%8>'+0!J',>'D+! *P%.)! k(%O,'/-'! *(/! k(%O>(-! *(/! )e'>8! 8',*)>%(! )%! ,'*8(>(-B!+=QB=w! CO!*?KJ:HBC>:L!+=@=:<JjA!#bA!ggi"\WB!

Page 191: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g"!

L%D'8A!JB!6B!GVWW"HB!7'8+%(*,!'=>+)'&%,%-9!8'+'*8:e0!5&=,>:*)>%(+!D%8!,'*8(>(-!*(/!)'*:e>(-B!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPN!+=QB=wg!"[G\HB!6'&P'8A!2BA!}!d%OA!4B! G"XXWHB!$.,).8*,!+=':>D>:>)9!%D!*==8%*:e'+!)%!+)./9B!/<BHB@j!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPNA!#WA![^#v[#[B!6'&P'8A! 2B! 9! d%OA! 4B! G"XX\HB! M8>'()*)>%(+! )%! )'*:e>(-! *(/! )e'>8! 'DD':)! %(! )e'!E.*,>)9!%D!+)./'()!,'*8(>(-B!kCK<>:L!CO!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!#^G"HA!^gib\B!6'&P'8A! 2B! G"XXbHB! Q! 8':%(:'=).*,>+*)>%(! %D! )e'! 8'+'*8:e! >()%! .(>;'8+>)9!*:*/'&>:+B!:%(:'=)>%(+!%D!)'*:e>(-B!.=:<>B>P!:>?!(>@H<KJHBC>g!bG[HA!V^^iVb^B!6>):e'('8A! 6BCB! 9!6>(-A! 7BNB! G"Xg"HB! Z'D,':)>;'! R./-&'()0! :%(:'=)+! %D! R.+)>D>:*)>%(!*(/! )e'>8! 8',*)>%(+e>=! )%! *-'! *(/! '/.:*)>%(B! kCK<>:L! CO! ,AALB=?! )=Q=LCAW=>H!5@NJjCLCPNg!VA!gXi""#B!N*8)>(A!1B!9!J*,,*A!NB!G"XX"HB!!$%(:'=)>%(+!%D!)'*:e>(-!*(/!>&=,>:*)>%(+!D%8!,'*8(>(-B!+=@=:<Jj!:>?!)=Q=LCAW=>H!B>!4BPj=<!*?KJ:HBC>!"[g!VXgi[W\B!N*8)>(A!1B!9!Z*&+/'(A!7B! G"XXVHB!Q(!'F=*(/>(-!*O*8'('++B!L%O! ,':).8'8+!:e*(-'!)e'>8!.(/'8+)*(/>(-!%D!)'*:e>(-B!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!"[A!VXgi[W\B!N*8)%(A!`BA!2*,,ÑQ,P*A!dB!}!J'*)9A!1B!G"XX[HB!$%(:'=)>%(+!%D!,'*8(>(-B!(>H=<>:HBC>:L!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!+=@=:<JjA!"X!G[HA!Vbbi[WWB!N*8)%(A!`B!9!C*,R%A!ZB!G"Xg\HB!Q==8%*:e'+!)%!,'*8(>(-B!1(!`B!N*8)%(A!2B!L%.(+',,!*(/!UBjB! 1()O>+),'! G'/+H!2j=!*qA=<B=>J=! CO! .=:<>B>PB! 1/>(P.8-e0! C:%))>+e!Q:*/'&>:!78'++B!N'9'8A!jB!9!1,'9A!NB!G"XXXHB!ce'!/';',%=&'()!%D!*DD':)>;'!+.P+:*,'+!)%!;*8>*)>%(!>(!+)./'()+B! 'F='8>'(:'+! %D! +)./9>(-! &*)e'&*)>:+! >(! e>-e'8! '/.:*)>%(B! 4BPj=<!*?KJ:HBC>g![bA!"XbiV"#B!N.88*9A!6B!9!N*:/%(*,/A!ZB!G"XXbHB!ce'!/>+R.(:)>%(!P')O''(!,':).8'8+B!:%(:'=)>%(+!%D! )'*:e>(-! *(/! )e'>8! :,*>&'/! '/.:*)>%(*,! =8*:)>:'B!4BPj=<! *?KJ:HBC>A! [[g! [["i[\XB!7*R*8'+A! NB! `B! G"XXVHB! c'*:e'8+B! P',>'D+! *(/! '/.:*)>%(! 8'+'*8:e0! $,'*(>(-! .=! *!&'++9!:%(+)8.:)B!+=QB=w!CO!*?KJ:HBC>:L!+=@=:<Jjg!#[G[HA![Wbi[[VB!7'889A! IBdB! G"X#gHB! 7*))'8(+! %D! /';',%=&'()! >(! )e%.-e)! ;*,.'+! %D! +)./'()+! >(! *!,>P'8*,!*8)+!:%,,'-'0!Q!;*,>/*)>%(!%D!+:e'&'B!`>(*,!Z'=%8)B!L*8;*8/!3(>;'8+>)9B!7'889A! IB! dB! G"XbWHB! -C<W@! CO! (>H=LL=JHK:L! :>?! *HjBJ:L! )=Q=LCAW=>H! B>! Hj=!$CLL=P=!_=:<@#!U'O!o%8k0!L%,)A!Z'>(e*8)!*(/!I>(+)%(B!7'889A!IB!dB!G"Xg"HB!$%-(>)>;'!*(/!')e>:*,!-8%O)e0!ce'!&*k>(-!%D!&'*(>(-B!1(0!QB!IB! $e>:k'8>(-! G1/BH!2j=!WC?=<>! ,W=<BJ:>! JCLL=P=#! C*(! `8*(:>+:%A! $QA! j%++'9iJ*++B!78*O*)A!ZB!CB!G"XXVHB!c'*:e'8+!P',>'D+!*P%.)!)'*:e>(-!*(/!,'*8(>(-0!*!:%(+)8.:)>;>+)!='8+=':)>;'B!,W=<BJ:>!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPB@Hg!"WWG[HA![^\i[X^!78%++'8A! NBA! 6B! c8>-O',,A! ')! *,B! G"XX\HB! Q! =e'(%&'(%-8*=e>:! +)./9! %D! *:*/'&>:+Ñ!:%(:'=)>%(+!%D! +:>'(:'! ,'*8(>(-!*(/! )'*:e>(-B!.=:<>B>P!:>?! (>@H<KJHBC>g! \A!V"biV["B!78%++'8A!NBA! 1B!N*8)>(A! ')! *,B! GVWW^HB! Q:*/'&>:+B! 'F='8>'(:'+! %D! .(/'8+)*(/>(-! %D!)e'>8! +.PR':)!&*))'8! *(/! )e'! 8',*)>%(+e>=! %D! )e>+! )%! )e'>8! 'F='8>'(:'+! %D! )'*:e>(-!

Page 192: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "gV!

*(/!,'*8(>(-B!(>@H<KJHBC>:L!'JB=>J=A![[A!"[bi"^bB!Z*&+/'(A! 7B! G"XggHB! $%()'F)! *(/! +)8*)'-90! +>).*)>%(*,! />DD'8'(:'+! >(! ,'*8(>(-B! 1(!ZBZB!C:e&':k!G'/BH!.=:<>B>P!'H<:H=PB=@!:>?!.=:<>B>P!'HNL=@#!U'O!o%8k0!7,'(.&B!Z*&+/'(A! 7B! G"XXVHB!.=:<>B>P! HC! H=:Jj! B>!4BPj=<! *?KJ:HBC>B! 4%(/%(! *(/!U'O!o%8k0!Z%.),'/-'B!CÜ,RáA!ZB!G"XbXHB!4'*8(>(-!*P%.)!,'*8(>(-B!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!gA!\\[i\^"#!C*&.',%O>:?A! 6B! 9! J*>(A! jB! 2B! G"XXVHB! $%(:'=)>%(! %D! )'*:e>(-! e',/! P9! *:*/'&>:!)'*:e'8+B!4BPj=<!*?KJ:HBC>A!V\A!X[i"""B!C*&.',%O>:?A!6B!9!J8*>(A!jB!2B!GVWW"HB!Z';>+>(-!*:*/'&>:!P',>'D+!*P%.)!)'*:e>(!*(/!,'*8(>(-B!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!\"A!VXXi[V^B!C:e%&&'8A! N! G"XXWHB! ce'! 'DD':)+! %D! P',>'D+! *P%.)! (*).8'! %D! k(%O,'/-'! %(!:%&=8'e'(+>%(B!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPNA!gVA!\Xgi^W\B!C:e%&&'8A! NB! G"XX[HB! 1=>+)'&%,%->:*,! /';',%=&'()! *(/! *:*/'&>:! ='8D%8&*(:'!*&%(-!+':%(/*89!+)./'()+B!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPNg!g^A!\W#i\""B!C:e%&&'8A! NB! G"XXbHB! 2j=! ?=Q=LCAW=>H! CO! =AB@H=WCLCPBJ:L! HKHC<B>PT! $:@=!@HK?B=@#! 78'+'()'/! *)! )e'! *((.*,!&'')>(-! %D! )e'!Q&'8>:*(! 1/.:*)>%(*,! Z'+'*8:e!Q++%:>*)>%(A!$e>:*-%A!54B!C:e%&&'8iQ>k>(+A! NB! 9! I*,k'8A! 6B! G"XXbHB! 1=>+)'&%,%->:*,! J',>'D+! *(/! ;*,.>(-!+:e%%,0! :%(+>/'8*)>%(+! D%8! :%,,'-'! */&>++>%(! *(/! 8')'()>%(B!+=@=:<Jj! B>!4BPj=<!*?KJ:HBC>A![gA!"b[i"g#B!C:e%&&'8A! NB! G"XXgHB! ce'! >(D,.'(:'! %D! *-'! *(/! '/.:*)>%(! %(! '=>+)'&%,%->:*,!P',>'D+B!/<BHB@j!kCK<>:L!CO!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPNg!#gA!^^"i^#VB!C:e%&&'8iQ>k>(+A! NB! GVWW\HB! 1F=,*>(>(-! )e'! 1=>+)'&%,%->:*,! J',>'D! C9+)'&0!5()8%/.:>(-! )e'!1&P'//'/!C9+)'&>:!N%/',! *(/!$%%8/>(*)'/!Z'+'*8:e!Q==8%*:eB!*?KJ:HBC>:L!5@NJjCLCPB@Hg![X!G"HA!"XiVXB!Ce.',,A! cB! jB! G"Xg#HB! $%-(>)>;'! :%(:'=)>%(+! %D! ,'*8(>(-B! +=QB=w! CO! *?KJ:HBC>:L!+=@=:<JjA!^#G\HA!\""i\[#B!C;'(++%(A!4B!G"Xg\HB!Ck>,,!>(!,'*8(>(-B!`B!N*8)%(A!2B!L%.(+',,A!*(/!UB!1()O>+),'!G'/+HA!2j=!=qA=<B=>J=!CO!L=:<>B>PA!1/>(P.8-e0!C:%))>+e!Q:*/'&>:!78'++B!c8>-O',,A! 6BA! 78%++'8A! NB! ')! *,B! G"XX\HB! x.*,>)*)>;'! />DD'8'(:'+! >(! *==8%*:e'+! )%!)'*:e>(-!D>8+)!9'*8!.(>;'8+>)9!+:>'(:'B!4BPj=<!*?KJ:HBC>A!VbA!g^iX[B!c8>-O',,A! 6! 9! 78%++'8A! NB! G"XX#HB! $e*(->(-! *==8%*:e'+! )%! )'*:e>(-0! *! 8',*)>%(*,!='8+=':)>;'B!'HK?B=@!B@!4BPj=<!*?KJ:HBC>A!V"A!Vb^iVg\B!c8>-O',,A! 6B9! Q+eO>(A7B! GVWW#HB! Q(! 'F=,%8*)%89! +)./9! %D! +>).*)'/! :%(:'=)>%(+! %D!,'*8(>(-!*(/!,'*8(>(-!'(;>8%(&'()+#!4BPj=<!*?KJ:HBC>g!^"A!V\[iV^gB!I*)k>(+A! 2B! G"XXbHB! d%%/! )'*:e>(-0! Q! :8%++i:.,).8*,! ='8+=':)>;'B! 3(=.P,>+e'/!&*(.+:8>=)A!)e'!3(>;'8+>)9!%D!L%(-!6%(-B!I*)k>(+A! 2B! ! GVWW"HB! 4'*8(>(-! *P%.)! ,'*8(>(-! '(e*(:'+! ='8D%8&*(:'B! &:HBC>:L!'JjCCL! (WA<CQ=W=>H! &=HwC<{! ! +=@=:<Jj! 3:HH=<@! &KWd=<! "[! G4%(/%(A!5(+)>).)'!%D!1/.:*)>%(HB!I*)k>(+A!2BA!$*8(',,A!1B!4%/-'A!$B!9!Ie*,,'9A!$B!GVWWVHB!1DD':)>;'!,'*8(>(-B!&:HBC>:L!

Page 193: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g[!

'JjCCL!(WA<CQ=W=>H!&=HwC<{!+=@=:<Jj!3:HH=<@!&KWd=<!"b!G4%(/%(A!5(+)>).)'!%D!1/.:*)>%(HB!!!!!!!!!!!!!!!!!

Page 194: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g\!

Page 195: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g^!

!!!!

!*)8$,$(7&!5,+,!*.!)*',++%..%g!5,5*.!(35+*'$(&)(/.*!)*!

.,!8&(6*+'(),)!! !

3:<HB>!+C?<IPK=;!+CiC!

78%D'+%8!1&a8>)%!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!(&2+%)8$$(7&!

x.'!:%()8>P.>8!*,!/'+*88%,,%!+'*!.(!8%,! >&=8'+:>(/>P,'!/'! ,*!3(>;'8+>/*/!+>-(>D>:*!E.'! ,*! 3(>;'8+>/*/! (%! '+! 3(>;'8+>/*/! +>! =8'+:>(/'! /'! )8*P*R*8! =%8! 9! =*8*! ',!/'+*88%,,%! e.&*(%! 9! +%+)'(>P,'! /'! ,*+! ='8+%(*+! 9! /'! ,%+! =.'P,%+! %! +%:>'/*/B!]'8'&%+!E.a!'+!'+%!/'!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'B!4%!:.*,!(%+!%P,>-*8S!*!/'+:8>P>8!:.S,!'+!,*!_,)>&*!;'8+>@(!/'!/'+*88%,,%A!=.'+!(%!;*,'!:.*,E.>'8!+>-(>D>:*/%!/'!/'+*88%,,%!'(!',!+>-,%!rr5B!L*+)*!*E.<A!.(*!=8>&'8*!=*8)'!G5HB!Q:,*8*/%+!,%+!)a8&>(%+!9!/*(/%!=%8! *:,*8*/%! E.'! '+*! :%(:'=:>@(! +'! *:'=)*! :%&%! D>(*,>/*/! e*:>*! /%(/'! ,*!3(>;'8+>/*/! /'P'8<*! )'(/'8A! ,%+! 8>','+! E.'! :%(/.:'(! *! />:e*! '+)*:>@(! 8':>P'(! ',!(%&P8'! /'! 1/.:*:>@(! =*8*! ',! 2'+*88%,,%0! '(! :.*()%! *! '+)*! '+)8*)'->*! (%+!=8'-.()*8'&%+!=8>&'8%!E.a!'F>+)'!'(!',!+'(%!/'!,*+!*.,*+!.(>;'8+>)*8>*+B!J*+)*()'!8>E.'?*A! =%8! :>'8)%B! 7%8! _,)>&%A! =8'-.()*8a0! {9! )_A! E.a! &S+! =.'/'+! e*:'8A!3(>;'8+>/*/A! :%(! 8'+=':)%! *! ,*! '/.:*:>@(! =*8*! ',! /'+*88%,,%! ! 9! =*8*! E.'! ! ,%+!:%(/'(*/%+!/',!=,*(')*!=.'/*(!E.'/*8!,>P8'+!9!:*&>(*8!:%(!+.!=8%=>%!=>'|!G55HB!!

!D#!)*',++%..%!483,&%!_!'%'2*&(/.*g!5*&|.2(3,!6*+'(7&#!

2>-%!='(_,)>&*A!=%8E.'!(.(:*!e*P8S!.(*!_,)>&*!/'D>(>:>@(!/'!/'+*88%,,%A!9*!E.'!',!/'+*88%,,%!e*:'!*,.+>@(!*!,*!='8+%(*!e.&*(*A!9*!+'*!:%(+>/'8*/*!:%&%!>(/>;>/.%A!9*! +'*! :%&%! &>'&P8%! +%:>*,! /'! .(! ! :%,':)>;%A! 9*! +'*! :%(+>/'8*/*! ,*! =8%=>*!:%,':)>;>/*/!'(! +.! :%(R.()%!%!e.&*(>/*/!-,%P*,B!o! 8'+.,)*!E.'! ,*!='8+%(*!'(! +.+!&_,)>=,'+!*:'=:>%('+!'+!/>(S&>:*A!'(!='8&*('()'!:*&P>%A! D8.)%!/'! ,*! >()'8*::>@(!:%(! ,*! +%:>'/*/! 9! :%(! ,*! e>+)%8>*! E.'! )*&P>a(! +'! &.';'(B! 1,! />(*&>+&%! +%:>%ie>+)@8>:%i='8+%(*,!>&=>/'!D>R*8!,%+!,<&>)'+!/',!/'+*88%,,%A!8'+.,)*(/%A!=%8!)*()%A!E.'!a+)'! +>'&=8'! '+)*8S! '(! :%(+)*()'! 'P.,,>:>@(A! '(! :%e'8'(:>*! :%(! ,*! ';%,.:>@(! /',!8>)&%!e.&*(%B!!C>(! '&P*8-%! +<! =%/'&%+! e*P,*8! /'! ;'8+>@(! ='(_,)>&*A! 8'D>8>a(/%(%+! *! ,*! _,)>&*!>()'8=8')*:>@(!E.'!,*+!>(;'+)>-*:>%('+!&S+!*:).*,'+!e*(!%)%8-*/%!*,!:%(:'=:)%!/'!/'+*88%,,%B!Q+<A!/>8'&%+!E.'!,%+!'+)./>%+!+%P8'!/'+*88%,,%!e*(!/'R*/%!/'!e*P,*8!/'!/'+*88%,,>+&%! =*8*! 8'D'8>8+'! *! /'+*88%,,%! e.&*(%! 9! _,)>&*&'()'! *! /'+*88%,,%!+%+)'(>P,'B!L*+)*!*E.<!e'&%+!,,'-*/%!'(!',!=8'+'()'!+>-,%!9!*!,*!/'+:8>=:>@(!/'!'+)*!

Page 196: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "g#!

_,)>&*! *:'=:>@(! e>+)@8>:*! 9! ='(_,)>;*! /'D>(>:>@(! *()8%=%,@->:*! /'! /'+*88%,,%! &'!;%9!*!/'/>:*8!'(!'+)'!*=*8)*/%B!!7*8)%!/'!,*!*:'=)*:>@(!!/'!!,*+!:*)'-%8<*+!+%:>%,@->:*+!!>&='8*()'+A!+'-_(!',!D>,@+%D%!jB! L*P'8&*+0! +>+)'&*! ;'8+.+! &.(/%! /'! ,*! ;>/*B! 1,! +>+)'&*! )>'('! ',! '(:*8-%! /'!&*()'('8A! :%(+'8;*8! ',! f+)*).+! E.%hA! '(! '+)'! :*+%A! ,*! >/'*! /'! /'+*88%,,%! &S+!:%(;'(>'()'! =*8*! +%+)'('8! >()*:)%! ',! ! %8/'(! +%:>*,! >&='8*()'! %! :*=>)*,>+&%!(',>P'8*,i-,%P*,B!4%!:.*,!(%!E.>'8'!/':>8!E.'!',!=%/'8!>(+)>).:>%(*,!(%!+'*!:*=*?!/'!+%,)*8! *! ,*+! D*.:'+!/'! ,%+!(>;'%+!%+%+! ! *,-.(%!/'! ,%+!&>'&P8%+!/'! +.! )8>('%!=*8*!+*,;*8! ',! :%(R.()%! /'! +.! :%(+)8.:)%A! *.(E.'! )'(-*! E.'! ='8/'8! .(*! =>'?*! /',!!'()8*&*/%! +%:>*,B! 1+! a+)*! ,*! 8*?@(A! ! ,*! /'! ='8/'8! -*(*(/%A! /'! :@&%! =.'/'(!*=*8':'8! :>'8)*+! >(+)>).:>%('+! .! %8-*(>+&%+! E.'! &'R%8*(! ,*+! :%(:'=:>%('+! /',!+>+)'&*A! +>(! ,,'-*8! *! =8'+'()*8! .(! =*8*/>-&*! *,)'8(*)>;%! *,! &>+&%B! N'! '+)%9!8'D>8>'(/%!*! ,*!'F>+)'(:>*!/'! ,*!MU3A!/'! ,*!3U1C$MA!/',!7U32!E.'! ,*;*(!',!8%+)8%!/',!%8/'(!+%:>*,!('%,>P'8*,A!+>(!8%&='8!,*!'+)8.:).8*!'+'(:>*,!/'!+.!'(-8*(*R'B!{x.>a('+! +%(A! '()%(:'+A! ,%+! *-'()'+! /'! :*&P>%! '(! ,*! :%(:'=).*,>?*:>@(! /',!/'+*88%,,%|!1+!',!/'(%&>(*/%!f&.(/%!/'!,*!;>/*hA!'+!/':>8A!',!+.R')%!:%&.(>:*)>;%A!,%+! e%&P8'+! 9!&.R'8'+! E.'! />*,%-*(! '()8'! +<A! :%(;'8+*(! */.:>'(/%! *8-.&'()%+A!:%(+'(+_*(! 9! =8%=%('(! +*,>/*+! *! ,%+! =8%P,'&*+! E.'! '(:.'()8*(! '(! +.! :*&>(*8!&.(/*(%B! ! ! C%(! :>'8)%+! =*8)>/%+! =%,<)>:%+A! &%;>&>'()%+! +%:>*,'+A! :%,':)>;%+A!*+%:>*:>%('+!:.,).8*,'+!9t%!=8%D'+>%(*,'+A!:>'8)%+!&'/>%+!/'!:%&.(>:*:>@(!:8<)>:%+A!,*+!MUd2!)*&P>a(!:8<)>:*+A!*,-.(%+!&>'&P8%+!/'!,*!*:*/'&>*A!/'!,*!3(>;'8+>/*/!%!/'! ,*! :>'(:>*A! '):B! 1(! /'D>(>)>:*A! :.*,E.>'8! e%&P8'! %! &.R'8! E.'! +'*! :*=*?! /'!*(*,>?*8A! 8'D,'F>%(*8! *! ,*! ,.?! /',! -8*(! ;*,%8! /'! ,*! R.+)>:>*! 9! E.'! '+)a! /':>/>/%! *!,.:e*8!=%8!,*!)8*(+D%8&*:>@(!/',!'()%8(%B!!{$.S,! e*! +>/%! ',! 8'+.,)*/%! /'! '+'! :*&P>%! :%(:'=).*,! 8'D'8>/%! *! ,*! >/'*! /'!/'+*88%,,%|!2%9!=%8!:%(%:>/%!',!=8>&'8!)a8&>(%!/',!=8%:'+%A!8',*)>;%!*,!:%(:'=)%!/'! /'+*88%,,%! :%&%! /'+*88%,,>+&%! %! ':%(%&<*! /'+*88%,,>+)*A! 9! =*+%! *! ,*+!/'(%&>(*:>%('+!/'!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'B! !1,!%8>-'(!/'!,*!)8*+&.)*:>@(!+.8-'! /'! ,*! :8<)>:*! *! ,*! ':%(%&<*! >&='8*()'! E.'! +'! :%(D%8&*! :%(! e*P,*8! /'!:8':>&>'()%A! 8'D>8>a(/%+'! ! +@,%! *! ,*! 8>E.'?*! &*)'8>*,! :%&%!&%)%8! 9! %PR')>;%! /',!/'+*88%,,%! /'! ,%+! =.'P,%+! &'(%+! /'+*88%,,*/%+B! 1,! ->8%! /'! ,%+! =,*()'*&>'()%+!/'+*88%,,>+)*+!8':%-'!/%+!:%%8/'(*/*+0!'F=*(+>@(!/'!,*+!:*=*:>/*/'+!='8+%(*,'+!'!>&=%8)*(:>*! /',! +'8! e.&*(%B! ! 1,! /'+*88%,,%! e.&*(%! 9*! (%! +'! :'()8*! '(! ',!>(:8'&'()%!/'!,%+!%PR')%+A!+>(%!'(!,*+!:*8*:)'8<+)>:*+!/',!+.R')%B! !C'!+.+)>).9'!.(*!;>+>@(!/',!/'+*88%,,%!:'()8*/%!'(!,*!=8%/.::>@(!/'!P>'('+!=%8!%)8*A!:'()8*/*!'(!,*!*&=,>*:>@(!9!+','::>@(!/'!,*+!:*=*:>/*/'+!/'!,*+!='8+%(*+!GJ%(>A!Q!9!7a8'?i`%-.')A!QA!VWW#HB!x.>'(! /*! *! :%(%:'8! '+)'! (.';%! =,*()'*&>'()%! '+! ',! 78%-8*&*! /'! ,*+! U*:>%('+!3(>/*+!=*8*!',!2'+*88%,,%!G7U32HA!='8%!E.>'(!'+)S!'(!',!D%(/%!/',!(.';%!'(D%E.'!+%(A! '()8'! %)8*+! ='8+%(*,>/*/'+A! ',! ':%(%&>+)*! 3,! L*E! 9! ',! =8'&>%! (%P',! '(!':%(%&<*A!"XXgA!Q&*8)9*!C'(B!1,!=8>&'8%A!/'+=.a+!/'!:%()8*=%('8!*!,*!D@8&.,*!/'!,%+!f=8%-8*&*+!/'!*R.+)'!'+)8.:).8*,hA!:*8*:)'8<+)>:*!/',!/'+*88%,,%!':%(%&>:>+)*A!,*!/',! f*R.+)'!:%(!8%+)8%!e.&*(%hA!&S+!:%e'8'()'!:%(!',!(.';%!'(D%E.'A!=8%=%('!*,!7U32!,*!>(>:>*)>;*!/'!=.P,>:*8!*(.*,&'()'!.(!>(D%8&'!+%P8'!',!2'+*88%,,%!L.&*(%A!=8%=.'+)*!*:'=)*/*!=%8!',!%8-*(>+&%! >()'8(*:>%(*,B! 4*! ! +'-.(/*!'+! ',! >(+=>8*/%8!/',! f2'+*88%,,%! L.&*(%hA! :%&%! *,)'8(*)>;*! *,! '(D%E.'! )8*/>:>%(*,! /',! 2'+*88%,,%!*:.&.,*)>;%A!=8%/.:)%8!%!':%(%&>:>+)*B!4*!=8'-.()*!E.'!+'!e*P<*!;'(>/%!e*:>'(/%!f{:.S()%!=8%/.:'!.(*!(*:>@(h!*e%8*!=*+*!*!+'8!f{:@&%!'+)S!,*!-'()'h|B!1,!7U32!+'!

Page 197: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "gb!

:%(+)>).9'A! R.+)%! '+! 8':%(%:'8,%A! '(! '+)*(/*8)'! 9! -'('8*,! 8'D'8'()'! ! /'! ,%+!*P*(/'8*/%+!&S+!=8%-8'+>+)*+!/',!2'+*88%,,%!L.&*(%B!$%(+:>'()'!/'!)*,! ,%-8%A!',!7U32! :%&>'(?*! +.! *(/*/.8*! /'! ,%+! >(D%8&'+! ',! *T%! "XXWA! +>'(/%! 9*! VW! ,%+!/%:.&'()%+!=.P,>:*/%+A!e*+)*!',!VW"WB!4*!'+)8.:).8*!/'!,%+!&>+&%+!:%(+)*!/'!,*+!+>-.>'()'+!=*8)'+0! i! .(!*(S,>+>+! !/'+/'! ,*!='8+=':)>;*!-,%P*,!/%(/'! +'!';*,_*(! ,*+!)'(/'(:>*+!/',!/'+*88%,,%!e.&*(%!'(!',!&.(/%!v!';*,.*:>@(!E.'!+'!e*:'!.)>,>?*(/%!,%+!/>+)>()%+!<(/>:'+!/'!/'+*88%,,%!v!>(D%8&*:>@(!'+)*/<+)>:*!!E.'!+'!=8%=%8:>%(*!'(!',!*('F%!D>(*,!v!-8SD>:%+!*P.(/*()'+!9!*)8*:)>;*&'()'!',*P%8*/%+!'!v!>(:%8=%8*:>@(!/'!.(!/'P*)'!&%(%-8SD>:%!!+%P8'!*,-_(!)'&*!/'!'+=':>*,!>()'8a+B!C'!=8')'(/'!.(*!/%P,'! D>(*,>/*/0! *H! )'@8>:*! 9! PH! =%,<)>:*B! 4*! )'@8>:*! +>'()*! ,*+! P*+'+! /',! (.';%!'(D%E.'B!4*!=%,<)>:*!=8%=%('!=8S:)>:*+!:%(:8')*+!=*8*!:%(+'-.>8! ,%+!%PR')>;%+!/',!2'+*88%,,%! L.&*(%B! 4*! D%8&*! *&'(*! /'! 'F=%+>:>@(! 9! =8'+'()*:>@(A! R.()%! *! ,*!','::>@(!/',!&>+&%!D%8&*)%!E.'!)>'('!,*!=.P,>:*:>@(!'+)8',,*!/',!J*(:%!N.(/>*,!+'!:%(;>'8)'(A! >()'(:>%(*/*&'()'A! '(! +<&P%,%+!/'!.(*! ;>+>@(! *,)'8(*)>;*! *,! '(D%E.'!:%(;'(:>%(*,! /'! '+)*! _,)>&*! >(+)>).:>@(A! /'! ,*! %8)%/%F>*! /'! J8'))%(!I%%/+! 9! /',!`%(/%! N%(')*8>%A! 8%&=>'(/%A! *+<A! ',! &%(%=%,>%! E.'! '+)*+! %8-*(>?*:>%('+!>()'8(*:>%(*,'+!%+)'()*P*(!'(!,*!%D'8)*!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/'!/'+*88%,,%B!!C':)%8'+! +>-(>D>:*)>;%+! /',! =_P,>:%! *:%->'8%(! '+)*! *=*8>:>@(! /',! 71U32! :%(! .(*!+'(+*:>@(! /'! f/'+:.P8>&>'()%hA! E.'! &S+! )*8/'! '+)*8<*! +'-.>/*! =%8! %)8*! /'!f'+)*:*&>'()%h! '(! .(! =%+>:>%(*&>'()%! E.'! =*8':>'8*A! *! />:e%+! +':)%8'+A! ',! f(%(!=,.+! .,)8*h! /'! ,%+! *;*(:'+! >/'%,@->:%+B! ! 4%+! S&P>)%+! &S+! :8<)>:%+A! +>(! '&P*8-%A!/'+)*=*8%(! *,-.(%+! ,<&>)'+! *! ,%+! >(D%8&'+! GQ8->P*9A!NB! 9! %)8%+A! "XXbY! Q8->P*9! 9!$',%8>%A!dB!VWW^HB!Q+<!=%8!'R'&=,%0!+'!=8'+'()*!*,!D'(@&'(%!/'!,*!-,%P*,>?*:>@(!(%!:%&%!.(!=8%:'+%!>&=.'+)%!=%8!'F>-'(:>*+!/'!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+A!+>(%!:%&%!.(!8'E.>+>)%!/'!,*!':%(%&<*!('%,>P'8*,!E.'!>&=%('!.(*!/'+8'-.,*:>@(!/'!,%+!&'8:*/%+!(*:>%(*,'+!'!>()'8(*:>%(*,'+!*,!+'8;>:>%!/'!:>'8)%+!*:)%8'+!E.'A!:%&%!:%(+':.'(:>*!/'! .(*! >&=%+>:>@(! *! ,%+! 1+)*/%+! /'! (%! >()'8;'(:>@(! '(! ,%+! &*:8%('-%:>%+!&'8:*()>,'+A!:*.+*(!/'+>-.*,/*/'+!+%:>*,'+!/'!/>D<:>,! R.+)>D>:*:>@(B!7'8%A!(%!8'+.,)*!DS:>,!'()'(/'8!E.'A!.(*!;'?!+'T*,*/*!,*!*.+'(:>*!/'!:*8-*!a)>:*!'(!,%+!:%(:'=)%+!/'!=%P8'?*! 9! /'+>-.*,/*/! /',! =*8*/>-&*! /'! I*+e>(-)%(A! +'! /'R'! +>(! +'T*,*8! *! ,%+!8'+=%(+*P,'+! /'! )*,'+! *)8%:>/*/'+B! 4%+! :%%8/>(*/%8'+! /',! ,>P8%! f$%(+)8.>8! ,*!:>./*/*(<*! -,%P*,! /'+/'! ,*! 3(>;'8+>/*/hA! Q,'R*(/8*! J%(>! 9! Q-.+)<(! 7a8'?i`%-.')!GVWW#A!#WH!:%(:,.9'(!E.'!^6-$V%"*,+*&%"*,%$-6+2.%"*,+&*!E1A*,+$+3$#%2)2*$%6%*+&+6+2.%"*,+*$%2".5-$$#:2*,+*-2*3)5),#'6)*)&.+52).#/%0*8)"*5)>%2+"*3)5)*V)$+5*+".+*a-#$#%*"+*M)")2*+2*`-+*&)"*#,+)"*$&)/+*,+&*+29%`-+*2%*"+*.5),-$+2*+2*6+$)2#"6%"*,+*)2B&#"#"* 4* 3%&(.#$%"* 35+$#"%"* 4* $&)5%"@* $%2* &%* `-+* &%"* $%2$+3.%"* "+* ,#&-4+2* 4* 3#+5,+2*%3+5).#/#,),07* 7%/8<*&%+! *D>8&*8! E.'! ',! 7U32! 8':%-'! 9! /'D>'(/'! ;*8>*+! /'! ! ,*+!8'>;>(/>:*:>%('+!/'!,%+!=*<+'+!'(!/'+*88%,,%A!:%(;>8)>a(/%+'!*+<!'(!.(!>(+)8.&'()%!(':'+*8>%A!='8%!(%!+.D>:>'()'B!!`>(*,>?*/*! '+)*! ='E.'T*! :8<)>:*! *! ,*! 8':%(%:>/*! ,*P%8! /',! 7U32A! P.'(%! +'8S! (%!/'+='/>8(%+! /'! a,! +>(! *()'+! /'R*8! :%(+)*(:>*! /',! :%()'(>/%! /'! +.! +>-(>D>:*)>;*!*=%8)*:>@(A! *e%(/*(/%! '(! +.! (%;'/%+%! =,*()'*&>'()%B! Q()'+! /'! =8'+'()*8! +.!/'D>(>:>@(! /'! 2'+*88%,,%! L.&*(%A! '+! (':'+*8>%! /'R*8! :%(+)*(:>*! /'! ,*+!8'>;>(/>:*:>%('+A! :%(:,.+>%('+!9!/'+*D<%+!E.'!%)8%+!'()'+!=,*+&*8%(!*()'+!E.'!',!7U32B!`.'!'+)'!:*,/%!/'!:.,)>;%!/%(/'!+.8->@A!/'!&*('8*!:*+>!(*).8*,!9! ,@->:*A! ,*!=,*()*!/'!,*!(.';*!:8>*).8*!/',!2'+*88%,,%!L.&*(%A!*:%->/*!9!:.,)>;*/*!=%8!',!'()'!*&=*8*/%! P*R%! ',! +'(%! /'! ,*! MU3B! L'! *E.<! ,%+! *()':'/'()'+! >(&'/>*)%+! /'! ,*!/'D>(>:>@(!/',!2'+*88%,,%!L.&*(%A!/'D'(/>/*!=%8!',!7U32A!+.:>()*&'()'!8',*)*/%+!!

Page 198: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "gg!

9!'(!%8/'(!:8%(%,@->:%0!"B 1(! ,*! /a:*/*! /'! ,%+! bW! +'! :%&=8.'P*! E.'! ,%+! ,%-8%+! /',! /'+*88%,,%!':%(@&>:%!(%!)>'('(!8'='8:.+>@(!=*8*,',*!'(!,*!&'R%8*!/'!,%+!8'+.,)*/%+!+%:>*,'+B!Z'*::>@(! :8<)>:*0! ,*!gNL*=8%=%('! ',! '&=,'%! :%&%! %PR')>;%! /',! /'+*88%,,%! 9! /'! ,*!8'/.:>@(! /'! ,*! =%P8'?*B! 1,! &>+&%! [)2$%* S-2,#)&! =>'(+*! '(! ,*! D@8&.,*!f8'/>+)8>P.:>@(! :%(! :8':>&>'()%hB! 8)* +"$-+&)* ,+* ^8)"* E+$+"#,),+"* [B"#$)+h!GC)8'')'(H! >(:,.9'! :%&%! %PR')>;%+! '+=':<D>:%+! /',! /'+*88%,,%A! */'&S+! /',!:8':>&>'()%!':%(@&>:%A!,*!+*)>+D*:>@(!/'!,*+!(':'+>/*/'+!e.&*(*+B!!VB 4*!/>*,a:)>:*!'=>+)'&%,@->:*!=.+%!+.!&SE.>(*!'(!8%/*R'!9! ,%+! >()'8'+'+!/'!,%+! %8-*(>+&%+! >()'8(*:>%(*,'+! D>(*(:>'8%+! (%! =./>'8%(! 8'+>+)>8! ! ,*! %+*/<*! /'!E.>'('+! )8*P*R*8%(!'(! ,*!/':*/*!*()'8>%8B!2'!*e<!E.'! ,%+!*T%+!gW!=8%)*-%(>?*8*(!.(*! ;.',)*! *)8S+B! 2'! (.';%A! ',! :8':>&>'()%! ':%(@&>:%! +'8<*! ',';*/%! *! :8>)'8>%!+*,;<D>:%!/',!/'+*88%,,%!/'!,%+!=.'P,%+B!$%(:8':>@(0!+'!>&=.+>'8%(!,%+!=8%-8*&*+!/'!*R.+)'!'+)8.:).8*,B!!![B 78>(:>=>%!/'!,%+!XWB!U*:'!.(*!+<()'+>+0!+>!',!*R.+)'!'+)8.:).8*,!'+E.>,&@!*!,*!&*9%8<*!/'!,%+!!=.'P,%+!'(!;<*+!/'!/'+*88%,,%A!e*P8<*!E.'!='(+*8!'(!e.&*(>?*8!'+'!8%+)8%! /',! *R.+)'! '+)8.:).8*,B! 1(! '+)*! :%()8*=8%=.'+)*! )8*P*R@! ',! ':%(%&>+)*! 3,!L*EA! :%&%! 9*! e'&%+! >(+>(.*/%! *88>P*B! 1+! .(*! %:*+>@(! =8%=>:>*! =*8*! ',!'(;*,'()%(*&>'()%! /',! 7U32A! E.'! =8'+'()@! .(*! *,)'8(*)>;*! *! ,*+! >(+)>).:>%('+!J8'))%(!I%%/+A!!JN!9!`N5B!7%8!/'P*R%!/'!'+)*!/':>+>@(!'+)*P*!',!)8*P*R%!:*,,*/%!'!>(+>(.*()'!/'!&.:e*+!MUd!9!!/'!;*8>%+!*:*/a&>:%+B!3(!='8+%(*R'!&.9!=8>(:>=*,0!QB!C'(A!/'!(*:>%(*,>/*/!>(/>*!9!=8%D'+%8*!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!$*&P8>:e-'B!!\B Q! =*8)>8! /'! "XXW! *=*8':'(! ,%+! >(D%8&'+! /',! 7U32! +%P8'! ',! 2'+*88%,,%!L.&*(%B!3(*! 8>*/*!/'!=8%=.'+)*+! 9!/'!(%;'/*/'+!=*8*!&.:e%+B! 7*8*!%)8%+A! .(*!&*-(<D>:*! %:*+>@(! =*8*! =8%)'+)*8B! 4%+! =*<+'+! /%(*()'+A! =%8E.'! '8*(! =.'+)%+! '(!8>/<:.,%A! *,! /')':)*8+'! ,*! >(:%e'8'(:>*! /'! +.+! =%,<)>:*+! :%(! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! ,%+!5(D%8&'+B!4%+!=*<+'+!8':'=)%8'+A!=%8E.'!;'<*(!!+.!+%P'8*(<*!=.'+)*!'(!'()8'/>:e%B!1,!J*(:%!N.(/>*,A! :.*,!*;'!/'!8*=>T*A!:%,*(/%!+.!*+).:>*!'()8'! ,*+!=S->(*+!/'! ,%+!5(D%8&'+A!+'!*=%/'8@!/'!+.+!)a8&>(%+!=*8*!8'P*R*8!+.!:*8-*!:8<)>:*B!!^B Q9./*/%! =%8! '+)*+! :%,*P%8*:>%('+! />8':)*+! %! >(/>8':)*+A! ',! 7U32! *:.T@!*>8%+%!+.!/'D>(>:>@(!/'!2'+*88%,,%!L.&*(%B!d8*:>*+!*,!*P%(%!/'!)*()*+!e':)S8'*+!/'!)'88'(%A!',!S8P%,!'+)*,,@!'(!',!D8.)%!&*/.8%!/'!.(*!/'+:8>=:>@(!>&=8'+>%(*()'0!*

^<&* A+")55%&&%* X-6)2%* +"* +&* 35%$+"%* ,+* )63&#)$#:2* ,+* &)"* %3$#%2+"* ,+* &)* '+2.+@*)-6+2.)2,%*&)"*9-2$#%2+"*4* &)"*$)3)$#,),+"*V-6)2)"Z*;+35+"+2.)*-2*35%$+"%*)* &)*/+>* `-+* -2* 9#20* <2* .%,%"* &%"* 2#/+&+"* ,+* ,+")55%&&%* &)"* .5+"* $)3)$#,),+"* +"+2$#)&+"*$%2"#".+2* +2* `-+* &)* '+2.+* /#/)* -2)* /#,)* &)5')* 4* ")&-,)M&+@* .+2')* $%2$%$#6#+2.%"* 4*)$$+"%* )* 5+$-5"%"* 2+$+")5#%"* 3)5)* -2* 2#/+&* ,+* /#,)* ,+$+2.+0* !+5%* +&* B6M#.%* ,+&*A+")55%&&%*X-6)2%*/)*6B"*)&&BT*%.5)"*+"9+5)"*,+*%3$#%2+"*`-+*&)*'+2.+*$%2"#,+5)*+2*)&.)*6+,#,)*#2$&-4+2*&)*3)5.#$#3)$#:2@*&)*"+'-5#,),@*&)*"%".+2#M#&#,),@*&)"*')5)2.()"*,+*&%"*,+5+$V%"*V-6)2%"@*.%,)"*2+$+")5#)"*3)5)*"+5*$5+).#/%*4*35%,-$.#/%*4*3)5)*'%>)5*,+* 5+"3+.%* 3%5* "(* 6#"6%@* 3%.+2$#)$#:2* 4* -2)* "+2")$#:2* ,+* 3+5.+2+$+5* )* -2)*$%6-2#,),0*<2*,+9#2#.#/)@*+&*A+")55%&&%*X-6)2%*+"*+&*,+")55%&&%*,+*&)*'+2.+@*3)5)*&)*'+2.+*4*3%5*&)*'+2.+70*PN29%56+*"%M5+*A+")55%&&%*X-6)2%*GQQQ@*ImR0**

*

Page 199: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "gX!

U2B&#"#"*,+*&)*,+"$5#3$#:2T*

- 1+!.(!=8%:'+%A!(%!.(!*:)%!)'8&>(*/%B!1&=>'?*A!+>-.'!9!(%!)'8&>(*A!=%8!+'8!.(!D'(@&'(%!/>(S&>:%B!- x.'!*&=,<*!%=:>%('+A!D.(:>%('+!9!:*=*:>/*/'+B!- x.'! +'! :%(+)>).9'! '(! %PR')>;%! 9! D>(*,>/*/A! */'&S+! /'! =*+%! %! >(+)8.&'()%!=*8*!,,'-*8!*!'+*!D>(*,>/*/!/'!*&=,>*:>@(!/'!:*=*:>/*/'+B!1+!:*&>(%!9!.)%=<*A!:%&%!&')*!=8%,%(-*P,'B!!- $*=*:>/*/'+! '+'(:>*,'+0! ,%(-';>/*/A! +*,./A! :%(%:>&>'()%+A! 8':.8+%+!G:8':>&>'()%! ':%(@&>:%HA! (%! =*8*! .(! :%(+.&%! /'88%:e*/%8! %! >(+%+)'(>P,'A! +>(%!=*8*! ;>;>8! /':'()'&'()'A! '+! /':>8A! :%(! .(*! />-(>/*/! =8%=>*! /',! +'8! 8*:>%(*,0!R.+)>:>*A!a)>:*!9!+%,>/*8>/*/B!!- M)8*+! :*=*:>/*/'+! %! '+D'8*+! E.'! :%(+)>).9'(! ',! S&P>)%! /',! 2'+*88%,,%!L.&*(%0!=*8)>:>=*:>@(A!+'-.8>/*/A!+%+)'(>P>,>/*/A!-*8*()<*!/'!,%+!22B!LLB!!- 4*! 8*?@(! %! R.+)>D>:*:>@(! /'! '+)*+! '+D'8*+! '+)8>P*! '(! ,*! (':'+>/*/! E.'! ,*!='8+%(*!)>'('!/'!+'8!:8'*)>;*A!=8%/.:)>;*A!/'!-%?*8!:%(!',!8'+=')%!9!=%)'(:>*:>@(!/'!+<!&>+&%A!9!:%(!,*!='8)'('(:>*!*!.(*!:%&.(>/*/B!!- C<()'+>+! /',! 2'+*88%,,%! L.&*(%0! +'8! &S+! =%8! &<! &>+&%A! =*8*! 9! =%8! ,%+!/'&S+B!M!)*&P>a(0!+'8!:*=*?!/'!+'8!&S+!9%!G*.)%'+)>&*!9!+'-.8>/*/!='8+%(*,HA!&S+!=*8*!,%+!%)8%+!G*='8).8*!*,!+'8H!9!'(!8*?@(!/',!%)8%!G9%!+%9!&S+!9%!:.*()%!&S+!)_!+'*A!>()'8+.PR')>;>/*/!:%&.(>:*)>;*HB!!!4,'-*/%+!*!'+)'!&%&'()%A!+'!=.'/'!*D>8&*8!E.'!,*!(%:>@(!/'!2'+*88%,,%!L.&*(%!+'!/>+)>(-.'! /'! %)8%+! :%(:'=)%+! *D>('+B! 1(! 'D':)%A! 2'+*88%,,%! L.&*(%! (%! '+!J<=JBWB=>HC! =JC>fWBJC#! 2'! e':e%A! *,-.(*+! (*:>%('+! )>'('(! .(! *,)%! =8%/.:)%!>()'8>%8! P8.)%! G75JH! 9A! +>(! '&P*8-%! ! '+)S(! &'(%+! /'+*88%,,*/*+A! e.&*(*&'()'A!!E.'!%)8*+!:%(!&'(%8!75JB!1,!:8':>&>'()%!':%(@&>:%!'+!(':'+*8>%A!:>'8)*&'()'A!='8%!(%!'+!+.D>:>'()'!=*8*!',!2'+*88%,,%!L.&*(%B!c*&=%:%! /'P'&%+! :%(D.(/>8! 2'+*88%,,%! L.&*(%! :%(! D%8&*:>@(! /'! J:ABH:L!jKW:>CA! =%8E.'! '+)'! :%(:'=)%! :%(:>P'! *,! +'8! e.&*(%! :%&%! .(! &'/>%! =*8*!D%&'()*8! ,*! =8%/.::>@(! /'! P>'('+! /'! :%(+.&%A!&>'()8*+! E.'! ,*! ='8+%(*! '+! *,-%!&S+!E.'!'+%B!1+!.(!D>(!'(!+<!&>+&*A!(%!+@,%!.(!>(+)8.&'()%!/'!8>E.'?*!&*)'8>*,B!!M)8%!:%(:'=)%!'+!',!/'!dB=>=@H:<!@CJB:LB!c*&=%:%!>-.*,*!!*,!/'!2'+*88%,,%!L.&*(%A!=%8E.'A! &>'()8*+! a+)'! 'F>-'! ,*! >/'*! /'! =*8)>:>=*:>@(! *:)>;*! '(! ',! =8%:'+%! 9!:%(+)8.::>@(! /'! /'+*88%,,%A! *E.',! +@,%! :%(+>/'8*! *! ,%+! +'8'+! e.&*(%+! :%&%!P'('D>:>*8>%+!=*+>;%+!/',!&>+&%B!!`>(*,&'()'A! ,*! +*)>+D*::>@(! /'! ,*+! >=J=@B?:?=@! dh@BJ:@! )*&=%:%! *,:*(?*! ,*!=,'(>)./!/'!/>&'(+>%('+!E.'!+'!'(:>'88*(!'(!',!:%(:'=)%!/'!2'+*88%,,%!L.&*(%Y!=%8E.'! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+! ='8+%(*+! 9! /'! ,%+! =.'P,%+! +'! *P8'! *! .(! *P*(>:%! /'!=%+>P>,>/*/'+!E.'!+.='8*!*!,*!+*)>+D*::>@(!/'!,*!+>&=,'!+.P+>+)'(:>*B!!!$%&%!+'!%P+'8;*8SA!:*/*!.(*!/'!'+)*+!*:'=:>%('+!'A!>(:,.+%A!,*!+.&*!/'!)%/*+!',,*+!+%(! =*8)'! /',! 2'+*88%,,%! L.&*(%A! ',! :.*,! >()'-8*! *! )%/*+A! ='8%! */'&S+! +>-.'!=8'-.()S(/%+'! =%8! ',! E.a! /'P'! )'('8A! +'8! 9! e*:'8! ',! +'8! e.&*(%! =*8*! E.'A! ! +>(!'+)*(:*8+'!'(!,*+!&>(.:>*+!/'! ,*!+.+P+>+)'(:>*A!+'!;'*!%P,>-*/%!*!:%88'8!)8*+!/'!+<!&>+&%!'(!P.+:*!/',!>-(%)%!>(D>(>)%!9!/'!,*!.)%=<*!/'+:.P8>/%8*!G$',%8>%A!dB!9!4@='?!

Page 200: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "XW!

/'!N.(*>(A!QBA!VWWbY!U*9*-*8&'()*,A!VWW[HB!!L'&%+! e*P,*/%! /',! 2'+*88%,,%! L.&*(%! :%&%! /'! .(*! />&'(+>@(! >&=%8)*()'! 9!+.='8*/%8*!/',!+>&=,'!:8':>&>'()%!%!/'+*88%,,>+&%!':%(@&>:%A!='8%!*_(!(%+!D*,)*!*T*/>8!%)8*!D*:')*0! ,*!+%+)'(>P>,>/*/B!U%+!8'D'8>&%+A!=.'+A!*,!2'+*88%,,%!L.&*(%!9!C%+)'(>P,'B!4%!=8>&'8%!E.'!e*9!E.'!*;'8>-.*8!!'+!!+>!',!*/R')>;%!f+%+)'(>P,'h!*T*/'!*,-%!(.';%!%!(%!*,!/'!fe.&*(%hB!!L*P8S!E.'!/>+)>(-.>8A!=*8*!',,%A!!'()8'!+%+)'(>P>,>/*/!D.'8)'!9!P,*(/*B!4*!=8>&'8*!%!&S+! 'F>-'()'! 8'E.>'8'! /'R*8! *! ,*+! D.).8*+! -'('8*:>%('+! ,%+! &>+&%+! 8':.8+%+!(*).8*,'+!/'!E.'! +'!/>+=%('!'(! ,*! *:).*,>/*/B! 4*! +'-.(/*A!&S+! +.*;'A!(%!'F>->8<*!/'R*8! ,%+! &>+&%+! 8':.8+%+A! =%8E.'! *! :*&P>%! /'! :'/'8<*(! *,! D.).8%! %)8%! )>=%! /'!:*=>)*,A! :%&%! ,%+! :%(%:>&>'()%+! 9! 8':.8+%+! )':(%,@->:%+B! ! {QT*/'! *,-%! ,*!+%+)'(>P>,>/*/A!+'*!a+)*! D.'8)'!%!P*(/*A! !*,!*/R')>;%!e.&*(%A!:.*(/%!e*P,*&%+!/'!/'+*88%,,%|! C>! )%/%! ,%! E.'! *)*T'! *,! e%&P8'! '+! e.&*(%A! />8'&%+! E.'! ,*!:%(+'8;*:>@(!/'! ,*!)>'88*!*)*T'!*,!e%&P8'A!=%8! ,%!)*()%!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!:%(!+@,%! +'8! e.&*(%! 9*! '+! +%+)'(>P,'A! =.'+! E.'88S! :%(+'8;*8! +>'&=8'! ,%! E.'! E.>'8'!e%9A!E.'88S!-%?*8!&*T*(*!/'!,%!E.'!e%9!,'!=8%=%8:>%(*!.(!P>'(B!C>!',!*&%8A!*,!+'8!/'+>()'8'+*/%A!!(%!)>'('!=8'+'()'!(>!=*+*/%!(>!D.).8%A!=%8E.'!E.>'(!*&*A!=8%:.8*!',!P>'(!/',!%)8%!%!/'! ,%!%)8%!*()'+A!'(!9!/'+=.a+!/'!E.'!',!%PR')%!%! ,*!='8+%(*! )'! ,%!8':,*&'! *! -8>)%+A! ,*! +%+)'(>P>,>/*/! +'! '(:.'()8*! /'()8%! /',! *&%8! e.&*(%B! C>! ',!/'+*88%,,%!e.&*(%!(%!)>'('!D>(!9!!=%8!(%!)'('8,%!*P*8:*!)%/%!,%!E.'!,'!=8%=%:>%(*!8>E.'?*!9!+*)>+D*::>@(A!:%(:,.>8'&%+!E.'!(%!=%/8S!=8'+:>(/>8!/'!:.>/*8A!&'R%8*8!9!)8*(+D%8&*8!=*8*!&*T*(*!,%!E.'!,'!/*!+.+)'()%!9!D',>:>/*/A!e%9A!:.*,!'+!!:%(+'8;*8A!!&'R%8*8!9!!:*&P>*8!,*!(*).8*,'?*!e*:>*!&'R%8'+!:%(/>:>%('+B!!C>(!'&P*8-%A!=%/'&%+!*D>8&*8!E.'!e*P,*8!/'!!+%+)'(>P>,>/*/!'E.>;*,'!*!8'+*,)*8!',!D.).8%A!,*!='8&*('(:>*!/',!P>'(!=8'+'()'A!*+=':)%+!E.'!'(!',!,'(-.*R'!:%88>'()'!+'!+.','(!=*+*8!=%8!*,)%A!+>(!D>R*8+'!E.'!(%!P*+)*!:%(!)'('8!=*(!=*8*!',!=8'+'()'!/<*!/'!,*! *:).*,! -'('8*:>@(A! +>(%!E.'! )*&P>a(!(.'+)8%+!e>R%+!(':'+>*8S(!/>+D8.)*8!/'! ,%+!&>+&%+! P>'('+A! =%8! ,%! &'(%+A! /'! ,%+! E.'! (%+%)8%+! ).;>&%+! ,*! %=%8).(>/*/! /'!/>+D8.)*8B! {x.a! =*/8'! +'! :%(D%8&*8S! :%(! =8%=%8:>%(*8! P>'('+)*8! *! +.+!/'+:'(/>'()'+! +@,%! &>'()8*+! a,! ;>;'! 9! (%! /'+'*8<*! )*&P>a(! E.'! +.! =8%,'! +>-*!/>+D8.)*(/%! /'+=.a+! /'! E.'! ',! =*/8'! &.'8*|! 1,! /'+*88%,,%! e.&*(%A! =.'+A! +>! '+!*.)a()>:*&'()'!e.&*(%!:.>/*8S!/',!=8'+'()'!9!/',! D.).8%A!/'! ,%+!:%')S('%+! !9!/'!,%+!=%8! ,,'-*8B!4%!:%()8*8>%!(%!+'8<*!/'+*88%,,%!e.&*(%A!+>(%!'-%>+)*B!Q/&>)*&%+A!+>(!'&P*8-%A!E.'!(%!'+)S!&*,!.+*8! ,*!=*,*P8*! +%+)'(>P>,>/*/!=*8*! 8'+*,)*8! :>'8)*+!:.*,>/*/'+! E.'! 9*! =%+''! ',! /'+*88%,,%! e.&*(%A! ='8%! E.'! =.'/'(! =*+*8!/'+*='8:>P>/*+A!+>!(%!+'!,*+!+'T*,*!'(DS)>:*&'()'B!1&='?*8%(! *! e*P,*8! /'! /'+*88%,,%! +%+)'(>P,'!N'*/%O+! 9! %)8%+A! '(! ! ',! *T%! "XbVA!:.*(/%!'+)%+!*.)%8'+!=.P,>:*8%(!',!>(D%8&'!f4%+!,<&>)'+!/',!:8':>&>'()%hB!!1,!$,.P!/'!Z%&*!e*!+>/%!.(*!/'!,*+!=8>(:>=*,'+!>(+)>).:>%('+!:%(!=8'%:.=*:>@(!*:'8:*!/',!/'+*88%,,%!+%+)'(>P,'B!1(!"XXV!+'!:','P8@!,*!$.&P8'!/'!,*!c>'88*!%!$%(D'8'(:>*!/'!U*:>%('+!3(>/*+!+%P8'!N'/>%!Q&P>'()'!9!2'+*88%,,%A!:','P8*/*!'(!Z<%!/'!j*('>8%A!/%(/'!+'!*=8%P@!,*!Q-'(/*!V"!E.'!8':%-'!,%+!%PR')>;%+!&'/>%*&P>'()*,'+!*!(>;',!&.(/>*,!=*8*!',!+>-,%!rr5B!!1,! )a8&>(%! f/'+*88%,,%! +%+)'(>P,'h! +'! e*! >/%! 'F)'(/>'(/%A! (%! +>(! *,)>P*R%+A! (>! +>(!/'P*)'+!*:'8:*!/'!,*!'F)'(+>@(!/',!&>+&%A!/'!,*!:%&=8'(+>@(!/'!:*/*!>/'*!'!>(:,.+%!=*,*P8*A! (>! +>(! )8%=>'?%+! %8>->(*/%+!=%8! ,*! >/'%,%-<*! /'! ':%(%&>+)*+! %8)%/%F%+! 9!

Page 201: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X"!

:8<)>:%+A! (>! +>(! *=%8)*:>%('+! &.9! />+)>()*+! *! ,*! e%8*! /'! >()'()*8! +%,.:>%(*8! ',!=',>-8%! :,*8%! '! >(&>('()'A! ='8%! /'+:.>/*/%! .(*+! ;':'+A! )*=*/%! %)8*+! %!&*(>D>'+)*&'()'! %:.,)*/%! =%8! >()'8'+'+! ':%(@&>:%+A! >(/.+)8>*,'+A! ;>*,'+A!)':(%,@->:%+A!=%,<)>:%+A!'):BA!'):B!1F>+)'(!>(>:>*)>;*+!/>-(*+!/'!>&>)*8+'A!:%&%!=%8!'R'&=,%0!- 4*!:>./*/!/*('+*!/'!6%,.(P%8-A!E.'!*=8%;':e*!',!*-.*!:*,>'()'!/'!,*!:'()8*,!)a8&>:*!=*8*!+.!=>+:>D*:)%8<*B!- 4*!:>./*/!Q*,P%8-!G2>(*&*:*H!*=,>:*!,%+!=8>(:>=>%+!/'!,*!Q-'(/*!V"!9!&>,'+!/'!&.(>:>=>%+! 9! 8'->%('+! '.8%='*+! +>-.'(! ,*! ,<('*! /'! =,*(>D>:*:>@(! ,%:*,! =*8*! ,*!+%+)'(>P>,>/*/B!!1()8'! ,*+! %PR':>%('+! &S+! :%&.('+! E.'! +'! ,*(?*(! :%()8*! ,*! +%+)'(>P>,>/*/! '+)S!*E.',,*!E.'!+'!8'D>'8'!*! ,*!=%+>P>,>/*/!/'!:%*8)*8!',!:8':>&>'()%!/'! ,*+!':%(%&<*+!/',!C.8A!E.'!)>'('(!-8*(/'+!:*8'(:>*+B!!1()8'! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! E.'! /'P'8<*! )'('8! ',! &%/',%! +%+)'(>P,'! =*8*! *;*(?*8! 9!=%/'8!+.='8*8!,*+!/>D>:.,)*/'+!)*()%!D>,%+@D>:*+!:%&%!':%(@&>:*+!9!)':(%,@->:*+!+'!:.'()*(!,*+!+>-.>'()'+0!"B `.+>@(! /'! /%+! %PR')>;%+! /'+'*P,'+! :%&%! +%(! ',! /'+*88%,,%! e.&*(%! 9! ,*!+%+)'(>P>,>/*/!'(!.(!/'+*88%,,%!e.&*(%!+%+)'(>P,'B!VB 1(! *&P%+! :*+%+! +'! =8':>+*! .(*! 8'/>+)8>P.:>@(! /'! ,%+! P>'('+! e*:>*! ,%+!&*8->(*/%+!*:).*,'+!9!e*:>*!,*+!-'('8*:>%('+!D.).8*+B!![B 4%+!8':.8+%+!=*8*!,*!8'/>+)8>P:>@(!/'P'(!=*8)>8!/'!*E.',,%+!E.'!,%+!=%+''(A!,*!&>(%8<*!&S+!D*;%8':>/*A!:*.+*()'!=8>:>=*,!/'!,%+!/')'8>%8%+!&'/>%*&P>'()*,'+B!!\B 4*! &%/'8*:>@(! /',! :%(+.&%! /'! ,%+! &S+! 8>:%+! '+! >&=8'+:>(/>P,'! =*8*!*:'8:*8+'!*!.(!/'+*88%,,%!e.&*(%!+%+)'(>P,'B!!!!!!]>+)%!'+)'!='E.'T%!8':%88>/%!*!)8*;a+!/'!!,%+!*;*)*8'+!=%8!/%(/'!e*!)8*(+:.88>/%!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'A!*!(*/>'!+'! ,'!%:.88>8S!/./*8!E.'!=*8*! ,,'-*8!*! ,*!:%(+)8.::>@(! /'! '+)'! =*8*/>-&*! /'! +%:>'/*/! ':%(@&>:*&'()'! /%)*/*A!!'E.>)*)>;*&'()'! />+)8>P.</*A! =8%=>')*8>*! /'! .(! :%&'8:>%! R.+)%A! +%:>*,&'()'!>-.*,>)*8>*A! (%! :%(+.&>+)*A! *,)*&'()'! :*=*:>)*/*A! =%+''/%8*! /'! .(%+! ;*,%8'+!>()'-8*,&'()'!e.&*(%+A! ! >()'8:.,).8*,&'()'!:%+&%=%,>)*A!e.&*(*!9!':%,@->:*A! +'!(':'+>)*(! :*P'?*A! :%8*?@(! ! 9!&*(%+B! 1+! /':>8A! +'! (':'+>)*! /'! .(*! '/.:*:>@(! E.'!*P*8E.'! )8'+! -8*(/'+! />&'(+>%('+! 9! ,*+! )8'+! /':>/>/*&'()'! %8>'()*/*+! *! ,*!:%(+':.:>@(! /',! &%/',%! /'! /'+*88%,,%! E.'! e'&%+! ;'(>/%! /'+:8>P>'(/%! :%&%!e.&*(%! 9! +%+)'(>P,'B! 3(*! />&'(+>@(! :%-(>)>;*! G:%(%:>&>'()%! /'! .(! +>+)'&*! /'!:%()'(>/%+! ! +%P8'! R.+)>:>*! 9! ':%,%-<*! e.&*(*HA! %)8*! />&'(+>@(! *:)>)./>(*,! /%(/'!,%+! %PR')>;%+! +'! :'()8'(! '(! .(%+! ;*,%8'+! :%()8*:.,).8*,'+A! =%8! .(*! =*8)'A! ! 9! =%8!%)8*A!;*,%8'+!:,S+>:%+!%!a)>:%+A!*E.',,%+!E.'!+>'&=8'!e*!:.,)>;*/%!,*!='8+%(*!R.+)*!9!8*:>%(*,!:.*(/%!a+)*!+'!e*!'&='T*/%!'(!!!P.+:*8!',!P>'(!/'!,*!:%&.(>/*/!+%:>*,!9!e*! :%()'&=,*/%! ,*! ;>/*! /'+/'! ,*! ;'()*(*! /'! ,*! %)8'/*/B! 3(*! )'8:'8*! />&'(+>@(!/'P'8S! !/>8>->8+'!e*:>*! ,%+!=8%:'/>&>'()%+!E.'! ,%+!*,.&(%+!e*(!/'!*/E.>8>8!=*8*!+'8! :*=*:'+! /'! :*&P>*8! /',! :e>:! :%(+.&>+)*! *! %)8%!&S+! :%&.(>)*8>%A! :%()'F).*,A!>()'8:%('F>%(*/%A! >()'8:.,).8*,! 9! :%&=8%&')>/%! :%(! ,%+! 'F:,.</%+! 9! 8'+=').%+%!:%(!,*!/>;'8+>/*/!/'()8%!/'!,*!/'D'(+*!/'!,*!>-.*,/*/B!1+)%+!','&'()%+!P>'(!=.'/'(!:%(+)>).>8!',!%PR')>;%!9!:.'8=%!+>+)a&>:%!/'!,%!E.'!*!:%()>(*:>@(!;*&%+!*!'+)./>*8!

Page 202: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "XV!

:%&%! 1/.:*:>@(! =*8*! ',! 2'+*88%,,%! G1=2HB! 1(! ,*! +>-.>'()'! +'::>@(A! =.'+A!>()'()*8'&%+! 8'+=%(/'8! *,! =8%P,'&*!/'! :@&%!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!9! +%+)'(>P,'!(':'+>)*!/'!,*!'/.:*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'B!!{L*!e':e%!*,-%!,*!3(>;'8+>/*/! '(! '+)*! ,<('*! '/.:*)>;*! '(! P.+:*! /',! 2LC|! {x.a! &S+! =.'/'! +'-.>8!e*:>'(/%|!GJ*+',-*A!7B!9!%)8%+A!VWW\Y!$',%8>%A!dBA!VWW"Y!5()'8&@(iMFD*&A!VWW\H!

!M#!mE8F!4,!4*$4%!_!E8F!58*)*!4,$*+!.,!8&(6*+'(),)!5,+,!$%%5*+,+!$%&!*.!)*',++%..%n!

$>'8)*&'()'! ,*! 3(>;'8+>/*/! e*! )'R>/%! 'F='8>'(:>*+! 9! e*! 8'*,>?*/%! e':e%+! +.',)%+!E.'!&>8*(!e*:>*!',!/'+*88%,,%B!1F>+)'!:%(:>'(:>*!'(!P.'(*!=*8)'!/',!=8%D'+%8*/%!'A!>(:,.+%A!/'!,*!&>+&*!>(+)>).:>@(!'(!+.!:%(R.()%!/'!E.'!,*!f*:*/'&>*hA!,*!:>'(:>*A!,*!>(;'+)>-*:>@(A! )>'('(! E.'! =%('8+'! *,! +'8;>:>%! /'! ,*! e.&*(>/*/A! *,! +'8;>:>%! /'! ,*!+%:>'/*/A! *,! +'8;>:>%!/',! '()%8(%B!7*8*! '+%A! ,*!3(>;'8+>/*/!=8'=*8*!=8%D'+>%(*,'+A!>(;'()*! *=*8*)%+! )a:(>:%+A! :%(+)8.9'! ! )':(%,%-<*+! (.';*+A! :8'*! )'%8<*+!/'+,.&P8*()'+A!'):B!U%!8'+.,)*!*;'().8*/%!*D>8&*8!E.'!,*!3(>;'8+>/*/!+>'&=8'!e*!'+)*/%! *,! +'8;>:>%! /'! ,*! +%:>'/*/B! 2'! '+%! (%! e*9! /./*B! 4%! E.'! )'('&%+! E.'!=8'-.()*8(%+! '+! %)8*! :%+*0! {*,! +'8;>:>%! /'! E.a! )>=%! /'! +%:>'/*/! )8*P*R*|! {C.+!'+D.'8?%+! 9! +.+! =,*()'*&>'()%+! :.88>:.,*8'+! *! E.>a('+! D*;%8':'(|! {Q! ,%+!'F:,.9'()'+!%!*! ,%+!'F:,.</%+|!Z'+=%(/'&%+!E.'A!'(!-'('8*,A! ! D*;%8':'(!*,!=%/'8!E.'!+%+)>'('!',!%8/'(!+%:>*,!>&='8*()'!'(!,*!+%:>'/*/!/%(/'!;>;'!,*!3(>;'8+>/*/B!1+!',!&>+&%!=%/'8!+%:>%=%,<)>:%A!9!+%P8'!)%/%!':%(@&>:%A!!!',!E.'A!/'='(/>'(/%!/'!,%+!=*<+'+!9!/'! ,%+!='8<%/%+!e>+)@8>:%+A! ! +'! '(:*8-*!/'!&*()'('8!%!(%! ,*! 'F>+)'(:>*!9!='8&*('(:>*! /'! ,*! 1('T*(?*! C.='8>%8B! C>! ,*+! '+)8*)'->*+! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! +'!*:%&%/*(! *,! =8%9':)%! =%,<)>:%! />+'T*/%!/'+/'! ,*! :_=.,*! /'!&*(/%A! '()%(:'+! ,*+!+.P;'(:>%('+!=*8*! ,*! >(;'+)>-*:>@(A!=*8*! ,*! >&=,*()*:>@(!/'! )<).,%+A!'):BA! :%88'8S(!:%(! +%,).8*! U%! +'8S! *+<A! '(! :*+%! :%()8*8>%B! $%(%:>/*+! +%(! ,*+! 8'+)8>::>%('+!':%(@&>:*+! '(! :>'8)%+! &%&'()%+! e>+)@8>:%+B! 5(:,.+%! (%! +%(! >(D8':.'()'+A! ,*+!'F=.,+>%('+!9!',!'F>,>%!/'!:*)'/8S)>:%+!9!=8%D'+%8'+!8'P',/'+!*()'!',!+>+)'&*!%!/'!:%&=%8)*&>'()%!=%,<)>:*&'()'!>(:%88':)%B!!C*,&'8@(A!d>('8!/'!,%+!Z<%+A!!!`'8(*(/%!/'!,%+!Z<%+A!3(*&.(%A!c>'8(%!d*,;S(A!'):A!'):B!+%(!'R'&=,%+!:'8:*(%+A!'(!(.'+)8%+!,*8'+B!4*!,.:e*!'()8'!/>:)*/.8*!9!/'&%:8*:>*A!'()8'!+.&>+>@(!9!*.)%(%&<*!'+!.(!'R'!E.'! e*! ;'8)'P8*/%! ,*! :%,.&(*! ;'8)'P8*,! /'! (.'+)8*! e>+)%8>*! .(>;'8+>)*8>*B! 1,!+'()>/%!:8<)>:%!9!',!.+%!/'!,*!,>P'8)*/!8'+=%(+*P,'!9!:%&=8%&')>/*!:%(!,*!;'8/*/A!'+!/':>8A!:%(!',!P>'(!:%&_(!/'!,*+!&*9%8<*+!:*8'()'+!/'!'/.:*:>@(!9!/'!.(!P>'('+)*8!!!*,:*(?*P,'A! +%(! ,*+! ,.:'+!E.'! >,.&>(*(! ,*!+*,>/*!e%(8%+*!/'! ,*!:>'(:>*!9! ,*+!&')*+!e*:>*!:.9*!:%(E.>+)*!(.(:*!=%/8S!=8'+:>(/>8!,*!3(>;'8+>/*/A!+>!E.>'8'!+'8!,*!:*+*!/'!,*!+*P>/.8<*B!!]'(-*&%+!*! ,*! :.'+)>@(! +%P8'! +>A! *!='+*8!/'! )%/*+! ,*+!/>D>:.,)*/'+!9! -8*:>*+! *! ,*+!=%:*+!&'()'+!E.'! +.','(!;'8! :%(!&*9%8! :,*8>;>/'(:>*A! ! ! ,*!3(>;'8+>/*/!e*!e':e%!*,-%!'(!=8%!/',!2LCB!$>)*8a!/%+!'R'&=,%+0!!:\ *L! A<CP<:W:! ?=! L:! -=?=<:JBf>! *@A:VCL:! ?=! (>P=>B=<I:! 'B>! -<C>H=<:@!X('-\#!

4*! MUd! f5C`h! :%(! VWWW! +%:>%+! '(! )%/*! 1+=*T*A! :%(! #WW! ;%,.()*8>%+! 9! :%(! .(!=8'+.=.+)%! *(.*,! /'! .(%+! )8'+! &>,,%('+! 9! &'/>%! /'! '.8%+! e*! :%(D'::>%(*/%! .(!=8%-8*&*! E.'! ;*! *=,>:*(/%! 'F>)%+*&'()'! '(! />+)>()*+! 3(>;'8+>/*/'+A!

Page 203: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X[!

=8>(:>=*,&'('!'(!,*+!=%,>)a:(>:*+!/'!$*)*,.T*A!N*/8>/!9!]*,'(:>*B!Ç+)%+!+%(!,%+!'R'+!D.(/*&'()*,'+!=%8!/%(/'!=*+*!,*!1/.:*:>@(!=*8*!',!2'+*88%,,%!G1=2H!/'!,*!E.'!!5C`!e*!+>/%!.(%!/'!,%+!&*9%8'+!=8%&%)%8'+B!"B Q=%9%! *! ,*! >(:,.+>@(! /'! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! ,*! 1=2! '(! ,*! D%8&*:>@(! /'!5(-'(>'8<*B!VB 78%&%:>%(!/',!;%,.()*8>*/%!9!,*!=*8)>:>=*:>@(!+%:>*,B![B 78S:)>:*+! '(! ',! 'F)8*(R'8%0! /'! .(*! /.8*:>@(! /'! /%+! %! /'! +'>+! *! "V!&'+'+A!'+)*+!_,)>&*+!,>-*/*+!*!=8%9':)%+A!'+)./>%+!9!)'+>+!/'!>(;'+)>-*:>@(B!\B `%8&*:>@(!:%&=,'&'()*8>*!'(!',!%PR')>;%!/'!+*P'8!.(>8!,*!)':(%,%-<*!:%(!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!Gc2LHB!!C'!*=%9*!/>:e*!D%8&*:>@(!*!)8*;a+!/'!,*!%8-*(>?*:>@(!/'!;*8>%+!&S+)'8!+%P8'!>(-'(>'8<*!9!):(%,%-<*!*=,>:*/*+!'(!:%%='8*:>@(!>()'8(*:>%(*,!GM8)'-*A!NB!4BA!VWWbHB!^B Q=%9%!*!,*!>(;'+)>-*:>@(!/'!c2LB!7*8*!,%!:.*,!+'!'/>)*!,*!8';>+)*!$.*/'8(%+!5()'8(*:>%(*,'+!/'!c2L!9!+'!:%%8/>(*!,*!'/>:>@(!/'!=8'&>%+!(*:>%(*,'+!*!=8%9':)%+!/'!D>(!/'!:*88'8*!9!)'+>+!+%P8'!c2LB!!!d\!3(!+'-.(/%!'R'&=,%!/'!:@&%!,*+!3(>;'8+>/*/'+!'+)>&.,*(!,*!>()8%/.::>@(!/'!,*!1=2! '(! +.+! :.88<:.,%+! '+! ',! 5<CP<:W:! ?=! OC<W:JBf>! ?=! 5<CO=@C<:?C! ?=! ('-g!*@A:V:#!4*!5C`!=*8)'!/',!=8>(:>=>%!/'!E.'!=*8*!>&=,>:*8!*,!=8%D'+%8*/%!'(!',!2LC!e*9!E.'!D%8&*8,'!'(!'+)*!,<('*B!1(!'+)'!+'()>/%A!,*!MUd!f5C`h!e*!%8-*(>?*/%0!"B 3(!:.8+%!+'&>=8'+'(:>*,A!'(!',!*T%!VWW[A!)>).,*/%!f1/.:*(/%!'(!)':(%,%-<*!=*8*! ',! /'+*88%,,%hB! g\!e%8*+!/'!/.8*:>@(A! '(! ',! :.*,!=*8)>:>=*8%(!#"!=8%D'++%8'+!.(>;'8+>)*8>%+!/'!'+=':>*,>/*/'+!:>'()<D>:%)a:(>:*+B!!VB 1(!VWW\A!+'!8'*,>?@!.(!)*,,'8!=8'+'(:>*,!/'!"V!e%8*+A!)>).,*/%!f4*!'/.:*:>@(!'(! ;*,%8'+! '(! ',! S&P>)%!/'! ,%+! '+)./>%+! )a:(>:%+0! ',! 8')%! /',! 1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8hA!'(!',!E.'!=*8)>:>=*8%(!V^!='8+%(*+!.(>;'8+>)*8>*+B!![B 2.8*()'! ',! =8>&'8! +'&'+)8'! /'! VWW^iW#! +'! ,,';@! ! *! :*P%! .(! :.8+%!+'&=8'+'(:>*,! f4*! 3(>;'8+>/*/A! >(+)8.&'()%! /'! +%,>/*8>/*/B! 4*! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! =*8*! ',! /'+*88%,,%! e.&*(%! +%+)'(>P,'! '(! ,%+! '+)./>%+! :>'()<D>:%i)a:(>:%+hA!/'!"V^!e%8*+!/'!/.8*:>@(!G^!1$cCH!9!*:8'/>)*/%!=%8!:>(:%!>(+)>).).)%+!/'!$$B!/'!,*!1/.:*:>@(!/'!/>D'8'()'+!3(>;'8+>/*/'+B!!!Q!'+)%+!/%+!'R'&=,%+A!=.'/%!*T*/>8!%)8%!=8%9':)%A!',!/'!G-C<W:JBf>!A=<W:>=>H=!?=!?CJ=>H=@!L:HB>C:W=<BJ:>C@}g!E.'!+'!'+)S!8'*,>?*(/%!'()8'!)8'+!.(>;'8+>/*/'+!G]*,,*/%,>/A!M;>'/%!9!d*P8>',!Z'(a!N%8'(%!/'!C*()*!$8.?!/'!,*!C>'88*A!J%,>;>*H!9!,*!`.(/*:>@(! fL%&P8'+!U.';%+hA! %8-*(>?*:>@(!E.'! +'!/'/>:*! *! ,*! =8%&%:>@(!/'! ,%+!&*8->(*/%+A!=8>(:>=*,&'()'!'(!',!S&P>)%!'/.:*)>;%B!!$%(+>+)'!'(!,*!>&=*8)>:>@(!/'!.(!2>=,%&*/%!9! )8'+!&*'+)8<*+! +%P8'! '/.:*:>@(! G>(D*()>,A! =8>&*8>*! 9! +':.(/*8>*H!:%(!',!)<).,%!/'!fL*:>*!.(*!7'/*-%-<*!$8<)>:*!=*8*!',!2'+*88%,,%hB!!!L*(!=*8)>:>=*(/%!"bW! =8%D'+%8'+! ! P%,>;>*(%+A! ='8)'(':>'()'+! *! ,%+! />+)>()%+! (>;','+! /'! '(+'T*(?*!%P,>-*)%8>*! G>(>:>*,A! =8>&*8>*! 9! +':.(/*8>*H! *! ,%+! :.*,'+! )*&P>a(! +'! e*(! +.&*/%!=8%D'+%8'+! /'! 1(+'T*(?*! C.='8>%8A! =')'(':>'()'+! *! 1+:.',*+! U%8&*,'+! /'!`%8&*:>@(!/'!N*'+)8%+B!2.8*()'!,%+!:.8+%+!VWWgiVW"W!+'!8'*,>?@!.(!=8%-8*&*!/'!/%:)%8*/%!:%(!',!)<).,%!/'!f1/.:*:>@(!=*8*!,*!>()'-8*:>@(!9!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!

Page 204: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X\!

+%+)'(>P,'hB!C'!e*(!&*)8>:.,*/%![W!*,.&(%+!='8)'(':>'()'+!*!,*+!3(>;'8+>/*/'+!/'!d.*/*,*R*8*! GNaF>:%HA! C>&@(! J%,<;*8! G$%:e*P*&P*HA! Z'(a! N%8'(%! GC*()*! $8.?HA!Q()%(>%! U*8>T%! GJ%-%)SHA! ! 2%&>(-%! C*P>%! GC*()*! $8.?HA! Q.)@(%&*! /'! M::>/'()'!G$*,>HA!U*:>%(*,!/'!$.9%! GQ8-'()>(*H!3(>;'8+>/*/!/'!C*,)*! GQ8-'()>(*HA! 4%+!4*-%+!GM+%8(%A! $e>,'HA! C.:8'! GJ%,>;*HA! U*:>%(*,! /',! 1+)'! G7*8*-.*9HB! 1(! ',! *T%! VWWX! +'!>&=*8)>@! .(*! '+=':>*,>/*/! +%P8'! 5()'8:.,).8*,>/*/! 9! P>,>(-w>+&%B! 1(! ',! &'+! /'!/>:>'&P8'! /'! '+)'! *T%A! VW"WA! +'! )'8&>(*8S! %)8*! '+=':>*,>/*/! +%P8'! 1/.:*:>@(!1+=':>*,A! )'&*! /'! 8*P>%+*! .8-'(:>*! 9! (':'+>/*/! '(! J%,>;>*B! C>! ,*! Q1$52! (%+!=8%=%8:>%(*! *9./*! :%&'(?*8'&%+A! *! :%()>(.*:>@(! /'! ,*! 1/.:*:>@(! 1+=':>*,A! .(*!&*'+)8<*!+%P8'!1/.:*:>@(!C%:>*,B!1+!/'!8'+*,)*8!E.'!'+)'!=8%9':)%!'+)S!=*)8%:>(*/%!=%8! ,*! j.()*! /'! $*+)>,,*! ! 4'@(! 9! ',! 78>(:>=*/%! /'! Q+).8>*+! 9A! */'&S+A! ,*! =8%=>*!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!(%!+@,%!!%)%8-*!',!)<).,%!/'!/%:)%8*/%!9!,*!Z'(a!N%8'(%A!',! /'! &*'+)8<*Y! +>(%! E.'! ,*! 3]Q! +'! e*! e':e%! :*8-%! /',! gWu! /',! >&=%8)'! /'! ,*!&*)8<:.,*B! c%/%! ',,%! '(! :%(:'=)%! /'! :%%='8*:>@(! *,! /'+*88%,,%B! 4*! %8-*(>?*:>@(!*:*/a&>:*!/'!'+)*+!/%:'(:>*+!:%88'A!*:).*,&'()'A!*!:*8-%!/'!,*!`.(/*:>@(!=*8*!,*!5(;'+)>-*:>@(!9! ,*!`%8&*:>@(!'(! 5()'8:.,).8*,>/*/!9!1/.:*:>@(!=*8*!',!2'+*88%,,%!G`5`512HA!.P>:*/*!'(!,*+!>(+)*,*:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/A!1+=*T*B!1()'(/'&%+!E.'!'+)*+!'F='8>'(:>*+!=.'/'(!*P8>8!',!:*&>(%!*!,%!E.'!,*!3(>;'8+>/*/!/'P'8<*! )%&*8! :%&%!.(*! >&=8'+:>(/>P,'! %P,>-*:>@(B! 1()>'(/%A! /'+/'!&>!='8+%(*,!8'+=%(+*P,>/*/A! E.'! ,*! 3(>;'8+>/*/! )>'('! "H! 3(*! D>(*,>/*/! >(+%+,*9*P,'0! ,*!D%8&*:>@(!'/.:*)>;*B!1+)*!D>(*,>/*/!+'!P>D.8:*!'(!/%+!+'(/'8%+0!"B"B!1,!=8%D'+>%(*,!9!"BVB! 1,! e.&*(%B! 4*! D%8&*:@(! =8%D'+>%(*,! =>;%)*! '(! )%8(%! *,! *=8'(/>?*R'! /'! ,*!8'*,>/*/! :%(! E.'! ',! *,.&(%! /'P'! '(D8'()*8+'B! 4*! D%8&*:>@(! e.&*(*! )>'('! )8'+!/>&'(+%('+! :%(+>+)'()+! '(0! *H! L*:'8+'! :*8-%! /'! ,*! 8'*,>/*/B! 7,*(%! :%-(>)>;%A! PH!$*8-*8! :%(! *! 8'*,>/*/B! 7,*(%! *:)>)./>(*,! 9! :H! 1(:*8-*8+'! /'! ,*! 8'*,>/*/B! 7,*(%!=8%:'/>&'()*,B! 7*+%! *! 'F=,>:*8! '+)'! '+E.'&*! E.'A! =8>&'8*&'()'A! ,%! =8'+'()%! '(!.(*!)*P,*B!!`5UQ452Q2!21!4Q!3U5]1ZC52Q2!

`MNQ$5yU!123$Qc5]Q!

`MZNQ$5yU!7ZM`1C5MUQ4!

`MZNQ$5yU!L3NQUQ!

`%8&*8A! '/.:*(/%! =*8*! ',!2LC!/'!,*+!='8+%(*+!9!/'!,%+!=.'P,%+B!

78%D'+>%(*,!

9!e.&*(*!

Q=8'e'(/'8!,*!8'*,>/*/!9!'(D8'(*8+'!:%(!',,*B!

i!7,*(%!:%-(>)>;%0!L*:'8+'!:*8-%!/'!,*!8'*,>/*/B!

i!7,*(%!*:)>)./>(*,0!$*8-*8!:%(!,*!8'*,>/*/B!

i!7,*(%!=8%:'/>&'()*,0!1(:*8-*8+'!/'!!,*!8'*,>/*/B!

N%/',%!/'!3(>;'8+>/*/A!:%&=8%&')>/*!:%(!,*!1=2B!!1,!'+E.'&*!/*!=*8*!&.:e%B!$8'%B!1,!'+=*:>%A!+>(!'&P*8-%!'+)S!8'+)8>(->/%B!c'(-%!E.'!8'/.:>8!,*!'F=,>:*:>@(A!=%8!)*()%A!:%(!,*!=8%&'+*A!%!=%8!,%!&'(%+!:%(!',!/'+'%A!/'!E.'!'(!%)8%!,.-*8!e*,,*8S!'+)'!:%(+)8.:)%!.(!)8*)*&>'()%!&S+!*&=,>%B!D#!1(!=8>&'8!,.-*8A!',!D>(!/'!,*!3(>;'8+>/*/!(%!'+!+@,%!D%8&*8A!(>!+@,%!>(+)8.>8B!1+)%!'+! ,%!E.'!/>:'(! ,%+!=%+>)>;>+)*+!/'! ,*! :>'(:>*B!1+! ,%!E.'!-'('8*,&'()'! +'!=8*:)>:*B!!7'8%!(%!'+!',!&%/',%!/'!.(*!3(>;'8+>/*/!=*8*!',!2LCA!(>!',!/'!.(*!3(>;'8+>/*/!!E.'!.+*!,*!1=2!:%&%!.(!&'/>%!=*8*!:%()8>P.>8!*,!2LCB!!

Page 205: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X^!

4*! 3(>;'8+>/*/! )>'('! E.'! D%8&*8! '! >(+)8.>8A! (%! :*P'! /./*B! 7'8%! '+*! D%8&*:>@(! '!>(+)8.::>@(!)>'('(!E.'!+'8!'/.:*)>;*+B!C>!)%&*&%+!:%&%!'R'&=,%!,*+!'(+'T*(?*+!/'!,*! MU3A! )%&'&%+! )*&P>a(! '+*+! &>+&*+! %8>'()*:>%('+! /'/>:*/*+! *! '+)'! =.()%!8',*)>;%! *! ,*! D>(*,>/*/! /'! ,*! 1(+'T*(?*! C.='8>%8B! 4*! '/.:*:>@(! e*! /'! +'8!='8&*('()'A! />:'! ,*! 3U1C$MB! {x.a! R%;'(! *! ,%+! VW! *T%+! =.'/'! /':>8! E.'! 9*! e*!,%-8*/%! ',! /'+*88%,,%! /'! +.+! D*:.,)*/'+A! E.'! '+)S! =8'=*8*/%! =*8*! ,*! ;>/*A! E.'! e*!*,:*(?*/%!,*+!:%&=')'(:>*+!9!;*,%8'+!E.'!(':'+>)*!=*8*!:*&P>*8!',!&.(/%|!C>!*!,%+!gW!*T%+!e*9!E.'!+'-.>8!'/.:S(/%+'A!{=%8!E.a!(%!/.8*()'!',!)>'&=%!E.'!,*!='8+%(*!='8&*(':'!'(!.(*!>(+)>).:>@(!.(>;'8+>)*8>*A!!/'/>:*/*!*!/':.P8>8!,*+!'()8*T*+!/'!,*!&*)'8>*A!/'!,*!&'()'!9!/'!,*!+%,>/*8>/*/|!!i!7'8%!'+)*!'/.:*:>@(A!%PR')*8S(!*,-.(%+A!+'! =.'/'! 9! +'! /'P'! e*:'8! '(! %)8%! ,.-*8! />+)>()%! *! ,*! 3(>;'8+>/*/B! v! 4%! (>'-%A!8'+=%(/%B!7%8E.'!*,,<!/%(/'!+'!*,>&'()*! ,*!&'()'!/'!:%(%:>&>'()%+A!'+!(':'+*8>%!!!*,>&'()*8+'!/'!;*,%8'+B!NS+!*_(A!',!:%(%:>&>'()%!E.'!+'!)8*(+&>)'!'(!,*!:S)'/8*A!+>!(%! '+)S! >&P.</%! /'! ;*,%8! a)>:%A! (%! '+! :%(%:>&>'()%! ;'8/*/'8%B! {Q:*+%! '+)S!='8&>)>/%!'()8'-*8!*!,%+!*,.&(%+!-*)%!=%8!,>'P8'|!fJ%(.&!')!;'8.&!:%(;'8).().8hA!/':<*(!,%+!'+:%,S+)>:%+B!U%!&'!/.','(!=8'(/*+!=%8!8'=')>8!'+'!=8>(:>=>%!E.'!(%!=%8!+%(*8!*!;>'R%+!8':.'8/%+!/'R*!/'!+'8!&%/'8(%B!`8*+'!E.'!(%!=%8!'+)*8! D%8&.,*/*!:%(!+>-(%+!E.'!e*(!+>/%A!-'('8*,&'()'A!;'e<:.,%!/'!8*(:>*+!)8*/>:>%('+A!*P*(/%(*!,*!e'8&%+.8*!/'!,*!:,*8>/*/!(>!/'+/>:'!/'!,*!P',,'?*!/'!,%!R.+)%B!C>!(.'+)8*!+%:>'/*/!/',! :%(%:>&>'()%! ! ! 8'(.(:>*! *! ,*! '+)a)>:*! /'! ,%+! ;*,%8'+A! D*,+%! :%(%:>&>'()%!8'+.,)*8S!,%!E.'!+@,%!+'!E.'/'!'(!+>&=,'!9!/'+=8':>*P,'!>(D%8&*:>@(!%!=8%=*-*(/*B!!Q+<!=.'+A!+%+)'(-%!E.'!,*!8>BQ=<@B?:?!C!=@!=?KJ:?C<:!C!>C!=@!8>BQ=<@B?:?#!!!M#!{o!:.*,!/'P'!/'!+'8!,*!&')*!/'!'+*!'/.:*:>@(|!{Q!/@(/'!(%+!/>8>->&%+!:%(!'+%+!/)&%5+"|!!i!c'('&%+!E.'!=%('8!'+%+!;*,%8'+!*,!+'8;>:>%!/'!)%/%+A!/'!)%/%!',!e%&P8'!v;*,%8'+!>()'-8*,'+i!9!/'!)%/%+!,%+!e%&P8'+!9!&.R'8'+!',!&.(/%B!C>!:.*,E.>'8!;*,%8!(%!8';>'8)'!'(!P'('D>:>%!/'!)%/*!,*!e.&*(>/*/!/'R*!/'!+'8!.(>;'8+*,B!7%8!'R'&=,%A!+>!,%!E.'!+'! ,,*&*! R.+)>:>*!(%!)>'('!'(!:.'()*!.(*!8'/>+)8>P.:>@(!/'! ,%+!P>'('+!'()8'!)%/%+! ,%+! e*P>)*()'+! /'! ,*! )>'88*! 9! +@,%! 8';>8)>'8*! '(! =8%;':e%! /'! .(%+! =%:%+A!'F:,.9'(/%! *!&.:e%+A! ! )'(/8<*&%+!E.'! *D>8&*8! E.'! '+%! *! ,%! :.*,! +'! /'(%&>(*8*!R.+)>:>*! +'8<*! >(R.+)>:>*! =%8E.'! (%! )'(/8<*! '(! :.'()*! *! )%/%+A! ='8/'8<*! ,*!:*8*:)'8<+)>;*!/'!,*!.(>;'8+*,>/*/!9!/'R*8<*!/'!+'8!.(!;*,%8!.(>;'8+*,A!/'D'(/>P,'!9!*:'=)*P,'!=%8!)%/%+B!Q+<!=.'+!A!&>8*8!=%8!',!P>'(!/'!)%/%+!9!/'!)%/%A!=%8!8'+=')%!*!,*!f>()8>(+>:>/*/h! /'! ,%+! ;*,%8'+A! '+! >-.*,! *! &>8*8! =%8! ',! ?=@:<<CLLC! jKW:>C! N!@C@H=>BdL=!/'!)%/*!,*+!='8+%(*+B!4*!&')*A!:%(+':.'()'&'()'A!/'!,*!'/.:*:>@(!=%8!,*!E.'!,*!3(>;'8+>/*/!e*!/'!)8*P*R*8!'+!,*!:%()8>P.:>@(!*,!2LC!9!=*8*!:%()8>P.>8!*!'+)'!/'+*88%,,%A!,*!3(>;'8+>/*/!/'P'!'/.:*8!=*8*!',!2LCB!!!2>-*&%+A! *()'+! /'! *;*(?*8A! E.a! '()'(/'&%+! =%! 1=2B! U%+! =8'+)*! +.! /'D>(>:>@(!Q,'R*(/8*! J%(>! Q8>+)>?SP*,! GVWW#A! \bH0! f78%:'+%! '/.:*)>;%! )8*(+D%8&*/%8A!:%&=8%&')>/%!:%(!!,*!/'D'(+*!9!=8%&%:>@(!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!/'!)%/*+!,*+!='8+%(*+A! E.'! P.+:*! ;<*+! /'! *::>@(! '(! ',! S&P>)%! >(/>;>/.*,A! ,%:*,! 9! -,%P*,! =*8*!*:*(?*8!.(!/'+*88%,,%!e.&*(%B!78')'(/'! D%&'()*8! ,*!*.)%(%&<*!/'! ,*!='8+%(*A! *!)8*;a+!/'!.(!=8%:'+%!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!P*+*/%!'(!',!/>S,%-%A!E.'!D%8&'!'(!:%(%:>&>'()%+A!e*P>,>/*/'+!9!;*,%8'+A!9!E.'!=8%&.';*!.(!+'()>/%!/'!='8)'('(:>*!*!.(*!:%&.(>/*/!&.(/>*,!/'!>-.*,'+hB!!"#!1+)*! D%8&*:>@(! '/.:*)>;*! E.'! )>'('! :%&%! e%8>?%()'! ',! /'+*88%,,%! /'! ,%+! +'8'+!

Page 206: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "X#!

e.&*(%+A! *+.&>/*! =%8! ,*! 3(>;'8+>/*/! :%&%! &')*! :.88>:.,*8! +'! />;>/'! '(! /%+!-8*(/'+! :*&=%+0! ,*! OC<W:JBf>! A<CO=@BC>:L! 9! ,*! e.&*(*B! 4*! =8>&'8*! )8*)*! /'!*=8'e'(/'8!,*!8'*,>/*/!9!'(D8'()*8+'!:%(!',,*B!!Q=,>:*/%!'+)'!=8>(:>=>%!*,!'+)./>*()'!.(>;'8+>)*8>%!!E.>'8'!/':>8!E.'!(.'+)8%+!.(>;'8+>)*8>%+!/'P'(!+*,>8!/'!,*!:*+*!&*/8'!:%(!',!/%&>(>%!/'!.(*+!:%&=')'(:>*+!.!%PR')>;%+B!?%2%$+5!+&*6-2,%*,+!&%"*%Ma+.%"!%!8'*,>/*/! &*)'8>*,A! D<+>:%iE.<&>:*A! +.+! :*8*:)'8<+)>:*+! 9! :.*,>/*/'+A! /@(/'! '+)S(!.P>:*/%+!9!:.S,!e*!+>/%!+.!';%,.:>@(!e>+)@8>:*!G-'%-8*D<*!'!e>+)%8>*HA!:@&%!+'!e*(!:%(+)>).>/%! *! ,%! ,*8-%! /'! +.! :%()>(.%! 8%/*R'! 9! :%()*:)%! 8',*:>%(*,! G:%+&%-%(<*HA!!:@&%!+'!'F=8'+*(!G+>-(%+!,>(-.<+)>:%+A!-8*&S)>:*A!,>)'8*).8*A!>/>%&*+A!&*)'&S)>:*+A!*8)'+!/>;'8+*+A!',!:.'8=%!:%&%!'F=8'+>@(sHB!1,!*,.&(%!)>'('!/'8':e%!*!!:%(%:'8!,*!+>).*:>@(!/',!&.(/%A!:.S,!'+!,*!/>+)8>P.:>@(!/'!,%+!P>'('+!G+%:>%,%-<*HA!:@&%!+'!e*(!=8%/.:>/%!9!=*8*!E.a!G':%(%&<*HA!E.a!:%(+':.'(:>*+!)>'('!,*!:*8'(:>*!9!8')'(:>@(!'(!=%:*+!&*(%+!/'!,*!8>E.'?*!G/'+*88%,,%!':%(@&>:%!9!+%:>*,A!a)>:*HB!Q=8'e'(/'8!,*!8'*,>/*/! +>-(>D>:*! )*&P>a(! =8%D.(/>?*8! (%! +@,%! '(! ,*! :%(+)>).:>@(! /'! ,%+! %PR')%+A!+>(%!$%2%$+5*)&*"-a+.%*G7+>:%,%-<*HA!*,!+'8!8*:>%(*,!E.'!e*!%8-*(>?*/%!',!%8/'(!+%:>*,!G=%,<)>:*HA! E.'! e*! ='(+*/%! +%P8'! ',! %8>-'(! /',! &.(/%! G8',>->%('+A! *()8%=%,%-<*A!)8*/>::>%('+HA! E.'! e*! /'+)8.</%! 9! -'('8*/%! .(*! 9! &>,! ;':'+! ,*+! :>./*/'+! ! 9! ,%+!:*&=%+! G*-8>:.,).8*A! .8P*(>+&%A! =%,'&%,%-<*A! )':(%,%-<*A! >(-'(>'8<*HA! ! E.'! e*!+%T*/%! 9! ='(+*/%! +%P8'! ',! =,*(')*! G:%+&%,%-<*! 9! *+)8%(%&<*HA! E.'! e*!8*:>%(*,>?*/%! 'F=,>:*:>%('+! 9! :8'*/%! )'%8<*+! GD>,%+%D<*A! -(%+'%,%-<*HB! 1+)%! 9! &S+!>&=,>:*!*=8'e'(/'8!,*!8'*,>/*/B!n8'*+!/'!,*!8'*,>/*/!)*()%!>('8)'!:%&%!;>;*B!C%(!,%+!:%()'(>/%+!/',! :%(%:>&>'()%A! E.'! :%(+)>).>8S! ',! :.'8=%!/>(S&>:%!/'! ,*+! />+)>()*+!)>).,*:>%('+!%!:*88'8*+!.(>;'8+>)*8>*+B!1+!&.9!>&=%8)*()'!E.'!,%+!R@;'('+!:%()*:)'(!:%(! '+)*+! +>).*:>%('+! 9! D'(@&'(%+! =*8*! E.'A! .(*! ;'?! :%&=8'(/>/*+A! =.'/*(!&*('R*8,*+A! 8'+=')*8,*+A! 8':8'*8,*+! 9! )8*(+D%8&*8,*+B! 1+! /':>8A! =*8*! E.'! .(!'+)./>*()'A! D.).8%!=8%D'+>%(*,!9!/.'T%!/'!.(!('-%:>%!%!'&=8'+*A!=.'/*!+'8!_)>,!*!+.+! +'&'R*()'+! 9! a,! &>+&%! */E.>'8*! ,%+! &'/>%+! +.D>:>'()'+! =*8*! :.>/*8! /'! +.!'F>+)'(:>*!9!,*!/'!+.!D*&>,>*!)>'('!E.'!:%(%:'8!,*!8'*,>/*/B!C'8S!,*!_(>:*!&*('8*!/'!=>O<=>H:<@=!<:JBC>:LW=>H=!*!,%+!e':e%+!9!,*+!:%+*+B!N>8*8,*+!:*8*!*!:*8*A!:%&%!.(!+'8!;>;%!9!8'D,'F>;%!E.'!+'!'(:.'()8*!:%(!*,-%!/>+)>()%!*!+<!&>+&%A!='8%!+>&>,*8!'(!,%+!_,)>&%+!','&'(%+!=8>&%8/>*,'+B!Ç,!'+!',!E.'!;'!9!&>8*B!Ç,!'+!',!+@,*&'()'!:*=*?!/'! =8'-.()*8! 9! =8'-.()*8+'A! /'! =%('8+'! '(! D8'()'A! /',*()'! /'! ,*+! :%+*+A! 9! /'!%8/'(*8,*+!%!/'+%8/'(*8,*+B!Ç,!=.'/'!:*&P>*8!',!->8%!/'!,%+!*:%()':>&>'()%+!9!/'!,*!e>+)%8>*B!d8*;'!8'+=%(+*P>,>/*/B!!R#! 78':>+*&'()'A! '+)*! 8'+=%(+*P>,>/*/! %! :*=*:>/*/! /'! 8'+=%(/'8! =*8*! />8>->8! *,!&.(/%!=%8! ,*!/'8':e*!%!=%8! ,*! >?E.>'8/*!'+!',! D.(/*&'()%!/'! ,*!%8>'()*:>@(!E.'!/'P'!=8%=%8:>%(*8!*!,*!>88*:>%(*,>/*/!/'!,%+!+'8'+!(%!e.&*(%+B!!1,!'(D%E.'!/'!'+)*!%8>'()*:>@(!!/'!+>-(>D>:*/%!/'P'!:%(+>/'8*8!E.'!a,A!',!e%&P8'!9!',,*A! ,*!&.R'8A!+%(!>-.*,'+! %! +'&'R*()'+! *! ,*+! :%+*+! &*)'8>*,'+A! D<+>:%iE.<&>:*+! 9! *,! &>+&%! )>'&=%!/>+)>()%+B!C%(! >-.*,'+!9!+.='8>%8'+B!C%(!/',!&>+&%!P*88%A!='8%!/'!'+)8.:).8*!&S+!:%&=,'R*B! C%(A! =.'+A! /.'T%+!/',! R*8/<(! )*88SE.'%A! ='8%!(%! *P+%,.)*&'()'B!2'P'(!+*P'8!:@&%!%8/'(*8!,*+!=,*()*+!9!,*+!=>'/8*+B!2'P'(!*=8'(/'8!:@&%!+'!:%(+)8.9'!.(!%8/'(!+%:>*,!E.'!8'+=')'!,*!>-.*,/*/!9!,*!/>D'8'(:>*B!!U%!'+!.(!DS:>,!:%&')>/%A!(>!.(*! D.(:>@(! +'(:>,,*B! L*:'8+'! :*8-%! /'! ,*! 8'*,>/*/! 'F>-'! %P+'8;*:>@(A!:%(%:>&>'()%+A! :>'(:>*A! ;*,'()<*A! /':>+>@(! 9! /')'8&>(*:>@(B!4:J=<@=! J:<PC! ?=! L:!<=:LB?:?!:d:<J:!J:<P:<!JC>!=LL:B!1,!=,*(%!:%-(>)>;%!E.'!e*!/';'(>/%!)$.#.-,#2)&A!=%8! &%8! /'! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! /',! +'8! e.&*(%A! (':'+>)*! /',! _,)>&%! =,*(%! E.'!

Page 207: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Xb!

e'&%+!/'(%&>(*/%!=8%:'/>&'()*,B!!!`#! 4%+! 35%$+,#6#+2.%"! %! )'8:'8*! />&'(+>@(! /'! ,*! D%8&*:>@(! e.&*(*! E.'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'P'!/'!=8%=%8:>:%(*8!*,!R%;'(!'+)./>*()'!+%(!',!:.'8=%!/'!.(!(.';%!8'>(%!e.&*(%0!=L!=>J:<PC!?=! L:! <=:LB?:?#!3(!'(:*8-%A! :%(+':.'(:>*!/'!e*P'8+'!e':e%!:*8-%!/'!,*+!:%+*+!*!)8*;a+!/',!:%(%:>&>'()%B! !L*:'8+'!:*8-%!/'!,*!8'*,>/*/!:%(,,';@! '(:*8-*8+'! /'! .(! %D>:>%A! /'! .(*! %P,>-*:>@(A! ,*! /'! =%('8! ,*+!&*(%+! '(! ,*!&*+*! 9! e*:'8! ',! =*(! =%+>P,'! :%(! '+*! e*8>(*A! .(! =*(! E.'! +'! =.'/*! 8'=*8)>8!'E.>)*)>;*&'()'! =*8*! +'8! 8'+=').%+%! :%(! ,*+! :%+*+! E.'! (%! +%(! /'! (*/>'A! +>(%! /'!)%/%+A!=.'+!+%(!=*8)'!/'!,*!_(>:*!&*)'8>*!E.'!:%(+)>).9'!,*!'+'(:>*!/'!:*/*!:.*,B!!oA!=%8! D>(A! ',! V)$+5"+* $)5'%! ,+! ,*! 8'*,>/*/! G$%2%$+5HA! $)5'B2,%"+* $%2! ',,*! G)$.#.-,*8'+=%(+*P,'HA! )8*R%! *,! e%&P8'! 9! *! ,*!&.R'8! ',! /'+)>(%! a)>:%! /'! +2$)5')5"+* ,+! ,*+!:%(+':.'(:>*+!/'!,*!8'*,>/*/A!=*8*!,%!:.*,!',!P<='/%!e.&*(%!8'E.>'8'!>(+)8.&'()%+!&')%/%,@->:%+! =*8*! ,,';*8! *! 'D':)%! +.! :%&')>/%! G35%$+,#6#+2.%"HB! 1()8'! ,%+!=8%:'/>&>'()%+! (':'+*8>%+! =*8*! :*8-*8! :%(! ',! />-(%! 9! :%+)%+%! &%:e.',%! /'! ,*!8'*,>/*/A!,*!3(>;'8+>/*/!'(!8'=8'+'()*:>@(!/'!,*!e.&*(>/*/!%!:%(R.()%!/'!+.R')%+!,>P8'&'()'!%P,>-*/%+!*!)>8*8!/',!:*88%!/',!&.(/%!9!/'!,*!;>/*A!8'E.>'8'!/'!,*!1=2B!1+)'!8'E.'8>&>'()%!;>'('!*!)'T>8!/'!.(!'(D%E.'!/')'8&>(*/%!*,!:%(%:>&>'()%A!*!,*+!*:)>)./'+!/'!,%+!=8%D'+%8'+!9!/',!*,.&(*/%!9!*!,%+!=8%:'/>&>'()%+!%!)a:(>:*+!E.'!+'!.+'(! '(! ,*! '(+'T*(?*A! '(! ,*! >(;'+)>-*:>@(! 9! '(! ,*! :%&.(>:*:>@(! /'! ,*! 1(+'T*(?*!C.='8>%8! :%(! ,%+! e*P>)*()'+! /'! ,*! ?%(*! /%(/'! ,*! 3(>;'8+>/*/! *+>'()'! +.!:*&=*&'()%! *:*/a&>:%B! Q+<A! /%:'(:>*A! >(;'+)>-*:>@(! 9! 'F)'(+>@(! .(>;'8+>)*8>*! %A!&'R%8A! :%&.(>:*:>@(! /'! ,*! >(+)>).:>@(! :%(! ',! '()%8(%A! */E.>'8'(! .(! P*T%! /'!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'B!J*T%!%!)'&*!)8*(+;'8+*,!E.'!'&=*=*!)%/*!,*!;>/*!>(+)>).:>%(*,! /'! ,*!3(>;'8+>/*/A! /'+/'! +.+! %PR')>;%+! *! ,*! ';*,.*:>@(A! =*+*(/%!=%8!:%()'(>/%+! :.88>:.,*8'+A!&')%/%,%-<*A! %8-*(>?*:>@(! '+:%,*8A! 9! 8':.8+%+!/>/S:)>:%+!e.&*(%+!9!&*)'8>*,'+B!!!C>(! '+)'! )*,*()'! /'! =*:>D>:*:>@(! =*8*! ',! 2LC! '+! >&=%+>P,'! ='(+*8! '(! .(*!3(>;'8+>/*/!/',! +>-,%! rr5A! R.+)*A! ':%,@->:*! 9! e.&*(*! GN'+*A!NBA! VWWWHB! 5&=%+>P,'!,,';*8!*!'D':)%!,%+!:%&=8%&>+%+!*/E.>8>/%+!'(!$*8)*-'(*!/'!5(/>*+A!/',!/<*!\!*,! !#!/'! R.(>%! /'! VWWgA! =%8! ,%+! :%&=8%&>+*8>%+! /'! )%/*! Q4$A! 8'.(>/%+! '(! ,*! $Z1C! %!$%(D'8'(:>*!Z'->%(*,!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!5&=%+>P,'A!=%8E.'!+>(!.(!'+=<8>).!/'!'/.:*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!+%+)'(>P,'A!'+!/':>8A!+>(!.(*!D>8&'!;%,.()*/!/'! ,,';*8! ,*! R.+)>:>*! +%:>*,! *! ,*! :*,,'! ! (%! +'! =%/8S! ',>&>(*8! ',! E.'! ,*! >(;'8+>@(! '(!1/.:*:>@(!C.='8>%8!=*8*!Q,9$!+'*!VW!;':'+!&'(%8!E.'!'(!,%+!=*<+'+!/'+*88%,,*/%+B!c*&=%:%! +'8S! =%+>P,'! :%(+'-.>8! ,*! >()'-8*:>@(! 8'->%(*,! /',! +.P:%()>('()'!*&'8>:*(%A!(>!E.'!,*!3(>;'8+>/*/!+'*!:%(+>/'8*/*!:%&%!.(!P>'(!=_P,>:%A!(>!E.'!+'*!.(! /'8':e%! +%:>*,! 9! .(>;'8+*,A! *! ='+*8! /'! E.'! ,*!&*)8<:.,*! .(>;'8+>)*8>*! +'! e*9*!>(:8'&'()*/%!'(!.(!"\B#u! ! '(! ,%+!_,)>&%+! *T%+A! (>! +'!=%/8S! :%(+'-.>8A! +>(!1=2A!;*,>/*8! ',! =*=',! '+)8*)a->:%! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/! '(! ,%+! =8%:'+%+! /'! /'+*88%,,%!+.+)'()*P,'! /'! ,%+! =*<+'+! :*8>P'T%+! 9! ,*)>(%*&8>:*(%+A! (>! ';*,.*8! %! *:8'/>)*8! ,*+!>(+)>).:>%('+A! ,*+! :*88'8*+A! ,%+! )<).,%+A! *! ,%+! *,.&(%+! (>! *! ,%+! =8%D'+%8'+! :%(! .(!)*,*()'! +%,>/*8>%! 9! /'&%:8S)>:%! E.'! &>8'! &S+! =%8! ',! 8'+=')%! 9! /'+*88%,,%! /',!/>;'8+%!a)(>:%!9!':%(@&>:%!E.'!=%8!,*!='8+%(*,!=8%&%:>@(!=8%D'+>%(*,B!C>(!1=2!(%!e*P8S!:*,>/*/!(>!='8)>('(:>*A! )*&=%:%! >-.*,*/!'! >(:,.+>@(B!U%!+'!:%(+>/'8*8S(! ,%+!:%()'F)%+!,%:*,'+!9!-,%P*,'+B!U%!'F>+)>8S!-%P'8(*P>,>/*/!/'!,*+!>(+)>).:>%('+A!=%8E.'!',!='?!-%8/%!:%&'8S!*,!&S+!='E.'T%A!(>!D>(*(:>*:>@(!R.+)*!(>!8'=*8)%!'E.>)*)>;%!/'!,%+! 8':.8+%+!(':'+*8>%+!=*8*! :%(+'-.>8! ,%+!/>'?! 'R'+! )'&S)>:%+!/'! ,*! $%(D'8'(:>*B!!

Page 208: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "Xg!

C>(!1=2A!>(D,.'(:>*(/%!=%+>)>;*!9!/':>/>/*&'()'!'(!,*!-'+)>@(!.(>;'8+>)*8>*A!(%!e*9!3(;'8+>/*/!D.).8*B!C'-.>8'&%+!:%&%!'+)*&%+A!:%88%9'(/%!',!=8%-8'+%!e.&*(%!'(!*8*+! /'! .(! &%/',%! &'8:*()>,>+)*A! :%&=')>)>;%! 9! +>(! ;*,%8'+! .(>;'8+*,'+B! 7%8! ',!:%()8*8>%A! ,%+! VWX!&>,,%('+! /'! =%P8'+! :%()>(.*8S(!&.8>a(/%+'! /'! e*&P8'! '(! ,*!8'->@(! ,*)>(%*&'8>:*(*! 9! ,*! P8':e*! />->)*,! +'-.>8S! ! *-./>?*(/%! ',! +.P/'+*88%,,%!'F>+)'()'A! >&=>/>'(/%! ',! '+)*P,':>&>'()%! /'! .(*! +%,>/*8>/*/! 8'->%(*,!>()'8.(>;'8+>)*8>*!E.'!'+)*P,'?:*!'!>(*.-.8'!,*!(':'+*8>*!:%%='8*:>@(!>()'8(*!C3ZiC3Z!G$MUd21A!VWWWY!VWW^Y!N%(:,_+A!QBA!VWW"HB!!!!/(/.(%0+,-1,!

J%(>A! QB! 9! 7a8'?i`%-.')A! QB! GVWW#H0! $%(+8.>8! ,*! :>./*/*(<*! -,%P*,! /'+/'! ,*!3(>;'8+>/*/B!J*8:',%(*0!5()'8&@(iMFD*&!'!5(-'(>'8<*!+%(!`8%()'8*+B!7U32!GVWWWHB!5(D%8&'!+%P8'!2'+*88%,,%!L.&*(%!VWWWB!N*/8>/B!N.(/>i78'(+*B!QZd5JQoA!NBA!$14MZ5MA!dB!9!$14MZ5MA!jB!jB!G"XXbH0!1/.:*:>@(!=*8*!',!2'+*88%,,%B!1,!1+=*:>%!M,;>/*/%!/'!,*!$%%='8*:>@(B!$.*/'8(%+!/'!c8*P*R%A!(m!"XB!J>,P*%B!]>)%8>*B!L'-%*B!!QZd5JQoA! NB! 9! $14MZ5MA! dB! GVWW^H0! 4*! '/.:*:>@(! =*8*! ',! /'+*88%,,%B! ]>)%8>*id*+)'>?B!!C'8;>:>%!$'()8*,!/'!7.P,>:*:>%('+!/',!d%P>'8(%!]*+:%B!!JQC14dQA! 7BA! `1ZZ1ZMA! dBA! JMU5A! QBA! MZc1dQA! NB4BA! N1CQA! NBA! U1JZ12QA! QBA!$14MZ5MA! jBjB! 9! NMUc1Z21A! ZB! GVWW\H0! 4*! 1/.:*:>@(! =*8*! ',! 2'+*88%,,%! '(! ',!n&P>)%!`%8&*,A!1+=*:>%!$%&_(!/'!,*!$%%='8*:>@(!9!,*!1/.:*:>@(B!78%=.'+)*+!=*8*!.(*!1+)8*)'->*!/'!Q::>@(!5()'-8*/*B!]*,'(:>*B!3(>;'8+>/*/!7%,>)a:(>:*!/'!]*,'(:>*B!!$14MZ5MA! dB! GVWW"H0! U.';%+! 8')%+! =*8*! ,*! +'(+>P>,>?*:>@(! +%P8'! /'+*88%,,%B!$.*/'8(%+!J*k'*?A!VWW"A!(m!\^B!J*k'*?!GJ>,P*%HB!!$14MZ5MA! dB! 9! 4y71�! 21!N3UQ5UA! QB! GVWWbH0! 2>::>%(*8>%! /'! 1/.:*:>@(! =*8*! ',!2'+*88%,,%B!J>,P*%B!]>)%8>*B!L'-%*B!$%%8/>(*/%8*! /'! MUd2! /'! 1+=*T*! G$MUd21HB! ]%:*,<*! /'! 1/.:*:>@(! =*8*! ',!2'+*88%,,%B! GVWWWH0!3(*!&>8*/*!e*:>*!',! D.).8%B!7*(%8*&*!*:).*,!9!/'+*D<%+!/'! ,*!1/.:*:>@(!=*8*!',!2'+*88%,,%!'(!,*+!MUd2!/'!,*!$%%8/>(*/%8*B!N*/8>/B!$MUd21B!!$%%8/>(*/%8*! /'! MUd2! /'! 1+=*T*! G$MUd21HB! ]%:*,<*! /'! 1/.:*:>@(! =*8*! ',!2'+*88%,,%B!GVWW^H0!4*!'/.:*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%B!3(*!'+)8*)'->*!/'!:%%='8*:>@(!>&=8'+:>(/>P,'B!N*/8>/!0!$MUd21B!!5()'8&@(iMFD*&! GVWW\H0! L*:>*! .(! :.88<:.,.&! =*8*! .(*! :>./*/*(<*! -,%P*,0!78%=.'+)*+!/'!:%&=')'(:>*+!PS+>:*+B!J*8:',%(*B!!N1CQA!NB!GVWWWH0!4*!'/.:*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%B!1()8'!,*!:*8>/*/!9!,*!:>./*/*(<*!-,%P*,B!7*=','+!/'!$.'+)>%('+!5()'8(*:>%(*,'+A!(%B!bWB!!NMU$4ãC! QB! G:%%8/BH! GVWW"H0! 1/.:*:>@(! =*8*! ',! /'+*88%,,%! 9! :%%='8*:>@(!>()'8(*:>%(*,B!N*/8>/B!1/>)%8>*,!$%&=,.)'(+'B!!UQoQdQZN1U25Q4B!G:%%8/BH!GVWW[H0!4*!'/.:*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%!'(!.(!&.(/%!-,%P*,>?*/%B!18'>(Y!J>,P*%B!MZc1dQA!NB4B!GVWWbH0!1+)8*)'->*!/'!1/.:*:>@(!=*8*!',!2'+*88%,,%!/'!,*!:%%='8*:>@(!'+=*T%,*B!N*/8>/B!N>(>+)'8>%!/'!Q+.()%+!1F)'8>%8'+!9!/'!$%%='8*:>@(B!!!!

Page 209: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! "XX!

!!!!

!-%+3,$(7&!)*.!5+%-*'%+,)%!_!0F&*+%!

! !+CJIC!,>PKBH:!3:<HI>=;!

3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!+*'83*&!

4*! >-.*,/*/!/'!%=%8).(>/*/'+!'()8'!&.R'8'+!9!e%&P8'+!e*! +>/%!9! '+!.(! )'&*!/'!=8'%:.=*:>@(! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,%+! +>+)'&*+! '/.:*)>;%+! D%8&*,'+A! 9*! E.'! '+! .(!','&'()%!:,*;'!/'!,*!'E.>/*/B!1(!(.'+)8%!=*<+A!,%+!*+=':)%+!&S+!;>+>P,'+!+%P8'!'+)*!/'+>-.*,/*/! '+)S(! '(! 8':'+>@(A! ='8%! (%! *+<! %)8%+! ','&'()%+! ='8)'(':>'()'+! *,!:.88<:.,.&!%:.,)%B! 4*! D%8&*:>@(! /'! =8%D'+%8'+! 9! =8%D'+%8*+! '+! .(*! /'! ,*+! :,*;'+!=*8*! *:*P*8! :%(! '+)*+! /'+>-.*,/*/'+A! *.(E.'! )%/*;<*! />+)*! &.:e%! /'! +'8! .(!','&'()%! :,*;'! (>! '(! ,*! D%8&*:>@(! >(>:>*,! 9! (>! '(! ,*! D%8&*:>@(! ='8&*('()'! /',!=8%D'+%8*/%B!

5:L:d<:@!JL:Q=T!'/.:*:>@(Y!>-.*,/*/Y!:%'/.:*:>@(Y!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!!!

2*,$4*+'!*)8$,2(%&!,&)!0*&)*+!

!

,/'2+,$2!

1E.*,! %==%8).(>)>'+! *&%(-! O%&'(! *(/! &'(! *8'! *(! >++.'! )e*)! :%(:'8(+! )e'!/';',%=&'()!%D!D%8&*,!'/.:*)>%(!+9+)'&+A!Oe%!*8'!*(!>&=%8)*()!k'9!%D!'E.*,>)9B!5(!%.8!:%.()89A!)e'!e>-e,>-e)!=%>()+!%D!-'(/'8!>('E.*,>)9!*8'!>(!8':'++>%(A!Oe>,'!%)e'8!','&'()+!)e*)!P',%(-!)%!)e'!e>//'(!:.88>:.,.&!*8'!+)>,,!=8'+'()B!

ce'!)'*:e'8+Ñ! )8*>(>(-!>+!*!k'9!','&'()!)e*)!:%.,/!D>(>+e!O>)e!-'(/'8! >('E.*,>)>'+B!L%O';'8A!(%O*/*9+!>+!+)>,,!D*8!*(/!>+!=*8)>*,!>&=,'&'()'/!>(!)e'!>(>)>*,!*(/!,>D',%(-!)'*:e'8Ñ+!)8*>(>(-B!

e=N!wC<?@T!'/.:*)>%(Y!'E.>)9Y!:%'/.:*)>%(Y!)'*:e'8!'/.:*)>%(!

!

!D#!(&2+%)8$$(7&!

Page 210: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VWW!

1+)*! =%('(:>*! =8')'(/'8! +'8! .(! &*8:%! /%(/'! =%/*&%+! /'P*)>8! (%! +@,%! ,*!='8+>+)'(:>*!/'! ,*+!/'+>-.*,/*/'+!/'!-a('8%!*! ,%! ,*8-%!9!*:e%!/'!(.'+)8%!+>+)'&*!'/.:*)>;%!*!:%&>'(?%+!/',! +>-,%!rr5A! +>(%! )*&P>a(!E.a!=%,<)>:*+!/'! D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%A!>(>:>*,!9!='8&*('()'A!+'!'+)S(!,,';*(/%!*!:*P%!%!+'!/'P'8<*(!=%('8!'(!&*8:e*!=*8*!*)*R*8!.(*!+>).*:>@(!E.'!:*/*!;'?!'+!&'(%+!='8:>P>/*!=%8!,*+!R@;'('+!-'('8*:>%('+!/'!/%:'()'+B!U%!%P+)*()'A!.(!=%)'()'!9!=>%('8%!&*8:%!,'-*,!/'+*88%,,*/%!'(!(.'+)8%!=*<+!'(!,%+!_,)>&%+! *T%+X! e*! =.'+)%! +%P8'! ,*! &'+*! ,*! (':'+>/*/! /'! )8*P*R*8! +%P8'! ,*+!/'+>-.*,/*/'+! '(! '+)'! S&P>)%! '/.:*)>;%! 9A! =%8! )*()%A! e*! :.'+)>%(*/%! /'! D%8&*!>('E.<;%:*!,*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!E.'!+'!;'(<*!8'*,>?*(/%!e*+)*!',!&%&'()%!+%P8'!'+)*!)'&S)>:*B!!M#!.,'!)*'(08,.),)*'!)*!0F&*+%!*&!.,!*)8$,$(7&#!

1(!*,-.(%+!,.-*8'+!*()'8>%8&'()'!e'!>/%!/'+-8*(*(/%!:%(!&S+!%!&'(%+!'F)'(+>@(!*,-.(%+! /'! ,%+! ','&'()%+! D.(/*&'()*,'+! /'! ,*+! /'+>-.*,/*/'+! /'! -a('8%! '(! ,%+!+>+)'&*+! '/.:*)>;%+A! :%(! '+=':>*,! >()'8a+! *! ,*! +>).*:>@(! /'! ,*+! &.R'8'+! :%&%!*,.&(*+! 9! =8%D'+%8*+! /'()8%! /'! ,%+! &>+&%+! GQ(-.>)*! 9! Z%P,'+A! "XX\Y! Q(-.>)*A!VWW[Y!2<'?A!c'88@(!9!Q(-.>)*A!VWW#H!9!:@&%!'+)S(!*D':)*(/%!,%+!:*&P>%+!+%:>*,'+!:%(! ,*! >()8%/.::>@(! /'! ,*+! c5$+! *! ,*+! (>T*+! 9! &.R'8'+! ! GQ(-.>)*! 9! M8/S+A! VWWWY!Q(-.>)*!9!Q,*8>%A!VWW"!9!VWW\HA!='8%!:8'%!E.'!'+)*+!8'D'8'(:>*+!9!8'D,'F>%('+!+%P8'!,*+! /'+>-.*,/*/! /'! -a('8%! '(! ,*! '/.:*:>@(! +%(! ',!&*8:%! (':'+*8>%! =*8*! *P%8/*8!/>:e*! =8%P,'&S)>:*A! 9*! E.'! (%+! +>)_*(! '(! ,%+! ','&'()%+! D.(/*&'()*,'+! E.'! +'!=.'/'(! *P%8/*8! '(! ,*! D%8&*:>@(!/',! =8%D'+%8*/%! '(! .(!&%&'()%! =%+)'8>%8B! ! Q+<!E.'! (%! &'! 8'+>+)%! *! 8'=*+*8! *,-.(%+! /'! ,%+! =8>(:>=*,'+! ','&'()%+! /'! '+)*!/'+>-.*,/*/! E.'! e%9A! 9*! '(! =,'(%! +>-,%! rr5A! +>-.'(! &*(/*/%! *! ,*+! &.R'8'+!&'(+*R'+!:%()8*/>:)%8>%+!'!G>(H'E.<;%:%+!+%P8'!+.!=*=',!'(!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!9!'(!,*!+%:>'/*/!E.'!,'+!;*!)%:*8!:%(+)8.>8!9!;>;>8B!Q,-.(%+!/'!'+)%+!','&'()%+!='8;>;'(!'(!,%+!*+=':)%+!&S+!';>/'()'+!9!'F=,<:>)%+!/',!+>+)'&*!'/.:*)>;%A!*.(E.'!+%(!'(!'+)%+!*+=':)%+!/%(/'!+'!e*!=8%/.:>/%!.(!*;*(:'!&S+!8',';*()'!'(!,*!',>&>(*:>@(!/'!,%+!','&'()%+!+'F>+)*+!'(!,%+!_,)>&%+![W!*T%+!'(!(.'+)8%!=*<+B!1(.&'8*8a!*,-.(%!/'!',,%+!P8';'&'()'0!$ 1,! .+%! -'('8*,>?*/%! /'! .(! ,'(-.*R'! +'F>+)*0! E.'! '+)*P,':'! ',! -'(a8>:%!&*+:.,>(%A! ,%! :.*,! +.=%('! .(*! =8>&*:<*! /',! -a('8%!&*+:.,>(%! '! >(;>+>P>,>?*! *! ,*+!*,.&(*+!'(!+.!:%(R.()%0!

fQ()'+! /'! ,*+! ','::>%('+! +'! 8'*,>?*! .(*! :*&=*T*! ',':)%8*,! '(! ,*! E.'! ,%+!:*(/>/*)%+!'F=,>:*(!+.+!=8%=.'+)*+!=*8*!&'R%8*8!,*!;>/*!'(!',!&.(>:>=>%B!c8*+!,*+! ','::>%('+A! ,%+! :%(:'R*,'+! E.'! e*(! +>/%! ','->/%+! =%8! ,%+! :>./*/*(%+! +'!8'_('(! 9! ',>-'(! *,! *,:*,/'h! G$%(%:>&>'()%! /',!N'/>%B! [m! 78>&*8>*A! 1/B! CBNBA!VWWgH!$%&%!:%(+':.'(:>*!/'!',,%! f,*!&'()'!/',!*,.&(*/%! >/'()>D>:*!=%8! 8.)>(*!/'!.(! &%/%! >(:%(+:>'()'! ,%! &*+:.,>(%! :%(! ,%! )%)*,A! *,! ;*8@(! :%(! ,*! ='8+%(*A!=8%/.:>a(/%+'! ,*! %:.,)*:>@(! /'! ,*! 'F>+)'(:>*! 9! /'! ,*! =*8)>:>=*:>@(! /'! ,*+!&.R'8'+! 9! /',! .(>;'8+%! +>&P@,>:%! D'&'(>(%h! G5(+)>).)%! /'! ,*! N.R'8tZ'/V!

9

Ley de Medidas de Protección Integral contra Violencia de Género (L.O. 1/2004 de 28 de Diciembre) y Ley para la Igualdad Efectiva de Hombres y Mujeres (Ley 3/2007 de 22 de marzo)

Page 211: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW"!

$%(+.,)%8'+A!VWW\A!"g"i"gVHB!!$ N*)'8>*,'+! '/.:*)>;%+! 9! :.88<:.,.&!*(/8%:a()8>:%0! C'-_(!Q&=*8%!N%8'(%!',!*(/8%:'()8>+&%!'+!!f.(*!)'%8<*!E.'!e*:'!8'D'8'(:>*!*!,*!=%+>:>@(!=8'/%&>(*()'!/',!+'F%!&*+:.,>(%!=%8!%=%+>:>@(!*! ,*!&.R'8A!='8%!(%!.(!e%&P8'!:.*,E.>'8*A!+>(%!.(!;*8@(!*/.,)%A!P,*(:%A!%::>/'()*,A!/'!:,*+'!&'/>*!9!E.'!+'!=%('!'(!',!:'()8%!/'!)%/*+! (.'+)8*+! ='8+=':)>;*+A! *+>&>,*(/%! ,%! e.&*(%! :%(! '+)'! )>=%! /'! ;*8@(! 9!/'R*(/%!'(!,%+!&S8-'('+!*!',!8'+)%!/'!='8+%(*+!E.'!(%!)>'('(!'+*+!:*8*:)'8<+)>:*+B!7%8! )*()%!(%! +@,%! '+! .(*! ;>+>@(! +'F>+)*! +>(%! )*&P>a(! :,*+>+)*! 9! 8*:>+)*h! GN%8'(%A!"Xg#HB!1,!e.&*(>+&%!E.'!+'!=8%&%:>%(*!/'+/'! ,*+!/>+:>=,>(*+!9!)'F)%+!'+:%,*8'+A!=%8!)*()%A!(%!*P*8:*!*!)%/%+!,%+!+'8'+!e.&*(%+!+>(%!E.'!f;*,%8*!:%&%!+.='8>%8'+!,%+! :%&=%8)*&>'()%+! e.&*(%+! %8>'()*/%+! *! 'R'8:'8! ',! /%&>(>%! /'! .(%+! =.'P,%+!+%P8'! %)8%+h! GN%8'(%A! VWW#0! "VVHB! 4%+! :%()'(>/%+! /'! )%/*+! ,*+! &*)'8>*+! E.'! +'!)8*P*R*(! '(! ,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+! +'! P*+*(! '(! '+)'! +.=.'+)%! 9! *+<A! 'F>+)'! .(*!:,*&%8%+*! *.+'(:>*! /'! :%()'(>/%+! 8'D'8>/%+! *! ,*! :.,).8*! /'! ,*+! &.R'8'+! 9! ,*+!*=%8)*:>%('+!E.'!a+)*+!e*(!8'*,>?*/%!'(!)%/%+!,%+!:*&=%+!:>'()<D>:%+!9!+%:>*,'+!*!,%!,*8-%!/'!,*!e>+)%8>*!9!'(!,*!*:).*,>/*/B!c%/%!',,%!)>'('!-8*;'+!:%(+':.'(:>*+!=*8*!,*+!(>T*+!9!&.R'8'+!'(!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!GN%8'(%A!VWWWH!)*,'+!:%&%!!

o ',!.+%!9!*P.+%!/'!,%+!'+)'8'%)>=%+!/'!-a('8%!=*8*!/'D>(>8!*!='8+%(*+!9!*::>%('+!8'*,>?*/*+!=%8!.(!+'F%!.!%)8%0!fQ,P*!e*!e':e%!.(!:%,,*8!=*8*!+.!*&>-*!.)>,>?*(/%!"^!P%,*+!*?.,'+A!VW!P%,*+!;'8/'+!9!V#!P%,*+!8%R*+!{:.S()*+!P%,*+!)>'('!',!:%,,*8|!j*;>'8! =*-*! \g! '.8%+! *,!&'+! =%8! ',! =*8)>/%! /'! D_)P%,! :%&%!=*-%! =%8! ;>+>@(!{:.S()%! -*+)*! *,! :*P%! /'! +'>+! &'+'+|h! GN*)'&S)>:*+A! [m! 1/B! 78>&*8>*B! 1/B!Q(*9*A!VWWgH!o ',! /'+'E.>,>P8>%! /'! ,%+! &*)'8>*,'+! E.'! +@,%! =8'+'()*(! .(! =.()%! /'!;>+)*!9!%,;>/*(!%)8%+0!;*,%8*(!/'!D%8&*!/'+'E.>,>P8*/*!,*+!8',*:>%('+!/'!=%/'8!=%,<)>:%A! ':%(@&>:%! +%:>*,! /'R*(/%! D.'8*! *! :%,':)>;%+! :%&%! ,*! >(D*(:>*A! ,*+!&.R'8'+A! ,*+!='8+%(*+! *(:>*(*+!%! ,*+! +%&')>/*+! *! '+:,*;>)./!9! +%P8';*,%8*(!,*+!*:)>;>/*/'+!8'*,>?*/*+!=%8!,%+!e%&P8'+Y!!fQ()'+! /'! ,*+! ','::>%('+! +'! 8'*,>?*! .(*! :*&=*T*! ',':)%8*,! '(! ,*! E.'! ,%+!:*(/>/*)%+!'F=,>:*(!+.+!=8%=.'+)*+!=*8*!&'R%8*8!,*!;>/*!'(!',!&.(>:>=>%B!c8*+!,*+! ','::>%('+A! ,%+! :%(:'R*,'+! E.'! e*(! +>/%! ','->/%+! =%8! ,%+! :>./*/*(%+! +'!8'_('(! 9! ',>-'(! *,! *,:*,/'h! G$%(%:>&>'()%! /',!N'/>%B! [m! 78>&*8>*A! 1/B! CBNBA!VWWgH!o ,*! +'(+*:>@(! /'! >88'*,>/*/! E.'! )>'('! ,*+! (>T*+! *,! ='8:>P>8! .(*!>(D%8&*:>@(! +.=,'&'()*8>*!/'! ,%+!e%&P8'+!&>'()8*+!E.'! 8':>P'(!&.9!=%:*!/'! ,*!8'*,>/*/!D*&>,>*8A!+%:>*,!%! ,*P%8*,!/'! ,*+!&.R'8'+!*:).*,'+A! >-(%8*(/%!.!%:.,)*(/%! &.:e*+! /'! +.+! *:)>;>/*/'+A! ,%! :.*,! )>'('! >&=%8)*()'+!8'='8:.+>%('+A!+%P8'!)%/%!'(!,*!*.)%'+)>&*!/'!,*+!&>+&*+0!f4*!=%P,*:>@(!+'!/>;>/'!'(!/%+!-8.=%+0!à!7%P,*:>@(!*:)>;*0!'+!',!:%(R.()%!/'!='8+%(*+!E.'!'+)S(!'(!'/*/!9!+>).*:>@(!/'! )8*P*R*8B! $.*(/%!.(*! ='8+%(*! /'! ,*! =%P,*:>@(! *:)>;*! (%! )>'('! )8*P*R%! +'!/>:'!E.'!'+)S!=*8*/*!%!/'+'&=,'*/*B!à! 7%P,*:>@(! (%! *:)>;*0! :%(R.()%! /'! ='8+%(*+! E.'! =%8! +.! '/*/! %! '+)*/%! /'!+*,./! (%! =.'/'(! )8*P*R*8B! C%(! ,%+! (>T%+A! ,%+! R.P>,*/%+! 9! ,%+! '(D'8&%+h!

Page 212: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VWV!

G$%(%:>&>'()%!/',!N'/>%B![m!78>&*8>*A!1/B!CBNBA!VWWgH!o ,*!D8*-&'()*:>@(!:%(!E.'!,*+!(>T*+!='8:>P'(!,*!8'*,>/*/A!9*!E.'!=%:%+!)'F)%+!e*:'(!8'D'8'(:>*!*!,*+!*=%8)*:>%('+!e>+)@8>:*+!9!*:).*,'+!/'!,*+!&.R'8'+!'(!)%/%+!,%+!:*&=%+!:>'()<D>:%+!9!:.*(/%!,%!e*:'(!'+!.(!*T*/>/%!>(:%('F%!9!=.().*,!*,!)'F)%!PS+>:%B!1,!=8%P,'&*!/'!,%+!&*)'8>*,'+!'+:%,*8'+!'+!E.'!'+)*&%+!'(!.(*!D*+'!/%(/'!9*! e'&%+! /')':)*/%! ',! =8%P,'&*! GJ,*(:%A! VWWWHA! ='8%! ,*! >()'8;'(:>@(! '+!&S+!P>'(!'+:*+*!9!f,*!'88*/>:*:>@(!/'!,%+!:%()'(>/%+!+'F>+)*+!'(!',!&*)'8>*,!'+:%,*8! '(! 1+=*T*! />+)*! /'! +'8! .(*! &')*! *,:*(?*/*h! G5(+)>).)%! /'! ,*!N.R'8tZ'/V!$%(+.,)%8'+A!VWW\A!"gVHB!

$ 2>+)8>P.:>@(!'+)'8'%)>=*/*+!/'!,*+!(>T*+!9!&.R'8'+!'+)./>*()'+!'(!/>D'8'()'+!8*&*+! 9! '+)./>%+! /',! +>+)'&*! '/.:*)>;%0! 1+! ,%! E.'! :%(! &.9! P.'(! :8>)'8>%! ,*!=8%D'+%8*!7>,*8!J*,,*8<(!GVWWgH!e*!/'(%&>(*/%!f,*!:%8)>(*!/'!e.&%hA!.(*! >&*-'(!E.'! (%+! ='8&>)'! ;>+.*,>?*8! E.'A! /'P>/%! *! ,*! &*9%8>)*8>*! =*8)>:>=*:>@(! /'! ,*+!&.R'8'+!'(!,%+!+>+)'&*+!'/.:*)>;%+!G;a*+'!',!$.*/8%+!"!9!VHA!a+)'!&>+&%!'D':)%!(%+!/>D>:.,)*!;'8!,*+!+>).*:>%('+!/'!/>+:8>&>(*:>@(!9!/'+>-.*,/*/!E.'!+.D8'(B!

!

$.*/8%! "B! Q,.&(*/%! E.'! +'! )>).,@! '(! ,%+! />D'8'()'+! (>;','+! /',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!(%!.(>;'8+>)*8>%B!$.8+%!VWW#tWbB!,.83&,)%!E8*!2*+3(&7!.%'!*'28)(%'#!

$8+'%!M[[vs[]!! 2CH:L! 3Ki=<=@!

*)8$,$(7&!5+(3,+(,! R[R#D^^! "X^B##^!XRy~Rt\!

0<:?K:?C!=>!*?KJ:JBf>!'=JK>?:<B:!p!*#'#%#! "["#vy`!"#VB"V"!X`"~"yt\!

/:JjBLL=<:HC! D^^#[yR!""\BWW[!X`]~Mvt\!

-#!5#!p!$BJLC@!-C<W:HBQC@!0<:?C!3=?BC! ]"#]"R! [gBXgg!X`M~y]t\!-#!5#!p!$#-#!0<:?C!'KA=<BC<!X2SJ>BJC!'KA=<BC<\! ]`#M]^! \WBV^"!X`"~Rvt\!`.'()'0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$.,).8*B!!

$.*/8%! VB! Q,.&(*/%! -8*/.*/%! '(! 78>&'8! 9! C'-.(/%! :>:,%! /'!3(>;'8+>/*/B!$.8+%!VWWbtWgB!!,LKW>:?C!P<:?K:?C!=>!D�!N!M�!JBJLC!K>BQ=<@B?:?#!$K<@C![]s[y! !2%2,.! !3Ki=<=@!

2CH:L!!

Dv`#``"!!! D[D#^"^!XvD~`^t\!!

7%,>)a:(>:*!/'!$*)*,.(9*! \B[bW!! "BVVX!GVgÑ"uH!!!7%,>)a:(>:*!/'!N*/8>/! [B#^"!! "BVgb!G[^ÑVuH!!7%,>)a:(>:*!/'!]*,'(:>*! \B"\"!! "BbV"!G\"Ñ^uH!!`.'()'0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!9!$.,).8*B!

!Q!='+*8!/',!*::'+%!-'('8*,>?*/%!/'!(>T*+!9!&.R'8'+!*! )%/%+! ,%+!S&P>)%+!9!8*&*+!/'!'+)./>%A!'+)%!(%!E.>'8'!/':>8!E.'!+'!e*9*!:%(+'-.>/%!,*!>-.*,/*/!8'*,A! 9*! E.'! )%/*;<*! ,*! +%:>*,>?*:>@(! 9! ,%+! '+)'8'%)>=%+! e*:'(! E.'! ,*+!&.R'8'+! (%! e*9*(! *::'/>/%! '(! ',! &>+&%! (>;',! E.'! ,%+! ;*8%('+! *! :>'8)%+!'+)./>%+A! :%&%! '+! ',! :*+%! /'! &.:e%+! :>:,%+! D%8&*)>;%+! /'! ,*! `%8&*:>@(!

Page 213: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW[!

78%D'+>%(*,! G]a*+'! $.*/8%! [H! %! /'! ,%+! '+)./>%+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ,*+!5(-'(>'8<*+! 9! ,*+! c':(%,%-<*+! /'! ,*! 5(D%8&*:>@(! 9! ,*! $%&.(>:*:>@(! '(! ,*!3(>;'8+>/*/A!/%(/'! ,*+!'+)./>*()'+!(%!+.='8*(!',![Wu!/'! ,*!&*)8<:.,*!'(!(>(-_(!:*+%A! ! +>'(/%!.(*! +>).*:>@(! +%+)'(>/*!'(!',! )>'&=%!/'+/'! ,%+!*T%+!gWA! 'F:'=).*(/%! ,%+! :*+%+! /'! ,*! 5(-'(>'8<*! Q-8<:%,*! 9! ,*! 5(-'(>'8<*! /'!2>+'T%!5(/.+)8>*,B!!

!

$.*/8%![B!Q,.&(*/%!E.'!)'8&>(@!$>:,%+!`%8&*)>;%+!/'!d8*/%!N'/>%B!$.8+%!VWW#tWbB!

$($.%'!!2%2,.!

2CH:L! 4CWd<=@! 3Ki=<=@!2%2,.!! ]"#]"R!! "R#]Rv!! "y#^yy!!Q$c5]52Q21C!QdZQZ5QC! "B[^[!! "B"^\!! "XX!!Q$c5]52Q21C!`zC5$QC!o!217MZc5]QC! "B"gX!! bg#!! \W[!!Q$c5]52Q21C!NQZzc5NMi71Cx31ZQC! ["[!! VXV!! V"!!Q2N5U5CcZQ$5yU! "bBbg\!! [Bg[b!! "[BX\b!!QZc1C!dZn`5$QC! b^V!! \##!! Vg#!!$MN1Z$5M!o!NQZ61c5Ud! [B#""!! Xg\!! VB#Vb!!$MN3U5$Q$5yUA!5NQd1U!o!CMU52M! #X#!! [[\!! [#V!!125`5$Q$5yU!o!MJZQ!$5]54! VV^!! V"\!! ""!!141$cZ5$52Q2!o!141$cZyU5$Q! bBg^b!! bBbV[!! "[\!!`QJZ5$Q$5yU!N1$nU5$Q! [BWV"!! VBX#\!! ^b!!LMCc141ZzQ!o!c3Z5CNM! [B"^^!! "B#[X!! "B^"#!!5NQd1U!71ZCMUQ4! ^B^Wb!! ""V!! ^B[X^!!5U23CcZ5QC!Q45N1UcQZ5QC! [#\!! "g"!! "g[!!5U`MZNnc5$Q! [B\"^!! VBX\X!! \##!!NQ21ZQ!o!N31J41! bX\!! b^X!! [^!!NQUc1U5N51UcM!o!C1Z]5$5MC!Q!4Q!7ZM23$$5yU! VBb^"!! VBbV^!! V#!!

NQUc1U5N51UcM!21!]1Lz$34MC!Q3cM7ZM734CQ2MC! #B"[^!! #BWb[!! #V!!

x3zN5$Q! g\V!! [VW!! ^VV!!CQU52Q2! "VB\g^!! "B"VX!! ""B[^#!!C1Z]5$5MC!CM$5M$34c3ZQ41C!Q!4Q!$MN3U52Q2! "B[#V!! g\!! "BVbg!!

c1rc54A!$MU`1$$5yU!o!7514! XX!! ^!! X\!!]52Z5M!o!$1ZnN5$Q! V"!! "#!! ^!!!

$.*/8%! \B! 7%8:'()*R'! /'! &.R'8'+! &*)8>:.,*/*+! '(! ,%+! />D'8'()'+! '+)./>%+!+.='8>%8'+!/',!S8'*!/'!5(-'(>'8<*B!

$K<@C!,J:?SWBJC!D^^^p[[!

M[[vp[]!

2%2,.! MRgy]! MRgv^!Q8E.>)':).8*!ca:(>:*! [[AX"! [#A\X!5(-B!ca:B!Q'8%(S.)>:*! V\A[g! V[A"g!5(-B!ca:B!Q-8<:%,*! \[A"X! \VAWX!5(-B!ca:B!2>+'T%!5(/.+)8>*,! [bAbV! \#A\"!5(-B!ca:B!`%8'+)*,! [bAbg! [bAX"!5(-B!ca:B!5(/.+)8>*,! "gA#V! "gA^W!5(-B!ca:B!5(D%8&S)>:*!/'!d'+)>@(! V"Abg! VVAb\!5(-B!ca:B!5(D%8&S)>:*!/'!C>+)'&*+! "#A"X! ""AX"!

Page 214: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW\!

5(-B!ca:B!N>('8*! V"Ab\! V#A#[!5(-B!ca:B!U*;*,! "gA[[! VVA^#!5(-B!ca:B!c%=%-8SD>:*! ["A[W! [[AX[!5(-B!ca:B!/'!MP8*+!7_P,>:*+! VbAXX! [WAX\!5(-B!ca:B!/'!c',':%&.(>:*:>@(! "XA""! V"AXW!N*8>(*!$>;>,!G2>=,BH! "XAgW! "#A""!

!

Q!',,%!e'&%+!/'!*T*/>8!E.'! ,%+!'+)'8'%)>=%+!+>-.'(!;>-'()'+!=*8*!:e>:%+!9!:e>:*+! '(! ,*! ','::>@(! *:*/a&>:*! '(! ',! 8'+)%! /'! 8*&*+! 9! S8'*+! /'! '+)./>%+!+.='8>%8'+! ! G;a*+'! ',! ',%:.'()'! $.*/8%! ^! :%(! ,*! +':.'(:>*! )'&=%8*,! /',!=%8:'()*R'!/'!&*)8<:.,*!/'!,*+!&.R'8'+HB!!

$.*/8%!^B!7%8:'()*R'!/'!&.R'8'+!&*)8>:.,*/*+!'(!,%+!/>D'8'()'+!'+)./>%+!/'!/>=,%&*).8*!9!,>:'(:>*).8*!.(>;'8+>)*8>*B!!

$K<@C!,J:?SWBJC!D^^^p[[!

M[[vp[]!

J>P,>%)':%(%&<*!9!2%:.&'()*:>@(! b"A"^! #gAb"!$:B!1&=8'+*8>*,'+! ^VAXW! ^[A^#!1/.:*:>@(!C%:>*,! g\A\W! gWAVb!1(D'8&'8<*! g[Ag\! g[A#b!1+)*/<+)>:*! ^"A#^! ^VA[^!`>+>%)'8*=>*! #\Ab#! #^Ag\!d'+)>@(!9!Q/&@(B!7_P,>:*! #[AX#! #WAb#!4%-%='/>*! X"AXW! XWA\^!N*'+)8%t*! bVAbb! b\AW\!U.)8>:>@(!L.&*(*!9!2>')a)>:*! g\A[W! g\A#g!y=)>:*!9!M=)%&')8<*! #^AX[! #XAgX!7%/%,%-<*! #^A\V! ##A#b!Z',*:>%('+!4*P%8*,'+! ##A^W! ##AWb!c'8*=>*!M:.=*:>%(*,! g^Ab"! ggA"X!c8*P*R%!C%:>*,! g^AbW! g"AgV!c.8>+&%!! b^Ab^! b\A"b!Q/&@(B!9!2>8'::B!/'!1&=8'+*+! \XAXW! ^VAX[!Q()8%=%,%-<*!C%:>*,!9!$.,).8*,! bWA"\! ##A\^!J',,*+!Q8)'+! #"A#b! #^A\X!J>%E.<&>:*! ^gAg#! #\A["!$:B!Q:)>;>/*/!`<+>:*!9!2'=%8)'! VbA"g! V^A[^!$:B!Q:).*8>*,'+!9!`>(*(:>'8*+! \bAV#! ^VAVb!$:B!Q&P>'()*,'+! #WAgW! ^bA"[!$:B!J>%,@->:*+! #[A\"! #^A\X!$:B!1:%(@&>:*+!9!1&=8'+*8>*,'+! \\Abb! ^VA[W!$:B!`<+>:*+! VXA\^! [WAWV!$:B!d'%,@->:*+! ^WAg\! ^WA\V!$:B!N*)'&S)>:*+! ^VAW#! ^WAWX!$:B!7%,<)>:*+!9!C%:>%,%-<*! #WAgW! \#AWW!$:B!7%,<)>:*+!9!/'!,*!Q/&@(B! ^[Ab^! \bA^W!

Page 215: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW^!

$:B!x.<&>:*+! ^gA#"! #"AV^!$:B!/'!,*!5(D%8&*:>@(! ^[A^X! ^VA\W!$:B!/',!N*8! ^gA^b! ##Agg!$>'(:>*!9!c':B!Q,>&'()%+! #bA\g! bgAW^!$>'(:>*+!9!ca:(>:*+!1+)*/<+)>:*+! ^\A["! ^\A"W!$%&.(>:*:>@(!Q./>%;>+.*,! ^^AW#! ^gA##!2'8':e%! ^^Ag[! ^^A[#!2%:.&'()*:>@(! b"Ag^! bVA"\!1:%(%&<*! \#A\[! \^AXg!1(%,%-<*! \XA[\! \^AVg!`*8&*:>*! bVAb#! #XAgg!`>,%,%-<*! b\A^X! b[A^\!`>,%+%D<*! \VA""! [XA[^!d'%-8*D<*! \"A""! [^A\^!L>+)%8>*! \bA#^! \[Abb!L>+)%8>*!/',!Q8)'! bVA#X! b\AXg!L>+)%8>*!9!$:B!/'!,*!N_+>:*! #VA#W! ^bAV^!L.&*(>/*/'+! #"A"V! #WAX^!5(;'+)B!9!ca:B!/'!&'8:*/%! \XA[X! ^"A^V!4>(-.<+)>:*! b"Agg! bWA^b!N'/>:>(*! #^AgW! bWA[V!M/%()%,%-<*! #WAWg! #^AWX!7'/*-%-<*! gWAgV! gVA^b!7'8>%/>+&%! #[A"\! #\A[g!7+>:%,%-<*! b^A[W! b#A[X!7+>:%='/*-%-<*! gWAW[! g"AV#!7.P,>:>/*/!9!Z',*:>%('+!7_P,>:*+! #XA\^! #XA#b!C%:>%,%-<*! #"AW\! ^gAWb!c'%8<*!/'!4>)B!9!4>)B!$%&=*8*/*! #XA[#! #[A[W!c8*/.::>@(!'!5()'8=8')*:>@(! g"A\#! gWA#"!]')'8>(*8>*! #WAW"! #gA^g!

!$ 2>+)8>P.:>@(! '+)'8'%)>=*/*! /'! ,*+! =8%D'+%8*+! =%8! ,%+! />D'8'()'+! (>;','+! 9!8*&*+!/',!+>+)'&*!'/.:*)>;%B!!$%(+)>).9'(!,*!>(&'(+*!&*9%8<*!/',!=8%D'+%8*/%!'(!,%+! (>;','+! /'! '/.:*:>@(! >(D*()>,! 9! =8>&*8>*! 9! ,*! '(+'T*(?*!/'! >/>%&*+A!&>'()8*+!E.'!'(!,*+!'(+'T*(?*+!)a:(>:*+!*='(*+!8'P*+*(!',![^u!G$.*/8%!#HB!

!

$.*/8%! #B! 2>+)8>P.:>@(! =%8! +'F%! /',! =8%D'+%8*/%! '(! (>;','+! (%!.(>;'8+>)*8>%+B!$.8+%!VWWbtVWWg!

&BQ=L!?=!=>@=V:>;:! t!3Ki=<=@! t!4CWd<=@!

N*'+)8*+t%+! b#Ñb! V[Ñ[!78%D'+%8*/%!C':.(/*8>*! ^#Ñ[! \[Ñb!78%D'+%8*/%!ca:(>:%!`7! [gÑ"! #"ÑX!cMcQ4! #gÑ#! ["Ñ\!

`.'()'0!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(!GVWWXH!!M)8%+!*+=':)%+!/'! ,*!/>+:8>&>(*:>@(!/'! ,*+!&.R'8'+!)>'('(!E.'!;'8!:%(!','&'()%+!

Page 216: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VW#!

&'(%+!';>/'()'+A!&S+!+.)>,'+!9A!=%8!',,%A!/>D<:>,'+!/'!/')':)*8A!9*!E.'!+'!:'()8*(!'(!',! !&*8:%!/'! ,*+! />+:8>&>(*:>%('+! '(! ',! )8*)%! *! ,*+! *,.&(*+! D8'()'! *! ,%+! *,.&(%+!GC>&@(A!VWWW!9!VWWgH!9!,%+!=8%:'+%+!/'!8',*:>@(!'+)'8'%)>=*/%+!'(!D.(:>@(!/',!+'F%!/%&>(*/%+! =%8! ,*! +%P8';*,%8*:>@(! 9! *:'=)*:>@(! *:8<)>:*! /'! ,*! :.,).8*! &*+:.,>(*!)8*/>:>%(*,! GCS(:e'?! '! 5-,'+>*+A! VWWgH0! ,*! :%&=,'&'()*8>'/*/! /'! ,%+! +'F%+A! ',!D%&'()%!9! ,*!='8&>+>;>/*/!*()'!.(!'+)8>:)%!:%&=%8)*&>'()%!+'F.*,!'+)'8'%)>=*/%!GJ*,,*8<(A!VWWg0!"bWi"b"HB!7%8!_,)>&%A!(%!=%/'&%+!%,;>/*8!E.'!e*9!','&'()%+!E.'!)%/*;<*!(%!e*(!'()8*/%!'(!',!:.88<:.,.&!%D>:>*,!/'!(.'+)8*+!'+:.',*+!9!E.'!)>'('(!E.'!;'8!:%(!,*+!*=%8)*:>%('+!/'! ,*+! &.R'8'+! *! ,*! :%(+)8.::>@(! /',! &.(/%A! )*,'+! :%&%! ,*! '/.:*:>@(! *D':)>;%i+'F.*,A! ',! *=8'(/>?*R'! /',! &*('R%! /'! ,*+! *:)>;>/*/'+! 8'=8%/.:)>;*+! G:.>/*/%+! /'!>(D*(:>*!9!*(:>*(%+!9!:%(%:>&>'()%+!/'!*.)%i+.D>:>'(:>*!9!8'+=%(+*P>,>/*/!D*&>,>*8!:%&%!,*;*8A!:%:>(*8A!,>&=>*8AsHA!='8%!E.'!e*(!='8)'(':>/%!*,!&.(/%!/'!,%!=8>;*/%!9!(%!,%-8*(!)'('8!:*)'-%8<*!/'!:%(%:>&>'()%+!8',';*()'+!=*8*!)%/*!,*!e.&*(>/*/!!(>!=*8*!,*!D%8&*:>@(!/'!(.'+)8%+!(>T%+!9!(>T*+!GJ*,,*8<(A!VWWg0!"gVHB!!

"#!.,!-%+3,$(7&!)*.!5+%-*'%+,)%!'%/+*!0F&*+%#!

4*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%!+%P8'!,*+!/'+>-.*,/*/'+!/'!,*+!&.R'8'+!9!/'+/'!.(*!='8+=':)>;*!/'!-a('8%!e*!+>/%!.(*!*+>-(*).8*!='(/>'()'!'(!(.'+)8%!=*<+A!)*()%!'(!,%!8'D'8>/%!*!,*!D%8&*:>@(!>(>:>*,!:%&%!*!,*!D%8&*:>@(!='8&*('()'!9!',,%!/'P>/%!*!,*!>(;>+>P>,>/*/!/'!'+)*!=8%P,'&S)>:*!=*8*!.(*!-8*(!=*8)'!/',!=8%D'+%8*/%!'(!'R'8:>:>%!G5(+)>).)%!/'!,*!N.R'8tZ'/VAVWW\HB!!1(!'+)'!:*+%!+'!)8*)*!/'!.(!:<8:.,%!;>:>%+%!E.'!+@,%! +'! =.'/'! 8%&='8!&'/>*()'! ,*! D%8&*:>@(0! (%! e*9! D%8&*:>@(! =%8E.'! (%! e*9!/'&*(/*!/'!,*!&>+&*!9!(%!e*9!/'&*(/*!/'!D%8&*:>@(!=%8E.'!+>(!',,*!+'!>-(%8*!,*!=8%P,'&S)>:*!9!+'!:8''A!'(!)a8&>(%+!-'('8*,'+A!E.'!,*!>-.*,/*/!'()8'!:e>:%+!9!:e>:*+!e*!,,'-*/%!*!,*+!*.,*+B!U%! %P+)*()'A! e*(! +.8->/%!&_,)>=,'+! >(>:>*)>;*+! /'+/'! ',! =8%D'+%8*/%! '(! 'R'8:>:>%!',*P%8*(/%! 9! ,,';*(/%! *! :*P%! =8%9':)%+! /'! >((%;*:>@(! :'()8*/%+! '(! ,*!:%'/.:*:>@(A!='8%!E.'!(%!e*(!)'(>/%!+.D>:>'()'!*=%9%!=*8*!/*8,'+!:%()>(.>/*/!'(!',! )>'&=%! (>! ,*! />D.+>@(! :%&%! P.'(*+! =8S:)>:*+! '/.:*)>;*+! e*:>*! ',! 8'+)%! /'! ,*!:%&.(>/*/! '/.:*)>;*B! 1+)'! 8*+-%! /'! (%! :%()>(.>/*/! e*(! )'(>/%! )*&P>a(! ,*+!=%,<)>:*+! >(+)>).:>%(*,'+! E.'! +'! e*(! ,,';*/%! *! :*P%! '(! ',! &*8:%! /'! ,*! D%8&*:>@(!='8&*('()'! 9! ,%+! :'()8%+! /'! =8%D'+%8*/%! *! ,%! ,*8-%! 9! *(:e%! /'! ,*! -'%-8*D<*!'+=*T%,*A! )*()%!=%8! ,*+!*/&>(>+)8*:>%('+!'/.:*)>;*+!:%&%!=%8! ,%+! >(+)>).)%+!/'! ,*!&.R'8!'+)*)*,!9!*.)%(@&>:%+!G2<*?!/'!d8'T.A!VW"WHB!!c%/*+!'+)*+!>(>:>*)>;*+!+%(!,%*P,'+A!='8%!+'!)%8(*(!'(!*(':/@)>:*+!'(!',!&*8:%!/'!,*!D%8&*:>@(!/',!=8%D'+%8*/%A!*,!+'8!+.!:*8S:)'8!(%!%P,>-*)%8>%A!+>(! >&=,>:*:>%('+!/'!)%/*!,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*!9!+>(!:%()>(.>/*/A!:%&%!/':<*&%+!*()'8>%8&'()'B!U%+!e*(!+'8;>/%!=*8*!)'('8!,%+!=8>&'8%+!&*)'8>*,'+!'/.:*)>;%+!(%!+'F>+)*!'(!&.:e*+!/'!(.'+)8*+!&*)'8>*+!'+:%,*8'+!)8*/>:>%(*,'+!9!=*8*!&%+)8*8!E.'!'+!=%+>P,'!*P%8/*8!,*!/'+>-.*,/*/!/'!-a('8%!/'+/'!',!&*8:%!/'!(.'+)8*+!*.,*+!9! :'()8%+A!='8%!(%!=*8*!:%(;'(:'8! *! )%/*! ,*! :%&.(>/*/! '/.:*)>;*! /'! ,*! (':'+>/*/! /'! +.! 'F)'(+>@(! 9!-'('8*,>?*:>@(B!!7%8! )%/%! ',,%A! +>-.'! +>'(/%! (':'+*8>%! =,*()'*8! .(*! D%8&*:>@(! /',! =8%D'+%8*/%!8'-,*/*! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! /'! -a('8%B! 1(! ',! :*&=%! /'! ,*! D%8&*:>@(! >(>:>*,!)'('&%+!,*!%=%8).(>/*/!/'!=%('8!'(!&*8:e*!(.';%+!=,*('+!/'!'+)./>%!'(!',!&*8:%!

Page 217: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VWb!

/',!1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8!*=%9*/%+!'(!,*!4'9!/'!5-.*,/*/!'()8'!N.R'8'+!9!L%&P8'+!/'!VWWb!9!:%(!.(*!/>8':)8>?!:,*8*!'(! ,*!d.<*! 8'*,>?*/*!=%8! ,*!Q-'(:>*!U*:>%(*,! /'! 1;*,.*:>@(! /'! ,*! $*,>/*/! 9! ,*! Q:8'/>)*:>@(! GQU1$QHA! E.'! +'!%D8':'! *! ,*+! >(+)>).:>%('+! .(>;'8+>)*8>*+! :%&%! >(+)8.&'()%! /'! *=%9%! =*8*! ,*!',*P%8*:>@(!/'!,*!&'&%8>*!/'!,%+!(.';%+!=,*('+!/'!'+)./>%!/'!d8*/%!9!7%+-8*/%B!U%!%P+)*()'A!.(*+!>(/>:*:>%('+!-'(a8>:*+!9!=%:%!:,*8*+!(%+!'+)S(!,,';*(/%!*!E.'!,%+!)'&*+!/',!)8*)*&>'()%!/'!,*!>-.*,/*/!'()8'!&.R'8'+!9!e%&P8'+!E.'/'!8','-*/%!*!+.!)8*)*&>'()%! f/'! D%8&*! )8*(+;'8+*,h! 9! =%:%! 'F=,<:>)*! '(! ,%+! (.';%+! =,*('+! /'!'+)./>%! /'! ,*+! )>).,*:>%('+! /'!&*'+)8*t%! 9! /'! =8%D'+%8*/%! /'! +':.(/*8>*! E.'! +'!'+)S(!=%(>'(/%!'(!&*8:e*B!2'!'+)*! D%8&*A!(*/>'!+'!e*:'!:*8-%!'F=,<:>)*&'()'!/'!)8*)*8! '+)%+! *+.()%+! 9! )%/%! E.'/*! '(! .(*! ('P.,%+*! />D<:>,! /'! :%(:8')*8! '(! ,%+!:.88<:.,.&+!/'! ,*+!&*)'8>*+B!c*&=%:%! ,%+!&'/>%+!/'! :%&.(>:*:>@(!/'! :%8)'!&S+!:%(+'8;*/%8!*9./*(!*!;>+.*,>?*8!'+)*!=8%P,'&S)>:*!:.*(/%!)8*)*(!'(!)%(%!/'!+%8(*!,*+! 8':,*&*:>%('+! /'! ,*! N>(>+)8*! /'! 5-.*,/*/! '(! ',! 7*8,*&'()%! 1+=*T%,! ! GQJ$i!V#tW[tVW"WY!14!N3U2Mi!V#tW[tVW"WHB!4*!:,*;'!9!',!8')%!+>-.'(!'+)*(/%!'(!%D8':'8!*! ,%+!(.';%+!=8%D'+%8'+!9!=8%D'+%8*+!D%8&*:>@(! +.D>:>'()'! 9! /'! D%8&*! :%&=,')*! G7a8'?! $*88*:'/%A! VWW#H! =*8*! E.'!'()>'(/*(!E.'!',!8')%!/'! ,*! >-.*,/*/!'+!.(*!(':'+>/*/!+%:>*,!E.'!(%!='8&>)'!&S+!*=,*?*&>'()%+!'(!',!:*&=%!'/.:*)>;%A!9*!E.'!/'+/'!'+'!:%()'F)%!=%/'&%+!>(D,.>8!'(!,*+!;>/*+!9!,*+!;>+>%('+!/'!,*+!(.';*+!-'('8*:>%('+!/'!D%8&*!/'D>(>)>;*B!!/(/.(%0+,-1,!

QJ$! GVW"WH! fQ</%! E.>'8'! E.'! ',! D'&>(>+&%! +'*! .(*! *+>-(*).8*! %P,>-*)%8>*! '(! ,*!3(>;'8+>/*/h!GV#tW[tVW"WH!QUd35cQA! Z%:<%! G$%%8/BH! GVWW[HB! 8)"* 6-a+5+"* +2* &)* 12#/+5"#,),* ,+* r)&&),%&#,0!]*,,*/%,>/0!C'8;>:>%!/'!7.P,>:*:>%('+!/'!,*!3B]*B!QUd35cQA!Z%:<%!9!Q4QZ5MA!Q(*!5B!GVWW"HB!G4*+!&.R'8'+A!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+!9!,*!'/.:*:>@(B! 3(! :*&>(%! ,,'(%! /'! %P+)S:.,%+hB! 1(0! Q8'*A!N*(.',! G1/BH!<,-$)5* +2* &)*"%$#+,),*,+*&)*#29%56)$#:2B!J>,P*%0!2'+:,'a!!J8%.O'8A!==BV"^iV\gB!QUd35cQA! Z%:<%! 9!Q4QZ5MA! Q(*! 5B! GVWW\HB! fN.R'8'+! 9! '/.:*:>@(! '(! ,*! '8*! />->)*,!{(.';*+!%=%8).(>/*/'+!=*8*!,*!>-.*,/*/|h!;+,*A#'#.)&A!^B!QUd35cQA!Z%:<%Y!MZ2nCA!1+)',*!GVWWWHB!f4*+!*,.&(*+!*()'!,%+!%8/'(*/%8'+!'(!,*+!*.,*+hB!?%6-2#$)5A!"\A!V"giVV\B!QUd35cQA!Z%:<%Y!ZMJ41CA!]>:)%8>*!G"XX\HB!N29%56+*,+*&)*35+"+2$#)*,+*&)"*)&-62)"*,+*&)*12#/+5"#,),*,+*f5)2),)@*IYklJIYYG0*d8*(*/*0!C'8;>:>%!/'!7.P,>:*:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!d8*(*/*B!$%,'::>@(!`'&>(*'B*QUd35cQA! Z%:<%Y! cMZZ1dMA! 4.>+!NB! GVW"WHB! fda('8%A! '/.:*:>@(! 9! D%8&*:>@(! /',!=8%D'+%8*/%0! 8')%+! 9! =%+>P>,>/*/'+hB! Z';>+)*! 5()'8.(>;'8+>)*8>*! /'! `%8&*:>@(! /',!78%D'+%8*/%A!#\A!"biV#B!

Page 218: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VWg!

JQ44QZzUA! 7>,*8! GVWWgHB! fZ')%+! /'! ,*! '+:.',*! /'&%:8S)>:*h! 1(! Z%+*! $%P%! G1/BH!<,-$)5*+2*&)*$#-,),)2()0*!+5"3+$.#/)"*9+6#2#".)"B!N*/8>/0!4%+!4>P8%+!/'!,*!$*)*8*)*A!==B!"^"i"g#B!J4QU$MA!U>';'+!GVWWWHB!<&*"+C#"6%*+2*&%"*6).+5#)&+"*+,-$).#/%"*,+*&)*<0D0g0!C';>,,*0!5(+)>).)%!Q(/*,.?!/'!,*!N.R'8B!2zQ�!21!dZ1í3A!C%D<*!GVW"WH!A#"$5#6#2)$#:2*%*#'-)&,),0*8)*+,-$)$#:2*+2*+&*5+"3+.%*)* &)* ,#9+5+2$#)* )* .5)/W"* ,+* &)* +2"+=)2>)* ,+* &)* X#".%5#)0* C'-%;>*0! c'+>+! 2%:)%8*,!>(a/>)*B!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/B!2z1�A!1(8>E.'Y!c1ZZyUA!1,%<(*Y!QUd35cQA!Z%:<%!GVWW#H!8)*$-&.-5)*,+*'W2+5%*+2*&)"*%5')2#>)$#%2+"*+"$%&)5+"T*S%.#/)$#%2+"*4*%M".B$-&%"*3)5)*+&*)$$+"%*,+*&)"*6-a+5+"*)*&%"*3-+".%"*,+*,#5+$$#:2B!J*8:',%(*0!M:)*'/8%B!14! N3U2M! GVW"WH! fQ</%! E.>'8'! E.'! ',! D'&>(>+&%! +'*! &*)'8>*! )8%(:*,h!GV#tW[tVW"WH!5UCc5c3cM!21!4Q!N3j1Zt!Z12V!$MUC34cMZ1C! GVWW\HB!<".-,#%*3)5)*$%2%$+5* &)*"#.-)$#:2*)$.-)&*,+*&)*+,-$)$#:2*3)5)*&)*#'-)&,),*+2*<"3)=)B!N*/8>/0!5(+)>).)%!/'!,*!N.R'8B! p2>+=%(>P,'! '(0!e))=0ttOOOB'/.:*8'(>-.*,/*/B%8-t.=,%*/t2%:K"^K8'/V8'/B=/Dq!N5U5Cc1Z5M! 21! 123$Q$5yU! GVWWXHB! A).%"* 4* $#95)"0* ?-5"%* +"$%&)5* GQQYjGQIQB!p2>+=%(>P,'! '(0!e))=0ttOOOB'/.:*:>%(B'+t&':/t'+)*/>+)>:*+t'/.:*)>;*+t/::'t2*)%+K$>D8*+KO'PB=/Dq!NMZ1UMA!Q&=*8%!G"Xg#HB!<&*)5`-+.#3%*/#5#&*35%.)'%2#".)*,+*&)*V#".%5#)B!J*8:',%(*0!4*C*,B!NMZ1UMA!Q&=*8%!GVWW#HB!fNS+!*,,S!/',!-a('8%0!*=%8)*:>%('+!(%i*(/8%:a()8>:*+!*!,*!:%(+)8.::>@(!/'!.(!e.&*(>+&%!=,.8*,hB!1(0!$*8&'(!Z%/8<-.'?!G$%&=BH!fW2+5%*4*$-55($-&-6B!N*/8>/0!Qk*,A!==B!"W[i"[WB!NMZ1UMA!1&>,>*! GVWWWHB! f4*! )8*(+&>+>@(!/'!&%/',%+! +'F>+)*+! '(! ,*! '+:.',*hB!1(0!N>-.',!QB!C*()%+!G:%%8/BH!<&*V)5W2*3+,)':'#$%B!J*8:',%(*0!d8*@A!==B!""i[VB!7ÇZ1�!$QZZQ$12MA!4%,*!GVWW#HB! f7%8! ,*!=,'(*! >()'-8*:>@(!/'! ,%+!'+)./>%+!/'! ,*+!&.R'8'+A! D'&>(>+)*+!9!/'!-a('8%!'(!',!'+=*:>%!'.8%='%!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8hB!<&*3+5#:,#$%* 9+6#2#".)@* IG* ,+* +2+5%* ,+* GQQoB! p$%(+.,)*/%! ',! "W! /'! R.,>%! /'! VW"W! '(0!e))=0ttOOOB&.R'8'+'(8'/B(')t+=>=B=e=|*8)>:,'\^Xq!CnU$L1�! J144MA! Q(*Y! 5d41C5QC! dQ42MA! Q(*! GVWWgHB! f$.88<:.,.&! %:.,)%! '(! ',!*.,*0! '+)'8'%)>=%+! '(! *::>@(hB! 1(0! Z%+*! $%P%! G1/BH! <,-$)5* +2* &)* $#-,),)2()0*!+5"3+$.#/)"*9+6#2#".)"B!N*/8>/0!4%+!4>P8%+!/'!,*!$*)*8*)*A!==B!"V[i"^WB!C5NMUA!NB!1,'(*! GVWWWHB! fc>'&=%+!9!'+=*:>%+!=*8*! ,*! :%'/.:*:>@(hB!1(!N>-.',!QB!C*()%+!G:%%8/BH!<&*V)5W2*3+,)':'#$%!G==B[[i^"HB!J*8:',%(*0!d8*@B!C5NMUA! NB! 1,'(*! GVWWgHB! X#a)"* ,+* &)* #'-)&,),@* V+5+,+5)"* ,+* #2a-".#$#)"B! N*/8>/0!U*8:'*B!!

!

Page 219: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VWX!

!!!!

!5*E8*b,'!.*$$(%&*'!X5+%6('(%&,.*'\!+*'5*$2%!)*!.,!-%+3,$(7&!5,+,!.,!(&6*'2(0,$(7&!*)8$,2(6,!_!'%$(,.!

! !*?K:<?C!-=<>h>?=;!+C?<IPK=;!

`*:.,)*/!/'!1/.:*:>@(!9!c8*P*R%!C%:>*,B!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!+*'83*&!

1(!'+)*!:%&.(>:*:>@(!+'!=8')'(/'!/*8!.(*!+'8>'!/'!,%:*,>?*:>%('+!8'D,'F>;*+!*:'8:*!/'!,*!D%8&*:>@(!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(!'/.:*)>;*!9!+%:>*,B!7*8)>'(/%!/'!.(!:%()'F)%!*:).*,A! '(! ',! E.'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! +'! '(:.'()8*! +%&')>/*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! 9!/')'8&>(*:>%('+!/',!:*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%A!,%!E.'!+'!=,*()'*!*E.<!'+!.(*!+'8>'!/'!>()'88%-*()'+!E.'A!*!&%/%!/'!='E.'T*+!,'::>%('+A!(%+!+>8;*(!=*8*!;%,;'8!*!='(+*8!,%!E.'!e*:'&%+!'(!,*!D%8&*:>@(!/'!>(;'+)>-*/%8'+!+%:>*,'+B!!Q=*8':'(!:.'+)>%('+!8',*:>%(*/*+!:%(0! ,*!'+%$-&.-5)!/',! >(;'+)>-*/%8i'&=8'+*8>%A!',!/'+*88%,,%!/'!.(!:%(%:>&>'()%!P*+*/%!'(!',!=*8*/>-&*!/'!,*!$%&=,'R>/*/!9!,%+!1+)./>%+!:.,).8*,'+A!,*!>(:%8=%8*:>@(!/',!+.R')%!=%+i=%+>)>;>+)*!*!,*!:%&=8'(+>@(!/'!,%+!D'(@&'(%+!+%:>*,'+A!,*!8',*:>@(!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!:%(!,*+!)'%8<*+!+%P8'!,*!/'&%:8*:>*A!%!,*!(':'+*8>*!8';>+>@(!/'!,*!5(;'+)>-*:>@(!7*8)>:>=*)>;*B!!1+)*+! :%+*+A! 9! &.:e*+! %)8*+A! /'P'(! D%8&*8! =*8)'! /'! .(! :.8+%! :'8%! 8'+=':)%! /',!:*&=%A!)*(!;*8>*/%!9!:%(D,>:)>;%A!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!9!'/.:*)>;*B!5:L:d<:@!JL:Q=T! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,Y! D%8&*:>@(!=*8*! ,*! >(;'+)>-*:>@(!'/.:*)>;*!9!+%:>*,Y!>(;'+)>-*:>@(!=*8)>:>=*)>;*Y!'+)./>%+!/'!,*!:%&=,'R>/*/B!!

!

.(22.*!X,&)!5+%6('(%&,.\!.*''%&'!,/%82!%-!24*!*)8$,2(6*!,&)!'%$(,.!2+,(&(&0!

!

,/'2+,$2!

ce'!*>&!%D!)e>+!=*='8!>+!%DD'8>(-!*!+'8>'!%D!8'D,'F>;'!+>))>(-+!*P%.)!'/.:*)>%(*,!*(/!+%:>*,! 8'+'*8:e! )8*>(>(-B! Q++.&>(-! )e*)! >(! )e'! :.88'()! :%()'F)A! )e'! 8'+'*8:e! >+!+.P&>))'/! *)! (''/'/! *(/! /')'8&>(*)>%(+! %D! )e'! *:*/'&>:! :*=>)*,>+&A! )e'!=8'+'()*)>%(! +.--'+)'/! *! +';'8*,! E.'+)>%(+A! *+! ,'++%(+A! >(! %8/'8! )%! ).8(! )e>(k>(-!%.8!*:)>;>)9!>(!)e'!+%:>*,!8'+'*8:e'8Ñ+!'/.:*)>%(B!Q=='*8+!&*))'8+!8',*)'/!)%0!'()8'='('.8+e>=i8'+'*8:e'8!-'%:.,).8'A!/';',%=&'()!%D!)e'!k(%O,'/-'!P*+'/!%(!)e'!$%&=,'F>)9!7*8*/>-&!*(/!)e'!$.,).8*,!C)./>'+A!)e'!

Page 220: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"W!

R%>(>(-!%D!)e'!=%+i=%+>)>;>+)!+.PR':)!*)!)e'!.(/'8+)*(/>(-!%D!)e'!+%:>*,!=e'(%&'(*A!)e'! :%((':)>%(+! P')O''(! +%:>*,! 8'+'*8:e! *(/! )e'! /'&%:8*:9! )e'%8>'+A! %8! %('!8';>'O!*P%.)!%D!)e'!7*8)>:>=*)%89!Z'+'*8:eB!ce>+!&*))'8+!+.>)'!&*k'!.=!*(!>(>)>*,!:%.8+'!*+!8'-*8/+!)%!)e'!)8%.P,'!D>',/!%D!)e'!+%:>*,!*(/!'/.:*)>;'!8'+'*8:eB!e=N!wC<?@T!+%:>*,!8'+'*8:eY!'/.:*)>;'!*(/!+%:>*,!8'+'*8:e! )8*>(>(-Y!=*8)>:>=*)%89!8'+'*8:eY!:%&=,'F>)9!+)./>'+B!!!!

8)*#29)2$#)*+"*)b2*+&*,+5+$V%*)*"%=)5*

4*+&*,+5+$V%*)*"%=)5*)b20*

S#*3),5+*+5)*-2)*M-"$),%5*,+*%5%0*

8)*&B".#6)*+"*`-+*&%*+2$%2.5:!4Ñ'(D*(:'A!j*:E.'+!J8',!G"Xb[H!

!A+$#,(*2%*35+".)56+*6B"*).+2$#:2*)*6(*6#"6%T*

4*4)*+2*+"+*6%6+2.%*6+*,#"3+5"W*

L>+)%8>*!/',!,S=>?A!7')'8!L*(/k'!G"XgVH!!

D#! (&2+%)8$$(7&#! )*.! $%&%$(3(*&2%! (&'2,.,)%! *&! 8&,! 2%++*! )*!3,+-(.!,.!5+%/.*3,!)*!.,!Ä(.8'2+,$(7&!(&6*+2(),Å!

L*9! *,-.(*+! )8*/>:>%('+! /'! ='(+*&>'()%! .(>;'8+>)*8>%! E.'A! *(:,*/*+! '(! .(*!='8+=':)>;*!&S+!P>'(!:,S+>:*A!'()>'(/'(!E.'!,%!E.'!e*:'!/'+*88%,,*8!.(*!+%:>'/*/!'+!E.'!+.+!>(+)>).:>%('+!/'!>(;'+)>-*:>@(!=8%/.?:*(!.(!:%(%:>&>'()%!,>P8'!/'!)%/%!>()'8a+!+%:>*,A!'+!/':>8A!*R'(%!*!:.*,E.>'8!)>=%!/'!/'&*(/*+!=8%;'(>'()'+!9*!(%!+@,%!/'!,%+!&'8:*/%+!'&=8'+*8>*,'+A!+>(%!)*&P>a(!/'!-8.=%+!=*8)>:.,*8'+!9t%!:%,':)>;%+!E.'! =8')'(/'(! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! .(! '+=*:>%! *! =*8)>8! /',! :.*,! :%(+'-.>8! +.+!%PR')>;%+B! 1+)*! )8*/>:>@(! v! E.'! =%/'&%+! /'(%&>(*8! :%&%! Ä>,.+)8*/*! %!:%(+'8;*/%8*Å! v! (%! (%+! '+! *R'(*B! C%(! &.:e%+! 9! &.:e*+! E.>'('+! 8'>;>(/>:*(!+'&'R*()'!*:)>)./!'(!,*!>(;'+)>-*:>@(B!4%!E.'!(%+!/>:'(!'+!E.'!,*!:>'(:>*A!*,'R*/*!/'!>()'8'+'+!=*8)>/>+)*+A!=8%:.8*8S!.(>/>8'::>%(*,&'()'!',!P>'(!=_P,>:%A!,*!+*)>+D*::>@(!/'! ,*+! (':'+>/*/'+! +%:>*,'+B! 4*!&>+>@(!/'! ,*! *:)>;>/*/! :>'()<D>:*! (%!/'P'! +'8! %)8*!:%+*! E.'! ,*! /'! =8%:.8*8! *P8>8! :*&>(%+! 9! +'T*,*8! e%8>?%()'+! /'! >()',>->P>,>/*/A! 9!:%88'+=%(/'! *! ,*! +%:>'/*/! G:%(! +.+! >(+)>).:>%('+H! e*:'8! P.'(! .+%! /'! *E.',,%+!:%(%:>&>'()%+!E.'!e*(!+*,>/%!/'!,%+!)*,,'8'+!/'!,%+!Äe>R%+!/'!=8%&')'%ÅB!N'!*+*,)*(!&.:e*+!/./*+!:%(!'+)'!)>=%!/'!=,*()'*&>'()%+A!'+='8%!=%/'8!*:,*8*8,*+!:%(!P8';'/*/B!1(! =8>&'8! ,.-*8A! ,*! >/'%,%-<*! :%(+'8;*/%8*! +>-.'! e*:>'(/%! -*,*! /'! .(*! ;>+>@(!=8%-8'+>+)*! 9! R'8*8E.>?*/*! /'! ,*! +%:>'/*/B! $%88'+=%(/'! *! ,%+! >(;'+)>-*/%8'+A!:>'()<D>:%+!9!D%8&*/%8'+A!=8%:.8*8!.(!:%(%:>&>'()%!E.'!v!*&=*8*/%!'(!',!&a)%/%!

Page 221: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V""!

:>'()<D>:%! 9! '(! .(*! =%+>:>@(! /'! =8>;>,'->%! ,'->)>&*/*! +%:>*,&'()'! v+'! Ä/'88*&*Å!=%8! )%/%! ',! '+=*:>%! +%:>*,B! 1+)%! +.'(*! P*+)*()'! =*8':>/%! *! ,*+! )'%8<*+! /',! :*=>)*,!e.&*(%!=*8*!E.>'('+A!(%! ,%!%,;>/'&%+A! ',!/'+*88%,,%! +%:>*,!(%! +@,%!=*+*!=%8!.(*!>(;'8+>@(!'(!:%(%:>&>'()%A!+>(%!)*&P>a(!G9!'+!*,-%!E.'!+'!%,;>/*!D8':.'()'&'()'H!=%8! .(*! '+=':>'! /'! Ä*:)%! /'! D'Å! /'! E.'! />:e*! >(;'8+>@(! )'(/8S! :%&%! 'D':)%! E.'!:%(%:>&>'()%A! :>'(:>*! 9! )':(%,%-<*! +'! 'F)'(/'8S(! *! )%/%! ',! %8P'! 9! '(! )%/%! ',!'+=':)8%!+%:>*,A!>(/'='(/>'()'&'()'!/'!:,*+'A!-a('8%A!8*?*!%!(*:>@(B!!1(!+'-.(/%!,.-*8A!,*!>/'%,%-<*!:%(+'8;*/%8*!=*8':'!E.'!=8')'(/'!%:.,)*8!/%+!:%+*+!E.'A! *! &>! R.>:>%A! /'P'(! +'8! 'F*&>(*/*+! :.*(/%! +'! e*P,*! /'! .(*! )*8'*! /'!>(;'+)>-*:>@(!9!D%8&*:>@(!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(0!'F=,>:>)*8!',!,.-*8!/'!'(.(:>*:>@(!9!*+.&>8!,*!(':'+>/*/!/'!:%&.(>:*:>@(!:%(!=%+>P,'+!*./>'(:>*+!E.'!8':>P*(!(.'+)8%!/>+:.8+%B!1(! ,%! :%(:'8(>'()'! *,! ,.-*8! /'! '(.(:>*:>@(A! (%! :*P'! /./*! /'! E.'! (%! )>'('(! ,*+!&>+&*+!%=:>%('+!/'!+'8!'+:.:e*/%+!9!;*,%8*/%+!G,'->)>&*/%+H!E.>'('+!:%(+)8.9*(!+.! />+:.8+%! '(! ,%+! =*<+'+! :'()8*,'+A! E.'! E.>'('+! ,%! e*-*(! '(! ,%+! =*<+'+! /'! ,*!='8>D'8>*!G%!'(!,*!='8>D'8>*!/'!,%+!=*<+'+!:'()8*,'+HB!C'!*P8'A!=%8!)*()%A!.(*!&>8*/*!-'%=%,<)>:*! *,! :%(%:>&>'()%! E.'A! &.:e*+A! ;':'+! '+! =*+*/*! =%8! *,)%! =%8! E.>'('+!/'D>'(/'(!,*!)*8'*!*.)@(%&*!/'!,*!.(>;'8+>/*/!'(!,*!/>D.+>@(!/',!:%(%:>&>'()%B!!7'8%! ,*! -'%=%,<)>:*!/',! ,.-*8!/'!'(.(:>*:>@(! )*&P>a(! +'!'+D.'8?*!=%8! :%()'&=,*8!,*+!/>D'8'(:>*+!'(!D.(:>@(!/'!,*+!/>+:>=,>(*+!/'!:%(%:>&>'()%!'F>+)'()'+B!1+!+*P>/%!E.'!'(!.(!=8>&'8!&%&'()%!D.'!',!/>+:.8+%!D>,%+@D>:%!E.>'(!-%?@!/'!,*+!&>','+!/',!aF>)%! 9! ;*,%8*:>@(! +%:>*,B! 7%+)'8>%8&'()'A! *,!&'(%+! '(!M::>/'()'A! D.'! ',! />+:.8+%!)'%,@->:%!E.>'(!D.'!&S+!:'8)'8%!'(!'+*+!)*8'*+B!$%(!,*!5,.+)8*:>@(!9!,*!&%/'8(>/*/!+':.,*8!:%P8*!D%8&*!,*!>/'*!/'!.(!+*P'8!/'+-*R*/%!/'!)%/*!>&=,>:*:>@(!=%,<)>:*A!9!/'!'()8'!,%+!/>+:.8+%+!D.'!',!:>'()<D>:%!G'()'(/>/%!'(!',!+'()>/%!&%/'8(%t('O)%(>*(%H!E.>'(!+'!%:.=*8<*!*!=*8)>8!/'!*e%8*!=%8!/':>8!,*+!;'8/*/'+!/',!&.(/%B!4%!:.8>%+%!'+!E.'!*E.',,*!P>=*8)>:>@(!G=%8!.(!,*/%!,%+!E.'!/>:'(!,*!;'8/*/A!&>'()8*+!E.'!=%8!%)8%!'+)S(! E.>'('+! +'! %:.=*(! /'! ,%! P',,%! 9! ,%! P.'(%H! *_(! e%9! )>'('! .(! *P+%,.)%!=8%)*-%(>+&%! '(! ,%+! &%/',%+! /'! *::'+%! *,! +*P'80! Ä=8>&'8%! %:.=a&%(%+! /'! ,*!:>'(:>*A! '+! /':>8A! /'! ,*! ;'8/*/A! 9*! /'+=.a+! :%()'&=,'&%+! ,*+! /'&S+! :%+*+sÅB! C>!'+)%! ,%! &>8*&%+! :%(! >(:8'/.,>/*/A! *:%(+'R%! E.'! +'! 'F*&>('(! :.S,'+! +%(! ,%+!:%(%:>&>'()%+! '! >(;'+)>-*:>%('+! &*9%8&'()'! +.P;'(:>%(*/%+! /'+/'! '()>/*/'+!=_P,>:*+0!(*(%)':(%,%-<*A!>(-'(>'8<*!-'(a)>:*A!D*8&*:%,%-<*A!'):B!c%/*+!',,*+!%:.=*(!.(! =*=',! =8'/%&>(*()'! '(! ,*+! >(;'8+>%('+! 9! -*+)%+! 8'*,>?*/%+! =%8! ,*+!.(>;'8+>/*/'+A!=%8!+.=.'+)%!)*&P>a(!/',!=8'+)>->%!/'!a+)*+B!1(! )'8:'8! ,.-*8A! +>! &>8*&%+! ,*! :.'+)>@(! /'! ,*! 8':'=:>@(! /'! ,%+! />+:.8+%+! ,*! :%+*!)*&P>a(!+'!:%&=,>:*!&.:e%!=*8*!E.>'('+!/'D>'(/'(!,*!*.)%(%&<*!.(>;'8+>)*8>*!G9!/'! ,*! >(;'+)>-*:>@(HB! 1(! &.:e*+! %:*+>%('+A! ,%+! ;'8/*/'8%+! 8':'=)%8'+! /'! )*,'+!/>+:.8+%+!(%! +%(! +>(%! ,*! =8%=>*! :%&.(>/*/! :>'()<D>:*A! *+<! E.'! ,%! -8*;'!(%! '+! E.'!(.'+)8%+! >(;'+)>-*/%8'+! +'! e*9*(! E.'/*/%! ',.:.P8*(/%! '(! +.! )%88'! /'!&*8D>,A! ,%!*P+%,.)*&'()'! =*)a)>:%! '+! E.'A! +*,;%! e%(8%+*+! 'F:'=:>%('+A! +'! e*(! :8'*/%! .(*!+%:>'/*/!*!+.!&'/>/*!v!.(*!+%:>'/*/!/'!+*P>%+!v!E.'!e*:'!/'!D>,)8%!'!>&=>/'!)%/%!:%()*->%!:%(!',!8'+)%!/'! ,*!+%:>'/*/sìe*(!;.',)%! ,%+!)>'&=%+!/'! ,*!'.-'('+>*!9!',!/*8O>(>+&%!+%:>*,î!C>!E.'8'&%+!>&*->(*8!9t%!:%(+)8.>8!%)8%+!&%/',%+!/'!R.+)>:>*!+%:>*,A!(%!&'!=*8':'!E.'!,%!&S+!>(/>:*/%!+'*!=8%&%;'8!.(!'+=*:>%!'(!',!E.'!.(%+!=%:%+!/>:)*&>('(!,%!E.'! /'P'&%+! +'()>8te*:'8t='(+*8! '(! D.(:>@(! /'! .(*! +.'8)'! /'! #&-6#2)$#%2+"*

Page 222: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"V!

5)$#%2)&#".)"A!&S+!P>'(!'+!=8'D'8>P,'!='(+*8!'(!)a8&>(%+!/'!#&-6#2)$#%2+"*35%9)2)"A!E.'! (%! 8'+)*(! >&=%8)*(:>*! *! ,*! P_+E.'/*!/'!&*8:%+! /'! >()',>->P>,>/*/!='8%! :.9*!P_+E.'/*!=*+*!=%8!+*,>8!/'!(.'+)8*!)%88'!/'!&*8D>,A!/'!(.'+)8%!='E.'T%!ÄR*8/<(!/'!,*+!/',>:>*+ÅY!'+!=8':>+%!=*8)>8A!:%(%:'8!Ä*Å!9!Ä:%(ÅA!/'R*8+'!+%8=8'(/'8!=%8!%)8*+!D%8&*+! /'! ='(+*&>'()%! 9A! =%8! +.=.'+)%A! =%('8+'! /',! ,*/%! /'! ,*+! ;<:)>&*+! /'! ,*!=8':*8>'/*/! 9! ,*! 'F:,.+>@(! +%:>*,A! %! )*&P>a(! /'! E.>'('+! *_(! =>'(+*(! E.'! %)8%!&.(/%!'+!=%+>P,'!B!!c'8&>(%! '+)*! =*8)'! /'/>:*/*! *! ,*! >/'%,%-<*! :%(+'8;*/%8*! 9! *! E.>'('+! ;>;'(!'(:'88*/%+!'(!+.!)%88'!/'!&*8D>,A!*,./>'(/%!*!.(!:.'()%!/'!C*()>*-%!Q,P*!Z>:%!E.'!+'! )>).,*!<&* $-+2.%* $V#2%* ,+&* 35(2$#3+* "%&.+5%A! '(! /%(/'! +'! (%+! :.'()*! '()8'! %)8*+!:%+*+!v!(%!'+!*e%8*!)>'&=%!/'!e*:'8!.(*!8'+'T*!,>)'8*8>*!v!,*!e>+)%8>*!/',!=8<(:>='!L.*(vc>! E.>'(! )'(<*! .(! /'D':)%0! Ä(%! =%/<*! ;'8! (*/*! (.';%! +>(! E.'! ,'! 8':%8/*+'!>(&'/>*)*&'()'!*!*,-%!E.'!9*!=%+'<*!'(!',!8':>()%!/'!+.!=*,*:>%ÅB!Q,-%!=*8':>/%!,'!%:.88'!*!E.>'('+!;>;'(!'(!,*!)%88'!/'!&*8D>,!.(>;'8+>)*8>*A!+%(!>(:*=*:'+!/'!='(+*8!E.'!=.'/*!'F>+)>8!D%8&*!/'!:%(%:>&>'()%!E.'!(%!+'!e*9*!',.:.P8*/%!9!=8%/.:>/%!'(! ,%+! 8':>()%+! /'! ,*! .(>;'8+>/*/A! a+)'! '+! +>(! /./*! ',! ='%8!&*,! E.'! =*/':'(! ,%+!:%(+'8;*/%8'+A! Ä+.!&%/'8(>/*/! +'! )%8(*!*()>v&%/'8(*A! '=>+)'&>:>/*A! =.'+!(>'-*!)%/%!+*P'8!'(!,%+!9!,*+!/'&S+!9A!=%8!+.=.'+)%A!)%/*!=%+>P>,>/*/!/'!*8)>:.,*:>@(ÅB!2'! E.>'('+! =8*:)>:*(! ',! 8'->%! *8)'! /',! +*P'8! )':(%:8S)>:%A! ,%! E.'! =.'/%! /':>8! ;*!&.9!/'!,*!&*(%!/'!,*+!)'+>+!E.'!+%+)>'('!',!=8%D'+%8!/'!D>,%+%D<*!$*8,%+!`'8(S(/'?!4>8>*! 8'+=':)%! /'! ,%! E.'! a,! /'(%&>(*! Ä5,.+)8*:>@(! >(;'8)>/*ÅB! 1+)*! :%(:'=:>@(!>/'%,@->:*! +.=%('! ,*! %)8*! :*8*! /'! ,*! Ä'=>+'&>*! -'('8*,>?*/*Å! E.'! ;>;>&%+! '(! ,*!.(>;'8+>/*/A!.(*!'+=':>'!/'!e'8&*(*!-'&',*!/'!,*!>/'%,%-<*!:%(+'8;*/%8*B!Qe%8*A!+'! (%+! />:'! E.'! ,*! 8*?@(! /'P'&%+! P.+:*8,*! ,'R%+! /'! (.'+)8*! )%88'! /'! &*8D>,A! ,*!;'8/*/! ,*! '(:%()8*8'&%+! '(! ,*+! /'&*(/*+! E.'! ,*! +%:>'/*/! e*:'! *,! &.(/%! /',!:%(%:>&>'()%! .(>;'8+>)*8>%B! 7'8%A! */'&S+A! (%+! />:'(! E.>a('+! :%&=%('(! '+*!+%:>'/*/!/'&*(/*()'0! ,*!MN$A!',!J*(:%!N.(/>*,A!',!`N5A! ,%PP9+!'&=8'+*8>*,'+A! ,*!3(>@(!1.8%='*A!%8-*(>?*:>%('+!P*(:*8>*+!9!'()>/*/'+!D>(*(:>'8*+A!'):a)'8*B!J.'(%! *E.<! ,*! :%+*! +'! ;.',;'!&.:e%!&S+! :,*8>D>:*/%8*s*D%8).(*/*&'()'A! 9! =*8*!&*,B!o!/>-%!'+)%!=%8E.'!8'>;>(/>:*8!,*!8*?@(!/',!,*/%!/'!.(*!+%:>'/*/!'&=8'+*8>*,A!/>:'! &.:e%! /',! *:).*,! %8/'(! /'! ,*+! :%+*+! '(! ',! E.'! (%+! &%;'&%+! *! (>;',!-'%:.,).8*,B! 1+)*! 8*?@(! '+! %P+:'(*&'()'! =%+&%/'8(*! =%8E.'! &.'+)8*A!=8':>+*&'()'A! ,%! E.'! )*()%! ,'+! :.'+)*! 8':%(%:'8! *! ,%+! +':)%8'+!&S+! >,.+)8*/%+! 9!:%(+'8;*/%8'+!/'!,*!.(>;'8+>/*/0!ÄE.'!',!:%(%:>&>'()%!+'!;>(:.,*!:%(!>()'8'+'+!/'!=%/'8ÅA!9!E.'!a+)'!&*8>/*R'!/'D>('!',!Ä8a->&'(!/'!;'8/*/Å!G`%.:*.,)H!'(!',!E.'!(%+!&%;'&%+B!!o!/>-%!E.'!=*8*!&*,!=%8E.'A!'()8'!%)8*+!:%+*+A!/'!=%:%!(%+!+>8;'!E.'!,%+!>/'@,%-%+!.,)8*v,>P'8*,'+! =%+&%/'8(%+! '(D*)>:'(! ',! :*8S:)'8! +>).*/%! 9! 8',*)>;%! /',!:%(%:>&>'()%! +>! ,%! E.'! e*:'(A! D>(*,&'()'A! '+! ':e*8+'! *! ,%+! P8*?%+! /'! -8.=%+! 9!:%,':)>;%+!:.9%+!>()'8'+'+!%+:>,*(!e*:>*!',!*.&'()%!/',!('-%:>%!'(!'.8%+!%!/@,*8'+A!',! =8*-&*)>+&%! ':%(%&>:>+)*! /',! ,>P8'! &'8:*/%! 9! ,*! 'F)'(+>@(! /',! ='(+*&>'()%!_(>:%B!`8'()'!*!'+)*!,*:8*!v!=%8E.'!,*+!:%+*+!/'P'(!/':>8+'!*+<!v!(%!(%+!E.'/*!&S+!8'&'/>%!E.'!%=%('8(%+A!='8%!(%!=*8*!;%,;'8!*!.(*!'+=':>'!/'!'+)8*)'->*!/'D'(+>;*!&%/'8(%t+':.,*8! E.'! '+! ,%! E.'! '+)S! /')8S+! /'! ,*! >/'%,%-<*! :%(+'8;*/%8*B! Q,!:*8S:)'8! /'D%8&*()'! /'! ,*! ;'8/*/! v! *,-%! >(';>)*P,'! v! (%! /'P'&%+! %=%('8! .(*!;'8/*/!Ä&*9%8!9!&'R%8Å!+>(%!.(*!;'8/*/!Ä/'D%8&*/*!=%8!',!:%&=8%&>+%!:%(!%)8*!+%:>'/*/A!:%(!%)8%+!>()'8'+'+!*,'R*/%+!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+!'&=8'+*8>*,'+ÅA!=>'(+%!E.'! +@,%! *+<! '+! =%+>P,'! *;*(?*8! 9! 8%&='8! :%(! ,*! '=>+'&>*! -'('8*,>?*/*! E.'!

Page 223: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"[!

+.D8>&%+!'(!,%+!:'()8%+!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!!C'! E.'! ,%! E.'! *E.<! +%+)'(-%! (%! '+! /',! *-8*/%! /'! *,-.(%+! E.'A! :%&%! ',! =8%D'+%8!`'8(S(/'?! 4>8>*A! /'D>'(/'(! .(*! '+=':>'! /'! Ä&%/'8(>/*/! :8<)>:*ÅA! /'! Ä5,.+)8*:>@(!+>(! :*=>)*,>+&%ÅB! $%&%! />:'! .(! P.'(! *&>-%! &<%! Ä9*! E.>+>'8*! 9%! E.'! e.P>'8*!&.:e%+! 9! &.:e*+! :%&%! a,ÅA! =.'+! (%A! (%! ,%+t*+! e*9B! 1+! />-(*! /'! */&>8*:>@(! ,*!/'(.(:>*!E.'!+'!'+)S!e*:>'(/%!/'!'+*!'+=':>'!/'!Ä5,.+)8*:>@(!>(;'8)>/*Å!'(!/%(/'!,*! 8*?@(! (%! ;>'('! /',! ,*/%! /',! 'R'8:>:>%! 8'D,'F>;%! +>(%! /',! >()'8a+! '+=':.,*)>;%!'&=8'+*8>*,B!C>(!'&P*8-%A!(%!&'!=*8':'!E.'!,*!*=.'+)*!+'*!;%,;'8!*!.(!'R'8:>:>%!/'!8'D,'F>@(! :>'()<D>:*! E.'A! 9*! ,%! e'! />:e%A! =8%;%:*! ,*! >(;>+>P>,>?*:>@(! 9! ,*! (%v*8)>:.,*:>@(! :%(!&%;>&>'()%+! 9! ='8+%(*+! :.9*+! D%8&*+! /'! :%(%:>&>'()%! =.'/'(!=8%;%:*8! :*&P>%+! >('+='8*/%+!9!=%+>)>;%+!/'! ,*!.(>;'8+>/*/!:*=>)*,>+)*!'(! ,*!E.'!(%+!'(:%()8*&%+B!!7%8!)*()%A!D8'()'!*!,*!'=>+'&>*!9!,*+!'+)8*)'->*+!'=>+)'&>:>/*+!v!;'(-*(!/',!,*/%!/'!.(*! *:)>)./! /'! :>'()>D>:>+&%! /'+:*8(*/%! %! /',! 8*:>%(*,>+&%! ':%(@&>:%! v! ,%! E.'!/'P'&%+! %=%('8! '+! .(! =8%9':)%! +%,>/*8>%! '(! ',! E.'! +'! )'R*(! 8'/'+! /'! +*P'8! E.'!*8)>:.,'(! Ä,%! =8%D*(%Å! :%(! ',! :%(%:>&>'()%! 'F='8)%A! 8'/'+! E.'! +.8R*(! /'! ,*!:%,*P%8*:>@(! &.).*! *! )8*;a+! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! =*8)>:>=*)>;*A! ',! D,.R%! /'!'F='8>'(:>*+!'!>/'*+!9!,*!)%&*!/'!/':>+>%('+!:%,':)>;*+B!!!M#! .*$$(7&! $*+%#! *.! G,.*54}! *&! +8(&,'T! $+('('! )*.! Ä5,&%52('3%! )*.!'8k*2%!(&6*'2(0,)%+Å!

j%8-'! 4.>+! J%8-'+! (%+! =8'+'()*! ',! Q,'=e! /'! '+)*! D%8&*0! Äs.(%! /'! '+%+! 8*8%+!,.-*8'+!'(! ,%+!E.'!'+)S(!+>(!:%(D.(/>8+'A! )%/%+! ,%+! ,.-*8'+!/',!%8P'A!;>+)%+!/'+/'!)%/%+! ,%+! S(-.,%+ÅsB1+! a+)*! .(*! :.'+)>@(! E.'! /'P>a8*&%+! 8'D,'F>%(*8! *()'+! /'!>(>:>*8!:.*,E.>'8!=8%:'+%!/'!>(;'+)>-*:>@(B!$%&%!>(;'+)>-*/%8'+A!e'&%+!+%T*/%!G9%!/>8<*A! +'-.>&%+!+%T*(/%H!:%(! ,*!=%+>P>,>/*/!/'!'(:%()8*8!.(!U&+3VA!.(!=.()%!E.'!:%()>'('! )%/%+! ,%+! =.()%+A! .(*! '+=':>'! /'! -8*/%! :'8%A! *! =*8)>8! /',! :.*,A! )8*?*8! ',!&*=*!'(!',!E.'!:%(;'8R*(!)%/%+!,%+!'+:'(*8>%+!9!)%/%+!,%+!&%&'()%+!=%+>P,'+B!!1D':)>;*&'()'A!)%/*+!9!)%/%+!e'&%+!)'(>/%!,*!)'()*:>@(!/'!:*'8!'(!,%+!>(D>'8(%+!/',!U&+3VB! 4*! .5),#$#:2*6)5C#".)A! =%8! 'R'&=,%A! '(D*)>?@! ,*! ,.:e*!/'! :,*+'+! :%&%!_(>:*!'F=,>:*:>@(! =%+>P,'! /',! /'+*88%,,%! e>+)@8>:%B! c*&P>a(! %:.88'! ,%! &>+&%! :%(! ',!/>+:.8+%! :>;>,>?*/%8t>,.+)8*/%t8*:>%(*,>+)*! :%&%! D%8&*! +.=8'&*! /'! *::'+%! *! ,*!8'*,>/*/A!9!+.!a(D*+>+!'(!,*!Ä&%/'8(>/*/ÅB!4*!.+%5()*,+*&)*+&+$$#:2*5)$#%2)&*G1,+)'8A!"Xg\HA! =%8! +.! =*8)'A! e*! /*/%! D.(/*&'()%! G(*).8*,H! *! )%/%! :%&=%8)*&>'()%!>(/>;>/.*,B!!U%!%P+)*()'A!',!=8%P,'&*! D.(/*&'()*,!(%!'+! )*()%!e*P'8!+.:.&P>/%!%!(%A!'+%!'+!*,-%!E.'! ,,';*&%+! :%(!(%+%)8*+! '(! )*()%! *-'()'+!/'! ,*! e>+)%8>*B! 1,! =8%P,'&*! :%(!8'+=':)%! *! ,*! )'()*:>@(! /',! U&+3V! '+! %)8%0! ,%! =%/'&%+! /'(%&>(*8! :%&%!Ä=*(%=)>+&%!/',!+.R')%Å!Gd*))>A!"XXX0!\"!v!\VHB!{7%8!E.a!8',*:>%(%!,*!)'()*:>@(!/',!U&+3V! :%(! ',! Ä=*(%=)>+&%! /',! +.R')%Å|! C*P'&%+! /'! ,*! %P+'+>@(! '(! (.'+)8*+!+%:>'/*/'+! =%8! '(:%()8*8! .(*! =,*)*D%8&*! /'+/'! ,*! E.'! *=,>:*8! .(*! %P+'8;*:>@(!:%88':)*! /'! ,*+! :%+*+B! U%+! *D*(*&%+! '(! e*,,*8! '+'! ,.-*8! 9A! .(*! ;'?! E.'! ,%!'(:%()8*&%+! v! :%&%! P>'(! (%+! :.'()*! J%8-'+! v! (%! e*:'&%+! %)8*! :%+*! E.'!&>8*8!/'+/'! '+'! =.()%! /'! ;>+)*! E.'! (%+! =8%=%8:>%(*! ',! U&+3VB! 1,! =8%P,'&*! :%&>'(?*!:.*(/%!#'2%5)6%"*-*%&/#,)6%"*`-+*2-+".5)*^3&).)9%56)*,+*%M"+5/)$#:27*2%*"+*V)&&)*)&* 6)5'+2* ,+* &%* V#".:5#$%@* ,+* &)"* 5+&)$#%2+"* "%$#)&+"@* #2".#.-$#%2)&+"@* $-&.-5)&+"@*

Page 224: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"\!

3%&(.#$)"* 4* +$%2:6#$)"A! *!=*8)>8!/'! ,*+! :.*,'+A! -'('8*&%+!+'()>/%+!*! ,*+! :%+*+!E.'!(%+!8%/'*(B!!1,! Ä=*(%=)>+&%! /',! +.R')%Å! (%+! 8':.'8/*! ;*8>*+! :%+*+0! G>H! E.'A! '(! &.:e*+!%:*+>%('+A! $%2* ',! Q,'=e! ;>'('! ',! %,;>/%A! '+)%! '+A! ,*! (*).8*,>?*:>@(! /'! (.'+)8*!=%+>:>@(! Ge>+)@8>:*H! :%&%! %P+'8;*/%8'+! /'! ,*! 8'*,>/*/Y! G>>H! E.'! :%(! ,*!(*).8*,>?*:>@(!;>'('!,*!>(;>+>P>,>?*:>@(!/'!/>:e*!=%+>:>@(A!,%!E.'!)>'('!:%&%!'D':)%!,*! ('-*:>@(! /'! :.*,E.>'8! =8')'(+>@(! /'! :%()*:)%i=8%F>&>/*/! :%(! *E.',,%! E.'!%P+'8;*&%+A!=.'+!'+)%!':e*8<*!=%8!)>'88*!(.'+)8*!=%+>:>@(!=8>;>,'->*/*!G9!'F)'8>%8HY!G>>>H! =%8! _,)>&%A! 9! *,-%! &.9! >&=%8)*()'! +>! E.'8'&%+! :%&=8'(/'8! ,%+! 'D':)%+!='8;'8+%+!/',!=*(%=)>+&%0!,%!E.'!%P+'8;*&%+A!,%!E.'!G(%+H!8'=8'+'()*&%+A!=%8!*+<!/':>8,%A!ÄD.(/*!,%!;>+>P,'A!9!*!,*!;'?A!(>'-*t'F=.,+*!,%!>(;>+>P,'ÅB!1+!/':>8A!+@,%!'F>+)'!*E.',,%!E.'!e*!+>/%!)%:*/%!=%8!',!f$)&#,%*&)>%h!/'!(.'+)8*!&>8*/*A!,%!/'&S+!'+!=.8%!8.>/%A!('P.,%+*A!%A!'(!',!='%8!/'!,%+!:*+%+!G+%P8'!)%/%!=*8*!E.>'('+!(%!+%(!;>+)%+!/'+/'!',!U&+3VH0!=*)%,%-<*B!7%8! ,%! )*()%A! +@,%! ,%! E.'! '+! ;>+>P,'! +'! :%(%:'B! 4*+! :%+*+! 'F>+)'(! G=*8*! (%+%)8*+H!=%8E.'! ,*+! e'&%+! ;>+)%B! 4%! E.'! +%&%+A! ,%! E.'! =%/'&%+! ,,'-*8! *! +'8A! ,%! E.'!='(+*&%+!%!=%/'&%+! ,,'-*8!*!='(+*8A! ,%!E.'!=%/'&%+!%!(%!=%/'&%+!e*:'8Y! )%/%!'+)%! 9*! '+)S! =8'+:8>)%! /'+/'! .(*! &>8*/*! %&(>=%)'()'A! %&(>*P*8:*/%8*! 9!%&(>+:>'()'A!=*8*!E.>'(!,%!(%i;>+>P,'!:*8':'!/'!'+)*).)%!(>! ,'->)>&>/*/!*,-.(*Y!(%!E.'/S(/%,'!%)8*!%=:>@(!E.'A!%!P>'(A! */;'(>8+'!*,! :%P>R%!/'!/>:e*!&>8*/*! :%(! +.+!,'9'+! 8'-.,*/%8*+A! %! P>'(A! ='8&*(':'8! '(! ',! '+=*:>%! /'! ,%! =*)%,@->:%A! ,*!=8%+:8>=:>@(!%!',!f"+5*6)&,#.%hA!:%(!)%/*!,*!:*8-*!=.(>)>;*!E.'!',,%!:%(,,';*B!1+)*! &>8*/*! )%)*,>?*/%8*A! =*(@=)>:*A! '+! ,%! E.'! +'! :8>)>:*! /'+/'! Ä,*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,! /'! +'-.(/%! %8/'(ÅA! .(*! &>8*/*! E.'! (%! +'! :.'+)>%(*! +.+! =8%=>%+!D.(/*&'()%+A!,*+!=8'&>+*+!/'!=*8)>/*!/'!,*+!E.'!=*8)'!9A!=%8!+.=.'+)%A!,%+!'D':)%+!/'!'+'!+>+)'&*!%P+'8;*/%8B!c*&P>a(! ,*!:8<)>:*!*,!U&+3V! '+!8'*,>?*/*A!*!+.!&*('8*A!=%8! ',! +%:>@,%-%! D8*(:a+!7>'88'!J%.8/>'.B! 7*8*!/>:e%! *.)%8A! ,*! >(;'+)>-*:>@(!/'P'!*/%=)*8! .(! =.()%! /'! ;>+)*! 8'D,'F>;%! E.'! =%(-*! '(! )',*! /'! R.>:>%! ',! =8>;>,'->%! /',!+.R')%!:%(%:'/%8B!C.!=8%9':)%!/'!Ä%PR')>;*:>@(!/',!+.R')%!%PR')>;*()'Å!GJ%.8/>'.!9!I*:E.*()A! "XX^H! (%! '+! &S+! E.'! ',! >()'()%! =%8! 'F*&>(*8! ,*+! :%(/>:>%('+! /'!=%+>P>,>/*/! /',! f+.R')%h! :>'()<D>:%! G'(! ,%! E.'! '+)*&%+! e*P,*(/%A! /',! +.R')%!%P+'8;*/%8HA!,*+!:%*::>%('+!G+%:>*,'+A!*:*/a&>:*+A!>(+)>).:>%(*,'+A!='8+%(*,'+H!E.'!%='8*(!'(!+.!:%()8*A!+.&>a(/%,'!'(!.(*!&>8*/*!=*(@=)>:*B!!7%/8<*&%+! 8':%8/*8A! *! &%/%! /'! 'R'&=,%A! /%+! :*+%+! '(! ,%+! E.'! ,*+! &>8*/*+!=*(@=)>:*+! e*(!=8')'(/>/%! %P+'8;*8! .(*! 8'*,>/*/A! (%! )*()%! =*8*! /'+:8>P>8,*! +>(%!:%(!',!%PR')>;%!/'!:,*+>D>:*8,*A!'+)./>*8,*A!=*8*!*+<!=%/'8!:%()8%,*8,*!&'R%80!1,! =8>&'8%! /'! ',,%+! '+! ,*! .5),#$#:2* ,+* &%"* +".-,#%"* ,+* B5+)* )2.5%3%&:'#$%"* GE.'!:%(%:>@! +.! *=%-'%! *! =*8)>8! /',! D>(*,! /'! ,*! +'-.(/*! -.'88*! &.(/>*,HB! 1(! '+)*+!>(;'+)>-*:>%('+!=8%&%;>/*+!/'+/'!,*!*:*/'&>*!'+)*/%.(>/'(+'!+%P8'A!=%8!'R'&=,%A!,%+!=.'P,%+!,*)>(%*&'8>:*(%+A!+'!>(;>+>P>,>?*P*!',!>()'8a+!/',!-%P>'8(%!/'!1133!=%8!:%(%:'8! %)8*+! 8'*,>/*/'+! :.,).8*,'+! _(>:*&'()'! :%(! ',! %PR')>;%! /'! f=8'+'8;*8! ,*!C'-.8>/*/!U*:>%(*,h!GN>-(%,%A!"XXgHB!!1,!+'-.(/%!:*+%!/'!.(*!&>8*/*!=*(@=)>:*!,%!=%/'&%+!'(:%()8*8A!=%8!'R'&=,%A!'(!+&*-"%* `-+* &)* #2/+".#')$#:2* "%$#)&* V)$+* ,+* &)"* &&)6),)"* +2$-+".)"* ,+* %3#2#:2* 3bM&#$)B!1+)%+! >(+)8.&'()%+A! &S+! E.'! /'! >(;'+)>-*:>@(A! =%/'&%+! :%(:'P>8,%+! :%&%! /'!*::>@(!=%,<)>:*A!'(!)*()%!,%!E.'!=8')'(/'(!'+!>&=%('8!,*!>,.+>@(!/'!E.'!'F>+)'!.(*!%=>(>@(!=_P,>:*!=8';>*A!9*!'+)*P,':>/*A!'F)'8>%8!*,!>(;'+)>-*/%8A!E.>'(!,%!_(>:%!E.'!

Page 225: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"^!

+'!,>&>)*!*!e*:'8!'+!8':%-'8,*!=%8!&'8*!*/>:>@(!/'!%=>(>%('+!=_P,>:*+!>(/>;>/.*,'+!GJ%.8/>'.A!VWWWHB!!4*!:%(:,.+>@(!E.'!=%/'&%+!+*:*8!'+!,*!+>-.>'()'0!)&*9#2)&@*&%*z)*5+35+"+2.)5{*`-+,)*)&*6)5'+2@*4*+&*3)#")a+*+"*+&*6)3)B!4%!_(>:%!E.'!&>8*&%+i%P+'8;*&%+!'+!G/'+/'H!',!U&+3VA! (.'+)8*! =,*)*D%8&*! /'! %P+'8;*:>@(! '+! *e%8*! ,%! _(>:%! %PR')>;%A! ,*! _(>:*!8'*,>/*/! 'F>+)'()'B! 2'! '+)%! +*P'&%+! &.:e%! *! )8*;a+! /'! ,*! f)8S->:*h! e>+)%8>*! /',!=%+>)>;>+&%0! *,! =8>(:>=>%A! P.+:*P*! '(! ,%! ;>+>P,'! *E.',,%! E.'!&'8':<*! +'8! />-(%!/'!'+)./>%i%P+'8;*:>@(!G3%"#.#/#"6%*+63(5#$%HY!&S+!)*8/'!+@,%!,%!E.'!'8*!8'+.,)*/%!/'!,*! &>8*/*! +'8<*! '+)./>*/%! .! %P+'8;*/%! G3%"#.#/#"6%* &:'#$%HB! 2'! '+)*! )8*(+>:>@(!=%+>)>;>+)*! /'8>;*! .(*! :%(+':.'(:>*! D.(/*&'()*,! =*8*! ,%! E.'! *E.<! (%+! %:.=*0! ,*!>(;'8+>@(!/'! ,*! ,@->:*!/'! ,*! 8'=8'+'()*:>@(0! Ä1,! )'88>)%8>%! 9*!(%!=8':'/'! *,!&*=*!GsH!2'+/'!'()%(:'+A!'+!',!&*=*!E.>'(!=8':'/'!*,!)'88>)%8>%Å!Gd*))>A!"XXW0!\^HB!2'+/'!.(!*(S,>+>+!-'%=%,<)>:%!=%/8<*&%+!;'8!,*+!>&=,>:*:>%('+!/'!'+)*!>(;'8+>@(!/'!,*!8'=8'+'()*:>@(B!{U%!'+!*:*+%!,*!/>+)8>P.:>@(!/',!)'88>)%8>%!=,*(')*8>%!'(!Ä=8>&'8!&.(/%ÅA! Ä+'-.(/%! &.(/%Å! 9! Ä)'8:'8! &.(/%ÅA! .(*! D%8&*! /'! >&=%('8! *! (>;',!&.(/>*,!,*!,@->:*!/'!,*!&%/'8(>?*:>@(!9!',!/'+*88%,,>+&%|!{x.a!=%/'&%+!/':>8!/'!,*!>(;>+>P,'!9!=%)'()<+>&*!G'(!)*()%!E.'!:8'*!.(!>&*->(*8>%!+%:>*,!/'!/%&>(*:>@(H!,<('*!E.'!/>;>/'!(.'+)8%!=,*(')*!'(!=*<+'+!Ä/',!U%8)'Å!9!=*<+'+!Ä/',!+.8ÅH|!1(!:*/*!.(%! /'! '+)%+! :*+%+! e*! e*P>/%! .(*! ;%,.()*/! /'! =%/'8A! .(! >()'8a+! -'%=%,<)>:%! =%8!/',>&>)*8! ,%+! )'88>)%8>%+! *! =*8)>8! /'! .(*! :,*+>D>:*:>@(! =8';>*! E.'! ,%+! />;>/<*! 9A!/'+-8*:>*/*&'()'A! ,%+! =%(<*! '(! +>).*:>@(! /'! /'='(/'(:>*A! :%,%(>*,>/*/! %!+.P*,)'8(>/*/B!4*!:.'+)>@(!'(!)*()%! >(;'+)>-*/%8'+!+%:>*,'+A!'+! ,*!+>-.>'()'0!{=%/'&%+!+*,>8!/'! ,*!'+=>8*,! /',! Q,'=eA! /'! +.+! R'8*8E.<*+! /'! ;>+>P>,>?*:>@(A! >(;>+>P>,>?*:>@(|! N>'()8*+!+>-*&%+! (*).8*,>?*(/%! (.'+)8%+! />+=%+>)>;%+! @=)>:%+! v! E.'! +%(! ,%+! E.'! '+)S(!+>).*/%+!'(!,*+!:_+=>/'!/'!)%/%!*::'+%t+*P'8!+%P8'!,*!8'*,>/*/!v!+.=%(-%!E.'!(%B!4*+!+*,>/*+!8'+=':)%!/',!U&+3V!+%(!%)8*+!%A!=%8!,%!&'(%+A!/'P'(!'+)*8!'+='8S(/%(%+!'(!%)8%+!,.-*8'+B!!7'8%! *_(! )'('&%+! &S+! =8%P,'&*+! /'8>;*/%+! /'! '+)*! ,@->:*! /'! 8'=8'+'()*:>@(!=*(@=)>:*B!L*9! +*,>/*+A! %! D%8&*+!/'! '+:*=*8! *,!U&+3V! E.'! )*&P>a(! +%(!=',>-8%+*+!=%8E.'!8'i=8%/.:'(!',!U&+3VA!,%!e*:'(!=8'+'()'!.(*!;'?!&S+B!Q()'!,*!:%(:>'(:>*!/'!E.'! 'F>+)'(! :%+*+! (%! ;>+>P,'+! =*8*! (.'+)8*! &>8*/*A! ='8%! E.'! >(/./*P,'&'()'!'F>+)'(A!=>'(+%!E.'!/'P'&%+!+"$)3)5* .)2.%*,+* &)*)3-+".)*3%5* &)*6+.).+%5()! G'(! ,*!E.'! ',! +.R')%A! *()'! ,*! :8>+>+! /'! ,%! ;>+>P,'A! +'! 8'=,>'-*! +%P8'! +<H! $%6%* ,+* &)*4-C.)3%"#$#:2*,+* &%* #2/#"#M&+*+2* &%*/#"#M&+! G'(! ,*!E.'!',!+.R')%A!*()'!',!/'+'E.>,>P8>%!@=)>:%A!(%!e*:'!+>(%!:8'*8!&*=*+!:*/*!;'?!&S+!8'D>(*/%+!E.'!'(:*R'(!v!+'!*&%,/'(!v!*!,*+!:*8*+!/'!,*!8'*,>/*/!(%i;>+>P,'!E.'!*()'+!E.'/*8%(!D.'8*!/',!:.*/8%B!!1,! =8>&'8! :*+%A! ',! /',! 8'=,>'-.'! &')*)'@8>:%A! +'! e*,,*! /'&*+>*/%! =8'+'()'! '(! ',!S&P>)%!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,B!C'8<*!*,-%!*+<!:%&%!,*!)'()*:>@(!/'!'+:*=*8(%+!/'!,*+! :%(+':.'(:>*+! /8*&S)>:*+! /'! ,*! +%:>'/*/! /'! :%()8%,! ('%,>P'8*,A! *! )8*;a+! /',!f:%(D%8)*P,'! 8'D.->%h! '(! ',! 8'D>(*&>'()%! )'@8>:%! /'+:%&=8%&')>/%A! '(! ,*+!=.P,>:*:>%('+!)'@8>:*+A!'(!,*!+%:>'/*/!:%8)'+*(*!/'!,*!*:*/'&>*A!=*8*!E.>'(!,*!_(>:*!8';%,.:>@(!='(/>'()'!'+! ,*!/'!:.S()*+!:%&.(>:*:>%('+!%!:.S()%+!*8)<:.,%+!+'!e*(!'+:8>)%A! 9! E.>a('+! +%(! ,%+! *.)%8'+! &S+! :>)*/%+B! 1(! +.&*A! 8'D.->*8(%+! '(! ,*!&')*)'%8<*! (%! '+!&S+! E.'! ',! ;*(%! >()'()%! =%8! :%(+)8.>8! .(*! +%:>'/*/! *! (.'+)8*!&'/>/*A!'(!,*!E.'!Ä>&=%8)*!&S+!,*!:>)*!E.'!,*!=8*F>+ÅB!1,! +'-.(/%! :*+%! '+! .(! 'R'&=,%! /'! ,%! E.'! :%(+>/'8%! :%&%! Ä:*(>P*,>+&%!

Page 226: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"#!

'=>+)'&%,@->:%ÅA! 9! /',! E.'! .(! P.'(! 'R'&=,%! ,%! :%(+)>).9'A! '(! ',! S&P>)%! /'! ,*!'/.:*:>@(A! ',! :%(+)8.:)>;>+&%! ='/*-@->:%! 9! +.! )'(/'(:>*! *,! .+%! /'! &*=*+!:%(:'=).*,'+A!+%!=8')'F)%!/'!E.'A!/'!'+)*! D%8&*A!+'!:%(%:'8<*!&'R%8!',!&.(/%!/'!;>/*!/'!,%+!9!,*+!'+)./>*()'+B!1+)%+!&*=*+A!+>!P>'(!=*8':'!E.'!=8')'(/'(!/*8!:.'()*!/',!)'88>)%8>%!9!:%(%:'8!*!,%+!+.R')%+!E.'!/'*&P.,*(!=%8!D.'8*!/'!,*!&>8*/*iQ,'=e!/',! '/.:*/%8! :%(+)8.:)>;>+)*A! ,%! :>'8)%! '+! E.'! '(! (>(-_(!&%&'()%! *P*(/%(*(! ',!=8%=>%!&*=*!&'()*,!/',!'/.:*/%8A!&S+!P>'(!=*8':'(!&*=*!*:%&%/*)>:>%+!*!=*8)>8!/'! ,%+! :.*,'+! ',! %! ,*! :%(+)8.:)>;>+)*! =.'/*! +'-.>8! ,,';*(/%! +.! ÄP.'(*! (.';*!='/*-@->:*Å!GQ()',%A!"XXXHB!N>!)'+>+!'+!E.'!/'P'&%+!';>)*8!&%;'8(%+!'(!,*!(*).8*,>?*:>@(!/',t%+!U&+3Vj"A!&S+!P>'(A! :8'%! E.'! '+! =8':>+%! E.'! %PR')>;'&%+! ',! ,.-*8! /'+/'! ',! E.'! G/':>&%+H! E.'!;'&%+! *! ,*! -'()'! e*:'8t/':>8t+'()>8! :%+*+B! $8'%! E.'! +@,%! /'+/'! .(*! Ä=%+>:>@(!/'+(*).8*,>?*/%8*! 9t%! *()>=*(@=)>:*! /',! U&+3VÅ! =%/8'&%+! 8'*,&'()'! *8)>:.,*8!=8%:'+%+!/'!)8*(+D%8&*:>@(!:%(!'+%G+H!%)8%G+H!E.'!G='(+*&%+H!+%(!>('F>+)'()'+Y!9!/'!:.9*!:.'()*A!/'+-8*:>*/*&'()'A!_(>:*&'()'!:*'&%+!'(!',!&%&'()%!'(!E.'!e*:'!:8>+>+!(.'+)8%!=8%:'+%!/'!>(;'+)>-*:>@(B!!"#! 5+(3*+,! .*$$(7&#! .,! $(*&$(,! &*%.(/*+,.T! *.! $%&2*U2%!X4*0*37&($%\! *&! *.! E8*! '*! 38*6*! .,! (&6*'2(0,$(7&! *&! *.! '('2*3,p38&)%!)*.!$,5(2,.('3%!,$,)F3($%!

4*+! =.-(*+! '(! )%8(%! *! ,%+! =8%:'+%+! /'! =8%/.::>@(A! *=8%=>*:>@(! 9! 8'-.,*:>@(! /',!:%(%:>&>'()%A! R.'-*(! .(! =*=',! :*/*! ;'?! &S+! :'()8*,! '(! ,*+! )'(+>%('+! '()8'! ,*!'F=*(+>@(!/'!,*!,@->:*!&'8:*()>,!*!)%/%+!,%+!S&P>)%+!/'!,*!;>/*A!:*8*:)'8<+)>:*+!/'!,*!-,%P*,>?*:>@(! ('%,>P'8*,A! 9! ,*+! &_,)>=,'+! D%8&*+! /'! 8'+>+)'(:>*! 9! P_+E.'/*! /'!*,)'8(*)>;*+!*!'+)'!%8/'(!-,%P*,B!!7*8*! '&='?*8A! :%(;>'('! 8':%8/*8! *,-.(%+! :.'+)>%(*&>'()%+! E.'! +'! e*(! e':e%! *,!&%/%! /'! =8%/.::>@(! :%(%:>/%! :%&%! :>'(:>*A! 9! )%/*+! +.+! =8')'(+>%('+! /'!%PR')>;>/*/! 9! .(>;'8+*,>/*/B! L>+)@8>:*&'()'A! '+! *&=,>*! ,*! -*&*! /'! :%()8%;'8+>*+!E.'! e*(! +.+:>)*/%! ,*+! =8')'(+>%('+! /'! ,*! :>'(:>*! /'! +'8! ,*! D%8&*! +.='8>%8! /',!:%(%:>&>'()%!e.&*(%A!:8<)>:*+!D%8&.,*/*+!/'+/'!&.9!/>;'8+*+!8*<:'+!:.,).8*,'+!9!%=:>%('+! ;*,%8*)>;*+A! *+<! :%&%! *! =*8)>8! /'! ;*8>*/*+! ='8+=':)>;*+! =%,<)>:*+! 9!+%:>*,'+B!1D':)>;*&'()'A! +'! e*! +'T*,*/%! "-* $%63&#$#,),* MB"#$)* $%2* +&* 35%$+"%* V#".:5#$%* ,+*#63%"#$#:2* $%&%2#)&j#63+5#)&* ,+&* 6%,+&%* ,+* /#,)A! /'+*88%,,*(/%! .(! &%/',%! /'!:%(%:>&>'()%! E.'! +.P%8/>(*! ,*! 'F='8>'(:>*! :.,).8*,! /',! 8'+)%! /'! =.'P,%+! /',!=,*(')*!*!,*!/'!M::>/'()'A!8':e*?*(/%!,*!;*,>/'?!/'!,%+!+*P'8'+!/',!M)8%A!('-S(/%,'+!:.*,E.>'8! /'8':e%! *! +.+! =8%=>*+! %=:>%('+! :.,).8*,'+A! &%/%+! /'! ;>/*! 9A! :%(!D8':.'(:>*A!*!,*!;>/*!&>+&*!G4*(/'8A!VWWV*Y!$*+)8%id@&'?A!VWWWHB!c*&P>a(! "+*e*!:.'+)>%(*/%* "-*35+.+2,#,)*%Ma+.#/#,),*4*2+-.5)&#,),*/)&%5).#/)@**+<!:%&%* &%"* "-3-+".%"* $%"6%':2#$%"* 4* 35+J.+:5#$%"* MB"#$%"A! /'+)*:*(/%! E.'! ,*+!+'=*8*:>%('+!'()8'!8*?@(!9!:.'8=%A!+.R')%!9!%PR')%A!:.,).8*!9!(*).8*,'?*!D.(:>%(*(!:%&%! +.+)'()%+! (':'+*8>%+! /'! ,*+! (%:>%('+! /',! =8%-8'+%! 9! :%&%!6+$)2#"6%"* ,+*$%2.5%&j"%6+.#6#+2.%j+C3&%.)$#:2! /'! .(*! f(*).8*,'?*h! %PR')>;*/*! :%&%! %)8%!f'F)'8(%h!*! ,*! 'F='8>'(:>*!e.&*(*A!E.'!(%+! :%(/.:'!'(! D%8&*!*:','8*/*!e*:>*! ,*!/'+)8.::>@(! /'! ,*+! :%(/>:>%('+! E.'! e*:'(! =%+>P,'! ,*! ;>/*! '(! ',! =,*(')*! )>'88*A!'F=8'+>@(!/'!.(*!:8>+>+!:>;>,>?*)%8>*!E.'!'+A!*()'!)%/%A!.(*!:8>+>+!/',!:%(%:>&>'()%!

Page 227: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"b!

G4'DDA!VWW\HB!Q+%:>*/%!*!'+)*+!='8+=':)>;*+A!+'!e*!/'+)*:*/%A!>-.*,&'()'A!,*+!#63&#$)$#%2+"*,+*"-*$)5B$.+5*6+$)2#$#".)*4*,+.+56#2#".)*4*,+*"-*Mb"`-+,)*,+*$+5.#,-6M5+*+2*-2*6-2,%*$)5)$.+5#>),%*3%5*&)*$%63&+a#,),*4*+&*$)%"!G78>-%->('A!"XXbHB!L*(!+>/%!&.:e%+!,%+!/'P*)'+!%8>->(*/%+!*!=*8)>8!/'!,*+!>&=,>:*:>%('+!/'!.(!=*8*/>-&*!/'!:%(%:>&>'()%!E.'!+'!+.+)'()*!'(!,*!+'=*8*:>@(!&%/'8(*!'()8'!,*+!'+D'8*+!/'!,*!8*?@(!G8*?@(!a)>:*A!8*?@(! '+)a)>:*! 9! 8*?@(! >(+)8.&'()*,H! 9! ,*+! :%(+':.'(:>*+! /',! 5,.&>(>+&%! 9! /',!/'+P%8/'!/'!,*!8*:>%(*,>/*/!>(+)8.&'()*,!GL%8ke'>&'8!9!Q/%8(%A!"XgVY!L*P'8&*+A!"Xg\A!"XgbHB!7*8*! ,*! ='8+=':)>;*! :8<)>:*! /'! ,*! '=>+)'&%,%-<*! D'&>(>+)*A! '+)'! &%/%! /'!:%(%:>&>'()%!e*! +>/%! :*8*:)'8>?*/%! :%&%!=*)8>*8:*,A! /*/%!',! :,*8%!35+,%6#2#%*,+*&%"* 5)"'%"* $%2".5-#,%"* V#".:5#$%j$-&.-5)&6+2.+* $%6%* 6)"$-&#2%"!G8*?@(t:%()8%,t=%/'8t%PR')>;>/*/H!E.'!:%(/.:'A!'(!D%8&*!+>&.,)S('*!*!,*!(%:>@(!P*:%(>*(*! /'! ,*! -.'88*! :%()8*! 9! =%8! ,*! /%&>(*:>@(! /'! ,*! (*).8*,'?*A! *,!+%&')>&>'()%t+.P%8/>(*:>@(! /'! ,*+!&.R'8'+A! /'R*(/%! *! .(! ,*/%! ,%! :%8=%8*,! 9! ,%!+.PR')>;%A! />&'(+>%('+! :%(+)>).)>;*+! +>(! ,*+! :.*,'+! (%! =.'/'! /*8+'! :.'()*! /'! ,*!;>/*!GC)8*)e'8(A!"XgWY!L*8*O*9A!"XX^HB!C'!e*(!/'+)*:*/%!,%+!:%()8*+)'+!'()8'!'+)'!&%/%!8'/.::>%(>+)*!/',!:%(%:'8!9!,*!+*P>/.8<*B!7%8!_,)>&%A!+%(!&_,)>=,'+!,*+!='8+=':)>;*+!:8<)>:*+!E.'A!*!=*8)>8!/',!='(+*&>'()%!/'!N*8FA!'(D*)>?*(!,*+!9%56)"*+2*&)"*$-)&+"*+".+*6%,%*,+*35%,-$$#:2*,+*$%2%$#6#+2.%*"+*V)* )5.#$-&),%@* ,+* 9%56)* #2"+3)5)M&+@* $%2* &)"* 6%,)&#,),+"* ,+* %5')2#>)$#:2* ,+* &)*35%,-$$#:2*+2*&)*"%$#+,),*$)3#.)&#".)A!+>8;>'(/%!/'!:'&'()%!+%:>*,!9!,'->)>&*(/%!+.+!8',*:>%('+!/'!/%&>(*:>@(!9!'F=,%)*:>@(!G4*(/'8A!"XXWHB!1(!/'D>(>)>;*A! 9!/*/%!',!=*=',! :*/*!;'?!&S+!*:'().*/%!E.'! R.'-*! ,*! :>'(:>*! :%&%!:@/>-%!-'(a)>:%!'(!,*!:%(+)8.::>@(!/'!,%+!)'R>/%+!>(D8*'+)8.:).8*,'+!/'!,*!+%:>'/*/!:%()'&=%8S('*A! 9! *! ='+*8! /'! )%/%+! ,%+! '+D.'8?%+! /'! ,*! )':(%:8*:>*! 9! /',!:>'()>D>:>+&%!=%8! >&='/>8,%A! ,%+!*+.()%+!:>'()<D>:%+!9! )':(%,@->:%+!*=*8':'(!.(*!9!%)8*! ;'?! :%&%!*+.()%+! *!=8%=@+>)%!/'! ,%+! :.*,'+! +'!=8%/.:'(! >()'(+%+!/'P*)'+! 9!:%(D8%()*:>%('+!=%,<)>:*+B!C>!P>'(!+%(!&.:e*+!,*+!:8<)>:*+A!'()%(:'+A!E.'!+'!e*(!e':e%!*,!&%/%!/'!=8%/.::>@(!/'!:%(%:>&>'()%!/'(%&>(*/%!:%&%!:>'(:>*A!*()*T%!D.(:>%(*,!*,!+>+)'&*!:*=>)*,>+)*A!,%!:>'8)%!'+!E.'!*&P%+!e*(!8'+>+)>/%! ,%+!/>D'8'()'+!'&P*)'+!/',! )>'&=%!e>+)@8>:%A!=8%/.:>'(/%!(.';%+!'(+*&P,*R'+!:>'(:>*i:*=>)*,>+&%A!+%P8'!)%/%!*!D>(*,'+!/'!+>-,%!rrB!!1(!,%!E.'!+>-.'A!&'!;%9!*!:'()8*8!=8':>+*&'()'!'(!/',>&>)*8!:.S,'+!+%(!,*+!:,*;'+!*:).*,'+! =%8! ,*+! E.'! )8*(+:.88'! ',! ='(+*&>'()%! :>'()<D>:%! '(! ,*! '8*! /'! ,*!&'8:*()>,>?*:>@(!('%,>P'8*,A!+'T*,*(/%!*,-.(%+!/'!,%+!','&'()%+!D.(/*&'()*,'+!/'!,%!E.'!=%/'&%+!/'(%&>(*8!:%&%!Ä:>'(:>*!('%,>P'8*,ÅA!*!+*P'80!G>H!',!=*8*/>-&*!/'!,*!=8>;*)>?*:>@(!9!,*!:%&'8:>*,>?*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%!'(!',!&*8:%!/'!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%! )%)*,Y! G>>H! ,*+! >/'%,%-<*+! '&=8'+*8>*,'+! E.'! +.P9*:'(! *! ,*+! 8'D%8&*+! /',!:*=>)*,>+&%! *:*/a&>:%B! `>(*,&'()'A! =8')'(/%! 'F*&>(*8! *,-.(*+! /'! ,*+!>&=,>:*:>%('+! /',! &%/',%! /'! :>'(:>*! ('%,>P'8*,A! +%P8'! )%/%! '(! ,%! E.'! e*:'!8'D'8'(:>*! *! ,*+! )8*(+D%8&*:>%('+! /',! &%/',%! /'! :>'(:>*! *:*/a&>:*! ,>P'8*,A!+%&')>/*!*e%8*!*!,*!,@->:*!/'!,*!;*,%8>?*:>@(!&'8:*()>,!9!,*!8'()*P>,>/*/!':%(@&>:*B!!8)*z-.%3()*,+&*6+5$),%*.%.)&{*

1+! ';>/'()'! E.'! .(%! /'! ,%+! *+=':)%+! :'()8*,'+! =%8! /%(/'! )8*(+:.88'! ',!

Page 228: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"g!

='(+*&>'()%! :>'()<D>:%! ('%,>P'8*,! (%! '+! %)8%! E.'! ',! /'! ,*! :.'+)>@(! /'! ,*!=8>;*)>?*:>@(! /',! :%(%:>&>'()%! 9! ,*! &'8:*()>,>?*:>@(! /',! +*P'8A! ='8%! *()'+! /'!'()8*8!*!:%&'()*8!*,-.(*+!/'!,*+!/>&'(+>%('+!8',*:>%(*/*+!:%(!',,*!'+!:%(;'(>'()'!'(&*8:*8!/>:e*!:.'+)>@(!/'()8%!/',!e%8>?%()'!>/'%,@->:%!E.'!,*!%8>->(*0!Ä&)*-.%3()*,+&*6+5$),%*.%.)&{h!G4*(/'8A!VWWVPHB!{x.a! =%/'&%+! '()'(/'8! =%8! .)%=<*! /',! &'8:*/%! )%)*,|! {$.S,'+! +'8<*(! +.+!/>&'(+>%('+!PS+>:*+|!1(!=8>&'8!,.-*8A!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,!'+!',!>&*->(*8>%!/'! *:.'8/%! :%(! ',! :.*,! ,%+! :8>)'8>%+! /'! *+>-(*:>@(! /'! 8':.8+%+! 9! /'! )%&*! /'!/':>+>%('+!=%8!=*8)'!/',!&'8:*/%!:%(/.:'(!*,!&SF>&%!/'!P>'('+)*8!e.&*(%A!9!=%8!,%!)*()%A!'+!/'+'*P,'A!*+<!:%&%!=%+>P,'A!8'%8-*(>?*8!)%/*+!,*+!*:)>;>/*/'+!e.&*(*+!/'!*:.'8/%!:%(! ,*! ,@->:*!/',!&'8:*/%B!U%!+@,%!+'! )8*)*!/'!.(! >&*->(*8>%A!=.'+!e*!,'->)>&*/%! />+'T%+! /'! :%(+)8.::>@(! /',! &.(/%! '(! ,*! ,,*&*/*! Ä'8*! /'! ,*!-,%P*,>?*:>@(ÅB!4%!>&=%8)*()'!*!8')'('8!*E.<A!'(!'+)'!&%&'()%A!'+!E.'!(%!+'!)8*)*!_(>:*&'()'!/'!.(!&%/',%!':%(@&>:%!G,%!E.'!+'!e*!/'(%&>(*/%!:%&%!+$%2%6()*,+*6+5$),%H! +>(%! E.'! 8'=8'+'()*! ,*! 'F)'(+>@(! /'! ,*! ,@->:*! /'! ,*! 8*:>%(*,>/*/! /',!&'8:*/%!*!)%/%+!,%+!S&P>)%+!/'!,*!;>/*!:%,':)>;*B!6*8,!7%,*(9>!,%!,,*&@!"%$#+,),*,+*6+5$),%A!,%!E.'!+>-(>D>:*P*0!!!

Äs(*/*!&'(%+!E.'!',!D.(:>%(*&>'()%!/'!,*!+%:>'/*/!+'!/*!:%&%!.(! *=a(/>:'! /',! &'8:*/%B! 1(! ,.-*8! /'! '+)*8! ,*! ':%(%&<*!'(&*8:*/*!'(!,*+!8',*:>%('+!+%:>*,'+A!,*+!8',*:>%('+!+%:>*,'+!'+)S(!'(&*8:*/*+!'(!',!+>+)'&*!':%(@&>:%Å!G"X^b0!^bHB!

!7'8%!,*!'F=,%+>@(!/'!,*!,@->:*!/'!&'8:*/%!'+!)*&P>a(A!'(!+'-.(/%!,.-*8A!.(!=8%:'+%!/'! ='(')8*:>@(! 9! +.P%8/>(*:>@(! /'! )%/*+! ,*+! *:)>;>/*/'+A! 8':.8+%+A! )'88>)%8>%+! 9!=%P,*:>%('+!E.'A!e*+)*!',!=8'+'()'A!(%!e*P<*(!'+)*/%!=,'(*&'()'!+%&')>/%+B!1+)%!>&=,>:*!E.'! ,%+!:8>)'8>%+!/'!&'8:*/%!G8'(/>&>'()%A!:%&=')>)>;>/*/A!'D>:*:>*A!9!+.+!/>;'8+*+! 9! :*&P>*()'+! (%8&*+! /'! -'+)>@(! :%&%! ,*! Ä:*,>/*/! )%)*,ÅH! +'! 'F)>'(/'(!=8%-8'+>;*&'()'A!e*+)*!:%(;'8)>8+'!'(!(%8&*+!:%(+>/'8*/*+!:%&%! ,'-<)>&*+!=*8*!R.?-*8! ,*+! P%(/*/'+! 8',*)>;*+! /'! ,*+! /':>+>%('+! 9! *::>%('+! '(! :*/*! .(%! /'! ,%+!S&P>)%+!/'!,*!;>/*!>(/>;>/.*,!9!:%,':)>;*B!Q!)8*;a+!/'!.(!&%/',%!:.,).8*,!)%)*,>?*()'!9!)%)*,>)*8>%A!:*/*!.(*!/'!,*+!*:)>;>/*/'+!e.&*(*+!'+!)8*(+D%8&*/*!=8%D.(/*&'()'B!Q+<!,%!'F=8'+*!`8*(?!L>(k',*&&'8)0!!!

Ä$.*,E.>'8! *:)>;>/*/! e.&*(*! )>'('! E.'! +'8! )8*(+D%8&*/*! '(! .(*!'+D'8*! /'! >(;'8+>@(! /',! :*=>)*,A! =*8*! E.'! ',! :*=>)*,! '+=':.,*)>;%!=.'/*!;>;>8Y! ,*+!'+:.',*+A! ,%+!R*8/>('+!>(D*()>,'+A! ,*+!.(>;'8+>/*/'+A!,%+!+>+)'&*+!/'!+*,./A!,*+!:*88')'8*+A!,*!>(D8*'+)8.:).8*!'('8-a)>:*A!,%+! D'88%:*88>,'+A! ',! :%88'%A! ,*+! )',':%&.(>:*:>%('+A! ,%+! %)8%+!&'/>%+! /'! :%&.(>:*:>@(A! '):B! 5(:,.+>;'! ,*! =%,>:<*A! ,*! D.(:>@(!,'->+,*)>;*! 9! ',! &>+&%! -%P>'8(%A! +'! =8')'(/'! )8*(+D%8&*8,%+! '(!'+D'8*!/'!>(;'8+>@(!/'!'+)%+!:*=>)*,'+Å!GVWW"0!"^HB!

!4*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,!+'!+.+)'()*A!/'+-8*:>*/*&'()'A!+%P8'!.(!:%(R.()%!/'!&>)%,%-<*+!E.'!+'!e*(!;'(>/%!:%(;>8)>'(/%!'(!+'()>/%!:%&_(!'(!,*!&'/>/*!'(!E.'!

Page 229: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V"X!

',!:%(%:>&>'()%!:%,%(>*,!'.8%:a()8>:%!/'! ,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+!e'-'&@(>:*+!+'! D.'!>&=%(>'(/%!:%&%!,*!D%8&*!/'!:%(%:>&>'()%!=8')'(/>/*&'()'!.(>;'8+*,!GN>-(%,%A!VWW"HB!]*&%+!*!/'+)*:*8!*,-.(*!/'!,*+!&S+!+>-(>D>:*)>;*+B!1(! =8>&'8! ,.-*8! '+)S! Ä+&* 6#.%* ,+&* $5+$#6#+2.%* "#2* 9#2ÅB! C'! )8*)*! /'! .(*! ;'8+>@(!:%()'&=%8S('*! /',!&>)%! =8%&')'>:%! /'! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! :%()8%,*8! ,*! (*).8*,'?*!=*8*! e*:'8! =%+>P,'! ',! :8':>&>'()%! +>(! ,<&>)'A! *+<! :%&%! ,*! >/'()>D>:*:>@(! /'! ,*!D',>:>/*/!e.&*(*!:%(!.(!P>'('+)*8!&*)'8>*,!'(!='8&*('()'!'F=*(+>@(B!2'!*:.'8/%!:%(! '+)'! &>)%A! (%! 'F>+)'(! ,<&>)'+! &*)'8>*,'+! =*8*! ,*! &*(>=.,*:>@(t'F=,%)*:>@(!+>'&=8'!:8':>'()'!/'!,%+!8':.8+%+!9!/'!,*!:*=*:>/*/!/'!:*8-*!/',!=,*(')*!c>'88*B!oA!'(!:*+%!/'!*=*8':'8!*,-.(*!)8*P*A!a+)*!+>'&=8'!=.'/'!+%,.:>%(*8+'!&'/>*()'!.(*!8'+=.'+)*!)':(%,@->:*B!C>(!'&P*8-%A!'+)'!&>)%!/',!:8':>&>'()%!+>(!D>(!(%!'+!+@,%!.(!>&*->(*8>%A!)*&P>a(!'+!.(*! 'F>-'(:>*! '+)8.:).8*,! /',! D.(:>%(*&>'()%! /'! ,*! +%:>'/*/! /',! :*=>)*,A! .(*!(':'+>/*/!E.'!)>'('!=%:%!E.'!;'8!:%(!,%+!(>;','+!/'!P>'('+)*8!9!/'!:%(+.&%!/'!,*!=%P,*:>@(B!1(!:*/*!'+)*/>%!/'!:%(+.&%!/'!P>'('+!&*)'8>*,'+A!,*!,@->:*!'F=*(+>;*!/'!,*!;*,%8>?*:>@(!/',!:*=>)*,!v!:%&%!:%(/>:>@(!/'!,*!=8%=>*!+.='8;>;'(:>*!v!'F>-'!&S+B!U%!e*9!(>!=.'/'!e*P'8!=.()%!/'! ,,'-*/*B!3(*!Ä':%(%&<*!/'!:8':>&>'()%!:'8%Å!+'!:%(;>'8)'! '(! .(*! =8%D.(/*! '! >(+%+)'(>P,'! :8>+>+A! *_(! *! ='+*8! /'! E.'! e*9*! *,)%+!(>;','+!/'!:%(+.&%!9!P>'('+)*8!&*)'8>*,A!,*!&*E.>(*8>*!/'!*:.&.,*:>@(!/'!:*=>)*,!(%!=.'/'!(>!/'P'!=*8*8+'B!4%!E.'!+'!>-(%8*!'(!',!&>)%!/',!:8':>&>'()%!+>(!D>(A!+%(!,%+!:%(/>:>%(*&>'()%+!E.'!>&=%('(! ,%+! 8':.8+%+! (*).8*,'+! 9! ,*! :*=*:>/*/! /'! :*8-*! /',! =,*(')*B! o*! e'&%+!+%P8'=*+*/%! ,*+! =%+>P>,>/*/'+! /'! 8'=%+>:>@(!(*).8*,! /'! ,%+! 8':.8+%+! (*).8*,'+! G9!+%:>*,'+HA!9!'+)%!(%!+@,%!=*8*!*,-.(%+!':%+>+)'&*+!,%:*,'+!%!8'->%(*,'+A!+>(%!*!(>;',!/',!+>+)'&*!':%,@->:%!=,*(')*8>%!-,%P*,B!1,! +'-.(/%! &>)%! /'! ,*! .)%=<*! /',! &'8:*/%! )%)*,! '+! Ä+&* 6#.%* ,+* &)* 2).-5)&+>)*V-6)2)ÅA!)*,!:%&%!e*!+>/%!:*8*:)'8>?*/*!=%8!',!='(+*&>'()%!,>P'8*,!:,S+>:%!9!*e%8*!8*/>:*,>?*/%! =%8! ',! ('%,>P'8*,>+&%B! 1(! '+)*! :%(:'=:>@(A! ',! +'8! e.&*(%! '+A! =%8!(*).8*,'?*A!'-%<+)*!'!>(/>;>/.*,>+)*0!',!&%)%8!/')'8&>(*()'!/'!+.!*::>@(A!'(!_,)>&*!>(+)*(:>*A!'+!+>'&=8'!',!=8%=>%!P'('D>:>%B!U'-*(/%!',!:*8S:)'8!e>+)@8>:%v:.,).8*,!/'!'+)'!&%/',%!/'!+.R')%!e.&*(%A!+'!*D>8&*!E.'! ,*!+%:>'/*/!/',!&'8:*/%! )%)*,!'+! ,*!+%:>'/*/!E.'!&'R%8!'F=8'+*!,*!(*).8*,'?*!.(>;'8+*,!/'!,%!e.&*(%A!',!_(>:%!&%/',%!/'!%8-*(>?*:>@(!+%:>*,!E.'!='8&>)'!',!/'+=,>'-.'!&SF>&%!/'! )%/%!',!=%)'(:>*,!/'!:8'*)>;>/*/!9!,>P'8)*/!e.&*(*B!2'+/'! '+)*! ='8+=':)>;*A! +'! :%(+>/'8*! ,*! />D'8'(:>*! :.,).8*,! :%&%! .(! %P+)S:.,%! *!+.='8*8A! 'F=8'+>@(! /'! ,%! =8>&>)>;%A! *)8*+*/%A! +.P/'+*88%,,*/%A! =%=.,>+)*A!:%&.(>)*8>%Y! %P+)S:.,%+! E.'A! *D%8).(*/*&'()'A! ',! &'8:*/%! =%/8S! +.='8*8! +>! ,%!/'R*(!%='8*8!+>(! )8*P*+B!1,!V%6%*+$%2%6#$-"A!=8%/.:)%!e>+)@8>:%!/'! ,*!e'-'&%(<*!/'!,*!8',*:>@(!+%:>*,!/',!:*=>)*,A!+'!:%(;>'8)'!'(!',!+.+)'()%!(*).8*,>?*/%8!PS+>:%!/'!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,B!3(!)'8:'8!&>)%!D.(/*:>%(*,!/'!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,!'+!Ä+&*6#.%*,+&*,+")55%&&%*&#2+)&* 4* 35%'5+"#/%* ,+* &)* .+$2%&%'()ÅB! 1,! &%/',%! )':(%,@->:%! e'-'&@(>:%! /'! ,*!+%:>'/*/! >(/.+)8>*,! /'! %::>/'()'A! '+! '()'(/>/%! :%&%! =8%/.:)%! /'! .(! /'+*88%,,%!*+:'(/'()'! e*:>*! )':(%,%-<*+! :*/*! ;'?! &'R%8'+! 9! &S+! 'D>:>'()'+A! /'! :%()'(>/%!=%,<)>:%!('.)8%A!D.(/*&'()%!&*)'8>*,!/'!,*!+%:>'/*/!/'!,*!*P.(/*(:>*B!C'!:%(;>'8)'!'()%(:'+!*!,*+!)':(%,%-<*+A!'(!.(*!;*8>*P,'!>(/'='(/>'()'!E.'!:%(/>:>%(*!*,!8'+)%!/'!,*+!/>&'(+>%('+!/'!,*!+%:>'/*/B!2'!'+)'!&%/%A!+'!e*:'!>((':'+*8>%!>(/*-*8!+%P8'!

Page 230: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VVW!

,*+!>&=,>:*:>%('+!/',!&%/',%!)':(%,@->:%A!=.'+!',!&'8:*/%!D.(:>%(*!'(!:%(/>:>%('+!)':(%,@->:*+! /*/*+B! 1,! =8%P,'&*! '+! E.'! *,! (*).8*,>?*8! 9! %PR')>;*8! ',! &%/',%!)':(%,@->:%A! +'! e*:'(! %=*:*+! '! >(;>+>P,'+! +.+! 8',*:>%('+! /'! =%/'8A! 9! )*&P>a(! +.!=*=',!PS+>:%!'(!,*+!:%(/>:>%('+!/'!8'=8%/.::>@(!/'!,*+!8',*:>%('+!/'!/'+>-.*,/*/!9!/%&>(>%!=8%=>*+!/'!,*!+%:>'/*/!:*=>)*,>+)*B!Q+%:>*/%! *! ,%+!&>)%+! *()'8>%8'+! '+)S! Ä+&*6#.%* ,+* &)* V#".%5#)* -2#/+5")&ÅA! ,*! (%:>@(!+'-_(!,*!:.*,!,*!e>+)%8>*!=*88%E.>*,!/'!1.8%=*!M::>/'()*,!G9!/'!Q&a8>:*!/',!U%8)'HA!'+! ',! =*)8@(! /'! 8'D'8'(:>*A! ,*! =,*()>,,*! .(>;'8+*,! *! =*8)>8! /'! ,*! :.*,! *P%8/*8! ',!'+)./>%!/'!,*+!:*8'(:>*+!9!/'D>:>'(:>*+!/'!)%/*!%)8*!'F='8>'(:>*!e>+)@8>:*A!>(:,.>/*!,*!'F='8>'(:>*!/'!;>/*!/'!)%/%!+'8!e.&*(%B!4*!+%:>'/*/!/',!&'8:*/%!)%)*,!'+A!'(!'+)'!&')*88',*)%A!',!=.()%!/'!,,'-*/*!/'!,*!e>+)%8>*A!/'!)%/*!,*!e>+)%8>*A!/'!,*!e>+)%8>*!/'!)%/%+!,%+!=.'P,%+!G`.k.9*&*A!"XXVHB!M)8%! &>)%! +'8<*! Ä+&* ,+* &)* .%&+5)2$#)* 4* &)* ,#/+5"#,),* $-&.-5)&ÅB! 1(! ,*! +%:>'/*/! /',!&'8:*/%! )%)*,A! ',! ,>P'8*,>+&%! +'8<*! ,*! &SF>&*! 'F=8'+>@(! /',! 8':%(%:>&>'()%! /',!%)8%A! /'! ,*! )%,'8*(:>*! /'! ,*! />D'8'(:>*A! =*8*/>-&*! (':'+*8>%! =*8*! ,*! =%+>P>,>/*/!&>+&*!/'!,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,B!C>(!'&P*8-%A!'(!,*!+%:>'/*/!/',!&'8:*/%!)%)*,! ,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,!+'!:%(;>'8)'!'(!.(!&>)%!'(!,*!&'/>/*!'(!E.'A!*_(!:','P8*(/%!,*!/>D'8'(:>*A! ',! +%&')>&>'()%! /'! a+)*! *! ,*! ,@->:*! 'F=*(+>;*! /',! &'8:*/%! '+)*P,':'!+';'8%+! ,<&>)'+! *! ,*! =%+>P>,>/*/!&>+&*! /'! ,*! =8'+'8;*:>@(! 9t%! :8'*:>@(! /'! %)8%+!&%/%+!/'!;>/*!G$*+)8%!d@&'?A!VWWWHB!oA! =%8! _,)>&%A! '+)S! Ä+&* 6#.%* ,+* -2)* "%$#+,),* "#2* #2.+5+"+"@* "#2* +".5).+'#)"@* "#2*5+&)$#%2+"* ,+* 3%,+5@* "#2* "-a+.%"ÅB! 1(! '+)*! >(;>+>P>,>?*:>@(! /'! ,%+! +.R')%+! 9! +.+!*::>%('+! '+)8*)a->:*+A! :%>(:>/'(! ',! ('%,>P'8*,>+&%! 9! ;'8)>'()'+! +>-(>D>:*)>;*+! /',!='(+*&>'()%!=%+&%/'8(%B!1+!',!&.(/%!/',!D>(!/'!,*!7%,<)>:*A!/'!,*!L>+)%8>*A!9!/'!,*+!%=%+>:>%('+! 9! :%(D,>:)%+! >/'%,@->:%+B! C>(! '&P*8-%A! '(! '+)'! >&*->(*8>%! +'! %P;>*! ',!'F)8*%8/>(*8>%! =*=',! E.'! )>'('A! 9! +>'&=8'! e*! )'(>/%A! ',! 1+)*/%! '(! ,*! +%:>'/*/!:*=>)*,>+)*B! 7'8%A! >-.*,&'()'A! />+)%8+>%(*! '(! D%8&*! 8*/>:*,! ,*! (*).8*,'?*! 9! ,%+!&%/%+!/'!%='8*:>@(!/',!&'8:*/%!'(! ,*!+%:>'/*/!:%()'&=%8S('*A!'(!=*8)>:.,*8! ,%!E.'! :%(+)>).9'! e%9! +.! />&'(+>@(! /'D>(>)%8>*0! +.! :*8S:)'8! %,>-%=@,>:%B! C>(! ,.-*8! *!/./*+A! '+)'! Ä6#.%*,+&* %5,+2* +"3%2.B2+%Å! )>'('!=%:%!E.'!;'8! :%(!.(!&.(/%!'(! ',!E.'!/'!,*+!"WW!&S+!-8*(/'+!':%(%&<*+!/',!&.(/%A!^"!+%(!:%8=%8*:>%('+!9!\X!+%(!=*<+'+A!'F>+)>'(/%!*,)%+!-8*/%+!/'!:%8=%8*:>@(!%,>-%=@,>:*!'(!=8S:)>:*&'()'!)%/*+!,*+! >(/.+)8>*+! &S+! >&=%8)*()'+A! E.>'('+! R.()%! :%(! ,%+! =*<+'+! &S+! 8>:%+! +%(! ,*+!D.'8?*+! =8>(:>=*,'+! /')8S+! /',! />+'T%! /',! %8/'(! R.8</>:%! '! >(+)>).:>%(*,! /'! ,*!-,%P*,>?*:>@(!('%,>P'8*,B!U%!E.>+>'8*!:%(:,.>8!'+)*!:.'+)>@(!/'!,%+!&>)%+!*+%:>*/%+!*!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,A! +>(! e*:'8! .(!P8';'! :%&'()*8>%! +%P8'! Ä&)"*6#.%&%'()"* 2+%&#M+5)&+"* )"%$#),)"*$%2*+&*3)3+&*,+&*<".),%*+2*&)*"%$#+,),*$)3#.)&#".)ÅA!9A!'(!=*8)>:.,*8A!8'+=':)%!/'!,%+!&>)%+!*!=*8)>8!/'!,%+!:.*,'+!+'!:*8*:)'8>?*(!,*+!8',*:>%('+!'()8'!1+)*/%!9!&'8:*/%B!2%+! +'8<*(! ,%+! &>)%+! :'()8*,'+! '(! )%8(%! *,! 1+)*/%! :*=>)*,>+)*0! G>H! Ä+&* 6#.%* ,+&*,+")55%&&%* V#".:5#$%* +"3%2.B2+%* ,+* &)* "%$#+,),* ,+* 6+5$),%ÅA! :.*(/%! (%! e*9!>()'8D'8'(:>*+!>,'-<)>&*+!=%8!=*8)'!/',!1+)*/%Y!9!G>>H!Ä+&*6#.%*,+*&)*,#"6#2-$#:2*,+&*3)3+&*,+&*<".),%*+2*&)*"%$#+,),*'&%M)&*$%2.+63%5B2+)ÅB!Z'+=':)%!/',!=8>&'8%A!=%/'&%+!/':>8!E.'!,*+!'F='8>'(:>*+!/'!/'+*88%,,%!:*=>)*,>+)*!/',! :%()>('()'! '.8%='%A! '(! ,*! &*9%8! =*8)'! /'! ,*! e>+)%8>*! /'! 1+)*/%+! 3(>/%+A! /'!j*=@(!9!/'!,%+!c>-8'+!Q+>S)>:%+A!(%!e*!+>/%!.(*!e>+)%8>*!/'!:*=>)*,>+&%!/'+8'-.,*/%B!1,! ,>P8'!&'8:*/%A! ',! &)#""+>* 9)#5+A! :%(!=%:*!%!(>(-.(*! 8'-.,*:>@(A! +@,%!e*! 'F>+)>/%!

Page 231: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV"!

e>+)@8>:*&'()'! '(! D%8&*! 'F:'=:>%(*,A! 9A! :.*(/%! ',,%! e*! %:.88>/%A! e*! +>/%! :%&%!8'+.,)*/%!/'!.(!=8%9':)%!=%,<)>:%!'+)8*)a->:%!'(!',!:.*,!+'!e*!.)>,>?*/%!',!=%/'8!/',!1+)*/%! =*8*! ,,';*8! *! :*P%! .(! =8%:'+%! /'! =8%D.(/*! >(-'(>'8<*! %! 8'/>+'T%! +%:>*,!Gd8*9A!"XXgHB!2*/%! ,%+! (>;','+! /'! >(+'-.8>/*/! E.'! =*8*! ,*!&*9%8<*! /'! ,*! =%P,*:>@(! -'('8*! .(!&'8:*/%!(%!8'-.,*/%A!'+)'!.+%!/',!=%/'8!/',!1+)*/%!=*8*!:8'*8!,*+!:%(/>:>%('+!/'!&)#""+>* 9)#5+! 8'E.>'8'! ,>&>)*:>%('+! *,! 'R'8:>:>%! /'! ,*! /'&%:8*:>*! =%8! =*8)'! /'! ,*!&*9%8<*! /'! ,*! =%P,*:>@(B! 4*! *-'(/*! ('%,>P'8*,! P.+:*! ',! />+'T%! /'! .(! %8/'(!>(+)>).:>%(*,! >()'8(*:>%(*,A! '(! ',! :.*,A! ',! D.(:>%(*&>'()%! /'! .(! ,>P8'! &'8:*/%A!E.'/'! ,>P'8*/%!/'! ,%+! :%()8%,'+!/'&%:8S)>:%+B!1(!',!e%8>?%()'!/'! ,*! +%:>'/*/!/',!&'8:*/%!)%)*,!'+)S!+.='8*8!,*+!)'(+>%('+!'()8'!',!>/'*,!/'!.(*!+%:>'/*/!/'!&'8:*/%!9! ,*! 8'*,>/*/! /'! .(*! /'&%:8*:>*! f'F:'+>;*hB! 7%8! )*()%A! +'! e*! :%(+>/'8*/%!>(/>+='(+*P,'!,*!8'/.::>@(!/',!S&P>)%!/',!'R'8:>:>%!/'!,*!/'&%:8*:>*A!'+)*P,':>'(/%!D.'8)'+!P*88'8*+!=8%)'::>%(>+)*+!/',!&'8:*/%!D8'()'!*! )%/*!/'&*(/*!/'&%:8S)>:*!/'! :%()8%,! 8'+=':)%! /',! &>+&%A! ,%! E.'! :%(;>'8)'! *,! &'8:*/%! '(! .(*! 8'*,>/*/!#55+/+5"#M&+B!4*! 'F=8'+>@(! &S+! (%)*P,'! /'! '+)'! =8%:'+%! /'! *.+'(:>*! /'! :%()8%,! /'&%:8S)>:%!+%P8'! ,*!&'8:*()>,>?*:>@(! /'! ,*! ;>/*! +%:>*,A! ,*! '(:%()8*&%+! '(! ',! =%/'8! :*/*! ;'?!&*9%8!/'!,%+!%8-*(>+&%+!D>(*(:>'8%+!&.,)>,*)'8*,'+!=*8*!/>+'T*8!,%+!8'-<&'('+!/'!8'-.,*:>@(! 9! ,*+! =%,<)>:*+! =_P,>:*+! /'! ,%+! 1+)*/%+! &S+! /aP>,'+! G'(! ',! =,*(%!&*:8%':%(@&>:%! 9! '(! ,%+! +':)%8'+! /'! ,*! *::>@(! '+)*)*,! :%&%! ,*! +*(>/*/A! ,*!'/.:*:>@(!,*!,'->+,*:>@(!,*P%8*,A!,%+!+'8;>:>%+!=_P,>:%+!%!',!8a->&'(!/'!,*!+'-.8>/*/!+%:>*,HB! c%/*+! '+)*+! 8'-.,*:>%('+! )>'('(! :%&%! %PR')>;%! -*8*()>?*8! (>;','+!:8':>'()'+!/'!/'+8'-.,*:>@(A!=8>;*)>?*:>@(!9!*='8).8*!':%(@&>:*!'(!)%/%!',!&.(/%A!*+'-.8S(/%+'!E.'!'+)*+!=%,<)>:*+!(%!=.'/*(!+'8!8';'8)>/*+B!Z'+=':)%!/'!,*!+.=.'+)*!8'/.::>@(!/',!=*=',!/',!1+)*/%!'(!,*+!)'(/'(:>*+!*:).*,'+!/'! ,*! -,%P*,>?*:>@(! ('%,>P'8*,A! )*&P>a(! /'P>a8*&%+! 8';>+*8! :@&%! %='8*(! ,*+!'+)8.:).8*+! '+)*)*,'+! '(! ,*! +%:>'/*/! *:).*,B! 1+! ';>/'()'! E.'! ',!&%/',%! /'! %8/'(!>()'8(*:>%(*,!/'!I'+)D*,>*!G%!+'*A!:*/*!(*:>@(!'+!+%P'8*(*!/'()8%!/'!+.+!=8%=>*+!D8%()'8*+! :%(! )'88>)%8>%+! >(;>%,*P,'+H! (%! /*! :.'()*! /'! ,*+! *:).*,'+! 8',*:>%('+!>()'8(*:>%(*,'+B!1D':)>;*&'()'A!',!&'8:*/%!:*=>)*,>+)*!=%+D%8/>+)*!8'E.>'8'!/'!.(*!>(+)>).:>%(*,>/*/! =%,<)>:*! E.'! ,%! +.+)'()'B! 4*! &.(/>*,>?*:>@(! :8':>'()'! /'! ,%+!&'8:*/%+! 'F>-'! ,*! *&=,>*:>@(! /'! +.! %8/'(*&>'()%! R.8</>:%! >(+)>).:>%(*,B! oA! =%8!)*()%A! *! 8*<?! /',! *:).*,! =8%:'+%! /'! -,%P*,>?*:>@(! +'! '+)S(! :%(+)8.9'(/%! (.';*+!&%/*,>/*/'+!/'!>(+)>).:>%(*,>/*/!'+)*)*,!)*()%!/'!%8/'(!8'->%(*,!:%&%!/'!:*8S:)'8!-,%P*,B! 1,! :*+%! &S+! +>-(>D>:*)>;%! /'! ,*! :%(+)8.::>@(! /'! '+)8.:).8*+! '+)*)*,'+!+.=8*(*:>%(*,'+! /'! :*8S:)'8! 8'->%(*,! ,%! :%(+)>).9'! ,*! 3(>@(! 1.8%='*B! C.+!/>D'8'()'+! @8/'('+! R.8</>:%+A! >(+)>).:>%('+! 9! '+)8.:).8*+! /'! -%P>'8(%! G$%&>+>@(!1.8%='*A!7*8,*&'()%A!J*(:%!$'()8*,!1.8%='%A!&%('/*!_(>:*A!9!=%,<)>:*+!'F)'8>%8'+!9! &>,>)*8'+! :8':>'()'&'()'! :%&.('+H! /'+'&='T*(A! +>(! /./*A! D.(:>%('+!=8%=>*&'()'!'+)*)*,'+B!4*+! (.';*+! '+)8.:).8*+! '+)*)*,'+! )8*(+(*:>%(*,'+! +'! ;*(! :8'*(/%! &'/>*()'! ',!'+)*P,':>&>'()%! /'! .(! %8/'(! >(+)>).:>%(*,! -,%P*,! '(! ,%+! )'88'(%+! R.8</>:%!GÄ-,%P*,>?*:>@(! /',! /'8':e%ÅHA! D>(*(:>'8%A! :%&'8:>*,! 9!&>,>)*8A! E.'! +'! 'F=8'+*! '(!>(+)>).:>%('+! :%&%! ,*! $%8)'! 5()'8(*:>%(*,! /'! j.+)>:>*A! ',! `%(/%! N%(')*8>%!5()'8(*:>%(*,!G`N5HA!',!J*(:%!N.(/>*,!GJNHA!,*!M8-*(>?*:>@(!N.(/>*,!/'!$%&'8:>%!GMN$H!9!,*!M8-*(>?*:>@(!/',!Q),S()>:%!U%8)'!GMcQUHB!!

Page 232: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VVV!

7%8!)*()%A!*()'!'+)*!=,.8*,>/*/!/'!%8/'(*&>'()%+!R.8</>:%+A!+'!/'+*88%,,*(!(.';*+!D%8&*+! /'! 8',*:>@(! '()8'! ,*+! (%8&*+! 9! ,*! +%P'8*(<*! /'! :*/*! '+)*/%! 9! ',! %8/'(!>()'8(*:>%(*,! '(! )%/%+! ,%+! S&P>)%+A! /'+/'! ',! :%&'8:>%! e*+)*! ',! /'! ,%+! /'8':e%+!e.&*(%+A!9!E.'!;*8<*(!)*&P>a(!'(!D.(:>@(!/'!,*!R'8*8E.<*!E.'!%:.=*!:*/*!1+)*/%!(*:>%(*,!'(!',!+>+)'&*!/'!8',*:>%('+!>()'8(*:>%(*,'+0!!

Äs'+)*&%+!'()8*(/%!'(!.(!)'8:'8!='8<%/%A!E.'!+'!/>+)>(-.'!/'!,%+!=8':'/'()'+! '(! E.'A! &>'()8*+! E.'! ',! /'P*)'! '(! a+)%+! ->8*P*!*,8'/'/%8! /'! ,%+! %8/'(*&>'()%+! R.8</>:%+! ,%:*,'+A! >(D8*'+)*)*,'+A!E.'! :%'F>+)<*(! /'()8%! /'! .(! &>+&%! '+=*:>%! 9! .(! &>+&%! )>'&=%!(*:>%(*,'+A! '(! ',! ='8<%/%! *:).*,! ',! /'P*)'! +'! 8'D>'8'! *! ,%+!%8/'(*&>'()%+! R.8</>:%+! +.=8*(*:>%(*,'+A! )8*(+(*:>%(*,'+! E.'!:%'F>+)'(!'(!',!+>+)'&*!&.(/>*,A!)*()%!:%(!',!1+)*/%!:%&%!:%(!,%+!%8/'(*&>'()%+!R.8</>:%+!>(D8*'+)*)*,'+Å!GC*()%+A!"XXg0!Vb!v!VgH!

!1(! /'D>(>)>;*A! 9! =*8*! :%(:,.>8A! ',! Ä&#M5+* 6+5$),%Å! '+A! 9! +>'&=8'! e*! +>/%A! .(*!:%(+)8.::>@(! =%,<)>:*B! 7%8! ',,%A! ,*+! 8',*:>%('+! '()8'! 1+)*/%! 9!&'8:*/%! (%! %='8*(!:%&%!.(!ÄR.'-%!/'!+.&*!:'8%ÅA!'(!.(*!:%&=')'(:>*!'(!E.'! )%/%! D%8)*,':>&>'()%!/',! &'8:*/%! +'! =8%/.:'! *! :%+)*! /',! /'P>,>)*&>'()%! /',! 1+)*/%B! U%! '+! D*,+*A!'()%(:'+A! ,*! *D>8&*:>@(! /'! E.'! 'F>+)*(! (.';*+! ,>&>)*:>%('+! '(! ,*! :*=*:>/*/! /',!1+)*/%! =*8*! D%8&.,*8! '! >&=,'&'()*8! =%,<)>:*+A! &S+! P>'(! ',! =8%P,'&*! '+)S! '(!>/'()>D>:*8!/>:e*+! ,>&>)*:>%('+! :%&%!*P+%,.)*+A! 8'=8'+'()*:>@(!/'!.(*! '+=':>'!/'!ÄD>(!/'!,*!e>+)%8>*!/',!1+)*/%ÅA!'(!,.-*8!/'!;'8,*+!:%&%!'F=8'+>@(!/'!,*!e>+)%8>*!/',!=8%:'+%!/'!,*+!*/*=)*:>%('+!/',!1+)*/%!*!8')%+!)*()%!'F)'8(%+!:%&%!>()'8(%+0!!

Äs,*! ,,*&*/*! f-,%P*,>?*:>@(h! /'P'! +'8! ;>+)*! :%&%! .(! D'(@&'(%!&S+!=%,<)>:*&'()'!E.'! )':(%,@->:*&'()'! >(/.:>/%B!1+!=%,<)>:%A! '(!=8>&'8! ,.-*8A! '(! ',! +'()>/%! -'('8*,! /'! E.'! ,*! *='8).8*! /'! ,%+!&'8:*/%+! /'! :*=>)*,'+! e*! %:.88>/%! :%&%! 8'+.,)*/%! />8':)%! /'!-%P>'8(%+! E.'A! ;%,.()*8>*! %! :%()8*! +.! ;%,.()*/A! e*(! :'/>/%! *! ,*+!=8'+>%('+! /'! ,%+! >()'8'+'+! D>(*(:>'8%+A! >()'()*(/%! ';>)*8! :8>+>+!>()'8(*:>%(*,'+A! ';>)*(/%! *+<! ',! '+)*P,':>&>'()%! /'! :%()8%,'+!'D':)>;%+Å!GI'>++A!"XXg0!VWgHB!

!S)5$%* #,+%&:'#$%* `-+* &+'#.#6)* &)* z$#+2$#)* 2+%&#M+5)&{T* 5)$#%2)&#"6%* +$%2:6#$%@*$)3#.)&#"6%*$%'2#.#/%*)$),W6#$%*4*'+5+2$#)&#"6%*+635+")5#)&*

4*!=8'-.()*!+>-.>'()'!E.'!(%+!=%/'&%+!e*:'8A!.(*!;'?!e':e%!',!8'=*+%!=%8!*,-.(*+!/'!,*+!&>)%,%-<*+!9!/>&'(+>%('+!PS+>:*+!/'!,*!+%:>'/*/!/'!&'8:*/%A!9!'(!8',*:>@(!*!,*!:.'+)>@(!E.'!(%+!%:.=*!+'8<*!'+)*0!{:@&%!>(D,.9'!,*!.)%=<*!/',!&'8:*/%!)%)*,!'(!,*!;>/*!>(;'+)>-*/%8*|!{$@&%!+'!*8)>:.,*!,*!,@->:*!/'!,*!8'()*P>,>/*/!&'8:*()>,!:%(!,%+! =8%:'+%+! /'! =8%/.::>@(! /'! :%(%:>&>'()%! :>'()<D>:%|! 7*8*! 8'+=%(/'8! *! '+)%A!/'P'&%+!'F*&>(*8!,*+!8'D%8&*+!.(>;'8+>)*8>*+!9!/'!,%+!!:'()8%+!/'!>(;'+)>-*:>@(A!*!,*! ,.?! /',! *+:'(+%! /'! ,*+! (.';*+! >/'%,%-<*+! '&=8'+*8>*,'+! *+%:>*/*+! :%(! ,%! E.'!e*P>).*,&'()'!+'!e*!/'(%&>(*/%!:%&%!ÄE+t*!-M&#$*S)2)'+6+2.ÅB!!

Page 233: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV[!

C'!e*!+'T*,*/%!E.'!,*!*:).*,!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!+'!8',*:>%(*!'+)8':e*&'()'!:%(!,*!'&'8-'(:>*!/'!.(*!':%(%&<*!P*+*/*!'(!',!:%(%:>&>'()%!'(!,*! E.'A! '()8'! %)8*+! :%+*+A! +'! >(+>+)'! '(! >/'*+! )*,'+! :%&%! E.'! ,*! =8%/.:)>;>/*/!/'='(/'!/',!/'+*88%,,%!/',!:%(%:>&>'()%!:>'()<D>:%!9!)':(%,@->:%A!/',!:%(%:>&>'()%!:%&%!D*:)%8!/'!=8%/.:)>;>/*/!9!/'!,*!>(;'8+>@(!'(!:*=>)*,!e.&*(%!GC:e.-.8'(+k9A!"XXX0! Vg^HB! 1(! '+)'! :%()'F)%A! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! :%()>(_*(! +>'(/%! .(! +':)%8!'+)8*)a->:%!=*8*!',!:*=>)*,>+&%!=%+D%8/>+)*B!C>(!'&P*8-%A!e*9!%)8*+!=%+>:>%('+!&S+!='+>&>+)*+! E.'! *D>8&*(! E.'! ,*! .(>;'8+>/*/! E.'! e'&%+! :%(%:>/%! '+)S! *! =.()%! /'!ÄD>8&*8!',!D>(>E.>)%Å!:%&%!:%(+':.'(:>*!/'!.(*!=a8/>/*!/'!+'()>/%!:,*8%!8'+=':)%!/'!+.+!D>('+A!,%!E.'!+'!)8*/.:'!'(!.(*!=a8/>/*!/',!&%(%=%,>%!/'!,*!=8%/.::>@(!/'!(.';%+!&*8:%+!/'!:%&=8'(+>@(!GJ*8('))A!VWWW0!"VWHB!C>-.>'(/%! '+)*! _,)>&*! ,<('*! /'! *(S,>+>+A! />8<*&%+! E.'! ,*+! 8'D%8&*+! .(>;'8+>)*8>*+!/',!:*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%!(%!+'8<*(!&S+!E.'!',!8'D,'R%!'(!,*!=8S:)>:*!/'!.(!(.';%!/>+:.8+%! +%:>*,! G9! .(*! (.';*! -.P'8(*&'()*,>/*/H! =*8*! ',! E.'! (%:>%('+! :%&%!Ä;*,%8! &%(')*8>%Å! G/)&-+* 9%5* 6%2+4HA! Ä8'(/>:>@(! /'! :.'()*+Å! G)$$%-2.)M#&#.4HA!Ä=,*(>D>:*:>@(! '+)8*)a->:*Å! G".5).+'#$* 3&)22#2'HA! Ä:%+)%i'D>:*:>*Å! G$%".J+99+$.#/+2+""HA!ÄP.'(*!-'+)>@(Å!G'%%,*6)2)'+6+2.HA!Ä>(/>:*/%8'+!/'!8'(/>&>'()%Å!G3+59%56)2$+* #2,#$).%5"HA!Ä*+'-.8*8! ,*!:*,>/*/Å!G`-)&#.4*)""-5)2$+H!9!Ä8',';*(:>*Å!G5+&+/)2$+HA! e*(! =*+*/%! *! .(! =8>&'8! =,*(%! '(! /')8>&'()%! /',! +.V%"* /'! ,*!:%,'->*,>/*/!9!,*!:%&.(>/*/!>()',':).*,!Gd*8:<*!c%P<%!9!7*8/%!7a8'?A!VWW#0!"HB!!!1+)*!(.';*!'-M+52)6+2.)&#,),! %! :*&P>%!/'!=*8*/>-&*!+'!/'P'!*! ,*+!=8'+>%('+!'!>(D,.'(:>*+! /'! *-'()'+! 'F)'8(%+A! +%P8'! )%/%! %8-*(>?*:>%('+! )8*(+(*:>%(*,'+! 9!,%PP>'+! '&=8'+*8>*,'+! =*8*! E.>'('+! ,*! 8'D%8&*! /'! ,*! 1/.:*:>@(! C.='8>%8! 8'+.,)*!.(*! :.'+)>@(! /'! ;>)*,! >&=%8)*(:>*B! C'! )8*)*A! '(! /'D>(>)>;*A! /'! .(! (.';%! />+:.8+%!+%:>*,! P*+*/%! '(!.(*!&'(%8!/'='(/'(:>*!/',! =8'+.=.'+)%!=_P,>:%A! >(:%8=%8*(/%!=%,<)>:*+!/'!&'8:*/%!E.'!='8&>)>'8*(A!*!,*!;'?A!.(*!/>+)8>P.:>@(!9!.)>,>?*:>@(!/'!,%+!8':.8+%+! :%(! ',! %PR')%! /'! :%(+'-.>8! .(*! &*9%8! D>(*(:>*:>@(! =%8! &'/>%! /',!8'(/>&>'()%!>(+)>).:>%(*,B!C>(! '&P*8-%A! )%/*+! '+)*+! =%,<)>:*+! ('%,>P'8*,'+! /'! 8'D%8&*! /'! ,%+! +>+)'&*+! /'!1/.:*:>@(!C.='8>%8!+.8-'(!/'!.(*!=,*(>D>:*:>@(!'+)8*)a->:*!:.9%!=.()%!/'!=*8)>/*!(%! '+! %)8%! E.'! ',! '(+*&P,*R'! )'@8>:%! /'! .(*! +'8>'! /'! &*8:%+! >/'%,@->:%+! E.'!+.+)'()*(! ',! :*&P>%! '(! ,*! ':%(%&<*i&.(/%! /',! :*=>)*,>+&%! *:*/a&>:%B! 1+)*+!>/'%,%-<*+!;*(!*!+'8!',!8*:>%(*,>+&%!':%(@&>:%A!',!:*=>)*,>+&%!:%-(>)>;%!*:*/a&>:%!9!',!-'8'(:>*,>+&%!'&=8'+*8>*,!G%!E+t*!-M&#$*S)2)')6+2.HB!!1,!8*:>%(*,>+&%!*:*/a&>:%!

4*!>/'%,%-<*!/',!8*:>%(*,>+&%!':%(@&>:%!D.'!D%8&.,*/*!=%8!N>:e*',!7.+'9!'(!.(*!%P8*! )>).,*/*! Ä<$%2%6#$* ;).#%2)&#"6* #2* ?)2M+55)Å! G"XX"HB! 2>:e*! >/'%,%-<*!:%(+)>).9@!.(*!D.'8?*!>&=%8)*()'!'(!,*+!8'D%8&*+!':%(@&>:*+!/',!+':)%8!=_P,>:%!'(!Q.+)8*,>*! /.8*()'! ,*+! /a:*/*+! /'! ,%+! bW! 9! ,%+! gWB! 1,! Ä8*:>%(*,>+&%! ':%(@&>:%Å!*=.()*P*! *! ,*! >()'(:>@(! /'! ,*+! */&>(>+)8*:>%('+! =_P,>:*+! =8%)%i('%,>P'8*,'+! /'!',>&>(*8!',!/'+=>,D*88%!9!,*!>('D>:>'(:>*A!*e%88*8!/>('8%!=_P,>:%A!*/',-*?*8!',!+':)%8!=_P,>:%A!9A!,%!&S+!>&=%8)*()'0!Äe*:'8!.(!+':)%8!=_P,>:%!:%&=')>)>;%!'(!+'&'R*(?*!/'!,*+!'&=8'+*+!=8>;*/*+ÅB!

Page 234: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV\!

1,! (_:,'%! /',! 8*:>%(*,>+&%! ':%(@&>:%! ,%! :%(+)>).9'(! )8'+! ','&'()%+!=8>(:>=*,&'()'!GN*8->(+%(A!"XX[0!^#i^bHB!1,!=8>&'8%!/'!',,%+!+'8<*!E.'!',!/>+'T%!/'! ,*+! =%,<)>:*+! =_P,>:*+! /'P'! '+)*8! =8'%:.=*/%! :'()8*,&'()'! =%8! ,*! =%,<)>:*!':%(@&>:*B!7%8!)*()%A!,*!'/.:*:>@(!/'P'!:%(+>/'8*8+'!:%&%!.(*!8*&*!/'!,*!=%,<)>:*!':%(@&>:*A!9!(%!.(*!'+=':>'!/'!&'?:,*!/'!=%,<)>:*!+%:>*,A!':%(@&>:*!9!:.,).8*,B!1,!+'-.(/%!/'! ,%+!','&'()%+!+'8<*!',!E.'!'+)*!=%,<)>:*!=_P,>:*!/'P'!%8-*(>?*8+'!*! ,*!,.?! /',! ')e%+! ,>P'8*,! ('%:,S+>:%! 9! /'!&'8:*/%B! 4*+! =%,<)>:*+! =_P,>:*+! ('%,>P'8*,'+!/'P'(! '(D%:*8+'! '(! ,*! />8'::>@(! /',! '+)*/%! &>(>&*,>+)*! /',! &)#""+>J9)#5+B!`>(*,&'()'A! ',! 8*:>%(*,>+&%! ':%(@&>:%! =%('! '+=':>*,! a(D*+>+! '(! ,*! 'D>:>'(:>*!-'8'(:>*,A! 8''+)8.:).8*(/%! ',! 8%,! /',! '+)*/%! '(! 8',*:>@(! *! ,%+! +'8;>:>%+! =_P,>:%+!+'-_(!/%+!'+)8*)'->*+!)<=>:*+0!G>H!=8>;*)>?*(/%!9!:%&'8:>*,>?*(/%!,%+!+'8;>:>%+Y!G>>H!:%(;>8)>'(/%!',!+'8;>:>%!=_P,>:%!'(!.(*!'+=':>'!/'!$-)"#J6+5$),%A!=%8!&'/>%!/'!,*!:%&=')'(:>*!=%8!',!D>(*(:>*&>'()%!)*()%!'(!,*+!*:)>;>/*/'+!/'!'(+'T*(?*!:%&%!/'!>(;'+)>-*:>@(B!!1,!:*=>)*,>+&%!:%-(>)>;%!*:*/a&>:%!

4*! >/'%,%-<*! /',! :*=>)*,>+&%! :%-(>)>;%! *:*/a&>:%! )>'('! .(%! /'! +.+! =.()%+! /'!*88*(E.'!'(!',! ,>P8%!/'!C,*.-e)'8! 9!4'+,>'! G"XXbH0! ÄU$),+6#$*?)3#.)&#"6T*!%&#.#$"@*!%&#$#+"* )2,* .V+* <2.5+3+2+-5#)&* 12#/+5"#.4ÅB! 1(! />:e%! )8*P*R%A! *8-.&'()*(! E.'! ,*!-,%P*,>?*:>@(! /'+'+)*P>,>?*! ',! )8*P*R%! *:*/a&>:%A! :8'*(/%! (.';*+! '+)8.:).8*+A!>(:'()>;%+!9!8':%&='(+*+!=*8*!,%+!*:*/a&>:%+B!Q!)8*;a+!/',!:*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%!,%! E.'! +'! :%(+)*)*! (%! '+! %)8*! :%+*! E.'! ,*! >&=,>:*:>@(A! :*/*! ;'?! &*9%8A! /'! ,*!:%&.(>/*/! :>'()<D>:*! '(! ,*! &'8:*()>,>?*:>@(! /'! ,*! 1/.:*:>@(! C.='8>%8A! e*+)*! ',!=.()%! /'! E.'A! *,! &'(%+! '(! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! D>(*(:>*/*+! =_P,>:*&'()'A! +>'(/%!'&=,'*/%+!/',!+':)%8!=_P,>:%!GD.(:>%(*8>%+HA!*:).*,&'()'!/'+'&='T*(!',!=*=',!/'!:*=>)*,>+)*+!E.'!P.+:*(! 8':.8+%+! 'F)8*!=*8*! ,*+! >(+)>).:>%('+! '(! ,*+!E.'! )8*P*R*(B!NS+! P>'(A! '()%(:'+A! ,*! :%&.(>/*/! :>'()<D>:*! .(>;'8+>)*8>*! +'! :%&=%8)*! :%&%! .(*!&*E.>(*8>*!Ä'&=8'(/'/%8*Å!+.P+>/>*/*!=%8!',!'+)*/%!G"XXb0!giXHB!1,!%8>-'(!/',!:*=>)*,>+&%!:%-(>)>;%!*:*/a&>:%!,%!=%/'&%+!+>).*8!'(!,*!Ä)'%8<*!/'!,*!/'='(/'(:>*! /'! 8':.8+%+Å! G5+"%-5$+* ,+3+2,+2$4* .V+%54H! D%8&.,*/*! =%8! 7D'DD'8! 9!C*,*(:>k! G"Xbg0! V^bHA! E.>'('+! &*()'(<*(! ,*! e>=@)'+>+! /'! E.'! *E.',,%+! E.'!*=%8)*8*(!8':.8+%+!*!%8-*(>?*:>%('+!:%&%!,*+!.(>;'8+>/*/'+A!)'(/8<*(!,*!:*=*:>/*/!/'!'R'8:'8!.(!-8*(!=%/'8!+%P8'!'+*+!>(+)>).:>%('+B!7%8!,%!)*()%A!'+)%!8%&='8<*!:%(!,*!>/'*!v!)*(!;'(/>/*!/'+/'!,%+!*T%+!+')'()*!v!/',!=%/'8!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!=*8*!*.)%/>8>->8+'!:%(!',!%PR')%!/'!:%(+'-.>8!+.+!=8%=>%+!D>('+B!$%&%!/'&.'+)8*(!'+)%+!*.)%8'+A!,*+!>(+)>).:>%('+!.(>;'8+>)*8>*+!+%(!%8-*(>?*:>%('+!e')'8%/>8>->/*+!E.'!+'!>&=,>:*(!:%(+)*()'&'()'!'(!.(*!P*)*,,*!=%8!.(*!*.)%(%&<*!:.9%!=8':>%!(%!'+!%)8%!E.'!',!/'!.(*!&*9%8!,>&>)*:>@(!9!:%()8%,!'F)'8(%B!!c*()%!7D'DD'8!9!C*,*(:>k!9!C,*.-e)'8!9!4'+,>'A!+'T*,*(!:@&%!,*+!8'+)8>::>%('+!/'! ,*!D>(*(:>*:>@(!=_P,>:*!,,';*(!*!,*+!.(>;'8+>/*/'+!*!)%&*8!/':>+>%('+!'(!,*!,<('*!/'0!G>H!:%&=')>8! =%8! (.';%+! D%(/%+! /'! >(;'+)>-*:>@(A! %P,>-S(/%,*+! *! 8'%8>'()*8! +.!*:)>;>/*/! e*:>*! ,*! >(;'+)>-*:>@(! *=,>:*/*Y! G>>H! ',';*(/%! ,*+! )*+*+! *! ,%+! 9! ,*+!'+)./>*()'+Y! G>>>H! *&=,>*8! ,*! ;'()*! /'! +'8;>:>%+! '/.:*)>;%+! :*/*! ;'?! &S+!/>D'8'(:>*/%+!8'+=':)%!/'!%)8%+!=%+>P,'+!:%&=')>/%8'+Y!G>;H!,>&>)*8!',!:8':>&>'()%!/',!(_&'8%!/'!=8%D'+%8*/%!*!D>(!/'!:%()8%,*8!,%+!:%+)%+!,*P%8*,'+A!e*+)*!',!=.()%!/'!,,'-*8!*!/'+='/>8!*!*E.',,%+!.!*E.',,*+!E.'!(%!:.&=,*(!,%+!&<(>&%+!'F>->P,'+!'(!,%+!>(/>:*/%8'+!/'!8'(/>&>'()%Y!G;H!>&=,>:*8+'!'(!('-%:>%+!E.'!-'('8'(!P'('D>:>%+A!*+<!

Page 235: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV^!

:%&%!=%('8!'(!&*8:e*!'&=8'+*+!)':(%,@->:*+!G"3#2J%99"HB!1(!/'D>(>)>;*A!:%(!,*!>/'%,%-<*!/',!:*=>)*,>+&%!:%-(>)>;%!*:*/a&>:%!,%!E.'!)'('&%+!'+! ,*! Ä8*/>:*,! )8*(+D%8&*:>@(! /'! ,*! .(>;'8+>/*/! &%/'8(*! '(! .(*! />8>->/*! *!'+)*P,':'8!.(*!:.,).8*!'&=8'(/'/%8*ÅA!*,!&'(%+!'(!:>(:%!:.'+)>%('+!G$,*8kA!"XXg0!^!v!gH0!G>H!',!D%8)*,':>&>'()%!/',!(_:,'%!/>8':)>;%A!E.'!>(:,.9'!)*&P>a(!*!,*!-'+)>@(!*:*/a&>:*! /'! ,%+! /'=*8)*&'()%+! *:*/a&>:%+Y! G>>H! ',! /'+*88%,,%! 'F=*(+>;%! /'! ,*!='8>D'8>*0! &S+! *,,S! /'! ,%+! )8*/>:>%(*,'+! /'=*8)*&'()%+! /'! >(;'+)>-*:>@(A! *e%8*!*=*8':'(! .(>/*/'+! />+)>()*+! :%&%! +%(! ,%+! :'()8%+! /'! >(;'+)>-*:>@(A! -8.=%+!'F)'8(%+A!'):BY! G>>>H! ,*!/>;'8+>D>:*:>@(!/',! D>(*(:>*&>'()%Y! G>;H! ,*!'+)>&.,*:>@(!*! ,%+!*:*/a&>:%+! =*8*! =8%&%;'8! :*&P>%+! '! >((%;*:>%('+! '(! ,%+! /'=*8)*&'()%+A!*=%8)*(/%!;<*+!*,)'8(*)>;*+!/'!>(-8'+%+Y!G;H!/'+*88%,,*8!.(*!:.,).8*!/'!)8*P*R%!E.'!*+.&*!',!:*&P>%B!!1,!-'8'(:>*,>+&%!'&=8'+*8>*,!GÄU'O!7.P,>:!N*(*-'&'()ÅH!4*!_,)>&*!>/'%,%-<*!E.'!*D':)*!*!,%+!*:).*,'+!:*&P>%+!/'!,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!'+!E.>?S+!,*!&S+!>&=%8)*()'A!&'!8'D>'8%!*,!-'8'(:>*,>+&%!'&=8'+*8>*,!%A!:%&%!*,-.(%+!/'(%&>(*(A! ',! ÄE+t* !-M&#$* S)2)'+6+2.Å! GU7NH! GL.-e'+A! "XXg0! ^VHB! 1(! .(*!=8>&'8*!*=8%F>&*:>@(A!=%/'&%+!/':>8!E.'! ,*! >/'%,%-<*!/',!-'8'(:>*,>+&%!+.=%('0!Ä.(! '(D%E.'! /'! -'+)>@(! :'()8*/%! '(! ',! /'+'&='T%! >(+)>).:>%(*,A! ',';*(/%! +.!:*=*:>/*/!=*8*!:%&=')>8!'(!',!&'8:*/%!=*8*!*/*=)*8+'!*!,*+!'F>-'(:>*+!/',!(.';%!'()%8(%A! )%/%! ',,%! *! )8*;a+! /'! .(*! '(a8->:*! 8':%(D>-.8*:>@(! >()'8(*! /'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! G-%P>'8(%! 9! -'+)>@(H! >(+=>8*/*! G'(! ',! :*+%! /'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+!=_P,>:*+H!'(!,%+!=8>(:>=>%+!/',!U'O!7.P,>:!N*(*-'&'()ÅB!4*!D>,%+%D<*!/',!U7N!(%!'+!&S+!E.'!.(!'(+*&P,*R'!/'!;*8>*+!/%:)8>(*+!':%(@&>:*+A!*! +*P'8! GZe%/'+A! "XX"0! "H0! .(*! '+)8*)'->*! /'! -%P>'8(%! :'()8*/*! '(! ,*! -'+)>@(A! ,*!';*,.*:>@(! /',! 8'(/>&>'()%! 9! ,*! 'D>:>'(:>*Y! ,*! /'+*-8'-*:>@(! /'! ,*+! P.8%:8*:>*+!=_P,>:*+!'(!*-'(:>*+!E.'!:%()8*)*(!'()8'!+<!+%P8'!,*!P*+'!/',!=*-%!*,!.+.*8>%Y!',!.+%!/'!:.*+>i&'8:*/%+!9!/'!+>+)'&*+!/'!:%()8*)%+!=*8*!=8%&%;'8!,*!:%&=')>)>;>/*/Y!',!8':%8)'! /'! -*+)%+Y! .(! '+)>,%! /'! -'+)>@(! P*+*/*! '(! ,*! >(:'()>;*:>@(!&%(')*8>*A! ,*!,>P'8)*/!/'!-'+)>@(!9!E.'!D>R*!,%+!8'+.,)*/%+!/'!,%+!:%()8*)%+!*!.(!=,*?%!/'!)>'&=%!,>&>)*/%B!4%!E.'!8'*,&'()'!>&=%8)*!/',!*+:'(+%!/',!-'8'(:>*,>+&%!'(!,*!1/.:*:>@(!C.='8>%8!'+A! +>(! ,.-*8! *! /./*+A! E.'! ',! P*,*(:'! /'! =%/'8! 9! /'! *.)%(%&<*! '+)S! :*&P>*(/%!/'+/'! ,*! :%&.(>/*/! *:*/a&>:*! *! ,%+! -'+)%8'+! 9! *! ,*+! *-'(:>*+! 'F)'8(*+B! 1(! '+)'!(.';%! =*8*/>-&*! /',! -'8'(:>*,>+&%! '&=8'+*8>*,! 9! /'! ,*! 8'>(-'(>'8<*! /'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! +%(! ,%+! -'8'()'+! E.>'('+! :%()8%,*(! ,*! >(D%8&*:>@(A! *+.&'(! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/! /'! )%&*8! ,*+! /':>+>%('+! /'! :*8*! *! ,*! 8''+)8.:).8*:>@(! /'! ,*+!>(+)>).:>%('+B! Q+<A! :.*(/%! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! +'! ;>(:.,*(! :%(! ,%+! &'8:*/%+A! ,*+!'F=':)*)>;*+! E.'! +'! )>'('(! +%P8'! ,%+! /'=*8)*&'()%+! 9! ',! =8%D'+%8*/%! +.D8'(! .(!:*&P>%0! &S+! E.'! >()',':).*,'+! %! *:*/a&>:%+A! )>'('(! E.'! +'8! '&=8'(/'/%8'+! %!'&=8'+*8>%+B!4%! ;'8/*/'8*&'()'! >&=%8)*()'! /',! U7N! '+! E.'! ,*+! 8',*:>%('+! =8%D'+>%(*,'+!:%,'->*/*+A!+'!;'(!+'8>*&'()'!*&'(*?*/*+!:%&%!:%(+':.'(:>*!/',! >(:8'&'()%!/'!,*! :%&=')>)>;>/*/! '()8'! 9! /'()8%! /'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! =%8! :*=)*8! '+)./>*()'+A!8':.8+%+! 9! =8'+)>->%A! 9A! :%&%! :%(+':.'(:>*A! *! +.! ;'?A! /',! =8%-8'+>;%! *;*(:'! 9!:%(+%,>/*:>@(!/'!'+)*!>/'%,%-<*!-'8'(:>*,>+)*B!4*!:%&.(>/*/!*:*/a&>:*A!=%8!)*()%A!

Page 236: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VV#!

)'(/8S!E.'!e*:'8!D8'()'!*!.(*!(.';*!+>).*:>@(!/'!Ä$%&+'#)&#,),*M)&$)2#>),)ÅA!=.'+!,%+!'F='8)%+!9*!(%!P.+:*(!.(!:>'8)%!:%(+'(+%!:%&_(!'(!+.+!8'+=':)>;*+!S8'*+A!+>(%!E.'A!*e%8*A!,*!>()'8*::>@(!+'!/*8S!&S+!P>'(!'(!=%:*+!%:*+>%('+A!=.'+!=8>&*!*e%8*!,*!,.:e*!=%8! ,*! '+:*+'?!/'! 8':.8+%+! 9! ',!&*()'('8!.(*!=%+>:>@(!/'!=8>;>,'->%! '(! ,%+!+>+)'&*+!/'!';*,.*:>@(!/',!8'(/>&>'()%!=8%D'+>%(*,B!1(! /'D>(>)>;*A! :%(! ',! =*8*/>-&*! -'8'(:>*,>+)*! '(! ,*! .(>;'8+>/*/A! ,%! E.'! (%+!'(:%()8*&%+! '+! .(*! (.';*! >/'()>/*/! .(>;'8+>)*8>*! :*8*:)'8>?*/*! =%8! .(! D.'8)'!:%()8%,! 'R':.)>;%! 9! ,*! =8>&*:<*! /',! &'8:*/%A! )*&P>a(! ,*! >/'%,%-<*! /',! U7N!:%(;>'8)'! ',! :%(%:>&>'()%! '(! .(*! &'8:*(:<*! +.+:'=)>P,'! /'! :%&'8:>*,>?*:>@(! 9!;'()*B! oA! '(! _,)>&*! >(+)*(:>*A! :%(! ,*! */%=:>@(! /'! >(/>:*/%8'+! /'! 8'(/>&>'()%A! ,*!:*,>/*/!/'! ,*! '/.:*:>@(! +'8S! ';*,.*/*! 9! R'8*8E.>?*/*! '(! D.(:>@(!/'!.(*! +'8>'! /'!8*(k>(-+! E.'!='8&>)>8S(! ,*! :%&=*8*:>@(! '()8'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! Gd*8:<*!c%P<%! 9!7*8/%!7a8'?A!VWW#0!gHB!!x.'/*!=%8!;'8A!+>!,*!=8')'(/>/*!&'R%8*!>(+)>).:>%(*,!/',!-'8'(:>*,>+&%!(%!)8*'!&S+!P>'(! .(*! P.8%:8*)>?*:>@(! >(+)>).:>%(*,! /'! ,*! D.(:>@(! >()',':).*,! 9! .(*!:%&'8:>*,>?*:>@(! /',! :%(%:>&>'()%! E.'A! '(! (>(-_(! :*+%A! +%(! +>(@(>&%+! /'! .(*!&'R%8*!'(!',!/'+*88%,,%!:>'()<D>:%!9!)a:(>:%!=*8*!,%+!E.'!v!+'!+.=%('!v!/'P>'8*!'+)*8!=8'=*8*/*!,*!:%&.(>/*/!.(>;'8+>)*8>*0!,*+!8'D%8&*+!.(>;'8+>)*8>*+!'(!,*!':%(%&<*i&.(/%!/',! :*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%!&S+!P>'(!=*8':'(! >8!'(! ,*! ,<('*!/'!=8%;%:*8! ,*!*,>'(*:>@(! =8%D'+>%(*,A! ',! :%(+'8;*/.8>+&%! >()',':).*,! 9! ,*! :%&=')'(:>*! =%8!8':.8+%+!&.9!*,'R*/%+!/',!/'+*88%,,%!'(!,%+!=8%:'+%+!/'!-'('8*:>@(!9!)8*(+&>+>@(!/',!:%(%:>&>'()%B!!R#! '*08&),! .*$$(7&#! Ç+*5*2(3%'ÉÑ! ,.08&,'! $%&'*$8*&$(,'! )*.!3%)*.%! )*! $(*&$(,! 3*+$,&2(.T! *.! '('2*3,! )*! 5,2*&2*'! _! .,!$%3*+$(,.(c,$(7&! )*.! $%&%$(3(*&2%! 8&(6*+'(2,+(%! XÄ.,!0*%$8.28+,!)*.!(&6*'2(0,)%+p*35+*',+(%Å\!

N'! =*8':'! (':'+*8>%! :%&=,')*8! '+)*! +'::>@(! /'/>:*/*! *! ,*! '+%$-&.-5)* ,+&*$)3#.)&#"6%* )$),W6#$%A! >/'()>D>:*(/%! *,-.(*+! ,>&>)*:>%('+! /',! &%/',%! /'! :>'(:>*!('%,>P'8*,!E.'!=.'/'(!+'8;>8!/'!f*;>+%!=*8*!(*;'-*()'+h!+%P8'!)%/%A!8'+=':)%!/'!,%!E.'! (%+! =%/'&%+! '(:%()8*8! :%&%! f=*(! /'! :*/*! /<*h! '(! ,*! .(>;'8+>/*/! /',!:*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%!+>!(%!,'!=%('&%+!8'&'/>%B!o!'+!E.'!',!'(+*&P,*R'!'()8'!,*!.(>;'8+>/*/! 9! ,*! :>'(:>*!&'8:*()>,! G%! />:e%! /'! %)8%!&%/%A! ,*! *8)>:.,*:>@(! /'! /%+!D*:)%8'+0! ',! /'+=,*?*&>'()%! /',! D>(*(:>*&>'()%! =_P,>:%! =%8! ',! :%8=%8*)>;%! 9! ,*+!8',*:>%('+! &S+! '+)8':e*+! '()8'! .(>;'8+>/*/! '! >(/.+)8>*HA! e*! =8%/.:>/%!)8*(+D%8&*:>%('+!=8%D.(/*+!'(!,*!:.,).8*!*:*/a&>:*!9!'(!',!')e%+!/'!,*!:>'(:>*B!!1D':)>;*&'()'A! ',!&%/',%!/'! :>'(:>*! *:*/a&>:*! ,>P'8*,! e*!=*+*/%!*! ,*!e>+)%8>*! '(!&.:e*+! />+:>=,>(*+A! +%P8'! )%/%! '(! ,*+! E.'! )>'('(! E.'! ;'8! :%(! ',! :*&=%! /'! ,*!P>%&'/>:>(*! G+':)%8! =8>;>,'->*/%! /%(/'! ,%+! e*9*! /',! :*=>)*,>+&%! ('%,>P'8*,HB! 4*!:.'+)>@(!D.(/*&'()*,!'+!E.'!',!/'+=,*?*&>'()%!:.,).8*,!/'!,*!.(>;'8+>/*/!&%/'8(*!*!,*!.(>;'8+>/*/!'&=8'(/'/%8*A!e*!+.+)>).>/%!,*+!*()>-.*+!(%8&*+!9!;*,%8'+!/'!,*!:>'(:>*! .(>;'8+>)*8>*! =%8! .(*! :8':>'()'! +.P%8/>(*:>@(! *! ,*! ,@->:*!&'8:*()>,A! '(! ,*!:.*,A! :8':>'()'&'()'A! >(;'+)>-*/%8'+A! /'=*8)*&'()%+! 9! .(>;'8+>/*/'+! )>'('(! .(!>()'8a+!':%(@&>:%!/>8':)%!'(! ,%+!8'+.,)*/%+!/'! ,*! >(;'+)>-*:>@(!E.'! ,,';*(!*!:*P%!:%(! =*)8%:>(>%! '&=8'+*8>*,! G,%! E.'! e'&%+! /'(%&>(*/%! :%&%! Ä$)3#.)&#"6%*)$),W6#$%ÅHB!

Page 237: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VVb!

7%8! )*()%A! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! +'! e*(! e':e%! :*/*! ;'?! &S+! /'='(/>'()'+! /'! ,*+!:%8=%8*:>%('+!'(!,%!E.'!8'+=':)*!*,!=*)8%:>(>%!/'!+.!>(;'+)>-*:>@(A!9!,*+!'&=8'+*+!+'! *=%9*(! :*/*! ;'?! &S+! '(! ,*! >(;'+)>-*:>@(! .(>;'8+>)*8>*! =*8*! ,*! :8'*:>@(! /'!(.';%+! =8%/.:)%+! :%&'8:>*,'+B! 7%8! 'R'&=,%A! '(! ',! *T%! VWWWA! ,*+! ;'()*+! /'!=8%/.:)%+! /'+*88%,,*/%+! *! =*8)>8! /'! >(;'(:>%('+! E.'! D.'8%(! )8*(+D'8>/*+! /'+/'!:'()8%+!/'!>(;'+)>-*:>@(!.(>;'8+>)*8>%+!/'!,%+!1+)*/%+!3(>/%+A!=8%/.R'8%(!>(-8'+%+!/'! *=8%F>&*/*&'()'! \V!&>,!&>,,%('+! /'! /@,*8'+! G3BCB!X%-"+* %9* ;+35+"+2.).#/#+"A!VWW[HB!U%!'+!/'!'F)8*T*8!'()%(:'+!E.'A!*!,*!,.?!/'!+'&'R*()'!;%,.&'(!/'!P'('D>:>%A!,*+!8'D%8&*+!.(>;'8+>)*8>*+!9!+.+!=8>(:>=*,'+!>(+=>8*/%8'+!G-8*(/'+!:%8=%8*:>%('+!)8*(+(*:>%(*,'+H!+'*(!.(!%PR')>;%!:%&'8:>*,!=8>%8>)*8>%B!o!/'!'()8'!)%/%+!,%+!:*&=%+!/',!:%(%:>&>'()%!e*9!.(%!/%(/'!'+)*!:.'+)>@(!+'!e*!e':e%!'+=':>*,&'()'!*+.()%!/'!>()'8a+!-'%'+)8*)a->:%0!',!:*&=%!/'!,*!P>%&'/>:>(*B!Q,-.(%+! >()'8'+'+! /'8>;*/%+! /',! :*&P>%! '(! '+)'! +':)%8! G)*&P>a(! =%/'&%+! /':>8!*,-%! =*8':>/%! /'! ,*+! (*(%)':(%,%-<*+! 9! ,*! >(;'+)>-*:>@(! '(! )',':%&.(>:*:>%('+H!+'8<*(! ,%+! +>-.>'()'+0! G>H! ,%+! (.';%+! /'+:.P8>&>'()%+! '(! P>%)':(%,%-<*! =.'/'(!,,';*8! *! (.';%+! =8%/.:)%+! :%&'8:>*,>?*P,'+Y! G>>H! ,*! (':'+>/*/! /'! P.+:*8!D>(*(:>*&>'()%! =8>;*/%! *()'! ,*! 8'/.::>@(! /',! *=%9%! =_P,>:%! *! ,*! >(;'+)>-*:>@(!.(>;'8+>)*8>*Y!G>>>H!,*!'F>+)'(:>*!/'!(.';*+!(%8&*+!R.8</>:*+!E.'!='8&>)<*(!=*)'()*8!:%(! D>('+! :%&'8:>*,'+! ,%+! =8%/.:)%+! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! D>(*(:>*/*! :%(! 8':.8+%+!=_P,>:%+!G*,-%!E.'!*()'+!(%!+@,%!(%!D%8&*P*!=*8)'!/',!+.V%"!.(>;'8+>)*8>%A!+>(%!E.'!*/'&S+! '+)*P*! 'F=8'+*&'()'! =8%e>P>/%HY! 9! G>;H! =%8! +.=.'+)%A! ',! (.';%! :%()'F)%!=%,<)>:%! v! >/'%,@->:%! '(! ',! :.*,! %='8*(! )%/%+! '+)%+! :*&P>%+! G',! :*=>)*,>+&%!('%,>P'8*,A!,*!':%(%&<*!/',!:%(%:>&>'()%A!'):BHB!C>(!/./*A!.(%!/'!,%+!:*&P>%+!D.(/*&'()*,'+!E.'!e*!)8*</%!:%(+>-%!,*!'F=*(+>@(!/',!:*=>)*,>+&%! *:*/a&>:%! 8*/>:*! '(! ,*! *=*8>:>@(! G9*! ,%! e'&%+! />:e%H! /',!Ä#2/+".#'),%5J+635+")5#%ÅB!1(!',!:*&=%!/'!,*!P>%&'/>:>(*A!=%8!'R'&=,%A!'+)*!D>-.8*!e*! 'F='8>&'()*/%! .(! :8':>&>'()%! 'F=%('(:>*,B! 4*! :.'+)>@(! '+! E.'! &.:e%+!:>'()<D>:%+! =*+*8%(! *! )'('8! >()'8'+'+! &%(')*8>%+! />8':)%+! '(! ',! aF>)%! /'!/')'8&>(*/%+! =8%/.:)%+A! 9A! '(! :%()8*+)'! :%(! ,*+! +>).*:>%('+! =8':'/'()'+! '(! ,*+!.(>;'8+>/*/'+A! ,%! :>'8)%! '+! E.'! e*(! +>/%! &.:e%+! ,%+! :>'()<D>:%+! E.'A! '(! ,*!*:).*,>/*/A! )>'('(! >&=%8)*()'+! >(-8'+%+! D.'8*! /'! +.! *:)>;>/*/! .(>;'8+>)*8>*B!Q/'&S+! /'! >(-8'+%+! =%8! :%(+.,)%8<*+! 9! /'! ,%+! :%()8*)%+! /'! D>(*(:>*&>'()%! /'!>(;'+)>-*:>%('+A! :>'()<D>:%+A! /'=*8)*&'()%+! 9! .(>;'8+>/*/'+! =*+*8%(! *! )'('8!=*8)>:>=*:>@(!':%(@&>:*!/>8':)*!'(!,*+!'&=8'+*+!P>%)':(%,@->:*+B!]*,-*(!*,-.(%+!'R'&=,%+!E.'!=8')'(/'(!/*8!:.'()*!/'!,*!(%8&*,>/*/!:%(!,*!E.'!,*!D>-.8*!/',!Ä>(;'+)>-*/%8i'&=8'+*8>%Å!e*!='(')8*/%!'(!,*!*:)>;>/*/!/'!,*!:%&.(>/*/!:>'()<D>:*!.(>;'8+>)*8>*B!1,!=8>&'8%!/'!',,%+!'+!E.'!,%+!:>'()<D>:%+!E.'!>()8%/.:'(!,*!&*9%8! :*()>/*/!/'! +%,>:>)./!/'!=*)'()'+A! +%(! ,%+!&S+!=8%,<D>:%+!/'! *:.'8/%! *! ,%+!:8>)'8>%+! '+)S(/*8! /'! ,%-8%! =8%D'+>%(*,B! M)8%! 'R'&=,%A! ,%+! :>'()<D>:%+! &S+!=8'+)>->%+%+! +%(! ,%+!E.'! )>'('(!&*9%8! 8',*:>@(!:%(! ,*! :>'(:>*!&'8:*()>,! GC).*8)!9!2>(-A!+tDHB!o!.(!'R'&=,%!&S+0!,*+!.(>;'8+>/*/'+!/'!&*9%8!=8'+)>->%!+%(!)*&P>a(!,*+!E.'!)>'('(!,*+!8',*:>%('+!&S+!'+)8':e*+!:%(!,*+!'&=8'+*+!/'!P>%)':(%,%-<*B!4*+!=8'%:.=*:>%('+!'(!)%8(%!*!,*!(.';*!:>'(:>*!&'8:*()>,!(%!&'!=*8':'!E.'!/'P*(!e*:'8+'!='(+*(/%!'(!.(*!8'>;>(/>:*:>@(!(%+)S,->:*!/'!,*!.(>;'8+>/*/!:%&%!f)%88'!/'!&*8D>,hB!NS+!P>'(A! ,*! :8<)>:*!/'P'!->8*8! '(! )%8(%!*! ,%+! 'D':)%+!E.'! )>'('(!'+)*+!'+)8':e*+! 8',*:>%('+! '()8'!.(>;'8+>/*/!'! >(/.+)8>*A! )*()%! '(! ,%!E.'! )>'('!E.'!;'8!:%(! ,*! >()'-8>/*/!/'! ,%+! 8'+.,)*/%+!=8%/.:>/%+! :%&%!/',!=*=',!E.'!/'P'! R.-*8! ,*!:>'(:>*! '(! ,*! +%:>'/*/B! o! '+! E.'A! :%&%! P>'(! +'T*,*! 7'889! J*8,%O! G;+M+&#:2A!

Page 238: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VVg!

#tWbtWbH0! Ä',! :%=98>-e)! 9! ',! +>+)'&*! /'! =*)'()'+! '+! ,*! (.';*! D%8&*! *-8'+>;*! /'!>&='8>*,>+&%! E.'! ',! :.*/8*()'! (%8%'+)'! /',! =,*(')*! .)>,>?*! =*8*! 8'-.,*8! ',!='(+*&>'()%!e.&*(%Å!]'*&%+! *,-.(*+! /'! ,*+! =8>(:>=*,'+! =8'%:.=*:>%('+! E.'! e*(! +.8->/%! *! 8*<?! /'! ,*!'F=*(+>@(!/'!'+)'!(.';%!&%/',%!/'!:>'(:>*!&'8:*()>,!+%P8'!,*!P*+'!/'!.(*!(.';*!D>-.8*! >()',':).*,0! ',! Ä>(;'+)>-*/%8! '&=8'+*8>%ÅB! C>(! /./*A! .(*! /'! ,*+! &*9%8'+!:%()8%;'8+>*+! ->8*! *,8'/'/%8! /',! :%(D,>:)%! /'! >()'8'+'+! E.'! )>'('(! ,%+!>(;'+)>-*/%8'+!G9!,*+!.(>;'8+>/*/'+H!:.*(/%!'+!:,*8%!',! >()'8a+!':%(@&>:%!/>8':)%!'(! %P)'('8! /')'8&>(*/%+! 8'+.,)*/%+B! 1(! '+)'! +'()>/%A! +'! e*(! 'F*&>(*/%! 9!:%(+)*)*/%!*,-.(%+!+'+-%+!=8%/.:>/%+!'(!',!/'+*88%,,%!/',!:%(%:>&>'()%!:>'()<D>:%!:.*(/%!+%(!,%+!=*)8%:>(*/%8'+!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!E.>'('+!)>'('(!',!:%()8%,!+%P8'!,%!E.'!+'!=.P,>:*!9! ,%!E.'!(%!+'!=.P,>:*!G8')'(:>@(!/'!8'+.,)*/%+!(%! D*;%8*P,'+!*!+.+!=8%/.:)%+!9!8'+)8>::>%('+!*!,*!,>P8'!:>8:.,*:>@(!/'!>(D%8&*:>@(!'(!,*!:%&.(>/*/!:>'()<D>:*!:%88'+=%(/>'()'HY!)*&P>a(!,%+!+'+-%+!E.'!+'!=.'/'(!=8%/.:>8!:.*(/%!',!=*)8%:>(*()'! >(:>/'! '(! ',! />+'T%! /'! ,%+! 'F='8>&'()%+! %! :%()8%,*! ,%+! /*)%+! *! ,%+!:.*,'+!,%+!>(;'+)>-*/%8'+!)>'('(!*::'+%B!U%!&'!;%9!*!/')'('8!'(!,*+!>(;'+)>-*:>%('+!8'*,>?*/*+!v!E.'!,*+!e*9!v!'(!)%8(%!*!,%+!=%+>P,'+! +'+-%+! E.'! '(! ',! :*&=%! /'! ,*! P>%&'/>:>(*! G8':.a8/'+'! E.'! '+)%9!.)>,>?S(/%,%!:%&%!.(!'R'&=,%!=*8*/>-&S)>:%!/'!,%+!'D':)%+!/'!,*!:>'(:>*!&'8:*()>,H!=.'/'!=8%/.:>8!',!=*)8%:>(>%!/'!,*!>(/.+)8>*!D*8&*:a.)>:*!!+%P8'!,%+!8'+.,)*/%+!/'!,*+! >(;'+)>-*:>%('+! =.P,>:*/*+B! C>&=,'&'()'A! E.>+>'8*! +'T*,*8! E.'! '(! ',! :%()'F)%!/',!:*=>)*,>+&%!*:*/a&>:%!9!/'!,*!;>(:.,*:>@(!'()8'!,*!.(>;'8+>/*/!9!,*!>(/.+)8>*A!,%!E.'!(%+!'(:%()8*&%+!'+!:@&%!,*+!'&=8'+*+!=8%)'-'(A!:*/*!;'?!&S+A!+.!>(;'8+>@(!&'/>*()'!:%()8*)%+!:%(!>(;'+)>-*/%8'+!9!:'()8%+!/'! >(;'+)>-*:>@(!G.(>;'8+>/*/'+A!e%+=>)*,'+HA! '(! ,%+! :.*,'+! E.'/*! /',>&>)*/%! E.>'('+! =.'/'(! )'('8! *::'+%! *! ,*!>(D%8&*:>@(A!8'+)8>(->'(/%!,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!'+)./>*()'+!-8*/.*/%+!*!&'(%+!E.'!D>8&'(!:%()8*)%+!/'!:%(D>/'(:>*,>/*/A!8'+'8;S(/%+'!=*8*!',,*+!',!/'8':e%!*!>&='/>8!,*!/>;.,-*:>@(!/'!8'+.,)*/%+!(%!D*;%8*P,'+B!!C>! '+)%!(%+!=*8':'! :>'(:>*iD>::>@(A! =%/'&%+!.)>,>?*8!/%+! 'R'&=,%+!=*8*/>-&S)>:%+!/>+=%(>P,'+!'(!,*+!e'&'8%)':*+A!9!E.'!e*(!+.=.'+)%!)%/*!.(*!8';',*:>@(!*:'8:*!/'!:@&%!D.(:>%(*!'+)*!(.';*!:>'(:>*!&'8:*()>,!9A!/'+/'!,.'-%A!/'!,%+!'D':)%+!('-*)>;%+!'(!',!E.'e*:'8!/'!,*!:%&.(>/*/!.(>;'8+>)*8>*B!1,! =8>&'8! 'R'&=,%! +'! +>)_*! '(! ,*! 3(>;'8+>/*/! /'! $*,>D%8(>*! '(! J'8k','9A! '(! .(!:%()8*)%!D>8&*/%!'(!"XXg!=%8!/>:e*!.(>;'8+>/*/!:%(!,*!'&=8'+*!+.>?*!E%/)5.#"B!Q!:*&P>%!/'!V^!&>,,%('+!/'!/@,*8'+!=*8*!+.!2'=*8)*&'()%!/'!J>%,%-<*!/'!7,*()*+!9!/'! N>:8%P>%+A! ,*! .(>;'8+>/*/! ,'! %)%8-@! *! ,*! '&=8'+*! ',! /'8':e%! *! )'('8! =8>&'8!*::'+%! *! ,*! ('-%:>*:>@(! /'! =*)'()'+! /'! *,8'/'/%8! /'! ,*! )'8:'8*! =*8)'! /'! ,%+!/'+:.P8>&>'()%+! /',! /'=*8)*&'()%! G>(:,.>/%+! )%/%+! ,%+! 8'+.,)*/%+! /'!>(;'+)>-*:>%('+! D>(*(:>*/*+! :%(! 8':.8+%+! '+)*)*,'+! %! D'/'8*,'+HB!E%/)5.#"! )*&P>a(!'F>->@! '+)*8! 8'=8'+'()*/*! =%8! /%+! /'! ,%+! :>(:%! >()'-8*()'+! /',! :%&>)a! /'!>(;'+)>-*:>@(!/',!/'=*8)*&'()%A! E.'! +%(!E.>'('+!/')'8&>(*(! :@&%!+'! -*+)*(! ,%+!8':.8+%+B! 7%8! )*()%A! ,*! '&=8'+*! +.>?*! =*+@! *! )'('8! >(-'8'(:>*! />8':)*! '(! ,*!/')'8&>(*:>@(!/'!)%/*!,*!*-'(/*!/'!>(;'+)>-*:>@(!/',!/'=*8)*&'()%!G1(-',,A!"XXgHB!7'8%!'+A!+>(!/./*A!',!+'-.(/%!'R'&=,%A!',!E.'!&.'+)8*!&S+!*!,*+!:,*8*+!',!>&=*:)%!/'!,*+! 8'+)8>::>%('+! E.'! +'! /'P'(! +%=%8)*8! '(! ,%+! :%()8*)%+! /'! D>(*(:>*&>'()%!/'! ,*!>(;'+)>-*:>@(A! 9! ,*+! )8*(+D%8&*:>%('+! '(! ,*! a)>:*! /'! ,*! :%&.(>/*/! *:*/a&>:*!/'8>;*/*+! /'! ,*+! (.';*+! 'F>-'(:>*+! /',! :*=>)*,>+&%! *:*/a&>:%! 9! .(%! /'! +.+!

Page 239: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VVX!

;S+)*-%+A!,*!:>'(:>*!&'8:*()>,B!QE.<!(%+!+>).*&%+!*()'!',!:*+%!/'!U*(:9!`B!M,>;>'8>A!/'+)*:*/*!&a/>:*i>(;'+)>-*/%8*!/',!L%+=>)*,!/'!U>T%+!1(D'8&%+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'! c%8%()%B! 2.8*()'! .(*! >(;'+)>-*:>@(! +%P8'! .(*! /8%-*! E.'! ,*! '&=8'+*!D*8&*:a.)>:*!U3%.+C! P.+:*P*! =*)8%:>(*8A! M,>;>'8>! ,,'-@! *! ,*! :%(:,.+>@(! /'! E.'! ,*!/8%-*!(%!+'8S!'D':)>;*!=*8*!.(*!=8%=%8:>@(!+.+)*(:>*,!/'!,%+!9!,*+!=*:>'()'+A!9!E.'!*/'&S+!=%/8<*!8'=8'+'()*8!+';'8%+!8>'+-%+!=*8*!+.!+*,./B!Q=',*(/%!*!.(*!:,*_+.,*!/'!:%(D>/'(:>*,>/*/!/',!:%()8*)%A! ,*!'&=8'+*!,*!*&'(*?@!,'-*,&'()'!=*8*!>&='/>8!E.'!',,*!>(D%8&*+'!*!+.+!=*:>'()'+!9!*!,*!:%&.(>/*/!:>'()<D>:*A!*,-%!E.'!',,*!e>?%!/'!)%/%+!&%/%+B!7*8*! ,*! 3(>;'8+>/*/! /'! c%8%()%A! '+)*! +>).*:>@(! 8'=8'+'()@! .(! :,*8%! :%(D,>:)%! /'!>()'8'+'+B!7%8!.(!,*/%A!,*!,>P'8)*/!*:*/a&>:*A!,*!a)>:*!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!9!,*!+*,./!/'!,%+!=*:>'()'+Y!=%8!',!%)8%A!',!>()'8a+!'(!=8'+'8;*8!',!D>(*(:>*&>'()%!:%8=%8*)>;%A!>(:,.9'(/%!.(!(.';%! :'()8%!/'! >(;'+)>-*:>@(!P>%&a/>:*!E.'! >P*! *! +'8! D>(*(:>*/%!=%8! ,*! '&=8'+*A! '(! ,%! E.'! +'! ='(+*P*! >P*! *! +'8! ,*! /%(*:>@(! &S+! -8*(/'! '(! ,*!e>+)%8>*!/'!,*!.(>;'8+>/*/B!C'!%=)@!=%8!,%!+'-.(/%B!U>!,*!.(>;'8+>/*/!(>!',!e%+=>)*,!,'!P8>(/*8%(!*=%9%!*!,*!>(;'+)>-*/%8*!9A!=%8!',!:%()8*8>%A!,*!/'+)>).9'8%(!/'!+.!:*8-%!:%&%!2>8':)%8*!/'!5(;'+)>-*:>@(!$,<(>:*!GC%&&'8;>,,'A!VWWVHB!4%!E.'!/'P'&%+!*=8'(/'8!/'!'+*!)8*.&S)>:*!'F='8>'(:>*!/'!M,>;>'8>A!'+!E.'!a+)*!D.'!=%+>P,'! :%&%! 8'+.,)*/%! /'! .(*! D>,%+%D<*! =%,<)>:*! E.'! '+)S! =8%/.:>'(/%! ,*!:%&'8:>*,>?*:>@(!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+B!o!'+)%+!e':e%+!(%!+%(!*>+,*/%+A!=.'+!e*!+>/%!/%:.&'()*/*! ,*! >(D,.'(:>*! /'! ,*+! '&=8'+*+! D>(*(:>*/%8*+! +%P8'! ,*+! =%,<)>:*+! /'!:%()8*)*:>@(!/'!/%:'()'+!%!>(;'+)>-*/%8*+!'(!,*+!.(>;'8+>/*/'+A!:%&%!>(+)8.&'()%!=*8*! *&'(*?*8! 9! +>,'(:>*8! *! ,*+! ='8+%(*+! :8<)>:*+! /'! ,*! >(/.+)8>*! D*8&*:a.)>:*!GZ'(O>:kA!VWW\0!"XgHB!U%!+@,%!'+)%!'+!.(!=8%P,'&*!8',*:>%(*/%!:%(!,*!>(;'+)>-*:>@(!*=,>:*/*A!=.'+!'(!',!:*+%!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!PS+>:*A!'(!&.:e*+!%:*+>%('+!+'!;'!8')*8/*/%A!'(:*8':>/%!%!>&=%+>P>,>)*/%! =%8! ,*+! (.';*+! :%(/>:>%('+! /'! ,*! :>'(:>*! &'8:*()>,! '(! ,*! :.*,! ',!:%(%:>&>'()%! :>'()<D>:%! =*+*! /'! +'8! .(! P>'(! =_P,>:%! G$%66%2"H! *! +'8! =8%=>'/*/!=8>;*/*B! o*! '+)S! :%(+)*)*/%! E.'! '(! &.:e%+! :*&=%+! />+:>=,>(*8>%+! '+! (':'+*8>%!=*-*8!*!,%+!/.'T%+!/'!,*!=*)'()'A!=*8':'!E.'!9*!(%!e*9!'F:'=:>%('+B!7%8!,%!)*()%A!9!:%&%!:%(:,.+>@(!D>(*,A!/'P'&%+!>()'88%-*8(%+!:.*(/%!&'(%+!*:'8:*!/'!,*+!>&=,>:*:>%('+!E.'!=*8*!,*!+%:>'/*/!)>'('!'+)*!(.';*!:>'(:>*!&'8:*()>,0!Ä{q-W*"+* #2/+".#')* 4* +2* 9-2$#:2* ,+* `-W* #2.+5+"+"|Å! Ä{q-#W2* ,+9#2+* &)* )'+2,)* ,+* &)*#2/+".#')$#:2*)$),W6#$)|{*z}q-W*35+'-2.)"*"+*9%56-&)2|Å!Ä{!)5)*`-W*%*3)5)*`-#W2*"+*9%56-&)2*+")"*35+'-2.)"|Å!Ä{q-W*#63&#$)$#%2+"*.#+2+*+2*+&*+".)M&+$#6#+2.%*,+*&)"*35#%5#,),+"* ,+* &)* )'+2,)* ,+* #2/+".#')$#:2* +&* `-+* a-+'-+* -2* 3)3+&* ,+.+56#2)2.+* +&*$B&$-&%* ,+* &%"* M+2+9#$#)5#%"* +$%2:6#$%"* 35+/#"#M&+"|Å! Ä{q-W* .+6)"* `-+,)2* "#2* "+5*#2,)'),%"*3%5*"+5*&#6#.),%*"-*5+2,#6#+2.%*+$%2:6#$%*+"3+5),%@*)-2`-+*3-+,)2*"+5*$%2"#,+5),%"* $%6%* 35#%5#.)5#%"* ,+",+* +&* 3-2.%* ,+* /#".)* "%$#)&|Å! Ä{q-W* .+6)"* ,+*#2/+".#')$#:2* `-+,)2* +C35+")6+2.+* +C$&-#,%"* $%6%* $%2"+$-+2$#)* ,+* `-+* "-"*5+"-&.),%"*3%,5()2*"+5*3+5a-,#$#)&+"*3)5)*&%"*#2.+5+"+"*+$%2:6#$%"*,+*&)"*+635+")"*,+*&)"*$-)&+"*"+*,+3+2,+*3)5)*&%'5)5*9#2)2$#)6#+2.%|Å!Ä{q-W*$%29#)2>)*"+*3-+,+*.+2+5*+2* &%"* 5+"-&.),%"* ,+* -2)* #2/+".#')$#:2* `-+* +".B* ,#"+=),)* 4* %5#+2.),)* $%2* 9#2+"* ,+*&-$5%|Å!Ä{?:6%*`-+,)*+&*35#2$#3#%*,+*35+$)-$#:2*$-)2,%*+2.5)*+2*$%29&#$.%*$%2* &%"*#2.+5+"+"*$%6+5$#)&+"*,+&*#2/+".#'),%5*4*,+*&)*+635+")*3).5%$#2)2.+|Å!

Page 240: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[W!

`#! 2*+$*+,! .*$$(7&#! 5*+%g! /8*&%É! m)*! $8l&2,'! 3,&*+,'! 5%)*3%'!$%&%$*+n!*.!5+%_*$2%!)*!.%'!*'28)(%'!$8.28+,.*'!$%3%!*'2+,2*0(,!)*!(&6*'2(0,$(7&!

4*! >(;'+)>-*/%8*! P8*+>,'T*! N*8>+*! ]%88*P'8! $%+)*! (%+! %D8':'! .(*! =*(%8S&>:*!*:'8:*!/'!,%!E.'!+>-(>D>:*!',!=8%9':)%!/'!,%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+!:%&%!:*&=%!=%+i/>+:>=,>(*8>%0!!

ÄC*P'8'+! (@&*/*+A! E.'! &>-8*(! /'! .(*! />+:>=,>(*! =*8*! %)8*A! /'!.(*! :.,).8*! =*8*! %)8*A! E.'! 8':%88'(! =*<+'+A! -8.=%+A! =8S:)>:*+A!)8*/>:>%('+A! 9! E.'! (%! +%(! :*=).8*/%+! =%8! ,*+! :*8)%-8*D<*+!:%(+*-8*/*+! E.'! e*(! %8/'(*/%! ,*! =8%/.::>@(! /',! ='(+*&>'()%!e.&*(%! v! '+! .(*! /'+:8>=:>@(! E.'! =*8':'! =8%;>+>%(*,&'()'!*/':.*/*! =*8*! 8'D'8>8&'! *,! ')e%+! :%()>(-'()'! /'! ,%! E.'! +'! e*!,,*&*/%! 1+)./>%+! $.,).8*,'+A! %! $.,).8*,! C)./>'+A! '(! +.! ;'8+>@(!:%()'&=%8S('*Å!G"XXX0!"HB!

!1+)'!(.';%!:*&=%!/'!'+)./>%+!+'!(%+!&.'+)8*A!*!:%&>'(?%+!/'!+>-,%!rr5A!:%&%!.(!=8%9':)%! :%(':)*/%! :%(! ,*! =,.8*,>/*/! /'! :%(:'=:>%('+! 9! =8S:)>:*+! E.'! ;>'('(!&*8:*(/%! ,%+! :%()'F)%+! *:).*,'+0! (.';*+! D%8&*:>%('+! :.,).8*,'+! 9! =%,<)>:*+!+.=8*(*:>%(*,'+A! 8'%8-*(>?*:>@(! /'! ,*+! D8%()'8*+! (*:>%(*,'+A! (.';*+! D%8&*+! /'!%8-*(>?*:>@(! /'! ,*! +%:>'/*/! :>;>,! 9! +.+! >()'8*::>%('+! :%(! ',! 1+)*/%A! (.';*+!:%(D>-.8*:>%('+! /'! ,*+! :,*+'+! +%:>*,'+B! c%/*+! '+)*+! D%8&*:>%('+! +%:>*,'+!:%()'&=%8S('*+A! :%(+)>).9'(!.(!(.';%! f$)&,%* ,+* $-&.#/%h! =*8*! ',! +.8->&>'()%! /'!.(*! =%+i/>+:>=,>(*! E.'A! '()8'! %)8*+!&.:e*+! D.(:>%('+A! '(D*)>?*! ,*! ,.:e*! :%()8*! ',!:*(%(A!,%+!&.8%+!*:*/a&>:%+!9!,*+!D8%()'8*+!/>+:>=,>(*8'+B!!7.'/'!+'8!_)>,!E.'!e*-*&%+!.(*!P8';'!-'('*,%-<*!/'!,%!E.'!+.=%('!',!-8*(!:*&=%!/>+:>=,>(*8!'(!',!E.'!+'!>(+'8)*(!,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+B!7*8*!',,%A!&'!;%9!*!+'8;>8!/'!,*+!8'D,'F>%('+!/',!+%:>@,%-%!(%8)'*&'8>:*(%!5&&*(.',!I*,,'8+)'>(!GVWW#0!g\ig^HB!!1()8'!"b^Wv"g^WA!,*!+>).*:>@(!'8*!&.9!:%(D.+*A!(%!)'(<*&%+!/>+:>=,>(*+!*/+:8>)*+!*,!S&P>)%!/'!,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+B!1+!'()8'!"g^Wv"X\^!:.*(/%!+'!>(+)>).:>%(*,>?*(!e>+)@8>:*&'()'! ,*+! :>'(:>*+! +%:>*,'+A! 8'/.:>a(/%+'! '+*! &.,)>=,>:>/*/! /'! =8%)%i/>+:>=,>(*+! *! .(! ='E.'T%! -8.=%! C)*(/*8/A! />+)>(-.>a(/%+'! :,*8*&'()'! .(*+!/>+:>=,>(*+!/'!%)8*+B!Q!=*8)>8!/'!"X\^A! +'!;>;'!.(!=8%:'+%!/'!'8%+>@(!8'+=':)%!/'!'+)*+!+'=*8*:>%('+A!,%!:.*,!e*!*&=,>*/%!',!(_&'8%!/'!',,*+B!N'!=*8':'!>&=%8)*()'A!'()%(:'+A!8'+*,)*8!;*8>*+!:.'+)>%('+0!!

• &)*"+$-&)5#>)$#:2*,+*&)*"%$#+,),!GE.'!e*!+>/%!.(%!/'!,%+!8*+-%+!&S+!;>+>P,'+!'(!',!/'+*88%,,%!/',! +>+)'&*i&.(/%!:*=>)*,>+)*!&%/'8(%t:%,%(>*,HA!e*!/';'(>/%!'(!.(*!'+)8.:).8*!/'!%8-*(>?*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%!G*,!&'(%+!'()8'!"g^Wv"X\^H!E.'!+'!:%(%:'! :%&%! Ä,@->:*! /'! ,*+! /%+! :.,).8*+Å0! ,*! `>,%+%D<*! G9! ,*+! e.&*(>/*/'+H! 9! ,*!$>'(:>*!e*(!+>/%!:%(+>/'8*/*+! D%8&*+!/'!:%(%:>&>'()%!;>8).*,&'()'!*()*-@(>:*+B!4*!=8>&'8*A!+'!%:.=*8<*!/'!,*!P_+E.'/*!/'!,%!P.'(%!G9!/'!,%!P',,%HA!&>'()8*+!E.'!*!,*!+'-.(/*!,'!:%88'+=%(/'!',!&%(%=%,>%!/'!,*!P_+E.'/*!/'!,%!;'8/*/'8%Y!!• /'! '+)'! f/>;%8:>%! /'! ,*+! /%+! :.,).8*+h! +'! =,*()'*(! %)8%+! /%+! =8%P,'&*+!*T*/>/%+B!3(%A!E.'!E.>'(!*!=*8)>8!/'!'()%(:'+!/'P'8<*!'+)*8!*.)%8>?*/%!*!/':>/>8!+%P8'! ,*! ;'8/*/! +'8<*! *! ,*! :%&.(>/*/!/'! :>'()<D>:%+B! 1,! %)8%! =8%P,'&*! '+! E.'A! '(!

Page 241: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V["!

'+)'! =8%:'+%! e>+)@8>:%A! +.8->'8%(! *:*/a&>:%+! :%(+'8;*/%8'+! '&='T*/%+! '(!='8=').*8!'+)*!+'=*8*:>@(!'+)8>:)*!'()8'!*&P*+!*:)>;>/*/'+!/'!:%(%:>&>'()%B!!

• 8')%&%! ,*! :.'+)>@(! /'! ,%+! 1+)./>%+! $.,).8*,'+B! j.()%! *! ,%+! '+)./>%+! /'! ,*!:%&=,'R>/*/A! *&P%+! e*(! *)*:*/%! '+)*! Ä/>;>+>@(! )8>&%/*,! /',! :%(%:>&>'()%Å!G$>'(:>*+!U*).8*,'+A!L.&*(>/*/'+! 9! $>'(:>*+! C%:>*,'+HB! 4*+! ,<('*+! D.(/*&'()*,'+!/'!+.+!)8*P*R%+!+'!=.'/'(!8'+.&>8!'(!,%+!+>-.>'()'+!'R'+!/'!)8*P*R%0!G>H!)-"+2$#)*,+*&#2+)&#,),*+2*+&*,+")55%&&%*,+*&%"*35%$+"%"*+/%&-.#/%"!G)*()%!'(!,%!E.'!+'!8'D>'8'!*!,%+!':%+>+)'&*+!;>;>'()'+!:%&%!*,!:%(%:>&>'()%Y!G>>H!+C$+3$#%2)&#,),*,+*&)"*"#.-)$#%2+"*,+* +`-#&#M5#%A! ,%+! =8%:'+%+! :*@)>:%+! +%(! :8'*)>;%+! G78>-%->('A! "XX#HY! G>>>H! ).)`-+*$%2.5)* &%"* 3-2.%"* ,+* /#".)* P-2#/+5")&#".)"R* ,+* &%"* +".5).%"* ,%6#2)2.+"* ,+&* "#".+6)J6-2,%B!MA!/>:e%!/'!%)8*!D%8&*A!',!8':%(%:>&>'()%!/'!E.'!',!:%(%:>&>'()%A!:%&%!,*!':%(%&<*A! '+)S! %8-*(>?*/%! &'/>*()'! :'()8%+! /'! =%/'8! 9! 8'->%('+! +.P*,)'8(*+!GN>-(%,%A! VWW"A! VWW[HB! 7%8! ,%! )*()%A! E.'! +&* $%2%$#6#+2.%* +".B* &%$)&#>),%* +2* $&)/+*'+%3%&(.#$)B! oA! =%8! )*()%A! '+! =8':>+%! 'F*&>(*8! ',! :%()'F)%! +%:>*,! /'! =8%/.::>@(A!/>+)8>P.:>@(! 9! 8':'=:>@(! /',! :%(%:>&>'()%Y! G>;H! :.'+)>%(*&>'()%! /',! 6%,+&%*.5),#$#%2)&* ,+* &)* )$),+6#)A! ,*! :.*,! e*P<*! :%(D>8&*/%! ,%+! /)&%5+"* -2#/+5")&+"*P$)2:2#$%"R*+2*+&*5+#2%*,+* &%*M-+2%@*,+* &%*M+&&%*4*,+* &%*/+5,),+5%Y! G;H!(':'+>/*/!/'!)35+$#)5*&)*5)$#%2)&#,),*,+&*g.5%B!!!

d1U1Q4MdzQ!214!$QN7M!25C$5745UQZ!21!4QC!$51U$5QC!CM$5Q41C!!!!!!!!!!!!!!!!!!

!3(*!+'-.(/*!:*8*:)'8<+)>:*!*!/'+)*:*8!'(!',!=8%9':)%!/'!,%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+!'+!',! Ä/>+,%:*&>'()%! 8'+=':)%! /',! :%(:'=)%! /'! :.,).8*ÅB! 4%+! 1+)./>%+! $.,).8*,'+!

1750 1850 1945– 1960

No hay disciplina

s adscritas al ámbito

de las CC.SS.

Institucionalización y

separación disciplinar

(lógica de las dos culturas)

Estructura trimodal del

conocimiento (Ciencias Naturales, Ciencias

Sociales y Humanidades)

Bifurcación producida por los Estudios Culturales y los Estudios de la Complejidad en las estructuras de

conocimiento moderno/coloniales

Ausencia de l inealidad y

excepcionalidad del

equilibrio

Ataque a las posiciones

universalistas del sistema-

mundo

Se cuestiona el modelo trimodal

tradicional de conocimiento

Necesidad de apreciar la

racionalidad del Otro

Page 242: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[V!

:%(:>P'(!(.'+)8*+!+%:>'/*/'+!:*=>)*,>+)*+!>(/.+)8>*,>?*/*+A!:%&%!'+=*:>%+!+%:>*,'+!'(!,%+!E.'!+'!=8%/.:'!.(*!/'+>-.*,!/>;>+>@(!'(!,%!E.'!+'!8'D>'8'!*!,*!')(>*A!',!+'F%A!',!-a('8%!%!,*!:,*+'!+%:>*,B!4*!:.,).8*!8'=8'+'()*8<*A!'()%(:'+A!.(%!/'!,%+!=8>(:>=*,'+!,.-*8'+!'(!/%(/'!+'!'+)*P,':'8<*(!9!8'=8%/.:>8<*(!)*,'+!/>;>+>%('+Y!*!,*!;'?!E.'A!'(!+.!+'(%A!+'!%8>->(*(!,.:e*+!=%8!,*!+>-(>D>:*:>@(A!'(!/%(/'!,%+!-8.=%+!+.P%8/>(*/%+!>()'()*(!8'+>+)>8!*!,*!>&=%+>:>@(!/'!+>-(>D>:*/%+!e'-'&@(>:%+!E.'!+%+)'(/8<*(!*!,%+!-8.=%+!/%&>(*()'+B!!1+!=%8!'+%!E.'! D8'()'!*!'+)S)>:*+!:%(:'=:>%('+!/'! ,*! :.,).8*A! )%&*/*+! )%/*+!',,*+!/',! S&P>)%! /'! ,*+! />+:>=,>(*+A! *! +*P'80! .(! $%2$+3.%* )2.5%3%&:'#$%! /'! ,*! :.,).8*!G:%&%! :%(R.()%! f%8-S(>:%h! /'! ;*,%8'+A! ,'(-.*R'+A!&>)%+A! :8''(:>*+! )8*/>:>%(*,'+HA!.(!$%2$+3.%*+$%2%6%$#".)!/'!,*!:.,).8*!G'(!)*()%!'D':)%!>/'%,@->:%!/'!,%+!=8%:'+%+!E.'! %:.88'(! '(! ,*! P*+'!&*)'8>*,! /'! ,*! +%:>'/*/H! %! .(*! :%(:'=:>@(! /'! ,*! $-&.-5)*)"%$#),)* )* &)"* X-6)2#,),+"! G:%&%! %PR')>;*:>@(! /',! '+=<8>).! /'! ,%+! -8*(/'+!:8'*/%8'+!9!='(+*/%8'+HY!',!=8%9':)%!/'!,%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+!:%(:>P'!',!'+)./>%!+%P8'! ,*! :.,).8*!'(!.(! +'()>/%!=,'(*&'()'!=%,<)>:%A! '+!/':>8A! :%&%!.(!*(*,>?*/%8!:%()'&=%8S('%! E.'! (%+! ='8&>)'! 8'D,'F>%(*8! *:'8:*! /',! :%(D,>:)>;%! :%(R.()%! /'!=8S:)>:*+!/'!8'=8'+'()*:>@(!,>-*/*+!*!,%+!=8%:'+%+!/'!:%&=%+>:>@(!9!8':%&=%+>:>@(!/'!,%+!-8.=%+!+%:>*,'+!'(!',!:*=>)*,>+&%!=%+)>(/.+)8>*,!G$*+)8%id@&'?A!VWW[0![\[i[^\HB!4%+! 1+)./>%+! $.,).8*,'+!&.'+)8*(! .(! >()'8a+! 8'(%;*/%! =%8! ,*+! :%('F>%('+! '()8'!:.,).8*A! +>-(>D>:*:>@(A! >/'()>/*/! 9! =%/'8B! 4*! :.,).8*! *=*8':'A! '()%(:'+A! :%&%! .(!:*&=%! /'! =8%/.::>@(! /'! +>-(>D>:*/%+A! /'()8%! /',! :.*,A! ,%+! />D'8'()'+! -8.=%+!+%:>*,'+! ,.:e*(! =%8! >&=%('8! +.+! +>-(>D>:*/%+! '(! ,*! +%:>'/*/B! 1+)'! '+=*:>%! /'!=8%/.::>@(!)>'('!.(!>&=*:)%!/':>+>;%!'(!,%!E.'!8'+=':)*!*!(.'+)8*+!+.PR')>;>/*/'+A!,*+!:.*,'+!=8'+'()*(!G*! ,*! ,.?!/'! ,*+! ,.:e*+!e'-'&@(>:*+!=%8! ,*! >&=%+>:>@(!/'! ,%+!+>-(>D>:*/%+H!.(!:*8S:)'8!'+:>(/>/%!=.'+!)%/*+!9!)%/%+!(*:'&%+!'(!',!,'(-.*R'A!'(!,*+!=%,<)>:*+!8*:>*,'+A!/'!:,*+'A!/'!-a('8%!9!+'F.*,'+B!4*! )'8:'8*! :*8*:)'8<+)>:*A! E.'! =%/8<*&%+! /'+)*:*8! '(! ',! =8%9':)%! /'! ,%+! 1+)./>%+!$.,).8*,'+A!'+!+.!Ä:%&=8%&>+%!:%(!,*!8'=%,>)>?*:>@(!/',!+*P'8!9!,*!/'&%:8*)>?*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%ÅB!1+)'!:%&=8%&>+%!+'!&*(>D'+)*8<*!'(!.(*!/%P,'!/>&'(+>@(0!=%8!.(! ,*/%A! *! )8*;a+! /',! *(S,>+>+! /',! P>(%&>%! =%/'8! :.,).8*,te'-'&%(<*+! /',!:%(%:>&>'()%Y! =%8! %)8%A! &'/>*()'! ',! /'+*88%,,%! /'! .(! :%(%:>&>'()%! =,.8*,! E.'!&*()'(-*!.(*! +%,>/*8>/*/!'F)8*i/>+:>=,>(*8>*! :%(! D.'8?*+! +%:>*,'+! 9!&%;>&>'()%+!:>./*/*(%+B!4%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+!*=.'+)*(!=%8!.(*!8*?@(!:%+&%=%,>)*!%=.'+)*!*!.(*! 8*?@(! &')%(<&>:*! E.'A! =8')'(/>'(/%! :%(;'8)>8+'! '(! ,*! _(>:*! 8*:>%(*,>/*/!=%+>P,'A! e*! /'+='8/>:>*/%! .(*! -8*(! :*()>/*/! /'! 'F='8>'(:>*A! *! ,*! ;'?! E.'! +'! e*!:%(+)>).>/%!'(!>/'%,%-<*!/'!.(!+>+)'&*!/'!/%&>(*:>@(!:%,%(>*,!E.'!*,-.(%+!*.)%8'+!e*(!/*/%!'(!,,*&*8!Ä,*!:%,%(>*,>/*/!/',!=%/'8Å!Gx.>R*(%A!VWWWHB!!1,! R.'-%! =8%=.'+)%! =%8! '+)*! 8*?@(! :%+&%=%,>)*! '+A! =8':>+*&'()'A! 8':.='8*8! '+*!'F='8>'(:>*! ='8/>/*A! *! )8*;a+! /'! .(*! *&=,>*:>@(! /',! &.(/%! /'('-*/*A!='8&*('()'&'()'A! =%8! ,*!&%/'8(>/*/!%::>/'()*,B!2%+! +'8S(! ,*+! '+)8*)'->*+! /'! ,*!8*?@(!:%+&%=%,>)*0!=%8!.(!,*/%A!,*!=8%,>D'8*:>@(!/'!)%)*,>/*/'+A!9*!E.'!(%!+'!)8*)*!/'!*&=,>*8!,*!)%)*,>/*/!/'!,*!8*?@(!&')%(<&>:*t&%/'8(>/*/!%::>/'()*,!+>(%!/'!E.'!a+)*! :%'F>+)*! :%(! %)8*+! )%)*,>/*/'+! %! &%/*,>/*/'+! /'! 'F>+)'(:>*B! 7%8! %)8%! ,*/%A!&%+)8*8!E.'!:*/*!.(*!/'!,*+!=*8)'+!E.'!D%8&*(!,*!)%)*,>/*/A!)>'('(!.(*!'F>+)'(:>*!=8%=>*!*,!&*8-'(!/'!/>:e*!)%)*,>/*/0!!

Page 243: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[[!

Ä4%! E.'! =8%=%(-%! '+! .(! =8%:'/>&>'()%! /'('-*/%! =%8! ,*! 8*?@(!&')%(<&>:*0! ='(+*8! ,%+! )a8&>(%+! /'! ,*+! />:%)%&<*+! D.'8*! /'! ,*+!*8)>:.,*:>%('+! 9! 8',*:>%('+!/'!=%/'8!E.'! ,%+!.('(A! :%&%!=8>&'8!=*+%! =*8*! ,>P'8*8,%+! /'! />:e*+! 8',*:>%('+A! 9! =*8*! 8';',*8! %)8*+!8',*:>%('+! *,)'8(*)>;*+! E.'! e*(! '+)*/%! %D.+:*/*+! =%8! ,*+!/>:%)%&<*+!e'-'&@(>:*+B!7'(+*8!',!C.8!:%&%!+>!(%!e.P>'+'!U%8)'A!='(+*8! ,*! &.R'8! :%&%! +>! (%! e.P>'+'! e%&P8'A! ='(+*8! ',! '+:,*;%!:%&%!+>!(%!e.P>'+'!+'T%8Å!GC*()%+A!VWW^0!"^XHB!

!1+)*! $%&%2#)&#,),* ,+&* 3%,+5! D%8&*! =*8)'! /'! .(! Ä=8%9':)%! /'! ->8%! /'+:%,%(>*,Å!GN>-(%,%A! VWW#Y! 2.++',A! VWW"Y! 4*(/'8A! VWWWH! E.'! =8')'(/'! ',! ,+"35+2,#6#+2.%*+3#".W6#$%! G,%! E.'! /'(%&>(a! P>(%&>%! =%/'8! :.,).8*,ie'-'&%(<*+! /',!:%(%:>&>'()%H! 8'+=':)%! /'! ,*! &%/'8(>/*/! '.8%:a()8>:*! G+'*! '(! +.! ;'8+>@(!>/'%,@->:*! :8>+)>*(*A! %! '(! ,*+! ;'8+>%('+! +':.,*8'+! ;>(:.,*/*+! *! ,*! >/'%,%-<*!:>;>,>?*)%8>*! 9! *,! />+:.8+%! /'+*88%,,>+)*A! %! ,*! =*(*:'*! /'! ,*! >/'%,%-<*! /'! ,*!-,%P*,>?*:>@(! /',! :*=>)*,>+&%! ('%,>P'8*,HA! *+<! :%&%! ',! ,+"35+2,#6#+2.%*&#2'~(".#$%j5)$#)&j3%&(.#$%j+$%2:6#$%jj'W2+5%j"+C-)&j+"3#5#.-)&!E.'A!*!)8*;a+!/'!.(!+>+)'&*! /'! R'8*8E.<*+! G':%(%&<*+! :'()8*,'+! /+5"-"! ':%(%&<*+! ='8>Da8>:*+A!:8>+)>*(>+&%! /+5"-"! '+=>8>).*,>/*/'+! (%! :8>+)>*(*+A! '+)*/%+! :%,%(>*,'+! 9! ('%i:%,%(>*,'+A! e%&P8'+! '.8%t(%8)'*&'8>:*(%+! /+5"-"! =.'P,%+! (%! %::>/'()*,'+A!=8>;>,'->%!/'!,%+!&%/%+!e')'8%+'F.*,'+A!/>;>+>@(!>()'8(*:>%(*,!/',!)8*P*R%A!'):BH!e*!.)>,>?*/%!,*!>/'%,%-<*!:%,%(>*,!:%&%!&':*(>+&%!/'!e%&%-'('>?*:>@(!'!>(:,.+>@(!'(!',!+>+)'&*i&.(/%!&%/'8(%t:%,%(>*,!:*=>)*,>+)*t=*)8>*8:*,!G+>+)'&*!E.'A!'(!=*8)'A!9A! *D%8).(*/*&'()'A! '+! 8':e*?*/%!=%8! :%,':)>;%+! 9! *-'()'+! E.'!/'+/'! '+)*! ,@->:*!/'+:%,%(>*,!=8')'(/'(!/'+*88%,,*8!%)8*+!D%8&*+!/'!'F>+)'(:>*A!D.'8*!/'!,*!,@->:*!/'!R'8*8E.<*+!/'!,*!:%,%(>*,>/*/!/',!=%/'8HB!3(*!:.*8)*!:*8*:)'8<+)>:*!/'!,%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+!(%+!,,';*!*!8';>+*8!.(%!/'!+.+!*+=':)%+! &S+! :%()8%;'8)>/%+0! Ä+.! />+='8+>@(! )'@8>:*! 9! &')%/%,@->:*Å! GZ'9(%+%A!VWWWHB! C>(! '&P*8-%A! ;%9! *! )%&*8! .(*! *:)>)./! &S+! =%+>)>;*! 8'+=':)%! *! '+)*!=,.8*,>/*/! '=>+)'&%,@->:*! 9!&')%/%,@->:*B! 1(! ,%! E.'! +>-.'A! >()'()*8a! +'T*,*8! ,*+!=%+>P>,>/*/'+!E.'! ',! =8%9':)%!/'! ,%+!1+)./>%+!$.,).8*,'+! *P8'! '(! ,*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A!',!+'()>/%!/'!,*!&>+&*A!9!'(!,%+!;*,%8'+!*!)8*(+&>)>8!'(!,*!D%8&*:>@(B!!3(*!/'! ,*+!=8>&'8*+!:%+*+!E.'!=%/'&%+!*=8'(/'8!/'! ,%+!?-&.-5)&*D.-,#+"! A!'+!E.'!a+)*! e*! /'! +'8! .(*! >(;'+)>-*:>@(! +%:>*,! E.'! (%! '()>'(/*! /'! e%8*8>%+! %! ,.-*8'+!*:%)*/%+!=*8*!',!:%(%:>&>'()%B!1,!>(;'+)>-*/%8!/'P'!+'8!:%&%!.(!9&)2�-5A!.(!,':)%8!='8&*('()'!/'!+.!)>'&=%A!.(!e%&P8'!%!.(*!&.R'8!E.'!;>;'(!+.!)*8'*!=8%D'+>%(*,!:%&%!.(*!*:)>;>/*/!E.'!,'+!'F>-'!.(*!8'D,'F>@(!='8&*('()'!8'+=':)%!*!+.!=%+>:>@(!'(!',!&.(/%!*+<!:%&%!,*!/'!,*+!/'&S+!GN:4*8'(A!"XXgHB!$*+>!=%/8<*&%+!/':>8!E.'!(%! )>'('! .(! e%8*8>%! '+)*P,':>/%! '(! ',! =8%:'+%! /'! :%(%:'8A! =.'+! +%(!&.:e*+! ,*+!e%8*+! E.'! /'/>:*&%+! *! :%(+)8.>8! 9! 8':%(+)8.>8! ',! :%(%:>&>'()%B! 4*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A!'()%(:'+A!/';>'('!'(!Q()8%=%,%-<*A!='8%!.(*!Q()8%=%,%-<*!E.'!+'!(.)8'!/'!%P+'8;*:>%('+A! '+:.:e*+A! ,':).8*+! 8'+=':)%! /'! ,*+! :.*,'+! '+)*P,':'8! =8%:'+%+!:%,':)>;%+!G'()8'!',!>(;'+)>-*/%8!9!%)8%+!*-'()'+!+%:>*,'+HB!4*! >(;'+)>-*:>@(! +%:>*,! '(! )*()%! '+)./>%+! :.,).8*,'+!(%!=.'/'!/'8>;*8+'!/'!.(*!.!%)8*! D.'()'!/'!='(+*&>'()%B!U.'+)8*+!=8%=.'+)*+! D%8&*)>;*+!e*(!/'!:%(:'P>8+'!9!/'+*88%,,*8+'! :%&%! %P8*+! >(*:*P*/*+0! ,*! &*9%8! /'+-8*:>*! =*8*! .(*! =8%D'+>%(*,!+'8<*!',!+.&'8->8+'!'(!=8S:)>:*+!/'!>(/*-*:>@(!E.'!:%(+)>).9*(!Ä,%+!,*/8>,,%+!/'!.(*!

Page 244: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[\!

8.>(*Å!GJ*:kiN%8++A!"XX^HB!!1+)*! Q()8%=%,%-<*! 3%&#9:2#$)! G'(! ,*! *+.(:>@(! /'! />D'8'()'+! D.'()'+! /'!:%(%:>&>'()%HA! ,#)&:'#$)! G'(! ,*! 8':8'*:>@(! :%()>(.*! /'! (.'+)8%+! =8%:'+%+! /'!>(;'+)>-*:>@(! *! =*8)>8! /'! ,*! :%(;'8+*:>@(A! ,*+! ;>;'(:>*+! :%&=*8)>/*+A! ,*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,%+!='(+*&>'()%+!%!(.'+)8*+!D%8&*+!/'!+'8t'+)*8H!9!+6+5'+2.+!G'(! )*()%! E.'! +>! P>'(! (%! *:*P*&%+! (.(:*! ,*! %P8*A! +>'&=8'! (%+! E.'/*8S(!/>+=%(>P,'+! ,%+! ,*/8>,,%+HY! +'! *,'R*! /'! )%/*! =8')'(+>@(! 8*:>%(*,>+)*! *,! :%(+)8.>8!='8&*('()'&'()'!.(!)8*P*R%!=8%D'+>%(*,!=%8!&'/>%!/'!,':).8*+!/>+='8+*+A!>(:,.+%!*,! e*:'8! *(S,%-%+! ,*! )*8'*! /',! >(;'+)>-*/%8! :%(! ',! /'! .(! :%,'::>%(>+)*! E.'! (%!'()>'(/'! /'! +.+:8>=:>%('+! *,>'(*()'+! *! )*,! %! :.*,! :%88>'()'! /'! ='(+*&>'()%A! +>(%!E.'! :%(+)8.9'! :%,'::>%('+! e')'8%/%F*+A! :%&=,'R*+A! >&=8';>+)*+A! >(*:*P*/*+A!*P8>'(/%!:%(!+.! >(;'+)>-*:>@(!=8%D'+>%(*,! +'(/'8%+! >('F=,%8*/%+!=%8! ,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+B! 1(! :%(:,.+>@(! ,%+! 1+)./>%+! $.,).8*,'+! +.=%('(! .(! ,,*&*/%! *! ,*!:%(+)8.::>@(! /'! .(*! *:)>;>/*/! E.'! +'! D.(/*&'()*! '(! ',! 'R'8:>:>%! /'! .(*! :>'(:>*!,>P8'A! '(! ,*! :%(+)8.::>@(! /'! .(*! Ä>(;'+)>-*:>@(! +>(! &a)%/%Å! G8':.a8/'+'! *!`'9'8*P'(/HB!3(*! +'-.(/*! :.'+)>@(! E.'! &'! =*8':'! >()'8'+*()'! 8'+:*)*8! '(! ,%+! 1+)./>%+!$.,).8*,'+!=*8*!,*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A!'+! ,*!(':'+>/*/!/'!:%()'&=,*8!E.'!a+)*!(%!+@,%! +'! P*+*! '(! ',! >()',':)%A! +>(%! )*&P>a(! '(! ,%+! :>(:%! +'()>/%+B! Q()'+! e'&%+!*=.()*/%!,*!(':'+>/*/!/'!.(*!Q()8%=%,%-<*!=%,>D@(>:*A!/>*,@->:*A!'&'8-'()'B!7.'+!P>'(A!'+!=8':>+%!*T*/>8!E.'!/>:e*!Q()8%=%,%-<*!+'!D.(/*&'()*!'(!,*!5+$%2"#,+5)$#:2*,+&*3)3+&*,+* &)*6#$5%V#".%5#)*4*+&*6#$5%+/+2.%B!4*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A!'(!',!&*8:%!/',! :*=>)*,>+&%! ('%,>P'8*,A! /'P'! '+)./>*8A! 8';',*8! 9! /*8! ;%?! *! ,*+! 'F='8>'(:>*+!+.8->/*+! :%(! ,*+! D%8&*+! +%:>*,'+! =%+&%/'8(*+! G,*! 'F='8>'(:>*! /'! ,*! =8':*8>'/*/!':%(@&>:*!'(!&.:e%+!:%,':)>;%+!+%:>*,'+A!',!>(/>;>/.*,>+&%!9!:%(D%8&>+&%!+%:>*,A!,%+! '+)>,%+! /'! :%(+.&%A! ,*+! D%8&*+! /'! =*8)>:>=*:>@(! '(! ,*+! +%:>'/*/'+!=%+)/>+:>=,>(*8'+A!,*+!D%8&*+!{=,.8*,'+|!/'!;>;>8!(.'+)8*!+'F.*,>/*/A!'):BHB!4*!)'8:'8*!:.'+)>@(!E.'!;%9!*!:%&'()*8A!'+!,*!E.'!+'!8',*:>%(*!:%(!,*!D%8&*:>@(!/',!>(;'+)>-*/%8!=*8*!/'+*88%,,*8!'+)*!ÄQ()8%=%,%-<*!'(:*8(*/*!'(!,*!'F='8>'(:>*!9!',!>&*->(*8>%!/'!:%,':)>;%+!/'!='8+%(*+! >(&'8+%+!'(!.(*!=,.8*,>/*/!/'!+.P+>+)'&*+!+%:>*,'+ÅB!4%!=8>&'8%!E.'!=%/'&%+!/':>8!'+!E.'!(%!'F>+)'(!=8%)%)>=%+!%!&%/',%+!_(>:%+B! QD%8).(*/*&'()'A! (%! e*9! )'%8<*+! _(>:*+! =*8*! '()'(/'8! ',! &.(/%A! (>!=%+>P,'+! &%/',%+! .(>;'8+*,'+B! $.'+)>%('+! :%&%! >(;%,.:8*&>'()%A! *='8).8*A!&.,)>/>+:>=,>(*8>'/*/A!/'P'(!'+)*8!=8'+'()'+!'(!.(*!&%/',%!/'!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!E.'!8%&=*!:%(!',!:*(%(!/>+:>=,>(*8!)8*/>:>%(*,B!!!

Ä4*! 8'(%;*:>@(! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! '(! ,*+! :>'(:>*+! +%:>*,'+! /'P'!'&='?*8! =%8! .(*! 8';>+>@(! ,%! &S+! /'+=8'R.>:>*/*! =%+>P,'! /',!E.'e*:'8! /',! >(;'+)>-*/%8B! $%(! .(*! &>8*/*! >(D*()>,A! /'P'&%+!'&=8'(/'8! ,*! )*8'*! /'! 8'='(+*8! )%/%! ,%! ='(+*P,'A! /'&%,'8! ,%+!'/>D>:>%+!E.'!-.*8/*(! ,%+! D*,+%+!+':8')%+!/'! ,%+! >(;'+)>-*/%8'+A!9!*+.&>8!=%+>:>%('+!,>P8'+Å!GL>'8(*.FiU>:%,*+A!"XXX0!VX"H!

!M)8%!*+=':)%!'(! ,*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A!/'P'!+'8!',! 8':%(%:>&>'()%!/'!E.'!a+)*!(%!=.'/'! ,,';*8+'! *! :*P%! +>(! ',! :%&=8%&>+%A! +>(! .(*! =*+>@(! =%8! ',! )'&*A! +>(! .(*!*/*=)*:>@(!*,!:*+%B!2'!,%!E.'!*E.<!+'!)8*)*!'+!/'!/'+=,*?*8(%+!/',!:@&%/%!,.-*8!/'!,*!

Page 245: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[^!

Ä>,.&>(*:>@(! 8*:>%(*,>+)*Å! E.'! :%(+)8.9'! :%(%:>&>'()%! '(! +.! f)%88'! /'! &*8D>,h!G:%&%!/>8<*!7>'88'!J%.8/>'.H!=*8*!%='8*8! *!=*8)>8!/',! '+=*:>%!E.'!(%+!%D8':'!.(*!Ä>,.&>(*:>@(! =8%D*(*ÅB! 1+)'! /'+=,*?*&>'()%! (%+! %P,>-*! *! *P%8/*8! ,%! E.'! N*8>+*!]%88*P'8!$%+)*!GVWW"H!/'(%&>(*!Ä/>S,%-%!'()8'!,*!:>'(:>*!9!',!&.(/%ÅB!4*! >,.&>(*:>@(! =8%D*(*! )>'('! +.! %8>-'(! '(! />;'8+%+! *(S,>+>+! :%()'&=%8S('%+!/'+*88%,,*/%+! =%8! *.)%8'+! :%&%! L*(+id'%8-'! d*/*&'8A! J%*;'().8*! /'! C%.+*!C*()%+A! �9-&.()! J*.&*(A! `8'/8>:! j*&'+%(A! I*,)'8! J'(R*&>(A! '):BA! E.>'('+! e*(!=8%=%8:>%(*/%! 8'D,'F>%('+! =*8*! '+)*! :*&=%!=*8*/>-&S)>:%! %! ->8%! )8*(+/>+:>=,>(*8A!=%8!'R'&=,%0!G>H!.(*!=8%D.(/*!+%+=':e*!/'!,%+!+>+)'&*+!:%&=8'(+>;%+A!,*+!;'8/*/'+!'+)*P,':>/*+A!,*+!&')*(*88*)>;*+A!:%(!,*+!E.'!,*!e.&*(>/*/!e*!:%(;>;>/%!/.8*()'!,%+!_,)>&%+! :>(:%! +>-,%+Y! G>>H! '+)*! :8>+>+! :.,).8*,A! '+)*! :8>+>+! /'! ,*+! :%+&%;>+>%('+! (%!+.=%('(A! _(>:*&'()'A! .(*! 8*/>:*,! )8*(+D%8&*:>@(! /'! ,*+! D%8&*+! /'! ='(+*8A! +>(%!)*&P>a(!'(! ,*+! D%8&*+!/'!%8-*(>?*:>@(!*!(>;',!=,*(')*8>%A! ,%+!&%/%+!/'!e*P>)*8,%B!L*9!.(!/'+-*+)'!/'! ,*+! +.=8'&*:<*+!=%,<)>:*+!9!:.,).8*,'+A!/'! ,%+!.(>;'8+*,>+&%+!9!,*+!)%)*,>/*/'+Y!G>>>H!'+)'!(.';%!=*(%8*&*A!'+)*!&.)*:>@(!'(!(.'+)8%+!&%/%+!/'!;>/*!9!%8-*(>?*:>@(!+%:>*,A!*,!*P8>-%!/'!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+A!>&=,>:*!(.';*+!D%8&*+!/'!+'8!e.&*(%+B!U.'+)8%!+'8!9!'+)*8!:%&%!&.R'8'+!.!e%&P8'+!+%(!9*!&.9!/>+)>()%+!/'!*E.',,%+! E.'A! /.8*()'! +>-,%+A! e*P<*(! /'D>(>/%! ,%+! :%()%8(%+! /'! .(*! ;'8/*/'8*!e.&*(>/*/B! 1(! )*()%! E.'! +.R')%+! >(+:8>)%+! '(! ,*! e>+)%8>*A! '+)*&%+! '(! ='8&*('()'!8':%&=%+>:>@(!9!8'>(;'(:>@(!/'!(.'+)8*+!>/'()>/*/'+B!1,! =8%9':)%! /'! ,%+! 1+)./>%+! $.,).8*,'+! 9A! =%8! *T*/>/.8*A! ,*! >(;'+)>-*:>@(! +%:>*,!>(+=>8*/*!'(!',!&>+&%A!+'!/'D>(>8<*(!:%&%!Ä=8%:'+%+!/'!'(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'!/'!,*!:>'(:>*!=*8*!.(!&.(/%!/'(%&>(*/%!:%&%!=%+&%/'8(%ÅY!*:)>;>/*/'+!/'!D%8&*:>@(!E.'! +'! :*8*:)'8>?*(!v! *! -8*(/'+! 8*+-%+!v!=%8!.(!/'+'(:*()%!%!/'+*:.'8/%!:%(! ,*+!:%(:'=:>%('+!;>-'()'+!/'!,*!&%/'8(>/*/A!*!+*P'80!G>H!+.!>/'*!/'!.(!%8/'(!.(>;'8+*,Y!G>>H! ,*! e'-'&%(<*! /'! .(! +.=.'+)%! &%/',%! /'! 8*:>%(*,>/*/! G%::>/'()*,HY! G>>>H! ,*!>(;'(:>@(!/',!+.R')%!:*8)'+>*(%!:%&%!+.R')%!=%/'8%+%A!*.)@(%&%A!*.)%:'()8*/%Y!G>;H!',!.+%!/'!&')*(*88*)>;*+!G:%&%!-8*(/'+!+>+)'&*+!'F=,>:*)>;%+!9!)%)*,>?*()'+HY!G;H!,*!+.=8'&*:<*! /',! e%&P8'! G:%&%! '+=':>'A! :%&%! -a('8%A! :%&%! &'/>/*! /'! )%/*+! ,*+!:%+*+HY! G;>H! ,*! :.,).8*! G%::>/'()*,H! :%&%! ,.-*8! =8>;>,'->*/%! *! =*8)>8! /',! :.*,! +'!>(;'()*(!9!(%&P8*(!,*+!Ä%)8*+ÅB!!v#! $8,+2,! .*$$(7&#! ,.08&,'! /(-8+$,$(%&*'! 5%'p5%'(2(6('2,'! E8*!5*+3(2*&! $%&$*/(+! .,! '8/k*2(6(),)! )*! 8&! 3%)%! &%p$.l'($%!X+*5+*'*&2,$(%&,.('2,p-8&$(%&,.('2,\!

4*+! (.';*+! '+)8*)'->*+! =%+):*=>)*,>+)*+! GÄ%8-*(>?*:>@(! *.)%D%8&*)>;*ÅA!Ä8':.='8*:>@(!/',!+*P'8!%P8'8%ÅA!>()'-8*:>@(!/',!Ä&.(/%!/'!,*!;>/*Å!:%&%!f/)&%5*)'5+'),%h!/'!,*!=8%/.::>@(A!'):BH!)>'('(!:%&%!=>,*8!D.(/*&'()*,!,*!:%(+)>).:>@(!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+!'(!)*()%!Ä+>+)'&*+!8'D,'F>;%+ÅB!}q-W* +"* &%* `-+* $)5)$.+5#>)5()* -2* "#".+6)! 8'D,'F>;%|! 1(! =8>&'8! ,.-*8A! (%! '+! .(*!'+)8.:).8*! /'D>(>/*! :%&%! 8'*,>/*/! +'=*8*/*! /',! +.R')%! E.'! ,*! :%(+>/'8*A! +>(%!/'D>(>P,'!Ä'(! +.! 8',*:>@(Å!:%(!'+'! +.R')%B!1(! +'-.(/%! ,.-*8A!.(! +>+)'&*!*/E.>'8'!:*8*:)'8<+)>:*+!8'D,'F>;*+!:.*(/%!+'!:%(+)>).9'!*!=*8)>8!/'!,*!ÄD,'F>@(!8':<=8%:*!/'!,*!*:)>;>/*/!/',!+.R')%!+%P8'!,*!*:)>;>/*/!/',!+>+)'&*!=8'+.()*&'()'!%PR')>;%!=%8!a,!/'D>(>/%ÅB! 7%8! )*()%A! +'! /*(! >()'8D'8'(:>*+! G8',*:>%('+A! *8)>:.,*:>%('+A!&*,'()'(/>/%+A! '):BH! '()8'! ,*! )$.#/#,),* ,+&* "#".+6)* %Ma+.%! 9! ,*! )$.#/#,),*%Ma+.#/#>),%5)* ,+&* "-a+.%B! 7%8! _,)>&%A! 9! '(! )'8:'8! ,.-*8A! *+.&>8! .(! =.()%! /'! ;>+)*!

Page 246: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[#!

8'D,'F>;%! +>-(>D>:*! :%(+>/'8*8A! :%&%! =8%:'+%+! :%'F>+)'()'+0! Ä,*! *:)>;>/*/! /',!"#".+6)* %Ma+.%! 9! ,*! *:)>;>/*/! %PR')>;>?*/%8*! /',! +.R')%! E.'! %P+'8;*A! &*(>=.,*A!&%/',>?*! ,*! *:)>;>/*/! /',! "#".+6)J%Ma+.%ÅB! Q+.&>&%+! .(! =.()%! /'! ;>+)*! 8'D,'F>;%!:.*(/%! '()'(/'&%+! G&'R%8! />:e%A! :%&=8'(/'&%+H! E.'! ,*+! :%(/>:>%('+! /'!=%+>P>,>/*/!/',!+.R')%!9!/',!%PR')%!+%(!,*+!&>+&*+B!C>(! ,.-*8! *! /./*+A! e*9! .(*! :.'+)>@(! E.'! +.P9*:'! *,! ='(+*&>'()%! P*+*/%! '(! ,*!8'D,'F>;>/*/0! Ä&)* #2$%53%5)$#:2* ,+&* "-a+.%* %M"+5/),%5j$%2".5-$.%5j)$.%5* +2* &)*$%2".5-$$#:2* ,+* &)* 5+)&#,),* `-+* 35+.+2,+* $%2%$+5ÅB! 1+)*! :.'+)>@(! (%+! ,,';*!/>8':)*&'()'!*,!=>,*8!/'! ,%!E.'!+'! :%(%:'!:%&%!Ä>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!/'! +'-.(/%!%8/'(Å!GN%8>(A!5PST'?A!78>-%->('A!N*).8*(*A!]%(!`%'8+)'8A!C'88'+A!]*8',*A!'):BHA!'+)%!'+A!*E.',!='(+*&>'()%!E.'!+'!>()'88%-*!+%P8'!,*+!:%(/>:>%('+!/'!'&'8-'(:>*!9!/'!'F>+)'(:>*! /',! ='(+*&>'()%! :%-(%+:'()'B! C'! )8*)*! /'! /'+*88%,,*8! .(*! =8S:)>:*! /'!:%(%:>&>'()%! E.'! *+%:>'! ,*! /'+:8>=:>@(! /',! %PR')%! :%(! ,*! /'+:8>=:>@(! /'! ,*!/'+:8>=:>@(!9!,*!/'+:8>=:>@(!/',!/'+:8>=)%8A!*!,*!;'?!E.'!*D>8&*!)*()%!',!=8>(:>=>%!/'!*8)>:.,*:>@(! 9! /'! >()'-8*:>@(A! :%&%! ',! =8>(:>=>%! Ge*+)*! *e%8*! 8'('-*/%! =%8! ',!=*8*/>-&*!:,S+>:%H!/'!,*!/>+)>(:>@(!9!,*!%=%+>:>@(B!1(!',!>()'8a+!=%8!/'+*88%,,*8!.(!(.';%!='(+*&>'()%!%!=*8*/>-&*!/'! ,*! :%&=,'R>/*/!9!/'! ,*! 8'D,'F>;>/*/A! +'! ;*(!*!R.()*8! :%(+)8.::>%('+! )'@8>:*+! :%&%! ',! :%(+)8.::>%(>+&%! +%:>*,A! ,*! +%:>%,%-<*! /',!:%(%:>&>'()%A!,*!)'%8<*!/'!+>+)'&*+A!',!='(+*&>'()%!:>P'8(a)>:%A!'):a)'8*B!C>!/':>&%+!E.'!,*+!'+)8*)'->*+!e')'8%/%F*+!/',!:*=>)*,>+&%!)*8/<%!;*(!'(!,*!,<('*!/'!*+.&>8!.(!=.()%!/'!;>+)*! 8'D,'F>;%A! /'! :%(:'P>8! ,*! %8-*(>?*:>@(!'(! )*()%! +>+)'&*!*.)%iD%8&*)>;%! '+! =%8E.'! +'! =%('! '(! ',! :'()8%! ,*! (':'+>/*/! /'! :%(:'P>8! ,*+!>()'8*::>%('+A!,*+!>()'8D'8'(:>*+A!,%+!'()8':*P*,-*&>'()%+A!'):B!4*+!>(+)>).:>%('+!/'!D%8&*:>@(! 9A! '(! -'('8*,A! ,%+! :'()8%+! /'! )8*P*R%! +@,%! =.'/'(! +'8! :%(:'P>/%+A!'()%(:'+A! *! ,*! ,.?! /',! )'R>/%! /'! 8',*:>%('+B! 7%8! )*()%A! 9! '+)*! +'8<*! .(*! /'! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+! /',! ->8%! :.,).8*,! 9! %8-*(>?*:>%(*,! /',! )8*P*R%! =%+):*=>)*,>+)*A!*+>+)>&%+!*,!(*:>&>'()%!/'!.(*!Ä%()%,%-<*!/'!,*!8',*:>@(Å!9!/'!,*!%8-*(>?*:>@(0!Ä+'!)8*)*! /'! ='(+*8! ',! 'E.>,>P8>%! G'(! ',! +'(%! /',! '+=*:>%! '&=8'+*8>*,H! '(! ',!&%;>&>'()%ÅA!Ä,*!'+)*P>,>/*/!'(!',!=8%:'+%ÅA!Ä',!+'8!'(!',!/';'(>8ÅB!1+)*!%()%,%-<*!/'! ,*+! 8',*:>%('+A! /'! ,*! %8-*(>?*:>@(! 8%&='! :%(! ,*+! .+%5()"* $%2"+2"-)&#".)"J9-2$#%2)&#".)"0!'(!',!+'(%!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+!'&=8'+*8>*,'+!9!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!D%8&*)>;*+A! >()'8*:)_*(! Ä+.R')%+i'+)8*)'-*+ÅA! 9! (%! Ä+.R')%+! +.R')*/%+Å! %!(%8&*,>?*/%+!E.'!(%!;*(!&S+!*,,S!/'!,%+!8%,'+!E.'!)>'('(!*+>-(*/%+B!1+)*!%2.%&%'()*,+*&)*5+&)$#:2!+'!/'8>;*!/'!,*+!(.';*+!=%+>:>%('+!=%+)&%/'8(*+!E.'!,*! )'%8<*! %8-*(>?*:>%(*,! =*8':'! e*P'8! */%=)*/%! =*8*! e*:'8! D8'()'! *! ,%+!>((.&'8*P,'+! :*&P>%+! /',! :*=>)*,>+&%! ('%,>P'8*,! =%+D%8/>+)*B! `8'()'! *! .(*!%2.%&%'()* 6%,+52#".)! E.'! *+>-(@! .(! '+)*).+! =8>;>,'->*/%! *! >(/>;>/.%+! 9!%8-*(>?*:>%('+! :%&%! '()>/*/'+! '+)*P,'+! 9! /',>&>)*/*+Y! e%9! +'! ,%+! :%(:>P'! 9*! (%!:%&%! '()>/*/'+! =8%=>*&'()'! )*,A! +>(%! :%&%! =8%:'+%+! /'! %8-*(>?*&>'()%! 9! /'!>(/>;>/.*,>?*:>@(B! $.*)8%! +'8<*(! ,*+! :*8*:)'8<+)>:*+! PS+>:*+! '(! ,*! Ä)'%8<*!%8-*(>?*:>%(*,!=%+)&%/'8(*Å!GC>+)%!$*&=%+A!VWW"0!"V[!v!"[WH0!!G>H &)* $%2".#.-$#:2* 35%$+"-)&* ,+* &)* %5')2#>)$#:2* 4* +&* $-+".#%2)6#+2.%* ,+* &%*+".)M&+! G,*+! %8-*(>?*:>%('+! :%(:'P>/*+! :%&%! =8%:'+%+! /'! %8-*(>?*&>'()%A!=8':*8>%+A! 9! P*R%! ,*! D%8&*!/'! )'()*)>;%+! '(+*&P,*R'+! .! %8E.'+)*:>%('+! ,%:*,'+! /'!8',*:>%('+HY!!G>>H +&*5++63&)>%*,+*&)*5)$#%2)&#,),*#2,#/#,-)&*3%5*&)*$%2".5-$$#:2*$%6-2)&*4*"%$#)&*,+*&)*%5')2#>)$#:2!G',!a(D*+>+!+'!+>)_*!'(!,*+!*::>%('+!*!)8*;a+!/'!,*+!:.*,'+!+'!

Page 247: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[b!

-'('8*(!'+*+!'+)*P>,>?*:>%('+!=8':*8>*+!9!)'&=%8*,'+B!4*!%8-*(>?*:>@(A!'()%(:'+A!+'!:%(:>P'! :%&%!.(*! :%(+)8.::>@(A! D%8&*/*!&'/>*()'! *:)>;>/*/'+! +>-(>D>:*)>;*+! E.'!8'*,>?*(! ,%+! />;'8+%+! *-'()'+! E.'! =*8)>:>=*(! /'! ,*! %8-*(>?*:>@(B! Q:).*8!8*:>%(*,&'()'A! /'()8%!/'! ,*! %8-*(>?*:>@(!=%+)&%/'8(*A! (%! '+! ',! 'R'8:>:>%! /'!.(*!%+:.8*! D.(:>@(! >()'8(*!/'!='(+*&>'()%A! +>(%!=*8)>:>=*8! '(!.(*! D%8&*! :.,).8*,!/'!;>/*HY!G>>>H "+* 5+6)5$)* &)* 9-2$#:2* "%$#%35B$.#$)* ,+&* &+2'-)a+* +2* &)* $%2".5-$$#:2*$%6-2)&* ,+* &)* %5')2#>)$#:2! G/',! ,'(-.*R'! :%&%! 8'=8'+'()*:>@(! +'! =*+*! *! ,*!:%(+>/'8*:>@(! /',! ,'(-.*R'! :%&%! .(*! *::>@(! +%:>*,B! 4*+! %8-*(>?*:>%('+!=%+)D%8/>+)*+! +'! :%(:>P'(! :%&%! &SE.>(*+! +%:>*,'+0! 8'=8%/.:'(! 9! =8%/.:'(!/>+:.8+%+A! '()'(/>/%+! a+)%+! :%&%! %8-*(>?*:>%('+! ,>(-w<+)>:*+! 9! +%:>*,'+! ;>;*+A!D,.R%+! +>-(>D>:*)>;%+! E.'! :%(+)>).9'(! 8'*,>/*/'+! 9! +.R')%+A! R.+)>D>:*(/%! :>'8)%+!@8/'('+!/'!8',*:>%('+!+%:>*,'+Y!!G>;H +&*-"%*,+*2-+/)"*6+.%,%&%'()"*3)5)*$%2$+M#5*&)*%5')2#>)$#:2*3%".9%5,#".)!GP*+*/*+!'(! ,*!P_+E.'/*!/'!&a)%/%+!/>*,@->:%+A!:'()8*/%+!'(!:@&%!&'/>*()'! ,*+!8',*:>%('+! +%:>*,'+! +'! :%(+)>).9'(! :>'8)*+! 8'*,>/*/'+A! +.R')%+A! %8-*(>?*:>%('+A!=%+>P>,>/*/'+A!9!(%!%)8*+B!C'!:%(+)8.9'(A!'()%(:'+A!&')%/%,%-<*+!e'8&'(a.)>:*+!9!/':%(+)8.:)>;*+!=*8*!',!*(S,>+>+!%8-*(>?*:>%(*,A!,*+!:.*,'+!='8&>)'(!',!*(S,>+>+!/'!,*!>()'8+.PR')>;>/*/!'(!)*()%!8'*,>/*/!+>-(>D>:*)>;*!E.'!+'!:%(+)8.9'!'(!,*!8',*:>@(HB!!Q/%=)*8!.(*!&>8*/*!:%&=,'R*!'(!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,A! >&=,>:*!.(*!8',*:>@(!%.5)!:%(! ',! &a)%/%A! :%(! ,*! :.'+)>@(! &')%/%,@->:*B! U%! +'! )8*)*A! '()%(:'+A! /'! 'R':.)*8!:*&>(%+! 9*! =8''F>+)'()'+A! =.'+! a+)%+! ',>&>(*8<*(! ,%! E.'! /'! e>+)%8>*! ;>;*! )>'('! ',!='(+*&>'()%!9!,%+!=8%:'+%+!'(!9!/'()8%!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+B!NS+!P>'(A!+'!)8*)*!/'!='(+*8!'(!9!*!)8*;a+!/'!,*+!/>D>:.,)*/'+A!/'!,%+!'88%8'+A!/'!,*+!:%(D.+>%('+A!9!/'!,*+!;<*+! &.'8)*+A! ,'R%+! /'! )8*?*/%+! />8':)%+A! ,>('*,'+! E.'! =8')'(/'(! 'F%8:>?*8! ,*!:%&=,'R>/*/B! 3(*! &>8*/*! :%&=,'R*A! '(! /'D>(>)>;*A! (%! *()'=%('! ',! &a)%/%! *! ,*!'F='8>'(:>*B!U%!=>'(+*!'(!.(!_(>:%!:*&>(%!%!'(!_(>:%!/>+=%+>)>;%!*/':.*/%!=*8*!='(+*8A! 'F=,%8*8A! >(;'()*8! %! :%(%:'8B! 4*! &>8*/*! :%&=,'R*! +'! *88>'+-*! *! ,*!&.,)>=,>:>/*/!/'!+>-(>D>:*/%+0!!

Ä4*!+>&=,>:>/*/!/'!,%+!&*=*+!(%!'+!:%88',*)>;*!*!,*!/',!)'88>)%8>%0!'+!.(*!*P+)8*::>@(!-'%&a)8>:*!E.'!/'+:*8)*!',!8',>';'!:%(:8')%A!',!:,>&*!9!+.+!;*>;'('+A!,%+!=8'/*/%8'+!9!+.+!*D*('+A!,%+!=*()*(%+!9!+.+! *,P.8'+A! ,*+! P>D.8:*:>%('+! 9! +.+! *:':e*(?*+Å! GU*R&*(%;>:eA!VWW"0![HB!

!2'+/'!'+)*!='8+=':)>;*!E.'!/*!,.-*8!*!,*!:%&=,'R>/*/A!',!+.R')%!(%!'+!&'8*&'()'!.(!>(/>;>/.%A!S)%&%!+%:>*,!%!Ä+.&*)%8>%!/'!:a,.,*+Å!E.'!=*8)>:>=*!'(!,*!-'+)>@(!/'!,*+!%8-*(>?*:>%('+B!Q()'+!E.'!+.+)*(:>*A!'+'(:>*!%!'+)8.:).8*A!;*!*!+'8!:%(:'P>/%!:%&%!.(! /';'(>8! '(! ,*+! >()'8*::>%('+A! .(! '()8*&*/%! /'! e>+)%8>*+! 9! /'! ;<(:.,%+! E.'!>&=,>:*(! (.';*+! D%8&*+! /'! *:).*8! 9! /'! :%(%:'8B! 4%! D.(/*&'()*,A! '()%(:'+A! '+!8':%(%:'8!'(!',!+.R')%!.(*!%5')2#>)$#:2*+6+5'+2.+!A!E.'!+@,%!*/;>'('!:%&%!)*,A!'(!,*! )8*&*! 8',*:>%(*,! /'! +.! +%:>'/*/! G/'! ,%+! =8%:'+%+! %8-*(>?*:>%(*,'+! '(! ,%+! E.'!)8*(+:.88'!+.!'F>+)'(:>*HB!

Page 248: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[g!

4*! &>8*/*! :%&=,'R*! 8'E.>'8'A! =%8! )*()%A! /'! .(*! 8*:>%(*,>/*/! *,)'8(*)>;*! E.'!*P%8/'! )%/%+! '+%+! D'(@&'(%+! &*-&S)>:%+A! :%&=.'+)%+! /'! ','&'()%+! >()'8i8',*:>%(*/%+A! *! ;':'+! ,>('*,&'()'! 9! %)8*+! /'! D%8&*! (%i,>('*,B! 1,'&'()%+! E.'A! *!;':'+A!+'!/*(!'(!.(!&>+&%!=,*(%!9!%)8*+!(%B!1+)%!(%+!%P,>-*!*!(%!8'/.:>8!,*+!>()'8v8',*:>%('+! *! .(*! ,@->:*! '+)S)>:*! '! >/'()>)*8>*B! 1+*+! >()'8i8',*:>%('+A! '()%(:'+A!=8%/.:'(!&%&'()%+!/'!>&=8';>+>P>,>/*/A!,%!:.*,!e*:'!E.'!(%+!*P8*&%+!*!.(!(.';%!=*8*/>-&*! E.'! (%+! D*:>,>)'! .(*! (.';*! &>8*/*! +%P8'! ',! f',! %PR')%h0! Ä',! %PR')%i+>+)'&*ÅB!1,! $%2%$#6#+2.%* 3%"J3%"#.#/#".)! +.=%('! ,*! :%(+%,>/*:>@(! /'! ,*+! :>'(:>*+! /'! ,*!:8'*:>@(A!D8'()'!*!,*+!/'!,*!:%(+'8;*:>@(A!'+!/':>80!',!8.>/%A!',!*?*8A!',!%)8%A!'):BA!+%(!D.'()'+!/'!(%;'/*/!8*/>:*,A!;<*+!=*8*!',!*.&'()%!/'!:%&=,'R>/*/!G9!/'!>(D%8&*:>@(!_)>,! =*8*! ',! +>+)'&*H! 9! (%! &'8%+! f/'D':)%+! /'+=8':>*P,'+hB! 1,! Ä+.R')%! =%+i=%+>)>;>+)*Å!(%!+'!:*8*:)'8>?*!+%,*&'()'!=%8!+.!+.PR')>;>/*/A!+>(%A!=%8!+'8A!*,!&>+&%!)>'&=%A! :*=*?! /'! %PR')>;*8A! '+! /':>80! /'! :%(;'(>8A! /'! *:%8/*8! '(! ',! +'(%! /'! ,*!:%&.(>/*/A! /'! =8%/.:>8! .(! >&*->(*8>%! :%&_(! 9A! =%8! )*()%A! /'! :%(+)8.>8! +.!8'*,>/*/B!Q/%=)*8! .(*! (.';*! &>8*/*A! />*,@->:*A! :%&=,'R*A! =%+i=%+>)>;>+)*A! '):BA! +.=%('! ',!8''(:.'()8%! /',! +.R')%! :%(! +.! &>8*/*A! /'! D%8&*! E.'! +'! =8%/.?:*! .(*!)8*(+D%8&*:>@(! /'! ,*!&>+&*A! '+)%! '+0! .(*! ;>+>@(! E.'! *:'=)'! ,*! >(:'8)>/.&P8'A! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!'(!(.'+)8*+!','::>%('+A!',!+'+-%!/'!(.'+)8*+!&>8*/*+A!'):B!!

Ä4*! )8*(+D%8&*:>@(! /'! (.'+)8*! &>8*/*A! E.'! '+)*&%+! ;>;>'(/%A!>&=,>:*! =*+*8! /'! ,*! P_+E.'/*! /'! :'8)'?*+! *! ,*! *:'=)*:>@(! /'! ,*!>(:'8)>/.&P8'A! /',! /'+)>(%! D>R*/%! *! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! /'! ,*!','::>@(A! /'! ,*+! ,'9'+! /'! ,*! e>+)%8>*! *! ,*! D.(:>@(! e>+)%8>?*()'A! /'!.(*! _(>:*! ='8+=':)>;*! =8>;>,'->*/*! *,! +'+-%! /'! ,*! &>8*/*B! 1(! ',!:*&>(%! (%+! '(:%()8*&%+! :%(! (%+%)8%+! &>+&%+! =8%D.(/*&'()'!.(>/%+!*,!&.(/%!'(!.(*!>()'8*::>@(!:%&=,'R*!9!&.,)>/>&'(+>%(*,B!1+'! 8'i'(:.'()8%! /',! +.R')%! :%(! +.! &>8*/*! e*! /'R*/%! *,!/'+:.P>'8)%! (.'+)8*+! ,>&>)*:>%('+! 9! (.'+)8*+! =%+>P>,>/*/'+A! e*!',>&>(*/%! ,*+! -*8*()<*+! )8*(E.>,>?*/%8*+! 9! (%+! e*! *P>'8)%! ,*+!=.'8)*+!*,!;a8)>-%!/'! ,*!:8'*:>@(!{C*P8'&%+!*:'=)*8!',!/'+*D<%|Å!GU*R&*(%;>:eA!VWW"0!""H!

!]#! E8(&2,! .*$$(7&#! Gm_! 2|! )*! E8F! .,)%! *'2l'Én}! 5%'($(%&*'!)('$8+'(6,'!*&!2%+&%!,!.,!(&6*'2(0,$(7&!*)8$,2(6,!_!'%$(,.!

8)*9-2$#:2*,+&*35%9+"#%2)&*,+*&)*#2/+".#')$#:2*$%6%*#2.+&+$.-)&*$)2:2#$%*/#2$-&),%*)&*$%2%$#6#+2.%*5)$#%2)&*

U%! '(! =%:*+! %:*+>%('+A! /'P>a8*&%+! =8'-.()*8(%+! *:'8:*! /',! =*=',! /'! ,%+!>()',':).*,'+!'(! ,*+! >(+)>).:>%('+!/'!D%8&*:>@(!=*8*! ,*! >(;'+)>-*:>@(B!Z'+=%(/'8!*!'+)*!=8'-.()*A!:%&%!'+!%P;>%A!/'='(/'8S!/'!,*!=%+>:>@(!-'%=%,<)>:*!E.'!%:.='&%+!'(! ,*+!S8'*+!/'!=8%/.::>@(A!/>+)8>P.:>@(A!:>8:.,*:>@(!9!8':'=:>@(!/',!+*P'8B!L*P8S!E.>'('+! +%+)'(-*(A! '()%(:'+A! E.'! ,%+! D%8&*/%8'+! (%! /'P'(! e*:'8! %)8*! :%+*! E.'!=8%=%8:>%(*8! .(! :%(%:>&>'()%! *:*/a&>:%! :*(@(>:%A! *,'R*/%! /',! P.,,>:>%! /'! ,*!:.,).8*! 8'>(*()'! D.'8*! /'! ,%+! &.8%+! .(>;'8+>)*8>%+! 9A! =%8! +.=.'+)%A!/'+'()'(/>a(/%+'!/'!:.*,E.>'8!>()8%&>+>@(!/',!+*P'8!'(!=8%P,'&*+!+%:>%=%,<)>:%+B!*

Page 249: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V[X!

*

1,!ÄD%8&*/%8!=8%D'+>%(*,!:*(@(>:%Å!8'+=%(/'!G*.(E.'A!'+)%!(%!+>'&=8'!+'!:.&=,'H!*! ,*! >/'*! /'! #2.+&+$.-)&* #&-".5),%B! Q! )8*;a+! /',! 'R'8:>:>%! 8*:>%(*,A! ',! >()',':).*,!>,.+)8*/%! +'! +'=*8*! /',! :%()'F)%! +%:>*,! 9! :.,).8*,! '(! ',! E.'! '+)S! +.&'8->/%A! =*8*!='(+*8! Ä,%!.(>;'8+*,! 9!(':'+*8>%Å0!/>;.,-*8!=8>(:>=>%+A! /'8':e%+A!=8%:'/>&>'()%+A!,'9'+!9!;*,%8'+B! C'! 8%&='!:%(! ,*!(%:>@(!/'!.(!+'()>/%!=*8)>:.,*8! G+'*!(%8&*)>;%A!)'88>)%8>*,A! >/'()>)*8>%A! '):BHA! *P8>'(/%!',! '+=*:>%! *! ,*!=%+>P>,>/*/!/'&%:8S)>:*!E.'!(%! '()>'(/'! /'! &*(>D'+)*:>%('+! :.,).8*,'+A! (>! /'! *=',*:>%('+! *! ,%! =%=.,*8! %! ,*!)8*/>:>@(B! 7*8*! ',! >()',':).*,! >,.+)8*/%! ,*! /'&%:8*:>*! '+)S! *+%:>*/*! *! ,*! >/'*! /'!e*:'8! :>8:.,*8! '(! ',! '+=*:>%! =_P,>:%! .(*! +'8>'! /'! +*P'8'+! ;>(:.,*/%+! *! .(*!/')'8&>(*/*!'+:.',*!:>'()<D>:*A!%!>(:.,:*8!,%+!&a)%/%+!*:*/a&>:%+!*/':.*/%+!=*8*!'R'8:'8!,*!=8%D'+>%(*,B!*1+)'!>()',':).*,! >,.+)8*/%!)>'('!:%&%!&>+>@(!=8>(:>=*,! ,*!)8*(+&>+>@(!.(>;'8+*,!/'!;*,%8'+! G.+%! /'! ,*! 8*?@(A! 8'*,>?*:>@(! /'! =8>(:>=>%+! .(>;'8+*,'+A! 8'+=')%! =%8! ,%+!/'8':e%+! /',! +'8! e.&*(%A! >-.*,/*/! *()'! ,*! ,'9A! .(>;'8+*,>/*/! /',! /'8':e%HA! ,%+!:.*,'+!'+)S(!,%:*,>?*/%+!'(!.(*!+'8>'!/'!:%()'('/%8'+!G,*+!/>+:>=,>(*+!*:*/a&>:*+HA!E.'! >()'8:*&P>*! Ge*:'! :>8:.,*8H! '(! ',! '+=*:>%! =_P,>:%A! /'! D%8&*! E.'! ,%+! +.R')%+!*::'/*(!*!,*!8*:>%(*,>/*/!.(>;'8+*,A!;'8/*/'8*!8*<?!/'!,*!/'&%:8*:>*B!4*!)*8'*!'(!,*!D%8&*:>@(!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(!+'8SA!=%8!)*()%A!,*!/'!)8*(+&>)>8!',!:%(%:>&>'()%A!,*!:.,).8*! %! ,*! 8*?@(A! '(! ,*! D%8&*! '(! E.'! e*! +>/%! '+)*P,':>/*! =%8! ,*! :%&.(>/*/!:>'()<D>:*B! C'! )8*)*A! '(! /'D>(>)>;*A! /'! .(*! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,!:>;>,>?*/%8*te.&*(>?*/%8*! '(! )%8(%! *! ,%+! ;*,%8'+! :'()8*,'+! /',! ,>P'8*,>+&%0!Ä,>P'8)*/A! *.)%(%&<*A! >(/>;>/.*,>+&%A! >-.*,/*/A! =a8/>/*! /'! :%(D>*(?*! '(! ,*!*.)%8>/*/! 9! ,*! )8*/>:>@(A! )%,'8*(:>*A! 8*:>%(*,>/*/! :8<)>:*A! :>'(:>*A! :8''(:>*! '(! ',!=8%-8'+%Å!Gce>'++'(A!"XX[0![#HB*2'+/'! ,*! )8*/>:>@(! ,>P'8*,i*:*/a&>:*A! +@,%! '+! =%+>P,'! *,:*(?*8! ,*! :%(/>:>@(! /'!:>./*/*(%+A! 8'*,>?*8(%+! :%&%! +'8'+! e.&*(%+! 9! :%(+'-.>8! ,*! D',>:>/*/A! /'+/'! .(!:%&=8%&>+%! :%(! ',! :%(%:>&>'()%! 8*:>%(*,B! 7%8! ,%! )*()%A! =%/'&%+! /':>8! E.'! ,*!*/E.>+>:>@(!/'!.(! :%(%:>&>'()%! :>'()<D>:%A! 9! ,*! D%8&*:>@(!a)>:*!9!=%,<)>:*A! +%(! ,*+!/%+!:*8*+!/',!&>+&%!=8%:'+%B!7*8*!,*!:%(:'=:>@(!,>P'8*,A!Ä,*!D%8&*:>@(!=8%D'+>%(*,!/'P'!%8>'()*8+'!*,!+'8;>:>%!/',!:%(%:>&>'()%!9!*,!/'+*88%,,%!/'!,*!8*?@(ÅB!1+%!'+!,%!E.'!/'P'!e*:'8!.(!/%:'()'B*M)8*! :.'+)>@(! '+! :@&%! /'+*88%,,*8! '+)'! :%(%:>&>'()%! :>'()<D>:%i8*:>%(*,! E.'!='8&>)*!*/E.>8>8!',!'+)*).)%!/'!:>./*/*(<*!,*P%8*,B!7.'+!P>'(A! ,*!'/.:*:>@(!,>P'8*,!'(D*)>?*! ,*! :.'+)>@(! /'! ,*! ,>P'8)*/A! '(! ',! +'()>/%! /'! Ä,>P'8*8! /'ÅA! /'R*8! *)8S+! ,%+!:%(/>:>%(*&>'()%+!/'!,*!)8*/>:>@(!9!/'!,*+!'+)8.:).8*+!*!=8>%8>B!4*!D%8&*:>@(!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(!(%+!/'P'!,,';*8!*!,>P'8*8(%+!/'!,%+!=8'R.>:>%+A!/'!,*+!:%(;'(:>%('+!+%:>*,'+A!/'!,*!>-(%8*(:>*!9!,*!+.='8+)>:>@(B!1+!/'+/'!'+)'!Ä/'R*8!*)8S+Å!/'+/'!',!E.'!=%/8S(!/'+*88%,,*8+'!)*()%!,%+!>(/>;>/.%+!:%&%!,*+!+%:>'/*/'+B!*C>(!'&P*8-%A!,*!'/.:*:>@(!>,.+)8*/*!/',!>()',':).*,!:*(@(>:%!;*!/'!,*!&*(%!/'!%)8%!:%(:'=)%! :,*;'! '(! ,*! )8*/>:>@(! '/.:*)>;*! ,>P'8*,0! &)* )-.%2%6()B! 7*8*! ,*! D%8&*:>@(!,>P'8*,i*:*/a&>:*A! ',! %PR')>;%! /'P'! +'8! E.'! ',! +.R')%! +'*! :*=*?! /'! ','->8! =%8! +<!&>+&%! +.! =8%=>%! =,*(! /'! ;>/*A! 9! '+)%! +@,%! '+! =%+>P,'! *! =*8)>8! /'! .(*! '/.:*:>@(!*+'()*/*!'(!=8>(:>=>%+!.(>;'8+*,'+!/'!R.+)>D>:*:>@(!8*:>%(*,A!=8>(:>=>%+!E.'!'+:*=*(!*! :%(/>:>%(*&>'()%+! +%:>*,'+A! :.,).8*,'+! %! e>+)@8>:%+B! 1+)*! '/.:*:>@(! ,>P'8*,A! '(!)*()%! E.'! D%8&*:>@(! *.)@(%&*A! /'P'! ;>(:.,*8! ,*! ,>P'8)*/! *,! 'R'8:>:>%! /'! ,*!8*:>%(*,>/*/A!',!'+:'=)>:>+&%!:8<)>:%!9!',!>(/>;>/.*,>+&%B!*

Page 250: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\W!

1(! 8'+.&'(A! ,*! D%8&*:>@(! ,>P'8*,i*:*/a&>:*! :%(+>/'8*! E.'! ,*! '/.:*:>@(! /'P'!E.'/*8! *,!&*8-'(!/'!=8'R.>:>%+A! /'D'(/>'(/%!E.'! ,%+! *+=>8*()'+! *! >(;'+)>-*/%8'+!/'+*88%,,'(! .(*! *.)%(%&<*! &%8*,! 8'+=':)%! *! :.*,E.>'8! )>=%! /'! >&=%+>:>@(!/%:)8>(*8>*!%!/%-&S)>:*B!4*!&%8*,>/*/!(%!;>'('!/'!,*/%!/'!,*!*.)%8>/*/!=*)'8(*A!',!'+)*/%!%!,%+!/%:'()'+A!+>(%!/',!:.,)>;%!/'!,*!8*?@(A!/',!/'+*88%,,%!/'!,*+!:*=*:>/*/'+!,@->:%i8*:>%(*,'+A!+@,%!*+<!=%/8'&%+!'+)*P,':'8!+%:>'/*/'+!&S+!R.+)*+B*3(*! ;'8+>@(! =*8*,',*! /',! >()',':).*,! '(! )*()%! =%8)*/%8! /'! .(*! >/'%,%-<*! G/'! .(!+>+)'&*! .(>;'8+*,! /'! ;*,%8'+HA! ,%! '(:%()8*&%+! 9*! (%! '(! '+)*! :%(:'=:>@(!&%/'8(%t>,.+)8*/*A! +>(%! '(! ,*! Ä2%$#:2* 6%,+52%j6)5C#".)* ,+* #2.+&+$.-)&*5+/%&-$#%2)5#%ÅB!7*8*!a+)*A!+@,%!,*!:,*+'!'F=,%)*/*!=.'/'!'(:*8(*8!;'8/*/'8*&'()'!'+*!.(>;'8+*,>/*/!/',!/'8':e%!9!/'!,*!8*?@(B!1(!'+)'!+'()>/%A!+&*")M+5*)$),W6#$%*"+*$%2$#M+* $%6%* 35)C#"A! '+)%! '+A! Ä.(! ='(+*&>'()%! E.'! +'! .('! *! ,*! *::>@(! =%,<)>:*A!',>&>(*/%!,*+!:%(/>:>%('+!'F>+)'()'+!/'!'F=,%)*:>@(ÅB!1,!>()',':).*,!8';%,.:>%(*8>%A!D8.)%! /',! ='(+*&>'()%! e>+)@8>:%! />*,a:)>:%A! +'! :%(:>P'! *! +<! &>+&%! :%&%!>(+)8.&'()%! /',! =8%:'+%! e>+)@8>:%! /'! 8'*,>?*:>@(! /'! .(*! +%:>'/*/! +>(! :,*+'+B! 1,!.(>;'8+*,>+&%A!'(!'+)'!:*+%A!9*!(%!;>'('!/'!,*!&*(%!/',!'R'8:>:>%!/'!,*!8*:>%(*,>/*/!/'+:%8=%8*,>?*/*!9!*e>+)@8>:*A!+>(%!/',!.+%!/',!:%(%:>&>'()%!:%&%!D%8&*!/'!,.:e*!*()>:*=>)*,>+)*A!.(>/%!*!.(*!)*8'*!.(>;'8+*,!/'!,>P'8*:>@(!/'!,*!'F=,%)*:>@(B*8)*9-2$#:2*,+&*35%9+"#%2)&*,+*&)*#2/+".#')$#:2*$%6%*#2.+&+$.-)&*3bM&#$%*/#2$-&),%*)*&)*$%635+2"#:2*"%$#%V#".:5#$)*,+*&%"*$%2%$#6#+2.%"**

Q/'&S+! /'! '+)*! :,*+'! /'! >()',':).*,!&%/'8(%A! )*&P>a(! '+)S(! *E.',,%+! 9! *E.',,*+!:.9%! :%&=8%&>+%! :%(! ',! +*P'8! 9*! (%! +'! P*+*! '(! ,*! )8*(+&>+>@(! /'! .(%+!&%/%+!.(>;'8+*,'+! /'! :%(%:>&>'()%! v! +'*(! ,%+! /',! 8*:>%(*,>+&%! >,.&>(>+)*! %! ,%+! /',!&*)'8>*,>+&%! e>+)@8>:%t/>*,a:)>:%! v! ;>(:.,*/%+! *! .(*! a=%:*! -'%e>+)@8>:*! :.9%!%8>-'(! ,%! '(:%()8*&%+! '(! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! ,*! 8';%,.:>@(! `8*(:'+*A! 9! E.'! +'!'F)'(/>@!e*+)*A!=%8!,%!&'(%+A!',!D>(*,!/'!,*!C'-.(/*!d.'88*!N.(/>*,B!1+!*!=*8)>8!/'!D>(*,'+! /'! ,*! /a:*/*!/'! ,%+! +'+'()*A! :.*(/%! ;'&%+! '&'8-'8! .(*! :%(:'=:>@(! P>'(!/>+)>()*!8'+=':)%!/',!+*P'8!G9!+.!)8*(+&>+>@(HB!*1D':)>;*&'()'A! *=*8':'(! %)8*+! D>-.8*+! /'! :%&=8%&>+%! +%:>*,! 9! /'! ='(+*&>'()%A!:.9%! %8>-'(! ,%! =%/'&%+! +>).*8! *,! &'(%+! '(! )8'+! D8'()'+0! G>H! ',! 3+2")6#+2.%*,+"$%&%2#)&A! ;>(:.,*/%! *! ,*! D%8&*:>@(! /',! +>+)'&*i&.(/%! :*=>)*,>+)*!&%/'8(%t:%,%(>*,!'()8'!,%+!+>-,%+!r]5vrr!9A!&S+!:%(:8')*&'()'A!*!,*+!'F='8>'(:>*+!/'!('-*:>@(t>(;>+>P>,>?*:>@(t>(+.88'::>@(!v!Ä>()',':).*,!D8%()'8>?%Å!v!/'!.(*!+'8>'!/'!+*P'8'+!'+=':<D>:%+A!=%8!=*8)'!/'!,*+!>/'%,%-<*+!&%/'8(>?*/%8*+!*+%:>*/*+!:%(!',!:8>+)>*(>+&%A! ,*! :>;>,>?*:>@(! %::>/'()*,A! ,*! &%/'8(>?*:>@(! %! ',! /'+*88%,,>+&%A! ,*!-,%P*,>?*:>@(! ('%,>P'8*,Y! G>>H! -2)* $%2$+3$#:2* ,+* &)* )$.#/#,),* 3%&(.#$)A! (%! 9*! :%&%!*::>@(! >(+)8.&'()*,! :%(D%8&'! *! .(%+! D>('+! =8''+)*P,':>/%+A! +>(%! $%6%* )$.#/#,),*3+59%56).#/)A!:8'*/%8*!/'!(.';*+!8'*,>/*/'+A!=8%/.:)%8*!/'!+*P'8'+!'+=':<D>:%+!v!Ä>()',':).*,!'+=':<D>:%Å!v!E.'!=8')'(/'!)8*(+D%8&*8!,*+!:%%8/'(*/*+!/'!,%!=%+>P,'!G9!,%!='(+*P,'HY!G>>>H!&)*9%56)$#:2*,+*-2)*"-Ma+.#/#,),*"%$#)&*e*.(*!Ä>()',':).*,>/*/!/'! &*+*+Å! v! ,>-*/*! *! ,*! &*+>D>:*:>@(! /'! ,*+! :%&=')'(:>*+! >()',':).*,'+! '(! ,*!+%:>'/*/! >(/.+)8>*,!*;*(?*/*!G:%(+':.'(:>*!/'! ,*!'+:%,*8>?*:>@(!/'!&*+*+!9!/'! ,*!)8*(+D%8&*:>@(!)a:(>:%v:>'()<D>:*!/'!,*!=8%/.::>@(HA!,*!:.*,!=.'/'!*8)>:.,*8+'!'(!.(!&%;>&>'()%!/'!)8*(+D%8&*:>@(!/',!=8%:'+%!+%:>*,A!(%!+@,%!/',!S&P>)%!/',!P'('D>:>%!':%(@&>:%!=8>;*/%B*2'! '+)'! ,*/%A! =%8! )*()%A! +'! +.P8*9*! ',! =*=',! E.'! =.'/'! R.-*8! ,*! ='/*-%-<*! 9! ,%+!=8%:'+%+!/'!:*=*:>)*:>@(!=8%D'+>%(*,!'(!)*()%!=%,<)>:*!E.'!e*P>,>)'!(.';*+!D%8&*+!

Page 251: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\"!

/'! (*88*8! ,*! D%8&*:>@(! /'! >(;'+)>-*/%8'+A! >()8%/.:>'(/%! '(! ',! *.,*! 9! '(! ',!:.88<:.,.&! =8%P,'&*+! *+%:>*/%+! *! Ä)%/*! .(*! +'8>'! /'! :%(%:>&>'()%+! ;>(:.,*/%+!:%(! ',! )8*P*R%! =8%D'+>%(*,! E.'! e*(! +>/%! >(;>+>P>,>?*/%+! %! +.P9.-*/%+! =%8! ,*+!:%88>'()'+! /%&>(*()'+! /'! ,*! :>'(:>*! /'! ,*! :.*,>D>:*:>@(! =8%D'+>%(*,A! &S+!=8'%:.=*/*! =%8! ,*! )8*(+&>+>@(! /',! :%(%:>&>'()%! ,'->)>&*/%! %D>:>*,&'()'ÅB! 7'8%!*/'&S+!/'!+*:*8!*!,*!,.?!%)8%+!:%(%:>&>'()%+!*+%:>*/%+!:%(!,*!=8%D'+>@(A!)*&P>a(!+'! =8')'(/'! e*P>,>)*8! *! ,%+! '+)./>*()'+! =*8*! '(&*8:*8! ',! *:).*,! :%()'F)%! /'! ,*!D%8&*:>@(! >(;'+)>-*/%8*! '(! D.(:>@(! /'! ,*! ';%,.:>@(! E.'! e*! +'-.>/%! ',! +>+)'&*i&.(/%! :*=>)*,>+)*B! 1(! '+)*! )8>=,'! ,<('*! +'! ;*! *! +>).*8A! :%&%! 9*! e'&%+! ;>+)%A! ,*!9%56)$#:2* 3)5)* &)* #2/+".#')$#:2* $%6%* +".-,#%"* $-&.-5)&+"A! '(! /%(/'! ',! =*=',! /'!8':8'*:>@(!'! >((%;*:>@(!:.,).8*,!/'! ,*!='/*-%-<*!/'! ,*! >(;'+)>-*:>@(A!*/E.>'8'!.(!+>-(>D>:*/%!P*+)*()'!&S+!=8%&')'/%8!E.'!'(!',!/>+:.8+%!:*(@(>:%B*Ç+)*+! +'8<*(! *,-.(*+! /'! ,*+! :.*,>/*/'+! E.'! /'D>(>8<*(! .(*! D%8&*:>@(! =*8*! ,*!>(;'+)>-*:>@(A!=*8*!',!+>-,%!rr5A!/'+/'!'+)'!(.';%!=*8*/>-&*B!!4*!=8>&'8*!:.*,>/*/!+'8<*!,*!/'!Ä'()'(/'8!,*!D%8&*:>@(!:%&%!.(*!*;'().8*ÅB!1+)%!+.=%('! -.>*8(%+! =%8! +%+=':e*+A! >().>:>%('+A! ,':).8*+B! 4*! D%8&*:>@(! /'!>(;'+)>-*/%8'+! =*8*! ',!&.(/%! =%+&%/'8(%!&S+! E.'! .(*! D%8&*:>@(! f,>P8'+:*h! '+!.(*!D%8&*:>@(!/')':)>;'+:*!E.'!>(:%8=%8*!*,!/>+'T%!9!/'+*88%,,%!/'!,%+!=8%-8*&*+!/'!D%8&*:>@(!',!'R'8:>:>%!/'!,*!:*8)%-8*D<*A!'(!)*()%!&*=*!*!)8*?*8!=%8!:*/*!.(%!/'!,%+!=*8)>:>=*()'+!/'!/>:e%+!=8%-8*&*+A!&*=*!E.'!+'!(.)8'A!=8':>+*&'()'A!/'!'+*+!8.)*+! E.'! )>'('(! +.! %8>-'(! '(! ,*! +%+=':e*A! '(! ,*! ,':).8*! /'! ,%+! />D'8'()'+!+.P+>+)'&*+!+%:>*,'+B!1,! D%8&*/%8!/'P'! )8*?*8!(.';%+!:*&>(%+!E.'! ,%! ,,';'(!&S+!,'R%+!/'!,%+!'+=*:>%+!/'!,*!P>P,>%)':*!G+'*!8'*,!%!;>8).*,HB*4*!+'-.(/*!:.*,>/*/!)>'('!E.'!;'8!:%(!E.'!(.'+)8*+!:*8)%-8*D<*+!(.(:*!/'P'(!+'8!.(!'R'8:>:>%!=8%D'+>%(*,!E.'!8')8*)'!.(*!;'8/*/!)%)*,!%!/'D>(>)>;*B!4*!D%8&*:>@(!'(!,%!E.'!+'!8'D>'8'!*!,*!)8*(+&>+>@(!:.,).8*,!/'P'!+'8!=8'+'()*/*!:%&%!Ä',!8'+.,)*/%!/'! .(*! >(;'+)>-*:>@(! +>'&=8'! =*8:>*,! 9! =8%;>+%8>*ÅB! 1(! 8'*,>/*/A! ,%! E.'! '+)*&%+!/>:>'(/%! '+! E.'! ,*! D%8&*:>@(! v! '(! )*()%! E.'! >,.&>(*:>@(! =8%D*(*! %! ')(%-8*D<*!=%,>D@(>:*t/>*,@->:*t'&'8-'()'A! 9! *! )8*;a+! /'! ,*! )*8'*! /'! >(;'+)>-*:>@(! :%,':)>;*!=%8!=*8)'!/'!,%+!=*8)>:>=*()'+!'(!,%+!=8%-8*&*+!/'!D%8&*:>@(!v!+'!:%(+)>).9'!:%&%!.(*! D%8&*! */':.*/*! /'! =8%=%8:>%(*8! (.';%+! 9*:>&>'()%+! /'! :%(%:>&>'()%A!:%()8>P.9'(/%!*!,*!8'D%8&.,*:>@(!/'!,*!)'%8<*+!:%(+*-8*/*+!+%P8'!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!9!'/.:*)>;*B*4*! )'8:'8*! :.*,>/*/! '+! +.! :%(;'8+>@(! '(! .(*! *:)>;>/*/! e'8&'(a.)>:*! E.'!)8*(+D%8&'!Ä,%!,'R*(%!'(!=8@F>&%!9!,%!'F)8*T%!'(!D*&>,>*8ÅB!1+)*!D%8&*:>@(!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(A! '(! )*()%! E.'! *:)>;>/*/! >()'8=8')*)>;*! =,.8*,A! />*,@->:*A! =%,>D@(>:*A!'&'8-'()'!'+!,%!E.'!/'D>'(/'!',!+%:>@,%-%!=%8).-.a+!J%*;'().8*!/'!C%.+*!C*()%+!*,! =8%=%('8! .(! Ä.(>;'8+*,>+&%!('-*)>;%Å! P*+*/%! '(! ,*! >(:%&=,')./! /'! )%/*+! ,*+!&%/*,>/*/'+! /'! 'F>+)'(:>*A! ,%! :.*,! (%+! ,,';*! (':'+*8>*&'()'! *,! />S,%-%! '()8'!+*P'8'+A! =8S:)>:*+! 9! *-'()'+! +%:>*,'+A! :%&%! D%8&*! /'! 8'+%,.:>@(! G+>'&=8'!=8%;>+>%(*,A!:%()>(-'()'A!'):BH!=%,<)>:*A!-(%+'%,@->:*A!&')%/%,@->:*s0!!

Ä3(*! 8'D,'F>@(! e'8&'(a.)>:*! +'! (%+! ;.',;'A! *+<A! (':'+*8>*! =*8*!)8*(+D%8&*8! ,*! :>'(:>*A! /'! .(! %PR')%! 'F)8*T%A! />+)*()'! '!>(:%(&'(+.8*P,'! :%&%! (.'+)8*! ;>/*A! '(! .(! %PR')%! D*&>,>*8! 9!=8@F>&%!E.'A!(%!e*P,*(/%!',!,'(-.*R'!/',!+'()>/%!:%&_(A!'+!:*=*?!/'!:%&.(>:*8(%+!+.+!*8)>:.,*:>%('+!9!+.+!,<&>)'+A!%!+.+!%PR')>;%+!

Page 252: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\V!

9! ,%+! E.'! 8'*,>?*! *! =*8)>8! 9! &S+! *,,S! /'! ',,%+A! .(! %PR')%! E.'A! *!)8*;a+!/',!/>S,%-%A!+'8S!&S+!*/':.*/*&'()'!:%(:'P>/%!:%&%!.(*!8',*:>@(! 9%i).! G.(*! 8',*:>@(! e'8&'(a.)>:*H! E.'! :%&%! .(*!8',*:>@(! 9%v:%+*! G.(*! 8',*:>@(! '=>+)'&%,@->:*H! 9! E.'A! '(! '+*!&'/>/*A! +'! )8*(+D%8&*! '(! .(! '+=*:>%! /'! :%()'&=,*:>@(! 9!)8*(+D%8&*:>@(!/',!&.(/%B!1()'(/'8!,*!:>'(:>*!/'!'+)*!&*('8*!(%!+>-(>D>:*! E.'! +'! D.(/*&'()'! '(! :.*,E.>'8*! /'! ,%+! =8>(:>=>%+!*P+%,.)%+! %! *! =8>%8>! E.'! ,*! D>,%+%D<*! /'! ,*! :>'(:>*! (%+! e*! ,'-*/%!GsHB!Q,!:%()8*8>%A!+'!)8*)*!/'!:%(:'P>8,*!'(!:.*()%!=8S:)>:*!+%:>*,!/'! :%(%:>&>'()%A! .(*! )*8'*! E.'! +'! ;*! :.&=,>'(/%! '(! ',! />S,%-%!:%(!',!&.(/%!9!E.'!*,!D>(*,!+'!D.(/*!'(!,%+!*:%()':>&>'()%+A!'(!,*+!/%&>(*:>%('+!9!'(!,*+!,.:e*+!E.'!(%+!e*(!e':e%!*:%&%/*8(%+!%!+'8!8';%,.:>%(*8>%+Å!G"XgX0!"[H!

!!!!!

!!y#! E8(&2,! .*$$(7&#! +*)*-(&(+! *.! 5,5*.! )*! .,! (&6*'2(0,$(7&!*)8$,2(6,T!5+(&$(5(%'!)*!5+%$*)(3(*&2%!5,+,!(&($(,+'*!*&!*.!',/*+!$%35+%3*2()%!

!5#6+5*35#2$#3#%T*$%2.5)*&)*+C35%3#)$#:2*,+&*")M+5*,%$+2.+*P,+*)&'-2)"*$&)/+"*`-+*2%"*3+56#.+2*#2#$#)5*4*$%2"%&#,)5*5+,+"*,+*#2/+".#')$#:2*$5(.#$)"Z4*%.5)"*`-+*2%R*

7%/8<*&%+! /':>8! E.'! */E.>8>&%+! (.'+)8*! :%(/>:>@(! fe.&*(*h! :.*(/%! +%&%+! ',!+.R')%!/'!(.'+)8%+!:%&=%8)*&>'()%+A!'+)%!'+A!:.*(/%!(.'+)8*!=8S:)>:*!:%&=8'(/'!',!:%(%:>&>'()%!9!:.*(/%!(.'+)8%!:%(%:>&>'()%!:%&=8'(/'!,*!=8S:)>:*!G`'8(S(/'?!/'! $*+)8%! 9! Z%-'8%A! VWW"HB! 7%8! )*()%A! 9! '(! =8>&'8! ,.-*8A! )%/*! :%(+>/'8*:>@(!/'&%:8S)>:*! E.'!e*-*&%+! +%P8'! ,*! '/.:*:>@(!e*!/'!=*+*8! >('F:.+*P,'&'()'!=%8!>/'()>D>:*8!/>:e*!*:)>;>/*/!:%(!',!:%(%:>&>'()%!/'!.(%!&>+&%A!/'!+.!'()%8(%!9!/'!+.+!:%(%:>&>'()%+B!C'!)8*)*!/'A!=%8!.(!,*/%A!*::'/'8!*,!:%(%:>&>'()%!/'!,*!+%:>'/*/!'(! ,*! E.'! ;>;>&%+A! ='8%A! */'&S+A! +'! )8*)*! /'! *,:*(?*8! ,*! :%(/>:>@(! /'! +.R')%+!

TRADICION NO-MODERNA TRADICIÓN MODERNA

Intelectual Ilustrado

Intelectual Orgánico

Intelectual Fronterizo

Intelectual Específico

Intelectualidad de masas

Racionalismo Iluminado

Materialismo Histórico-dialéctico

Lucha Anti - capitalista

Pensamiento Descolonial

Crítica al sistema-mundo moderno/

colonial

Pensamiento Postestructural

Insurrección de saberes sometidos y desnaturalización

Multitud/ Nuevos Movimientossociales

Crítica del cognitariado y articulación social

contrahgemónica

Sociedad Capitalista/

liberal

INTELECTUAL CANÓNICO

INTELECTUAL PÚBLICO

Page 253: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\[!

=%8E.'! '(! (.'+)8%! *=8'(/>?*R'! e'&%+! *:).*,>?*/%! (.'+)8*+! :*=*:>/*/'+A!/'+*88%,,*/%!(.'+)8*+!=%)'(:>*,>/*/'+!/'! +'8! +.R')%+A! (.'+)8*! :*=*:>/*/!9!eSP>)%!/'!f:%(%:'8hB!o! +>(!/./*!E.'!'+)*!*:)>;>/*/!'+!'(%8&'&'()'!:%+)%+*!9!/>D<:>,B! C'8! +.R')%+!/'! ,*!=8%=>*! ;>/*! +.=%('! .(*! *:)>;>/*/! :%&=,'R*! =%8E.'! ,*! *:)>;>/*/! /'! :%(%:'8!e>+)@8>:*&'()'! e*! '+)*/%! ,>-*/*! /'&*+>*/%! *! &'(./%! :%(! ,*! 'F=8%=>*:>@(A! *,!&'(%+! '(! /%+! D%8&*+0! '(! .(*A! ,*! />;>+>@(! )a:(>:*! G+'-_(! :%(%:>&>'()%+!'+=':>*,>?*/%+H!9!+%:>*,!G+'-_(!'+:*,*!/'!&*(/%H!e*!+.=.'+)%!.(!&':*(>+&%!&.9!'D>:*?! /'! :%()8%,! /',! )8*P*R%A! /'! +.! %8-*(>?*:>@(! 9! /'! +.+! 8'+.,)*/%+Y! '(! ,*! %)8*A!=%8E.'!'+*+!&>+&*+!/>;>+>%('+!e*(!+.='8;>+*/%!9!:%(D%8&*/%! ,*+!*:)>;>/*/'+!/'!:%(%:'8! +'=*8*(/%A! *! )8*;a+! /',! =%/'8! +%:>*,A! ,*+! +':.'(:>*+! 8',*:>%(*/*+! :%(! ',!:%(%:>&>'()%! 9! ,*+! ='8+%(*+! E.'! ,*+! ,,';*(! *! :*P%A! 8%&=>'(/%! *+<! ,*! .(>/*/! /',!=8%:'+%!9!,%!E.'!'+!*_(!&.:e%!&S+!-8*;'A!/'+)>).9'(/%!*,!+.R')%!/'!+.!:*=*:>/*/!/'! ='(+*8A! /':>/>8A! 'R':.)*8A! 8'D,'F>%(*8! 9! ';*,.*8! '(! )*()%! +.R')%! ,>P8'! 9!8'+=%(+*P,'!/'!+.!=8%=>*!;>/*B!1(!8'+.&'(A!(%!'+!=%:*!,*!)*8'*!E.'!)'('&%+!=%8!/',*()'!+>!E.'8'&%+!+'8!+.R')%+!/'! (.'+)8%! =8%=>%! )8*P*R%B! 1,! :*&>(%! /'! ,%! 8'*,&'()'! =_P,>:%! =*+*! =%8!*.)%/')'8&>(*8(%+! :%&%! +.R')%+! '&*(:>=*/%+! /'! *E.',,%! E.'! (%+! +.R')*! 9! (%+!>&=>/'!:%(%:'8A!'(!.(!:%()'F)%!/%(/'!e*9!/'&*+>*/%+!>()'8'+'+!E.'!(%+!>&=>/'(!+'8B! 1()%(:'+A! =*8*! +'8! +.R')%+! (%! (%+! E.'/*! &S+! 8'&'/>%! E.'! (*;'-*8! '()8'!+'()>/%+!/>D'8'(:>*/%+A!*,-.(%+!/'!,%+!:.*,'+!=8')'(/'(!/*8(%+!e':e*!,*!*:)>;>/*/!/'! :%(%:'8A! =%8! ,%! E.'! /'P'&%+! =8*:)>:*8! ',! /'+,>?*&>'()%A! P.+:*(/%! '(! %)8%+!,*/%+! G9! :%(! %)8*+! ='8+%(*+! )*&P>a(! +.R')*/*+H! ','&'()%+! +>-(>D>:*)>;%+! =*8*! ,*!'(%8&'!)*8'*!E.'!+.=%('!,*!/'!+'8!+.R')%!G'&*(:>=*/%HB!L'&%+!;>+)%!E.'!(%!=%/'&%+!+'8!+.R')%+!'&*(:>=*/%+!G(%!+.R')*/%+H!+>(!)'('8!,*!:*=*:>/*/!/'!/':>/>8!*:'8:*!/'!,*!*:)>;>/*/!/'!:%(%:'8!'(!+.+!/>;'8+*+!D*+'+B!7'8%A!/'+-8*:>*/*&'()'A!*!;':'+!'+)%!(%!'+!+.D>:>'()'!=*8*!*/E.>8>8!(.'+)8*!:%(/>:>@(!/'!+.R')%+A! /'! *e<! E.'! +'*! (':'+*8>%! %8-*(>?*8+'! :%&%! +.R')%+! :%,':)>;%+! =*8*!+.=8>&>8! '+*+! +.R':>%('+B! 1+! /'! ,*! :%(D%8&*:>@(! /'! .(! f2%"%.5%"J$%&+$.#/%h! /'! ,%!E.'!;%9!*!e*P,*8!*!:%()>(.*:>@(B!3(%! /'! ,%+! =8%P,'&*+! D.(/*&'()*,'+! =*8*! ,*! :%(D%8&*:>@(! /'! .(! (%+%)8%+!8'*,&'()'! /'&%:8S)>:%! '+! E.'A! '(! /'&*+>*/*+! %:*+>%('+A! ,*! 8',*:>@(! />*,a:)>:*!'()8'! ,%+! +.R')%+t+.R')*/%+! =*8)>:.,*8'+! GE.'! ,.:e*(! =%8! +.! '&*(:>=*:>@(H! 9! ',!+>+)'&*!'(!',!E.'!+'!%8-*(>?*(A!+'!8'+.',;'!*! D*;%8!/'!a+)'!_,)>&%!G`'8(S(/'?!2'!$*+)8%A!"XX[HB!o!*+<A!+.8-'(!+%:>*P>,>/*/'+!*.)%8>)*8>*+!*!)8*;a+!/'!,*!:%(+%,>/*:>@(!/'! ,%+!&S+! D.'8)'+A! /'! ,%+!&S+! +*P>%+A! =*8*! =8%)'-'8! +.+! =8>;>,'->%+! 9A! '(! _,)>&%!)a8&>(%A! =*8*! 8'=8%/.:>8! .(! +>+)'&*! E.'! >&=>/'! ,*! :%(+)8.::>@(! /'! +.R')%+! (%!+.R')*/%+B! 1(! '+*! 8',*:>@(! />*,a:)>:*! ,%+! +.R')%+! =*8)>:.,*8'+! +'! :%(;>'8)'(! '(!f&'/>%+h!9!(%!'(!f+.R')%+hA!:%(+.&>'(/%!',!+>+)'&*!)%/*+!+.+!'('8-<*+B!4*!:%(+%,>/*:>@(!/'!'+D'8*+!=_P,>:*+!=*+*!=%8!',!'+)*P,':>&>'()%!/'!.(!f(%+%)8%+h!:%(D%8&*/%! =%8! *E.',,%+! E.'! )%&*(! :%(:>'(:>*! /'! E.'! ,*! ;>/*! )8*(+:.88'! 9! +'!:%(+.&'!'()8'! ,*!'F=8%=>*:>@(!/'!+.!=%/'8!9! ,*!*)8>P.:>@(!/',!=%/'8!/',!+>+)'&*!=*8*!E.'! ,%!'R'8?*(!'(!+.!(%&P8'B!C'! )8*)*!/'! )%&*8!:%(:>'(:>*A!'(!/'D>(>)>;*A!/'!(.'+)8*! ;>/*! '(! )*()%! +.R')%+! +.R')*/%+! E.'! (%+! %8-*(>?*&%+! :%(! %)8%+! +.R')%+!=*8)>:.,*8'+! )*&P>a(! +.R')*/%+! =%8! 8*?%('+! /'! '&*(:>=*:>@(! 9! E.'A! '+)%! '+! ,%!>&=%8)*()'A! >(>:>*(! ,*! *:)>;>/*/! /'! :%(%:'8! /'+/'! .(*! =%+>:>@(! /'! f+.R')%+h!:%,%:*(/%!*,!+>+)'&*!'(!,*!=%+>:>@(!/'!f&'/>%hB!7%8!)*()%A!+'!)8*)*!/'!8':.='8*8!',!

Page 254: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\\!

'R'8:>:>%! /',! =%/'8! =%8! =*8)'! /',! +.R')%! f(%+%)8%+h! E.'! :%&P*)'! ,*! 'F=8%=>*:>@(!e*:>'(/%!+.9*!.(*!/'!,*+!+>-(>D>:*:>%('+!>&*->(*8>*+!,>-*/*+!*!,%!=_P,>:%0!f=.'P,%!E.'!=.'P,*!9!E.'!e*!8':.='8*/%!',!e*P,*hB!C>(! '&P*8-%A! ,*! :%(+%,>/*:>@(! /'! '+'! f(%+%)8%+h! /'! +.R')%+! '&*(:>=*/%+! =*8*!:%(+)>).>8+'! *_(! )>'('! E.'! %:.=*8+'! /'! %)8%! =8%P,'&*0! {:%(! E.>a('+! e'&%+! /'!R.()*8(%+! =*8*! ,%-8*8! ',! %PR')>;%! ='8+%(*,! G9! :%,':)>;%H! /'! */E.>8>8! G)%/%+H! ,*!:%(/>:>@(! /'! +.R')%! /'! (.'+)8*! =8%=>*! ;>/*|! 1,! +'()>/%! :%&_(! 8'+=%(/'8<*!/>:>'(/%!*E.',,%!/'!f:%(!E.>'(!E.>'8*!'&*(:>=*8+'hB!C>(!'&P*8-%!,*+!:%+*+!(%!+%(!)*(!DS:>,'+B!o!(%!,%!+%(!=%8E.'A!'(!=8>&'8!,.-*8A!+*P'&%+!/',!=*=',!e'-'&@(>:%!E.'!R.'-*! ',! %8/'(! +%:>*,! '(!(.'+)8*! ;>/*+A! (%! +@,%!e*:>a(/%(%+!;<:)>&*+!/',! +>+)'&*!+>(%A! &.:e%! &S+! :8.',A! (*).8*,>?*(/%! '+'! /%&>(>%! e*:>a(/%(%+! :8''8! E.'! '+! ',!_(>:%!=%+>P,'B!7%8!,%!)*()%A!(%!P*+)*!:%(!E.'!E.'8*&%+!+>).*8(%+!*,!,*/%!/'!,*+!;<:)>&*+A!=%8E.'A!'(!+'-.(/%!,.-*8A!'+)*!%=:>@(!a)>:*!/'P'!>8!*:%&=*T*/*!/'!.(!*(S,>+>+!=%,<)>:%!E.'!>()'8=8')'! ,*! 8'*,>/*/! +%:>*,! '(! ,*! E.'! ;>;>&%+A! *,-%! /'! '+)%! e'&%+! />:e%!*()'8>%8&'()'!:.*(/%!e*P,SP*&%+!/'!,*!/>D>:.,)*/!/'!+'8!+.R')%+!*()'!,*!/>;'8+>/*/!/'! +'()>/%+! :%(! ,%+!E.'! )'('&%+!E.'!e*:'8! D8'()'A! '(!&.:e%+! :*+%+! *()*-@(>:%+!'()8'! +<B! 7'8%A! */'&S+A! '+)'! =%('8+'! *,! ,*/%! /'! ,*+! ;<:)>&*+! (%! =.'/'! :%(+>+)>8!_(>:*&'()'!'(!.(*!=%+>:>@(!%P+'8;*:>%(*,!9!=*8)>:>=*)>;*A!=.'+!)*&P>a(!/'+/'!.(*!=%+>:>@(! D.(:>%(*,!%!8'=8%/.:)%8*!/',!+>+)'&*!+'!=8')'(/'!'()8*8!'(!',!e%8>?%()'!=8S:)>:%!/'!,*+!;<:)>&*+!:%&%!8':.8+%!'D>:*?!=*8*!>()'-8*8,*+!'(!',!%8/'(!+%:>*,!E.'!,'+! >&=>/'! */E.>8>8! ,*! :%(/>:>@(! /'! +.R')%! '&*(:>=*/%B! Q()'+! *,! :%()8*8>%A! '+)*!=%+>:>@(!fR.()%!*h!/'P'!+'8;>8!*!,*!G:%+)%+*H!)*8'*!/'!',>&>(*8!)%/*!+.R':>@(!+%P8'!',,*+B!1(! /'D>(>)>;*A! (%! )%/*+! ,*+! 'F='8>'(:>*+! E.'! +'! :*,>D>:*(! *+<! &>+&*+! :%&%!/'&%:8S)>:*+! =%8! ',! e':e%! /'! 'R'8:'8! .(*! :%(+)8.::>@(! :%,':)>;*! /',! +*P'8A!8'*,&'()'!,%!+%(B!$%(;>'('!8':%8/*8!E.'!,*+!8',*:>%('+!/'!+*P'8!'(!',!:*=>)*,>+&%!e*(! +>/%! +>'&=8'! 8',*:>%('+! /'! 'F=,%)*:>@(! GN%()*Ta+A! "XX[HB! L*9! .(! =',>-8%!';>/'()'! '(! &.:e*+! /'! ,*+! =8%=.'+)*+! *:).*,'+! /'! >(;'+)>-*:>@(! =*8)>:>=*)>;*A! 9!a+)'! (%! '+! %)8%! E.'! ',! /'! +'8! D.(:>%(*,'+! *! ,%+! >()'8'+'+! /',! ('%,>P'8*,>+&%!&'/>*()'! ',! .+%! /'! +>+)'&*+! />*,@->:%+! 9! 8'D,'F>;%+! *! )8*;a+! /'! ,%+! :.*,'+! +'!:%(+>-.'!,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!,%+!)8*P*R*/%8'+!'(!+.!=8%=>*!/%&>(*:>@(B!C'!=8%/.:'!.(*! *=8%=>*:>@(! /',! &a)%/%! />*,@->:%A! ('-*(/%! ',! :%&=%('()'! >(';>)*P,'&'()'!=8SF>:%!E.'!/'P'! )'('8!',!:%&=*8)>8!'F='8>'(:>*+!9!;>+>%('+!/',!&.(/%!GN*:'/%A!VWW"HB!4*! >(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!:8<)>:*A!'()%(:'+A!=.'/'!-'('8*8!&S+!=8%P,'&*+!/'!,%+! E.'! ='(+*P*! 8'+%,;'8A! +>! '+)*P,':'! .(! =8%:'+%! /'! >(;'+)>-*:>@(! '(! ',! E.'! ,*!>(D%8&*:>@(! %P)'(>/*! +%P8'! ,%+! +.R')%+! '+! .)>,>?*/*! =*8*! 8'-.,*8! +.+! *:)>;>/*/'+A!=*8*!&'R%8*8A! =%8! 'R'&=,%A! ,*! )*+*! /'! 8'(/>&>'()%! /'! ,*! %8-*(>?*:>@(! G:%&%! *+<!+.:'/'!'(!,%+!:<8:.,%+!/'!:*,>/*/!=%+D%8/>+)*+HB!$%&%!P>'(!+'T*,*P*!j'+_+!5PST'?0!f&)*a+5)5`-()*2%"*/+2$+@*&)*$)6)5),+5()*2%"*$%2/+2$+hB!*

D+'-2,%*35#2$#3#%T*&)*,+6%$5)$#)*+"*-2*+".),%*,+*6),-5+>*,+*-2*$%&+$.#/%*P3%5*-2)*'+%3%&(.#$)*,+&*$%2%$#6#+2.%*35%9+"#%2)&Z^"%4*,+",+*,%2,+*3#+2"%7R*

4%! =_P,>:%! /'P'! /'+:*(+*8! +%P8'! ',! 8'D'8'()'! f=.'P,%hA! '+)%! '+A! .(! :%(R.()%! /'!:>./*/*(%+!>-.*,'+!9!,>P8'+A!+%,>/*8>%+A!:%&=8'(+>;%+!9!)%,'8*()'+A!+.R')%!:%,':)>;%!/'! .(! =%/'8! +%:>*,A! =.'P,%! E.'! +'! %8-*(>?*! '(! /'&%:8*:>*! =*8*! 'R'8:'8,%B! C>(!'&P*8-%A! e*9! *,-%! E.'! *&'(*?*! '+'! '+)*/%! /'! &*/.8'?A! :%(;>8)>a(/%+'! '(! .(!

Page 255: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\^!

=8%P,'&*0!E.'!',!=.'P,%!/';'(-*!'(!&*+*B!o!',!:%(:'=)%!/'!&*+*!;>'('!*+%:>*/%A!*!+.!;'?A!*!/%+!:.'+)>%('+0!fD*,)*!/'!&*/.8'?h!9!f*,>'(*:>@(hB!!2'+/'! ',! ='(+*&>'()%! ,>P'8*,A! '+)*! :.'+)>@(! +'! e*! 8'+.',)%! =%8! &'/>%! /'! ,*!:>8:.,*:>@(! '(! ',! '+=*:>%! =_P,>:%! /'! .(*! +'8>'! /'! +*P'8'+! 9! ;*,%8'+! .(>;'8+*,'+!;>(:.,*/%+! *! :.'+)>%('+! :%&%0! ',! .+%! /'! ,*! 8*?@(A! ,*! 8'*,>?*:>@(! /'! G:>'8)%+H!=8>(:>=>%+!.(>;'8+*,'+A!',!8'+=')%!=%8!,%+!/'8':e%+!/',!+'8!e.&*(%A!,*!>-.*,/*/!*()'!,*! ,'9A! ,*! .(>;'8+*,>/*/!/',! /'8':e%A! '):a)'8*B!2>:e%+! +*P'8'+! 9! ;*,%8'+! ! +'! e*9*(!,%:*,>?*/%+! '(! .(%+! :%()'('/%8'+! G,*+! />+:>=,>(*+! :>'()<D>:*+H! E.'! /'P'(! e*:'8+'!:>8:.,*8!'(!,*!*8'(*!=_P,>:*!*!)8*;a+!/'!:>'8)%+!*-'()'+!=8%D'+>%(*,'+!G>()',':).*,'+!>,.+)8*/%+HA!.(*!a,>)'!f&*/.8*h!8'+=%(+*P,'!/'!)8*(+&>)>8!',!:%(%:>&>'()%!8*:>%(*,!(':'+*8>%!=*8*!E.'!',!=.'P,%!/'R'!*)8S+!,*!f&>(%8<*!/'!'/*/h!9!%P)'(-*!,*!:%(/>:>@(!/'!:>./*/*(%B!c*&P>a(! e'&%+! *=8'(/>/%! /',! &*)'8>*,>+&%! e>+)@8>:%i/>*,a:)>:%A! E.'! (.'+)8*+!(*88*:>%('+!9!*::>%('+!+%P8'!',!&.(/%!'+)S(!&'/>*)>?*/*+!=%8!>()'8'+'+!G/'!:,*+'H!:.9%! 'D':)%! _,)>&%! '+! ',! /'! %:.,)*8! .(*! 8'*,>/*/! :*8*:)'8>?*/*! =%8! ,*! %=8'+>@(!':%(@&>:*B!4*!*,>'(*:>@(!(%!'+!&S+!E.'! ,*!:%(D%8&*:>@(!/'!.(*!GD*,+*H!;>+>@(!/'!,*+! :%+*+! E.'! ,%+! >(/>;>/.%+! >()'8>%8>?*(A! *! )8*;a+! /'! '+)8.:).8*+! 9t%! *=*8*)%+!>/'%,@->:%+! GD*&>,>*A! 8',>->@(A! +>+)'&*+! '/.:*)>;%+A! :.,).8*! =%=.,*8A! '):BH! E.'!>&=%('(! :>'8)%+! +'()>/%+! e'-'&@(>:%+! *+%:>*/%+! *! ,%+! :>8:.>)%+! :*=>)*,>+)*+! /'!=8%/.::>@(A!/>+)8>P.:>@(A!:%(+.&%!9!8',*:>@(!+%:>*,B!!7*8*! +*,>8! /'! '+)'! '+)*/%! /'! >(&*/.8'?! %! /'! fD*,+*! :%(:>'(:>*hA! ,*! &*+*! +'! ;'!(':'+>)*/*! /'! ).)',*! =%8! .(*! ;*(-.*8/>*! G'/.:*/%8! :8<)>:%A! >()',':).*,! %8-S(>:%H!E.'! =8')'(/'! /'+>/'%,%->?*8! *! *E.a,,*! &'/>*()'! ,*! )8*(+&>+>@(! /'! .(*! +'8>'! /'!+*P'8'+! :8<)>:%+! 8*:>%(*,'+A! *! )8*;a+! /'! ,%+! :.*,'+! ,*! &*+*! G:%(;'8)>/*! *e%8*! '(!=8%,')*8>*/%H!+'!.('!*!.(*!)*8'*!.(>;'8+*,!/'!'88*/>:*:>@(!/'!,*!'F=,%)*:>@(B!1+)%+!/%+!&%/%+!.(>;'8+*,'+!/'!)'8&>(*8!:%(!,*!*,>'(*:>@(!G>()',':).*,!>,.+)8*/%!.!%8-S(>:%H! e*(! '+)*/%! ;>(:.,*/%+! *! .(*! a=%:*! -'%e>+)@8>:*! :.9%! %8>-'(! ,%!'(:%()8*&%+!'(! ,%+!=8>(:>=>%+!/'! ,*! 8';%,.:>@(! D8*(:'+*!9!E.'!+'!'F)'(/>@!e*+)*A!=%8!,%!&'(%+A!',!D>(*,!/'!,*!+'-.(/*!-.'88*!&.(/>*,B!7'8%A!*!=*8)>8!/'!,*!/a:*/*!/'!,%+!+'+'()*A!e'&%+!;>+)%!'&'8-'8!.(*!:%(:'=:>@(!P>'(!/>+)>()*!8'+=':)%!/',!+*P'8!(':'+*8>%!=*8*!*,:*(?*8!'+'!'+)*/%!/'!&*/.8'?!;>(:.,*/%!*!,*!>/'*!/'!=.'P,%B!!2'+/'! '()%(:'+A! 9*!(%! +'! )8*)*! /'! 8':%(%:'8! '! >(:%8=%8*8!.(*! +'8>'! /'! ;'8/*/'+!.(>;'8+*,'+! E.'! /'P'(! +'8! 8';',*/*+! 9! )8*(+&>)>/*+! *! ,%+! /'&S+A! +>(%A!&S+! P>'(A!*+.&>8! ,*! )*8'*! /'! 8':%(%:'8! ,*+! =%)'(:>*,>/*/'+! 'F>+)'()'+! '(! ,*+! />;'8+*+! 9!/>;'8-'()'+! &%/*,>/*/'+! /'! 'F>+)'(:>*A! .(*! '+=':>'! /'! .(>;'8+*,>+&%! ('-*)>;%!GC*()%+A! "XgXH! %! +>).*/%! Gd*,:'8S(A! VWW#H! E.'! (%+! %P,>-*! *! /':%(+)8.>8!='8&*('()'&'()'!.(!+>+)'&*!/'!;'8/*/'+!e'8'/*/%!/',!='(+*&>'()%!>,.+)8*/%A!*!+*P'80! G>H! .(*! '+)8.:).8*! /',! :%(%:>&>'()%! P>&%/*,! G`>,%+%D>*iL.&*(>/*/'+t$>'(:>*H!/%(/'!',!=8>&'8!)a8&>(%!+'!%:.=*P*!/'!,%!P.'(%!9!,%!P',,%A!&>'()8*+! E.'! ',! +'-.(/%! )'(/8<*! ',!&%(%=%,>%! /'! ,%! ;'8/*/'8%Y! G>>H! E.'! +%(! ,%+!:>'()<D>:%+! *! E.>'('+! ,'+! :%88'+=%(/'! /':>/>8! 9! ,'->+,*8! +%P8'! ,*! ;'8/*/Y! G>>>H!/'D'(/'8! ,*! ,>('*,>/*/! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,%+! =8%:'+%+! ';%,.)>;%+! G+'*(! /'! ,%+!':%+>+)'&*+! %! /',! :%(%:>&>'()%HA! (%! 8':%(%:>'(/%! ,*! 'F:'=:>%(*,>/*/! /'! ,*+!+>).*:>%('+! /'! 'E.>,>P8>%! 9! ,*! :8'*)>;>/*/! '(! ,%+! =8%:'+%+! :*@)>:%+! G78>-%->('A!"XX#HY! G>;H! E.'! e*9*! .(%+! =%+>:>%('+! G.(>;'8+*,'+H! 8'+=':)%! /'! ,*! ;>/*! e.&*(*A!%:.,)*(/%! )%/*! ,%:*,>?*:>@(! -'%=%,<)>:*! 8'+=':)%! /'! .(! +*P'8! E.'A! *,! >-.*,! E.'! ,*!':%(%&<*A! +'! %8-*(>?*! '(! :'()8%+! 9! ='8>D'8>*+! GN>-(%,%A! VWW"HY! G;H! E.'!=%/*&%+!

Page 256: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\#!

:%(D>(*8! />:e%+! ;*,%8'+! .(>;'8+*,'+! '(! ',! 8'>(%! /'! ,%! P.'(%A! /'! ,%! P',,%! 9! /'! ,%!;'8/*/'8%Y! G;>H!',!/'+=8':>%!/'! ,*! 8*:>%(*,>/*/!/',!M)8%A! ,%!E.'!/'P'! ,,';*8!*!.(*!)*8'*! >(+.8-'()'! =%8! 8'+:*)*8! +*P'8'+! &'(%+=8':>*/%+! .! %,;>/*/%+! G`%.:*.,)A!VWW[H!E.'!='8&>)*(!.(*!8',*:>@(!e'8&'(a.)>:*!/',!9%i)_A!(%!.(*!8',*:>@(!9%i:%+*B!!L+5$+5*35#2$#3#%T*&)"*$-&.-5)"*#2/+".#'),%5)"*$%6%*$)a)*,+*V+55)6#+2.)"Z)M5#+2,%*+&*$)a:2*,+*")".5+*,+*&)"*+".5).+'#)"*,+*N2/+".#')$#:2*!)5.#$#3).#/)*

c%&*8'&%+! :%&%! =8>(:>=*,! 8'D'8'(:>*! ,*! +.-'8'(:>*! /'! `%.:*.,)! 8'+=':)%! *!:%(:'P>8! ,*! )'%8<*! :%&%! :*R*! /'! e'88*&>'()*+A! '+)%! '+A! ,*! :%(;'(>'(:>*! /'! .+*8!(.'+)8%!+*P'8!=8%D'+>%(*,!9!',!=*=',!E.'!R.-*&%+!:%&%!>()',':).*,'+!/'()8%!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!=*8*!*9./*8!*!/'+;',*8! ,%+!/>+:.8+%+!E.'!(%+!*)8*;>'+*(A!9!'(!:>'8)*!&'/>/*A! :%(':)*8! (.'+)8*! *:)>;>/*/! *! ,*+! ,.:e*+! :%)>/>*(*+! E.'! >(/>;>/.%+! 9!&%;>&>'()%+! +%:>*,'+! 8'*,>?*(! />*8>*&'()'! =*8*! )8*(+D%8&*8! ',! %8/'(! +%:>*,! E.'!(%+! +%&')'B! C>(! '&P*8-%A! '+)*! )*8'*! /'! :%(:'P>8! ,*! D.(:>@(! +%:>*,! /'! ,*!>(;'+)>-*:>@(A! *! (.'+)8%! R.>:>%! +@,%! '+! =%+>P,'! +>! *,! &'(%+! :%(+>/'8*&%+! )8'+!:*8*:)'8<+)>:*+! PS+>:*+! =*8*! /'+*88%,,*8! 9! :%(+%,>/*8! 8'/'+! /'! >(;'+)>-*:>@(!:8<)>:*+0! >(;'+)>-*:>@(! P*+*/*! '(! ,*+! *.+'(:>*+A! >(;'+)>-*:>@(! *=%9*/*! +%P8'! ,*!)8*/.::>@(!'!>(;'+)>-*:>@(!=*8*!,*!*8)>:.,*:>@(B!!78>&'8!&%;>&>'()%0!,*!>(;'+)>-*:>@(!:%&%!+%:>%,%-<*!/'!,*+!*.+'(:>*+!4*! >(;'+)>-*:>@(! +%:>*,! :%&%! +%:>%,%-<*! /'! ,*+! *.+'(:>*+! GC*()%+A! VWW^H! =*8)'! /'!8'*,>?*8!.(*!:8<)>:*!/'!,%!E.'!=%/'&%+!/'(%&>(*8!Ä&:'#$)*,+*35%,-$$#:2*,+*&)*2%J+C#".+2$#)ÅB! C'! )8*)*! /'! .(*! :8<)>:*! *! '+*+! D%8&*+! /'! *::'+%! *! ,*! 8'*,>/*/! =%8!('-*:>@(A! '+! /':>8A! Ä+C3+5#+2$#)"* 4* 9%56)"* ,+* 3+2")5* %* ,+* )$.-)5* `-+* "%2*$%2"#,+5),)"*#55+&+/)2.+"@*2%J$-)&#9#$),)"@*,+"$)5.B2,%&)"*,+*9%56)*#55+/+5"#M&+ÅB!4%! >-(%8*()'A! ,%! =8>&>)>;%t=8'&%/'8(%t+.P/'+*88%,,*/%A! ,%! >(D'8>%8A! ,%! ,%:*,A! ,%!>&=8%/.:)>;%A!*=*8':'(!:%&%! ,*+! D%8&*+!+%:>*,'+!'(! ,*+!E.'!'+)*! ,@->:*!/'! ,*!(%i'F>+)'(:>*! +'! &*)'8>*,>?*B! {x.a! 'D':)%! =8%/.:'|! 4*! +.+)8*::>@(! /',! &.(/%! 9! ,*!:%()8*::>@(! /',! =8'+'()'B! 1+)*! ,@->:*! /'! =8%/.::>@(! /'! ,*! (%i'F>+)'(:>*!&.'+)8*!:%&%! ,*! D*,)*! /'! 'F='8>'(:>*! +%:>*,! +'! )8*/.:'A! '(! 8'*,>/*/A! '(! /'+='8/>:>%! /'! ,*!'F='8>'(:>*! +%:>*,! GC*()%+A! >PB! "^"! v! "X^HB! Z')%&%! *E.<! .(*! >/'*! /'! �9-&.()!J*.&*(! GVWW^0! "#H! E.>'(! +%+)>'('! E.'! Ä,*! =8%/.::>@(! /'! 8'+>/.%+A! /'! +'8'+! 9!'F='8>'(:>*+!e.&*(*+!8'+>/.*,'+!G+.='8D,.*+!%!'(!'F:'/'(:>*H!'+!.(*!:%(+':.'(:>*!>(';>)*P,'!/'!,*!&%/'8(>?*:>@(ÅB!1,!/'+='8/>:>%!/'!'F='8>'(:>*!+%:>*,!(%!'+!&S+!E.'!',! D.('+)%!+9+$.%* "+$-2,)5#%!/'! ,*! :%(+)8.::>@(!/'!.(!%8/'(!=%,<)>:%!P*+*/%!'(! ,*!+'=*8*:>@(!'()8'!',!*/'()8%!9!',!*D.'8*A!,%!*=)%!9!,%!(%!*=)%A!*+<!:%&%!/',!=8%-8'+%!':%(@&>:%! ,>P'8*,! :*=>)*,>+)*A! ',! :.*,! '+! >(:*=*?! /'! /'+*88%,,*8+'! +>(! /'-8*/*8! 9!/';*,.*8!,%+!&%/%+!/'!-*(*8+'!,*!;>/*!*()*T%!'D':)>;%+B!4*! ='/*-%-<*! /'! ,*+! *.+'(:>*+! >()'()*! 8';',*8! ,*! />;'8+>/*/! 9! &.,)>=,>:>/*/! (%!/'+)8.:)>;*! /'! ,*+! =8S:)>:*+! +%:>*,'+! 9! /'! ,%+! *-'()'+! +%:>*,'+A! e*:>a(/%,*+!;>+>P,'+t:8'<P,'+A! =%8! :%()8*=%+>:>@(! *! ,%+! 8'-<&'('+! /'! ;'8*:>/*/i,'->)>&>/*/!'F:,.+>;>+)*+!/'!,*+!=8S:)>:*+!e'-'&@(>:*+!+.+)'()*/*+!'(!,*!,@->:*!/',!U&+3V!9!'(!',!Ä3)2%3.#"6%*,+&*"-a+.%ÅB!!8)* 9#'-5)* ,+&* #'2%5)2.+! /'P'8<*! e*:'8(%+! ';%:*8! )%/*+! '+*+! =8S:)>:*+! P*+*/*+! '(!:'8)'?*+!*P+%,.)*+A!*+<!:%&%!)%/*+!'+*+!*:)>)./'+!)'@8>:*+!E.'!,'->)>&*(!.(!:>'8)%!

Page 257: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\b!

:*=>)*,!:.,).8*,B!7'8%A!)*&P>a(A!,*!8*?@(!G%!;>+>@(H!)%)*,>?*/%8*!+'!e*:'!=8'+'()'!'(!*E.',,*+!%)8*+!=8S:)>:*+!=+'./%+i=*8)>:>=*)>;*+!'(!,*+!E.'!.(*!*='8).8*!=8>&'8*!G*,!/>S,%-%A! *! ,*! =*8)>:>=*:>@(A! *! ,*! ('-%:>*:>@(A! '):BH! '+! :%8)*/*! /'! 8*<?A! :'88*(/%! ',!'(:.'()8%! '()8'! ,%+! />+)>()%+! +*P'8'+A! *! =*8)>8! /'! .(! +*P'8! E.'! +'! =8')'(/'!+.='8>%8!'(!P*+'!*!.(*!=%+>:>@(!/'!=%/'8!(%!-*(*/%!+>(%!*/E.>8>/%!=8';>*&'()'B!8)* 9#'-5)* ,+&* 35+J6%,+52%* 4* ,+&j%* "-M,+")55%&&),%! ,*! '(:%()8*&%+! '(! )%/*+! '+*+!=8S:)>:*+A!/'!:%8)'!&S+!P>'(!D.(:>%(*,>+)*A!=*8*!E.>'(!',!'(:.'()8%!:%(!'+*+!%)8*+!D%8&*+! +%:>*,'+! (%! /'P'! +'8;>8! &S+! E.'! =*8*! */E.>8>8! .(*! +'8>'! /'! 8%,'+!G=8'/')'8&>(*/%+H! /'()8%! /',! +>+)'&*! +%:>*,B! `8'()'! *! '+)*+! =8S:)>:*+! +%:>*,'+!P*+*/*+! '(! ,*! 'F>+)'(:>*! /'! .(! )>'&=%! ,>('*,! E.'! ,'->)>&*! .(*+! =8S:)>:*+! G,*+!/'+*88%,,*/*+A! &%/'8(*+H! +%P8'! %)8*+! G,*+! =8'i&%/'8(*+! %! +.P/'+*88%,,*/*+A!>(D*()>,'+A! *(*:8@(>:*+A! />(%+*_8>:*+HA! =>'(+%! E.'! /'P'&%+! 8'+)>).>8! %)8*+!)'&=%8*,>/*/'+A! :%()'&=%8S('*+! /'! ,*+! G+.=.'+)*&'()'H! *;*(?*/*+B! 2>:e*+!=8S:)>:*+! 9*! (%! )'(/8<*(! ',! '+)*).+! /'! 8'+>/.*,'+! G/'! 8'&*('()'+! E.'! ;*&%+!/'R*(/%!*)8S+H!+>(%!E.'!)'(/8<*(!+.!=8%=>*!)'&=%8*,>/*/A!9A!=%8!)*()%A!/'P>a8*&%+!*=8'(/'8!/'!',,*+! '(! )*()%!E.'!(%+!%D8':'(!%)8*+!=%+>P>,>/*/'+B!7%8!'R'&=,%A! {(%!+'8<*(!:%()'&=%8S('%+! ,%+!&%;>&>'()%+!/'!%=%+>:>@(!*! ,*!1+)8*)'->*!1.8%='*!/'!1&=,'%! P*+*/*! '(! ,*! */E.>+>:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! =8%D'+>%(*,'+! 9! ,*+! (.';*+!'+)8*)'->*+! /'! )8*P*R%! =%+)D%8/>+)*|! {M! ='(+*&%+! E.'! ,%+! =8>&'8%+! +%(!*(*:8@(>:%+A!+'!%=%('(!*,!=8%-8'+%!9A!=%8!)*()%A!(%!+%(!&%/'8(%+|!8)*9#'-5)*,+&*#29+5#%5A!8'&>)'!*!.(*!=8S:)>:*!&%(%:.,).8*,!'(!/%(/'!+'!(*).8*,>?*(!,*+! />D'8'(:>*+B! 1+)*+! =8S:)>:*+! +%(A! *:).*,&'()'A! >&=,'&'()*/*+! =%8! ',!&.,)>:.,).8*,>+&%! ,>P'8*,! 9! +.! :<(>:*! Ä)%,'8*(:>*! e*:>*! ',! M)8%ÅA! *! )8*;a+! /'! .(*!=%,<)>:*!P*+*/*!'(!',!8':%(%:>&>'()%!/'!.(*!+'8>'!/'!>/'()>/*/'+!=8''F>+)'()'+!'(!',! >(/>;>/.%A! E.'/*(/%! *,! &*8-'(! )%/*! :%(+>/'8*:>@(! :%,':)>;*! '(! )%8(%! *! ,*!8''+)8.:).8*:>@(! =8%D.(/*! /'! ,*+! 8',*:>%('+! /'! =8%/.::>@(A! >(;>+>P>,>?*(/%! ,*+!/'+>-.*,/*/'+! &*)'8>*,'+! 'F*:'8P*/*+! '(! :.*()%! *! ,*! 8'()*! 9! ,*! =8%=>'/*/A! ',!*::'+%! *,! )8*P*R%! *+*,*8>*/%A! ,*! *+>+)'(:>*! +*(>)*8>*A! ',! :%(+.&%! /'! :*,%8<*+! %! ,*!'F=%+>:>@(! *! ,*! )%F>:>/*/! &'/>%*&P>'()*,B! 7%8! )*()%A! /'P>a8*&%+! :%(+)8.>8! .(!'+=*:>%!'(!',!E.'!(.'+)8*+!/>D'8'(:>*+!+'*(!8':%(%:>/*+! 8':<=8%:*&'()'A!*! D>(!/'!=%/'8! *8)>:.,*8+'! '(!.(!=8%9':)%! :%,':)>;%! :%&_(!9! (%!/>+:8>&>(*)%8>%! G/'! .(*+!/>D'8'(:>*+!8'+=':)%!/'!,*+!%)8*+HB!1+)'!'+=*:>%!&.,)>:.,).8*,!/'!%=%+>:>@(A!:%(R.-*!)*()%! ,*+! (':'+>/*/'+! /'! 8':%(%:>&>'()%! /'! (.'+)8*+! +>(-.,*8>/*/'+A! :%&%! ,*+!(':'+>/*/'+!/'!8'/>+)8>P.:>@(!/'! ,*!8>E.'?*!G+>(! ,*!:.*,A!(%!'+!=%+>P,'!/'+*88%,,*8!(.'+)8*!=%)'(:>*,>/*/!'(!)*()%!+'8'+!e.&*(%+!/>D'8'(:>*/%+HB!C*P'&%+A!)*&P>a(A!E.'!,*!'+:*,*!/%&>(*()'!'+!,*!'+:*,*!-,%P*,t.(>;'8+*,A!P>'(!+'*!:.*(/%!e*P,*&%+!/'!=8%:'+%+!)8*(+(*:>%(*,'+A!P>'(!+'*!:.*(/%!(%+!8'D'8>&%+!*!,*!'F=%8)*:>@(! =,*(')*8>*! /'! (.'+)8*+! f='8D':)*+! /'&%:8*:>*+! %::>/'()*,'+hA! %! P>'(!+'*! :%&%!'(! ',! *:).*,! =*(%8*&*!'/.:*)>;%A! :.*(/%! 8'/.:>&%+! ,*! :%&=,'R>/*/!/'!,%+! =8%:'+%+! /'! '(+'T*(?*! 9! *=8'(/>?*R'! *! :>'8)*+!&')%/%,%-<*+! ìf@()>:*&'()'hî!&S+! */':.*/*+! =*8*! /*8! :.'()*! /'! ,*! :%&=,'R>/*/! /',! &.(/%! =8%D'+>%(*,!=%+),>P'8*,B! O5+2.+* )* +".)* 9#'-5)* ,+* &%* '&%M)&* $%6%* +"$)&)* ,%6#2)2.+@* ,+M+6%"*5+$-3+5)5* +2* &%* &%$)&* +C3+5#+2$#)"* ,+* 5+2%/)$#:2* 3%&(.#$)* 4* +,-$).#/)B! 1:%(%&<*+!*.)%-'+)>%(*/*+! *,'R*/*+! /'! ,%+! >&='8*)>;%+! /'! ,%+! -8*(/'+! :%(-,%&'8*/%+!D>(*(:>'8%+A! 'F='8>'(:>*+! /'! =*8)>:>=*:>@(! =%=.,*8! %! /'! /'&%:8*:>*! =*8)>:>=*)>;*!E.'!8%&=*(!:%(!,*!/'&%:8*:>*!/'!8'=8'+'()*()'+!'+:*+*&'()'!8'=8'+'()*)>;%+!G*!(%! +'8! E.'! *! E.>'('+! +'! 8'=8'+'()'! +'*(! /')'8&>(*/%+! -8.=%+! /'! =%/'8!':%(@&>:%HY!'F='8>'(:>*+!/'!8'(%;*:>@(!='/*-@->:*!E.'!*=.()*(!*,!'+)*,,>/%!/'!,*!

Page 258: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\g!

&%(%:.,).8*! :.88>:.,*8A! *! )8*;a+! /'! >&=.,+*8! ,*! =,.8*,>/*/! '(! ,*+! D%8&*+! /'!*P%8/*8!,%+!=8%:'+%+!D%8&*)>;%+B!oA!D>(*,&'()'A!95+2.+*)*&)*6%2%$-&.-5)*,+*&%"*$5#.+5#%"*,+*35%,-$.#/#,),*$)3#.)&#".)"A!/'+=,'-*8!.(*!+$%&%'()*,+*&)*35%,-$.#/#,),!E.'!=%(-*!'(!:.'+)>@(!',!=*8*/>-&*!/',!/'+*88%,,%! 9! /',! :8':>&>'()%! ':%(@&>:%! >(D>(>)%! 9! ,*! ,@->:*! /'! ,*! =8>&*:<*! /'! ,%+!%PR')>;%+! /'! *:.&.,*:>@(! +%P8'! ,%+! %PR')>;%+! /'! />+)8>P.:>@(! E.'! +.+)'()*(! ',!:*=>)*,>+&%! -,%P*,B! C'! )8*)*A! .(*! ;'?! &S+A! 9! '(! )a8&>(%+! /'! 7*.,%! `8'>8'A! /'!8'+=%(/'8! *! ,*+! +>-.>'()'+! =8'-.()*+0! {q-W* 35%,-$#5|! {U* 9)/%5* ,+* `-W* %* ,+* `-#W2*35%,-$#5|!{<2*$%2.5)*,+*`-W*%*,+*`-#W2*35%,-$#5|!{?%2*`-W*%*$%2*`-#W2+"*35%,-$#5|!!C'-.(/%!&%;>&>'()%0!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!:%&%!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(!C'! )8*)*8<*! /'! >&=,'&'()*8! .(! 35%$+,#6#+2.%* `-+* 3+56#.)* $5+)5* "+2.#,%"*$%63)5.#,%"* )* 3)5.#5* ,+* &)"* +C3+5#+2$#)"* ,#"3%2#M&+"* .)2.%* $%6%*,+* &)"* 3%"#M&+"B! 1,!=.()%!/',!E.'!=%/'&%+!=*8)>8A!=*8*!:8'*8!+'()>/%+!:%&=*8)>/%+!'!>()',>->P>,>/*/'+!8':<=8%:*+A! '+! ,*! (':'+>/*/! /'! '()'(/'8! E.'! )%/*+! (.'+)8*+! &%/*,>/*/'+! /'!'F>+)'(:>*! +%(! >(:%&=,')*+Y! =%8! ,%! E.'A! (':'+*8>*&'()'A! )'('&%+!E.'! '(8>E.':'8!/>:e*!>(:%&=,')./!*!)8*;a+!/',!/>S,%-%!9!,*!:%(D8%()*:>@(!:%(!'+*+!%)8*+!:.,).8*+!%!D%8&*+!/'!'+)*8!'(!,*!e>+)%8>*i&.(/%B!*4*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!/'P'!+'8!='(+*/*A!'()%(:'+A!*!=*8)>8!/'!'+)*!/>&'(+>@(!/'!>(:%&=,')./Y! ,%+!=8%:'+%+!/'! :8'*:>@(!/'! +'()>/%+! :%&=*8)>/%+!e*(!/'!=*8)>8!/'!'+)'!.(>;'8+*,>+&%!('-*)>;%!E.'!(%+!/>:'!E.'!Ä'+!>&=%+>P,'!:%&=,')*8(%+!'(!.(*!)%)*,>/*/ÅB! o! '+A! =8':>+*&'()'A! '(! '+)'! 8':%(%:>&>'()%! /'! >(:%&=,')./A! :.*(/%!=%/'&%+!)'(/'8!*!,*!e')'8%-'('>/*/A!*,!8':%(%:>&>'()%!/'!'+'t'+%+!f&S+!*,,Sh!E.'!+'!+>)_*t(!D.'8*!/'!(.'+)8%!+'8A!/'!(.'+)8%!e%8>?%()'!>/'%,@->:%A!='8%!+>(!',!:.*,!%!,%+!:.*,'+A!/'+='8/>:>*8<*&%+!'F='8>'(:>*+!+%:>*,'+!E.'!=%)'(:>*,&'()'!G9!+.P8*9%!,%!/'!=%)'(:>*,&'()'H!=.'/'(!:%()8>P.>8!*!,*!)8*(+D%8&*:>@(!+%:>*,B*7%8! )*()%A! (':'+>)*&%+! /'! Ä.(*! ='/*-%-<*! /'! ,*! )8*/.::>@(ÅA! /'! .(%+! =8%:'+%+!:%&.(>:*:>%(*,'+A!%8-*(>?*)>;%+A!&')%/%,@->:%+A!%P,>-*/%+!*,!'(:.'()8%!:%(!,%!Ä(%!>/a()>:%ÅA! :%(!',!'E.<;%:%A!',!&*,'()'(/>/%!9! )%/%! ,%!E.'!+'!/'8>;*!/'!a,B!C>(!'+'!Ä/>S,%-%! :%(! ,*! *,)'8>/*/Å! &'! =*8':'! E.'! '+)*8<*&%+! :%(/'(*/%+! *! ;>;>8!='8&*('()'&'()'!'(!,*!)>8*(<*!/',!:8>+)*,!/',!U&+3VA!/'!:.9%+!'D':)%+!='8;'8+%+!9*!e'&%+!e*P,*(/%!*()'+B!1,!+'()>/%!:%&=*8)>/%A!D8.)%!/'!,*!)8*/.::>@(A!(%!+'!%8>->(*!&S+! E.'! '(! '+'! '+=*:>%! :%&=*8)>/%A! '(! '+'! >()'8:*&P>%! /'! :8>+)*,'+iU&+3VA! '(! ,*!/'D%8&*:>@(!/'!,%+!&>+&%+!'A!>(:,.+%A!'(!,*!8.=).8*!:%(!*,-.(%!/'!',,%+B!*7%/'&%+!:%(+>/'8*8!*!,*!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(!:%&%!.(!Ä'D':)%!/>/S:)>:%!/'!,*+! )'%8<*+! +%:>%e>+)@8>:*+! /'! ,*! :%&.(>:*:>@(Å! G]>-%+)k9A! 4.8>*A! N*8)<(! J*8@A!d%(?S,'?!Z'9HB!7*8*!a+)*+A!,*!+.PR')>;>/*/!G%!'(!(.'+)8%!:*+%A!,*!:%(:>'()>?*:>@(H!+'!=8%/.:'! '(! '+=*:>%+! +%:>*,'+! :%(+)>).>/%+! e>+)@8>:*&'()'! G:%&%! +%(! ,%+! :<8:.,%+!:%(+:>'()>?*/%8'+HY! =%8! )*()%A! '(! ,*! -a('+>+! /'! )%/*! +.PR')>;>/*/! >(/>;>/.*,! G',!>(/>;>/.%! 8'+.,)*()'!/'!.(!=8%:'+%! *,D*P')>?*/%8t'&*(:>=*/%8H! '(:%()8*&%+! ,%+!'+=*:>%+! :%(+)>).>/%+! /'! .(*! /')'8&>(*/*! +.PR')>;>/*/! +%:>*,! G,*! /'! ,%+! :<8:.,%+!:%(+:>'()>?*/%8'+H!E.'!*()':'/'(!*!,*!%8-*(>?*:>@(!/',!+.R')%!>(/>;>/.*,!:%(:8')%!Gd%(?S,'?!Z'9A!VWWV0!"bgHB!!Q,!>(>:>*8+'!.(!=8%:'+%!/'!*,D*P')>?*:>@(!:%(+:>'()>?*/%8*A!,%+!+.R')%+!=*8)>:>=*(!/'!.(*! '+)8.:).8*! E.'A! '(! +.! +'(%A! *:%-'! )%/*! .(*! +'8>'! /'! Ä=8S:)>:*+! +%:>*,'+! '(!:.8+%Å! G28>'8A!"XXX0!VgH0!=8S:)>:*+!=8%=>*+!/'! ,*! >()'8*::>@(!'/.:*/%8i'/.:*(/%A!

Page 259: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V\X!

=8S:)>:*+! =8%:'/'()'+! /'! Ä%)8*+! ?%(*+! /'! +.PR')>;>/*/! +%:>*,Å! G','&'()%+! /'!-a('8%A! ','&'()%+! /'8>;*/%+! /'! .(*! /')'8&>(*/*! =%+>:>@(! +%:>%':%(@&>:*A!','&'()%+!8',*:>%(*/%+!:%(!,*+!:%+).&P8'+!+%:>*,'+!%!D*&>,>*8'+A!'):BHB!!4*!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(A!'()%(:'+A!(%!=8')'(/'!,*!:%(+)>).:>@(!/'!.(!+.R')%!>(/>;>/.*,! '&*(:>=*/%A! +>(%! /'! .(*! Ä+.PR')>;>/*/! +%:>*,! ,>P'8)*8>*AÅ! '+)%! '+A!>(/>;>/.%+! E.'! +'! :%,%:*(! *:)>;*&'()'! G'+)%! '+A! e*:>'(/%! =8'+'()'+! ','&'()%+!%8>->(*/%+!'(!%)8*+!?%(*+!/'!+.PR')>;>/*/!+%:>*,A!'(!%)8%+!'+=*:>%+!+%:>*,'+H!D8'()'!*! ,*!'F='8>'(:>*!:%(+:>'()>?*/%8*t*,D*P')>?*/%8*!G,*!:.*,! )*&P>a(A!(%! ,%!/'P'&%+!%,;>/*8A!'+!.(*!?%(*!/'!+.PR')>;>/*/!+%:>*,A!:%(!+.!=8%=>*!e>+)%8>*A!:%(!+.+!=8%=>*+!,'9'+!'!>()'8'+'+!'(!R.'-%HB!7%8!)*()%A!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(!>(+=>8*/*!'(!,*+!)'%8<*+!+%:>%e>+)@8>:*+A! )*(! >&=%8)*()'! '+! ,*! +.PR')>;>/*/! +%:>*,! /'! ,%+! >(/>;>/.%+!'&*(:>=*/%+A! :%&%! ,*! +.PR')>;>/*/! +%:>*,! /',! :<8:.,%! :%(+:>'()>?*/%8A! *&P%+! '(!)*()%!*-'()'+!+%:>%e>+)@8>:%+!E.'!+'!:%i/')'8&>(*(!&.).*&'()'B!1,! :%(%:>&>'()%! ;'8/*/'8%! (%! +.8-'A! '()%(:'+A! _(>:*&'()'! /',! />+)*(:>*&>'()%!:8<)>:%!8'+=':)%!*!(.'+)8*!+.PR')>;>/*/!*!=*8)>8!/'!.(*!&>8*/*!U&+3V!(.';*A!>(a/>)*A!:%(! ,*! E.'! ;'&%+! ,*+! :%+*+! :%(! .(*! Ä:%(:>'(:>*! 8';%,.:>%(*8>*ÅB! 4*! ;'8/*/! '+!'D':)%! /'! ,%+! &.).%+! /'+=,*?*&>'()%+! *! )8*;a+! /'! ,*+! =*,*P8*+! E.'! (%+! /*&%+A!/'+/'! (.'+)8%! f6%5)5* +2* -2* +"3)$#%* U&+3VhA! 9! '+)'! >()'8:*&P>%! =.'/'! +'8!:%(D,>:)>;%A!)'88>P,'A!>(:,.+%!>&=%+>P,'B!!d8*(!=*8)'!/'!,*!>(;'+)>-*:>@(!'/.:*)>;*!:8<)>:*A!'+=':>*,&'()'!,*+!>(+=>8*/*+!'(!,*!>/'%,%-<*!/'!,*!D*,+*!:%(:>'(:>*A!:%(:>P'(!,*!)*8'*!/'!>(;'+)>-*:>@(t:%(:>'()>?*:>@(!:%&%! *E.',,*! E.'!=8')'(/'! >()'88%-*8! (.'+)8*+! ';>/'(:>*+A! (.'+)8%+! +>+)'&*+!/'!:%&=8'(+>@(! /'! ,*! 8'*,>/*/A! /'! D%8&*! E.'! '+)*P,'?:*&%+! =8%:'+%+! /'! 8'D,'F>@(!/'+(*).8*,>?*/%8'+!%!/'+&>)>D>:*/%8'+!/'! ,*! ;>/*! +%:>*,B! 4*! :.'+)>@(!'+!E.'!/>:e%!=8%:'+%! :%(+:>'()>?*/%8! _(>:*&'()'! '+! =%+>P,'! v! /'+/'! '+)%+! =,*()'*&>'()%+!:8<)>:%+!v!*!=*8)>8!/'!,*!>(:%8=%8*:>@(!/'!)'%8'&*+!%!/>+:.8+%+!:8<)>:%+!:.9*!'()>/*/!=%,<)>:*! 9! %()%,@->:*! '+! +.='8>%8B! Q! &>! R.>:>%A! ',! '(D%E.'! />*,@->:%! /'! ,*+!:%&.(>/*/'+! /'! *.)%*=8'(/>?*R'! G>(+=>8*/*+! '(! L*P'8&*+H! %! ,*! :%(:'=:>@(!&')%/%,@->:%i/>*,a:)>:*! /'! ,*! '/.:*:>@(! =%=.,*8! G>(+=>8*/*+! '(! ,*! />*,a:)>:*!D8'>8'*(*H!+%(!:,*8%+!8'=8'+'()*()'+!/'!'+)*!&>8*/*!:8<)>:*B!!4*!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(A!'()%(:'+A!/';>'('!'(!V+.+5%.%3()@!.(!8':%(%:'8!E.'!,%+!=8%:'+%+!/'!)'&*)>?*:>@(A!/'!:%/>D>:*:>@(i/'+:%/>D>:*:>@(!"#+635+*"+*)5.#$-&)2!"%M5+*Ä-2*+"3)$#%*,+*2%J")M+5Å!E.'!e'&%+!/'!*/&>)>8A!.(*!>(:%&=,')./!E.'!(%!'+!=%+>P,'! '88*/>:*8! G*D%8).(*/*&'()'!*T*/>8<*HA! ,%! :.*,! +>'&=8'!'+!.(*!&%)>;*:>@(!=*8*! :%()>(.*8! '+'! =8%:'+%! /'! >()',>->P>,>/*/! :%&=*8)>/*B! 1+)*! :%(:'=:>@(! /'! ,*!)8*/.::>@(! :%&%! Äe')'8%)%=<*Å! %! Ä+.PR')>;>/*/! +%:>*,Å! G'(! )a8&>(%+! /',! '(D%E.'!+%:>%e>+)@8>:%H! '+! :8<)>:*! :%(! /%+! :%(:'=)%+! E.'A! )*&P>a(A! =>'(+*(! %)8*+!=%+>P>,>/*/'+!+%:>*,'+0!',!:%(:'=)%!/'!Ä.)%=<*Å!9!',!:%(:'=)%!/'!Ä/>+)%=<*ÅB!!8)* 2%$#:2* ,+* -.%3()* +'! 8',*:>%(*! :%(! ,*! =8%&'+*! /'! ,*! )>'88*! =8%&')>/*B! 2>:e%!:%(:'=)%! +'! '(:.'()8*! =8'+'()'! '(! ,*+! =8%=.'+)*+! =8SF>:*+! /'! ,*! '/.:*:>@(!&*8F>+)*B!1(!',,*+A!',!'/.:*/%8!=%=.,*8!G',!>()',':).*,!%8-S(>:%H!*+=>8*!*!/%)*8!*!,*+!&*+*+! /'! .(! +*P'8! E.'! ,'+! e*8S! ,>P8'+A! .(*! ;>+>@(! (.';*! /'! ,*! 8'*,>/*/! E.'! ,'+!=%(/8S!'(!:*&>(%A!{e*:>*!/@(/'|!e*:>*!Ä,*!)>'88*!=8%&')>/*Å!E.'!(%!'+!%)8*!:%+*!E.'!,*!>&=,*()*:>@(!/'!.(*!+%:>'/*/!+>(!:,*+'+A!.(*!;'8/*/'8*!+%:>'/*/!:%&.(>+)*B!1(!'+)'!:*+%A!',!'/.:*/%8!=%=.,*8!8'=8'+'()*!,*!D>-.8*!/',!f6%#"W"*3+,)':'#$%h!E.'!(%!+@,%!8'P',*!,*+!>(R.+)>:>*+A!+>(%!E.'!=8')'(/'!E.'!',!=.'P,%!'&=8'(/*!',!aF%/%A!+'! *,'R'! /'! ,*! +%:>'/*/! D*8*@(>:*! :*=>)*,>+)*! e*:>*! .(*! f(.';*! )>'88*hA! .(! (.';%!

Page 260: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^W!

%8/'(!+%:>*,B!!1(! ,%! E.'! 8'+=':)*! *! &)* 2%$#:2* ,+* ,#".%3()! =%/'&%+! *D>8&*8A! :%(! *P+%,.)*!8%).(/>/*/A! E.'! '+)*! +'8<*! ,*! Ä;>+>@(! =8%Da)>:*! /',! :*=>)*,>+&%ÅB! C'! )8*)*8<*! /'!='(+*8!',!D.).8%!:%&%!.(*!(%i=%+>P>,>/*/B!1,!=8%-8'+%!+%:>*,A! ,*!+.='8*:>@(!/'!,*+!>(R.+)>:>*+!+%:>*,'+A! ,*!/'+>-.*,/*/A!'):BA!+%(!;>+)*+!&S+!:%&%!*&'(*?*+!E.'!:%&%!=%+>P>,>/*/'+!/'!)8*(+D%8&*:>@(!+%:>*,!9!'&*(:>=*:>@(!/',!+'8!e.&*(%B!1(!,*!,<('*!/'!,*+!)'+>+!/',!fD>(*,!/'!,*!e>+)%8>*hA!,%!_(>:%!E.'!=%/'&%+!e*:'8!'+!+'8!'+:a=)>:%+!:%(! ,*!=%+>P>,>/*/!/'!.(!&.(/%!&'R%8B! 4*! D>-.8*!,#".:3#$)! '+)S! 8'=8'+'()*/*!=%8!LV+* S).5#CA! .(*! =%/'8%+*! &*E.>(*8>*! )':(%,@->:*! E.'! (%+! =8%&')'! -'('8*8!=*8*<+%+!,,'(%+!/'!+'()>&>'()%+!*-8*/*P,'+A!=,*:'()'8%+A!=*8*!)'('8(%+!/%&>(*/%+B!4*!>(;'+)>-*:>@(!,#".:3#$)!'+!*E.',,*!E.'!(%+!=8%&')'8!,>P'8*8(%+!/'!(.'+)8%!/%,%8A!,%! _(>:%! E.'! (%+! e*8<*! e.&*(%+B! 7%8! )*()%A! ,*! />+)%=<*! (%! '+! &S+! E.'! ,*!'(:*8(*:>@(!=*8*(%>:*!/'!Ä.(!:*=>)*,>+&%!=%+)e.&*(>+)*!('%,>P'8*,Å!E.'!*+=>8*!*!E.'!%,;>/'&%+A!*!,*!=a8/>/*!/'!,*!&'&%8>*!e>+)@8>:*A!+.&>a(/%(%+!'(!.(!D*)*,>+&%!,>P'8*/%8A!=.'+!+@,%!*:'=)*(/%!(.'+)8*!/%&>(*:>@(!=%/8'&%+!'(:%()8*8!',!=,*:'8!'(!!(.'+)8*+!;>/*+B!1,!7+>:%*(S,>+>+! ,*:*(>*(%!(%+!e*!/%(*/%!.(*!'(+'T*(?*! D.(/*&'()*,! '(! )%8(%!*!'+'! '+=*:>%! /'! (%i+*P'8! E.'A! >(+>+)%A! +'! '(:.'()8*! +%P8'! ,*! P*+'! /'! )%/%!>()'8:*&P>%! +>&P@,>:%B! 4*! :.'+)>@(! D.(/*&'()*,A! +'T*,*/*! =%8! 4*:*(A! '+! E.'! ,*!e')'8%)%=<*! %! ',! &*,'()'(/>/%! v! '+'! f6B"* )&&Bh! E.'! +'! e*:'! =8'+'()'! '()8'! ,%+!>()'8,%:.)%8'+! v! (%! '+!&S+!E.'! Ä',! />+:.8+%!/',!M)8%Å! {E.>a(! '+! '+'!M)8%!E.'! +'!e*:'! =8'+'()'A! 8%&=>'(/%! ,*! *8&%(<*! '()8'! ,%+! =*8)>:>=*()'+! '(! ,*! +>).*:>@(! /'!)'&*)>?*:>@(!G:%/>D>:*:>@(i/'+:%/>D>:*:>@(H|!7.'+!(%!'+!%)8*!:%+*!E.'!,*!>/'%,%-<*A!,%+!>/'%,%-'&*+A!',!Äe%8>?%()'!+%:>%v:.,).8*,Å!E.'!e*P,*!'(!',!+.R')%B!1+A!=.'+A!'+'!Ä%.5%* $-&.-5)&Å! ',! E.'! &'/>*)>?*! *,! +.R')%A! ='8&>)>a(/%,'! :.*,E.>'8! *::'+%! *! ,*!8'*,>/*/B!Q/%(/'!E.>'8%!,,'-*8!'+!*!,*!+>-.>'()'!:.'+)>@(0!+>!8':%(%:'&%+!,%!e')'8%)@=>:%!/',!>()'8:*&P>%!/'!+'()>/%+!'()8'!,%+!=*8)>:>=*()'+!/'!.(*!*::>@(!:%(+:>'()>?*/%8*A!+>!'(!,%+!/>S,%-%+!:%/>D>:*/%8'+!9!/'+:%/>D>:*/%8'+!;*!*!'()8*8!'(!'+:'(*!'+'!/>+:.8+%!/',!M)8%A!%!:%&%!/>8<*!J*)R>(A!',!>()'8:*&P>%!/'!&'(+*R'+!(%!+%(!&S+!E.'!Ä=*,*P8*+!8'D'8>/*+Å!*!.(!e%8>?%()'!>/'%,@->:%!E.'!+'!:%8=%8*,>?*!*!)8*;a+!/',!/>+:.8+%!/'!,%+!>()'8,%:.)%8'+A!'()%(:'+A! ,*! D*+'!/'! )'&*)>?*:>@(!/';>'('!'(!.(!=8%:'+%!/>*,@->:%!'(!',!+'()>/%!P*R)>(>*(%!%!/'88>/>*(%A!'+!/':>8A!Ä,%+!*:)%+!/'!e*P,*!=8%/.:>/%+!'(!9!*!)8*;a+! /'! ,%+! />S,%-%+! /'+:%/>D>:*/%8'+! &.'+)8*(! +.R')%+! />;>/>/%+! =%8! +.!>(:%(+:>'()'! >/'%,@->:%i:.,).8*,ÅB! oA! =%8! ,%! )*()%A! ,*! 8',*:>@(! '(! ,%+! :<8:.,%+!:%(+:>'()>?*/%8'+! (%! '+! /'! +.R')%! *! +.R')%A! +>(%! /'! >/'%,%-<*! *! >/'%,%-<*A! Ä,+*"-Ma+.#/#,),* "%$#)&* )* "-Ma+.#/#,),* "%$#)&ÅA! '+)'! '+! ',! =.()%! D.(/*&'()*,! =*8*! ,*!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(B!4*!='/*-%-<*!/'!,*!)8*/.::>@(!+>!8'*,&'()'!*+=>8*!*!+'8!/>*,@->:*A!/'P'!'()'(/'8!',!:*8S:)'8! &'+)>?%! /'! ,%+! '(.(:>*/%+! E.'! ;*(! 9! ;>'('(! '(! )%/%! =8%:'+%! /'!>(;'+)>-*:>@(! +%:>*,B! 2'P'&%+! 8':%(%:'8! '(! ,%! E.'! (%+! />:'(! G',,%+A! ,%+!>(;'+)>-*/%+H! 9! '(! ,%! E.'! /':>&%+! G(%+%)8%+A! ,%+! >(;'+)>-*/%8'+HA! &.,)>)./! /'!)'(+>%('+A! /'! *()*-%(>+&%+A! ='8%! )*&P>a(! /'! D%8&*+! :8'*/%8*+B! C@,%! /'+/'! '+)'!8':%(%:>&>'()%!8':<=8%:%A!(.'+)8%+!'(.(:>*/%+!=.'/'(!*:).*8!=%,a&>:*&'()'A!'+!/':>8A! />*,@->:*&'()'Y! +>(! +.+)>).>8! %! ('-*8! (>(-.(*! /'! ,*+! D%8&*+! /'! 'F>+)'(:>*A!='8%! &.9! >&=%8)*()'! )*&P>a(A! +>(! =8')'(/'8! Ä:*(>P*,>?*8Å! ',! />+:.8+%! /',! %)8%!:%&%! 9*! +'T*,a! *,! 8'D'8>8&'! *,!U&+3VB! 2'! :@&%! '+)*P,':'8! '+)'! />S,%-%! /'! D%8&*!*8)>:.,*/*!9!E.'A!*!,*!;'?A!=%+>P>,>)'!D%8&*+!:%()8*e'-'&@(>:*+A!/*8a!:.'()*!'(!,*+!

Page 261: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^"!

=8@F>&*+!,<('*+!:.*(/%!e*P,'!/'!,*!='/*-%-<*!/'!,*!*8)>:.,*:>@(B!!U%! %P+)*()'A! E.>+>'8*! :%(:,.>8! '+)*! P8';'! 8'D,'F>@(! 8'+=':)%! *! ,*!3+,)'%'()* ,+* &)*.5),-$$#:2A!e*:>'(/%!.(*!+.-'8'(:>*B!N'!=*8':'!D.(/*&'()*,!+'-.>8!'+%+!e>,%+!/',!/>+:.8+%!/'!,*!%)8'/*/A!/'!,*+!D%8&*+!>/'%,@->:*+!=8'+'()'+!'(!,%+!'(.(:>*/%+!/'!,*!:%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(B!C>(!'&P*8-%0!+%9!&.9!='+>&>+)*!8'+=':)%!*!:@&%!+'!'+)S(! e*:>'(/%! :>'8)*+! >(;'+)>-*:>%('+! '(! )%8(%! *! 8'+:*)*8! Äe')'8%-,@+>:%! /',!+.R')%ÅB!!4*! :.'+)>@(! (%! '+)SA! :8'%! 9%A! '(! /'+*88%,,*8! )*,,'8'+! '(! /%(/'! ,%+! +.R')%+!e*P,*(te*P,*&%+! +%P8'! (.'+)8*! D%8&*! /'! ;'8! ',! &.(/%A! *:'8:*! /'! (.'+)8*+!=8S:)>:*+A!%!:@&%!*(*,>?*&%+!',!:%()'F)%!E.'!(%+!8%/'*!G+'8<*!',!*.)%/>*-(@+)>:%!:,S+>:%! .)>,>?*/%! =%8! ,*! :%(:'=:>@(! &')%/%,@->:%! />*,a:)>:*! /'! ,*! '/.:*:>@(!=%=.,*8HB!N'!=*8':'!E.'!',!e>,%!>/'%,@->:%!(%i:%(+:>'()'!/',!/>+:.8+%!/',!%)8%!'(!',!+.R')%!/'P'&%+!P.+:*8,%!(%!+@,%!*!=*8)>8!/'!,%!E.'!',!+.R')%!/>:'!+%P8'!+<!&>+&%!%!,%!E.'!,'!8%/'*A!+>(%!&'/>*()'!>(;'+)>-*:>%('+!/'!:*&=%A!)8*P*R%+!')(%-8SD>:%+!'(!/%(/'!>()'()*&%+!*:'8:*8(%+!*!'+'!.(>;'8+%!e')'8%-,@+>:%!E.'A!_(>:*&'()'!e'&%+!=%/>/%!>().>8!'(!(.'+)8%+!/>S,%-%+!:%/>D>:*/%8'+t/'+:%/>D>:*/%8'+B!o!'+)%!,%!/>-%A!=%8E.'!.(*!/'!,*+!&*9%8<*+!:8<)>:*+!E.'!+'!e*(!e':e%!*!,%+!,,*&*/%+!*.)%/>*-(@+)>:%+! =*8)>:>=*)>;%+! '+! +.! :'-.'8*! =*8*! ,%! E.'! J%.8/>'.! ,,*&*! Ä',!"+2.#,%*35B$.#$%Å!/'!,%+!+.R')%+!>(&'8+%+!'(!,%+!:<8:.,%+!:%(+:>'()>?*/%8'+B!Q!=*8)>8!/',! +%:>@,%-%! D8*(:a+A! '(! ,*! '/.:*:>@(! :%(+:>'()>?*/%8*! +'! =8%/.:>8<*(! />+:.8+%+!&'/>*()'!,*!*/E.>+>:>@(!'(!,*!=8S:)>:*!/',!+'()>/%!/'!,*!+>).*:>@(!+%:>*,!'(!,*!E.'!+'!=8%/.:'!',!:<8:.,%!:%(+:>'()>?*/%8B!!7%8!)*()%A!/'P'8<*&%+!=%('8!'(!'()8'/>:e%!&.:e*+!/'! ,*+!:%+*+!/>:e*+!'(!/>:e%+!=8%:'+%+A!=.'+!,%+!+.R')%+!'(!',,%+!/>-*&%+!E.'!*:)_*(!'(!D.(:>@(!/'!,%+!-8.=%+!'(!=8'+'(:>*A!/'!,*+!8'-,*+!/'!*:'=)*P>,>/*/!/'!,%!E.'!+'!=.'/'!9!(%!+'!=.'/'!/':>8A!%!/'!,%!E.'!+'!/'P'!9!(%!+'!/'P'!/':>8B!!1(! /'D>(>)>;*A! ,*! >(;'+)>-*:>@(! :%(+:>'()>?*/%8*! '+! .(*! +>).*:>@(! +%:>*,! '(! ,*! E.'!)'('&%+0!=%8!.(!,*/%A!6%,+&%"*"%$#%$-&.-5)&+"*,+*)$+3.)M#&#,),*,+*&%"*,#"$-5"%"A!=%8!%)8%! ,*/%A! #2,#/#,-%"* $%2* ,+.+56#2),%"! V)M#.-"! G:%&=')'(:>*! :%&.(>:*)>;*! 9!+'()>/%!/'!+.!;*,%8!+%:>*,0!.(!:*=>)*,!+%:>*,A!,>(-w<+)>:%!9!+>&P@,>:%HA!'(!D.(:>@(!/'!,%+! :.*,'+! e*P8S! .(%+! >(/>;>/.%+! :%(!&*9%8! =%/'8! =*8*! /'D>(>8! ,*! +>).*:>@(! 9! ,*!'+)8.:).8*!/'!,%!/':>P,'!G9!/'!,%!(%i/':>P,'HB!!3(*!/'! ,*+! D%8&*+!/'! 8%&='8!:%(!'+)*!:'-.'8*!'+! ,*!/'! >(;'+)>-*8!(%!+@,%! ,%!E.'!/>:'! ',! >(/>;>/.%A! +>(%! ,%! E.'! e*:'B! 1+)'! *F>%&*! v! )*(! =8'+'()'! '(! ,*! ='/*-%-<*!D8'>8'*(*A!'(!,*!:%(:'=:>@(!&')%/%,@->:%!/>*,a:)>:*!/'!,*!'/.:*:>@(!=%=.,*8!9!'(!',!&%;>&>'()%!/'!,*!5(;'+)>-*:>@(tQ::>@(!7*8)>:>=*)>;*v!=>'(+%!E.'!e*!>/%!='8/>'(/%!D.'8?*! *! &'/>/*! E.'! ,*+! .8-'(:>*+! e*(! ,,';*/%! *! /'+*88%,,*8! =8%:'+%+!:%(+:>'()>?*/%8'+! /%(/'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! )'&S)>:*! :*8':'! /'! .(! :%&=%('()'!'&=<8>:%!E.'!'F*&>('A!=8':>+*&'()'A!'+'!e*:'8!/'!,%+!+.R')%+B!!c'8:'8!&%;>&>'()%0!,*!>(;'+)>-*:>@(!+%:>*,!:%&%!=%,<)>:*!/'!,*!*8)>:.,*:>@(!1(! ,%! E.'! +>-.'A! E.>+>'8*! e*:'8! *,-.(%+! :%&'()*8>%+! 8'+=':)%! *! ,%! E.'! e'!/'(%&>(*/%!3+,)'%'()* ,+* &)* )5.#$-&)$#:2A! '(! )*()%! ,*! f%)8*! :*8*h! /',! =8%:'+%! /'!>(;'+)>-*:>@(! :%(+:>'()>?*/%8*B! 4*! :.'+)>@(! =8>(:>=*,! '+! E.'! ,*! />D'8'(:>*! /'! ,%+!/>+:.8+%+A! ,*! e')'8%-,%+>*! /'! ,*! E.'! 9*! e'&%+! e*P,*/%A! >(+)*.8*(! .(*! '+=':>'! /'!

Page 262: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^V!

)'(+>@(!='8&*('()'!E.'!e*:'! >&=%+>P,'! :.*,E.>'8! >()'()%!/'!e%&%-'('>?*:>@(!%!)%)*,>?*:>@(B!!2*!>-.*,!E.'!;>+>@(!%!&>8*/*!)'(-*&%+!+%P8'!,*!:%+*+A!:.*(/%!(%+!+.&'8->&%+!'(!',! '+=*:>%! /'! ,*! *8)>:.,*:>@(A! ',! R.'-%! '+! 8*/>:*,&'()'! %)8%B! 4*! ='/*-%-<*! /'! ,*!*8)>:.,*:>@(A! '()%(:'+A! /';>'('! '(! .(*! *:)>;>/*/! =%,<)>:*! '(! ',! +'()>/%! '(! E.'! ,*!:%(:>P'A! =%8! 'R'&=,%A! ',! )'@8>:%! *8-'()>(%! 18('+)%! 4*:,*.B! 7*8*! a+)'A! *=*8':'! ,*!=%,<)>:*! :.*(/%! e*9A! /'! .(! ,*/%A! Ä/>+,%:*:>@(! /'! %8/'(! +%:>*,ÅA! 9! /',! %)8%! ,*/%A!Ä8'>(+:8>=:>@(! G>(+)>).:>%(*,>?*:>@(H! /'! '+'! %8/'(Å! %A! />:e%! /'! %)8%! &%/%A!V+'+6%2#>)$#:2*,+*+")*,#"&%$)$#:2!G4*:,*.A!"XXbHB!]'*&%+!E.'!E.>'8'!/':>8!'+)%!'(!8',*:>@(!*!,*!='/*-%-<*!/'!,*!*8)>:.,*:>@(B!{x.a! '+! ,%! E.'! %:.88'! :.*(/%! '+)*P,':'&%+! .(! =8%:'+%! /'!:%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(! /'! ,*! 8'*,>/*/|! 7.'+! E.'! (%+! '(:%()8*&%+! :%(!*-'()'+!:.9*!>&=,>:*:>@(!'(!.(*!)*8'*!/'!>(;'+)>-*:>@(!:%(:>'()>?*/%8*!+'!%8>->(*!*!=*8)>8!/'!Ä&_,)>=,'+!=%+>:>%('+i'F='8>'(:>*+Å0! f$%6%*6-a+5hA! f$%6%*+".-,#)2.+hA!f$%6%* 3+5"%2)* #63&#$),)* +2* -2* 35%4+$.%* 2)$#%2)&hA! f$%6%* "#2,#$)&#".)hA! f$%6%*"-a+.%"*"-6#,%"*+2*&)*35+$)5#+,),hB!4*!:.'+)>@(!'+!E.'A!:*/*!.(*!/'!'+)*+!=%+>:>%('+A!G=%)'(:>*,&'()'H! )8*)*8<*!/'! +.P;'8)>8! ,%! >(+)>).>/%A! '(!',! +'()>/%!'(!E.'!a+)'! ,'+!>&=>/'!+'8!+.R')%+!/'! ,*!e>+)%8>*B!$*/*!.(*!/'!'+)*+!=%+>:>%('+!/'!+.R')%!&.'+)8*!.(*!8',*:>@(!/'!('-*)>;>/*/A!*()*-@(>:*!:%(!8'+=':)%!*,!%8/'(!+%:>*,!'+)*P,':>/%B!!$.*(/%! )8*)*&%+! /'! >&=,'&'()*8! .(*! ='/*-%-<*! /'! ,*! *8)>:.,*:>@(! (%+!'(:%()8*&%+! :%(!.(! '+=*:>%! +%:>*,! >(:%&=,')%A! D8*-&'()*/%A! :%&=,'R%! '(! ',! E.'!8':%(%:'&%+0!=%8!.(!,*/%A!.(!Ä'F:'+%!/'!+'()>/%!/'!/>:e%!'+=*:>%!+%:>*,ÅA!'+!/':>8A!.(! )%=%+! '(! ',! E.'! +'! -'('8*(!&_,)>=,'+! />D'8'(:>*+! >88'/.:)>P,'+! ,*+! .(*+! *! ,*+!%)8*+Y! 9A! =%8! %)8%! ,*/%A! .(*! Ä/>D>:.,)*/! /'! D>R*8! />:e*+! />D'8'(:>*+ÅA! '(! )*()%!&%&'()%+! E.'! ='8&>)>'8*(! .(*! '+)8.:).8*! *8)>:.,*)%8>*! '+)*P,'B! C'8<*! *,-%! *+<!:%&%! ',! 8':%(%:>&>'()%! /'! ,*! >(:%&=,')./! +%:>%i>/'%,@->:*! '(! )*()%! '+)8.:).8*!>(e'8'()'!*! ,%+!=8%:'+%+!/>+:.8+>;%+!=8'+'()'+!'(!,*!:%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(B!U%!%P+)*()'A!'+)*!)'(+>@(!%!('-*)>;>/*/!)>'('!*,-%!/'!/':>+>;%0!,*!/>+,%:*:>@(!/'!,%!>(+)>).:>%(*,>?*/%A!,*!=%+>P>,>/*/!/'!,*!=8*F>+!'(!/'D>(>)>;*B!7%8!)*()%A!(%!/'P>a8*&%+!%,;>/*8!.(*!:.'+)>@(!D.(/*&'()*,0!+%(!,*+!('-*)>;>/*/'+!=8'+'()'+!'(!,%+!:<8:.,%+!/'!>(;'+)>-*:>@(!:%(:>'()>?*/%8*!,%+!E.'!e*:'(!=,*.+>P,'!:.*,E.>'8!=8%9':)%!/'!)8*(+D%8&*:>@(B!C%(!)%/*+!9!:*/*!.(*!/'!'+*+!=%+>:>%('+!E.'!',! +.R')%! *+.&'! *,! >(:%8=%8*8+'! *! ,%+! '+=*:>%+! /'! :%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(A!)%/*+! 9! :*/*! .(*! /'! '+*+! />D'8'(:>*+! >(:%(&'(+.8*P,'+A! ,*+! E.'! ='8&>)'(! ,*!8'*:)>;*:>@(!/'!.(!=8%:'+%!'&*(:>=*/%8!'(!/%(/'!*()'+!(%!e*P<*!(*/*!&S+!E.'!,*!=.8*! 8'=8%/.::>@(! /',! %8/'(! +%:>*,! >(+)>).>/%B! M)8*! :%+*A! 9*! ,%! e'! *=.()*/%!*()'8>%8&'()'A! '+! E.'! />:e*+! ('-*)>;>/*/'+! +'! *8)>:.,'(! '(! .(! )%/%! :%()8*ie'-'&@(>:%B!N>!=8>&'8*!:%(:,.+>@(A!'()%(:'+A!'+!E.'!&)*3+,)'%'()*,+*&)*)5.#$-&)$#:2*2+$+"#.)*,+*+&+6+2.%"* `-+* ,#"&%$)2@* 5%63+2* $%2* &)* +".5-$.-5)* "%$#)&* #2".#.-$#%2)&#>),)B! 2>:e%+!','&'()%+!'+)S(!=8'+'()'+!'(!*E.',,*+!/>D'8'(:>*+!>88':%(:>,>*P,'+!:%(!,%!>(+)>).>/%!e'-'&@(>:%B! C%(! '+*+! Ä=%+>:>%('+! /'! +.R')%ÅA! '(! /'D>(>)>;*A! /'+/'! ,*+! E.'A! :8'%A!/'P'&%+!=*8)>8!=*8*!-'('8*8!=8%:'+%+!,>P'8*/%8'+B!L'&%+! />:e%! E.'! ',! :*8S:)'8! =%,<)>:%! /'! ,%+! :<8:.,%+! /'!:%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(! /';>'('! /'! .(! /%P,'! =8%:'+%0! =%8! .(! ,*/%A!Ä/>+,%:*:>@(ÅA! =%8! %)8*! Ä8'*:)>;*:>@(! %! e'-'&%(>?*:>@(ÅB! 7*+'&%+! *e%8*! *! '+)*!+'-.(/*! :.'+)>@(A! ,*! /'! ,*! 8'*:)>;*:>@(! /'! ,%! +%:>*,! *! =*8)>8! /'! '+)*+A!

Page 263: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^[!

*=*8'()'&'()'A!/>D'8'(:>*+!>(:%(&'(+.8*P,'+B!C>! P>'(! =%/'&%+! 8':%(%:'8! E.'! ',! 'F:'+%! '(! ,*+! >/'()>/*/'+A! ,*! *=*8>:>@(! /'!&_,)>=,'+!/>D'8'(:>*+A!=8'+.=%('! ,*! >&=%+>P>,>/*/!/'!:>'88'A!'+!'+)*!&>+&*! ,*!E.'!,,';*! *! ,*! (':'+>/*/! G=%,<)>:*H! /'! .(! =8%:'+%! /'! +%P8'/')'8&>(*:>@(! 9!+%P8'>/'()>D>:*:>@(! *! &>! R.>:>%A! '+! .(%! /'! ,%+! &%&'()%+! =%,<)>:*! 9!&')%/%,@->:*&'()'!&S+! >&=%8)*()'+!'(! ,*!='/*-%-<*!:%(+:>'()>?*/%8*!{=%8!E.a|!=.'+! =%8E.'! +>! e*9! .(*! :%()8*/>::>@(! G)2.)'%2#"6%H! '()8'! :*/*! .(*! /'! '+*+!=%+>:>%('+! /'! +.R')%A! +.PR')>;>/*/'+! +%:>*,'+! E.'! +%(! ;>;>/*+! :%&%! +>).*:>%('+!,<&>)'A! 9! E.'! ,%+! >(/>;>/.%+! '+='8*(! +.='8*8! *! )8*;a+!/'! ,*!/>+,%:*:>@(!/',! %8/'(!>(+)>).>/%A! ,*! />+,%:*:>@(! +@,%! +'8S! =%+>P,'! +>! '+)*+! />+)>()*+! >(+)*(:>*+! '(! R.'-%!G'+*+!Ä+.PR')>;>/*/'+!+%:>*,'+ÅH!+'!.('(!G+'!+%M5+,+.+56#2)2H!'(!.(!=8%:'+%!E.'!*=.()*!e*:>*!.(!%PR')>;%!:%&_(0!,*!/'+*=*8>:>@(!/',!%8/'(!+%:>*,!'F>+)'()'B!{1(!E.a!+'()>/%!,%+!=8%:'+%+!/'!:%/>D>:*:>@(t/'+:%/>D>:*:>@(!+'!8',*:>%(*(!:%(!',!:%(:'=)%!/'!+%P8'/')'8&>(*:>@(|!{7%8!E.a!'()'(/'8!,*!D*+'!/'!)'&*)>?*:>@(!+%:>*,!:%&%! .(! =8%:'+%! e'-'&@(>:%|! N'! =*8':'! E.'! ,%+! :<8:.,%+! )'&S)>:%+! (%! /'P'(!:%(+>+)>8!'(!,*!>&=%+>:>@(!/'!.(*!/')'8&>(*/*!;>+>@(!/',!&.(/%!=*8)>:.,*8!/'!.(*!:,*+'! +%:>*,A! /'!.(*! :%(:'=:>@(!/')'8&>(*/*! 8'+=':)%!*! ,*+! 8',*:>%('+!/'!-a('8%A!'):BA! +>(%A! &S+! P>'(A! /'P'(! )'('8! ,*! :*=*:>/*/! /'! *8)>:.,*8! '+*+! />D'8'()'+!=%+>:>%('+A!*()'+!*()*-@(>:*+A!*e%8*!'E.>;*,'()'+A!*!=*8)>8!/'!.(*!=%+>:>@(!:%&_(!/'!:8<)>:*!*!,*+!=%+>:>%('+!e'-'&@(>:*+B!o!'+)*!+%P8'/')'8&>(*:>@(A!_(>:*&'()'!'+!=%+>P,'A!*!=*8)>8!/',!*P*(/%(%!/'!=%+>:>%('+!=*8)>:.,*8&'()'!>88'/.:)>P,'+B!4*!D*+'!/'! )'&*)>?*:>@(! _(>:*&'()'! =.'/'! 8'>(+:8>P>8! ,%! =%,<)>:%A! -'('8*8! *::>%('+! 9!'+)8.:).8*+!>(+)>).9'()'+!:%()8*e'-'&@(>:*+!+>A!'(!+.!+'(%A!*,P'8-*!Ä('-*)>;>/*/'+!+%,>/*8>*&'()'!8*/>:*,'+ÅB!18('+)%! 4*:,*.! GVWW[H! (%+! /*! *,-.(*+! :,*;'+! =*8*! E.'! '+)'! '+=*:>%! +%,>/*8>%! /'!('-*)>;>/*/'+! 8*/>:*,'+! =.'/*! +'8! 8'*,&'()'! 8';%,.:>%(*8>%B! 1(! =8>&'8! ,.-*8A!:%&%!9*!e'!*=.()*/%A!:*/*!.(*!/'!,*+!/'&*(/*+!/',!-8.=%!+%:>*,!:%(+:>'()>?*/%8!/'P'!:%(:'P>8+'!:%&%!.(*!9%56)*3)5.#$-&)5*,+*5+"#".+2$#)*)&*,#"$-5"%*.%.)&#>),%5*%*V+'+6:2#$%B!1(!+'-.(/%!,.-*8A!&%*`-+*&)"*3%2+*+2*$%6b2!v!*!)%/*+!'+*+!/'&*(/*+!v!'+! "-* 3%"#$#:2* ,+* $5(.#$)* 5),#$)&* )&* ,#"$-5"%* V+'+6:2#$%@* 4* 3%5* .)2.%* "-*"%M5+,+.+56#2)$#:2B! c'8:'8%A! '(! '+)*! :*/'(*! /'! 'E.>;*,'(:>*+! D%8&*/*+! '(! ',!/>S,%-%!'&*(:>=*/%8A!-2)*,+*&)"*3%"#$#%2+"*3)5.#$-&)5+"*)"-6+*&)*5+35+"+2.)$#:2*,+*&)* '+2+5)&#,),* P,%! E.'! :%(+)>).>8<*! .(*! =%+>:>@(! e'-'&@(>:*RB! C>(! /./*! '+! a+)*!:.'+)>@(!,*!&S+!:%()8%;'8)>/*!'(!',!*(S,>+>+!/'!4*:,*.A!=.'+!>&=,>:*!,*!('-%:>*:>@(!'+)8*)a->:*! '()8'! ,*+! />D'8'()'+! /'&*(/*+A! ,%! :.*,! +'! *P8'! *! .(! =8%:'+%! /'!+'/.::>%('+A!8':e*?%+A!'):B!1(!:.*8)%!,.-*8A!',!:<8:.,%!:%(+:>'()>?*/%8!/'P'!+/#.)5A!'(! )%/%! &%&'()%A! +&* `-+* &)"* ,#9+5+2$#)"* "+* 3)5.#$-&)5#$+2* V)".)* +&* 3-2.%* ,+* `-+*)&'-2)"*,+6)2,)"*"+*"+3)5+2*,+&*5+".%*,+&*'5-3%@* &%*$-)&* #63%"#M#&#.)5()*&)*5-3.-5)*,+&*%5,+2*"%$#)&*V+'+6:2#$)6+2.+*+C#".+2.+B!4*! +'-.(/*! :%(:,.+>@(A! '()%(:'+A! '+! E.'! (%! +%(! ,*+! =%+>:>%('+! *! =8>%8>! /'! ,%+!+.R')%+! ,*+!E.'!-*8*()>?*(!.(!=8%:'+%!/'!)8*(+D%8&*:>@(!+%:>*,B!NS+!P>'(A!"%2*"-"*35%$+"%"* $5+).#/%"@* )5.#$-&).%5#%"@* #2".#.-4+2.+"@* &%"* `-+* ,#$.)6#2)5B2* P%* 2%R* &)*,#"&%$)$#:2*,+&*%5,+2*"%$#)&*V+'+6:2#$%A!*_(!+*P>'(/%!E.'!a+)*!+'!e*,,*!*&'(*?*/*!=%8! D8%()'8*+! >()'8(*+! 9! 'F)'8(*+! >(e'8'()'+! *,! :<8:.,%! /'! :.,).8*! '(! )*()%!'+)8.:).8*!=%,<)>:*A!+>'&=8'!f3%5*V)$+5hB!!

Page 264: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^\!

/(/.(%0+,-1,!

QUc14MA! 1B! G"XXXHB! N2".5-$$#%2+"* 3)5)* "+5* 35%9+"%50* !+,)'%'()* 3)5)* )"3#5)2.+"B!J.'(%+!Q>8'+0!C*()>,,*(*B!JQZU1ccA! ZB! GVWWWHB! ;+)&#>#2'* .V+* 12#/+5"#.4* #2* U2* U'+* %9* D-3+5$%63&+C#.4B!J.:k>(-e*&0!M='(!3(>;'8+>)9!78'++B!JQ3NQUA!�B! GVWW^HB!r#,)"*,+"3+5,#$#),)"0*8)*6%,+52#,),*4* "-"*3)5#)"B!J*8:',%(*0!7*>/@+B!JQ$6iNMZCCA!CB!G"XX^H0!A#)&W$.#$)*,+*&)*6#5),)*P\)&.+5*[+2a)6#2*4*+&*35%4+$.%*,+*&%"*!)")a+"RB!N*/8>/0!]>+%8B!JMZ2513A!7B!GVWWWHB!?%")"*,#$V)"B!J*8:',%(*0!d'/>+*B!JM3Z2513A!7BA!IQ$x3QUcA!4B! G"XX^HB!;+"3-+".)"0*!%5*-2)*)2.5%3%&%'()*5+9&+C#/)B!NaF>:%!2B`B0!d8>R*,P%B!$QCcZMidyN1�A!CB! GVWWWHB! f$>'(:>*+!+%:>*,'+A!;>%,'(:>*!'=>+)a&>:%!9!',!=8%P,'&*!/'! ,*! ï>(;'(:>@(! /',! %)8%ÑA! 4QU21ZA! 1B! G:%&=BH0! 8)* $%&%2#)&#,),* ,+&* ")M+5T*+-5%$+2.5#"6%* 4* $#+2$#)"* "%$#)&+"0* !+5"3+$.#/)"* &).#2%)6+5#$)2)"B! J.'(%+! *>8'+0!$4Q$CM0!"\^!v!"#VB!$QCcZMidyN1�A! CB! GVWW[HB! fQ=%-'%! 9! /':*/'(:>*! /'! ,*! )'%8<*! )8*/>:>%(*,B! 3(*!;>+>@(! /'+/'! ,%+! >()'8+)>:>%+hA! ;+/#".)* NM+5%)6+5#$)2)* P^8%"* +".-,#%"* $-&.-5)&+"*&).#2%)6+5#$)2%"*V)$#)*+&*"#'&%*__N7RA!VW[0![\[!v![^\B!$4QZ6A! JB! ZB! G"XXgHB! ?5+).#2'* <2.5+35+2+-5#)&* 12#/+5"#.#+"T* g5')2#>).#%2)&*!).Vt)4"*%9*L5)2"9%56).#%2B!MFD%8/0!7'8-*&%(B!2Z51ZA!MB! G"XXXHB! f1+)8.:).8*+!/'!=*8)>:>=*:>@(!*! )8*;a+!/'!:%()'F)%+!/'!=8S:)>:*!+%:>*,hA!;+/#".)*,+*!"#$%&%'()*4*?#+2$#)*D%$#)&A![!G"HA!Vgi^WB!23CC14A! 1B! GVWW"HB! f2'P*)'! +%P8'! ,*! -'%:.,).8*! /',! +>+)'&*i&.(/%hA!X)$#)* -2)*O#&%"%9()*!%&(.#$)*$5(.#$)B!J>,P*%0!2'+:,a'!/'!J8%.O'80!\V[!v!\[\B!14Cc1ZA! jB! G"Xg\HB! fN*8F>+&%A! D.(:>%(*,>+&%!9! )'%8<*!/'! R.'-%+B!Q,'-*)%!'(! D*;%8!/',!>(/>;>/.*,>+&%!&')%/%,@->:%hA!Ä%2)*UM#+5.)A![[A!V"i#VB!`1ZUnU21�! 21! $QCcZMA! 5B! G"XX[HB! f4*! 5Q7! 9! ,*! >(;'+)>-*:>@(! />*,a:)>:*hA!A%$-6+2.)$#:2*D%$#)&*PN2/+".#')$#:2JU$$#:2*!)5.#$#3).#/)RA!XVA!==B!bXiXWB!`1ZUnU21�! 21! $QCcZM! ! 9! ZMd1ZMA! jB! GVWW"HB! <"$-+&)* 3bM&#$)0* A+6%$5)$#)* 4*3%,+5B!N*/8>/A!N>T%!9!2S;>,*B!!`M3$Q34cA!NB! GVWW[HB!X)4*`-+*,+9+2,+5* &)* "%$#+,),0*?-5"%"*,+&*?%&&Å'+*,+*O5)2$+*PIYmK*e*IYmoRB!N*/8>/0!Qk*,B!`363oQNQA!`B!G"XXVHB!<&*9#2*,+*&)*V#".%5#)*4*+&*b&.#6%*V%6M5+B!J*8:',%(*0!7,*(')*B!dQ4$1ZnUA!NB!GVWW#HB!f3(>;'8+*,'+!+>).*/%+hA!U5$V#3#W&)'%A!b[ib\A!==B![^i\\B!dQZ$zQ! cMJzMA! QBA! 9! 7QZ2M! 7ÇZ1�A! jB$B! GVWW#HB! fN,+%&%'()"* +635+")5#)#"* 2)*5+9%56)* ,)* <,-$)$#:2* D-3+5#%5hB! 2%:.&'()%! /'! )8*P*,,%A! />+=%(>P,'! '(!e))=0ttD>8-%*B.+:B'+t/8.=*,B!!dQcc5A!dB! G"XXXHB! fL*P>)*(/%!G*+).)*&'()'H!'(! ,*+! 8.>(*+!/',!&*=*0!',!Q,'=eA! ,*+!(*:>%('+A! ,%+! :8%(%=>%+A! 9! ,*+! &%/*,>/*/'+! /aP>,'+! /'! ,*! >/'()>/*/! :%,':)>;*hA!!%&(.#$)*4*D%$#+,),A![W0![Xi^VB!

Page 265: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^^!

dMU�n41�! Z1oA! `B! GVWWVHB! D-a+.%* 4* "-Ma+.#/#,),0* 12)* )35%C#6)$#:2* V#".:5#$%J$-&.-5)&B!N*/8>/B!ce%&+%(B!dZQoA! jB! G"XXgHB!O)&"+*A)t20*LV+*A+&-"#%2"*%9*f&%M)&*?)3#.)&#"6B!U.';*!o%8k0!ce'!U'O!78'++B!LQJ1ZNQCA! jB! G"Xg\A! "XgbHB!L+%5()* ,+* &)* U$$#:2* $%6-2#$).#/)! GV! ;%,+BH0! N*/8>/0!c*.8.+B!LQZQIQoA!2B! G"XX^HB!?#+2$#)@* $4M%5'"*4*6-a+5+"0*8)*5+#2/+2$#:2*,+* &)*2).-5)&+>)B!N*/8>/0!$S)'/8*B!L51ZUQ3r! v! U5$M4QCA! 2B! G"XXXHB! fI*,)'8! J'(R*&<(! 9! ,%+! =*+*R'+! /'! 7*8<+0! ',!*P%8/*R'!&')%/%,@->:%hA!<$%2%6()@*D%$#+,),*4*L+55#.%5#%A!;%,B!55!G#H0!Vbb!v!VX[B!L5U614QNN1ZcA! `B! GVWW"HB! <&* 2#V#&#"6%* )&* ,+"2-,%0* 8%"* .#+63%"* ,+* &)*'&%M)&#>)$#:2B!C*()>*-%0!4MN!'/>:>%('+B!LMZ6L15N1ZA!NBY!Q2MZUMA!cB!G"XgVHB!A#)&W$.#$)*,+*&)*N&-".5)$#:2B!N*/8>/0!c8%))*B!L3dL1CA! MB! 1B! G"XXgHB!!-M&#$*S)2)'+6+2.* p* U,6#2#".5).#%2T* U2* N2.5%,-$.#%2* PGÇ*+,0RB!J*+>(-+)%k'0!N*:&>,,*(B!4Q$4Q3A!1B!G"XXbHB!f7%,<)>:*!9!,%+!,<&>)'+!/'!,*!&%/'8(>/*/hA!J.'(D>,A!ZB!UB!G:%%8/BHB!A+M).+"* !%&(.#$%"* ?%2.+63%5B2+%"0* <2* &%"* 6B5'+2+"* ,+* &)* 6%,+52#,),B! NaF>:%0!C7Q72i!7,*?*!9!]*,/a+0!^^ib[B!4QU21ZA! 1B! GVWWV*HB! f4*! .)%=<*! /',! N'8:*/%! )%)*,! 9! ',! =%/'8! >&='8>*,hA! ;+/#".)*r+2+>%&)2)* ,+* <$%2%6()* 4* ?#+2$#)"* D%$#)&+"A! ;%,B! g! GVHB! ^"! v! bXA! />+=%(>P,'! '(!e))=0tt8'/*,9:B.*'&'FB&FB!!4QU21ZA!1B!GVWWVPHB!f4%+!/'8':e%+!/'!=8%=>'/*/!>()',':).*,!'(! ,*!-'%=%,<)>:*!/',!+*P'8!/'!,*!+%:>'/*/!-,%P*,hA!$*8*:*+A!&>&'%B!41``A! 1B! GVWW\HB! fN*+! *,,S! /'! ,*! 5()'8/>+:>=,>(*8>'/*/B! Z*:>%(*,>/*/! Q&P>'()*,! 9!2>S,%-%! /'! C*P'8'+hA! D+6#2)5#%* N2.+52)$#%2)&0* A#B&%'%* "%M5+* &)* #2.+5,#"$#3&#2)B!d.*/*,*R*8*B!NQ$12MA! 2B! GVWW"HB! f3(*! ='/*-%-<*! *()>&a)%/%0! .(*! ='8+=':)>;*! D8'>8'*(*hA!<,-$)$#:2*__N!G[H0!^[i#"B!!NQZd5UCMUA! CB! G"XX[HB! <,-$).#%2* )2,* !-M&#$* !%&#$4* #2* U-".5)&#)B! N',P%.8('0!$*&P8>/-'!3(>;'8+>)9!78'++B!N:4QZ1UA!7B! G"XXgH0!S-&.#$-&.-5)&#"6%* 5+/%&-$#%2)5#%0*!+,)'%'()"*,+* &)*,#"+2"#:2*3)5)*+&*2-+/%*6#&+2#%B!NaF>:%!2B!`B0!C>-,%!rr5B!N5dUM4MA!IB! G"XXgHB! f7%+%::>/'()*,>+&%0! ',! *8-.&'()%! /'+/'! Q&a8>:*! 4*)>(*hA!N1U251cQA! 1BA! $QCcZMidyN1�A! CB! L+%5()"* "#2* ,#"$#3&#2)* P&).#2%)6+5#$)2#"6%@*3%"$%&%2#)&#,),*4*'&%M)&#>)$#:2*+2*,+M).+RB!NaF>:%!2B!`B0!N>-.',!n(-',!7%88_*B!!N5dUM4MA! IB! GVWW"HB! f$%,%(>*,>/*/! /',! =%/'8! 9! +.P*,)'8(>/*/hA! ZM2Zzd31�A! 5B!G'/BH0! ?%2/+5'+2$#)* ,+* .#+63%"0* <".-,#%"* "-M)&.+52%"j$%2.+C.%"* &).#2%)6+5#$)2%"0*<".),%@*$-&.-5)@*"-M)&.+52#,),B!Q),*()*A!dB!QB0!Z%/%=>0!"^^!v!"g\B!N5dUM4MA!IB!GVWW[HB!X#".%5#)"*&%$)&+"jA#"+=%"*'&%M)&+"B!N*/8>/0!Qk*,B!N5dUM4MA!IB! GVWW#HB! f1,!='(+*&>'()%!/'+i:%,%(>*,A!/'+=8'(/>&>'()%!9!*='8).8*0!.(!&*(>D>'+)%hA!/>+=%(>P,'!'(!ttt0.5#".+".%3#$%"0%5'*

Page 266: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^#!

UQjNQUM]5$LA! 2B! GVWW"HB! f7'(+*8! ,*! +.PR')>;>/*/B! $%&=,'R>/*/A! ;<(:.,%+! 9!'&'8-'(:>*hA!1.%3()* 4* !5)C#"* 8).#2%)6+5#$)2)A! ;%,B! "\0! "W#! v! """A! />+=%(>P,'! '(!OOOB='(+*&>'()%:%&=,'R%B:%&B*8t/%:+B!7`1``1ZA! jBA! 9! CQ4QU$56A! dB! ZB! G"XbgHB! LV+* <C.+52)&* ?%2.5%&* %9* g5')2#>).#%2"T* U*;+"%-5$+*A+3+2,+2$+*!+5"3+$.#/+B!U'O!o%8k0!L*8='8!}!Z%OA!7.P,>+e'8+B!7M4QUo5A!6B!G"X^bHB!LV+*f5+).*L5)2"9%56).#%20*LV+*!%&#.#$)&*)2,*<$%2%6#$*g5#'#2"*%9*g-5*L#6+"B!J%+)%(0!J'*:%(!78'++B!7Z5dMd5U1A!5B!G"XX#HB!<&*9#2*,+*&)"*$+5.#,-6M5+"B!C*()>*-%!/'!$e>,'0!Q(/8a+!J',,%B!7Z5dMd5U1A!5B!G"XXbHB!<&*9#2*,+*&)"*$+5.#,-6M5+"B!N*/8>/0!c*.8.+B!x35jQUMA! QB! GVWWWHB! f$%,%(>*,>/*/! /',! =%/'8! 9! :,*+>D>:*:>@(! +%:>*,hA! ]%-52)&* %9*\%5&,JD4".+6"*;+"+)5$VA!]5!GVH0![\V!v![g#A!/>+=%(>P,'!'(!e))=0ttRO+8B.:8B'/.B!Z1UI5$6A!ZB!GVWW\HB!f5(!*!C:*(/*,Ñ+!I*k'0!Q(!5()'8;>'O!O>)e!28B!!U*(:9!M,>;>'8>hA!3(>;'8+>)9!%D!c%8%()%!N'/>:*,!j%.8(*,!Gc%8%()%HA!]%,B!g"A!Um![A!N*9B!Z1oUMCMA! $B! GVWWWHB! U3%'+%* 4* ,+$),+2$#)* ,+* &%"* +".-,#%"* $-&.-5)&+"B! J*8:',%(*0!d'/>+*B!ZLM21CA!ZB!QB!IB!G"XX"HB!5()8%/.:)>%(!!-M&#$*U,6#2#".5).#%2A!#X!G"H0!"iVB!CQUcMCA!JB!CB!G"XgXHB!N2.5%,-ÉÑ%*)*-6)*$#+2$#)*3:"J6%,+52)B!Z>%!/'!j*('>8%0!d8**,B!CQUcMCA! JB! CB! G"XXgHB! A+* &)* S)2%* ,+* U&#$#)0* 8%* D%$#)&* 4* &%* !%&(.#$%* +2* &)*3%".6%,+52#,),B! `*:.,)*/! /'! 2'8':e%! 3(>;'8+>/*/! /'! ,%+! Q(/'+0! 1/>:>%('+!3(>*(/'+t!C>-,%!/',!L%&P8'!1/>)%8'+B!CQUcMCB!JB!GVWW^HB!fL*:>*!.(*!+%:>%,%-<*!/'! ,*+!*.+'(:>*+!9!.(*!+%:>%,%-<*!/'! ,*+!'&'8-'(:>*+hA!<&*6#&+2#%*V-W59)2%0*<2")4%"*3)5)*-2)*2-+/)*$-&.-5)*3%&(.#$)B!N*/8>/0!c8%))*0!"^"!v!"X^B!C$L3d3Z1UC6oA! 2B! G"XXXHB! fL>-e'8! 1/.:*)>%(! Z'+)8.:).8>(-! >(! )e'! 18*! %D!d,%P*,>?*)>%(0!c%O*8/+!*!L')'8%(%&%.+!N%/',|hA!QZUM]1A!ZB!`B!*(/!cMZZ1CA!$B!QB!G'/+BH0!?%63)5).#/+*<,-$).#%2T*LV+*A#)&+$.#$*%9* .V+*f&%M)&*)2,* .V+*8%$)&B! 4*(e*&0!Z%O&*(!}!4>)),'D>',/!7.P,>+e'8+A!5(:B0!Vg[!v![W\B!!C5CcM!$QN7MCA!]B!GVWW"HB!fc'%8<*!7+>:%,@->:*!'(!Q::>@(0!4*!7+>:%,%-<*!D8'()'!*!,*+!:%(+':.'(:>*+! =+>:%,@->:*+! 9! +%:>*,'+! /'! ,%+! =8%:'+%+! /'! D,'F>P>,>?*:>@(! ,*P%8*,hA!U2-)5#%*,+*!"#$%&%'()A!]%,B!"A!Um!"B!CcZQcL1ZUA!NB!G"XgWHB!fU%!U*).8'A!U%!$.,).8'0!ce'!L*-'(!$*+'lA!N*:$MZNQ$6A!$B!QU2!CcZQcL1ZUA!NB!G'/+BH0!E).-5+@*?-&.-5+*)2,*f+2,+5B!$*&P8>/-'!3(>;'8+>)9!78'++A!$*&P8>/-'B!cL51CC1UA!1B!jB!G"XX[HB!L+)$V#2'*9%5*?%66#.6+2.0*8#M+5)&*<,-$).#%2@*N2,%$.5#2).#%2*)2,*?V5#".#)2*E-5.-5+B!N*:d>,,!v!x.''(Ñ+!3(>;'8+>)9!78'++B!]MZZQJ1Z! $MCcQA!NB! G"XXXHB! f1+)./%+! $.,).8*>+! v! .&! :*&=%! =@+i/>+:>=,>(*8|hA!]MZZQJ1Z!$MCcQA!N!G'/BH0!<".-,%"*?-&.-5)#"*+6*+,-$)ÉÑ%B!7%8)%!Q,'-8'0!1/>)%8*!/*!3(>;'8+>/*/'A!3`ZCB!]MZZQJ1Z!$MCcQA!NB!GVWW"HB!fM!/>S,%-%!'()8'!*!:>'(:>*!'!%!&.(/%!v!.&*!*-'(/*!=*8*! R%;'(+! ='+E.>+*/%8'+! '! ='+E.>+*/%8*+hA! 7*,'+)8*! 8'*,>?*/*! =%8! %:*+>)%! /*!*P'8).8*!/%!IIF*D+6#2)5#%*,+*N2#$#)ÉÑ%*?#+2.(9#$)!'!78ä&>%!]*+:%(:',,%+!c%88'+!/'!$>'(:>*! '! c':(%,%-<*A! '&! V#! /'! (%;'&P8%A! (%! *(D>)'*)8%! /*! ;+#.%5#)* ,)* 1OOA!

Page 267: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^b!

E#.+5%#j;#%*,+*])2+#5%B!IQ441ZCc15UA!5B!GVWW#HB!f4*+!'+)8.:).8*+!/',!:%(%:>&>'()%!%!{/'!:.S()*+!&*('8*+!=%/'&%+!:%(%:'8|hA!<"3)$#%*)M#+5.%A!"^!G"!9!VH0!g[iXWB!I15CCA! $B! G"XXgHB! f5&=8%;>(-! )e'! .+'! %D! ';*,.*)>%(+0!Ie%+'! R%P! >+! >)! *(9O*9|hA!U,/)2$+"*#2*<,-$).#%2)&*!5%,-$.#/#.4A!;%,B!b0!V#[!v!Vb#B!!!

!

Page 268: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^g!

Page 269: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V^X!

!!!!

!-,3(.(,!_!*)8$,$(7&T!)(3*&'(%&*'!5,+,!*.!,&l.('('!)*.!

$%&2*U2%!-,3(.(,+*!! !

kC:oKI>!5:<<:!3:<HI>=;!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!+*'83*&!

1+)'! )8*P*R%! =8')'(/'! =8'+'()*8! />+)>()*+! D%8&*+! /'! :%(:8')*8! ,*! &*('8*! /'!'+)./>*8!',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!$.*(/%!)'('&%+!*!,*!D*&>,>*!:%&%!%PR')%!/'!'+)./>%!'(! :>'(:>*+! +%:>*,'+A! '+! DS:>,! :%(+>/'8*8,*! :%&%! .(! )%/%! /'! D%(/%! />D.+%! '!>&=8':>+%B! Q,! :%&=*8*8,*+! :%(! ,*+! ;*8>*P,'+! +.R')%A! ,*+! ;*8>*P,'+! E.'! /'D>('(! ,%+!:%()'F)%+!:%&%!,*!D*&>,>*A!',!-8.=%!+%:>*,!/'!>-.*,'+!%!',!*.,*A!(%!+'!e*(!/',>&>)*/%!9!*:%)*/%B!Z'+.,)*!(':'+*8>%!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(!'(!-'('8*,!9!=*8*!',!/>*-(@+)>:%!'(! '/.:*:>@(! '(! =*8)>:.,*8! /'D>(>8! ,*+! />&'(+>%('+! '+'(:>*,'+! E.'! :%&=%('(! ',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!Q!,%!,*8-%!/',!)8*P*R%!>(/>:*&%+!,*!/>&'(+>%('+!:%(+>/'8*/*+!=%8!,%+! *.)%8'+! /'! >(D%8&'+! >(+)>).:>%(*,'+A! >(+)8.&'()%+! =*8*! ',! />*-(@+)>:%! %! ,*!';*,.*:>@(!=+>:%='/*-@->:*! :%&'8:>*,>?*/%+!'(!',! :%()'F)%! '+=*T%,A! *+<! :%&%! ,*+!'+:*,*+! &S+! 8'=8'+'()*)>;*+! /'! :*8S:)'8! >()'8(*:>%(*,B! c%/%! ',,%A! =*8*! )'8&>(*8!=8%=%(>'(/%!.(*+!/>&'(+>%('+A!9!+.+!'+=':>D>:*:>%('+A!E.'!*9./'(!*!+>+)'&*)>?*8!*(S,>+>+!E.'!)'(-*(!=%8!%PR')%!',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!5:L:d<:@! $L:Q=T! D*&>,>*Y! '/.:*:>@(Y! />&'(+>%('+Y! D*:)%8'+Y! '+:*,*+Y! />*-(@+)>:%Y!';*,.*:>@(!=+>:%='/*-@->:*B!!

!

-,3(._!,&)!*)8$,2(%&T!)(3*&'(%&'!-%+!,&,._'('!%-!-,3(._!$%&2*U2!

!

,/'2+,$2!

ce>+!=*='8!*>&+!)%!=8'+'()!:%(:8')'!O*9+!%D!e%O!)%!+)./9!)e'!D*&>,9!:%()'F)B!Ie'(!O'!e*;'!)e'!D*&>,9!*+!*(!%PR':)!%D!+)./9!>(!+%:>*,!+:>'(:'+A!>)!>+!'*+9!)%!:%(+>/'8!>)!*+! *! P*:k-8%.(/! *,,! D.??9! *(/! >&=8':>+'B! Ie'(! :%&=*8'/! O>)e! )e'! ='8+%(i;*8>*P,'+A!)e'!;*8>*P,'+!)e*)!/'D>('!)e'!:%()'F)+!+.:e!*+!D*&>,9A!=''8!-8%.=!%8!+%:>*,!+:e%%,!e*;'!(%)!P''(!/'D>('/B! 5)! >+! (':'++*89! D%8! 8'+'*8:e! >(! -'('8*,! *(/! D%8! )e'!*++'++&'()!>(!'/.:*)>%(!>(!=*8)>:.,*8!)%!/'D>('!)e'!'++'()>*,!/>&'(+>%(+!)e*)!&*k'!

* Para la realización de este trabajo ha sido decisiva la participación como coautoras de María Ángeles

Gomariz Vicente y María Cristina Sánchez López.

Page 270: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#W!

.=!)e'!D*&>,9!:%()'F)B!ce8%.-e%.)!)e'!+)./9!>(/>:*)'!)e'!/>&'(+>%(+!:%(+>/'8'/!P9!)e'!*.)e%8+!%D!>(+)>).)>%(*,!8'=%8)>(-A!)%%,+!D%8!)e'!/>*-(%+>+!%8!=+9:e%'/.:*)>%(*,!';*,.*)>%(!&*8k')'/!>(!)e'!C=*(>+e!:%()'F)A!*(/!)e'!+:*,'!)e'!&%+)!8'=8'+'()*)>;'!>()'8(*)>%(*,B! `>(*,,9! O'! =8%=%+'! />&'(+>%(+A! *(/! )e'>8! +=':>D>:*)>%(+A! )%! e',=!+9+)'&*)>?'!*(*,9+>+!%D!D*&>,9!:%()'F)B!e=NwC<?@T! D*&>,9Y! '/.:*)>%(Y! />&'(+>%(+Y! D*:)%8+Y! +:*,'+Y! />*-(%+)>:Y!=+9:e%'/.:*)>%(*,!*++'++&'()B!!!J*R%!'+)'!'=<-8*D'!-'('8*,!=8')'(/'&%+!:%&=*8)>8!.(!&*8:%!'(!',!E.'!8'D,'F>%(*8!+%P8'! ,%+! ','&'()%+! :%(+)>).)>;%+! /',! :%()'F)%! D*&>,>*8! 9! ',! )>=%! /'! *::>%('+! %!=8%:'+%+!E.'!+'!/*(!'(!+.!+'(%!9!'+)S(!*+%:>*/%+!*!'+%!E.'!,,*&*&%+!'/.:*8B!U.'+)8*!>()'(:>@(!(%!'+!=8'+'()*8!%!/',>&>)*8!.(*!/'D>(>:>@(!/'!,%!E.'!'+!,*!D*&>,>*!e%9A!(>!)*&=%:%!/'P*)>8!'(!)%8(%!*!,*+!)>=%,%-<*+!D*&>,>*8'+!'(!,*!*:).*,>/*/!D8'()'!*! ,%!E.'!+'!e*!;'(>/%!'()'(/>'(/%!:%&%! D*&>,>*! )8*/>:>%(*,B!4%!E.'!P.+:*&%+!'+!>()'()*8! *:'8:*8(%+! G+>'&=8'! /'!&*('8*! =8%;>+>%(*,! 9! ,>&>)*/*H! *! :%(:8')*8! .(*!8'/! :%(:'=).*,! E.'! (%+! ='8&>)*! *P*8:*8! '+*! 8'*,>/*/! E.'! .)>,>?*&%+! '(! )*()*+!%:*+>%('+!'(!',!!S&P>)%!/'!,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+!:%&%!'+!,*!D*&>,>*B!1(! /'D>(>)>;*A! *! E.a! (%+! 8'D'8>&%+! :.*(/%! .+*&%+! 'F=8'+>%('+! :%&%! E.'! f! ,*!D*&>,>*! >(D,.9'!'(!shA! f',!:%()'F)%! D*&>,>*8!:%(D%8&*!'(!',!*,.&(*/%!shA!'):BY!E.a!+>-(>D>:*A! *! E.a! (%+! 8'D'8>&%+! :.*(/%! '+)*&%+! .)>,>?*(/%! ,*! 'F=8'+>@(! 9)6#&#)! %!$%2.+C.%*9)6#&#)5!9!E.a!+>-(>D>:*!'+'!('F%!=8'+'()*/%!:%&%!#29&-4+*+2@*$%2,#$#%2)A!%!+>&>,*8'+B!2'+/'!S&P>)%+!&S+!/>D'8'()'+!:%&%!',!/'!,*!8'D,'F>@(!D>,%+@D>:*!%! ,*! >/'%,@->:*!/'!:%8)'! =%,<)>:%i+%:>*,A! e*+)*! *! :%(:8':>@(! /'! .(! />*-(@+)>:%! %! ';*,.*:>@(!=+>:%='/*-@->:*A! =*+*(/%! =%8! +>).*:>%('+! >()'8&'/>*+! :%&%! =%/8<*! +'8! .(*!>(;'+)>-*:>@(! %! .! >(D%8&'! )a:(>:%A! e'&%+! =%/>/%! *=8':>*8! =%+>:>%('+! /'! *.)%8'+!E.'!:%(+>/'8*(!,*!D*&>,>*0!:%&%!*=*8*)%!>/'%,@->:%!/'!'+)*/%!G8':%8/*(/%!,*+!)'+>+!:,S+>:*+! *,)e.++'8>*(*+H! /%(/'! ,*! D*&>,>*! 8'=8%/.:'! *! )8*;a+! /'! +.+!&>'&P8%+! ',!'+)*).+! G8',*:>%('+! /'! =8%/.::>@(A! >/'%,%-<*A! '):BHY! E.'! ,*! D*&>,>*! =8%=%8:>%(*!'+)*P>,>/*/A!/'+*88%,,%!='8+%(*,!%!P>'('+)*8!=+>:%,@->:%!*!+.+!&>'&P8%+Y!%!E.'! ,*!D*&>,>*!>(D,.9'!'(!',!8'(/>&>'()%!'+:%,*8A!,*!','::>@(!/'!'+)./>%+A!'):B!4*!e>+)%8>*!/',!:%(+)8.:)%!:%()'F)%!D*&>,>*8!G=%8!/'D>(>8,%!/'!&*('8*!&.9!-'('8*,!9!*,! &>+&%! )>'&=%! >8! */',*()*(/%! .(*! )%&*! /'! =%+).8*! >&=,<:>)*! '(! ,*! =8%=>*!:%(+>/'8*:>@(! /',! )a8&>(%H! 8'E.>'8'! .(! /')'(>&>'()%! '+=':>*,! =*8*!=%+)'8>%8&'()'!'(:%()8*8!.(*!P*+'!/'+/'! ,*!E.'! >()'()*8!;*,>/*8! ,%+! >(/>:*/%8'+!%P+'8;*:>%(*,'+!E.'!=%/8<*(!*9./*8!*!/'D>(>8,%!'&=<8>:*&'()'B!Q()'! ,*! =8'-.()*! %! =8%P,'&*! 'F=8'+*/%! =%8! ,*! >/'*! f:.*(/%! &'(:>%(*&%+! ',!:%()'F)%! D*&>,>*8! *! E.a! (%+! '+)*&%+! 8'D>8>'(/%hA! >(&'/>*)*&'()'! (%+! ;>'('! *,!='(+*&>'()%! ',! :%(:'=)%! fe*:>(*&>'()%hB!NS+! :%(:8')*&'()'A! (%+! *:%8/*&%+!/'!.(! *8)<:.,%! &.9! '+=':>*,! D>8&*/%! =%8! $*8,%+! C*()%9%! 9! N*8<*! c'8'+*! Q(-.'8*!G"XXVH!9!)>).,*/%!f1,!e*:>(*&>'()%!:%&%!:%()'F)%0!'+)8*)'->*+!&')%/%,@->:*+!=*8*!+.!*(S,>+>+hB!1,! 8':%8/*8!'+)'!*8)<:.,%!(%!'+!=%8!+.!:%()'(>/%A!E.'!:*+>!(*/*! )>'('!E.'!;'8!:%(!(.'+)8%!%PR')>;%A!:.9%+!*.)%8'+!)8*)*(!&*->+)8*,&'()'A!+>(%!=%8!,%!E.'!(%+! ';%:*B! {x.a! '+! '+%! E.'! ,,*&*&%+! D*&>,>*! '(! :>'(:>*+! +%:>*,'+! +>(%! .(!

Page 271: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#"!

e*:>(*&>'()%!/'+%8/'(*/%!/'!/>&'(+>%('+A! D*:)%8'+A!;*8>*P,'+A!'):|B!c*&P>a(!'8*!+>-(>D>:*)>;%!=%8! ,*+! :%((%)*:>%('+!E.'!'F=8'+*!',! )a8&>(%!E.'!.)>,>?*P*!1+:*8)<(!G"XXV0!^#H0!fe%,@(hB!1,!E.'8'8!+.P8*9*8!,%!*&=,>%!/',!:%(+)8.:)%!"#".+6)*9)6#&#)5!9!,*!;'?!,*!(':'+>/*/!/'!)'('8!.(*!='8+=':)>;*!e%,<+)>:*!,'!e*:'!.)>,>?*8!'+'!)a8&>(%A!E.'!*/'&S+!=.'/'!>(:%8=%8*8!'+*!>/'*!/'!>(/'D>(>:>@(!%!>&=8':>+>@(!8'+=':)%!*!,%!E.'!'(-,%P*B!2'+/'! .(*! :%(:'=:>@(! /'! 2>*-(@+)>:%! '(! 1/.:*:>@(A! :%&%! />+:>=,>(*! )a:(>:%!:>'()<D>:*! >(&'8+*!/'()8%!/'! ,*+!$>'(:>*+!/'! ,*!1/.:*:>@(A!=*8*! ,*!E.'! +.! D.(:>@(!GD>(*,>/*/!_,)>&*H!'+!D*;%8':'8!,*!)%&*!/'!/':>+>%('+!'(!=8%:'+%+!/'!>()'8;'(:>@(!=+>:%='/*-@->:*A! ;'(>&%+! =8%=%(>'(/%! G7*88*A! "XXVA! "XX#H! :%&%! %PR')%! /'! ,*!/>+:>=,>(*!*! ,*!='8+%(*!9! ,%+!:%()'F)%+!:%(! ,%+!E.'! >()'8*:)_*B!Z'+=':)%!*! ,%!:.*,A!'()'(/'&%+! E.'! (%! '+! (':'+*8>%! 8'>)'8*8! ,*! )8*/>:>%(*,! />+)>(:>@(! G8'+.',)*! '(!(.'+)8%!:%()'F)%!=%8!Z%/8<-.'?!1+=>(*8A!"XgVH!'(!',!&*8:%!/'! ,*+!$>'(:>*+!/'! ,*!1/.:*:>@(A! '(! -'('8*,A! 9! /',! 2>*-(@+)>:%! '(! 1/.:*:>@(! %! 1;*,.*:>@(!7+>:%='/*-@->:*A!'(!=*8)>:.,*8A!'()8'!)""+""6+2.! G*(S,>+>+!/'! ,*! 8'*,>/*/!:'()8*/%!'(!,*+!;*8>*P,'+!+.R')%A!>()8*=+<E.>:*+A!%8-*(<+&>:*+A!'):BH!9!+,-$).#%2*G*(S,>+>+!/'!,*!8'*,>/*/! :'()8*/%! '(! ',! :%()'F)%A! ,%+! =8%-8*&*+A! ;*8>*P,'+! (%i+.R')%HA! ='8%! +<! ',!+'T*,*8!,*!*)'(:>@(!9!:%(+>/'8*:>@(!E.'!+'!,'!e*!;'(>/%!/*(/%!'(!,*!e>+)%8>*!/'!,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+!*!.(%!9!*!%)8%!:%(:'=)%B!Q!,%!,*8-%!/',!+>-,%!rr!,%+!'+)./>%+%+!9!)8*P*R*/%8'+!/'!,*+!$>'(:>*+!/'!,*!$%(/.:)*!9! /'! ,*! 1/.:*:>@(! +'! e*(! /'/>:*/%! *! /',>&>)*8! ,*+! ;*8>*P,'+! 8'D'8>/*+! *,! +.R')%!G)""+""6+2.H0! >()8*=+<E.>:*+A! :%&%! ',! S8'*! :%-(>)>;*A! ='8+%(*,>/*/A! '):BY!:%(:8')S(/%,*+! '(! D*:)%8'+v>()',>-'(:>*+A! :%&%! ,%+! 8*?%(*&>'()%+! ;'8P*,A!(.&a8>:%A! '+=*:>*,'+A! '):BA! =*8*! ',! :*+%! /',! S8'*! :%-(>)>;*A! %! />+)>(-.>'(/%! '()8'!/>+)>()%+! 8*+-%+! 9! '+)*/%+! =*8*! ',! S&P>)%! /'! ='8+%(*,>/*/Y! 9! +'! e*(! =8%=.'+)%!&%/',%+! )'@8>:%+! -'('8*,'+! /'! *P%8/*R'A! /'! 'F=,>:*:>@(! %! /'! )8*P*R%! :%&%! e*(!;'(>/%! +>'(/%! ,*+! /'(%&>(*:>%('+! /'! ,%+!&%/',%+! )8*/>:>%(*,'+A! /'! >()',>-'(:>*+!&_,)>=,'+A! >()'-8*/%8'+! /',! *&P>'()'A! '):BB! 2>-*&%+! E.'! ,*! 5+,! /'! *=8'e'(/'8! ,*!8'*,>/*/A!E.'!/>8<*!7%=='8A! +'!e*! >/%!e*:>'(/%!:*/*!;'?!&*+! ).=>/*!9!(%+!e'&%+!/*/%! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! ,*(?*8,*! /'+/'! />+)>()*+! =%+>:>%('+! %! ='8+=':)>;*+! 9! :%(!/>+)>()%+!&*)'8>*,'+!%!8':.8+%+B!7'8%!+>'&=8'!=*8*!*(*,>?*8!,*+!;*8>*P,'+!+.R')%B!7*8':'! E.'! ,*! :%(+>/'8*:>@(! /'! ,*+! ;*8>*P,'+! f(%i+.R')%hA! )'(>a(/%+'! :%&%!8',';*()'+! >()'(:>%(*,&'()'A!(%!e*!';%,.:>%(*/%!:%(!,*!&>+&*!>&=8%()*!%!:%(!',!&>+&%!/')'(>&>'()%B!C@,%! =%8! ';>/'(:>*8! %! =%8! +.P8*9*8! '+)*! >/'*! =8%=%(/8<*&%+! ,*+! +>-.>'()'+!=8'-.()*+!:%&%!'+P%?%!/'!.(*! >(;>)*:>@(!*! ,*! 8'D,'F>@(0! {:.S()%+! )'+)+A! '+:*,*+!%!:.'+)>%(*8>%+! /'! :%8)'! =+>:%&a)8>:%! %! =8%9':)>;%! )>'('(! =%8! %PR')%! ,*+! ;*8>*P,'+!"-a+.%! '(! ,%+! :*)S,%-%+!/'! ,*+!=8>(:>=*,'+!'/>)%8>*,'+!'+=*T%,*+! :%&'8:>*,>?*/%8*+!/'!'+)'! )>=%!/'! 8':.8+%+!/'!'F=,%8*:>@(|! {$.S()*+!=.P,>:*:>%('+!/'!'+%+!&>+&%+!:*)S,%-%+!)>'('(!=%8!%PR')%!$%2.+C.%"!*!*(*,>?*8!:%&%!,*!D*&>,>*A!',!*.,*!%!',!+%:>*,!>(&'/>*)%|B!C*P>'(/%!E.'!=*8)>&%+!/'!,*!>/'*!/'!E.'!,%+!+.R')%+!9!,%+!:%()'F)%+!:%(!,%+!E.'!>()'8*:)_*(!+%(!',!:'()8%!/',!=8%:'+%!/'!,*+!';*,.*:>%('+!=+>:%='/*-@->:*+B!C>! P>'(! ',! *&P>'()'! +'! )%&*! '(! :%(+>/'8*:>@(! /'+/'! ,%+! =8>&'8%+!&%&'()%+! /',!+>-,%!rrA!+.!:%(:8':>@(A!'+=':>D>:*:>@(A!*)%&>?*:>@(!9!,*!/'D>(>:>@(!/',!)>=%!/'!('F%!E.'! 'R'8:'! +%P8'! ,*! ='8+%(*! (%! +'! e*! )'(>/%! '(! :.'()*! /'! ,*!&>+&*!&*('8*! :%(!8'+=':)%! *,! '+)./>%! /'! ,*+! ;*8>*P,'+! +.R')%B! 2'+/'! ',! :%(/.:)>+&%A! ,*! '+:.',*! /'!=+>:%,%-<**!+%;>a)>:*A!,*!)'%8<*!-'('8*,!/'!+>+)'&*+A!,%+!&%/',%+!:%-(>)>;%i+%:>*,'+A!

Page 272: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#V!

':%,@->:%+! *! ,%+! >()'-8*,'+! +'! e*(! >/%! :%(:8')*(/%! :%()'(>/%+A! ='8+=':)>;*+! '!>(+)8.&'()%+! =*8*! ',! *(S,>+>+! /'! ,*! 8'*,>/*/A! ='8%! (%! =*8':'(! e*P'8+'! 'F)'(/>/%!:%&%!,%!e*(!e':e%!%)8*+!)'%8<*+B!!2'! D%8&*! -'('8*,A! 8'+=':)%! *,! *&P>'()'! 9! ,*! =8%=>*! ';*,.*:>@(! /'! :%()'F)%+! '(!+'()>/%!*&=,>%A!'(!(.'+)8*+!/>+:>=,>(*+A!/'P'&%+!8':%(%:>&>'()%!*!,%+!)8*P*R%+!/'!+>+)'&*)>?*:>@(! /'! ,%+! *T%+! +')'()*! 9! %:e'()*! /'! ,*! =8%D'+%8*! Z%:<%! `'8(S(/'?!J*,,'+)'8%+!G'R'&=,%!/'!',,%+A!'()8'!&.:e%+A!D.'8%(!,%+!)8*P*R%+!/'!"Xg[!@!"Xg#H!B!U%+!>(;>)*P*A!,*!=8%D'+%8*!`'8(S(/'?!J*,,'+)'8%+!G"Xg\0[^H!*!/'+*88%,,*8!=8%:'+%+!/'!*(S,>+>+0!*H!"#".+6B.#$%"!9!&%,*8'+!/'!,*+!;*8>*P,'+!:%(/.:).*,'+A!%8-*(<+&>:*+!9!*&P>'()*,'+! 8',';*()'+!*! :*/*! :*+%A!&'/>*()'!/>D'8'()'+! )a:(>:*+A! :%(!',!%PR')>;%!/'!'F=,>:*8A! :,*+>D>:*8!9!=8'/':>8! ,*+!:%(/.:)*+!/'!.(!+.R')%!%!-8.=%!:%(!',! D>(!/'!%8>'()*8A!+','::>%(*8Y!!PH!9-2$#%2)&+"!/'+/'!.(*!='8+=':)>;*!&%,':.,*8!*!)8*;a+!/',!'+)./>%! )'&=%8*,A! +':.'(:>*,A! ,>('*,!9!/>+:8')%!/'! ,*+! 8',*:>%('+! D.(:>%(*,'+!'()8'!:%(/.:)*+A! %8-*(>+&%! G:%&%! '()'! P>%,@->:%! '! e>+)@8>:%A! :%(! *()':'/'()'+! 9!:%(+':.'()'+H!9!',!*&P>'()'B!4*!:%(+>/'8*:>@(!/'! ,*! D*&>,>*!:%&%!+>+)'&*!+'!'F=,>:*!/'+/'!',!=8>&'8!&%&'()%!'(!',!E.'!,*+!:>'(:>*+!+%:>*,'+!*/%=)*(!,*!)'%8<*!-'('8*,!/'!+>+)'&*+!/',!:*&=%!/'!,*+!:>'(:>*+!/'!,*!(*).8*,'?*!D%8&.,*/*!=%8!4./O>-!;%(!J'8)*,*(DD9B!3(!'R'&=,%!/'!',,%! '+! ,*! +<()'+>+! E.'! /'+*88%,,@! 1+:*8)<(! G"XXVHB! 1()>'(/'! ',! +>+)'&*! D*&>,>*8!:*8*:)'8>?*/%! =%8! ,*+! :%(+)*()'+! 9! '+)8':e*+! >()'8*::>%('+! E.'! +'! /*(! '()8'! +.+!','&'()%+!:%(+)>).)>;%+A!=%8!,*!:>8:.,*8>/*/!/'!'+*+!>()'8*::>%('+A!R.()%!:%(!,%!E.'!+'!/'(%&>(*!:%&%!'E.>,>P8>%!/>(S&>:%!'()8'!.(*!)'(/'(:>*!*,!&*()'(>&>'()%!/',!+>+)'&*! Ge%&'%+)*+>+H! 9! ,*! :%()>(.*! )8*(+D%8&*:>@(!E.'! -'('8*!=%8! +.!/>(S&>:*!G&%8D%-a('+>+HB!C>!/'D>(>a8*&%+!,*!D*&>,>*!:%&%!+>+)'&*A!.(>/%!*!'+)*+!:*8*:)'8<+)>:*+!*()'8>%8'+A!+'!=%/8<*! e*:'8! 8'D'8'(:>*! *! +.! D>(*,>/*/! _,)>&*A! ,*! '+)8.:).8*! %! 8',*:>@(! E.'! +'! /*!'()8'! ,%+! ','&'()%+! G+.P+>+)'&*+H! 9! ,%+!=8%:'+%+!E.'! +'!/*(!'(! ,*!/>(S&>:*!E.'!+>-.'!'(!',!:*&>(%!/'!*,:*(?*8!+.!D>(*,>/*/!_,)>&*B!Z'+=':)%!*!,%+!D>('+!/'!,*!D*&>,>*!=8%:'/'!/>D'8'(:>*8!'()8'!,*+!8'D'8>/*+!*,!=8%=>%!+>+)'&*!D*&>,>*8!9! ,*+!E.'!e*:'(!8'D'8'(:>*!*,!+>+)'&*!+%:>*,!*,!E.'!='8)'(':'B!1(!:.*()%! *,! =8%=>%! +>+)'&*! D*&>,>*8! =8%:'/'! +'T*,*8! ,*! +*)>+D*::>@(! /'! (':'+>/*/'+!G&*)'8>*,'+A! P>%,@->:*+A! =+>:%,@->:*+A! +%:>*,'+A! '/.:*)>;*+A! '):BH! 9! ,*! +%:>*,>?*:>@(!G'/.:*:>@(A! /'+*88%,,%! ='8+%(*,i+%:>*,A! '):BA! )'(>'(/%! :%&%! P*+'! .(! :%(R.()%! /'!:8''(:>*+H!/'!+.+!&>'&P8%+B!1(!:.*()%!*! ,*+! D>(*,>/*/'+!e*:>*!',!+>+)'&*!+%:>*,!*,!E.'! ='8)'(':'A! ',! +>+)'&*! D*&>,>*8! )>'(/'! *! ,*! &'R%8*! 9! /'+*88%,,%! /'! ,*! =8%=>*!+%:>'/*/! %! :%&.(>/*/! *! )8*;a+! /'! ,*! D.(:>%('+! :%&%! ,*! 8'=8%/.::>@(! 9!'&*(:>=*:>@(!/'!&>'&P8%+!'(!',!:*+%!/'!E.'!+'!)8*)'!/'!.(*!D*&>,>*!:%(!e>R%+A! ,*!8',*:>@(!:%(!%)8%+!+>+)'&*+!D*&>,>*8'+!9!,*!=8%=>*!=*8)>:>=*:>@(!+%:>*,B!4*! '+)8.:).8*! %! :%(R.()%! /'! >()'8*::>%('+! E.'! +'! /*(! '()8'! ,%+! =%+>P,'+!+.P+>+)'&*+!D*&>,>*8'+!G/'='(/>'(/%!/'!,*+!:>8:.(+)*(:>*+!9!,*!='8+=':)>;*!+'!e*(!'()'(/>/%! ',! :%(9.-*,A! =*8'()*,A! D>,>*,A! /'! e'8&*(%+A! /'! *.)%(%&<*A! /'! :.>/*/%+!&.).%+A! *D':)>;%i'&=S)>:%A! '):BH! +'! &*(>D>'+)*! 9! *=8':>*! D.(/*&'()*,&'()'! *!)8*;a+! /'! )8'+! =8%:'+%+! E.'! =8%=>:>*(! +.! />(S&>:*0! ,*! :%&.(>:*:>@(! G',!>()'8:*&P>%!/'!+>-(>D>:*)>;%!;'8P*,A!-'+).*,!%!D<+>:%HA!,*!*+.(:>@(!9!',!/'+*88%,,%!/'!8%,'+! G=8%:'/>&>'()%! =%8! ',! E.'! +'! 'R'8:'! .(! =*=',! E.'! ='8&>)'! %8/'(*8! /'! .(*!/')'8&>(*/*!D%8&*!,*+!8',*:>%('+!'()8'!,%+!&>'&P8%+H!9!%8-*(>?*:>@(!9!-'+)>@(!/'!(%8&*+!G=8%:'+%!E.'!*D>8&*!,*!/>(S&>:*!/'!&*()'(>&>'()%!ve%&'%+)S)>:*!v!/'!,*!

Page 273: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#[!

D*&>,>*!9!E.'!8'D,'R*!/'!&*('8*!%P+'8;*P,'!=*8)'!/',!+>+)'&*!/'!:8''(:>*+B!$%&%!:%(:,.+>@(A!*!'+)'!8'+=':)%A!',!+>+)'&*!D*&>,>*8A!:%(!.(%+!D>('+A!.(!:%(R.()%!/'! :8''(:>*+A! )>'(/'! *,! &*()'(>&>'()%! 9! &'R%8*! /'! ,*! =8%=>*! D*&>,>*! 9! ,*!:%&.(>/*/A! &'/>*()'! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*! :%&.(>:*:>@(A! ',! /'+'&='T%! /'! 8%,'+!/')'8&>(*/%+! 9! ,*! -'+)>@(! %8-*(>?*/*! /',! :>:,%! ;>)*,A! +>'(/%! :*=*?! /'! -'('8*8!=8%:'+%+!/'!+%:>*,>?*:>@(!*/':.*/%+!%!>(*/':.*/%+B!$%(:8')*(/%! '(! ',! :%()'F)%! D*&>,>*8! D.'8%(! .(! e>)%! ,%+! =,*()'*&>'()%+! /'!J8%(D'(P8'(('8!G"XbbA!"XbXA!"XgbH!9!+.!&%/',%!':%,@->:%B!2'+/'!+.+!=8%=.'+)*+A!=8'+'()*P*!.(!&%/',%!/'!*(S,>+>+!/'+/'!',!E.'!/'+:%&=%(<*!,*!8'*,>/*/!D*&>,>*8!*!)8*;a+! /'! :.*)8%! (>;','+! +'-_(! ',! -8*/%! /'! >()'-8*:>@(! /'! 8'*,>/*/! E.'! +'!:%(+>/'8'0! :%&%! &>:8%+>+)'&*! G:%(R.()%! /'! =%+>:>%('+! '! >()'8*::>%('+!>()'8='8+%(*,'+! '()8'! ,%+! &>'&P8%+A! *+<! :%&%! ,*+! =8%=>*+! :%(+':.'(:>*+! /'! ,%+!=8%=>%+! 8%,'+! '! >(D,.'(:>*+HY! :%&%! &'+%+>+)'&*! G)>=%! /'! >()'8*::>%('+! '()8'!/>+)>()%+! &>:8%+>+)'&*+A! =%8! 'R'&=,%! ,*+! 8',*:>%('+! '()8'! D*&>,>*! 9! :'()8%+!'+:%,*8'+A! .! %)8%+! &>:8%+>+)'&*+! /'! ,%! E.'! '()'(/'&%+! =%8! :%&.(>/*/HY! :%&%!':%+>+)'&*!G'()%8(%+! >(/>8':)%+!*!(.'+)8%+!+.R')%+!:%&%!=%/8<*(!+'8! ,%+!:<8:.,%+!+%:>*,'+!/',! 8'+)%!/'!&>'&P8%+!/'! ,*! D*&>,>*HY!&*:8%+>+)'&*!GS&P>)%!&S+!*&=,>%!'(! ',! E.'! +'! /'+*88%,,*A! :%&%! 9%2,%A! ,*! 8'*,>/*/! :.,).8*,A! >/'%,@->:*A! ':%(@&>:*A!e>+)@8>:*A! '):B! Q,-.(*+! :%(:8':>%('+! /'! '+)'! &%/',%! +'! e*(! ;'(>/%! &*)>?*(/%A!&%/.,*(/%!%!*/*=)*(/%!*,!&*8:%!/'!,*!=+>:%='/*-%-<*!9!'R'&=,%!/'!',,%!e*(!+>/%!,*+! 8'D,'F>%('+! /'! d*8:<*! CS(:e'?! GVWW"H! =*8*! ,*! >()'8;'(:>@(! '(! Q)'(:>@(!c'&=8*(*!%!,*+!/'!`8'>F*!GVWW[H!8'+=':)%!*!,*!%8>'()*:>@(!9!,*!*::>@(!).)%8>*,B!1+)*! _,)>&*! *.)%8*! G`8'>F*A! VWW[H! :.*(/%! :%(:8')*! ,*+! />&'(+>%('+! /',! :%()'F)%!D*&>,>*8! ,*+! /'+:%&=%('! '(! .(! =8>&'8! (>;',! ,*+! E.'! /'(%&>(*! #2,#/#,-)&+"!G*=%9S(/%+'!'(!d>&'(%A!"XXXHA!/%(/'!e*P8<*!E.'!:%(+>/'8*80!,%+!*+=':)%+!D<+>:%+!9!/'!+*,./Y! ,%+!*+=':)%+!:%-(>)>;%+A! ,*!='8+%(*,>/*/A! ,*!:%&=')'(:>*!+%:>*,A! ,%+!8%,'+!'+)8.:).8*,'+!9!D.(:>%(*,'+A!,%+!8':.8+%+!9!,*+!/'&*(/*+!9!(':'+>/*/'+!='8+%(*,'+A!=*8*!:%(%:'8!E.>a(!,*+!+*)>+D*:'!9!=*8*!%=)>&>?*8!,%+!=8%9':)%+!:%&.('+B!c%/%!',,%!/'+/'! .(*! ='8+=':)>;*! />*:8@(>:*! E.'! (%+! ='8&>)*! :%&=8'(/'8! ,*! e>+)%8>*! /'!(.'+)8%!+.R')%!'(!',!%!,%+!(_:,'%+!D*&>,>*8'+!*!,%+!E.'!=.'/*!='8)'(':'8!*!,%!,*8-%!/'!+.!;>/*B!1,! +'-.(/%! (>;',! /'! />&'(+>%('+! E.'! +'T*,*! `8'>F*! '+! ',! /'(%&>(*/%! "#".+6)*9)6#&#)5! '(! ',! E.'! =8%:'/'8<*! :%()'&=,*8! ',! :%(R.()%! /'! >()'8*::>%('+! E.'! '(! ,*!D*&>,>*!+'!/*(!:%&%!,*!'+)8.:).8*!8',*:>%(*,!/'!:.*,E.>'8!+>+)'&*B!1(!'+)'!:%(R.()%!/'!>()'8*::>%('+!+'!=.'/'!*:%)*8!,*+!8'D'8'()'+!*0!,*+!D.(:>%('+!G',!/'+*88%,,%!/'!,*!=8%=>*!>/'()>/*/!%!,*!>/'*!/'!='8)'('(:>*!*!.(!f(%+%)8%+hA!,*!D*&>,>*HY!,*+!8',*:>%('+!'+=':<D>:*+!/'!+.P+>+)'&*!D*&>,>*8!G,*+!8',*:>%('+!:%(9.-*,'+A!'(!',!:*+%!/'!E.'!(%!D.'8*(! D*&>,>*+! &%(%=*8'()*,'+A! ,*+! 8',*:>%('+! '(! ',! /'+'&='T%! =*8'()*,! 9! ,*+!D8*)'8(*,'+A! '(!',! :*+%!/'! ,*!'F>+)'(:>*!/'!&S+!/'!.(!e>R%HY! 9! ,*+!/'(%&>(*/*+!/'!:>:,%! ;>)*,! G';%,.:>@(! /'! ,*! D*&>,>*! *! =*8)>8! /'! e>)%+! 8',';*()'+! =*8*! ,*! &>+&*!D*&>,>*A! :%(! ,*! =8%=>*! :%(+)>).:>@(A! (*:>&>'()%! /'! e>R%+A! +.! /'+*88%,,%A!'&*(:>=*:>@(A!'):BHB!1,! )'8:'8! (>;',! /'! />&'(+>%('+! :%(+>/'8*/%! =%8! `8'>F*A! *=%9*/*! '(! ',! :>)*/%!)*&P>a(!*E.<!J8%(D'(P8'(('8!G"XgbHA!'+!E.'!e*:'!8'D'8'(:>*!*!,*!D*&>,>*!>(+'8)*!'(!',!+>+)'&*!+%:>*,!=*8*!,%!E.'!:%)'R*!,*+!>/'*+!/'!&>:8%A!&'+%A!'F%!9!&*:8%!+>+)'&*A!9*!+'T*,*/*+B!M)8*! *=%8)*:>@(A! &.9! ;*,>%+*! 9! '(8>E.':'/%8*A! 8'+=':)%! *! ,*! +>+)'&*)>?*:>@(! /',!

Page 274: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#\!

:%()'F)%!D*&>,>*8!'(!',!S&P>)%!/',!2>*-(@+)>:%!'(!1/.:*:>@(!D.'!,*!8'*,>?*/*!=%8!,*!=8%D'+%8*! $'P*,,%+! GVWW#HB! 1(! +.! =8%=.'+)*! +'T*,*! )8'+! -8*(/'+! P,%E.'+! /'!/>&'(+>%('+0!i! `<+>:*! G)>=%!/'! ;>;>'(/*A! P*88>%A! :*(*,'+! /'! :%&.(>:*:>@(A! 8':.8+%+! '/.:*)>;%+HA!+%:>%/'&%-8SD>:*! G+>).*:>@(!':%(@&>:*A!(>;',! :.,).8*,A! :%&=%+>:>@(A! +*,./A! '):BH! 9!%8-*(>?*:>%(*,!G%8-*(>?*:>@(A!*:)>;>/*/'+!:%)>/>*(*+A!/>+)8>P.:>@(!/'!8%,'+A!)*8'*+!9!D.(:>%('+A!8',*:>@(!:%(!%)8%+!:%()'F)%+A!'):BH!!i!$%-(>)>;%i'/.:*)>;*+!G:%&%!,*+!:8''(:>*+A!&')*+!9!=8S:)>:*+!'/.:*)>;*+A!>/'%,%-<*!9!;*,%8'+A!'):BH!i! 78%:'+.*,'+! G:%&%! ,*! :%&.(>:*:>@(A! ',! '+)>,%! 8',*:>%(*,! 9! :,>&*! *D':)>;%A!'+)8*)'->*+!/'!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+A!:%&=')'(:>*+!'&%:>%(*,'+A!:%&.(>:*)>;*+!9!+%:>*,'+A!'):BH!!)(3*&'(%&*'!$%&2*35.,),'!)*')*!)('2(&2,'!-(&,.(),)*'!_!l3/(2%'!)*!,$$(7&!5+%-*'(%&,.#!

j.()%! :%(! '+)*+! 8'D,'F>%('+! =%/8<*&%+! :%)'R*8! ,*! D%8&*! /'! :%()'&=,*8! ,*+!/>&'(+>%('+!=*8*!*(*,>?*8!',!:%()'F)%!D*&>,>*8!*!)8*;a+!/'!=8%=.'+)*+!'F=8'+*/*+!=%80!*H!*,-.(%+!>(D%8&'+!/'!P*+'!>(+)>).:>%(*,!:%&%!',!/'+*88%,,*/%!=%8!',!5(+)>).)%!U*:>%(*,!/'!$*,>/*/!9!1;*,.*:>@(!G5U$1H!G"XXgH!%!=%8!',!'(:*8-*/%!=%8!',!$%(+'R%!1+:%,*8!/'! ,*!Z'->@(!/'!N.8:>*! Gd%&*8>?A!7*88*A!d*8:<*!C*(?A!L'8(S(/'?!9!7a8'?A!VWWgHd! PH! ,%+! >(+)8.&'()%+! =*8*! ,*! ';*,.*:>@(! =+>:%='/*-@->:*! %! />*-(@+)>:%! '(!'/.:*:>@(! =.P,>:*/%+! =%8! ,*+! =8>(:>=*,'+! '/>)%8>*,'+! '(! ',! S&P>)%! '+=*T%,! E.'!)>'('(! =%8! %PR')%! )%/%! )>=%! /'! )a:(>:*+! /'! 'F=,%8*:>@(! :%&%! +%(! ,*+! '+:*,*+A!:.'+)>%(*8>%+!%!)'+)Y!:H!,*+!'+:*,*+!/'!8':%(%:>&>'()%!>()'8(*:>%(*,!E.'!e*(!)'(>/%!8'='8:.+>@(!:%(!&*9%8!'F)'(+>@(!'(!(.'+)8%!=*<+B!!

)(3*&'(%&*'!)*.!$%&2*U2%!-,3(.(,+!$%&2*35.,),'!*&!(&-%+3*'!$%&!5,2+%$(&(%!(&'2(28$(%&,.#!

1,! >(D%8&'! +%P8'! ',! +>+)'&*! '/.:*)>;%! '+=*T%,! /'+*88%,,*/%! =%8! ',! 5U$1! G"XXgH!8':%-<*! '(! .(%! /'! +.+! *=*8)*/%+! .(*! *)'(:>@(! '+=':>*,! *! ,*! 8',*:>@(! D*&>,>*! 9!'/.:*:>@(B!j.()%!:%(!%)8*+!>(D%8&*:>%('+!&S+!*&=,>*+!:%(+>/'8*P*!,*!+>).*:>@(!/'!,*! D*&>,>*! '(! ,*+! />+)>()*+! :%&.(>/*/'+! *.)@(%&*+! *! =*8)>8! /'! ,%+! +>-.>'()'+!>(/>:*/%8'+0! +%:>%/'&%-8SD>:%+! 9! '+=*:>%+A! 8':.8+%+! '/.:*)>;%+! &*)'8>*,'+A!*:)>;>/*/'+!'F)8*'+:%,*8'+!:%&=,'&'()*8>*+!%!/'!%:>%A! >()'8a+!=%8!,%+!'+)./>%+!/'!,%+! e>R%+A! +*)>+D*::>@(! :%(! ,*! '+:.',*A! 8'+=%(+*P>,>/*/! '/.:*)>;*A! :%()8%,! 9!+'-.>&>'()%! /'! :%(D,>:)%+A! )8*+&>+>@(! /'! ;*,%8'+! G:%&%! ',! /'! :%(;>;'(:>*A! ,*!,>P'8)*/!='8+%(*,A! ,*P%8>%+>/*/A!,*!'/.:*:>@(!=*8*!,*!=*?!%!,*!+*,./HA!D%8&*:>@(!/'!*:)>)./'+! G:%&%!',!-.+)%!=%8!',! )8*P*R%!P>'(!e':e%!%!',! '+=<8>).!:8<)>:%A! '):BHA!%! ,*!=*8)>:>=*:>@(!/'!,*+!D*&>,>*+!'(!,*!;>/*!/'!,%+!:'()8%+!'+:%,*8'+B!1,!>(D%8&'!',*P%8*/%!=%8!d%&*8>?A!7*88*A!d*8:<*!C*(?A!L'8(S(/'?!9!7a8'?!GVWWgH!*!=')>:>@(! /',! $%(+'R%! 1+:%,*8! /'! ,*! Z'->@(! /'!N.8:>*A! P*+*/%! '(! .(!&.'+)8'%! /'!VB\X\! D*&>,>*+A! "\#! =8%D'+%8'+! /'! ,%+! e>R%+! /'! '+*+! D*&>,>*+A! /'! "[^! :'()8%+!'+:%,*8'+!G/'+/'!1/.:*:>@(!5(D*()>,!*!J*:e>,,'8*)%H!9!'(:*&>(*/%!*!>(D%8&*8!+%P8'!,*! :%&.(>:*:>@(! '()8'! D*&>,>*! 9! :'()8%+! '+:%,*8'+! /'! &*('8*! &S+! '+=':<D>:*!:%(+>/'8*P*! .(! :%(R.()%! /'! />&'(+>%('+0! ,%+! )>=%+! /'! 8':.8+%+! .)>,>?*/%+! '(! ,*!

Page 275: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#^!

:%&.(>:*:>@(!'()8'! D*&>,>*+!9!=8%D'+%8'+!/'! ,%+!:'()8%+!'+:%,*8'+A! ,%+!:%()'(>/%+!/'!,*!:%&.(>:*:>@(A!',!)>=%!/'!=*8)>:>=*:>@(!/'!,*+!D*&>,>*+!'(!,%+!:'()8%+!'+:%,*8'+A!,%+! )>=%+! /'! 8',*:>%('+! ='8+%(*,'+! E.'! +'! /*P*(! '()8'! D*&>,>*+! 9! =8%D'+%8*/%A! ,*!:%()8>P.:>@(!/'!,*+!D*&>,>*+!'(!,%+!*=8'(/>?*R'+!'+:%,*8'+A!',!:%(%:>&>'()%!E.'!,*+!D*&>,>*+!)>'('(!/'!,*!;>/*!/',!:'()8%A!',!:%(%:>&>'()%!E.'!',!=8%D'+%8*/%!)>'('!/'!,*!;>/*!/',!*,.&(*/%!9!/'!+.+!D*&>,>*+!9!',!:%&=8%&>+%!E.'!,*+!D*&>,>*+!9!=8%D'+%8'+!+'!=%/8<*(!=,*()'*8!=*8*!&'R%8*8!:*/*!.(%!/'!,%+!*+=':)%+!*()'8>%8'+!!

(&'2+83*&2%'!5,+,!.,!*6,.8,$(7&!5'($%5*),070($,!%!)(,0&7'2($%!*&!*)8$,$(7&!E8*!$%&2*35.,&!)(3*&'(%&*'!+*-*+(),'!,.!$%&2*U2%!-,3(.(,+!*&!*.!l3/(2%!*'5,b%.#!!

?-+".#%2)5#%"j<"$)&)"*,+*$%5.+*3"#$%6W.5#$%T*

N2/+2.)5#%*,+*U,)3.)$#:2*,+*?%2,-$.)*PNU?R!G2'!,*!$8.?!9!$%8/'8%!"XXWHB!1,! 5Q$! '+! .(! :.'+)>%(*8>%A! /'! :%8)'! =+>:%&a)8>:%! :,S+>:%A! E.'! ='8&>)'! ;*,%8*8! ,*!*/*=)*:>@(! ='8+%(*,A! '+:%,*8A! +%:>*,! 9! D*&>,>*8! /'+/'! ,*! ='8:'=:>@(! E.'! ,%+!*/%,'+:'()'+! )>'('(! 8'+=':)%! *! '+)%+! S&P>)%+B! C'! :%()'&=,*(! 8'+=':)%! *! ,*+!=8>&'8*+!+.P'+:*,*+!)*()%!,*!=8'%:.=*:>@(!=%8!',!=8%=>%!:.'8=%A!,*!*:'=)*:>@(!/'!+<!&>+&%!/'+/'!',!=.()%!/'!;>+)*!D<+>:%A!:%&%!+.!8',*:>@(!:%(!',!:%()'F)%!'+:%,*8A!%!,*!D%8&*!/'!>(+'8)*8+'!'(!:%()'F)%+!+%:>*,'+!&S+!/'!D%(/%A!>()'()*(/%!:%)'R*8!:>'8)*+!*:)>)./'+!+%:>*,'+!*()'!,%+!%)8%+!/'!D%8&*!-'('8*,B!1,!:%()'F)%!D*&>,>*8!>(:,.>8<*!f*:)>)./'+!:8<)>:*+A!/>D>:.,)*/'+!'(!,*!:%(;>;'(:>*A!D*,)*!/'!*:'=)*:>@(!/'!,*+!(%8&*+!!'+)*P,':>/*+!9!/'+'%+!/'!e.>8A!>(:,.+%!D<+>:*&'()'A!/',!*&P>'()'!D*&>,>*8h!G2'!,*!$8.?!9!$%8/'8%A!"XXW0!^HB!!<"$)&)"*,+*$&#6)*"%$#)&T* 9)6#&#)@* .5)M)a%@* #2".#.-$#%2+"*3+2#.+2$#)5#)"@*$+2.5%*+"$%&)5*PO<DJ\<DJ?N<DJ?<DR!GN%%+A!N%++!9!c8>:k'))!"Xg\HB!!4*+! '+:*,*+! /'! :,>&*! +%:>*,! `1CiI1Ci$51Ci$1C! '+! .(! :.'+)>%(*8>%! />8>->/%! *!*/%,'+:'()'+! 9! *! */.,)%+! E.'! )>'('(! =%8! %PR')>;%A! *! =*8)>8! /'! ,*+! :%()'+)*:>%('+!G='8:'=:>%('+! /'! ,*+! ='8+%(*+! E.'! 8'+=%(/'(H! /'+:8>P>8! ,%+! f:,>&*+h! '()'(/>/%+!:%&%! .(! :%(R.()%! /'! >()'8*::>%('+! E.'! +'! /*(! '()8'! ,%+! &>'&P8%+! /'! :*/*!:%()'F)%B!C'!:'()8*(!'(!:%()'F)%+!+%:>*,'+!:%&%!,*!D*&>,>*!G`1CHA!',!)8*P*R%!GI1CHA!,*+! >(+)>).:>%('+! ='(>)'(:>*8>*+! G$51CH! %! ,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+! G$1CHB! C.','(!:%(:8')*8+'! '+)%+! f:,>&*+h! '(! P,%E.'+! /'! />&'(+>%('+! :%(! =*)8@(! :*+>! >/a()>:%0!Z',*:>%('+A!2'+*88%,,%! G`1CH! %!Q.)%88'*,>?*:>@(! GI1CA! $51C! 9!$1CHA! 1+)*P>,>/*/! 9!$*&P>%!G$1CHB!1(!',!:*+%!/',!`1C!,%+!P,%E.'+!/'!/>&'(+>%('+!>()'()*(!*:%)*80!8',*:>%('+A!(>;',!/'!:%e'+>@(A! *:)>)./'+! /'! *=%9%! '()8'! ,%+! &>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*A! ',! ='8&>)>8! %!'F=8'+*8!%=>(>%('+!%!',!:%(D,>:)%Y!/'+*88%,,%A!-8*/%!/'!*.)%(%&<*!/'!,%+!&>'&P8%+!/'! ,*! D*&>,>*A! -8*/%! /'! >&=,>:*:>@(! '(! ,*+! >(+)*(:>*+! '+:%,*8'+A! :.,).8*,'+! 9!8':8'*)>;*+! %! ,*! 8',';*(:>*! E.'! +'! ,'! *)8>P.9'! *! ,*+! =8S:)>:*+! a)>:*+! %! 8',>->%+*+Y!'+)*P>,>/*/A!-8*/%!/'!%8-*(>?*:>@(!9!:%()8%,!/'!,*+!:%(/.:)*+!'(!,*!;>/*!D*&>,>*8B!Z'*,&'()'! e*! +>/%! .(*! '+:*,*! :.9*! */*=)*:>@(! *,! :%()'F)%! '+=*T%,! e*! %D8':>/%!/./*+!8'+=':)%!*!,*!+%,>/'?!/'!,%+!:%()'(>/%+!/'!,%+!<)'&+!'!>(:,.+%!,*!='8)>('(:>*!/'!*,-.(*+!/>&'(+>%('+B!CS(:e'?A!$%8P*,S(A!N*8)<('?!9!4@='?!G"XXgHA!'()8'!%)8%+!9*!e>:>'8%(!.(*!8';>+>@(!P*+*/*!'(!',!*(S,>+>+!D*:)%8>*,!/',!`1C!=8%=%(>'(/%A!+'-_(!

Page 276: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V##!

+.+! 8'D'8'()'+! '&=<8>:%+! /'! &.'+)8*+! /'! D*&>,>*+! '+=*T%,*+A! %)8*+! />'?!/>&'(+>%('+!/>D'8'()'+!*!,*+!%8>->(*,'+!=,*()'*/*+!=%8!N%%+A!N%%+!9!c8>:k'))B!4*+!'&*(*/*+! /'! +.! *(S,>+>+! D*:)%8>*,! D.'8%(0! :%&.(>:*:>@(A! >(/'='(/'(:>*A! '+)*).+!:.,).8*,A! )%,'8*(:>*! (%8&*)>;*A! 'F=8'+>@(! /'! :%(D,>:)%+A! ;*,%8! ,*>:%i8',>->%+%A!'+D.'8?%!='8+%(*,A!%:>%!8':8'*)>;%A!,>&=>'?*i%8/'(!9!'D>:>'(:>*i'F:','(:>*B!!![).+5()* ,+* "%$#)&#>)$#:2* P3)5)* 35%9+"%5+"* 4* 3),5+"R* P[UDJI@GRB! GC>,;*! 9! N*8)%8',A!"XgXHB!4*! '+:*,*! JQCiVA! D%8&*! =*8)'! /'! .(! :%(R.()%! /'! )8'+! '+:*,*+! =8%D'+>%(*,&'()'!/'(%&>(*/*+!JQCi"!G/>8>->/*!=*8*!E.'!:%()'+)'(!,%+!=8%D'+%8'+HA!J*+iV!G/>8>->/*!*!=*/8'+H!9!J*+i[!G/>8>->/*!*!='8+%(*+!*!=*8)>8!/'!,*!*/%,'+:'(:>*HB!U%!'+!.(*!'+:*,*!/'!8'+=.'+)*!+'-_(!='8:'=:>@(!E.'!+'!:'()8'!'(!',!=8%=>%!:%()'F)%!D*&>,>*8!:%&%!)*,A! +>(%! E.'! D%:*,>?*! ,*+! ;*,%8*:>%('+! '(! .(%! /'! +.+! &>'&P8%+! G.(! e>R%! %! e>R*HB!L'&%+! '()'(/>/%! ='8)>('()'! +.! 8'D'8'(:>*A! :%(! '+)*! *:,*8*:>@(A! =%8E.'! +%(! ,%+!=*/8'+! E.>'('+! e*(! /'! :%(+>/'8*8! ,*+! :%(/.:)*+! /'! ,%+! +.+! e>R%+! '(! +.! ;>/*!:%)>/>*(*B!!1,! :.'+)>%(*8>%! >()'()*! =8%=%('8! .(! ='8D>,! '(! )%8(%! *! :.*)8%! />&'(+>%('+!D*:>,>)*/%8*+! /'! ,*! +%:>*,>?*:>@(! :%&%! +%(! 4>/'8*?-%! G:%&=%8)*&>'()%+!*/*=)*)>;%+A!*-,.)>(*()'+A!=%=.,*8>/*/A!'):BHA!j%;>*,>/*/!GP.'(!S(>&%A!'F)8*;'8+>@(A!P.'(*! >()'-8*:>@(A! '):BHA! C'(+>P>,>/*/! +%:>*,! G=8'%:.=*:>@(! =%8! ,%+! /'&S+A!D.(/*&'()*,&'()'!e*:>*!E.>'('+!)>'('(!/>D>:.,)*/'+!%!=8%P,'&*+A!'):BH!9!Z'+=')%i*.)%:%()8%,!G:.&=,>&>'()%!/'!(%8&*+A!8'+=')%A!8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,A!'):HA! R.()%!:%(! %)8*+! )8'+! E.'! =.'/'(! ='8).8P*8! %! >(e>P>8! ,*! +%:>*,>?*:>@(! :%&%! +%(!Q-8'+>;>/*/i)'8E.'/*/! G:%&=%8)*&>'()%+! /%-&S)>:%+A! >&=%+>)>;%+A! :%(!*-8'+>;>/*/! ;'8P*,A! '):HA! Q=*)<*i8')8*>&>'()%! G>()8%;'8+>@(A! :>'8)%! *>+,*&>'()%!+%:>*,A! '):BH! 9! Q(+>'/*/i)>&>/'?! G:%&=%8)*&>'()%+! >()8*(E.>,%+A! &>'/%+A!*=%:*&>'()%A!;'8-w'(?*A!'):HB!!5(/'='(/>'()'&'()'!/'!E.'!+'!)8*)'!/'!.(*!'+:*,*!:'()8*/*!'(!.(!&>'&P8%!/'!,*!D*&>,>*! Ge>R%! %! e>R*HA! (%+! ='8&>)'! %P)'('8! >(D%8&*:>@(! +%P8'! ,*! D%8&*! '(! E.'! '+!='8:>P>/%!'+)'!&>'&P8%!9!f+.&*8,*hA!=%8!'R'&=,%A!*!,*!='8:'=:>@(!E.'!+'!)>'('!/'!',!%!',,*!:%&%!'+:%,*8A!8%,!/>D'8'()'!*,!/'+*88%,,*/%!'(!',!:%()'F)%!D*&>,>*8A!:.*(/%!+'!:%()'&=,*!,*!='8:'=:>@(!/',!=8%D'+%8*/%B!!!LUSUNT* .+".* )-.%+/)&-).#/%* 6-&.#9)$.%5#)&* ,+* ),)3.)$#:2* #29)2.#&0! GL'8(S(/'?!L'8(S(/'?A!"Xg[HB!1,!:.'+)>%(*8>%!cQNQ5A!*,! >-.*,!E.'!',!5Q$A!(%+!%D8':'!.(*!;>+>%(!/'!,*!*/*=)*:>@(!='8+%(*,A!'+:%,*8!+%:>*,!9!D*&>,>*8B!1(!'+)*!%:*+>%(!/'+/'!,*!='8+=':)>;*!('-*)>;*0!,*!f>(*/*=)*:>@(hB! Q! )8*;a+! /'! .(! *&=,>%! (_&'8%! /'! >)'&+! (%+! ='8&>)'! >(D%8&*8!+%P8'! +>! '+)S! $%2".).),)! '+*! D*,)*! /'! *:%&%/%! '(! ,%+! :%()'F)%! %! ,*! =8%=>*!*:'=)*:>@(!/'!+<!&>+&%B!1+! .(! :.'+)>%(*8>%! E.'! ='8&>)'! :%)'R*8! >(D%8&*:>@(! &.9! /'+&'(.?*/*! +'-_(!/>+)>()%+!*+=':)%+!/'!,*!>(*/*=)*:>@(!'(!',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!4*+!/>D'8'(:>*+!'()8'!+.!+.',%!9!)':e%!G/'!)'8:'8%!/'!=8>&*8>*!*!,*!'/*/!*/.,)*H!='8&>)'!.(!-8*(!8*(-%!/'!'/*/'+!=%+>P>,>/*/'+!/'!*/&>(>+)8*:>@(B!1(!)%/%+!,%+!:*+%+!,*!'+:*,*!/'+-,%+*!&.9!*D>(*/*&'()'!&_,)>=,'+!*+=':)%+!'(!:*/*!

Page 277: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#b!

.(%! /'! '+%+! S&P>)%+! +%:>*,'+! %! ='8+%(*,'+B! 1(! ',! :*+%! /',! :%()'F)%! D*&>,>*8!/'+-8*(*!,*+!+>-.>'()'+!/>&'(+>%('+0!>(+*)>+D*::>@(!D*&>,>*8A!>(+*)>+D*::>@(!:%(!,%+!e'8&*(%+A! ,*! '/.:*:>@(! */':.*/*! /',! =*/8'! 9! /'! ,*! &*/8'! =%8! +'=*8*/%!G='8+%(*,>?*/*A! ='8&>+>;>+&%A! '+)>,%+! =.(>)>;%+A! /'+=8'%:.=*/%! %! ='8D'::>%(>+)*A!'):H!9!,*!/>+:8'=*(:>*!'/.:*)>;*!'()8'!=*/8'!9!&*/8'B!!!<<0*!+59#&*,+*+".#&%"*+,-$).#/%"0*GN*-*?!9!d*8:<*!7a8'?A!"XXgHB!4%+!*.)%8'+!/',!:.'+)>%(*8>%!711!GN*-*?!9!d*8:<*A!"XXg0!""H!=*8)'(!/'!.(*!>/'*!/'!'+)>,%+! '/.:*)>;%+! '()'(/>/%+! :%&%! f',! :%(R.()%! /'! >/'*+A! :8''(:>*+A! ;*,%8'+A!*:)>)./'+! 9! eSP>)%+! /'! :%&=%8)*&>'()%! E.'! =*/8'+! 9! =8%D'+%8'+! &*()>'('(!8'+=':)%! *! ,*! '/.:*:>@(! /'! +.+! e>R%+! 9! *,.&(%+hB! 1+)'! :.'+)>%(*8>%! ;*! />8>->/%! *!=*/8'+!9!=8%D'+%8'+!9!+.=%('(!.(*!='8:'=:>@(!+%P8'!,*!=8%=>*!D%8&*!/'!*:).*8B!78%=%('(A!8'D'8>/%+!*!,%+!=*/8'+A!:.*)8%!'+)>,%+!'/.:*)>;%+0!"%M5+35%.+$.%5!G';>)*(!*! +.+! e>R%+! %! e>R*+! *:)>;>/*/'+! :%(+>/'8*/*+! *88>'+-*/*+! %! &,'+)*+A! /*(!:%(+)*()'&'()'!:%(+'R%+!+%P8'!,*!D%8&*!E.'!/'P(!*:).*8!+.+!e>R%+!%!e>R*+A!,'+!/*(!)%/%! e':e%A! 8'D.'8?*+! %! +*(:>%(*(! :%(/.:)*+! 8'*D>8&*(/%! ,*+! =8%=>*+! :8''(:>*+A!'):BHA!>2V#M#$#%2#".)!G=8'+)*(!=%:*!*)'(:>@(!*!,*+!:%(/.:)*+!*/':.*/*+A!+*(:>@(!:%(!:*+)>-%+! *,'*)%8>%+A! =%:%+! 8'D.'8?%+! *! )8*;a+! /'! ',%->%+A! D*,)*! /'! :%()8%,A! '):BHA!3-2#.#/%! GD>R*:>@(! +%P8'! ',! :%&=%8)*&>'()%! >(*/':.*/%A! ,%+! '88%8'+A! %!'E.>;%:*:>%('+A! :*+)>-%+! *,'*)%8>%+! :%(! *&'(*?*+! =8';>*+A! (%! *=8':>*(! ',!:%&=%8)*&>'()%!(%8&*,>?*/%A!'):BH!9!)"+5.#/%!G*=8':>*(!,%+!=8%-8'+%!/'!,%+!e>R%+!%!e>R*+A!8'D.'8?*(!',!'+D.'8?%!9!',!,%-8%A!+*(:>%(*(!:%(!D>8&'?*!9!='8)>('(:>*A!>-(%8*(!,%+!'88%8'+!='E.'T%+A!'):BHB!!<DOU0*<"$)&)*,+*").#"9)$$#:2*9)6#&#)5*3%5*),a+.#/%"0!GJ*88*:*A!9!4@='?io*8)%A!"XXbHB!1,!:.'+)>%(*8>%!1C`Q!+'!:8'@!=*8*!=%/'8!+'8!*=,>:*/%!*!:.*,E.>'8!&>'&P8%!/'!.(*!D*&>,>*!P>'(!+'*!*/%,'+:'()'!%!*/.,)%B!1+)S!:%(+)8.>/%!P*R%!.(*!:%(:'=:>@(!-,%P*,A!/'! D%(/%A! -'('8*,B! c8*P*R*! +%P8'! ,*! >/'*! /'! .(*! =.().*:>@(! _(>:*! 8'+=':)%! *! ,*!+*)>+D*::>@(! D*&>,>*8B! 1+)*! :%(:'=:>@(! ,*! '()>'(/'(! J*88*(:*! 9! 4@='?io*)%!G"XXX0"Vi"[H! :%&%! f.(! =8%/.:)%! /',! :%()>(.%! R.'-%! /'! >()'8*::>%('+! G;'8P*,'+!9t%!D<+>:*+H!E.'!v+'i!&*()>'('!:%(!,%+!%)8%+!&>'&P8%+!/'!+.!D*&>,>*hB!Q!)8*;'+!/'!+.+!Vb!>)'&+!+'!=8'+'()*(!=*8'+!/'!*/R')>;%+!*!)8*;a+!/'!,%+!:.*,'+!,*!='8+%(*!E.'!:%()'+)*!;*!/'D>(>'(/%!,*!;*,%8*:>@(!/'!+.!:%()'F)%!D*&>,>*8B!!!<D!U* GY0* <"$)&)* ,+* +".#&%"* ,+* "%$#)&#>)$#:2* 3)5+2.)&* +2* &)* ),%&+"$+2$#)0! GN.+>).! 9!d*8:<*A!VWW"HB!7*8*!',!*=%9%!)'@8>:%!/',!1C7Q!VXA!,%+!*.)%8'+!GN.+>).!9!d*8:<*A!VWW"0^HA!*:./>'(/%!*!=%+).8*+!=8';>*+!8'+=':)%!/',!)'&*A!=*8)'(!/'!f/'D>(>8!v,*!+%:>*,>?*:>@(!v!:%&%!.(!=8%:'+%!/'!*=8'(/>?*R'!(%!D%8&*,>?*/%!9!'(!-8*(!=*8)'!(%!:%(+:>'()'A!'(!',!E.'!*!)8*;a+! /'! .(! '()8*&*/%! 9! :%&=,'R%! =8%:'+%! /'! >()'8*::>%('+A! ',! (>T%! *+>&>,*!:%(%:>&>'()%+A!*:)>)./'+A!;*,%8'+A!:%+).&P8'+A!(':'+>/*/'+A!+'()>&>'()%+!9!/'&S+!=*)8%('+! :.,).8*,'+! E.'! :*8*:)'8>?*(!=*8*! )%/*! ,*! ;>/*! +.! '+)>,%! /'! */*=)*:>@(! *,!*&P>'()'hB! $%(:8')*(! ,%+! '+)>,%+! /'! +%:>*,>?*:>@(! :%&%! =*8)'! /'! .(! &%/',%!8',*:>%(*,A! '()'(/>a(/%,%+! :%&%! .(! :%(R.()%! /'! =*.)*+! =*8'()*,'+! /'!:%&=%8)*&>'()%! '+)*P,'+! %! ='8+>+)'()'+! E.'! *! )8*;a+! ,*+! =8%=>*+! >()'8*::>%('+!

Page 278: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#g!

=*8)'(%iD>,>*,'+!)>'('(!:%&%!:%(+':.'(:>*!,*!&'(:>%(*/*!+%:>*,>?*:>@(B!4%+! '+)>,%+! /'! +%:>*,>?*:>@(! :%()'&=,*/%+! '(! ',! 1C7Q! VX! +'! 'F=,>:*(! *! )8*;a+! /'!&%/',%! /'! .(! /%P,'! 'R'! G;'8)>:*,! 9! e%8>?%()*,HA! '(! ',! E.'! '(! .(%! G/>-*&%+! ',!e%8>?%()*,H!8>-'!',!'+)>,%!/'!*:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(!9!'(!',!%)8%!G',!;'8)>:*,H!,%!e*:'!',! /'(%&>(*/%! :%'8:>@(t>&=%+>:>@(B! 1,! =8>&'8%! +'! *+%:>*A! '()8'! %)8%+A! *!:%&=%8)*&>'()%+!e*P>).*,'+!%!8'-.,*8'+!/'!,%+!=*/8'+!/'!*D':)%!9!:*8>T%!*()'!,%+!:%&=%8)*&>'()%+!*/':.*/%+!/'!,%+!e>R%+!%!e>R*+A!:%(!&.'+)8*+!/'!8*?%(*&>'()%!9!/>S,%-%! *()'! ,*+! :%(/.:)*+! /'! ,%+! e>R%+! %! e>R*+A! '):BB! 1,! +'-.(/%! 'R'! +'! *+%:>*! *!:%&=%8)*&>'()%+! =*)'8(%+! '(! ,%+! E.'! 8'-.,*8&'()'! +'! *=8':>*(! >&=%+>:>%('+A!:*+)>-%+!9!/'+*D':)%!=*8*!+%:>*,>?*8!*!,%+!e>R%+!%!e>R*+B!C'-_(!+'!'(:.'()8'!',!:%&=%8)*&>'()%!8'-.,*8!/'!,%+!=*/8'+!'(!.(!'F)8'&%!.!%)8%!/'!:*/*!'R'!G;'8)>:*,!9!e%8>?%()*,HA!,%+!*.)%8'+!/'+:8>P'(!:.*)8%!-8*(/'+!)>=%,%-<*+0!Q.)%8>)*8>%!G*,)*!:%'8:>@(t>&=%+>:>@(!9!P*R*!*:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(HA!Q.)%8>?*)>;%!G*,)*! *:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(! 9! *,)*! :%'8:>@(t>&=,>:*:>@(HA! 5(/.,-'()'! G*,)*!*:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(! 9! P*R*! :%'8:>@(t>&=%+>:>@(H! 9! U'-,>-'()'! GP*R*!:%'8:>@(t>&=%+>:>@(!9!P*R*!*:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(HB!!UOK0*U-.%$%2$+3.%*O%56)*KB!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!Gd*8:<*!9!N.+>).A!VWW"HB!1,!Q`^!'+!.(!:.'+)>%(*8>%!E.'!G*!)8*;a+!/'!,*+!8'+=.'+)*+!/*/*+A!'(!.(!='8<%/%!/'!)>'&=%!&.9!:%8)%A!=%8!=*8)'!/'!='8+%(*+!:%&=8'(/>/*+!'()8'! ,%+!"Wi""!*T%+!i^m!:.8+%!/'!1/.:*:>@(!78>&*8>*i!9! ,*!'/*/!*/.,)*H!(%+!='8&>)'!%P)'('8! >(D%8&*:>@(!+%P8'! ,*! *.)%='8:'=:>@(! '(! ',! S&P>)%! +%:>*,A! *:*/a&>:%t=8%D'+>%(*,A! '&%:>%(*,A!D<+>:%!9!D*&>,>*8B!!$.*(/%! +'! *)>'(/'! *,! S&P>)%! D*&>,>*8A! /'+/'! ',! .+%! /',! Q`^A! +'! :%()'&=,*! f,*!='8:'=:>@(!E.'!)>'('!',!+.R')%!/'!+.!>&=,>:*:>@(A!=*8)>:>=*:>@(!'!>()'-8*:>@(!'(!',!&'/>%!D*&>,>*8h!Gd*8:<*!9!N.+>).A!VWW"0!VWHB!Q,!:%(+>/'8*8!',!*.)%:%(:'=)%!D*&>,>*8A!,%+! *.)%8'+! )>'('(! =8'+'()'! )*()%! ,*+! >()'8*::>%('+! /'! *D':)%! 9! :%(D>*(?*! /'! ,%+!=*/8'+A! :%&%! ,*! +*)>+D*::>@(A! *=%9%! D*&>,>*8A! ,*! >&=,>:*:>@(! 9!(>;',! /'! *:'=)*:>@(!'()8'!+.+!&>'&P8%+B!!!<O0*<"$)&)"*,+*#,+2.#9#$)$#:2*,+*^!5B$.#$)"*<,-$).#/)"*9)6#&#)5+"7B!GQ,%(+%!9!Z%&S(A!VWW[HB!1,!71`!'+)S! :%&=.'+)%!=%8!.(! :%(R.()%!/'!'+:*,*+!/>8>->/*+!*!=*/8'+A!&*/8'+! G.!%)8%+! 8'+=%(+*P,'+! */.,)%+H! /'! (>T%+! 9! (>T*+! '()8'! [! 9! "W! *T%+B! Q! )8*;a+! /'! .(!:%(R.()%!/'!=%+>P,'+!+>).*:>%('+!:%)>/>*(*+!'(!,*+!E.'!=*/8'+!'!e>R%+!+'!=.'/'(!;'8!'(;.',)%+A! +'! =8'-.()*! *! */.,)%+! 9! &'(%8'+! G*! ,%+! &S+! ='E.'T%+! *! )8*;a+! /'!'()8';>+)*+H!+%P8'!:.S,!+'8<*!+.!D%8&*!/'!*:).*8!e*P>).*,&'()'B!!$%(!,*+!8'+=.'+)*+!*!,*+!/>+)>()*+!+>).*:>%('+A!=*/8'+A!&*/8'+A!e>R%+!'!e>R*+!%D8':'(!>(D%8&*:>@(!E.'!=.'/'!+'8!;*,%8*/*!:%&%!='8:'=:>%('+!/',! )>=%!/'! +%:>*,>?*:>@(!E.'!+'!/*!'(!',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!4*+!/>&'(+>%('+!)8*)*/*+!*/%=)*(!',!D%8&*)%!/'!'+)>,%+!'/.:*)>;%+!)*,'+!:%&%!,%+!/'(%&>(*/%+0!f*.)%8>)*8>%h!G*D':)%!P*R%A!&<(>&*!+'(+>P>,>/*/A! >&=%+>)>;%A! *(.,*/%8! /'! :%&=%8)*&>'()%+A! '):BHA! f'E.>,>P8*/%h!G/'&%:8S)>:%A!/>*,%-*()'A!*D':).%+%!9!:%&.(>:*)>;%A!&*()'('/%8!/'!(%8&*+!:,*8*+A!/',! :%()8%,! D,'F>P,'A! '):BHA! 9! f='8&>+>;%h! G'F=8'+>@(! /'! *D':)%A! +>(! 'F>-'(:>*! (>!:%()8%,A!>(/.,-'()'+A!'):BHB!!

Page 279: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! V#X!

!</)&-)$#:2*,+*&)*$%63+.+2$#)*3)5+2.)&0*GJ*9%)!9!L'8(S(/'?i]>*/',A!VWWgHB!4*!1$77i=!G,*!3!'+!/'!3),5+"H!+'!%:.=*!/'!f,*!>&=,>:*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!9!&*/8'+!'(!,*+! )*8'*+! '+:%,*8'+! /'! +.+! e>R%+A! ,*! /'/>:*:>@(! =*8'()*,A! ',! %:>%! :%&=*8)>/%A! ',!*+'+%8*&>'()%t%8>'()*:>@(! 9! D>(*,&'()'A! ,*! *+.(:>@(! /',! 8%,! 9A! =%8! )*()%A! ,*!*/*=)*:>@(!*,!:*&P>%!E.'!+.=%('!,*! ,,'-*/*!/'!.(!e>R%!=*8*!,%+!=*/8'+!9!&*/8'+h!GJ*9%)! 9! L'8(S(/'?A! VWWg0! bHB! 4*! 1$77i=! '+! ',! D8.)%! /',! *(S,>+>+! D*:)%8>*,! /'! .(!:%(R.()%!/'!>(/>:*/%8'+!GJ*9%)A!L'8(S(/'?i]>*/',!9!2'!j.,>S(A!VWW^H!'(!D%8&*!/'!8'+=.'+)*!='8:>P>/*!E.'! ,%+!/'+)>(*)*8>%+!/'! ,*! '+:*,*! G=*/8'+! :.9%+!e>R%+! )>'('(!'/*/'+!:%&=8'(/>/*+!'()8'!,%+![!9!,%+!"g!*T%+H!/*(!/'!+.!:%()'F)%!D*&>,>*8B!C>&>,*8!*!,*!*()'8>%8!'(!:.*()%!*!,*!D%8&*!/'!+'8!:8'*/*A!4*!1$77ie!G,*!V!'+!/'!V#a%"H!*P%8/*!)8'+!D*:)%8'+!8'D'8>/%+!*!,*+!:%&=')'(:>*+!=*8'()*,'+0!>&=,>:*:>@(!=*8'()*,A!8'+%,.:>@(!/'!:%(D,>:)%+!9!:%(+>+)'(:>*!/>+:>=,>(*8B!1(!'+)*!%:*+>@(!,%+!/'+)>(*)*8>%+!/'!,*!'+:*,*!+%(!R@;'('+!:.9*+!'/*/'+!;*(!/'!,%+!"W!*!,%+!"b!*T%+B!!LW$2#$)"*35%4+$.#/)"T*

4%+! fc'+)+! /'! ,*! `*&>,>*hB! 4%+! /'(%&>(*/%+! f)'+)! /'! ,*! D*&>,>*hA! /'! :*8S:)'8!=8%9':)>;%A!'(!(.'+)8%!:%()'F)%A!e*(!+>/%!<&*.+".*,+&*,#M-a%*,+*&)*9)6#&#)*,+*$%8&*(!G"Xb"H!8%"*,#M-a%"*h#2W.#$%"*,+*&)*9)6#&#)*$%6%*.W$2#$)*3"#$%,#)'2:".#$)! !/'!J.8(+A!6*.D&*(! G"XbgH! 9! ',! L+".* ,+* &)* O)6#&#)B! ?-)2.#9#$)$#:2* 4* )2B&#"#"* ,+* /)5#)M&+"*"%$#%$-&.-5)&+"*4*,+*+".5-$.-5)*9)6#&#)5!/'!4,.>++iD%()A!jB!G"XbgA!VWW#HB!!1(!'+)'!)>=%!/'!)a:(>:*+A!D>','+!'(!&*9%8!%!&'(%8!&'/>/*!*,!&%/',%!=+>:%/>(S&>:%!/'!P*+*&'()%!=+>:%*(*,>+)*A!>(;>)*(!*!,*!>()'8=8')*:>@(!/',!/>P.R%!>(D*()>,!:%&%!.(!+<&P%,%!E.'!/'R*!)8*+,.:>8!/>(S&>:*+!D*&>,>*8'+!9!='8+%(*,'+B!!Q! )8*;a+! /',! )*&*T%! /'! ,%+! />P.R%+A! /'! ,*! =%+>:>@(! /'! +.+! ','&'()%+A! /'! ,*+!:%(D%8&*:>%('+! /'! ,%+! &>'&P8%+A! ,*+! =8'+'(:>*+! %! *.+'(:>*+! /'! ','&'()%+A! ,*!>(:%8=%8*:>@(!/'!+%&P8*+A!',!P%88*/%!/'!=*8)'+!/>P.R*/*+A!',!%8/'(!'(!/>P.R*8!,*+!D>-.8*+A! ,%+! %8(*&'()%+A! ,*+! />+)*(:>*+! '()8'! ,%+! />P.R%+A! '):BA! ,%+! *.)%8'+! (%+!>(;>)*(! *! >(D'8>8! .(! :%(R.()%! /'! *+=':)%+! )8'&'(/*&'()'! ;*8>*/%0! )'(/'(:>*+!8'=8>&>/*+A!,%+!8%,'+!'(!,*!D*&>,>*A!,%+!:%(D,>:)%+!'(!',!+'(%!D*&>,>*8A!:*8*:)'8<+)>:*+!/'!='8+%(*,>/*/!/'!E.>'(!/>P.R*!9!='8:'=:>@(!E.'!a+)'!)>'('!/'!,*!='8+%(*,>/*/!/'!,%+! &>'&P8%+! /'! +.! D*&>,>*A! ='8:'=:>@(! /'! ,*+! 8',*:>%('+! >()'8='8+%(*,'+A! ,%+!*='-%+A!,*!+%P8'=8%)'::>@(A!'):B!Q,-%! +>&>,*8! *! ,%! *()'8>%8! =%/8<*! /'8>;*8+'! /'! ,*+! 8'+=.'+)*+! /'! E.>'('+! +'! ,'!*/&>(>+)8*!.(*! )a:(>:*A! /'!&*8:*/%! :*8S:)'8! :,<(>:%! :%&%!=%/8<*! +'8!<&* .+".*!0E00*S)2-)&*NB!/'!$%8&*(!G"Xg"HB!1+!.(*!)a:(>:*!E.'!+'!*/&>(>+)8*!*!(>T%+!'()8'!\!9!"^!*T%+!.+*(/%!:%&%!8':.8+%+!.(!:%(R.()%!/'!'+:'(*+!G9!=%+>P,'+!+>).*:>%('+H!/%(/'!*=*8':'(!.(%+!/>P.R%+!/'!:'8/>)%+!G'()8'!',,%+!',!','&'()%!:,*;'0!',!:'8/>)%!f7*)*!U'-8*hHB! C'! P.+:*A! :%(! ,*+! '+:'(*+A! *D,%8*8! *+=':)%+! :,S+>:%+! '(! ',! &.(/%! /'! ,*!>(D'8'(:>*! =+>:%/>(S&>:*! /'()8%! /',! &*8:%! :,<(>:%! =%8! *()%(%&*+>*0! %8*,>/*/A!*(*,>/*/A!+'F.*,>/*/A!*-8'+>;>/*/!9!8>;*,>/*/!D8*)'8(*A!/'='(/'(:>*i>(/'='(/'(:>*A!:.,=*P>,>/*/A!>(;'8+>@(!/'!+'F%A!=*/8'!(.)8>:>%!9!&*/8'!>/'*,A!'):B!!c*&P>a(A! =8%=>%! /',! )8*P*R%! :,<(>%i=+>:%/>(S&>:%! (%+! =%/'&%+! '(:%()8*8! :%(!<&*6W.%,%* ,+* &)"* 9BM-&)"* +2* 3"#$%)2B&#"#"* #29)2.#&* POBM-&)"* ,+* A~""R! /'! 2w++! G"Xg^HB!

Page 280: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VbW!

1+)*! )a:(>:*! .)>,>?*! :%&%! 8':.8+%+! />'?! DSP.,*+! P8';'+! E.'! =8'+'()*(! .(*+!+>).*:>%('+i=8%P,'&*!+%P8'! ,*+!E.'!+'!e*:'!.(*!+'8>'!/'!=8'-.()*+B!4*!='8+%(*!*!E.>'(! +'! ,'! */&>(>+)8*! G*! =*8)>8! /'! )8'+! *T%+H! :%(! +.+! 8'+=.'+)*+A! +'! =8%9':)*!8'+=':)%! *! :*8*:)'8<+)>:*+! /'! +.! ='8+%(*,>/*/A! &>'/%+A! >(+)>()%! /'! =,*:'8! %! /'!&.'8)'A! :%&=,'R%+A! /'+'%+! %! )'&%8'+A! '):B! 1(! :%(:8')%A! 8'+=':)%! *,! S&P>)%! /'! ,*!D*&>,>*A! +>'&=8'!/'+/'!.(!&%/',%!=+>:%/>(S&>:%!9!&*8:%! :,<(>:%A! +'!(%+! >(;>)*! *!>(D'8>80!,*!D>R*:>@(!/',!(>T%!*!.(%!/'!,%+!=*/8'+!%!+.!-8*/%!/'!>(/'='(/'(:>*!GDSP.,*!5HA! :',%)>=>*+! 8'+=':)%! *! *,-.(%! /'! ,%+! =*/8'+! GDSP.,*! 55H! %! e'8&*(%+! GDSP.,*! 555HA!:%&=,'R%+!/'!/'+)')'!9!'/<=>:%+!GDSP.,*!555!9!]555HB!!*'$,.,'! )*! +*$%&%$(3(*&2%! (&2*+&,$(%&,.! E8*! 4,&! 2*&()%!+*5*+$8'(7&!*&!&8*'2+%!5,1'#!

4*!'+:*,*!LMN1!G$*,/O',,!9!J8*/,'9A!"Xg\HB!X%6+*gM"+5/).#%2*9%5*S+)"-5+6+2.*%9*.V+* <2/#5%26+2.! e*! +>/%! */*=)*/*A! '()8'! %)8*+! ='8+%(*+A! =%8! ,*! =8%D'+%8*! /'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!C';>,,*!N*8<*!/',!$*8&'(!N%8'(%!i7*,*:>%+A!jBA!4'8*A!NBjB!9!N%8'(%A!NB$B! G"XX\HB!1;*,.*:>@(!/'! ,%+! :%()'F)%+! D*&>,>*8'+! 9! 'F)8*D*&>,>*8'+! '(! ,%+! *T%+!=8''+:%,*8'+0! '+:*,*+! LMN1! 9! 1$1ZCB! N29)2$#)* 4* )35+2,#>)a+A! ##0! b"iggiB! 1+! .(*!)a:(>:*! /'! 8'->+)8%! />8':)%! *! )8*;a+! /',! /'+*88%,,%! &')%/%,%-<*+! /'! '()8';>+)*!'+)8.:).8*/*!9!%P+'8;*:>@(!'(!',!&>+&%!&'/>%!'(!',!E.'!;>;'!,*!D*&>,>*B!$%(!',,*!+'!P.+:*! 8':%-'8! >(D%8&*:>@(! *! )8*;a+! /'! >(/>:*/%8'+! E.'! 8'D,'R'(! ,*! :*,>/*/! /',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!4%+!<)'&+!+'!*-8.=*(!'(!%:e%!+.P'+:*,*+0!&*)'8>*,'+!%!8':.8+%+!'(!D%8&*!/'!R.'-%+A!&*)'8>*,!/'!'+:8>).8*A!'):BY!/'!'+)>&.,*:>@(!=*8*!',!*=8'(/>?*R'Y!'+)>&.,*:>@(! ,>(-w<+)>:*! /'! &*('8*! />8':)*! :%(! &%/',*/%! 9! 8'E.'8>&>'()%+!;'8P*,'+!'F=,<:>)%+Y!'()%8(%!D<+>:%!+'-.8%!9!*:%-'/%8Y!%8-.,,%A!*D':)%A!)'8(.8*!:%&%!D%8&*+!e*P>).*,'+!'(!',!)8*)%!/>*8>%Y!'+)>&.,*:>@(!*:*/a&>:*!9!=8'%:.=*:>@(!=%8!,*!;>/*! '+:%,*8Y! &%/',*/%! 9! '+)>&.,*:>@(! /'! ,*! &*/.8'?! +%:>*,! :%(! ,*! *+.(:>@(! /'!(%8&*+!+%:>*,'+Y!/>;'8+>/*/!/'!'F='8>'(:>*+!9!*='8).8*!*!,*!&.,)>=,>:>/*/!/'!,*!;>/*!/>D'8'()'Y!9!Q:'=)*:>@(!9!8'D.'8?%!=%+>)>;%B!7%+)'8>%8&'()'A! d*8:<*A! Z>;'8*A! Z'9'+! 9! 2<*?! GVWW#HA! =%8! .(! ,*/%! 9! C:e&>/)A!J*88'98%!9!N*-,>%!GVW"WHA!=%8!%)8%A!e*(!'F)8*:)*/%! ,%+!*+=':)%+!'+'(:>*,'+!/'! ,*+!'+:*,*+!&*+!8',';*()'+!'(!S&P>)%+!-'%-8SD>:%+!/>D'8'()'+!*,!'+=*T%,B!C%(!)a:(>:*+!P*+)*()'+!'F)'(/>/*+!='8%!E.'!(%!e*(!+>/%!*/*=)*/*+!*!(.'+)8%!:%()'F)%B!o!a+)'!'+!.(!8'E.>+>)%!E.'A!+>!'+!PS+>:%!=*8*!,*!*/%=:>@(!/'!:.*,E.>'8!)a:(>:*+!/'!'F=,%8*:>@(A!8'+.,)*!)%/*;<*!&*+!>&=%8)*()'!:.*(/%!+'!)8*)*!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8A!=8':>+*&'()'!=%8!',!:%&=%('()'!:.,).8*,!9!'+=':<D>:%!/',!%PR')%B!1()8'!'+)*+!'+:*,*+!+%(!8'+*,)*P,'+!'()8'!%)8*+!,*+!E.'!+'!=8'+'()*(!*!:%()>(.*:>@(B!!*O)6#&4*U,)3.)M#&#.4*)2,*?%V+"#%2*</)&-).#%2*D$)&+*OU?<D*NNN*GM,+%(A!"Xg#HB!!4*!'+:*,*!/'! D.(:>%(*&>'()%! D*&>,>*8!%!/'!:%e'+>@(!9! D,'F>P>,>/*/! D*&>,>*8!P*+*/*!'(!&%/',%!:>8:.&=,'R%!/'!M,+%(A!R.()%!:%(!,*!/'!>()'8*::>@(!D*&>,>*8!/'!J'*;'8+!9!L*&=+%(! G"XX^HA! e*! +>/%! /'! ,*+! &*+! />D.(/>/*+! '(! :%()'F)%+! *(-,%+*R%('+! 9!,*)>(%*&'8>:*(%+A!D.(/*&'()*,&'()'!*+%:>*/*+!*!'+)./>%+!/'!*::>@(!+%:>*,A!)'8*=>*!D*&>,>*8!%!+*,./!=_P,>:*B!7*8*!+.!:%(+)8.::>@(!+'!8'/.R'8%(!.(*!:*()>/*/!'+)>&*P,'+!/'!<)'&+!*!.(*!;'>()'(*!:%(!,%+!E.'!+'!8':%-<*(!)8'+!/>&'(+>%('+!D.(/*&'()*,'+!*!)8*;a+!/'!,*+!:.*,'+!+'!

Page 281: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb"!

=8')'(/<*! /*8! .(*! /'+:8>=:>@(! /'! /')'8&>(*/%+! *+=':)%+! /',! D.(:>%(*&>'()%!D*&>,>*80! :%e'+>@(A! '()'(/>/*! :%&%! ,*! .(>@(! '&%:>%(*,! ='8:>P>/*A! =8%=>:>*! .(*!/'+:8>=:>@(! :%(! :.*)8%! (>;','+! /'! ;*8>*P>,>/*/! E.'! ;*(! /'+/'! ',! /'(%&>(*/%!/'+,>-*/%i/>+='8+%A! +'=*8*/%A! :%(':)*/%! *,! '(&*8*T*/%i*-,.)>(*/%! Y! D,'F>P>,>/*/i*/*=)*P>,>/*/i:*&P>%A! E.'! (%+! >(D%8&*! +%P8'! ',! :*&P>%! /'! 8%,'+! '()8'! ,%+!&>'&P8%+!/'!,*!D*&>,>*A!9!E.'!/'!>-.*,!D%8&*!%D8':'!:.*)8%!8*(-%+!E.'!%+:>,*(!'()8'!,*+!+>).*:>%('+!/'!8>->/'?A!D.(:>%(*&>'()%+!'+)8.:).8*/%+A!D,'F>P,'+!9!:*@)>:%+Y!9!,*!_,)>&*! />&'(+>@(A! :%&.(>:*:>@(A! (%+! ='8&>)'! /'+:8>P>8! D*&>,>*+! +'-_(! +.!:*=*:>/*/!/'!'+:.:e*A!,*!=%+>P>,>/*/!/'!'F=8'+*8!>/'*+!9!+'()>&>'()%+A!+.!'&=*)<*A!*=%9%A!'):B!!<"$)&)*#2.+5)$$#:2*,+*$%63+.+2$#)*9)6#&#)5*,+*[+)/+5"*4*X)63"%2!G"XX^HB!!4*! '+:*,*! /'! >()'8*::>@(! D*&>,>*8! /'! J'*;'8+! 9! L*&=+%(! G"XX^HA! *! )8*;a+! /'! .(!=8%:'/>&>'()%! '(! ',! E.'! +'! >(:%8=%8*(! '+:*,*+! :%(;'(:>%(*,'+! 9! -8*P*:>%('+! /'!;>/'%A! :%(+>/'8*(! ,*! :%&=')'(:>*! D*&>,>*8! 9! ,%+! '+)>,%+! 8',*:>%(*,'+! /'+:8>P>'(/%!*+=':)%+! )*,'+! :%&%0! ,*! '+)8.:).8*! D*&>,>*8A! /'D>(>'(/%! ',! =%/'8!&*(>D>'+)%! 9! ,*+!:%*,>:>%('+!=*)'8(*+Y!,*!:'8:*(<*A!:*8*:)'8>?*/*!=%8!,*!/'D>(>:>@(!9!*/*=)*P>,>/*/!/'!,%+! ,<&>)'+!'()8'! ,%+!&>'&P8%+Y! ,*!&>)%,%-<*A!/')'8&>(*/*!=%8! ,*!='8:'=:>@(!/'! ,*!8'*,>/*/! 9! ,*! =8%=>*! D*&>,>*! E.'! )>'('(! ,%+! &>'&P8%+Y! ,*! ('-%:>*:>@(! />8>->/*! *,!%PR')>;%A!E.'!(%+!='8&>)'!*=8':>*8!,*!D%8&*!'(!E.'!+'!8'+.',;'(!,%+!:%(D,>:)%+!'(!,*!D*&>,>*Y! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! 'F=8'+*8! +'()>&>'()%+! '! >/'*+! 9! /'! 'R'8:'8! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!:%(!*='8).8*!D8'()'!*!,*+!%=>(>%('+!/'!,%+!/'&S+Y!',!/'+*88%,,%!/',!*D':)%A!*+=':)%!/'+/'!',!:.*,!+'!=.'/'(!*=8':>*8!,*!-*&*!/'!+'()>&>'()%+!E.'!+'!/*!'(!',!S&P>)%!D*&>,>*8A!',!+'()>/%!/',!e.&%8A!,*!'&=*)<*A!'):B!!O)6#&4*U""+""6+2.*A+/#$+!G1=+)'>(A!J*,/O>(!9!J>+e%=A!"Xg[HB!!4*!'+:*,*!`Q2!!E.'!'+!:%&%!+'!+.','!/'(%&>(*8!',!=8%/.:)%!/',!)8*P*R%!8'*,>?*/%A!'(!.(*!/'!+.+!;'8+>%('+A!=%8!1=)'>(A!J*,/O>(!9!J>+e%=!G"Xg#H!+'!P*+*!'(!',!&%/',%!N:N*+)'8!/'!)'8*=>*!D*&>,>*8A!:%&%!D%8&*!/'!;*,>/*8!=8':>+*&'()'!,*!>()'8;'(:>@(!:,<(>:*B! J*+*/%! '(! ,*! )'%8<*! /'! +>+)'&*+! />+:8>&>(*! '()8'! D*&>,>*+! D.(:>%(*,'+! 9!/>+D.(:>%(*,'+! *!=*8)>8!/'! +'>+! '+:*,*+! '+=':<D>:*+!E.'!=%+>P>,>)*(! *)'(/'8! *!%)8*+!)*()*+!/>&'(+>%('+!9!.(*!/'!D.(:>%(*&>'()%!-'('8*,!:%&%!>&*-'(!/'!D%(/%!/'!,*+!D*&>,>*+0! 8'+%,.:>@(! /'! =8%P,'&*+! GD%8&*! -'('8*,! /'! *P%8/*8! ,%+! =8%P,'&*+A!>(:%8=%8*:>@(! /'! />+:.+>%('+A! 'F>+)'(:>*! %! (%! /'! :%()'(>/%+! '&%:>%(*,'+A!/',>P'8*:>@(!+%P8'!,*+!*,)'8(*)>;*+!/'!+%,.:>@(A!'):BHA!:%&.(>:*:>@(!G:%(%:>&>'()%!/',! &*,'+)*8! /'! ,%+! &>'&P8%+A! +>(:'8>/*/! '(! ,*+! >()'8*::>%('+! ='8+%(*,'+A!=%+>P>,>/*/!/'!'F=8'+*8!',!:%(D,>:)%A!'):BHA!8%,'+!G*+.(:>@(!/'!,*+!8'+=%(+*P>,>/*/'+!8'+=')%! *! ,%+! /'&S+!&>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*A! />D>:.,)*/'+! '(! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+!D.(:>%('+! /'! ,%+! &>'&P8%+A! :.'+)>%(*&>'()%! /'! ,*! *+.(:>@(! /'! D.(:>%('+A!+*)>+D*::>@(! :%(! ,*+! 8'+=%(+*P>,>/*/'+! *+>-(*/*+! 9! *+.&>/*+A! '):BHA! :*=*:>/*/! /'!8'+=.'+)*!*D':)>;*!G/>+=%+>:>@(!*!&%+)8*8!,*!*D':)>;>/*/A!=8>%8>/*/!/'!,%+!*D':)%+!'(!,*! ;>/*! :%&_(A! '):BHA! =*8)>:>=*:>@(! *D':)>;*! G>(;%,.:8*8+'! *=%9*(/%! '(! ,*+!/>D>:.,)*/'+!/'! ,%+!/'&S+A! >()'8a+! '(! ,%+! *+.()%+!/*/%+! :%&%! >&=%8)*()'!=%8! ,%+!&>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*A! -'('8%+>/*/! 8'+=':)%! *! ,*! D*&>,>*A! '):BHA! :%()8%,! /'! ,*+!:%(/.:)*+!G:%()8%,!/'!*+!:%(+':.'(:>*+!/'!,*+!:%(/.:)*+!*/':.*/*+!'!>(*/':.*/*+A!&*()'(>&>'()%! /'! ,*+! (%8&*+! '+'(:>*,'+! /'! :%(;>;'(:>*! 9! eSP>)%+! /'! +*,./! %!e>->'('A! '):BHA! D.(:>%(*&>'()%! -'('8*,! G*+=':)%+! 8',*:>%(*/%+! :%(! ,*!=,*(>D>:*:>@(!

Page 282: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VbV!

/'! ,*! ;>/*! /'! ,*! D*&>,>*A! *:'=)*:>@(! 9! +*)>+D*::>@(! -'('8*,A! :*=*:>/*/! /'! )%&*8!/':>+>%('+! %! E.'! +'! :%(+>/'8'(! ,*+! %=:>%('+! =8%=.'+)*+! =%8! ,%+!&>'&P8%+! /'! ,*!D*&>,>*A!:%(D>*(?*A!'):BH!!$%&$.8'(%&*'!_!5+%58*'2,'#!

$>)SP*&%+!*,!=8>(:>=>%! ,*! >/'*!/'! fe*:>(*&>'()%h!e*:>'(/%!8'D'8'(:>*!*! ,*!&'?:,*!/'! ;*8>*P,'+! :%&%! >(/>:*/%8'+! /'! .(! :%()'F)%! D*&>,>*8! /')'8&>(*/%A! ='8%! ',!)a8&>(%! )>'('! .(*! /%P,'! *:'=:>@(! 9! E.'! R.+)*! 9! :.8>%+*&'()'! =.'/'! ,,'-*8! '(!%:*+>%('+! *! +>-(>D>:*8! ,%! :%()8*8>%B! $%&%! P>'(! +*P'(! ,*+! ='8+%(*+! :.9%! %8>-'(!=8%;>'('!/'!?%(*+!8.8*,'+!:%(+)8.>8!.(*!e*:>(*!Ge*:>(*8H!+.=%('!:%,%:*8!,%+!e*:'+!G/'! :'8'*,A! *,D*,D*A! '):BH! /'! D%8&*! *=8')*/*A! %8/'(*/*A! .(%+! +%P8'! %)8%+B! o! '+'!*=>,*&>'()%! (%! '+! 8':%&'(/*P,'! E.'! +'! )8*/.?:*! :%&%! .(! &'8%! *&%()%(*8! %!R.()*8! +>(! +'()>/%!=%8!',! 8>'+-%!/'!/'88.&P*&>'()%!E.'!=8'+'()*8<*! ,*!e*:>(*B! C>!=8%=.+>a8*&%+! '(! '+)%+! &%&'()%+! .(*! 9.F)*=%+>:>@(! /'! />&'(+>%('+A! +>(! &*+A!/'+=.a+!/'!e*P'8!'F=.'+)%!)%/%+!'+)%+!8':.8+%+!/'!*(S,>+>+!/'!.(*!8'*,>/*/!:%&%!,*! D*&>,>*! G=*8*! ,*! >(;'+)>-*:>@(! %! =*8*! ',! />*-(@+)>:%H! +'-.>8<*&%+! )'(>'(/%! .(!:%(-,%&'8*/%!/'!;*8>*P,'+!%!>(/>:*/%8'+!>(:%('F%+B!7%8!:%&'()*8!:%(!:*8S:)'8!/'!*(a:/%)*A! '(! %:*+>%('+A! '(! >(D%8&'+! /'! ';*,.*:>@(! =+>:%='/*-@->:*! +.:'/'! E.'!*,-.(%+!G=%:%+A!P>'(!'+!:>'8)%H!=8%D'+>%(*,'+!:.*(/%!)8*)*(!/'!/'+:8>P>8!',!:%()'F)%!D*&>,>*8! 8'/*:)*(! :%()'(>/%+! +%P8'! :%&=%+>:>%('+! 9! &>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*A!>(:%8=%8*(! *+=':)%+! /'! ,*! ;>/*! *D':)>;*A! =,*+&*(! :.'+)>%('+! %8-*(>?*)>;*+! =*8*!;%,;'8!*!'F=8'+*8!/'!(.';%A!/'+%8/'(*/*&'()'A!*+=':)%+!*D':)>;%+!G',!%8/'(!'+!.(!'R'&=,%HB!4%+!fe*:'+hA! ,*+!/>&'(+>%('+!E.'!:%(D%8&*(!',!:%()'F)%!D*&>,>*8!=*8':'!8*?%(*P,'!E.'!+'!*(*,>:'(!9!=8'+'()'(!/'!D%8&*!%8/'(*/*B!7'8%! */'&S+A! =*8)>&%+! /'! *:'=)*8! ',! e':e%! =%8! ',! E.'! .(*! 8'*,>/*/A! ',! :%()'F)%!D*&>,>*8A!'R'8:'!.(*! >(D,.'(:>*!/'(%&>(*/*!+%:>*,>?*:>@(!%!'/.:*:>@(A!'(!&*9%8!%!&'(%8!&'/>/*A! /'! .(*! (*).8*,'?*! .! %)8*A! +%P8'! ,%+!&>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*B! Q+<A!/'+:8>P>&%+!*+%:>*:>%('+!'()8'!/')'8&>(*/%+!>(/>:*/%8'+!8'D'8'()'+!*!,*+!D*&>,>*+!G(>;',!+%:>%:.,).8*,!/'!,%+!=*/8'+A!=*8)>:>=*:>@(!/'!,%+!=*/8'+!'(!,%+!*=8'(/>?*R'+!'+:%,*8'+A!'F=':)*)>;*+!8'+=':)%!*!,%+!e>R%+A!;>(:.,*:>@(!*D':)>;*A!&*()'(>&>'()%!/'!,*+! (%8&*+A! '):BH! 9! :>'8)%+! :%&=%8)*&>'()%+! /'! +.+! &>'&P8%+! G8'(/>&>'()%!'+:%,*8A! */*=)*:>@(!='8+%(*,! %! +%:>*,A! '+)*P>,>/*/! '&%:>%(*,A! '):BHB!U.'+)8%!=.()%!/'! =*8)>/*! +.=%('! ,*! *:'=)*:>@(! /'! ,*! (*).8*,'?*! /'! '+*! >(D,.'(:>*! :%&%! .(*!>()'8*::>@(! /'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! P*+*/*! D.(/*&'()*,&'()'! '(! ',! :,S+>:%!&%/',%!/'! *=8'(/>?*R'! ;>:*8>%A! +>'&=8'! 8')8%*,>&'()*/%! *! ,%! ,*8-%!/',! :>:,%! ;>)*,!D*&>,>*8A! E.'! (%+! 'F=,>:*P*! J*(/.8*B! Ç+)'A! :%(! +.+! 'F='8>&'()%+A! /'R*P*!/'&%+)8*/%!E.'!,*+!:%(/.:)*+!*-8'+>;*+!%P+'8;*/*+!'(!*/.,)%+!G+.!:,S+>:%!;>/'%!',!E.'!.(!*/.,)%!='-*P*!*!.(!&.T':%i=*9*+%! >(D,*P,'H! '8*(! 8'=')>/*+!=%8!(>T%+!/'!'/.:*:>@(! >(D*()>,! E.'! e*P<*(! %P+'8;*/%! ,*! D%8&*! /'! :%&=%8)*8+'! /'! *E.',,%+!&*9%8'+A!*,-%!E.'!(%!e*:<*(!E.>'('+!(%!e*P<*(!;>+)%!'+*+!:%(/.:)*+!/'!,%+!*/.,)%+B!1,!:%()'F)%! D*&>,>*8!'+!',! f&.(/%h!'(!',!E.'!+'!/*(!=*)8%('+!/'!:%&=%8)*&>'()%!E.'!.(%+!&.'+)8*(!%!'(+'T*(!9!%)8%+!*=8'(/'(!9!8'=8%/.:'(B!7%8!%)8*!=*8)'A!'+!:%(;'(>'()'!(%!='8/'8!/'!;>+)*!:>'8)*!=':.,>*8>/*/!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8!:%&%!'+!,*!='8:'=:>@(!E.'!+.+!&>'&P8%+!)>'('(!/'!,*!=8%=>*!+>).*:>@(!/',!:%()'F)%B! 1(! =*,*P8*+! /'! `'8(S(/'?! J*,,'+)'8%+A! f)*(! >&=%8)*()'! '+! ',! *(S,>+>+!%PR')>;%!/',! :%()'F)%! '(!',! E.'! +'!/'+'(;.',;'! ',! +.R')%! :%&%! ,*!='8:'=:>@(!E.'!a+)'!)>'('!/'!a,Bh!G`'8(S(/'?!J*,,'+)'8%+A!"XgV0![VHB!!

Page 283: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb[!

1(!%:*+>%('+A!:.*(/%!+'!/'P*)'!+%P8'!',!.+%!/'!:.'+)>%(*8>%+!*!)8*;a+!/'!,%+!:.*,'+!+'! :%)'R*! ,*! *=8':>*:>@(! E.'! ,%+!&>'&P8%+! /'! ,*+! D*&>,>*+! G=*/8'+! %! e>R%+H! e*:'(!+%P8'!',!=8%=>%! :%()'F)%A! 8'+.,)*! DS:>,! '(:%()8*8!%=>(>%('+!E.'!=%('(!'(!/./*! ,*!:*,>/*/!/'! ,*! >(D%8&*:>@(! 8'->+)8*/*A! )*,! ;'?! =%8E.'! +'! %,;>/*! '+)*! >/'*! +'T*,*/*!:%(! *()'8>%8>/*/B! Z'*,&'()'A! +*,;%! ',! /'+*88%,,%! /'! '()8';>+)*+A! ,*! %P+'8;*:>@(!+>+)'&S)>:*! 9! '(! ',! .+%! /'! )a:(>:*+! =8%9':)>;*+A! )%/*+! ,*+! '+:*,*+A! /'! :%8)'!=+>:%&a)8>:%A!+'T*,*/*+!+'!P*+*(!'(!,*!='8:'=:>@(!9!;*,%8*:>@(!E.'!,%+!&>'&P8%+!e*:'(!/'!+.+!D*&>,>*+B!U.'+)8*!=8%=.'+)*!,*!>8'&%+!/'+*88%,,*(/%!+'T*,*(/%!,*+!:.*)8%!/>&'(+>%('+!E.'!'()'(/'&%+! :%&%! S&P>)%+! 5+&).#/)6+2.+! >(/'='(/>'()'+! '()8'! +<A! %! *,! &'(%+!*:%)*P,'+A!>(/>:*8'&%+!+.!:%&=%+>:>@(!9!,*!8',';*(:>*!'(!'!&*8:%!/'!,*!'/.:*:>@(!9!',!=8%=>%!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,!/'!,%+!&>'&P8%+!/'!,*!D*&>,>*B!4*+! />&'(+>%('+! *! )8*;a+! /'! ,*+! :.*,'+! +'! =.'/'! 'F=8'+*8! .(*! ;>+>@(! P*+)*()'!:%&=,')*!/'!.(*!8'*,>/*/!'/.:*)>;*!:%&%!'+!,*!D*&>,>*!=%/8<*&%+!+>+)'&*)>?*8,*!*!=*8)>8!/'0!i! 5(/>:*/%8'+! +>).*:>%(*,'+!/'! ,*! D*&>,>*! 8'+=':)%! *! +.! :%&=%+>:>@(A! +.!e>+)%8>*! 9!+%:>%':%(%&<*!i!4*!/>&'(+>@(!*D':)>;*B!i!4*!/>&'(+>@(!8'D'8'()'!*,!/'+*88%,,%!/'!,%+!*=8'(/>?*R'+B!i!4*!/>&'(+>@(!8',*)>;*!*!,*!%8-*(>?*:>@(!9!,*!'+)*P>,>/*/B!!N2,#$),%5+"* "#.-)$#%2)&+"* ,+* &)* 9)6#&#)* 5+"3+$.%* )* "-* $%63%"#$#:2@* "-* V#".%5#)* 4*"%$#%+$%2%6()*

Q,!>-.*,!E.'!'(!,*+!>(;'+)>-*:>%('+!/'!:*8S:)'8!P>%&a/>:%!%!=+>:%,@->:%!,*!;*8>*P,'!-a('8%!+.','!+'8!/'!,*+!=8>&'8*+!E.'!+'!:%()'&=,*!=%8E.'!+'!:%(R').8*!E.'!=.'/'(!'F>+)>8! />D'8'(:>*+! 'F=,>:*/*+! =%8! :>'8)*+! =8'/>+=%+>:>%('+! P>%,@->:*+! %!=+>:%,@->:*+A! :.*(/%! +'! )8*)*! ,*! 8'*,>/*/! D*&>,>*8! +.8-'(! >(&'/>*)*&'()'! ,*+!:%(+>/'8*:>%('+!'(! )%8(%!*! ,%+!*+=':)%+!+%:>%':%(@&>:%+!/'! ,*! D*&>,>*B!2'+/'! ,%+!)8*P*R%+!/'!7a8'?!C'88*(%!G"Xg"HA!9!%)8%+!=%+)'8>%8'+!G2<*?iQ-.*/%!9!J*8*R*A!"XX[Y!N%8*,'+! C'88*(%A! "XXXHA! '(! +.+! *&=,>%! )8*P*R%! +%P8'! ',! %8>-'(! +%:>*,! 9! ',!8'(/>&>'()%! '+:%,*8! e*+)*! ,*! *:).*,>/*/A! +%(! ;*8>*P,'+! E.'! +>'&=8'! ='8&>)'(!'F=,>:*8! ,*! 8'*,>/*/! '(! ',! &*8:%! /'! .(*! >(;'+)>-*:>@(! 9t%! :%()'F).*,>?*8A! =*8*!%P)'('8!.(*!;>+>@(!&*+!:%&=8'(+>;*A!'(! ,*!'F=,%8*:>@(!=8%=>*!/'!.(*!';*,.*:>@(!=+>:%='/*-@->:*B!4*!:%&=%+>:>@(!D*&>,>*8A!',!(_&'8%!/'!e'8&*(%+A!,*!8',*:>@(!E.'!+'!'+)*P,':'!'()8'!,%+!e'8&*(%+A!R.()%!:%(!%)8*+!;*8>*P,'+!E.'!'F=8'+*8'&%+!*!:%()>(.*:>@(!=.'/'(!'+)*8!*+%:>*/%+!)*()%!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,!'(!-'('8*,!:%&%!*,!8'(/>&>'()%!'+:%,*8! '(!=*8)>:.,*8! G`8'>F*A! "XX[A4*/8@(!/'!d.'8;*8*A! VWWWY!U*;*88%A! c%&S+! 9!M,>;'8A! VWW#Y! C',)?'8A! d8''(P'8-A! M8+&%(/! 9! 4%.(/+A! VWW#A! HB! Q+<! &>+&%A! +'! e*!'+)./>*/%A! /'+/'! ,%+! &%&'()%+! >(>:>*,'+! /'! ,*+! :%88>'()'+! =+>:%/>(S&>:*+A! ,*!8',';*(:>*! /'! ,%+! 8%,'+! '()8'! e'8&*(%+! '(! D.(:>@(! /',! ,.-*8! E.'! %:.=*!G&*()'(>&>'()%! /'! ,*+! (%8&*+A! :%&=%8)*&>'()%+! 'R'&=,*8'+A! '):BHA! *+<! :%&%! /',!=8%=>%!)*&*T%!/'!,*!D*&>,>*A!=8':>+*&'()'!=%8!',!)>=%!9!:*()>/*/!/'!>()'8*::>%('+!='8+%(*,'+! E.'! +'! =.'/*(! /*8! G)*()%! /'! )8*+,*/%! /'! >(D%8&*:>@(! :%&%! /'!'F=8'+>%('+!*D':)>;*+HA!',!)>=%!/'!*)'(:>@(!/>D'8'(:>*/*!E.'!=.'/*!8':>P>8!:*/*!e>R%!

Page 284: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb\!

=%8!=*8)'!/'!,%+!=*/8'+A!9!=%8!,%!)*()%A!)%/%!',,%!+'!=.'/'!*+%:>*8!:%(!',!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,!9!',!8'(/>&>'()%!'+:%,*8B!1(! /'D>(>)>;*A! 4%+! *+=':)%+! *! :%()'&=,*8! P*R%! '+)*! />&'(+>@(! =%/8<*(! +'8! ,%+!+>-.>'()'+0!i! N>'&P8%+! /'! ,*! D*&>,>*A! '/*/A! =8%D'+>@(A! '+)./>%+A! ,.-*8! E.'! %:.=*! '()8'! ,%+!e'8&*(%+B!i! L>+)%8>*! D*&>,>*8! /'! ,%+! &>'&P8%+! G*()'8>%8'+! D*&>,>*+A! e'8&*(%+! /'! =*/8'+!:%&=*8)>/%+A!'):BH!!i!U>;',!':%(@&>:%!/'!,*!D*&>,>*A!!i!c>=%!/'!;>;>'(/*A!=%+>P>,>/*/!/'!e*P>)*:>@(!>(/>;>/.*,A!:*8*:)'8<+)>:*+!/',!P*88>%!%!?%(*!'(!,*!E.'!+'!>(+'8)*!,*!;>;>'(/*A!'E.>=*&>'()%+!-'('8*,'+!9!:.,).8*,'+B!i!$%(/>:>%('+!-'('8*,'+!/'!;>/*!'(!,*!D*&>,>*A!(>;',!/'!+*,./!'!e>->'('!-'('8*,B!A#6+2"#:2*)9+$.#/)*,+&*$%2.+C.%*9)6#&#)50*

o*!e'&%+! :%&'()*/%!E.'! ,*! D*&>,>*! +'! :*8*:)'8>?*!=%8! +'8!.(! :%()'F)%!'(!',!E.'!)>'('(! ,.-*8! :%()>(.*+! '! >()'(+*+! >()'8*::>%('+! *D':)>;*+! 9! +%(! &_,)>=,'+! ,%+!'+)./>%+! GN.+>).! 9! 4>,*A! "XX[HA! */'&S+! /'! ,%+! E.'! e'&%+! ;'(>/%! +'T*,*(/%! *! ,%!,*8-%!/',!(.'+)8%!)8*P*R%A!E.'!+'T*,*(!,*!8',';*(:>*!/'!,*!/>&'(+>@(!*D':)>;*!'(!,*!D*&>,>*! =*8*! ',! /'+*88%,,%! ='8+%(*,! 9! +%:>*,! /'! +.+! &>'&P8%+! GCS(:e'?A! 7*88*! 9!78>')%A!VWW^HB!!$.*(/%!+'!:%()'&=,*! ,*!:%&.(>:*:>@(!9! ,*!:%e'+>@(!'(!',!:%()'F)%! D*&>,>*8!:%&%!.(%+!/'!,%+!'R'+!8',';*()'+!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8!'+!DS:>,!'(:%()8*8,*+!*+%:>*/*+!*,!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,A!/'!,*!*.)%(%&<*!'&%:>%(*,!GM,>;*!9!7*88*A!VWW"H!9!=%8!,%!)*()%!8',';*()'!',!:%()'&=,*8,*+B!Q,! :%(+>/'8*8! '+)*! />&'(+>@(! '()'(/'&%+! >()'-8*/%+! '(! ,*! &>+&*! ,%+! *+=':)%+!+>-.>'()'+0!i! 4*! 8',*:>@(! '()8'! ,%+! &>'&P8%+A! D8':.'(:>*! '! >()'(+>/*/! /'! ,*+! >()'8*::>%('+A!8',*:>%('+!'()8'!*/.,)%+!9!&'(%8'+A!8',*:>%('+!'()8'!e'8&*(%+B!i!U>;',!/'!:%e'+>@(!/'!,*!D*&>,>*A!*=8':>*:>@(!/',!*=%9%!'()8'!,%+!&>'&P8%+B!i!7'8:'=:>@(!/'!,*!+*)>+D*::>@(!D*&>,>*8!-'('8*,B!i!$%&.(>:*:>@(!*/':.*/*!'()8'!,%+!&>'&P8%+A!=%+>P>,>/*/!/'!'F=8'+*8!',!:%(D,>:)%!8)*,#6+2"#:2*5+9+5+2.+*)&*,+")55%&&%*,+*&%"*)35+2,#>)a+"0*

$%&%!e'&%+!>(/>:*/%A! ,*!+%:>*,>?*:>@(!=%8!*=8'(/>?*R'!;>:*8>%!'+! D.(/*&'()*,!'(!',! :%()'F)%! D*&>,>*8A! ,%! E.'! (%! >&=>/'! E.'! ,%+! =*/8'+! 'R'8?*(! 'F=,<:>)*! 9!/>8':)*&'()'! *::>%('+! />8>->/*+! *,! *=8'(/>?*R'! '+:%,*8B! J*R%! '+)*! />&'(+>@(!>()'()*&%+!=,*+&*8!,*+!>()'8*::>%('+A!=8%:'+%+!'/.:*)>;%+!/>8':)%+!%!=*)8%('+!/'!:%&=%8)*&>'()%! E.'! )>'('(! :%&%! :%(+':.'(:>*! .(! 'D':)%! E.'! =8%=>:>*! ',!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,!9!/'!*=8'(/>?*R'+B!j.()%!*!'+)'!&*8:%!/'!D%(/%A!+%(!(%)*P,'+A!:%(!:%(+':.'(:>*+!'(8>E.':'/%8*+!=*8*!,%+! &>'&P8%+! /'! ,*+! D*&>,>*+A! ,%+! =8%:'+%+! />8':)%+! /'! :%&.(>:*:>@(! 9!=*8)>:>=*:>@(!:%(!,*!>(+)>).:>@(!'+:%,*8!Gd*8:<*!C*(?A!d%&*8>?A!L'8(S(/'?!9!7*88*A!VW"WY! N*8)<('?! d%(?S,'?A! Z%/8<-.'?! 9! d>&'(%A! VW"WH! %! ,*! D*:>,>)*:>@(! /'!*:)>;>/*/'+! 'F)8*'+:%,*8'+! GN%8>*(*A! Q,@+A! 7>(%A! L'88.?%! 9! Z.>?A! VWW#HA! 9! =%8! ,%!

Page 285: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb^!

)*()%A!+'!=.'/'(!:%(+>/'8*8!:%&%!;*8>*P,'+!8',';*()'+!*!:%()'&=,*8B!o!=%8!+.=.'+)%A!',!+>+)'&*!/'!:8''(:>*+!/')'8&>(*!.(*!:%(:>'(:>*!a)>:*!9!+%:>*,!E.'!&%/',*A! &%)>;*! 9! -'('8*! 'F=':)*)>;*+! '(! ',! S&P>)%! /'! ,*! '/.:*:>@(! '(! ,%+!&>'&P8%+!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!1()'(/'&%+!E.'!,*!f)*8'*!/'!'/.:*8!'+!(':'+*8>*&'()'!:%&=*8)>/*!=%8!,*!D*&>,>*!9!'+:.',*A!=%8!',,%A!+'!8'E.>'8'!/'!:%(%:'8!,*+!;<*+!/'!:%&.(>:*:>@(!'F>+)'()'+!9!*P8>8!%)8*+! (.';*+! E.'! 8'+=%(/*(! *! ,*! *:).*,! 8'*,>/*/! /'! ,*+! D*&>,>*+B! ]<*+! /'!=*8)>:>=*:>@(!E.'!(%!+'!,>&>)'(!'F:,.+>;*&'()'!*!,*!/>&'(+>%(!=*+>;*!/',!:%(:'=)%A!/%(/'!,%+!=8%D'+%8'+!+%(!',!@8-*(%!/':>+%8>%!9!,%+!=*/8'+!',!'+,*P@(!'R':.)>;%B!4*!=*8)>:>=*:>@(!'+!.(!+*P'8!e*:'8!E.'!+%,%!+'!*=8'(/'!'(!,*!=8*F>+A!'(!,*!'F='8>'(:>*B!C'!=%/8<*!/':>8!E.'!*!=*8)>:>=*8!+'!*=8'(/'!=*8)>:>=*(/%A!+@,%!*+<!+'!=.'/'!-'('8*8!.(*!:.,).8*!/'!=*8)>:>=*:>@(!E.'!:%(+)>).9*!*!,*!;'?!'(!.(*!+'T*!/'!>/'()>/*/!/',!:'()8%B! 1,! 8')%! '/.:*)>;%! :%(+>+)'! '(! *:'8:*8! *&P*+! >(+)>).:>%('+! '/.:*)>;*+A! '(!:%(+)8.>8!.(>/*+!.(!=8%9':)%!'/.:*)>;%!:%&_(!:%(!',!%PR')>;%!/'!E.'!',!*,.&(*/%A!',! e>R%A! +*,-*! P'('D>:>*/%! '(! +.! D%8&*:>@(! :%&%! ='8+%(*h! Gd*8:<*! C*(?A! d%&*8>?A!L'8(S(/'?A!7*88*A!VW"W0"#WHB!1()8'! ,%+! *+=':)%+! 8',';*()'+! *,! :%(+>/'8*8! '+)*! />&'(+>@(! e*(! /'! )'('8+'! '(!:.'()*!,%+!+>-.>'()'+0!i!4*!'+)>&.,*:>@(!%!>()'8;'(:>@(!+%P8'!',!S8'*!:%-(>)>;*A!,%+!*=8'(/>?*R'+!'+:%,*8'+A!,%+!eSP>)%+!/'!*.)%(%&<*A!',!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9!+%:>*,A!'):B!i!5(E.>')./'+!>()',':).*,'+A!:.,).8*,'+A!+%:>*,'+!%!8':8'*)>;*+!/'!,%+!&>'&P8%+!/'!,*!D*&>,>*!E.'!=.'/*(!&%/',*8!'(!&*9%8!%!&'(%8!&'/>/*!,%+!*=8'(/>?*R'+B!i! Q/E.>+>:>@(! /'! 8':.8+%+! '/.:*)>;%+! G,>P8%+A! R.'-%+! '/.:*)>;%+A! &_+>:*A! :@&>:+A!'):BH! %! +>).*:>%('+! /'! >&=8'-(*:>@(! :.,).8*,! G;>+>)*+! *! &.+'%+A! :>('A! )'*)8%A!'F=%+>:>%('+A!'):BHB!i! 4*! =8%=>:>*:>@(! =%8! =*8)'! /'! ,%+! =*/8'+! e*:>*! ,%+! e>R%+! /'! *:)>;>/*/'+!'F)8*'+:%,*8'+!%!:%&=,'&'()*8>*+A!%:>%!8':8'*)>;%A!'):B!i! 5&=,>:*:>@(! /'! ,%+! =*/8'+! '(! ,*! ;>/*! /'! ,%+! :'()8%+! '+:%,*8'+A! *:)>)./! D8'()'! *,!:'()8%!'+:%,*8!9!',!=8%D'+%8*/%A!D8':.'(:>*!9!:%()'(>/%!/'!,*!:%&.(>:*:>@(!:%(!',!=8%D'+%8*/%A!*+>+)'(:>*!*!8'.(>%('+!-8.=*,'+!:%(!',!=8%D'+%8*/%A!=*8)>:>=*:>@(!'(!)*,,'8'+! %8-*(>?*/%+! =%8! ,%+! :'()8%+A! '(! *+%:>*:>%('+! /'! &*/8'+! 9! =*/8'+A! '(! ',!:%(+'R%!'+:%,*8A!'):B!i!1F=':)*)>;*+!9!&%)>;*:>%('+!/'! ,%+!=*/8'+!8'+=':)%!*,!/'+*88%,,%!='8+%(*,!9! ,%+!'+)./>%+!/'!,%+!e>R%+B!i! C>+)'&*! /'! :8''(:>*+! -'('8*,'+A! :%(:>'(:>*! a)>:*! 9! +%:>*,A! =*8)>:>=*:>@(! '(!*+%:>*:>%('+!:>./*/*(*+!/'!,%+!&>'&P8%+!/'!,*!D*&>,>*B!8)*,#6+2"#:2*5+&).#/)*)*&)*%5')2#>)$#:2*4*&)*+".)M#&#,),0*

4*!%8/'(*:>@(!/'!,*!:%&.(>:*:>@(!'()8'!,%+!&>'&P8%+!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8!/'D>('!,%+! 8%,'+! E.'! '+)%+! */%=)*(! '(! ',! &>+&%B! 1+! :>'8)%! E.'! '+)%+A! 8%,'+! +'! ;*(!&%/>D>:*(/%!:%(!',!:>:,%!;>)*,!/'!,*!=8%=>*!D*&>,>*!='8%A!*!+.!;'?A!+'!=8'+'()*(!:%(!,*!8'-.,*8>/*/! =8%=>*! /'! .(! +>+)'&*! E.'! )>'(/'! *! &*()'('8+'! '(! '+'! 'E.>,>P8>%!/>(S&>:%! E.'! ,'! :*8*:)'8>?*B! Q,-.(%+! /'! ,%+! 'R'+! +%P8'! ,%+! E.'! +'! *+>'()*! .(!D.(:>%(*&>'()%! D*&>,>*8A! +'-_(! ,*+! '+:*,*+! 8';>+*/*+! '(! '+)'! )8*P*R%A! +.','! +'8! ',!8'D'8>/%! *! ,*! %8-*(>?*:>@(! 9! ,*+! (%8&*+! E.'! 8>-'(! '(! ,*+! D*&>,>*+A! +>(! E.'! +'*!

Page 286: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vb#!

'F:,.+>;*&'()'!',!_(>:%!G7%,*>(%i4%8'()'A!"XXgA!VWWbHB!1+)*!%8-*(>?*:>@(!'(!.(*!/>8'::>@(!.!%)8*!%!+.!*.+'(:>*!=.'/'(!)'('8!:%(+':.'(:>*+!'(!',!/'+*88%,,%!/'!+.+!&>'&P8%+!/'!&*('8*!+*)>+D*:)%8>*!%!>(+*)>+D*:)%8>*!GN*-*()%A!1)F'P'88<*!9!7%8:',A!VW"WH!oA!=%8! ,%! )*()%A! >(:%8=%8*/%+!*!'+)*!/>&'(+>@(!=8')'(/'&%+!+'T*,*8! ,%+!*+=':)%+!+>-.>'()'+0!i!M8-*(>?*:>@(! D*&>,>*8!:%(!(%8&*+!:,*8*+A! )>=%!/'!(%8&*+A!&*()'(>&>'()%!/'! ,*+!(%8&*+B!i! c>=%! /'! 8'D.'8?%+! 9! +*(:>%('+! =%8! ',! :.&=,>&>'()%! %! >(:.&=,>&>'()%! /'! ,*+!(%8&*+A!D%8&*+!-'('8*,'+!/'!:%()8%,!/'!:%&=%8)*&>'()%B!i!$%88'+=%(+*P>,>/*/'+!D*&>,>*8'+A!/%&a+)>:*+A!/'!'+)./>%A!'):B!i! 1+)>,%+! '/.:*)>;%+! =*8'()*,'+0! *:'=)*:>@(t>&=,>:*:>@(A! :%'8:>@(t>&=%+>:>@(A!+%P8'=8%)':)%8A! >(e>P>)%8>%A! =.(>)>;%A! *+'8)>;%A! *.)%8>)*8>%A! 'E.>,>P8*/%A!='8&>+>;%sB!!$%&%! +'! e*! =%/>/%! *=8':>*8A! e'&%+! >()'()*/%! :%&=*8)>8! .(*! 8'D,'F>@(! +%P8'! ,*+!/>&'(+>%('+!E.'!=%/8<*(!:%(+)>).>8!',!:%(+)8.:)%!D*&>,>*8!:%(!/'+'%!/'!*P*8:*8!',!f)%/%h!*! :%(+>/'8*8!'(! ,*+! :>'(:>*+!/'! ,*! '/.:*:>@(B!4@->:*&'()'A! +.!/'+*88%,,%!9!*=,>:*:>@(! *! &')%/%,%-<*+A! '+)8*)'->*+! 9! )a:(>:*+! /'! 8':%->/*! /'! ,*! >(D%8&*:>@(!'+=':<D>:*+A! '! >(/>:*/%8'+! %P+'8;*:>%(*,'+! %! ;*8>*P,'+! E.'! :%)'R*8! %! *E.>,*)*8! '(!>(;'+)>-*:>%('+!%!';*,.*:>%('+!=+>:%='/*-@->:*+!/'='(/'8S!/',!&%/',%!)'@8>:%!/'!=*8)>/*!/',!=8%D'+>%(*,!E.'!*(*,>?*8!,*!8'*,>/*/!D*&>,>*8B!!/(/.(%0+,-1,!

Q,%(+%A! jB! 9! Z%&S(A! jBNB! GVWW[HB! !<O0* <"$)&)"* ,+* #,+2.#9#$)$#:2* ,+* ^!5B$.#$)"*<,-$).#/)"*9)6#&#)5+"7B!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!J*88*:*A! jB! 9! 4@='?io*8)%A! 4B! G"XXbHB! <DOU0* <"$)&)* ,+* ").#"9)$$#:2* 9)6#&#)5* 3%5*),a+.#/%"0!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!J*9%)A! QB! L'8(S(/'?i]>*/',A! jB]B! 9! 2'! j.,>S(A! 4B! GVWW^H! Q(S,>+>+! 'F=,%8*)%8>%! 9!=8%=>'/*/'+!=+>:%&a)8>:*+!/'!,*!1+:*,*!/'!:%&=')'(:>*!=*8'()*,!='8:>P>/*B!]'8+>@(!=*8*!=*/8'+!9!&*/8'+B!Z',>';'B!]%,B!""!GVH0!""[i"V#B!J*9%)A!QB! 9!L'8(S(/'?i]>*/',A! jB]B! GVWWgHB!</)&-)$#:2* ,+* &)* $%63+.+2$#)* 3)5+2.)&0*N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!J'*;'8+A!IBZB!9!L*&=+%(A!ZBJB!G"XX^HB!O)6#&#)"*+C#.%")"0*</)&-)$#:2@*.5).)6#+2.%*+*#2.+5/+2$#:20!J.'(%+!Q>8'+0!7*>/@+B!J8%(D'(P8'(('8A! 3B! G"XbbHB! 4'O>(>*(! +=*:'! *(/! ':%,%->:*,! +.P+)*(:'B! ]%-52)&* %9*D%$#)&*N""-+"A!lA!"XXiV"[B*J8%(D'(P8'(('8A! 3B! G"XbXHB! LV+* +$%&%'4* %9* V-6)2* ,+/+&%36+2.B! $*&P8>/-'0!L*8;*8/!3(>;'8+>)9!78'++!J8%(D'(P8'(('8A!3B!G"XgbH!8)*+$%&%'()*,+&*,+")55%&&%*V-6)2%@*J*8:',%(*0!7*>/@+B*J.8(+A! $Bi! 6*.D&*(A! CBG"XbgH! 8%"* ,#M-a%"* h#2W.#$%"* ,+* &)* 9)6#&#)* $%6%* .W$2#$)*3"#$%,#)'2:".#$)B!1/>)%8>*,!7*>/@+BJ.'(%+!Q>8'+!

Page 287: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vbb!

$*,/O',,A! JBNB! 9! J8*/,'9A! ZBQB! G"Xg\HB!X%6+* gM"+5/).#%2* 9%5* S+)"-5+6+2.* %9* .V+*<2/#5%26+2.B!4>),'!Z%:k0!3(>;'8+>)9!%D!Q8k*(+*+!$'P*,,%+A! 1B! GVWW#H! 2>&'(+>%('+! /'! *(S,>+>+! /',! />*-(@+)>:%! '(! '/.:*:>@(0! ',!/>*-(@+)>:%!/',!:%()'F)%!D*&>,>*8B!;+&#+/+A!]%,B!"V!G"H0![[i\b!$%8&*(A!4B!G"Xb"HB!<&*.+".*,+&*,#M-a%*,+*&)*9)6#&#)B!1/>)%8>*,!6*=',.+?B!J.'(%+!Q>8'+B!$%8&*(A!4B!G"Xg"HB!<&*.+".*!0E00*S)2-)&*NB!J*8:',%(*0!L'8/'8!2'!,*!$8.?A!NB]B!9!$%8/'8%A!QB!G"XXWH!N2/+2.)5#%*,+*U,)3.)$#:2*,+*?%2,-$.)*PNU?RB!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!2<*?iQ-.*/%A! NBjB! *(/! J*8*R*A! QB! G"XX[HB! N2.+5)$$#:2* +,-$).#/)* 4* ,+"/+2.)a)*"%$#%$-&.-5)&0* 12* 6%,+&%* ,+* #2.+5/+2$#:2* 3)5)* 9)/%5+$+5* &)* ),)3.)$#:2* +"$%&)5* +2*$%2.+C.%"* #2.+5W.2#$%"B! N*/8>/0! $'()8%! /'! 5(;'+)>-*:>@(! 9! 2%:.&'()*:>@(!1/.:*)>;*B!2w++A!4!G"Xg^HB!<&*6W.%,%*,+*&)"*9BM-&)"*+2*3"#$%)2B&#"#"*#29)2.#&*POBM-&)"*,+*A~""RB!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+!1=+)'>(A!UBJBA!J*,/O>(A!4BNBA!9!J>+e%=A!2BCB!G"Xg[HB!ce'!N:N*+)'8!D*&>,9!*++'++&'()!/';>:'B!j%.8(*,!%D!N*8>)*,!*(/!`*&>,9!ce'8*=9A!X0!"b"i"gWB!1+:*8)<(A! NBjB! G"XXV0! ^#H! 1,! +>+)'&*! D*&>,>*8! 9! ',! )8*P*R%! +%:>*,B! Q,)'8(*)>;*+B!$.*/'8(%+!/'!)8*P*R%!+%:>*,B!]%,B!"0!^^ib^!`'8(S(/'?! J*,,'+)'8%+A! ZB! G"Xg\H! Q=%8)*:>%('+! /'! ,*! ';*,.*:>@(! :%(/.:).*,! *! ,*!8'D%8&.,*:>@(!/',!:%(:'=)%!/'!/>*-(@+)>:%!=+>:%,@->:%B!U2-)5#%*,+*!"#$%&%'()A!]%,B![Wi["!G"iVH0![Vi\\!`'8(S(/'?! J*,,'+)'8%+A! ZB! G"Xg#H! <&* U6M#+2.+T* )2B&#"#"* 3"#$%&:'#$%B! N*/8>/0!7>8S&>/'B!`'8(S(/'?! J*,,'+)'8%+A! ZBA! $%%8B! G"Xg[H! ;+-2#:2* E)$#%2)&* "%M5+* #2.+5/+2$#:2*!"#$%&:'#$)0!N.8:>*0!C':8')*8>*/%!/'!7.P,>:*:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!`8'>F*A!NB!G"XX"HB!O)6#&#)*4*,+9#$#+2$#)*6+2.)&B!C*,*&*(:*0!Q8(*.B!`8'>F*A! NB! GVWW[H! 2>*-(@+)>:%! /',! :%()'F)%! D*&>,>*8B! 1(! 1(! NB! n,;*8'?! 9! ZB!J>+E.'88*! G:%%8/+BH!S)2-)&*,+*g5#+2.)$#:2* 4*L-.%5()* G==B!\#\tbXiX[HB!J*8:',%(*0!78*F>+B!d*8:<*! CS(:e'?A`BQB! GVWW"H! N%/',%! ':%,@->:%! /'! >()'8;'(:>@(! '(! *)'(:>@(!)'&=8*(*B!N'+*!8'/%(/*0!$%(:'=).*,>?*:>@(!/',!/'+*88%,,%!9!,*!*)'(:>@(!)'&=8*(*!/'+/'! ,%+! />D'8'()'+! '+:.',*+! =+>:%,@->:*+B! _N* ;+-2#:2* N2.+5,#"$#3&#2)5* "%M5+*3%M&)$#:2*,+*5#+"'%*,+*,+9#$#+2$#)"0*O)$.%5+"*+6%$#%2)&+"*,+&*,+")55%&&%*.+635)2%*4*6%,+&%"* $%2$+3.-)&+"* +2* &)* #2.+5/+2$#:2* .+635)2)B! Z'*,! 7*)8%(*)%! +%P8'!/>+:*=*:>/*/B!N*/8>/B!!d*8:<*! C*(?A! NB7BA! d%&*8>?A! NBQBA! L'8(S(/'?A! NBjB! 9! 7*88*A! jB! GVW"WHB! 4*!:%&.(>:*:>@(! '()8'! ,*! D*&>,>*! 9! ',! :'()8%! '/.:*)>;%A! /'+/'! ,*! ='8:'=:>@(! /'! ,%+!=*/8'+!9!&*/8'+!/'!,%+!*,.&(%+B!<,-$).#%*D#'&%*__N@*]%,B!Vg!G"H0!"^bi"ggB!d*8:<*A! NBA! Z>;'8*A! CBA! Z'9'+A! 5B! 9! 2<*?AZB! GVWW#H! $%(+)8.::>@(! /'! .(*! '+:*,*! /'!D.(:>%(*&>'()%!D*&>,>*8B!;NA<!!g!]%,B!V!GVH0!X"!i!""W!d*8:<*A`B!9!N.+>).A!dB!GVWW"HB!UOK0*U-.%$%2$+3.%*O%56)*KB!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!d>&'(%A!QB!G"XXXHB!8)*9)6#&#)T*+&*,+")9(%*,+*&)*,#/+5"#,),B!J*8:',%(*0!Q8>',B!

Page 288: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vbg!

d%&*8>?A! NBQB! 7*88*A! jB! d*8:<*! C*(?A! NB7B! L'8(S(/'?A! NBQB! 9! 7a8'?A! jB! GVWWgH! 4*!:%&.(>:*:>@(! '()8'! D*&>,>*! 9! :'()8%! '/.:*)>;%B!N.8:>*0! $%(+'R'8<*! /'!1/.:*:>@(A!$>'(:>*!'!5(;'+)>-*:>@(B!$%(+'R%!'+:%,*8!/'!,*!Z'->@(!/'!N.8:>*B!L'8(S(/'?! L'8(S(/'?A! 7B! G"Xg[HB! LUSUNT* .+".* )-.%+/)&-).#/%* 6-&.#9)$.%5#)&* ,+*),)3.)$#:2*#29)2.#&0!N*/8>/0!c'*!1/>:>%('+B!5U$1!G5(+)>).)%!U*:>%(*,!/'!$*,>/*/!9!';*i,.*:>@(H!G"XXgHB!O)6#&#)*4*+"$-+&)0*A#)J'2:".#$%*,+&*D#".+6)*<,-$).#/%0*8)*+"$-+&)*"+$-2,)5#)*%M&#').%5#)B!N*/8>/0!N1$B!4*/8@(!/'!d.';*8*A!$B! GVWWWHB!$%(/>:>%('+!+%:>*,'+!9! D*&>,>*8'+!9! D8*:*+%!'+:%,*8!1(!N*8:e'+>A!QB!9!L'8(S(/'?!d>,A!$B!G'/+BH!<&*95)$)"%*+"$%&)5*N*/8>/0!2%:'!$*,,'+B!4,.>++iD%()A!jB!G"XbgA!VWW#HB!c'+)!/'!,*!`*&>,>*B!$.*()>D>:*:>@(!9!*(S,>+>+!/'!;*8>*P,'+!+%:>%:.,).8*,'+!9!/'!'+)8.:).8*!D*&>,>*8B!J*8:',%(*0!2*;>(:>!N*-*()%A! jBNB! 1)F'P'88<*A! jB! 9! 7%8:',A! QB! GVW"WH! 4*! :%88'+=%(+*P>,>/*/! '()8'! ,%+!&>'&P8%+!/'!,*!D*&>,>*A!:%&%!D*:)%8!/'!:%(:>,>*:>@(B!<,-$).#%*D#'&%*__N@*]%,B!Vg!G"H0!#Xig\B!N*-*?A! QB! 9! d*8:<*! 7a8'?A! 1BNB! G"XXgHB! !<<0* !+59#&* ,+* +".#&%"* +,-$).#/%"0* $8.:'+iJ*8*k*,/%0!Q,P%8i$%e+B!N*8)<('?!d%(?S,'?A!ZBQBA!Z%/8<-.'?A!JB!9!d>&'(%A! jBjB! GVW"WH!n8'*+!/'!:%%='8*:>@(!'()8'!,%+!:'()8%+!/%:'()'+!9!,*+!D*&>,>*+B!1+)./>%!/'!:*+%B!<,-$).#%*D#'&%*__N@*]%,B!Vg!G"H0!"Vbi"^#B!N%%+A!ZBLBA!N%++A!JBCB!9!c8>:k'))A!1BjB!G"Xg\HB!<"$)&)"*,+*$&#6)*"%$#)&T*9)6#&#)@*.5)M)a%@*#2".#.-$#%2+"* 3+2#.+2$#)5#)"@* $+2.5%* +"$%&)5* PO<DJ\<DJ?N<DJ?<DRB! N*/8>/0! c'*!1/>:>%('+B!N%8*,'+! C'88*(%A! QB! NB! G$%%8/BHB! G"XXXHB! 1,! '()%8(%! D*&>,>*8B! 78%9':)%! /'!5(;'+)>-*:>@(!1/.:*)>;*! +.P;'(:>%(*/%!=%8! ,*! $%(+'R'8<*! /'!1/.:*:>@(! 9! $>'(:>*!/'!,*!j.()*!/'!Q(/*,.:<*B!N%8>*(*A! jBQBA! Q,@+A! `BA! 7>(%A! ZB! L'88.?%A! jB! 9! Z.>?A! ZB! GVWW#HB! Q:)>;>/*/'+!'F)8*'+:%,*8'+! 9! 8'(/>&>'()%! *:*/a&>:%! '(! *,.&(%+! /'! '/.:*:>@(! +':.(/*8>*B!;+/#".)*+&+$.5:2#$)*,+*#2/+".#')$#:2*3"#$%+,-$).#/)A!]%,B!g!G\H0![^i\#!N.+>).A! dB! 9! 4>,*A! NBCB! G"XX[HB! 1+)>,%+! /'! +%:>*,>?*:>@(! '! >()'(+>/*/! /'! ,*!:%&.(>:*:>@(! '(! ,*+! 8',*:>%('+! =*/8'+ie>R%+B! ;+/#".)* ,+* !"#$%&%'()* 12#/+5"#.)"*L)55)'%2+2"#"!]%,B"^!GVH0!"^iVXB!!N.+>).AdB!9!d*8:<*!`B!GVWW"HB!<D!U*GY0*<"$)&)*,+*+".#&%"*,+*"%$#)&#>)$#:2*3)5+2.)&*+2*&)*),%&+"$+2$#)0!N*/8>/0c'*!1/>:>%('+B!U*;*88%A! 1BAc%&S+A! jBNB! ! 9! M,>;'8A! QB! GVWW#H! `*:)%8'+! ='8+%(*,'+A! D*&>,>*8'+! 9!*:*/a&>:%+!'(!(>T%+!9!*/%,'+:'()'+!:%(!P*R*!*.)%'+)>&*B!J%,')<(!/'!7+>:%,%-<*A!]%,B!gg0!biV^!M,>;*A!QB!9!7*88*B!QB!GVWW"HB!Q.)%(%&<*!'&%:>%(*,!/.8*()'!,*!*/%,'+:'(:>*B!N29)2$#)*4*U35+2,#>)a+@*GH*PGRT*IkIJIYo0!!M,+%(A!2BLB!G"Xg#H!$>8:.&=,'F!&%/',!]550!;*,>/*)>%(!C)./>'+!*(/!`Q$1C!555A!O)6#&4*!5%$+""*]%-52)&A!]%,B!V^0![[bi[^"B!7*,*:>%+A!jBA!4'8*A!NBjB!9!N%8'(%A!NB$B!G"XX\HB!1;*,.*:>@(!/'!,%+!:%()'F)%+!D*&>,>*8'+!9! 'F)8*D*&>,>*8'+! '(! ,%+! *T%+! =8''+:%,*8'+0! '+:*,*+! LMN1! 9! 1$1ZCB! N29)2$#)* 4*

Page 289: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VbX!

)35+2,#>)a+A!##0!b"igg!7*88*A! jB! G"XXVH!A#)'2:".#$%* !+,)':'#$%0* !5%4+.%* ,%$+2.+B! 3(>;'8+>/*/! /'!N.8:>*B!U%!=.P,>:*/%B!7*88*A!jB!G"XX#H!A#)'2:".#$%!'(!1/.:*:>@(B!c'F)%!-.<*B!N.8:>*0!1/>)%8>*,!2N!7a8'?! C'88*(%A! dB! G"Xg"H!g5#'+2* "%$#)&* 4* 5+2,#6#+2.%* +"$%&)5B!N*/8>/! 0! $'()8%! /'!5(;'+)>-*:>%('+!+%:>%,@->:*+B!7%,*>(%i4%8'()'A! QB! G"XXgH! </)&-)$#:2* 3"#$%&:'#$)* 4* 3"#$%3).%&%'()* ,+* &)* 9)6#&#)B!N*/8>/0!Z>*,=B!7%,*>(%i4%8'()'A!QB!GVWWbH!A#+>*35#2$#3#%"*5+&+/)2.+"*3)5)*&)*6+a%5)*,+*&)*9)6#&#)*+2*+&*"#'&%*__NB!N*/8>/0!$13!1/>:>%('+!Z%/8<-.'?!1+=>(*8A!CB!G"XgVH!2>*-(@+)>:%!9!=8'/>::>@((!'(!M8>'()*:>@(B!Z';>+)*!/'!1/.:*:>@(B!]%,!VbW0!""[i"\WB!CS(:e'?! 4@='?A! NB! 7BA! $%8P*,S(A! jB! 9! N%8'(%A! `B! G"XXgHB! 1+:*,*! /'! :,>&*! +%:>*,!D*&>,>*8! G`1CH! /'! N%%+A! N%%+! 9! c8>:k'))B! 3(*! 8';>+>@(! :8<)>:*! /'! ,*! */*=)*:>@(!'+=*T%,*B!;+/#".)*NM+5%6)5#$)2)*,+*A#)'2:".#$%*4*</)&-)$#:2*!"#$%&:'#$)@*r%&0*H*G"HA!#iVVB!!CS(:e'?A! NB$BA! 7*88*A! jB! 9! 78>')%A! NB2B! GVWW^H! 4*! />&'(+>@(! *D':)>;*0! ;*8>*P,'+!8',';*()'+! =*8*! ',! P>'('+)*8! =+>:%,@->:%! /'! '+)./>*()'+! */%,'+:'()'+B! ;+/#".)* ,+*N2/+".#')$#:2*<,-$).#/)@!]%,B!V[A!GVH0!\#Xi\gV!C*()%9%! A$B9! Q(-.'8*A! NBcB! G"XXVH! 1,! e*:>(*&>'()%! :%&%! :%()'F)%0! '+)8*)'->*+!&')%/%,@->:*+!=*8*!+.!*(S,>+>+B!!"#$%.V+6)A!"XXVA!]%,!\!GXH0!^^"i^#XB!C:e&>/)A! ]BA! J*88'98%A! jB7B! ! 9! N*-,>%A! QB4B! GVW"WH! 1+:*,*! /'! ';*,.*:>@(! /',!D.(:>%(*&>'()%! D*&>,>*8! `Q21! 5550! {&%/',%! /'! /%+! %! )8'+! D*:)%8'+|B! Z';>+)*! /'!1+:8>)%+!/'!7+>:%,%-<*B!]%,B![!GVH0![Wi[#B!C',)?'8A!NBNBA!d8''(P'8-A! jBCB! !M8+&%(/A!dB5B! 9!4%.(/+A! jB! GVWW#H!1+)./>%+! +%P8'!',!:>:,%!;>)*,!/'!e'8&*(%+!/'!='8+%(*+!:%(!/>+:*=*:>/*/'+!/',!/'+*88%,,%B!C>-,%!$'8%A!]%,B![b!G[H0![^i\\!C>,;*! N%8'(%A! `B! 9! N*8)%8',,! 7*,,S+A! NB$B! G"XgXHB! [).+5#)* ,+* "%$#)&#>)$#:2* P3)5)*35%9+"%5+"*4*3),5+"RP[UDJI@GRB!N*/8>/0!c'*'/>:>%('+B!!

Page 290: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VgW!

Page 291: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg"!

!!!

!*6,.8,$(7&g!+*$%&%$(3(*&2%!_!,$+*)(2,$(7&!)*!.%'!,5+*&)(c,k*'!&%!-%+3,.*'!*!(&-%+3,.*'!*&!*.!l3/(2%!

8&(6*+'(2,+(%T!*.*3*&2%'!5,+,!*.!)*/,2*!! !

lLQ:<C!+=HC<HBLLC!%@K>:!

3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!!+*'83*&!

1(! ,%+! _,)>&%+! )>'&=%+A! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! *:8'/>)*8! %D>:>*,&'()'! ,*! D%8&*:>@(! (%!8'-,*/*! 9! ,*! 'F='8>'(:>*! ,*P%8*,! /'! ,%+! )8*P*R*/%8'+! +'! e*! >/%! >(+'8)*(/%! '(! ,*!'+)8.:).8*! +%:>%,*P%8*,! /'! ,%+! =8>(:>=*,'+! =*<+'+! '.8%='%+B! 1(! 1+=*T*A! ',! Z'*,!2':8')%!"VV\tVWWX!e*!*P>'8)%! ,*!;<*!=*8*! >&=,'&'()*8!=8%:'+%+!/'!*:8'/>)*:>@(!/'! *=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+A! ='8%! +@,%! '(! ,%+! (>;','+! "A! V! 9! [! /',!$*)S,%-%! U*:>%(*,! /'! $.*,>D>:*:>%('+! 78%D'+>%(*,'+B! 4%+! (>;','+! \! 9! ^A!:%88'+=%(/>'()'+! *! ,*+! (.';*+! '(+'T*(?*+! .(>;'8+>)*8>*+! (*:>/*+! *,! *&=*8%! /',!78%:'+%!/'!J%,%(>*A!'+)S(!*_(!=%8!/'+*88%,,*8B!1(!,*!=8'+'()'!=%('(:>*!+'!=8')'(/'!e*:'8! .(*! 8'D,'F>@(! +%P8'! ,*! *:8'/>)*:>@(! /'! ,*! D%8&*:>@(! (%! 8'-,*/*! 9! ,*!'F='8>'(:>*! ,*P%8*,! '(! )%8(%! *! ,*+! '(+'T*(?*+! .(>;'8+>)*8>*+A! &%+)8*(/%! ,%+!8'+.,)*/%+!/'!'()8';>+)*+!'(!=8%D.(/>/*/!*!'F='8)%+!+%P8'!,*!&*)'8>*B!4%+!8',*)%+!%P)'(>/%+! 9! ',! *(S,>+>+! 'D':).*/%! (%+!&.'+)8*(! E.'! '+)*&%+! *()'! .(! )'&*! :.9%!/'+*88%,,%!E.'/*!*_(!,'R*(%!9!E.'!(%!'+)S!'F'()%!/'!=8%P,'&*+!9!P*88'8*+B!!5:L:d<:@! JL:Q=T! *:8'/>)*:>@(! /'! :%&=')'(:>*+Y! *=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '!>(D%8&*,'+Y!'F='8>'(:>*!=8%D'+>%(*,Y!'/.:*:>@(!.(>;'8+>)*8>*B!!!!

*6,.8,2(%&g!+*$%0&(2(%&!,&)!,$$+*)(2,2(%&!%-!&%&p-%+3,.!,&)!(&-%+3,.!.*,+&(&0'!(&!8&(6*+'(2_!*)8$,2(%&T!*.*3*&2'!-%+!)*/,2*!

!

,/'2+,$2!

5(!8':'()!)>&'+A!)e'!=%++>P>,>)9!D%8!%DD>:>*,!*::8'/>)*)>%(!%D!(%(iD%8&*,!+)./>'+!*(/!O%8k! 'F='8>'(:'! >+! P'>(-! >(+'8)'/! >(! )e'! +%:>*,! *(/! ,*P%.8! +)8.:).8'! %D! &*>(!1.8%='*(!:%.()8>'+B!5(!C=*>(A!)e'!Z'*,!2':8')%!"VV\tVWWX!e*+!%='('/!)e'!O*9!D%8!>&=,'&'()>(-! *::8'/>)*)>%(! =8%:'++'+! %D! (%(iD%8&*,! *(/! >(D%8&*,! ,'*8(>(-+A! P.)!%(,9!>(!,';',+!"A!V!*(/![!%D!fce'!U*)>%(*,!$*)*,%-.'!%D!78%D'++>%(*,!x.*,>D>:*)>%(+hB!4';',+! \! *(/! ^A! *++%:>*)'/! O>)e! )e'! ('O! .(>;'8+>)9! '/.:*)>%(! P9! ;>8).'! %D! )e'!J%,%-(*!78%:'++A!*8'!(%)!9')!/';',%='/B!ce>+!=*='8!>+!>()'(/'/!)%!&*k'!*!8'D,':)>%(!*P%.)!)e'!*::8'/>)*)>%(!%D!(%(iD%8&*,!'/.:*)>%(!*(/!O%8k!'F='8>'(:'!>(!.(>;'8+>)9!

Page 292: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VgV!

'/.:*)>%(A! +e%O>(-! 8'+.,)+! D8%&! >(i/'=)e! >()'8;>'O+! O>)e! 'F='8)+! *P%.)! )e'!+.PR':)B! Q::%.()+! %P)*>('/! *(/! )e'! *(*,9+>+!&*/'! +e%O! .+! )e*)! O'! *8'! D*:>(-! *!+.PR':)!(%)!=8%='8,9!/';',%='/!*(/!(%)!'F'&=)!D8%&!=8%P,'&+!*(/!P*88>'8+B!!e=NwC<?@T! *::8'/>)*)>%(! %D! :%&=')'(:'+Y! (%(iD%8&*,! *(/! >(D%8&*,! ,'*8(>(-+Y!O%8k!'F='8>'(:'Y!.(>;'8+>)9!'/.:*)>%(B!!!!D#!(&2+%)8$$(7&!

J*+)*!.(*!+%&'8*!8';>+>@(!/'!,*+!=%,<)>:*+!,*P%8*,'+!/'!,%+!=*<+'+!&>'&P8%+!/'!,*!3(>@(! 1.8%='*! =*8*! ='8:*)*8(%+! /'! ,*! :8':>'()'! >&=%8)*(:>*! /'! ,%+! +>+)'&*+! /'!';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! =8%D'+>%(*,'+! '(! ,%+!_,)>&%+!)>'&=%+B!C%(!>(-'()'+!,*+!>(;'+)>-*:>%('+A!/%:.&'()%+A!>(D%8&'+A!'+)./>%+!'):B!E.'!>(:>/'(!'(!,*!)8*+:'(/'(:>*!/'!:%()*8!:%(!=8%D'+>%(*,'+!:.*,>D>:*/%+!9!:%(!+.+! :%&=')'(:>*+! *:).*,>?*/*+! '(! ,%+!&'8:*/%+!/'! )8*P*R%A! .(! *:)>;%!e.&*(%!/'!:*,>/*/A! 'D>:*?! 9! 'D>:>'()'B! 7%8! ',,%A! +.8-'! ,*! (':'+>/*/! /'!&'R%8*8! 9! */*=)*8! ,*+!:.*,>D>:*:>%('+!=8%D'+>%(*,'+!E.'!=%+''(!,*+!='8+%(*+!=*8*!%=)>&>?*8!+.!*R.+)'!:%(!,%+! 8'E.'8>&>'()%+! /'! ,%+! />+)>()%+! +':)%8'+! =8%/.:)>;%+A! 'F>-'(:>*+! /'!:.*,>D>:*:>@(!E.'!8'/.(/*8S(!'(!.(*!&'R%8*!/'!,*!'+)8.:).8*!+%:>%,*P%8*,B!!4%+! +>+)'&*+! /'! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'! ,*! :%&=')'(:>*!=8%D'+>%(*,! 8'+=%(/'(! *! .(*! +'8>'! /'! =8>(:>=>%+! E.'! =8')'(/'(! ',! *R.+)'! /'! ,*!:>./*/*(<*! *! ,%+! 8')%+! E.'! =,*()'*! ,*! +%:>'/*/! /',! :%(%:>&>'()%! *! )8*;a+! /',!*=8'(/>?*R'! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*A! ',! '+)*P,':>&>'()%! /'! .(*! R.+)>:>*! +%:>*,! 9A! '(!/'D>(>)>;*A!,*!&'R%8*!/'!,*+!:%(/>:>%('+!/'!,%+!)8*P*R*/%8'+!9!/',!D.(:>%(*&>'()%!/'!,*!+%:>'/*/B!7%8!%)8*!=*8)'A!,*!/'&*(/*!/'!=8%D'+>%(*,'+!:.*,>D>:*/%+!=%8!=*8)'!/'!,*+! +%:>'/*/'+! '.8%='*+! '+! :*/*! ;'?! &*9%8A! ,%! E.'! 'F>-'! .(*! =8%-8'+>;*!:.*,>D>:*:>@(!/'!,*!D.'8?*!/'!)8*P*R%!G$121`M7A!VW"WHB!!7'8%!'+)'!8':%88>/%!(%!'+)S!'F'()%!/'!/>D>:.,)*/'+B!M)8%+!=*<+'+!/'!(.'+)8%!'()%8(%!G`8*(:>*A! Z'>(%! 3(>/%A! '):BH! e*(! >&=,'&'()*/%! =8%:'/>&>'()%+! /'! ';*,.*:>@(A!8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! :%(! /'+>-.*,'+! 8'+.,)*/%+B! 1(!1+=*T*A!)8*+!,*!*=8%P*:>@(!/',!Z'*,!2':8')%!"VV\tVWWX!+'!*P8'!.(*!;<*!=*8*!E.'A!'(! ',! =,*?%! /'! .(! *T%A! ,*+! />+)>()*+! */&>(>+)8*:>%('+! =_P,>:*+! >&=,'&'()'(!=8%:'+%+!/'!*:8'/>)*:>@(!/'!,*!:%&=')'(:>*!=8%D'+>%(*,A!='8%!,*!:>)*/*!(%8&*!+@,%!+'!8'D>'8'!*!,*+!:.*,>D>:*:>%('+!/'!(>;',!"A!V!9![A!'+!/':>8A!'F:,.9'!*!,%+!(>;','+!\!9!^A!,%+!=8%=>%+!/'!,*!'/.:*:>@(!.(>;'8+>)*8>*B!!1(! '+)*! =%('(:>*! +'! =8')'(/'! e*:'8! .(*! 8'D,'F>@(! +%P8'! ,*! *=,>:*:>@(! /'! ,%+!=8%:'+%+! /'! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'! ,%+! *=8'(/>?*R'+! (%!D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+! '(! ,%! 8'D'8'()'! *,! S&P>)%! .(>;'8+>)*8>%A! )*()%! /'+/'! ,*!='8+=':)>;*! /',! *::'+%! *! ,%+! '+)./>%+! /'! -8*/%! :%&%! /'+/'! ,*! =%+>P>,>/*/! /'!*:8'/>)*8!=*8)'!/'!,%+!:%()'(>/%+!9!&*)'8>*+!/'!,%+!/>+)>()%+!=,*('+!/'!'+)./>%+B!2'!>-.*,! &*('8*A! +'! &%+)8*8S(! ,%+! =8>(:>=*,'+! 8'+.,)*/%+! /'! '()8';>+)*+! '(!=8%D.(/>/*/!8'*,>?*/*+!*!'F='8)%+!+%P8'!,*!&*)'8>*B!!!

Page 293: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg[!

M#!3,+$%!2*7+($%! !

1,!:%(:'=)%!/'!)35+2,#>)a+*3+56)2+2.+!%!)35+2,#>)a+*)*&%*&)5'%*,+*&)*/#,)!G,>D',%(-!,'*8(>(-H! +'! *8)>:.,*! :%&%! ,*! >/'*! :'()8*,! +%P8'! ,*! E.'! =>;%)*(! ,%+! +>+)'&*+! /'!';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'! ,%+! *=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '!>(D%8&*,'+B! 4%+! =*8*/>-&*+! :,S+>:%+! /'! %8-*(>?*:>@(! /'! )8*P*R%A! P*+*/%+! '(!:%(:'=:>%('+!)*9,%8>+)*+!9t%!D%8/>+)*+A!'+)S(!/'R*(/%!=*+%!*!.(*!%8-*(>?*:>@(!/'!,*!D.'8?*!/'!)8*P*R%!P*+*/*!'(!',!:%(%:>&>'()%A!,%!E.'!>&=,>:*!.(!=8%:'+%!:%()>(.%!/'!8'(%;*:>@(! 9! 8':>:,*R'! =%8! =*8)'! /'! ,%+! )8*P*R*/%8'+A! 9*! E.'! ,*+! /'+)8'?*+! 9! ,*+!:%&=')'(:>*+!E.'!=%+''(!,%+!&>+&%+!'F>-'(!.(*!*:).*,>?*:>@(!:%(+)*()'!=*8*!(%!E.'/*8!%P+%,')*+!9!/'+D*+*/*+A!=*8*!*D8%()*8!,%+!*R.+)'+!'+)8.:).8*,'+A!>&=.,+*8!,*!>((%;*:>@(!9!,*!:*,>/*/!'):B!!7%8!',,%A!'+)*&%+!*+>+)>'(/%!*!.(!=8%-8'+>;%!*.&'()%!/'!,*!/'&*(/*!/'!&*(%!/'!%P8*! :.*,>D>:*/*A! &SF>&'! :.*(/%! ,*+! (%:>%('+! /'! D,'F>P>,>/*/A! =%,>;*,'(:>*A! ',!/'+'&='T%!:%&=')'()'!)8*(+;'8+*,!'):B!+'!e*(!:%(;'8)>/%!'(!,*+!P*+'+!/'!)%/%!',!*8&*?@(! )'@8>:%i=8S:)>:%! E.'! >(+=>8*! ,%+! +>+)'&*+! /'! />8'::>@(! 9! -'+)>@(! /'!8':.8+%+!e.&*(%+!'(!,*+!+%:>'/*/'+!%::>/'()*,'+!/',!+>-,%!rr5B!1,,%!e*!-'('8*/%!.(!(.';%! &*8:%! /'! 8',*:>%('+! ,*P%8*,'+A! E.'! '(! '+)%+! &%&'()%+! +'! '(:.'()8*!+';'8*&'()'! :%(/>:>%(*/%! =%8! ,*+! :%(+':.'(:>*+! E.'! ,*! :8>+>+! ':%(@&>:*!>()'8(*:>%(*,!'+)S!-'('8*(/%B!1(!'+)'!=.()%A!:*P'!e*:'8!.(*!8'D,'F>@(!:%(:'=).*,!+%P8'! ,%+!*=8'(/>?*R'+!%PR')%!/'! ;*,>/*:>@(B! $.*(/%! e*P,*&%+! /'! '/.:*:>@(! (%! D%8&*,! '! >(D%8&*,! '+)*&%+!e*:>'(/%!8'D'8'(:>*!*!/%+!'+=':>'+!'/.:*)>;*+!E.'!=8%=%8:>%(*(!:%&=')'(:>*+!*!,*!='8+%(*! 9! E.'! '+:*=*(! /'! ,%+! :*.:'+! D%8&*)>;%+! 8'-,*/%+! GN'/>(*! 9! C*(?! VWWXY!N>8*(/*!9!N'/>(*A!VWWXY!c8>,,*A!"XX[H0!!*H 4*! '/.:*:>@(! (%! D%8&*,! '+:*=*! /'! ,*! :%(:'=:>@(! /'! ,*! '/.:*:>@(! 8'-,*/*A!*E.',,*! E.'! +'! e*:'! /'! &*('8*! %8/'(*/*A! '+)8.:).8*/*! 9! :%()>(.*B! N>'()8*+! ,*!'/.:*:>@(!D%8&*,!+'!'(:.'()8*!8'-.,*/*!,'-*,&'()'!=%8!,*+!*.)%8>/*/'+!'/.:*)>;*+!9!+.!+.='8*:>@(!>&=,>:*!,*!:%(+':.:>@(!/'!.(!)<).,%A!,*!'/.:*:>@(!(%!D%8&*,!'+:*=*!/',!&*8:%!(%8&*)>;%!'+)*P,':>/%B!!PH 4*!'/.:*:>@(!>(D%8&*,!'(-,%P*!*!)%/%!*E.',!*=8'(/>?*R'!E.'!+'!*/E.>'8'!+>(!.(*!>()'(:>%(*,>/*/!'/.:*)>;*!'F=8'+*A!+>(!.(*!'+)8.:).8*!9!.(!%8/'(!=8'&'/>)*/%A!+>(!;%:*:>@(!:%(+:>'()'!/'!:%()>(.>/*/B!4*!'/.:*:>@(!+.8-'!/'!&*('8*!*::>/'()*,A!:%&%!.(!=8%/.:)%!+':.(/*8>%!/'!%)8%+!=8%:'+%+A!)*,'+!:%&%!,*!'F='8>'(:>*!,*P%8*,B!!4%+!+>+)'&*+!/'!';*,.*:>@(A!8':%(%:>&>'()%!9!*:8'/>)*:>@(! >&=,>:*(!.(!/>:)*&'(A!.(! R.>:>%! +%P8'! ',! /'+'&='T%! ,*P%8*,! :%&=')'()'! /'! ,*! ='8+%(*A! +%P8'! ,*+!:%&=')'(:>*+! E.'! =%+''A! >(/'='(/>'()'&'()'! /'! +.! D%8&*! /'! :%(+':.:>@(A!*8)>:.,S(/%+'! :%&%! .(*! P>+*-8*! '()8'! ',! '&=,'%! 9! ,*! D%8&*:>@(! GQ8P>?.A! VWWbHB!N>'()8*+!,*!'/.:*:>@(!D%8&*,!%!8'-,*/*!)>'('!.(*+!;<*+!/')'8&>(*/*+!9!/'D>(>/*+!/'!*:8'/>)*:>@(A! ,%+!*=8'(/>?*R'+!(%!D%8&*,'+!'!>(D%8&*,'+!>&=,>:*(!.(*!:%&=,'R>/*/!&.:e%! &*9%8! *! ,*! e%8*! /'! +'8! *:8'/>)*/%+B! 1()'(/'&%+! =%8! 8':%(%:>&>'()%! ',!=8%:'+%!/'!>/'()>D>:*:>@(A!;*,%8*:>@(!9!,'->)>&*:>@(!/'!';>/'(:>*+!/'!:%&=')'(:>*!E.'! e*(! +>/%! %P)'(>/*+! =%8! :.*,E.>'8! ;<*! /'! *=8'(/>?*R'A! *! )8*;a+! /'! .(*!:%&=*8*:>@(! :%(!.(! 8'D'8'()'! :%&=')'(:>*,! G78%9':)%!1ZQA! VWW\HB! 1+)*&%+A! =%8!)*()%A! *()'! .(! =8%:'/>&>'()%! /'! ';*,.*:>@(A! ,%! E.'! >&=,>:*! ,*! *='8).8*! /'! .(!=8%:'/>&>'()%! /'! *:8'/>)*:>@(!&'/>*()'! 'F*&'(A! *=%8)*:>@(! /'! =8.'P*+A! 9! :.9*!D>(*,>/*/! _,)>&*! '+! ,%-8*8! ,*! *:8'/>)*:>@(! GN'/>(*A! VWW#HB! 7%8! _,)>&%A! ,*!*:8'/>)*:>@(!e*:'!8'D'8'(:>*!*,!=8%:'+%!/'!*)8>P.>8!%!/*8!';>/'(:>*!D%8&*,!9!;*,%8!*!

Page 294: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg\!

,*+!:%&=')'(:>*+A!&S+!*,,S!/'!:@&%!D.'8%(!*/E.>8>/*+!G$121`M7A!VWWWHB!!4%+!=8>(:>=*,'+! D.(/*&'()%+!+%:>*,'+!E.'!+.P9*:'(!*! ,%+!+>+)'&*+!/'!';*,.*:>@(A!8':%(%:>&>'()%!9!*:8'/>)*:>@(!/'! ,*!'/.:*:>@(!(%! D%8&*,!9! ,*!'F='8>'(:>*! ,*P%8*,!+%(0!*H!+'!P.+:*!',!8'=,*()'*&>'()%!/'!,%+!&a)%/%+!)8*/>:>%(*,'+!/'!)>).,*:>@(A!/'!)*,!&*('8*!E.'! :%()'&=,'(! ,*+! :%&=')'(:>*+! */E.>8>/*+!=%8! ;<*+!(%! 8'-,*/*+!/'!'/.:*:>@(! G2',%8+!9!%)8%+A!"XX#HY!PH!'+)*&%+!*()'!.(*!8'+=.'+)*!/'! ,%+! +>+)'&*+!'/.:*)>;%+! 9! ,*P%8*,'+! *()'! ,*+!(.';*+!/'&*(/*+! 9! 8')%+!E.'! -'('8*! ,*! +%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%!GN'/>(*A!VWW#HY!9!:H!,%+!+>+)'&*+!+%(!.(*!D%8&*!'D>:*?!/'!,.:e*!:%()8*! ,*+! (.';*+! D%8&*+! /'! 'F:,.+>@(! +%:>*,! G$%&>+>@(! 1.8%='*A! "XX#HB! 1+)%+!D.(/*&'()%+! 'F>-'(! E.'! +'! */%=)'(! &%/',%+! *P>'8)%+A! />(S&>:%+! 9! D,'F>P,'+A!=*8*/>-&*+!E.'!)'(-*(!'(!:.*()*!,*+!/>;'8+*+!;<*+!/'!*/E.>+>:>@(!/'!:%&=')'(:>*+!9!E.'!8'+=%(/*(!*!,%+!8'E.'8>&>'()%+!/'!)8*P*R*/%8'+!9!'&=8'+*+B!!L*9! :>(:%! *+=':)%+! :,*;'! E.'! +'! +.','(! /*8! '(! )%/%+! ,%+! +>+)'&*+! /'! ';*,.*:>@(A!8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! GN>8*(/*! 9! N'/>(*A! VWWXH0! "H! 5+,-$$#:2* ,+* &)"*,+"#'-)&,),+"* +2* &)* "%$#+,),* ,+* &)* #29%56)$#:2B! c*,! 9! :%&%! *D>8&*! ,*! $%&>+>@(!1.8%='*A!,%+!+>+)'&*+!/'!*:8'/>)*:>@(!='8&>)'(!',!*R.+)'!/'!,*!:>./*/*(<*!9!/'!,*+!'+)8.:).8*+!+%:>*,'+!:%(! ,*+!'F>-'(:>*+!/'! ,*!+%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%A!*:).*(/%!:%&%!.(!&':*(>+&%!/'! ,.:e*!:%()8*! ,*+!/'+>-.*,/*/'+Y!VH!3&)"6)$#:2*2%56).#/)*,+*&)*+,-$)$#:2*,+*),-&.%"A!+.='8*(/%!,*+!8>->/':'+!9!,*!D*,)*!/'!D,'F>P>,>/*/!/'!,%+!&%/',%+! D%8&*)>;%+! 8'-,*/%+Y! [H!6%.#/)$#:2* V)$#)* +&* )35+2,#>)a+* )* &%* &)5'%* ,+* &)*/#,)A! )8*)*(/%! /'! 'F=*(/>8! .(*! ;'8/*/'8*! :.,).8*! /'! D%8&*:>@(! ='8&*('()'A! /'!*=8'(/>?*R'! :%()>(.%A!9*!E.'!'+! ,*!&'R%8!&*('8*!/'!(%!E.'/*8!%P+%,')%!*()'! ,%+!8')%+! /'8>;*/%+! /'! ,*! +%:>'/*/! /',! :%(%:>&>'()%B! 1+)*! D>(*,>/*/! +'! +.='8=%('!>(:,.+%!*!,*!>()'(:>@(!*:8'/>)*)>;*A!/'!'F='/>:>@(!/'!)<).,%!%!:'8)>D>:*/%Y!\H!$)&#,),*4*5#'%5* 6+.%,%&:'#$%A! 9*! E.'! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! e*(! /'! P*+*8+'! '(! :8>)'8>%+! /'!;*,>/'?A!'E.>/*/A!;>*P>,>/*/!9! D>*P>,>/*/Y!9!^H!.(!2-+/%*,+5+$V%*,+* &%"* $#-,),)2%"A!.(*!%=%8).(>/*/!=*8*!+.='8*8!,*!>(:%e'8'(:>*!E.'!+.=%(/8<*!',!e':e%!/'!)'('8!E.'!=*+*8!=%8!',!+>+)'&*!'/.:*)>;%!D%8&*,!*!)%/*+!*E.',,*+!='8+%(*+!E.'!e*(!*/E.>8>/%!:%&=')'(:>*+!=%8!;<*+!(%!D%8&*,'+!9!=%8!+.!'F='8>'(:>*!,*P%8*,B!!1(! (.'+)8%! =*<+A! )%/%! '+)'! *8&*?@(! :%(:'=).*,! e*! +>/%! =.'+)%! '(! &*8:e*!=*8:>*,&'()'! =%8! ',! Z'*,! 2':8')%! "VV\tVWWXA! E.'! 8'-.,*! ,*! :%(;%:*)%8>*! /'! ,%+!=8%:'+%+!/'!*:8'/>)*:>@(!/'! ,*! D%8&*:>@(!(%!8'-,*/*!9! ,*!'F='8>'(:>*!=8%D'+>%(*,A!='8%!+@,%!e*:'!8'D'8'(:>*!*!:.*,>D>:*:>%('+!;>(:.,*/*+!*!'+)./>%+!(%!.(>;'8+>)*8>%+B!1,! C>+)'&*! U*:>%(*,! /'! $.*,>D>:*:>%('+! 9! `%8&*:>@(! 78%D'+>%(*,A! /'8>;*/%! /',!N*8:%!1.8%='%!/'!$.*,>D>:*:>%('+!G/',!E.'!'+!>(/'='(/>'()'!='8%!:%(!',!E.'!*!+.!;'?! +'! '(:.'()8*! '+)8':e*&'()'! ;>(:.,*/%HA! e*! :8'*/%! .(*! '+)8.:).8*! /'!:.*,>D>:*:>@(! =8%D'+>%(*,! D.(/*&'()*/*! '(! :>(:%! (>;','+A! )*,! 9! :%&%! 8':%-'! '(!$*)S,%-%! U*:>%(*,! /'! $.*,>D>:*:>%('+! 78%D'+>%(*,'+B! 4%+! (>;','+! /'! :.*,>D>:*:>@(!=8%D'+>%(*,! /'D>(>/%+! 8'+=%(/'(! *! ,*! :%&=')'(:>*! =8%D'+>%(*,! 'F>->/*! =%8! ,*+!*:)>;>/*/'+! =8%/.:)>;*+! '(! D.(:>@(! *! :8>)'8>%+! /'! :%(%:>&>'()%+A! >(>:>*)>;*A!*.)%(%&<*!'):B!/'!,*+!)*8'*+!*!/'+*88%,,*80!!

Page 295: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg^!

L)M&)*I0*<`-#/)&+2$#)"*+2.5+*&%"*2#/+&+"*,+*$-)&#9#$)$#:2*4*&)*9%56)$#:2*5+'&),)T**!

&BQ=L!

!

*oKBQ:L=>JB:!

!

)=@J<BAJBf>!

!

"!

!

1(+'T*(?*!C':.(/*8>*!MP,>-*)%8>*!

78%-8*&*+!/'!$.*,>D>:*:>@(!78%D'+>%(*,!5(>:>*,!

$%&=')'(:>*! '(! .(! :%(R.()%! 8'/.:>/%!/'! *:)>;>/*/'+! +>&=,'+A! /'()8%! /'!=8%:'+%+! (%8&*,>?*/%+B! $%(%:>&>'()%+!9!:*=*:>/*/'+!,>&>)*/%+B!

!

V!

!

d8*/%!N'/>%!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,!

!J*:e>,,'8*)%!

$%&=')'(:>*! '(! *:)>;>/*/'+!/')'8&>(*/*+! E.'! =.'/'(! 'R':.)*8+'!:%(! *.)%(%&<*B! $*=*:>/*/! /'! .)>,>?*8!>(+)8.&'()%+! 9! )a:(>:*+! =8%=>*+B!$%(%:>&>'()%+! /'! D.(/*&'()%+!)a:(>:%+!9!:>'()<D>:%+!/'!,*!*:)>;>/*/!/',!=8%:'+%B!

!

!

[!

!

!

d8*/%!C.='8>%8!`%8&*:>@(!78%D'+>%(*,!

$%&=')'(:>*! '(! *:)>;>/*/'+! E.'!8'E.>'8'(! /%&>(>%! /'! )a:(>:*+! 9! +'!'R':.)*(! :%(! *.)%(%&<*B!Z'+=%(+*P>,>/*/! /'! +.='8;>+>@(! /'!)8*P*R%! )a:(>:%! 9! '+=':>*,>?*/%B!$%&=8'(+>@(! /'! ,%+! D.(/*&'()%+!)a:(>:%+!9!:>'()<D>:%+!/'! ,*+!*:)>;>/*/'+!9!/',!=8%:'+%B!

!

!

!

\!

!

!

!

1(+'T*(?*!3(>;'8+>)*8>*0!1+)./>%+!/'!d8*/%!

$%&=')'(:>*!'(!.(!*&=,>%!:%(R.()%!/'!*:)>;>/*/'+! :%&=,'R*+B! 2>;'8+>/*/! /'!:%()'F)%+! :%(! ;*8>*P,'+! )a:(>:*+!:>'()<D>:*+A!':%(@&>:*+!.!%8-*(>?*)>;*+B!Z'+=%(+*P>,>/*/! /'! +.='8;>+>@(! /'!)8*P*R%! 9! *+>-(*:>@(! /'! 8':.8+%+B!$*=*:>/*/! /'! >((%;*:>@(! =*8*!=,*(>D>:*8! *::>%('+A! /'+*88%,,*8!=8%9':)%+A! =8%:'+%+A! =8%/.:)%+! %!+'8;>:>%+B!

!

!

!

^!

!

!

!

1(+'T*(?*! 3(>;'8+>)*8>*0! 7%+)-8*/%A! N*+)'8! 9!2%:)%8*/%!

$%&=')'(:>*!'(!.(!*&=,>%!:%(R.()%!/'!*:)>;>/*/'+! &.9! :%&=,'R*+! 'R':.)*/*+!:%(! -8*(! *.)%(%&<*B! ! 2>;'8+>/*/! /'!:%()'F)%+! E.'! 8'+.,)*(A! *! &'(./%A!>&=8'/':>P,'+B! ! 7,*(>D>:*:>@(! /'!*::>%('+! 9! />+'T%! /'! =8%/.:)%+A!=8%:'+%+! %! +'8;>:>%+B! Z'+=%(+*P>,>/*/!'(!/>8'::>@(!9!-'+)>@(B!

`.'()'0!5(+)>).)%!U*:>%(*,!/'!,*+!$.*,>D>:*:>%('+!GVW"WH!9!Q8P>?.!GVWWbHB!!!"#!*&2+*6('2,'!*&!5+%-8&)(),)!,!*U5*+2%'!7*8*!*:'8:*8(%+!*,!:%(%:>&>'()%!/'!,*!*:8'/>)*:>@(!'(!',!&*8:%!/'!,*+!'(+'T*(?*+!.(>;'8+>)*8>*+A!+'!e*!=.'+)%!'(!=8S:)>:*!.(*!&')%/%,%-<*!/'!>(;'+)>-*:>@(!/'!:%8)'!:%&=8'(+>;%i:.*,>)*)>;%! *! )8*;a+! /'! ,*! )a:(>:*! /'! '()8';>+)*+! '(!=8%D.(/>/*/A! .(!>(+)8.&'()%!E.'!D%8&*!=*8)'!/'!,*+!D.'()'+!%8*,'+!9!E.'!=%+>P>,>)*!',!'+)./>%!/'!,%+!8',*)%+! /'! ,%+! =8%)*-%(>+)*+A! 'F='8)%+! '(! ,*! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! ,*!*:8'/>)*:>@(!/'!*=8'(/>?*R'+!(%!D%8&*,'+!'!>(D%8&*,'+B!4*!D>(*,>/*/!/'!'+)*!)a:(>:*!/'! >(;'+)>-*:>@(!'+! ,*!/'!8':%=>,*8! >(D%8&*:>@(!8',';*()'!+%P8'!',! )'&*!%PR')%!/'!'+)./>%B!1,!*(S,>+>+!/'!,%+!8',*)%+!/'!,%+!'F='8)%+!+'!e*!e':e%!&'/>*()'!,*!)a:(>:*!/'!

Page 296: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vg#!

)2B&#"#"*,+&*,#"$-5"%B!2'()8%!/'!,%+!/>+)>()%+!'(D%E.'+!'F>+)'()'+A!+'!e*!%=)*/%!=%8!',!/'(%&>(*/%!*(S,>+>+!/'!)>=%!>(D%8&*:>%(*,!GQ,%(+%A!"XXgHA!&a)%/%!E.'!='8&>)'!:%()8*+)*8! 9! *(*,>?*8! ,*! >(D%8&*:>@(! *=%8)*/*! =%8! ,%+! 'F='8)%+! '(! ,*!&*)'8>*B! 4%!8',';*()'!/'!'+)'!)>=%!/'!*(S,>+>+!'+!,*!>(D%8&*:>@(A!=8%=.'+)*+!9!+.-'8'(:>*+!E.'!%D8':'(!,%+!'()8';>+)*/%+B!7*8*!,*!'F=%+>:>@(!/'!,%+!8',*)%+A!+'!'D':).@!.(*!+<()'+>+!=%8!+.&*!:*)'-@8>:*!GC)*k'A!"XXgHA!>(:>/>'(/%!'(!,*+!=8%=.'+)*+!&S+!>()'8'+*()'+!9!8',';*()'+!=*8*!',!)'&*!'(!:.'+)>@(!9!*(*,>?*(/%!,*+!:%>(:>/'(:>*+!9!/'+*:.'8/%+!/'!,%+!'F='8)%+B!!C'! 8'*,>?*8%(! .(! )%)*,! /'! +'>+! '()8';>+)*+! '(! =8%D.(/>/*/! *! ='8+%(*+! :%(! .(*!*&=,>*! 'F='8>'(:>*! '(! )%/%! ,%! E.'! 8%/'*! *! ,*! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9!*:8'/>)*:>@(! /'! :%&=')'(:>*+! =8%D'+>%(*,'+A! ='8+%(*+! =8%:'/'()'+! )*()%! /',!S&P>)%! .(>;'8+>)*8>%! :%&%! /',! >(+)>).:>%(*,B! C'! *(*,>?*8%(! )8'+! :*)'-%8<*+!D.(/*&'()*,'+! '(! )%8(%! *! ,*! *:8'/>)*:>@(! /'! *=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '!>(D%8&*,'+0! *H! :%(! 8'+=':)%! *,! *::'+%! *! ,*+! '(+'T*(?*+! .(>;'8+>)*8>*+Y! PH! :%(!8'+=':)%!*!,%+!:%()'(>/%+!9!&*)'8>*+!>(:,.>/%+!'(!,%+!/>+)>()%+!=,*('+!/'!'+)./>%Y!9!:H!='8+=':)>;*!/'!D.).8%!/'!,%+!+>+)'&*+!/'!*:8'/>)*:>@(!'(!',!S&P>)%!.(>;'8+>)*8>%!!"#D#! .:! :?WB@Bf>! :! =@HK?BC@!K>BQ=<@BH:<BC@! :! H<:QS@!?=! L:! :J<=?BH:JBf>!?=! L:!=qA=<B=>JB:!L:dC<:L!C!A<CO=@BC>:L!

4*! =%+>P>,>/*/! /'! '+)*P,':'8! =8%:'/>&>'()%+! /'! *:8'/>)*:>@(! =*8*! *::'/'8! *! ,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!*!)8*;a+!/'!,*!*:8'/>)*:>@(!/'!,*!'F='8>'(:>*!,*P%8*,!+'!8':%-'!'(!,*!4'9!M8-S(>:*!#tVWW"A!/'!V"!/'!/>:>'&P8'A!/'!3(>;'8+>/*/'+A!&%/>D>:*/*!=%8!,*! 4'9! \tVWWbA! :.*(/%! '(! +.! *8)<:.,%! \VB\B! *D>8&*! E.'! f=*8*! D*:>,>)*8! ,*!*:).*,>?*:>@(! /'! ,*! D%8&*:>@(! 9! 8'*/*=)*:>@(! =8%D'+>%(*,'+! 9! ,*! =,'(*! 9! 'D':)>;*!=*8)>:>=*:>@(!'(! ,*! ;>/*! :.,).8*,A! ':%(@&>:*!9! +%:>*,A! ',!d%P>'8(%A!=8';>%! >(D%8&'!/',! $%(+'R%! /'! 3(>;'8+>/*/'+A! 8'-.,*8S! ,%+! =8%:'/>&>'()%+! =*8*! ',! *::'+%! *! ,*!.(>;'8+>/*/! /'! E.>'('+A! *:8'/>)*(/%! .(*! /')'8&>(*/*! 'F='8>'(:>*! ,*P%8*,! %!=8%D'+>%(*,A! (%! />+=%(-*(! /'! ,*! )>).,*:>@(! *:*/a&>:*! ,'-*,&'()'! 8'E.'8>/*! *,!'D':)%!:%(!:*8S:)'8!-'('8*,B!Q!'+)'!+>+)'&*!/'!*::'+%A!E.'!='8&>)>8S!',! >(-8'+%!'(!:.*,E.>'8! .(>;'8+>/*/A! :'()8%! 9! '(+'T*(?*A! =%/8S(! *:%-'8+'! )*&P>a(A! '(! ,*+!:%(/>:>%('+! E.'! *,! 'D':)%! +'! '+)*P,'?:*(A! E.>'('+A! (%! =./>'(/%! *:8'/>)*8! />:e*!'F='8>'(:>*A!e*9*(!+.='8*/%!.(*!/')'8&>(*/*!'/*/hB!!4*!;<*!*P>'8)*!=%8!,*!4'9!/'!3(>;'8+>/*/'+!e*!E.'/*/%!=,*+&*/*!'(!',!Z'*,!2':8')%!"gXVtVWWgA!E.'!8'-.,*!,*!*/&>+>@(!'(!,%+!'+)./>%+!/'!-8*/%!/'!*E.',,*+!='8+%(*+!E.'!:*8':'(!/'!.(*!)>).,*:>@(!%D>:>*,!e*P>,>)*()'A!='8%!E.'!=%+''(!.(*!'F='8>'(:>*!=8%D'+>%(*,! +.+:'=)>P,'! /'! +'8! *:8'/>)*/*! =*8*! *::'/'8! *! ,%+! '+)./>%+!.(>;'8+>)*8>%+B!!1(!=8>&'8!,.-*8A!(%!'F>+)'!.(*(>&>/*/!'()8'!,%+!'()8';>+)*/%+!*!,*!e%8*!/'!;*,%8*8!,*!>/%('>/*/!/'!'+)*!;<*!/'!*::'+%!*!,*!.(>;'8+>/*/B!7%8!.(!,*/%A!'F>+)'(!=%+>:>%('+!E.'!+'T*,*(!E.'!'+)%+!=8%:'+%+!8'/.(/*8S(!'(!.(*!&'R%8*!/',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%A!*,! )'('8! &S+! )8*P*R*/%8'+! />+=%(>P,'+! :%(! )>).,*:>@(! .(>;'8+>)*8>*B! c*&P>a(!*8-.&'()*(! E.'! +'! )8*)*! /'! .(*! D%8&*! /'! e.>8! /'! .(! :8'/'(:>*,>+&%! E.'! '+)S!>(+'8)*/%!'(!)%/*+!,*+!:*=*+!/'!,*!+%:>'/*/!9!/'!.(!&':*(>+&%!/'!R.+)>:>*!+%:>*,0!!

^+C#".+* &)* )M"-5,)* $5++2$#)* ,+* `-+* -2)* 3+5"%2)* ":&%* "+* 3-+,+* $-)&#9#$)5* +2* +&*)-&)@* 3)")2,%* &%"* +CB6+2+"* +.$0* x%* .+* ,#5()* &%* $%2.5)5#%@* `-+* "(@* `-+* &)* M)"+*-2#/+5"#.)5#)*+"*6-4*/B&#,)@*3+5%*,%2,+*5+)&6+2.+*$%2"#'-+"* "+5*-2* .5)M)a),%5*

Page 297: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vgb!

$%63+.+2.+*+"*+2*+&*6+5$),%@*+2*+&*6-2,%*5+)&@*3%5*.)2.%@*}`-W*6+a%5*`-+*.+2+5*)*-2*.5)M)a),%5*$-)&#9#$),%@*$%2*+,-$)$#:2*-2#/+5"#.)5#)*4*+C3+5#+2$#)|*?-)&`-#+5*+635+")*`-+55()*+"%7*

*

^+"*-2*35%$+"%*`-+*V)$+* a-".#$#)* $%2*'+2.+*,+*,+.+56#2),)*+,),@* `-+*)V%5)* +"*6-4* 9B$#&* #5* )* &)* -2#/+5"#,),@* &)*6)4%5()* ,+* &%"* V%')5+"*6B"* %*6+2%"* 3-+,+2*3+56#.(5"+&%@* #2$&-"%* $%2* &)* $5#"#"@* 3+5%* )2.+"* +".-,#)M)*6-$V)*6+2%"* '+2.+@* 4*)&'-2%"*,+*&%"*`-+*"+*`-+,)5%2*9-+5)*"%2*6-4*/B&#,%"0*U*+")*'+2.+*V)4*`-+*,)5&+*-2)*"+'-2,)*%3%5.-2#,),70**

!7'8%! =%8! %)8*! =*8)'A! e*9! *,-_(! 8',*)%8! E.'! :%(+>/'8*! E.'! '+)*! (.';*! D%8&*! /'!*::'/'8!*!,%+!'+)./>%+!.(>;'8+>)*8>%+!(%!)>'('!8*?@(!/'!+'80!!

^4%*"%4*.%.)&6+2.+*3)5.#,)5#%*,+&*6+$)2#"6%*`-+*V)*V)M#,%*"#+635+T*.#.-&)$#:2*,+*M)$V#&&+5).%@* 9%56)$#:2*35%9+"#%2)&*%* &)*35-+M)*,+*)$$+"%*)*6)4%5+"*,+*GK*)=%"0*<".%*6+*3)5+$+*-2)*+2.5),)*+2*&)*-2#/+5"#,),*3%5*&)*3-+5.)*,+*).5B"@*)&*9#2)&*+"*-2*)'5)/#%*$%63)5).#/%*$%2*&%"*,+6B"*`-+*)$$+,+2*$%6%*"#+635+0*S+*3)5+$+2* 9-2,)6+2.)&+"* &)"*35-+M)"*,+*$%2%$#6#+2.%@*2%*"+*,+M+*35+"$#2,#5*,+*+&&)"70**

!1,!Z'*,!2':8')%!"gXVtVWWg!'+)*P,':'!.(!,<&>)'!'(!8',*:>@(!*!,*!'/*/!/'!,*!='8+%(*0!E.'!e*9*(!:.&=,>/%!%!:.&=,*(!\W!*T%+!/'!'/*/!*()'+!/',!/<*!"!/'!%:).P8'!/',!*T%!/',! :%&>'(?%! *:*/a&>:%B! 1(! '+)'! +'()>/%A! '(! *,-_(! 8',*)%! +'! %P+'8;*(!/>+:8'=*(:>*+! :%(! '+)*! 'F>-'(:>*A! 9*! E.'! +'! *8-.&'()*! E.'! ',! ,<&>)'! /'! '/*/!'+)*P,':>/%!'(!,*!(%8&*)>;*!8'+.,)*!&.9!',';*/%0!!!

^HQ*)=%"Z*}4*3%5*`-W*HQ*)=%"|*D#*+".)6%"*#2.+2.)2,%*9%6+2.)5*&)*$-)&#9#$)$#:2*4*.+2+6%"*+2*$-+2.)*`-+@*M-+2%@*W$V)&+*-2%"*)=%"*6B"*3)5)*3%,+5*$%2"+'-#5*+&*.(.-&%@*4*$5+%*`-+*"+5B2*6B"*,+*&)*$-+2.)@*4)*`-+*&)*'+2.+*+".)5B*.5)M)a)2,%*4*+".-,#)2,%* )* &)* /+>@* $-)2,%* `-#+5)2* .+56#2)5Z*)3)5.+* ,+&* /)&%5* `-+* .#+2+* +&*)35+2,#>)a+*4*.%,%*+"%Z}2%*"+5B*,+6)"#),%*.)5,+*3)5)*+&*6+5$),%*,+*.5)M)a%|*8%"*"+'6+2.%"*,+*+,),*)&.%"*.#+2+2*6)4%5+"*,#9#$-&.),+"@*6+a%5*`-+*.+2')2*&)*$-)&#9#$)$#:2*)2.+"*3%5`-+*.+*")$)"*-2*.(.-&%*)*&%"*KQ@*/)&+@*}4*`-#W2*.+*$%2.5).)*&-+'%*.+2#+2,%*a:/+2+"*.#.-&),%"*`-+*$%M5)2*&)*6#.),|*?5+%*&)*+,),*,+*+2.5),)*"+*,+M+5()*M)a)5*3%5*&%*6+2%"*,#+>*)=%"70***

!

"#M#! .:! :J<=?BH:JBf>! ?=! LC@! :A<=>?B;:i=@! >C! OC<W:L=@! =! B>OC<W:L=@! =>! LC@!JC>H=>B?C@!N!W:H=<B:@!?=!LC@!AL:>=@!?=!=@HK?BC@!!

$%&%!;>&%+!'(!',!&*8:%!)'@8>:%A!,%+!=8%:'+%+!/'!*:8'/>)*:>@(!E.'!+'!*P8'(!*!,*!,.?!/',!Z'*,!2':8')%!"VV\tVWWX!+@,%!+'!8'D>'8'(!*!(>;','+!'/.:*)>;%+!(%!.(>;'8+>)*8>%+A!=%8! ,%! E.'! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! '+)*P,':'8! =8%:'+%+! /'! *:8'/>)*:>@(! '(! '+)./>%+! /'!-8*/%A!&*+)'8!9!/%:)%8*/%!'+)S!*_(!+>(!/'+*88%,,*8B!U%!%P+)*()'A!'(!,*+!'()8';>+)*+!'(!=8%D.(/>/*/!+'!=8'-.()@!*! ,%+!'F='8)%+!+%P8'! ,*! D*:)>P>,>/*/!9! ,*!:%(;'(>'(:>*!/'!>&=,'&'()*8!)*,'+!=8%:'+%+!/'!*:8'/>)*:>@(B!!Q,!>-.*,!E.'!'(!',!:*+%!/',!*::'+%A!'(:%()8*&%+!=%+>:>%('+!&.9!/>D'8'(:>*/*+A!:*+>!

Page 298: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! Vgg!

*()*-@(>:*+B!7%8!.(!,*/%A!e*9!'F='8)%+!E.'!:%(+>/'8*(!E.'!'+!*,-%!='8D':)*&'()'!=%+>P,'0!!

^3#+2"%*`-+*"+*/)*)*)$)M)5*#63%2#+2,%@*.+*3%2'%*-2*$)"%*`-+*$%2%>$%T*+"*&:'#$%*`-+*"#*-2*,#5+$.%5*,+*5+$-5"%"*V-6)2%"*&&+/)*6-$V("#6%"*)=%"*+a+5$#+2,%*$%6%*.)&*3-+"*&-+'%*"+*&+*$%2/)&#,+2*)"#'2).-5)"*"#*`-#+5+*V)$+5*!"#$%&%'()*%*"#6#&)50*<".B* $&)5%* `-+* .+2,5()* $%63+.+2$#)"* `-+* &%"* )&-62%"* 2%* .#+2+2* 4* `-+* "%2*3+59+$.)6+2.+*/B&#,)"*3)5)*"+5*-2*.5)M)a),%5*$%63+.+2.+0*<"%*"+* &+* .#+2+*`-+*)$5+,#.)57*

*

^V)4*6-$V%*+&#.#"6%*$%2* &)*-2#/+5"#,),0*D(@* +"* $#+5.%*`-+* "+*3-+,+*3+2")5*`-+*-2)* 3+5"%2)* `-+* "+* ")$)* &)* $)55+5)* 3-+"* .+2')* `-+* 3)")5* &)"* 35-+M)"@*+CB6+2+"@*3+5%*$5+%*`-+*+")"*35-+M)"*"+*,+M+5()2*+&#6#2)5*"#*&)*3+5"%2)*.#+2+*6-$V)*+C3+5#+2$#)@*%*"#*V)*V+$V%*6-$V%"*$-5"%"Z*,+3+2,+*.)6M#W2*-2*3%$%*,+*$),)*$)"%70**

!Q,!e>,%!/'!'+)%!_,)>&%A!'(!,*+!=*,*P8*+!/'!,%+!'()8';>+)*/%+!'(:%()8*&%+!&*)>:'+!*!,*! *:8'/>)*:>@(! /'! ,*+! '(+'T*(?*+! (%! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+! '(! 8',*:>@(! *! ,%+!'+)./>%+B! C'! */&>)'! ,*! 8'*,>/*/! /'! ,*! *:8'/>)*:>@(! /'! =*8)'! /'! ,%+! =,*('+! /'!'+)./>%+A!='8%!'+)*!*D>8&*:>@(!E.'/*!:%(/>:>%(*/*!=%8!)8'+!D*:)%8'+0!*H!,*!D%8&*!/'!';*,.*:>@(Y! PH! ,*+! &*)'8>*+! %! :%()'(>/%+! :%(:8')%+! *! *:8'/>)*8Y! 9! :H! ',! (>;',!'/.:*)>;%!/'!,*!'(+'T*(?*!.(>;'8+>)*8>*0!!

^}q-W* 35-+M)"* "+* /)2* )* V)$+5|* }X)M5B* -2* +C)6+2@* 35-+M)"* 35B$.#$)"@*+2.5+/#".)"Z|* x%* $5+%* `-+* .#+2+* `-+* V)M+5* -2* 3%$%* ,+* .%,%@* -2* "#".+6)* ,+*+/)&-)$#:2*,-5%*4*$%2*/)5#)"*,#6+2"#%2+"@*3%5`-+*&)*$-)&#9#$)$#:2*)*)$5+,#.)5*+"*)&.)0* D#* 2%* "+*V)$+2*35-+M)"* 9-+5.+"* &)* +2"+=)2>)*-2#/+5"#.)5#)*3-+,+*`-+,)5*,+"35+".#'#),)70**

!^.)63%$%*V)4*`-+* "+5*6-4*+".5#$.%@*V)M5B*$%")"*`-+* "(* 4*%.5)"*`-+*2%0*!)5.+"*$%6%* .+6)"* ,+* &+'#"&)$#:2@* %* "+* 6+* %$-55+2* .+6)"* ,+* +635+")@* 3-+"* "(@* +"*3%"#M&+* )$5+,#.)5&)"@* 3+5%* .+* 3%2+"* )* 3+2")5* 3%5* %.5%* &),%* +2* .+6)"* 6B"*"+2"#M&+"@* 2%* "W@* $-)&`-#+5* .+6)* ")2#.)5#%@* 4* +".B* $&)5%* `-+* +"%* 2%* "+* ,+M+* 2#*6+2$#%2)50* S+* 3)5+$+* )&'%* 6-4* $%63&+a%@* "+* ,+M+2* $5+)5* $%6#"#%2+"* 3)5)*+".-,#)5*$),)*$)"%@*4*)V%5)*6#"6%*2%*"W*"#*V)4*,#2+5%*3)5)*+&&%70*

*

^4%*$-+2.%*$%2*`-+*"+*V)')*,+*-2)*6)2+5)*%5,+2),)*4*5)$#%2)&0*E%*V)4*2),#+*6+a%5* `-+* 2%"%.5%"@* &%"* ,%$+2.+"* -2#/+5"#.)5#%"@* 3)5)* ")M+5* "#* )&'%* "+* 3-+,+*),`-#5#5*9-+5)*,+*&)*-2#/+5"#,),@*"#*&)*3+5"%2)*`-+*V)*.5)M)a),%*+2*)&'%@*%*`-+*V)* V+$V%* -2* $-5"%* ,+* &%* `-+* "+)@* V)* 3%,#,%* )35+2,+5* &%* `-+* 2%"%.5%"*+2"+=)6%"0*U`-(*+2*+,-$)$#:2*3-+"*6+*/#+2+*)*&)*$)M+>)*`-+*)&'-#+2*`-+*,),%*$&)"+"*)*),-&.%"@*%*+2*-2)*)$),+6#)*%*&%*`-+*"+)@*3-+"*3-+,+*/)&+57*

*

^+2* &)"* ,#3&%6).-5)"* 4* &#$+2$#).-5)"@* +2* &%"* '5),%"@* V)4* $#+5.%"* .+6)"* `-+* "+*3-+,+2* )$5+,#.)5* "#2* 35%M&+6)"@* &)* -2#/+5"#,),* .)63%$%* +".B* .)2* )&+a),)* ,+&*6-2,%*,+* &)*+635+")*$%6%*"+*$5++0*<2*-2*6)".+5*3)")* &%*6#"6%@* #2$&-"%*/+%*

Page 299: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VgX!

6B"*9B$#&*)$5+,#.)5*.+6)"*+2*+&&%"@*4)*`-+*"%2*6B"*35B$.#$%"0*<2*-2*,%$.%5),%*4)*2%*&%*/+%@*6+*3)5+$+*`-+*2%*V)*&-')5@*2%*.#+2+*"+2.#,%70*

*

"#"#! 5=<@A=JHBQ:! ?=! OKHK<C! ?=! LC@! @B@H=W:@! ?=! =Q:LK:JBf>g! <=JC>CJBWB=>HC! N!:J<=?BH:JBf>! ?=! LC@! :A<=>?B;:i=@! >C! OC<W:L=@! =! B>OC<W:L=@! =>! =L! hWdBHC!K>BQ=<@BH:<BC#!!

3(*! ;'?! +%='+*/%+! ,%+! 35%"! 9! ,%+! $%2.5)"! /'! ,%+! +>+)'&*+! /'! ;*,>/*:>@(! /'!:%&=')'(:>*+! =8%D'+>%(*,'+! )*()%! '(! ,%! 8',*)>;%! *,! *::'+%! *! ,*! '/.:*:>@(!.(>;'8+>)*8>*! :%&%! '(! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! *:8'/>)*:>@(! /'! ,%+! :%()'(>/%+! /'! ,%+!/>+)>()%+! )<).,%+! .(>;'8+>)*8>%+A! =*8*! D>(*,>?*8! ,*+! '()8';>+)*+! +'! =8'-.()@! *! ,%+!'F='8)%+! +%P8'! +.! ;>+>@(! /'! ,%+! +>+)'&*+! /'! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9!*:8'/>)*:>@(!/'!*=8'(/>?*R'+!(%!D%8&*,'+!9!D%8&*,'+!'(!',!:*+%!/'!,*+!'(+'T*(?*+!.(>;'8+>)*8>*+B! 1(! =8>&'8! ,.-*8A! e*9! E.>'(! %=>(*! E.'! '+)*&%+! *()'! .(! =8%:'+%!>&=*8*P,'!9!E.'A!.(*!;'?!+'!e*9*!:%(+%,>/*/%!,*!*:8'/>)*:>@(!/'!,*+!'(+'T*(?*+!/'!&'(%8! (>;',A! +'! :%&'(?*8S(! *! >&=,'&'()*8! +>+)'&*+! /'! *:8'/>)*:>@(! /'!'(+'T*(?*+!.(>;'8+>)*8>*+0!!

^+".%* /#+2+* ,+* <-5%3)@* 4* 2%* V)4* 6)5$V)* ).5B"0* Ub2* .)5,)5B@* 3%5`-+* -2)*5+/%&-$#:2*)"(*2%*"+*V)$+*+2*,%"*,()"@*3+5%*+2*-2%"*)=%"*&%*/+5+6%"*$%6%*)&'%*.%.)&6+2.+* 2%56)&@* 4* $5+%* `-+* /)* )* "+5* M-+2%* 3)5)* .%,%"0* 8%* 35#6+5%* +"* /+5*$:6%* 9-2$#%2)*$%2* &)"*+2"+=)2>)"*,+*O!@*4* &-+'%*)35+2,+5*4*/+5* &%*`-+* "+*V)*V+$V%*M#+2*4*6)&70!!

!7'8%! ,*! %=>(>@(!&S+! :%&=*8)>/*! '+! ,*! /'! E.'! '+)*&%+! *()'! .(! +>+)'&*! E.'! ;*! *!)'('8! &.:e*+! />D>:.,)*/'+! =*8*! >&=%('8+'! '(! ,*! '+)8.:).8*! +%:>%,*P%8*,! /'! ,*+!+%:>'/*/'+! '.8%='*+A! .(!=*8*/>-&*! )'@8>:%i=8S:)>:%!E.'! -'('8*!&.:e*+!/./*+! 9!:.9%!:*,*/%!'()8'! ,*!:%&.(>/*/!.(>;'8+>)*8>*!'+!*_(!&.9!;*-%A!:.*(/%!(%!'F>+)'!.(!/'+:%(%:>&>'()%!-8*(/'!+%P8'!',!)'&*0!!

^&%* /+%* &+a%"@* 6-4* &+a%"0* D%4* M)".)2.+* +"$W3.#$%* "%M5+* `-+* +".%"* "#".+6)"* ,+*)$5+,#.)$#:2* "+* 3-+,)2* #63%2+5* +2* &)* +".5-$.-5)* -2#/+5"#.)5#)0* X)4* 6-$V)*'+2.+* `-+* 2%* ")M+* 2),)* "%M5+* +".+* .+6)*6B"* )&&B* ,+* &%* ,+&* )$$+"%* `-+* "+* V)*)35%M),%*5+$#+2.+6+2.+@*3%5*2%*,+$#5*`-+*V)4*6-$V)*'+2.+*+2*$%2.5)0*<"*$%6%*,+$#5&+* )&* 35%9+"%5* `-+* &%* "-4%* 2%* /)&+@* `-+* "+* 3-+,+* )35+2,+5* 9-+5)* ,+* &)*-2#/+5"#,),@*4*+"%*,-+&+*6-$V%*)&*+'%0*}q-W*+"*3%"#M&+|*?&)5%@*3+5%*6+*3)5+$+*.)2*,#9($#&*5%63+5*&)*6+2.)&#,),Z70*

*

^+".%*/)*)*$%".)5*6-$V%@*4)*2%*+"*$-+".#:2*,+*2%56).#/)*%*,+*5+$-5"%"@*+"*$-+".#:2*,+*`-+*&)*'+2.+*%*2%*+".B*3%5*&)*&)M%5*%*2#*"#`-#+5)*")M+*,+*"-*+C#".+2$#)0*N6)'#2)*"#*"+*+63#+>)*)*,+$#5*`-+*"+*5+')&)2*.(.-&%"*-2#/+5"#.)5#%"@*$%6%*V)*3)"),%*$%2*&)*O%56)$#:2*!5%9+"#%2)&Z7*

*

^"#+635+*,#'%*`-+*+".%*.#+2+*`-+*.+2+5*,%"*+&+6+2.%"*9-2,)6+2.)&+"*3)5)*`-+*35%"3+5+T*$)&#,),*4*9#)M#&#,),0*D#2*+".%"*,%"*5+`-#"#.%"@*+".%*2%*/)*)*2#2'b2*&),%0*x* 3%5* +"%@* V)4* `-+* V)$+5* $%6#"#%2+"@* $%6#.W"* ,+* +C3+5.%"@* /+5* `-W* "+* 3-+,+*)$5+,#.)5Z* 4* .%,)/()* $5+%* `-+* +".%* 2%* "+* /+* +2* +&* V%5#>%2.+@* V)4* 3+`-+=%"*&%'5%"* $%6%* &%* ,+&* )$$+"%* 3+5%* 5+)&6+2.+* +"%* 2%* +"* -2)* )$5+,#.)$#:2*

Page 300: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VXW!

-2#/+5"#.)5#)@*"#2%*,+*&)"*/()"*35+/#)"0*q-+,)*6-$V%*3%5*V)$+5*)b2@*4*&-+'%*+".B*+&*.+6)*,+&*$%".+@*}`-#W2*3)')*.%,%*+".%|70**

*

R#!$%&$.8'(%&*'!

c*,! 9! :%&%! (%+! &.'+)8*(! ,%+! 8',*)%+! *(*,>?*/%+A! (%+! '(:%()8*&%+! *()'! .(!D'(@&'(%! :%&=,'R%A! E.'! -'('8*! /'P*)'! 9! E.'! =8%9':)*! =%+>:>%('+! />D'8'(:>*/*+!+%P8'!,*!:.'+)>@(B!C>!P>'(!',!*(S,>+>+!/'!%)8%+!)8*P*R%+!(%+!&.'+)8*!,*+!/>D>:.,)*/'+!:%(! ,*+! E.'! )>'('(! E.'! ,>/>*8! ,%+! +>+)'&*+! /'! *:8'/>)*:>@(! '(! '(+'T*(?*+! (%!.(>;'8+>)*8>*+! GN'/>(*! 9! C*(?A! VWWXHA! '(! ',! :*+%! .(>;'8+>)*8>%! '+)'! /'P*)'! +'!*&=,>D>:*A!*,!+'8!/'!+.='8>%8!:.*,>D>:*:>@(!,%+!*=8'(/>?*R'+!%PR')%!/'!*:8'/>)*:>@(B!!1(!=8>&'8!,.-*8A!'(!,%!8',*)>;%!*,!*::'+%A!;'&%+!E.'!e*9!8',*)%8'+!E.'!/'D>'(/'(!,*!*:8'/>)*:>@(!=%8!'+)*!;<*A!*.(E.'!e*9!&*)>:'+!:%&%!'(!,%!8'D'8'()'!*!,*!'/*/!/'!,*+!='8+%(*+B!7%8!%)8%! ,*/%A!%P+'8;*&%+!E.'!e*9!E.>'(!*D>8&*!E.'!'+)%+!+>+)'&*+!/'!*::'+%!+.=%('(!.(!*-8*;>%!:%&=*8*)>;%!:%(!,*+!='8+%(*+!E.'!>(-8'+*(!=%8!,*+!;<*+!;>-'()'+!)8*/>:>%(*,'+B!!1(!+'-.(/%!,.-*8A!+>!P>'(!'(!',!*::'+%!e*9!8')>:'(:>*+A!'(!',!:*+%! /'! ,*! =%+>P>,>/*/! /'! *:8'/>)*8! :%()'(>/%+! =8%=>%+! /'! ,*+! '(+'T*(?*+!.(>;'8+>)*8>*+A! a+)*+! +%(! *_(! &*9%8'+B! C'! e*(! /'! *(*,>?*8! '(! =8%D.(/>/*/! ,%+!:%()'(>/%+!)'@8>:%+!9!=8S:)>:%+!E.'!=.'/'(!+'8!%PR')%!/'!*:8'/>)*:>@(!9!:.S,'+!e*(!/'!*/E.>8>8+'!'F:,.+>;*&'()'!'(!,*+!*.,*+!.(>;'8+>)*8>*+B!7%8!_,)>&%A!;'&%+!E.'!,*!;>+>@(!/'!D.).8%!/'!,%+!'F='8)%+!'+)S!,,'(*!/'!/./*+!9!(.P'+!('-8*+!9!e*9!E.>'(!(%!:8''!'(!',,%A!='8%!)*&P>a(!+'!*/;>'8)'!.(!,.-*8!=*8*!,*!'+='8*(?*B!7%8!)*()%A!'+)*&%+!*()'!.(*!:.'+)>@(!+.&*&'()'!:%&=,'R*A!E.'!8'E.>'8'!/'P*)'!9!8'D,'F>@(! =%8! =*8)'! /'! =8%D'+>%(*,'+! 9! 'F='8)%+! /'! />D'8'()'+! S&P>)%+A! .(!D'(@&'(%! E.'! e*! /'! +'8! '+)./>*/%! 9! *(*,>?*/%! '(! =8%D.(/>/*/A! )*()%! '(! +.!'+)8.:).8*:>@(!:%&%!'(!+.+!=%+>P,'+!'D':)%+A!9*!E.'!,*+!8'='8:.+>%('+!/'!,*!=.'+)*!'(! &*8:e*! /'! =8%:'+%+! /'! ';*,.*:>@(A! 8':%(%:>&>'()%! 9! *:8'/>)*:>@(! /'!*=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+! '(! ',! S&P>)%! .(>;'8+>)*8>%! +'8S(!>&=%8)*()'+B! C>! (%! +'! e*:'! /'! .(*! &*('8*! :%e'8'()'! 9! +>! (%! +'! -*8*()>?*(! ,*!D>*P>,>/*/!9!,*!;*,>/'?!/'!)*,'+!=8%:'+%+A!+'!:%88'!.(!+'8>%!8>'+-%!/'!/'+,'->)>&*:>@(!9!=a8/>/*!/'!;*,%8!/'!,*!'(+'T*(?*!.(>;'8+>)*8>*A!=%8!,%!E.'!,*!>&=,'&'()*:>@(!/'!,%+! =8%:'/>&>'()%+! *:8'/>)*)>;%+! e*(! /'! P.+:*8! R.+)%! ,%! :%()8*8>%0! ,*!&%)>;*:>@(!e*:>*! ',! *=8'(/>?*R'! *! ,%! ,*8-%! /'! ,*! ;>/*! 9! ,*! :.*,D>:*:>@(! +.='8>%8! /'! ,%+!)8*P*R*/%8'+B! x.'/*! :,*8%! E.'! *_(! e*9! &.:e%+! %P+)S:.,%+! *! +%8)'*8! 9! &.:e*+!:.'+)>%('+!'(!',!)>()'8%A!='8%!+>!+'!-'+)>%(*!*/':.*/*&'()'A!,*!*:8'/>)*:>@(!/'!,%+!*=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+! '(! ',! S&P>)%! .(>;'8+>)*8>%! =.'/'! )'('8!:%(+':.'(:>*+!&.9!P'('D>:>%+*+!=*8*!,%+!)8*P*R*/%8'+A!,*+!'&=8'+*+A!',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%!9!,*!+%:>'/*/!'(!-'('8*,B!!!/(/.(0+,-1,!

Q4MUCMA!4B1B!G"XXgHB!8)*6#5),)*$-)&#.).#/)*+2*"%$#%&%'()B!N*/8>/0!`.(/*&'()%+B!!QZJ5�3A! `B! GVWWbHB! $.*,>D>:*:>%('+! =8%D'+>%(*,'+0! P>+*-8*! '()8'! ',! '&=,'%! 9! ,*!D%8&*:>@(B! ;+/#".)* ,+* &)* U"%$#)$#:2* ,+* N2"3+$.%5+"* ,+* <,-$)$#:2* ,+* <"3)=)A! bB!2>+=%(>P,'! '(0!!e))=0ttOOOB*/>/'B%8-t8';>+)*t>(/'FB=e=|%=)>%(é:%&K:%()'()})*+ké;>'O}>/éV"g}5)'&>/é\X!

Page 301: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX"!

$121`M7!GVWWWHB!!f&%"")54B!ce'++*,%(>k>0!$'/'D%=B!!$121`M7!GVW"WHB!Dh#&&"*"-33&4*)2,*,+6)2,*#2*<-5%3+B!ce'++*,%(>k>0!$'/'D%=!$MN5C5yU! 13ZM71Q! G"XX#HB! <2"+=)5* 4* )35+2,+50* X)$#)* &)* "%$#+,),* ,+&*$%2%$#6#+2.%0*8#M5%*[&)2$%B!4.F'&P.8-%0!MD>:>(*!/'!7.P,>:*:>%('+!MD>:>*,'+!/'! ,*+!$%&.(>/*/'+!1.8%='*+B!214MZCA! jB! 9!McZMC! G"XX#HB!8)* +,-$)$#:2* +2$#+55)* -2* .+"%5%B!N*/8>/0! C*()>,,*(*i3('+:%B!N125UQA! MB! GVWW#HB! 4%+! +>+)'&*+! /'! *:8'/>)*:>@(B! Q=8%F>&*:>@(! :%(:'=).*,! 9!)'@8>:*B!<,-$)5A![gA!==B"W^i"["B!!N125UQA!MB!9!CQU�A!`B! GVWWXHB!4%+!+>+)'&*+!/'!8':%(%:>&>'()%!9!*:8'/>)*:>@(!/'!,%+! *=8'(/>?*R'+! (%! D%8&*,'+! '! >(D%8&*,'+0! 8'D'8'(:>*+! e>+)@8>:*+A! D.(:>%('+!+%:>%'/.:*)>;*+!9!='8+=':)>;*!)'@8>:*0*;+/#".)*,+*<,-$)$#:2A![\gA!==BV^[iVg"B!!N5ZQU2QA!$B!9!N125UQA!MB! GVWWXHB!8%"*"#".+6)"*,+*5+$%2%$#6#+2.%*4*)$5+,#.)$#:2*,+* $%63+.+2$#)"0* 8)* +C3+5#+2$#)* 3#&%.%* ,+* ?)2)5#)"T* )$5+,#.)$#:2* 3)5)* +&* .(.-&%* ,+*LW$2#$%*+2*?%$#2)B!c'('8>D'0!5(+)>).)%!$*(*8>%!/'!,*+!$.*,>D>:*:>%('+!78%D'+>%(*,'+!7ZMo1$cM!1ZQ!GVWW\HB!S+6%5#)*9#2)&*,+&*!5%4+$.%*<;UB!N>(>+)'8>%!/'!1/.:*:>@(B!2>+=%(>P,'! '(0!!e))=0ttOOOB'/.:*:>%(B'+t'/.:*t>(:.*,t=/Dt8':tWXK&'&%8>*uVWD>(*,uVW1ZQiW[B=/D!CcQ61A!ZB!G"XXgHB!N2/+".#')$#:2*$%2*+".-,#%*,+*$)"%"B!N%8*)*0!N*/8>/!cZ544QA!jB!G"XX[HB!8)*+,-$)$#:2*9-+5)*,+*&)*+"$-+&)B!J*8:',%(*0!Q8>',B!!

!

Page 302: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VXV!

Page 303: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX[!

!!!!

!%+0,&(c,$(7&!_!0*'2(7&!8&(6*+'(2,+(,!_!)*+*$4%'!

483,&%'!! !

kK:>!/=>BHC!3:<HI>=;!

3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!!+*'83*&!

4*+! .(>;'8+>/*/'+! +%(! :%(+:>'()'+! /'! E.'! +.! D.(:>@(! (%! +'! =.'/'! 8'*,>?*8! :%(!:*,>/*/! *,! &*8-'(! /'! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,! E.'! +'! ,'! 'F>-'B! 3(! >(D%8&'! /'!Q&(>+)<*! 5()'8(*:>%(*,A! f4*+! .(>;'8+>/*/'+! '+=*T%,*+A! *! ,*! :%,*! /'! 1.8%=*! '(!D%8&*:>@(!%P,>-*)%8>*!'(!/'8':e%+!e.&*(%+h!GVWWgHA!8';',*!,*!=%+>:>@(!E.'!%:.=*!,*!D%8&*:>@(!'(!/'8':e%+!e.&*(%+!'(!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!/'!(.'+)8%!=*<+B!7'8%!)%/*;<*!'+)*&%+!*! )>'&=%!/'!:*&P>*8B!4%!:>'8)%!'+!E.'! ,*! D%8&*:>@(!'(!/'8':e%+!e.&*(%+! D%8&*! =*8)'! /'! ,*! &>+>@(! /'! ,*! .(>;'8+>/*/B! 1(! '+)'! '+:'(*8>%A! =*8':'!:%(;'(>'()'!/')'('8!,*!&>8*/*!'(!',!=8%:'+%!/'!>&=,*()*:>@(!/',!111CA!*)'()%+!*,!e':e%! /'! E.'! ',! ('%,>P'8*,>+&%! +'! e*! :%(;'8)>/%! '(! ',! f)',@(! /'! D%(/%h! /'! ,%+!*R.+)'+! /'! ,*! =%,<)>:*! '/.:*)>;*! *! (>;',! &.(/>*,B! 1(! '+)'! '+:'(*8>%A! ,*+!.(>;'8+>/*/'+!(%!=.'/'(!R.-*8!',!=*=',!/'!>(+)>).:>%('+!f=*+>;*+hB!4*!4'9!VbtVWW^A!/'!D%&'()%!/'!,*!'/.:*:>@(!9!,*!:.,).8*!/'!,*!=*?A!'(!+.!*8)<:.,%!VB#B!'+)*P,':'!E.'!+'!/'P'!f=8%&%;'8!.(!>(:8'&'()%!/',!:%(%:>&>'()%!=_P,>:%!9!/'!,*!'(+'T*(?*!/',!2'8':e%!5()'8(*:>%(*,!e.&*(>)*8>%!9!/'! ,*! ,'->+,*:>@(!+%P8'!2'8':e%+!L.&*(%+hB!{$*P'! >&*->(*8! .(! ,.-*8! &S+! =8%=>:>%! =*8*! ,,';*8! *! :*P%! '+)*! )*8'*! E.'! ,*!3(>;'8+>/*/|!!1;>/'()'&'()'! /'P'8<*! +'8;>8! =*8*! /'D'(/'8+'!&'R%8! '(! +.! S&P>)%!=8%D'+>%(*,! 9! e*:'8! '()'(/'8! *! ,%+! '+)./>*()'+! E.'! +.! )8*P*R%! =.'/'! 9! /'P'!:%()8>P.>8!*!e*:'8!.(*!+%:>'/*/!&'R%8B!2'P'8<*!*:,*8*8!E.'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!+%(! .(*! 8'*,>/*/! ,'-*,! 9! +.! /'D'(+*A! 8'+=')%! 9! =8%&%:>@(! (%+! :%&=')'! *! )%/%+Y!D*&>,>*8>?*8! *,! '+)./>*()'! :%(! ,%+! =8>(:>=*,'+! >(+)8.&'()%+! /'! =8%)'::>@(A! 9!*(*,>?*8! '(! /')*,,'! *E.',,%+! /'8':e%+! />8':)*&'()'! 8',*:>%(*/%+! :%(! +.! D.).8*!=8%D'+>@(B!1+!,*!&*('8*!/'!&'R%8*8!:%&%!=8%D'+>%(*,!9!D*:>,>)*8!,*!D.(:>@(!+%:>*,!/'!,*+!=8%D'+>%('+!E.'!+*,'(!/'!,*!.(>;'8+>/*/B!5:L:d<:@! $L:Q=0! .(>;'8+>/*/Y! /'8':e%+! e.&*(%+Y! '/.:*:>@(Y! :>./*/*(<*Y!%8-*(>?*:>@(! 9! -'+)>@(! .(>;'8+>)*8>*Y! 111CY! 8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,Y! *:'8:*&>'()%!/'!,*+!:.,).8*+Y!'F:,.+>@(!+%:>*,!!

!

Page 304: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX\!

-,3(._!,&)!*)8$,2(%&T!)(3*&'(%&'!-%+!,&,._'('!%-!-,3(._!$%&2*U2!

!

,/'2+,$2!

ce'!.(>;'8+>)>'+!*8'!*O*8'!)e*)!)e'>8!8%,'!:*(!(%)!P'!8'*,>+'/!O>)e!E.*,>)9!P'+>/'+!)e'! +%:>*,! 8'+=%(+>P>,>)9! )e*)! >+! /'&*(/'/! )%! )e'&B! Q! 8'=%8)! %D! Q&('+)9!5()'8(*)>%(*,A! lce'! C=*(>+e! .(>;'8+>)>'+A! )%! )e'! P%))%&! %D! 1.8%='! >(! %P,>-*)%89!)8*>(>(-! >(!e.&*(!8>-e)+l!GVWWgHA! >)!8';'*,+!)e'!=%+>)>%(!%D! )e'!)8*>(>(-! >(!e.&*(!8>-e)+!>(!)e'!e>-e'8!'/.:*)>%(!%D!%.8!:%.()89B!J.)!+)>,,!O'!*8'!>(!)>&'!)%!:e*(-'B!ce'!8'*,>)9!>+!)e*)!)e'!)8*>(>(-!>(!e.&*(!8>-e)+!>+!=*8)!%D!)e'!&>++>%(!%D!)e'!.(>;'8+>)9B!5(! )e>+! +:'('A! >)! O%.,/! P'! /'+>8*P,'! )%! +)%=! *(/! ,%%k! )%! )e'! =8%:'++! %D! )e'!>&=,'&'()*)>%(! %D! )e'! 1L1QA! *)! )e'! D*:)! )e*)! )e'! ('%,>P'8*,>+&! e*+! P':%&'! l)e'!P*:k-8%.(/l!%D!)e'!*/R.+)&'()+!%D!)e'!'/.:*)>%(!=%,>:9!*)!O%8,/iO>/'!,';',B!5(!)e>+!+:'('A!)e'!.(>;'8+>)>'+!:*((%)!=,*9!)e'!8%,'!%D!f=*++>;'h!>(+)>).)>%(+B!4*O!VbtVWW^A!%D!=8%&%)>%(!%D!)e'!'/.:*)>%(!*(/!)e'!:.,).8'!%D!='*:'A!>(!>)+!*8)>:,'!VA#!'+)*P,>+e'+!)e*)!>)!&.+)!lP'!=8%&%)'/!*(!>(:8'*+'!%D!)e'!=.P,>:!k(%O,'/-'!*(/!)e'!'/.:*)>%(!%D!)e'!5()'8(*)>%(*,!L.&*(>)*8>*(!4*O!*(/!)e'!,'->+,*)>%(!%(!L.&*(!8>-e)+!lB!5+! >)! =%++>P,'! )%! >&*->('! *! &%8'! +.>)*P,'! =,*:'! )%! :*889! %.)! )e>+! )*+k! )e*(! )e'!3(>;'8+>)9|!MP;>%.+,9A! >)!+e%.,/!+'8;'!)%!P'!P'))'8!=8%)':)'/!>(!)e'>8!=8%D'++>%(*,!+:%='! *(/! )%! &*k'! )e'! +)./'()+! .(/'8+)*(/! )e*)! )e'>8! O%8k! :*(! *(/! &.+)!:%()8>P.)'!)%!&*k'!*!P'))'8!+%:>')9B!5)!+e%.,/!P'!:,*8>D>'/!)e*)!)e'!e.&*(!8>-e)+!*8'!*! ,'-*,! 8'*,>)9! *(/! )e'>8! /'D'(:'A! 8'+=':)! *(/! =8%&%)>%(! >+! *! )*+k! %D! *,,! %D! .+Y! )%!D*&>,>*8>?'!)e'!+)./'()!O>)e!)e'!&*>(P!>(+)8.&'()+!%D!=8%)':)>%(!*(/!)%!*(*,9?'!>(!/')*>,!)e%+'!8>-e)+!/>8':),9!8',*)'/!)%!>)+!D.).8'!=8%D'++>%(B!5)!>+!)e'!O*9!)%!>&=8%;'!*+! =8%D'++>%(*,! *(/! )%! D*:>,>)*)'! )e'! +%:>*,! D.(:)>%(! %D! )e'! =8%D'++>%(+! *D)'8! )e'!.(>;'8+>)9B!e=NwC<?@0! .(>;'8+>)9Y! e.&*(! 8>-e)+Y! '/.:*)>%(Y! :>)>?'(+e>=Y! .(>;'8+>)9!%8-*(>+*)>%(!*(/!&*(*-'&'()Y!1L1QY! +%:>*,! 8'+=%(+>P>,>)9Y!*==8%*:e!%D! :.,).8'+Y!+%:>*,!'F:,.+>%(!!!f1,! %PR')>;%! /'! '+)'! QT%! 5()'8(*:>%(*,! G/'! Q:'8:*&>'()%! /'! ,*+! $.,).8*+H! '+!:%()8>P.>8! *! E.'! +'! />+>='(! ,*+! *&*,-*&*+! -'('8*/*+! =%8! ,*! >-(%8*(:>*A! ,%+!=8'R.>:>%+!9! ,*+!'F:,.+>%('+A!E.'!+%(! D.'()'!/'!)'(+>%('+A! >(+'-.8>/*/A!;>%,'(:>*!9!:%(D,>:)%+B! C'8S! &'('+)'8! =.'+! E.'A! =8%&%;>'(/%! ',! />S,%-%! 9! ',! :%(%:>&>'()%!8':<=8%:%+A!=8%=>:>'&%+!',! 8'+=')%!=%8! ,*! :.,).8*!*R'(*!9! 8%&=*&%+! ,*+!P*88'8*+!E.'!+'=*8*(!*! ,*+!/>;'8+*+!:.,).8*+B!1,! >()'8:*&P>%!9!',!/>S,%-%!'()8'! ,*+!:.,).8*+!+%(!,%+!&'R%8'+!>(+)8.&'()%+!=*8*!:%(+)8.>8!,*!=*?B!C'! e*(! /'D>(>/%! :.*)8%! 'R'+! '+)8*)a->:%+! /'! *::>@(! =*8*! '+)'! QT%B! C'! )8*)*8S! /'!=8%&%;'8!',!:%(%:>&>'()%!8':<=8%:%!/'!,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,A!a)(>:*A!,>(-w<+)>:*!9!8',>->%+*Y!'+)*P,':'8!.(!&*8:%!/'!;*,%8'+!:%&=*8)>/%+Y!D%&'()*8!.(*!'/.:*:>@(!/'!:*,>/*/! 9! :%&=')'(:>*+! >()'8:.,).8*,'+! '! >(:>)*8! *,! />S,%-%! =*8*! ',! /'+*88%,,%!+%+)'(>P,'Bh! N'(+*R'! /'! ,*! C8*B! 58>(*! J%k%;*A! 2>8':)%8*! d'('8*,! /'! ,*! 3U1C$MB!lVW"WA!QT%!5()'8(*:>%(*,!/'!Q:'8:*&>'()%!/'!,*+!$.,).8*+h!2dtN1t52tVW"W!i!=S-B!"B!!

Page 305: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX^!

D#!(&2+%)8$$(7&!

c8'+!'F='8>'(:>*+!>(+=>8*(!>(>:>*,&'()'!'+)*!=*8)>:>=*:>@(B!4*!=8>&'8*A!,*!8'D,'F>@(!:%&=*8)>/*!:%(!N*8)<(!Z%/8<-.'?!9!`'8(*(/%!Q,P.'8('A!'(!C*()*!$8.?!/'!,*!C>'88*!GJ%,>;>*HA! e*:'! /%+! *T%+A! ,%+! )8'+! =*8)>:>=*()'+! '(! .(! =8%-8*&*! /'! :%%='8*:>@(!=*8*!>&=*8)>8!.(*+!&*'+)8<*+!*!/%:'()'+!/'!'+*!:>./*/!9A!+%P8'!)%/%A!/'!,*!?%(*!/',!7,*(! [WWWA! +%P8'! E.a! =.'/'! e*:'8! ,*! .(>;'8+>/*/! *()'! ,*! ;.,('8*:>@(! /'! ,%+!/'8':e%+!e.&*(%+! 9! +>! ',,%! 8'E.'8>8<*! ='(+*8! '(! f%)8*h! .(>;'8+>/*/B! 4*! +'-.(/*A!,%+! >(D%8&'+! +%P8'! 1/.:*:>@(! '(! 2'8':e%+! L.&*(%+! 8'*,>?*/%+! =%8! Q&(>+)<*!5()'8(*:>%(*,!GQ5H!E.'!e*(!+>/%!%PR')%!/'!'+)./>%!9!8'D,'F>@(!'(!,*+!*+>-(*).8*+!E.'!e'! ;'(>/%! >&=*8)>/%0! 1/.:*:>@(! =*8*! ,*! =*?! 9! ,*! :>./*/*(<*Y! 1/.:*:>@(!>()'8:.,).8*,!9!8*:>+&%B!3(!8':>'()'! >(D%8&'A!:.9%!*()':'/'()'!D.'!f1/.:*:>@(!'(!/'8':e%+! e.&*(%+0! ï*+>-(*).8*! +.+='(+*Ñh! GQ&(>+)<*! 5()'8(*:>%(*,A! VWW[HA! e*!:'()8*/%! +.! *)'(:>@(! '(! ,*! .(>;'8+>/*/! '+=*T%,*B! C.! :%().(/'()'! )<).,%A! f4*+!.(>;'8+>/*/'+!'+=*T%,*+A!*!,*!:%,*!/'!1.8%=*!'(!D%8&*:>@(!%P,>-*)%8>*!'(!/'8':e%+!e.&*(%+h! GQ&(>+)<*! 5()'8(*:>%(*,A! VWWgHA! 8';',*! ,*! =%+>:>@(! E.'! %:.=*! ,*!D%8&*:>@(! '(! /'8':e%+! e.&*(%+! '(! ,*! '/.:*:>@(! +.='8>%8! /'! (.'+)8%! =*<+B! 7'8%!)%/*;<*!'+)*&%+!*! )>'&=%!/'!:*&P>*8B!4%!:>'8)%!'+!E.'! ,*! D%8&*:>@(!'(!/'8':e%+!e.&*(%+! D%8&*! =*8)'! /'! ,*! &>+>@(! /'! ,*! .(>;'8+>/*/B! Q+<! ,%! 8'D,'R*! )*&P>a(! ,*!f2':,*8*:>@(!&.(/>*,!+%P8'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!'(!',!+>-,%!rr5h!G3U1C$MA!"XXgHA!E.'!/'!*,-.(*!&*('8*!'(:.'()8*!+.!':%!'(! ,%+!'+)*).)%+!/'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+Y!/'!*e<! E.'! ,*! )'8:'8*! +'*! ',! =8%:'+%! /'! >&=,*()*:>@(! /',! 111CA! ;>;>/%! /'+/'! :*8-%!*:*/a&>:%!9!8'=8'+'()*:>@(!+>(/>:*,B!78':>+*&'()'!+'!*:*P*!/'!=8'+'()*8!',!f7,*(!/'!Q::>@(!VW"WiVW""hA!E.'!+'!P*+*!'(!"V!%PR')>;%+!E.'!e*(!,%-8*/%!'(!,%+!_,)>&%+!&'+'+!.(!8'+=*,/%!&*9%8>)*8>%!:%&%!=8>%8>/*/'+!=*8*!,*!/a:*/*!VW"WiVWVW!=%8!=*8)'!/'!,*!:%&.(>/*/!'/.:*)>;*B!GN1$A!VW"WHA!E.'!>(:,.9'!',!fMPR')>;%!"WB!$%(;>;'(:>*!9!'/.:*:>@(!'(!;*,%8'+0!5&=,>:*:>@(!/'!,*!D*&>,>*A!/',!=8%D'+%8*/%!9!/'!,*!+%:>'/*/hA!E.'!=8')'(/'0!

!f5&=.,+*8!,*+!&'/>/*+!E.'!D*;%8':'(!,*!:%(;>;'(:>*!'+:%,*8!9!,*!'/.:*:>@(!'(!;*,%8'+! 9! =8%&%;'8! .(*!&*9%8! >&=,>:*:>@(! /'! ,*+! D*&>,>*+! 9! ,%+!&'/>%+! /'!:%&.(>:*:>@(A!'(!',!)8*P*R%!:%(R.()%!:%(!',!=8%D'+%8*/%A!=*8*!D%&'()*8!E.'!',! *,.&(*/%!*+.&*!8'+=%(+*P,'&'()'! +.+!/'8':e%+!9!/'P'8'+A!=8*:)>E.'! ,*!+%,>/*8>/*/!9!',!8'+=')%!*!,%+!/'&S+A!9!+'!'R'8:>)'!'(!',!/>S,%-%!*D>*(?*(/%!,%+!;*,%8'+!:%&.('+!/'!.(*!+%:>'/*/!=*8)>:>=*)>;*!9!/'&%:8S)>:*Bh!

1,,%! +'! ;'! 8'D%8?*/%! =%8! ,*! >&=,*()*:>@(! /'! ,*! &*)'8>*! f1/.:*:>@(! =*8*! ,*!:>./*/*(<*! 9! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+hA! ,%! E.'! :%(,,';*! ,*! (':'+>/*/!/'! :%()*8! :%(!='8+%(*,!/%:'()'!E.'!=%+'*!.(*! D%8&*:>@(!*/':.*/*!=*8*! ,*! >&=*8)>:>@(!/'!'+)*!*+>-(*).8*B!1()'(/>'(/%!*+<!E.'! ,*!'/.:*:>@(A! >(:,.>/*! ,*!.(>;'8+>)*8>*A!(%!'+!.(*!+>&=,'!*/E.>+>:>@(!/'!:%(%:>&>'()%+A!(>!+.!_(>:%!%PR')>;%!'+!,*!'&=,'*P>,>/*/A!=%8!',,%! e*P8S! E.'! >&=.,+*8! 9! =8%&%;'8! .(*! '/.:*:>@(! >()'-8*,! E.'! D*;%8'?:*! ,*!'/.:*:>@(!/'!,%+!'+)./>*()'+!:%&%!='8+%(*+!9!:>./*/*(%+!*:)>;%+!E.'!/'P'(!)'('8!,%+!:8>)'8>%+!(':'+*8>%+!=*8*!'(D8'()*8+'!*!.(!&.(/%!*P>'8)%!9!'(!:%()>(.%!=8%:'+%!/'!:*&P>%A!/'+/'!',!f2>S,%-%!>()'8:.,).8*,!9!:>./*/*(<*h!GJ'(>)%A!VWWXHA!'(!,*!,<('*!/',!f5(D%8&'!&.(/>*,!/'!,*!3U1C$M0!5(;'8)>8!'(!,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,!9!',!/>S,%-%!>()'8:.,).8*,h! G3U1C$MA! VWWXH! 9! /',! f5(D%8&'! +%P8'! 2'+*88%,,%! L.&*(%! VWWXB!C.='8*(/%! P*88'8*+0! &%;>,>/*/! 9! /'+*88%,,%! e.&*(%h! G7U32A! VWWXHB! o! '+! E.'A!:%&%!/>:'!QB!d*P>,%(/%!GVWW#0!"XHA! f9%!E.>'8%!='(+*8!E.'! ,*!:%%='8*:>@(!'+!.(*!D%8&*!/'!+'8!.(>;'8+>)*8>%!9!(%!.(*!*:)>;>/*/!E.'!+'!e*:'!:%&%!.(>;'8+>)*8>%hB!

Page 306: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VX#!

7*8*!N%8>(!GVWWb0!""WH!,*!.(>;'8+>/*/!'+!:%(+'8;*/%8*A!8'-'('8*/%8*A!-'('8*/%8*A!f/'!*e<! ,*!/%P,'! D.(:>@(!=*8*/@R>:*!/'! ,*!.(>;'8+>/*/0!*/*=)*8+'!*! ,*!&%/'8(>/*/!:>'()<D>:*! '! >()'-8*8,*A! 8'+=%(/'8! *! ,*+! (':'+>/*/'+! D.(/*&'()*,'+! /'! D%8&*:>@(A!/%)*8! *! ,%+! &*'+)8%+! =*8*! ,*+! (.';*+! =8%D'+>%('+A! ='8%! )*&P>a(! 9! +%P8'! )%/%!=8%=%8:>%(*8!.(*!'(+'T*(?*!&')*=8%D'+>%(*,A!&')*)a:(>:*A!'+!/':>8A!.(*!:.,).8*hB!7%8!'+%!:*P'! >(+>+)>8!'(!E.'!'F>+)'!.(*! D*,)*!/'!*/':.*:>@(!:*/*!;'?!&S+!-8*(/'A!=8%D.(/*! 9! -8*;'! '()8'! (.'+)8%+! +*P'8'+! />+:%8/'+A! )8%:'*/%+A! '(:*+>,,*/%+! '(!/>+:>=,>(*+A! 9! =%8! %)8*! =*8)'! .(*+! 8'*,>/*/'+! %! =8%P,'&*+! :*/*! ;'?! &S+!&.,)>/>+:>=,>(*8>%+A! )8*(+;'8+*,'+A!&.,)>/>&'(+>%(*,'+A! )8*(+(*:>%(*,'+A!-,%P*,'+!9!=,*(')*8>%+B! f3(*! >()',>-'(:>*! >(:*=*?! /'! :%(+>/'8*8! ',! :%()'F)%! 9! ',! :%&=,'R%!=,*(')*8>%+!(%+!e*:'!:>'-%+A!>(:%(+:>'()'+!'!>88'+=%(+*P,'+h!GN%8>(A!VWWb0!"^HA!9*!E.'! :*/*! .(%! )>'(/'! *! (%! +'8! 8'+=%(+*P,'! &S+! E.'! /'! +.+! )*8'*+A! *+<! :%&%! *,!/'P>,>)*&>'()%!/'!,*!+%,>/*8>/*/A!=%8E.'!(*/>'!='8:>P'!9*!+.!,*?%!%8-S(>:%!:%(!+.!:>./*/!9!+.+!:%(:>./*/*(%+B!o!*+<!=%/'&%+!8'&>)>8(%+!*!J*.&*(!G"XXb0!"[\i"[^H!:.*(/%!*D>8&*!E.'0!

f',! .+%! /'! ,*! ;>%,'(:>*! '+! &S+! 'D>:>'()'! 9! 8'()*P,'! :.*(/%! ,%+! &'/>%+! +'!+%&')'(!_(>:*&'()'!*!:8>)'8>%+!>(+)8.&'()*,'+!9!8*:>%(*,'+!9!+'!/>+%:>*(!/'!,*! ;*,%8*:>@(!&%8*,! /'! ,%+! D>('+B! GsH! '+*! />+%:>*:>@(! '+! .(*! %='8*:>@(! E.'!)%/*+!,*+!P.8%:8*:>*+!+*P'(!e*:'8B!5(:,.+%!+'!=.'/'!/':>8!E.'!=8%=%8:>%(*!,*!'+'(:>*!/'! ,*!'+)8.:).8*!9!/',!=8%:'+%!P.8%:8S)>:%!9A! :%(!',,*A!',! +':8')%!/',!)8'&'(/%!:8':>&>'()%!/',!=%)'(:>*,!/'!:%%8/>(*:>@(!9!/'!&%;>,>?*:>@(!9!/'!,*!8*:>%(*,>/*/! 9! ,*! 'D>:>'(:>*! /'! ,*! *:).*:>@(! E.'! e*! *,:*(?*/%! ,*! :>;>,>?*:>@(!&%/'8(*! -8*:>*+! *,! /'+*88%,,%! /'! ,*! */&>(>+)8*:>@(! P.8%:8S)>:*B! 4*!/>+%:>*:>@(! '+A! '(! -8*(! &'/>/*A! ',! 8'+.,)*/%! /'! /%+! =8%:'+%+! =*8*,',%+A!D.(/*&'()*,'+!*&P%+!=*8*!',!&%/',%!/'!*:).*:>@(!P.8%:8S)>:%B!1,!=8>&'8%!/'!',,%+! '+! ,*! />;>+>@(! /',! )8*P*R%! &')>:.,%+*! 9! D.(:>%(*,! GE.'! :%&=,'&'()*A!*.(E.'!:%(!/>D'8'()'+!:%(+':.'(:>*+A!*!,*!-8*/.*:>@(!,>('*,!/',!=%/'8!9!,*!/'!+.P%8/>(*:>@(HB!1,!+'-.(/%!'+!,*!+.+)>).:>@(!/'!,*!8'+=%(+*P>,>/*/!&%8*,!=%8!,*!8'+=%(+*P>,>/*/!)a:(>:*hB!

! !C'!e*!)8*)*/%!/'!*8-.&'()*8!,*!(':'+>/*/!/'!E.'!,*!=%,<)>:*!/'!/'+*88%,,%!9!*!D*;%8!/'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! +'! *P8*! *,! :%(R.()%! /'! ,%+! *:)%8'+! +%:>*,'+A! >(:,.>/%! ,*!.(>;'8+>/*/Y! *,! )>'&=%! E.'! +'! +'T*,*! ,*! 8'+=%(+*P>,>/*/! E.'! )%/%+! ,%+! *:)%8'+!)>'('(! =*8*! >&=,>:*8+'A! /'+/'! ,*+! :*=*:>/*/'+! 9! :%(/>:>%('+! '+=':<D>:*+! /'! :*/*!:.*,B! 1(! ',! :*+%! /'! ,*! .(>;'8+>/*/A! =%8! ,*! D.(:>@(! '+=':<D>:*! E.'! ,*! +%:>'/*/! ,'!'(:%&>'(/*A!/'P'!9!)>'('!.(*!'+=':>*,!8'+=%(+*P>,>/*/!'(!'+)*!)*8'*B!!M#!.,!+*'5%&',/(/(.(),)!)*!.,!8&(6*+'(),)!

M#D#!.:!<=@AC>@:dBLB?:?!?=!L:!K>BQ=<@B?:?! !

4*+! .(>;'8+>/*/'+! +%(! :%(+:>'()'+! /'! E.'! +.! D.(:>@(! (%! +'! =.'/'! 8'*,>?*8! :%(!:*,>/*/!*,!&*8-'(!/'!,*!8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,!E.'!+'!,'!'F>-'!9!',,%!=*+*!)*&P>a(!=%8! =%/'8! >()'-8*8! *=8'(/>?*R'! *:*/a&>:%! 9! :%()8>P.:>@(! *! ,*! &'R%8*! /'! ,*!+%:>'/*/!'(!,%+!:%()'F)%+!/%:'()'+!e*P>).*,'+!/'!:*/*!)>).,*:>@(B!7*8*!*=8%F>&*8(%+!*!,*!8'+=%(+*P>,>/*/!/'!,*!.(>;'8+>/*/!8'+=':)%!*!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+! 8':%8/*8'&%+! ,*! f2':,*8*:>@(! D>(*,! /'! ,*! $%(D'8'(:>*! &.(/>*,! +%P8'!'/.:*:>@(! +.='8>%8iVWWXhA! 8'*,>?*/*! '(! 7*8<+! '(! R.,>%A! 9! E.'! )'(<*! =%8! ,'&*! f4*!

Page 307: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VXb!

(.';*!/>(S&>:*!/'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!9!,*!>(;'+)>-*:>@(!=*8*!',!:*&P>%!+%:>*,!9!',!/'+*88%,,%h!G3U1C$MA!VWWX*HA!:.9%!=8'S&P.,%!8':%-'0!

f4*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!'+!.(!P>'(!=_P,>:%!9!.(! >&='8*)>;%!'+)8*)a->:%!=*8*!)%/%+!,%+!(>;','+!/'!'/.:*:>@(B!4*+!P*+'+!=*8*!,*!>(;'+)>-*:>@(A!>((%;*:>@(!9!:8'*)>;>/*/!/'P'!+'8!.(*!&*)'8>*!/'!8'+=%(+*P>,>/*/!9!/'!*=%9%!':%(@&>:%!=%8! ,%+!-%P>'8(%+!:%&%!'+)S!'(D*)>?*/%!'(! ,*!2':,*8*:>@(!N.(/>*,!+%P8'! ,%+!2'8':e%+!L.&*(%+B!4*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!/'P'8S!+'8!*::'+>P,'!>-.*,&'()'!*!)%/%+!:%(!P*+'!'(!,%+!&a8>)%+A!*8)<:.,%!V#!=*8S-8*D%!"Bh!o0!f4*!/a:*/*!=*+*/*!=8%=%8:>%(*! ';>/'(:>*+! /'! E.'! ,*! '/.:*:>@(! +.='8>%8! 9! ,*! >(;'+)>-*:>@(!:%()8>P.9'(!*!,*!'88*/>:*:>@(!/'!,*!=%P8'?*!A!',!+%+)'(>&>'()%!/',!/'+*88%,,%!9!',! =8%-8'+%! e*:>*! ',! ,%-8%! /'! %PR')>;%+! /'! /'+*88%,,%! >()'8(*:>%(*,&'()'!*:%8/*/%+!>(:,.9'(/%!,%+!%PR')>;%+!/',!&>,'(>%!9!,*!'/.:*:>@(!=*8*!)%/%+B!4*!*-'(/*!/'!,*!'/.:*:>@(!-,%P*,!/'P'8<*!8'D,'R*8!'+)*+!8'*,>/*/'+Bh!

!7%8! ',,%! +'! >(:%8=%8*! *! :%()>(.*:>@(! ',! '=<-8*D'! fZ'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,! /'! ,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8hA!/',!E.'!'()8'+*:*&%+!,%!+>-.>'()'0!!f[B! 4*+! >(+)>).:>%('+!/'! '/.:*:>@(! +.='8>%8! *! )8*;a+!/'! +.+! D.(:>%('+!=8>(:>=*,'+!E.'! +%(0! ,*! >(;'+)>-*:>@(A! ,*! '(+'T*(?*! 9! ',! +'8;>:>%! *! ,*! :%&.(>/*/! ,,';*/%+!*/',*()'! '(! ',! :%()'F)%! /'! ,*! *.)%(%&<*! >(+)>).:>%(*,! A! ,*! ,>P'8)*/! *:*/a&>:*!/'P'8<*! *.&'()*8! +.! D%:%! >()'8/>+:>=,>(*8>%! 9! =8%&%;'8! ='(+*&>'()%! :8<)>:%! 9!*:)>;*8!:>./*/*(<*!E.'!:%()8>P.9*!*,!/'+*88%,,%!9!*,!*;*(:'!/'!,*!+%+)'(>P>,>/*/!/',!/'+*88%,,%A! ,*! =*?A! ',! P>'('+)*8A! ',! /'+*88%,,%! 9! ,*! 8'*,>?*:>@(! /'! ,%+! /'8':e%+!e.&*(%+!>(:,.9'(/%!,*!'E.>/*/!9!-a('8%B!\B! 4*! '/.:*:>@(! +.='8>%8! /'P'8<*! (%! +%,*&'()'! /*8! +@,>/*+! e*P>,>/*/'+! =*8*! ',!=8'+'()'! 9! ',! D.).8%! /',! &.(/%! +>(%! :%()8>P.>8! *! ,*! '/.:*:>@(! /'! :>./*/*(%+!:%&=8%&')>/%+!:%(!,*!:%(+)8.::>@(!/'!,*!=*?!9!,*!/'D'(+*!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!9!,%+!;*,%8'+!/'!,*!/'&%:8*:>*B!^B!L*9!.(*!(':'+>/*/!=%8!&*9%8!>(D%8&*:>@(A!*='8).8*!9!)8*(+=*8'(:>*!8',*:>%(*/%!:%(!,*+!/>D'8'()'+!&>+>%('+!9!',!:%&=%8)*&>'()%!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!>(/>;>/.*,'+B!#B! 4*! *.)%(%&<*! '+! .(! 8'E.>+>)%! (':'+*8>%! =*8*! :.&=,>8! ,*!&>+>@(! >(+)>).:>%(*,! *!)8*;a+! /'! ,*! :*,>/*/A! ,*! 8',';*(:>*A! ,*! 'D>:>'(:>*! 9! ,*! )8*(+=*8'(:>*! 9! ,*!8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,Bh!! 7%8!+.!=*8)'A!,*!:>)*/*!f2':,*8*:>@(!&.(/>*,!+%P8'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!'(!',! +>-,%! rr50! ;>+>@(! 9! *::>@(! 9! N*8:%! /'! *::>@(! =8>%8>)*8>*! =*8*! ',! :*&P>%! 9! ',!/'+*88%,,%!/'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8hA!/'!,*!$%(D'8'(:>*!&.(/>*,!+%P8'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!G3U1C$MA!"XXgHA!=8%:,*&*0!

f$%(;'(:>/%+!/'!E.'! ,*! '/.:*:>@(!'+!.(%!/'! ,%+!=>,*8'+! D.(/*&'()*,'+!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+A!,*!/'&%:8*:>*A!',!/'+*88%,,%!+%+)'(>P,'!9!,*!=*?A!=%8!,%!E.'!/'P'8S! +'8! *::'+>P,'!=*8*! )%/%+! *! ,%! ,*8-%!/'! )%/*! ,*! ;>/*A! 9!/'!E.'! +'!(':'+>)*(!&'/>/*+!=*8*!*+'-.8*8!,*!:%%8/>(*:>@(!9!:%%='8*:>@(!'()8'!,%+!/>;'8+%+!+':)%8'+!9!/'()8%!/'!:*/*!.(%!/'!',,%+!9A!'(!=*8)>:.,*8A!'()8'!,*!'/.:*:>@(!-'('8*,A! )a:(>:*!9!=8%D'+>%(*,! +':.(/*8>*! 9! =%+)+':.(/*8>*A! *+<! :%&%! '()8'! .(>;'8+>/*/'+A! '+:.',*+!.(>;'8+>)*8>*+!'!>(+)>).:>%('+!)a:(>:*+A!$%(+:>'()'+!/'!E.'A!'(!',!.&P8*,!/'!.(!(.';%!&>,'(>%A!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!/'P'!e*:'8! =8';*,':'8! ,%+! ;*,%8'+! '! >/'*,'+! /'! .(*! :.,).8*! /'! =*?A! 9! E.'! +'! e*! /'!

Page 308: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VXg!

&%;>,>?*8!*!,*!:%&.(>/*/!>()'8(*:>%(*,!:%(!'+'!D>(A!C.P8*9*(/%! E.'! ,%+! +>+)'&*+! /'! '/.:*:>@(! +.='8>%8! /'P'8<*(0! *.&'()*8! +.!:*=*:>/*/!=*8*!;>;>8!'(!&'/>%!/'!,*!>(:'8)>/.&P8'A!=*8*!)8*(+D%8&*8+'!9!=8%;%:*8!',! :*&P>%A! =*8*! *)'(/'8! ,*+! (':'+>/*/'+! +%:>*,'+! 9! D%&'()*8! ,*! +%,>/*8>/*/! 9! ,*!>-.*,/*/Y! =8'+'8;*8! 9! 'R'8:'8! ',! 8>-%8! 9! ,*! %8>->(*,>/*/! :>'()<D>:%+! :%(! '+=<8>).!>&=*8:>*,!=%8!+'8!.(!8'E.>+>)%!=8';>%!/':>+>;%!=*8*!*,:*(?*8!9!&*()'('8!.(!(>;',!>(/>+='(+*P,'! /'! :*,>/*/Y! 9! :%,%:*8! *! ,%+! '+)./>*()'+! '(! ',! =8>&'8! =,*(%! /'! +.+!=8'%:.=*:>%('+!'(!,*!='8+=':)>;*!/'!.(*!'/.:*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!)%/*!,*!;>/*!*!D>(!/'! E.'! +'! =.'/*(! >()'-8*8! =,'(*&'()'! '(! ,*! +%:>'/*/!&.(/>*,! /',! :%(%:>&>'()%!/',!+>-,%!E.'!;>'('A!78%:,*&*&%+!,%!+>-.>'()'0!N>+>%('+!9!D.(:>%('+!/'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8B!Q8)<:.,%!"B!4*!&>+>@(!/'!'/.:*8A!D%8&*8!9!8'*,>?*8!>(;'+)>-*:>%('+!Z'*D>8&*&%+!,*!(':'+>/*/!/'!=8'+'8;*8A!8'D%8?*8!9!D%&'()*8!*_(!&S+!,*+!&>+>%('+!9! ;*,%8'+! D.(/*&'()*,'+! /'! ,*! '/.:*:>@(! +.='8>%8A! '(! =*8)>:.,*8! ,*! &>+>@(! /'!:%()8>P.>8!*,!/'+*88%,,%!+%+)'(>P,'!9!',!&'R%8*&>'()%!/',!:%(R.()%!/'!,*!+%:>'/*/A!*!+*P'80!*H! D%8&*8!/>=,%&*/%+!*,)*&'()'!:.*,>D>:*/%+!9!:>./*/*(%+!8'+=%(+*P,'+A! :*=*:'+!/'!*)'(/'8!*!,*+!(':'+>/*/'+!/'!)%/%+!,%+!*+=':)%+!/'!,*!*:)>;>/*/!e.&*(*A!GsHY!PH! :%(+)>).>8! .(! '+=*:>%! *P>'8)%! =*8*! ,*! D%8&*:>@(! +.='8>%8! E.'! =8%=>:>'! ',!*=8'(/>?*R'! ='8&*('()'A! GsH! :%(! ',! D>(! /'! D%8&*8! :>./*/*(%+! E.'! =*8)>:>='(!*:)>;*&'()'! '(! ,*! +%:>'/*/! 9! '+)a(! *P>'8)%+! *,! &.(/%A! 9! =*8*! =8%&%;'8! ',!D%8)*,':>&>'()%!/'! ,*+! :*=*:>/*/'+!'(/@-'(*+!9! ,*! :%(+%,>/*:>@(!'(!.(!&*8:%!/'!R.+)>:>*!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+A!',!/'+*88%,,%!+%+)'(>P,'!,*!/'&%:8*:>*!9!,*!=*?Y!:H! =8%&%;'8A! -'('8*8! 9! />D.(/>8! :%(%:>&>'()%+! =%8!&'/>%! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! 9A!:%&%! =*8)'! /'! ,%+! +'8;>:>%+! E.'! e*! /'! =8'+)*8! *! ,*! :%&.(>/*/A! =8%=%8:>%(*8! ,*+!:%&=')'(:>*+! )a:(>:*+! */':.*/*+! =*8*! :%()8>P.>8! *,! /'+*88%,,%! :.,).8*,A! +%:>*,! 9!':%(@&>:%!/'!,*+!+%:>'/*/'+A!GsHY!/H! :%()8>P.>8! *! :%&=8'(/'8A! >()'8=8')*8A! =8'+'8;*8A! 8'D%8?*8A! D%&'()*8! 9!/>D.(/>8!,*+!:.,).8*+!(*:>%(*,'+!9!8'->%(*,'+A!>()'8(*:>%(*,'+!'!e>+)@8>:*+A!'(!.(!:%()'F)%!/'!=,.8*,>+&%!9!/>;'8+>/*/!:.,).8*,Y!'H! :%()8>P.>8! *! =8%)'-'8! 9! :%(+%,>/*8! ,%+! ;*,%8'+! /'! ,*! +%:>'/*/A! ;',*(/%! =%8!>(:.,:*8! '(! ,%+! R@;'('+! ,%+! ;*,%8'+! '(! E.'! 8'=%+*! ,*! :>./*/*(<*! /'&%:8S)>:*! 9!=8%=%8:>%(*(/%!='8+=':)>;*+!:8<)>:*+!9!%PR')>;*+!*!D>(!/'!=8%=>:>*8!',!/'P*)'!+%P8'!,*+!%=:>%('+!'+)8*)a->:*+!9!',!D%8)*,':>&>'()%!/'!'(D%E.'+!e.&*(>+)*+Y!DH! :%()8>P.>8! *,! /'+*88%,,%! 9! ,*! &'R%8*! /'! ,*! '/.:*:>@(! '(! )%/%+! ,%+! (>;','+A! '(!=*8)>:.,*8!&'/>*()'!,*!:*=*:>)*:>@(!/',!='8+%(*,!/%:'()'B!Q8)<:.,%!VB!`.(:>@(!a)>:*A!*.)%(%&<*A!8'+=%(+*P>,>/*/!9!=8%+=':)>;*!/H! .)>,>?*8! +.! :*=*:>/*/! >()',':).*,! 9! =8'+)>->%! &%8*,! =*8*! /'D'(/'8! 9! />D.(/>8!*:)>;*&'()'!;*,%8'+!.(>;'8+*,&'()'!*:'=)*/%+A!9!'(!=*8)>:.,*8!,*!=*?A!,*!R.+)>:>*A!,*!,>P'8)*/A! ,*! >-.*,/*/! 9! ,*! +%,>/*8>/*/A! )*,! 9! :%&%!e*(! E.'/*/%! :%(+*-8*/%+! '(! ,*!$%(+)>).:>@(!/'!,*!3U1C$MY!DH! *=%8)*8! +.! :%()8>P.:>@(! *! ,*! /'D>(>:>@(! 9! )8*)*&>'()%! /'! ,%+! =8%P,'&*+! E.'!*D':)*(!*,!P>'('+)*8!/'!,*+!:%&.(>/*/'+A!,*+!(*:>%('+!9!,*!+%:>'/*/!&.(/>*,B!

Page 309: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! VXX!

Q8)<:.,%!XB!Na)%/%+!'/.:*)>;%+!>((%;*/%8'+0!='(+*&>'()%!:8<)>:%!9!:8'*)>;>/*/!PH!4*+!>(+)>).:>%('+!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8!/'P'(!D%8&*8!*!,%+!'+)./>*()'+!=*8*!E.'!+'! :%(;>'8)*(! '(! :>./*/*(%+! P>'(! >(D%8&*/%+! 9! =8%D.(/*&'()'! &%)>;*/%+A!=8%;>+)%+!/'!.(!+'()>/%!:8<)>:%!9!:*=*:'+!/'!*(*,>?*8!,%+!=8%P,'&*+!/'!,*!+%:>'/*/A!P.+:*8! +%,.:>%('+! =*8*! ,%+! E.'! +'! =,*()''(! *! ,*! +%:>'/*/A! *=,>:*8! a+)*+! 9! *+.&>8!8'+=%(+*P>,>/*/'+!+%:>*,'+B!:H! GsH! 1+)*! 8''+)8.:).8*:>@(! /'! ,%+! =,*('+! /'! '+)./>%! /'P'8<*! )%&*8! '(!:%(+>/'8*:>@(! ,*+! :.'+)>%('+! 8',*:>%(*/*+! :%(! ,*+! />D'8'(:>*+! '()8'! e%&P8'+! 9!&.R'8'+A!*+<!:%&%!',!:%()'F)%!:.,).8*,A!e>+)@8>:%!9!':%(@&>:%A!=8%=>%!/'!:*/*!=*<+B!4*!'(+'T*(?*!/'!,*+!(%8&*+!8',*)>;*+!*!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!9!,*!'/.:*:>@(!+%P8'!,*+!(':'+>/*/'+!/'!,*+!:%&.(>/*/'+!/',!&.(/%!'()'8%!/'P'8<*(!E.'/*8!8'D,'R*/*+!'(! ,%+!=,*('+!/'!'+)./>%!/'! )%/*+! ,*+!/>+:>=,>(*+A!'+=':>*,&'()'! ,*+!E.'!=8'=*8*(!=*8*!,*+!*:)>;>/*/'+!'&=8'+*8>*,'+B!Q8)<:.,%!"[B!Z'D%8?*8!,*!-'+)>@(!9!',!D>(*(:>*&>'()%!/'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!!*H!GsH!4%+!'+)*P,':>&>'()%+!/'!'(+'T*(?*!+.='8>%8!/'P'8<*(!*/%=)*8!=8S:)>:*+!/'!-'+)>@(! :%(! .(*! ='8+=':)>;*! /'! D.).8%! E.'! 8'+=%(/*! *! ,*+! (':'+>/*/'+! /'! +.+!'()%8(%+B!1,!%PR')>;%!_,)>&%!/'! ,*!-'+)>@(!/'P'8<*!+'8!',! :.&=,>&>'()%!@=)>&%!/'! ,*!&>+>@(!>(+)>).:>%(*,! *+'-.8*(/%! .(*! '(+'T*(?*A! D%8&*:>@(! '! >(;'+)>-*:>@(! /'! -8*(!:*,>/*/A!9!=8'+)*(/%!+'8;>:>%+!*!,*!:%&.(>/*/B!1+)'!%PR')>;%!8'E.>'8'!.(*!/>8'::>@(!E.'!:%&P>('!,*!;>+>@(!+%:>*,A!>(:,.>/*!,*!:%&=8'(+>@(!/'!,%+!=8%P,'&*+!&.(/>*,'+A!:%(! :%&=')'(:>*+! /'! -'+)>@(! 'D>:*:'+B! 4*! D.(:>@(! /'! />8'::>@(! '(! ,*! '(+'T*(?*!+.='8>%8!:%(+)>).9'A!=%8!)*()%A!.(*!8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,!/'!=8>&'8!%8/'(!9!=.'/'!8'D%8?*8+'!/'!&*('8*!+>-(>D>:*)>;*!*!)8*;a+!/',!/>S,%-%!:%(!)%/%+!,%+!E.'!=*8)>:>=*(!'(!',,*A!9!'(!=*8)>:.,*8!:%(!,%+!=8%D'+%8'+!9!,%+!'+)./>*()'+Bh!4*!2':,*8*:>@(!3(>;'8+*,!/'!,%+!2'8':e%+!L.&*(%+A!'(!+.!8'+%,.:>@(!V"bÖA!*8)<:.,%!V#!*=*8)*/%!"!9!V!/'!,*!:*8)*A!+.P8*9*P*0!

fGsH!4*! '/.:*:>@(! )'(/8S!=%8!%PR')%! ',! =,'(%!/'+*88%,,%!/'! ,*!='8+%(*,>/*/!e.&*(*! 9! ',! D%8)*,':>&>'()%! /',! 8'+=')%! *! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! 9! *! ,*+!,>P'8)*/'+! D.(/*&'()*,'+Y! D*;%8':'8S! ,*! :%&=8'(+>@(A! ,*! )%,'8*(:>*! 9! ,*!*&>+)*/! '()8'! )%/*+! ,*+! (*:>%('+! 9! )%/%+! ,%+! -8.=%+! a)(>:%+! %! 8',>->%+%+Y! 9!=8%&%;'8S! ',! /'+*88%,,%! /'! ,*+! *:)>;>/*/'+! /'! ,*+! U*:>%('+! 3(>/*+! =*8*! ',!&*()'(>&>'()%!/'!,*!=*?Bh!

!7%:%+! *T%+! /'+=.a+! ,*! 4'9! %8-S(>:*! ""t"Xg[A! /'! V^! /'! *-%+)%A! /'! 8'D%8&*!.(>;'8+>)*8>*!G4Z3H!'F=8'+*A!'(!+.!*8)<:.,%!"BVBA!/%+!:.'+)>%('+!D.(/*&'()*,'+0!'(!=8>&'8! ,.-*8A! ',!e':e%!/'!E.'! ,*!.(>;'8+>/*/!'+)S!*,! +'8;>:>%!/'! ,*! +%:>'/*/!9A! '(!+'-.(/%!,.-*8A!&'/>*()'!E.a!D.(:>%('+!:.&=,'!:%(!'+)'!=*=',0!

fC%(!D.(:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!*,!+'8;>:>%!/'!,*!+%:>'/*/0!*B 4*!:8'*:>@(A!/'+*88%,,%A!)8*(+&>+>@(!9!:8<)>:*!/'!,*!:>'(:>*A!/'!,*!)a:(>:*!9!/'!,*!:.,).8*B!PB 4*!=8'=*8*:>@(!=*8*!',! 'R'8:>:>%!/'!*:)>;>/*/'+!=8%D'+>%(*,'+!E.'!'F>R*(! ,*!*=,>:*:>@(!/'!:%(%:>&>'()%+!9!&a)%/%+!:>'()<D>:%+!%!=*8*!,*!:8'*:>@(!*8)<+)>:*B!

Page 310: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [WW!

:B 1,!*=%9%!:>'()<D>:%!9!)a:(>:%!*,!/'+*88%,,%!:.,).8*,A!+%:>*,!9!':%(@&>:%A!)*()%!(*:>%(*,!:%&%!/'!,*+!$%&.(>/*/'+!Q.)@(%&*+B!/B 4*!'F)'(+>@(!/'!,*!:.,).8*!.(>;'8+>)*8>*Bh!

$,*8%! '+! E.'! :.*(/%! +'! 8'/*:)*(! '+)%+! )'F)%+! )%/*;<*! (%! e*P<*&%+! *+>+)>/%! *! ,*!+.+)>).:>@(!/',!/>+:.8+%!+%:>*,!E.'!+>8;>@!=*8*!',!/'+*88%,,%!/'!,*+!=%,<)>:*+!=_P,>:*+!E.'!:%(D>-.8*(!',!1+)*/%!/',!J>'('+)*8!=%8!',!/>+:.8+%!('%,>P'8*,A!*(:,*/%!+%P8'!.(!*)*E.'!D'8%?!*!,*!>/'*!PS+>:*!/',!=8>(:>=>%!/'!>-.*,/*/B!1+)'!;>8*R'!e*:>*!',!&'8:*/%!9!e*:>*! ,*!=8>&*:<*!/'! ,%! >(/>;>/.*,! +%P8'! ,%!+%:>*,!;*!*!+'8!/'!+.&*! >&=%8)*(:>*!=*8*! ,*! :%(:'=).*,>?*:>@(!/'! ,*! >(+)>).:>@(!.(>;'8+>)*8>*! 9A! :%(+':.'()'&'()'A! /'!+.! ;>(:.,*:>@(! :%(! ,*! +%:>'/*/B! 2%+! )'%8<*+! ':%(@&>:*+! ;'(/8<*(! *! +%+)'('8!>/'%,@->:*&'()'!,*+!f(.';*+!/'&*(/*+!+%:>*,'+h!e*:>*!,*!.(>;'8+>/*/0!,*!f)'%8<*!/',!:*=>)*,!e.&*(%h!9! ,*!(%:>@(!/'!f+%:>'/*/!/',!:%(%:>&>'()%hB!1(!'+)'!:%()'F)%! ,*+!D.(:>%('+!/'!,*!.(>;'8+>/*/!'+=*T%,*!+'!8'/'D>('(!'(!,*!4'9!%8-S(>:*!#tVWW"A!/'!V"!/'!/>:>'&P8'A!/'!.(>;'8+>/*/'+!G4M3HA!>(:%8=%8*(/%!'F=8'+*&'()'!+.!*:)>;>/*/!*,!+'8;>:>%! /',! /'+*88%,,%! ':%(@&>:%! 9! ,*! D%8&*:>@(! *! ,%! ,*8-%! /'! )%/*! ,*! ;>/*! /',!+>-.>'()'!&%/%0!

fQ8)<:.,%!"B!`.(:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/B!"B! 4*! 3(>;'8+>/*/! 8'*,>?*! ',! +'8;>:>%! =_P,>:%! /'! ,*! '/.:*:>@(! +.='8>%8!&'/>*()'!,*!>(;'+)>-*:>@(A!,*!/%:'(:>*!9!',!'+)./>%B!VB!C%(!D.(:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!*,!+'8;>:>%!/'!,*!+%:>'/*/0!*H!4*!:8'*:>@(A!/'+*88%,,%A! )8*(+&>+>@(!9!:8<)>:*!/'! ,*!:>'(:>*A!/'! ,*!)a:(>:*!9!/'!,*!:.,).8*B!PH!4*!=8'=*8*:>@(!=*8*!',!'R'8:>:>%!/'!*:)>;>/*/'+!=8%D'+>%(*,'+!E.'!'F>R*(!,*!*=,>:*:>@(!/'!:%(%:>&>'()%+!9!&a)%/%+!:>'()<D>:%+!9!=*8*!,*!:8'*:>@(!*8)<+)>:*B!:H!4*!/>D.+>@(A! ,*!;*,%8>?*:>@(!9!,*!)8*(+D'8'(:>*!/',!:%(%:>&>'()%!*,!+'8;>:>%!/'!,*!:.,).8*A!/'!,*!:*,>/*/!/'!,*!;>/*!9!/',!/'+*88%,,%!':%(@&>:%B!/H! 4*! />D.+>@(! /',! :%(%:>&>'()%! 9! ,*! :.,).8*! *! )8*;a+! /'! ,*! 'F)'(+>@(!.(>;'8+>)*8>*!9!,*!D%8&*:>@(!*!,%!,*8-%!/'!)%/*!,*!;>/*Bh!

! !4*! 4'9! %8-S(>:*! \tVWWbA! /'! "V! /'! *P8>,A! =%8! ,*! E.'! +'!&%/>D>:*! ,*! 4'9! M8-S(>:*!#tVWW"A! /'! V"! /'! />:>'&P8'A! /'! 3(>;'8+>/*/'+! G4MN4M3HA! '+! &S+! 'F=,<:>)*! '(!:.*()%!*!'+)'!;>8*R'!'(!,*+!D.(:>%('+!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!&%/>D>:*(/%!',!*8)<:.,%!\"!:%(!,*!+>-.>'()'!8'/*::>@(0!$.*8'()*! 9! /%+B! C'! *T*/'(! ,%+! *=*8)*/%+! [! 9! \! *,! *8)<:.,%! \"A! :%(! ,*! +>-.>'()'!8'/*::>@(0!Ä[B! 4*! )8*(+D'8'(:>*! /',! :%(%:>&>'()%! '+! .(*! D.(:>@(!/'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+B! 1+)*+!/')'8&>(*8S(!9!'+)*P,':'8S(!,%+!&'/>%+!'!>(+)8.&'()%+!(':'+*8>%+!=*8*!D*:>,>)*8!,*!=8'+)*:>@(!/'!'+)'!+'8;>:>%!+%:>*,!=%8!=*8)'!/',!='8+%(*,!/%:'()'!'!>(;'+)>-*/%8B!1,!'R'8:>:>%!/'!/>:e*!*:)>;>/*/!/*8S!/'8':e%!*!,*!';*,.*:>@(!/'!+.+!8'+.,)*/%+!9!*,!8':%(%:>&>'()%! /'! ,%+! &a8>)%+! *,:*(?*/%+A! :%&%! :8>)'8>%! 8',';*()'! =*8*!/')'8&>(*8!+.!'D>:>'(:>*!'(!',!/'+*88%,,%!/'!+.!*:)>;>/*/!=8%D'+>%(*,B!4*+!.(>;'8+>/*/'+!D%&'()*8S(!,*!:%%='8*:>@(!:%(!',!+':)%8!=8%/.:)>;%A!/'!*:.'8/%!:%(! ,%! '+)*P,':>/%! '(! ',! *8)<:.,%! g[B! Q! )*,! 'D':)%A! =8%&%;'8S(! ,*! &%;>,>/*/! /',!

Page 311: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W"!

='8+%(*,!/%:'()'!'! >(;'+)>-*/%8A!*+<!:%&%!',!/'+*88%,,%!:%(R.()%!/'!=8%-8*&*+!9!=8%9':)%+! /'! >(;'+)>-*:>@(! 9! /'+*88%,,%! )':(%,@->:%A! ,*! :8'*:>@(! /'! :'()8%+! %!'+)8.:).8*+! &>F)*+! 9! ,*! ='8)'('(:>*! 9! =*8)>:>=*:>@(! *:)>;*! '(! 8'/'+! /'!:%(%:>&>'()%!9!=,*)*D%8&*+!)':(%,@->:*+Bh!$*P'!*T*/>8!E.'!,*!8',*:>@(!'()8'!'/.:*:>@(!9!:>./*/*(<*!(%!'+!*,-%!(.';%A!=.'+!,*!'/.:*:>@(!D.'!.(!8'E.>+>)%!>&=8'+:>(/>P,'!=*8*!'R':.:>@(!/'!,*!:>./*/*(<*Y!='8%!'(!,*! *:).*,>/*/A!=8%:'+%+! :%&%! ,*!/>D'8'(:>*:>@(!9! ,*! 'F:,.+>@(! +%:>*,!E.'!*D':)*(!*!=*8)'!/'! ,*! +%:>'/*/!e*:'(!&S+! :%+)%+*! ,*! :%(+)8.::>@(!/'!.(*! :>./*/*(<*!=,'(*!E.'!(':'+>)*!/'!=8S:)>:*+!+%:>%'/.:*)>;*+!E.'!-*8*()>:'(!*!,*+!='8+%(*+!.(*!+'8>'!/'!/'8':e%+! :%&%! ,*! >(:,.+>@(! +%:>*,B!2>:e%!/'!%)8%!&%/%A! ,*+!/>&'(+>%('+!/'! ,*!:>./*/*(<*! +%(! )8'+0! ,*! =%+'+>@(! /'! /'8':e%+A! ,*! ='8)'('(:>*! *! .(*! :%&.(>/*/!=%,<)>:*! 9! ,*! =*8)>:>=*:>@(! '(! ,*! ;>/*! =_P,>:*! GJ'(>)%A! VWW#HB! 1(! '+)'! +'()>/%A!=%/'&%+! *,./>8! )*&P>a(! *! ,*+! )*8'*+! E.'! ,*! .(>;'8+>/*/! =.'/'! /'+=,'-*8! '(! ',!S&P>)%!/'!,*!:%%='8*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%!GQ,%(+%A!VWW#0![[i[\H0!*H!`%8&*:>@(!'!>(;'+)>-*:>@(!'(!,%+!S&P>)%+!/',!/'+*88%,,%!9!,*!:%%='8*:>@(!=*8*!',!/'+*88%,,%B!PH! Z'*,>?*:>@(! /'! '+)./>%+! 9! *+>+)'(:>*! )a:(>:*! '(! ,%+! S&P>)%+! =8%=>%+! /',!/'+*88%,,%!9!,*!:%%='8*:>@(B!:H!$%%='8*:>@(!>()'8.(>;'8+>)*8>*B!/H!C'(+>P>,>?*:>@(!'(!&*)'8>*!/'!/'+*88%,,%B!'H!`>(*(:>*:>@(!/'!*::>%('+!/'!/'+*88%,,%!%!/'!*::>@(!e.&*(>)*8>*B!1,! :.8+%! *:*/a&>:%! VW"WiVW""! +.=%('! ',! >(>:>%! /',! D>(! /'! ,*+! )8*/>:>%(*,'+!)>).,*:>%('+!.(>;'8+>)*8>*+Y!=%8!=8>&'8*!;'?!(.'+)8*!.(>;'8+>/*/!(%!%D'8)*8S!=,*?*+!/'!(.';%!>(-8'+%!=*8*!,*+!)>).,*:>%('+!/'!/>=,%&*).8*!%!,>:'(:>*).8*B!4%+!'+)./>%+!/'!d8*/%A!:.9*+!=8>&'8*+!'F='8>'(:>*+!/*)*(!/',!:.8+%!VWWgiVWWXA!+'!'F)'(/'8S(!=%8!)%/*+!,*+!.(>;'8+>/*/'+B!C'!:.,&>(*!*+<!,*!=8>&'8*!')*=*!/'!.(*!)8*(+D%8&*:>@(!/'! )8*(+:'(/'()*,'+! 8'='8:.+>%('+A! =.'+! +'! :.'+)>%(*(! ,%+! *:).*,'+! 8%,'+! 9!D.(:>%('+!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!/'!+.!=8%D'+%8*/%!9!/'!,*!D>(*,>/*/!9!',!+'()>/%!/'!,%+!'+)./>%+!E.'!%D8':'B!4%+!'+)./>%+!/'!d8*/%!/'P'8<*(!+'8;>8!=*8*!D%&'()*8!',!*=8'(/>?*R'!*.)@(%&%!/'!,%+!'+)./>*()'+A!=*8*!/'+*88%,,*8!,*!D.(:>@(!).)%8>*,!9!,*!';*,.*:>@(!D%8&*)>;*A!=*8*!+'()*8!,*+!P*+'+!/',!*=8'(/>?*R'!='8&*('()'!9!%D8':'8!,*!=%+>P>,>/*/!/'!)8*P*R*8!'(!-8.=%+! &S+! 8'/.:>/%+! E.'! /'(! =>'! *! .(*! '(+'T*(?*! &S+!='8+%(*,>?*/*B!$%(+':.'()'&'()'A!/'P'8<*!*=*8':'8!.(!:*&P>%!&')%/%,@->:%!E.'!='8&>)*! ',! =*+%! /',! *=8'(/>?*R'! 8.)>(*8>%! *,! '+)8*)a->:%A! /'! ,*! '(+'T*(?*!)8*(+&>+>;*!*,!*=8'(/>?*R'! >((%;*/%8A!/'!.(*! D%8&*:>@(!&'8*&'()'!/>+:>=,>(*8!*!%)8*!:'()8*/*!'(!,%!*:*/a&>:%A!'(!,%!=8%D'+>%(*,!9!'(!,%!;>)*,!9!,*!=.'+)*!'(!=8S:)>:*!/'!.(*!&')%/%,%-<*!:*=*?!/'!'+)*P,':'8!.(*!:%('F>@(!'()8'!,*!)'%8<*!9!,*!=8S:)>:*B!C>(!'&P*8-%!(%!=.'/'!/'+:%(%:'8+'!',!:%()'F)%!'(!E.'!+'!/'+*88%,,*(!,%+!(.';%+!'+)./>%+! /'! d8*/%B! 4*! e'-'&%(<*! /',! ='(+*&>'()%! ('%,>P'8*,! '+)*P,':'! :%&%!(*).8*,! E.'! ,*! .(>;'8+>/*/! '+)a! +%&')>/*! *! ,%+! >()'8'+'+! /'! ,*! ':%(%&<*! 9! /',!&'8:*/%!9!+>8;*!=*8*!D%&'()*8!,*!:%&=')>)>;>/*/B!4*!'F:','(:>*!/'!,*!E.'!+'!e*P,*!:%(!&*9%8! D8':.'(:>*! '+!.(*!'F:','(:>*! ':%(@&>:*!%! )':(%,@->:*A!(%!/>/S:)>:*!(>!e.&*(*B! 7%8! %)8*! =*8)'A! ,*! :8>+>+! ':%(@&>:*! e*! ;'(>/%! *! 8'*D>8&*8! ',! =8>(:>=>%!%&(>=8'+'()'! /',! f:%+)'! :'8%h! %! >(:,.+%!/',! f&'(%+! *,-%h! =*8*! =%('8! '(!&*8:e*!

Page 312: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [WV!

.(*!8'D%8&*!/'!,*+!)>).,*:>%('+!E.'!>&=,>:*!)*&P>a(!&*9%8'+!9!&'R%8'+!8':.8+%+B!1(! '+)'! '+:'(*8>%A! =*8':'! :%(;'(>'()'! /')'('8! ,*! &>8*/*! '(! ',! =8%:'+%! /'!>&=,*()*:>@(!/'!,%+!(.';%+!'+)./>%+!/'!d8*/%!9!8':%-'8!',!*(S,>+>+!/'!,%+!=8%:'+%+!/'! '(+'T*(?*i*=8'(/>?*R'! '(! '+)*+! )>).,*:>%('+A! ',! +'()>/%! 9! ,*! D>(*,>/*/! /'! ,*+!&>+&*+A! ,*+! />+)>()*+! '+)8.:).8*+! %8-*(>?*)>;*+! 9! /'! :%%8/>(*:>@(! E.'! +'! e*9*(!*/%=)*/%A! ,*! :%()8>P.:>@(! *! ,*! .)>,>/*/! +%:>*,! /'! ,%+! (.';%+! '+)./>%+A! ,*+!>((%;*:>%('+! &')%/%,@->:*+! E.'! +'! e*9*(! =.'+)%! '(! &*8:e*A! ',! -8*/%! /'!=*8)>:>=*:>@(!9!/'!;*,%8*:>@(!/'!'+)%+!'+)./>%+!=%8!,*!:%&.(>/*/!.(>;'8+>)*8>*A!'):B!GQ;*(:'!/',!&%(%-8SD>:%!f4*!&'8:*()>,>?*:>@(!/'!,*!'/.:*:>@(hA!/'!,*!Z15`M7HB!!M#M#!m*@!=L!***'!K>:!CAC<HK>B?:?!=@H<:HSPBJ:n!

C%P8'! ,*! 111CA! +%(! &.:e%+! ,%+! *.)%8'+! E.'! e*(! D%8&.,*/%! =8'-.()*+! %!*D>8&*:>%('+! '(! .(! +'()>/%! =*8':>/%A! '+! /':>8A! '()'(/>/%! :%&%! .(! :%()'F)%A! .(!'+)<&.,%A! .(*! %=%8).(>/*/A! .(*! %:*+>@(0! f1,! '+=*:>%! '.8%='%! /'! '/.:*:>@(!+.='8>%8A! .(! 8')%! =*8*! ,*! .(>;'8+>/*/h! Gd%T>! �*P*,*A! VWW^HY! f1(+'T*8! '(! ,*!.(>;'8+>/*/B! 1,! 111C! :%&%! 8')%! =*8*! ,*! 1/.:*:>@(! C.='8>%8h! GZ.aA! VWWbHY! f1,!'+=*:>%!'.8%='%!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8B!{C'8S!,*!e%8*!/'!,*!8'(%;*:>@(!='/*-@->:*!/'! ,*! 3(>;'8+>/*/|h! G1+:./'8%! N.T%?A! VWW#HB! 78':>+*&'()'! '+)'! _,)>&%! *.)%8!/'D>'(/'!,*!:*,>/*/!:%&%!.(!:%&=8%&>+%!a)>:%!:%(!,*!=8%;>+>@(!/',!+'8;>:>%!=_P,>:%!/'!,*!'/.:*:>@(!E.'!-*8*()>:'!,%+!/'8':e%+!/'!,*!:>./*/*(<*A!*D>8&*(/%0!fL*(!/'!+'8A!=%8!:%(+>-.>'()'A!,%+!/>+:.8+%+!9!,%+!;*,%8'+!E.'!->8*(!'(!)%8(%!*!,%+!/'8':e%+!/'!:>./*/*(<*!9!,*!:%(+)8.::>@(!/'!.(*!+%:>'/*/!R.+)*A! ,%+!E.'!&*8E.'(!,*+!=*.)*+!/',! )>=%!/'! :*,>/*/!E.'!e*9!E.'!='8+'-.>8!9! ,%+! :%()'(>/%+!E.'!/'P'(!(.)8>8,*B! 2'P>'8*(! *:%)*8! ',! )'88>)%8>%! /'! ,*+! />+:.+>%('+! (':'+*8>*+A! 9! (%! ',!,'(-.*R'! 9! ,%+! )@=>:%+! /'! ,*+! 8',*:>%('+! :%&'8:>*,'+A! ,*! =8%/.:)>;>/*/! /'! 8%+)8%!>(e.&*(%A!',!+S,;'+'!E.>'(!=.'/*!9!,*!:%&=')>)>;>/*/!:%&%!;*,%8!D.(/*&'()*,!E.'!/')'8&>('!,%!E.'!;*,'!9!,%!E.'!'+!/':,*8*/%!:%&%!>(+'8;>P,'Bh!G[XHB!1(!=8>&'8!,.-*8A!'+!(':'+*8>%!e*:'8!.(!*(S,>+>+!:8<)>:%!/'!,%!E.'!+.=%('!',!=8%:'+%!/'!$%(;'8-'(:>*!'.8%='*!9!/'!,*+!>&=,>:*:>%('+!a)>:*+!E.'!:%(,,';*(!+.+!=%+>P,'+!:%()8*/>::>%('+! 9! />,'&*+0! =%8! .(! ,*/%A! 'F>-'! .(! (.';%! '(D%E.'! ='/*-@->:%!G:.88>:.,*8!9!&')%/%,@->:%H!&S+!=*8)>:>=*)>;%!9!:%,*P%8*)>;%Y!='8%!=%8!%)8%!,*/%A!+'!'(D8'()*!*!.(*!'+)8.:).8*!9!:.,).8*!*:*/a&>:*+!E.'!+>-.'(!+>'(/%!&.9!R'8S8E.>:*+A!:%&=')>)>;*+! '! >(/>;>/.*,>+)*+B! Q+<! =.'+A! ',! :%&=8%&>+%! a)>:%A! E.'! +'! '(D*)>?*! 9!8'E.>'8'!/'+/'!'+)*(:>*+!'.8%='*+A!*)*T'!'(!=8>&'8!,.-*8!*!,%+!@8-*(%+!8':)%8'+!9!%8-*(>?*)>;%+! /'! ,*! .(>;'8+>/*/A! :%&%! >(+)>).:>@(! *,! +'8;>:>%! /'! ,*! +%:>'/*/A! 9!+.=%('! /'P*)>8! 9! :,*8>D>:*8! ',! &%/',%! '/.:*)>;%! E.'! %8>'()*8S! 9! /'D>(>8S! .(%+!/')'8&>(*/%+! ;*,%8'+! &%8*,'+! 9! =8%D'+>%(*,'+! '(! +.! =8%9':)%! D%8&*)>;%B! 1+)%!+.=%('! f.(! :*&P>%! '(! ,*! :.,).8*! /%:'()'! .(>;'8+>)*8>*! e*:>*! ,%+! %PR')>;%+!D.(/*&'()*,'+!/'! ,*!3(>;'8+>/*/!'.8%='*!/',! +B! rr50! '/.:*8A! D%8&*8!'! >(;'+)>-*8A!D%8&*:>@(! >()'-8*,! /',! '+)./>*()*/%A! D%8&*:>@(! /'! =8%D'+>%(*,'+! :%&=')'()'+A!D%8&*:>@(!/'!:>./*/*(%+!:.,)%+!9!8'+=%(+*P,'+h!Gd*8:<*!+.*)&BA!VWWX0!V"bHB!4%+! *8-.&'()%+! E.'! +'! '+-8>&'(! *! D*;%8! /'! ,*! :8'*:>@(! /',! 1+=*:>%! 1.8%='%! /'!1/.:*:>@(!C.='8>%8!G111CHA!9!%)8*+!=%,<)>:*+!+>&>,*8'+!'(!%)8*+!?%(*+!-'%-8SD>:*+A!+@,%! =.'/'(! 'F=,>:*8+'A! f&S+! *,,S! /'! +.! 8')@8>:*! &S+! %! &'(%+! :>8:.(+)*(:>*,A! +>!*:./>&%+! *! ,*+! :*)'-%8<*+! PS+>:*+! E.'! *8)>:.,*(! ',! />+:.8+%! '/.:*)>;%!('%,>P'8*Bh!G$*+:*()'A!VWWX0!"[\HB!1,!('%,>P'8*,>+&%!+'!e*!:%(;'8)>/%!'(!',!f)',@(!/'!D%(/%h!/'!

Page 313: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W[!

,%+!*R.+)'+!/'!,*!=%,<)>:*!'/.:*)>;*!*!(>;',!&.(/>*,A!E.'!(%!+'!,>&>)*(!9*!*,!8':%8)'!'(! ,*!*+>-(*:>@(!/'!8':.8+%+!%!*!+.!=8>;*)>?*:>@(A!+>(%!E.'!*D':)*(!PS+>:*&'()'!*!,%+! (_:,'%+! :'()8*,'+! /',! >/'*8>%! '/.:*)>;%! 9! *! ,*+! =%,<)>:*+! ='/*-@->:*+B! $%(! ',!*8-.&'()%!/'!E.'!,*!'/.:*:>@(!/'P'!*)'(/'8!*!,*+!/'&*(/*+!+%:>*,'+A!+'!e*:'!.(*!>()'8=8')*:>@(! :,*8*&'()'! 8'/.::>%(>+)*! /'! E.a! +'*! ,*! +%:>'/*/A! =%(>'(/%! *! ,*!'+:.',*! 9! *! ,*! .(>;'8+>/*/! *,! 'F:,.+>;%! +'8;>:>%! /'! ,*+! '&=8'+*+! 9! +'! :'()8*! ,*!D%8&*:>@(! '(! =8'=*8*8! ',! )>=%! /'! =8%D'+>%(*,'+! +%,>:>)*/%+! =%8! a+)*+B! 4*+!>(;'8+>%('+!'(!,*!'/.:*:>@(!9!,%+!:.88<:.,%+!/'P'(!+'8!='(+*/%+!/'!*:.'8/%!:%(!,*+!'F>-'(:>*+!/',!&'8:*/%!9!:%&%!=8'=*8*:>@(!*,!&'8:*/%!/'!)8*P*R%B!1,!=*=',!=_P,>:%!/'! ,*! '/.:*:>@(! :%&%! :*&=%! /'! '()8'(*&>'()%! =*8*! ,*! /'&%:8*:>*! 9! =*8*! ,*!:>./*/*(<*!/'&%:8S)>:*!+'!e*!=*+*/%!*!:%(+>/'8*8!:%&%!.(!/'+=>,D*88%!/',!-*+)%!=_P,>:%A!+>'(/%!8''&=,*?*/%!=%8!',!=.()%!/'!;>+)*!E.'!,*!'&=8'+*!=8>;*/*!)>'('!/'!,*! D.(:>@(! /'! ,*! '(+'T*(?*B! 4*! ='8+%(*! )8*P*R*/%8*! fD,'F>P,'h! 9! f=%,>;*,'()'h!:%(+)>).9'!*+<!,*!8'D'8'(:>*!/',!(.';%!>/'*,!='/*-@->:%A!>(+>+)>a(/%+'!'(!D%8&*8!*,!*,.&(*/%! =*8*! E.'! ,*+! '&=8'+*+! />+=%(-*(! /'! .(*! &*(%! /'! %P8*! */*=)*P,'! 9!D,'F>P,'!'(!.(!'()%8(%!':%(@&>:%!:*/*!;'?!&S+!>&=8';>+>P,'B!Q+<A! e*9! E.>'('+! *(*,>?*(! ,*! *:).*,! )8*(+D%8&*:>@(! /'! ,*! .(>;'8+>/*/! '.8%='*A!)*&P>a(!,,*&*/*!78%:'+%!/'!J%,%(>*A!'(!',!&*8:%!/'!>()'8=8')*:>@(!*=%8)*/%!=%8!,*!)'%8<*!/',!:*=>)*,>+&%!:%-(>)>;%A!=%8!'()'(/'8!E.'!'+*!)'%8<*!=8%=%8:>%(*!,*+!:,*;'+!/'! .(*! )8*(+D%8&*:>@(! E.'! ,*! :%(;>'8)'! '(! .(! />+=%+>)>;%! '+'(:>*,! =*8*! ,*!D%8&*:>@(!/'!,%+!f)8*P*R*/%8'+!/',!:%(%:>&>'()%hA!*-'()'+!:'()8*,'+!/'!,*!:8'*:>@(!/'!8>E.'?*i;*,%8!'(!,*!*:).*,!D*+'!G'&'8-'()'H!/',!:*=>)*,>+&%B!1,!f78%-8*&*!:%&=,')*!).!D%8&*:>@(h!G3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/A!VW"WH!*:'=)*!',!8')%! /',! :*&P>%! /'!&')%/%,%-<*! %! =*+%! /'! ,*! '(+'T*(?*! *,! *=8'(/>?*R'A! ='8%! (%!=*8*! E.'/*8+'! '(! ,%+! D>('+! E.'! J%,%(>*! =8%=%('A! +>(%! =*8*! :%(+'-.>8! %)8%+!%PR')>;%+A! E.'! (':'+*8>*&'()'! /'P'(! =*8)>8! /'! %)8%! '(D%E.'! >/'%,@->:%B! fU%! +'!)8*)*A! =.'+A! /'! .+*8! &a)%/%+! >((%;*/%8'+! =*8*! +'8! &S+! 'D>:*?! '(! =%('8! *! ,*!.(>;'8+>/*/! *,! +'8;>:>%! /'! ,*+! '&=8'+*+! 9! /',! &'8:*/%A! +>(%! '(! .)>,>?*8! ,*!>((%;*:>@(! ='/*-@->:*! *,! +'8;>:>%! /'! .(! =8%9':)%! .(>;'8+>)*8>%! a)>:%A! +%:>*,! 9!e.&*(%B!Q,!+'8;>:>%!/'! ,*! )8*(+D%8&*:>@(!/'! ,*!+%:>'/*/A!/',!:*&P>%!/'!.(!%8/'(!+%:>*,! E.'! 9*! e*! /'&%+)8*/%! +'8! >(R.+)%! e*:>*! %)8%! %8/'(! +%:>*,! E.'! ',>&>('! ,*!=%P8'?*A!',!e*&P8'!9!,*!/'+>-.*,/*/!>88>)*()'Bh!1(! '+)*! (.';*! +%:>'/*/! /',! :%(%:>&>'()%A! ,*+! '&=8'+*+! /'P'(! 8'=,*()'*8+'! +.!D.(:>@(! 9! +.! &>+>@(A! /'P'(! :*&P>*8! +.! ;>+>@(! 9! :%&'(?*8! *! e*:'8! 8'*,! +.!8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,B! f1,! /')'8>%8%! /',! &'/>%! *&P>'()'! :*.+*/%A! '()8'! %)8*+!:%+*+!=%8! ,*! *:)>;>/*/!'&=8'+*8>*,! GsHA! ',! ,>P'8*,>+&%!*!.,)8*(?*!9! ,*!=a8/>/*!/',!+'()>/%!/',!P>'(!:%&_(A!'F>-'(!.(!:*&P>%!/'!;*,%8'+Bh!G4*(:e*8'+A!VWW#0!"^#HB!1,!e>+)%8>*/%8!N*e%(! e*! '+)*P,':>/%! /%+! ='8<%/%+! '(! ',! /'+*88%,,%! /',! :%(:'=)%! /'!8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,! :%8=%8*)>;*! GZC1HB! 1,! =8>&'8%! /'+/'! D>(*,'+! /',! +B! r5r!:%88'+=%(/'!*! ,*! 8'D,'F>@(!+%P8'!',!=*=',!/'! ,*!a)>:*!9! ,%+!:8>)'8>%+!&%8*,'+!'(! ,*!-'+)>@(B!1,!+'-.(/%A!*!=*8)>8!/'!,*!+'-.(/*!&>)*/!/'!,*!/a:*/*!/'!,%+!+'+'()*A!->8*!'(!)%8(%!*,!=*=',!9! ,*+!8'+=%(+*P>,>/*/'+!+%:>*,'+!/'! ,*+!'&=8'+*+A!-'('8*(/%!.(!>()'(+%! /'P*)'! *:*/a&>:%A! =%,<)>:%! 9! :.,).8*,B! Q&*8)9*! C'(! 8'>;>(/>:*! ',!8':%(%:>&>'()%! /'! ,*! =,.8*,>/*/! /'!&%)>;*:>%('+! /'! ,%+! >(/>;>/.%+! 9! ,%+! ;*,%8'+!a)>:%+!'(!,*!*:)>;>/*/!':%(@&>:*!D8'()'!*!,*+!;>+>%('+!&':S(>:*+!E.'!8'/.:'(!*!,%+!+'8'+! e.&*(%+! ! .(! =.8%! +.R')%! /'! &'8:*/%! &%;>/%! 'F:,.+>;*&'()'! =%8! ,*!='8+':.:>@(! /',! &SF>&%! P'('D>:>%! ':%(@&>:%B! 7%8! )*()%A! ,*+! *:)>;>/*/'+!'&=8'+*8>*,'+! :8'*(! 8>E.'?*A! ',! =8%P,'&*! '+! :@&%! />+)8>P.>8,*! =*8*! E.'! ,,'-.'!

Page 314: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W\!

)*&P>a(!*!,%+!&S+!/'+D*;%8':>/%+B!1(! ,*! +%:>'/*/! /',! :%(%:>&>'()%A! ,*! .(>;'8+>/*/! '+)S! ,,*&*/*! *! /'+'&='T*8! .(!=*=',! :,*;'0! *=%8)*8! ;*,%8! &'/>*()'! ,*! :8'*:>@(! 9! />D.+>@(! /',! :%(%:>&>'()%B! o!=%+>P,'&'()'!.(>;'8+>/*/!9!'&=8'+*!+'!'(D8'()*(!*!.(!'()%8(%!9! 8')%+!:%&.('+!G4*(:e*8'+A!VWW#0!"#bi"#XH0!+%(!%8-*(>?*:>%('+!/'!='8+%(*+A!'+)8.:).8*/*+!+'-_(!.(%+!=8>(:>=>%+!E.'!28.:k'8!/'(%&>(*!8'-,*+!:%(+)>).:>%(*,'+A!E.'!,*+!:%(/.:'(!*!,*!&'R%8!:%&P>(*:>@(!'()8'!'D>:*:>*!9!'D>:>'(:>*Y!:%&=*8)'(!8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,Y!8'E.>'8'(!=*8*!+.!*/':.*/%!D.(:>%(*&>'()%!.(*!@=)>&*!/>8'::>@(!9!-'+)>@(Y!'+)S(!>(&'8+*+! '(! .(! =8%:'+%! /'! >()'8(*:>%(*,>?*:>@(Y! -'+)>%(*(! :%(%:>&>'()%0! ,%!-'('8*(!9!,%!/>D.(/'(Y!+'!'(D8'()*(!*!:*&P>%+!'(!',!'()%8(%!9!e*(!/'!+'8!D,'F>P,'+!=*8*! */*=)*8+'Y! /'+'&='T*(! +.! D.(:>@(! '(! .(! '()%8(%! :%&=')>)>;%Y! D%&'()*(!;*,%8'+Y! :%&=*8)'(! ',! %PR')>;%! /'! /'+*88%,,%! e.&*(%Y! *:)_*(! :%&%! *-'()'+! /',!/'+*88%,,%Y!'F>+)'!.(*!:>'8)*!*=*)<*!%!/'+>()'8a+!=%8!,*!*:)>;>/*/!&.).*Y!',!/>S,%-%!(%!+>'&=8'!'+!DS:>,0! ,*+!D.(:>%('+!=*8':'(!/>;'8-'()'+Y! ,*!/>;'8+>/*/!/'!D.(:>%('+!%8>->(*!/>;'8+>/*/!/'! D>('+A! E.'! +'! >()'8=8')*(! :%&%! >&=%+>P,'+! /'! :%(:>,>*8Y! ,%+!f)'&=%+h!+%(!/>D'8'()'+B!!7%8!%)8*!=*8)'A!'+!(':'+*8>%!8':%(%:'8!E.'!(%!'+!DS:>,!f*=8%=>*8+'h!/'!,*!2)55).#/)!/',!111CB!C'T*,*8a! ,%+!/%+!=%,%+!'()8'! ,%+!E.'! ,*+!)'(/'(:>*+!=*8':'(!+>).*8+'B!1,!=8>&'8%! '+! ',! /'P*)'! >/'%,@->:%! '()8'! .(*! 8'=8'+'()*:>@(! ('%i,>P'8*,! /'! ,*!-,%P*,>?*:>@(A! ,%! E.'! ,,';*8<*! *! *:'().*8! ,%+! ;*,%8'+! /'! &'8:*/%! 9! ,*! D%8&*:>@(!.(>;'8+>)*8>*! '(! ,*! ,<('*! /'! ,*! 9*! ;>'R*! )'%8<*! /',! :*=>)*,! e.&*(%B! 1,! +'-.(/%!>(:>/>8<*!'(!',!=*=',!/',!'+=*:>%!=_P,>:%!9!/'!,%+!&%/',%+!/'!D%8&*:>@(!%8>'()*/%+!*,!/'+*88%,,%!:.*,>)*)>;%!9!e.&*(%!/'!,%+!'+)./>*()'+A!'(!,*!,<('*!/'!,*!f+%:>'/*/!'(!8'/hB!Qe%8*!P>'(A! '()8'! *&P%+!=%,%+A! +'! +>)_*! )*&P>a(! ,*! 8'*,>/*/B! 4%!E.'!=*8':'!/'+=8'(/'8+'! /'! '+)*+! )'(/'(:>*+! '+! E.'! ;*(! *! :%,%:*8! *! ,*+! 5(+)>).:>%('+! /'!1/.:*:>@(!C.='8>%8A!9!*!+.+!8'+.,)*/%+A!*()'!.(!/%P,'!:8>)'8>%!';*,.*/%80!',!/'!+.!'D>:*:>*! 9! ',! /'! +.! 'D>:>'(:>*A! '(! 8',*:>@(! :%(! ,%+! (.';%+! %PR')>;%+! 9! 'F=':)*)>;*+!+%:>*,'+B!1+!/':>8A!+%:>*,&'()'!(%!+@,%!+'!;*!*!'+='8*8!E.'!:.&=,*(!:%(!',!%PR')>;%!/'!D%8&*8!*!.(!-8.=%!+>-(>D>:*)>;%!/'!,%+!*,.&(%+!E.'!)8*/>:>%(*,&'()'!*:%-'A!+>(%!E.'A!*/'&S+A!.(!>&=%8)*()'!:%()>(-'()'!/',!f(.';%h!*,.&(*/%!+'!+>'()*!*)'(/>/%!:%(! .(%+! (>;','+! 8',*)>;%+! /'! +*)>+D*::>@(A! )*()%! =8%=>*! :%&%! =%8! =*8)'! /'! ,%+!D.).8%+! '&=,'*/%8'+A! 9! /'()8%! /'! ,%+! )>'&=%+! =8';>+)%+! =*8*! %)%8-*8,'+! ,*!)>).,*:>@(B!{$*&P>*8|!Qe<!;*(!*!R.-*8A!)*&P>a(A!.(!>&=%8)*()'!=*=',!/%+!8'=8'+'()*:>%('+!/',!:*&P>%A!*.(E.'!+'!=.'/*(!/*8!&.:e*+!%=:>%('+!&>F)*+B!4*!=8>&'8*!+%+)'(/8<*!E.'!',!:*&P>%!=.'/'!-'+)>%(*8+'!/'+/'!.(*!8'=8'+'()*:>@(!+>&=,>D>:*/*!/',!&.(/%!/'!,*! =8%/.::>@(A! /'+/'! .(*! 8*:>%(*,>/*/! )a:(>:*! GC:eá(A! "XXVH! ',! :*&P>%! :%&%!f8''+)8.:).8*:>@(h! %8/'(*/*A! %8>'()*/%! /'! f*88>P*! *P*R%hA! :%(! %PR')>;%+!:%&=8%P*P,'+! 9! '(! =,*?%+! =8''+)*P,':>/%+A! '):B! M)8*! =%+>:>@(A! =%8! ',! :%()8*8>%A!*8-.&'()*8<*!E.'! ,%+!:*&P>%+!*=.()*/%+!+'!8'&>)'(!*!&%/>D>:*:>%('+!=8%D.(/*+A!/'!(*).8*,'?*!:.,).8*,A!=%8!,%!E.'!/'P'(!+'8!-'+)>%(*/%+!f=%,<)>:*&'()'hA!'+!/':>8A!*!=*8)>8! /'! =8>%8>/*/'+A! :%()*(/%! :%(! ,%+! *-'()'+! >(;%,.:8*/%+A! :%(! )8*(+=*8'(:>*A!/>+)8>P.9'(/%! 9! *+.&>'(/%! 8'+=%(+*P>,>/*/'+B! $%(+>/'8*! E.'! ,%+! %PR')>;%+! +%(!:%&=,'R%+!9!(%!)*(!DS:>,&'()'!&'(+.8*P,'+!9!+.+!,%-8%+!(%!)*(!DS:>,'+!/'!'(:*R*8!'(!)>'&=%+!=8'D>R*/%+B!7'8%!)*&P>a(!*+.&'!,*!(':'+>/*/!/'!/'+*88%,,*8!=8%=.'+)*+!*!=*8)>8! /'! ,*! =8%=>*! 8'*,>/*/A! *! =*8)>8! /'! .(*! -'+)>@(! &'/>*()'! ,*! 8':%->/*! /'!';>/'(:>*+A!'()'(/>'(/%!E.'!,*!=*8)'!&S+!>&=%8)*()'!/'!'+)%+!:*&P>%+!/'='(/'!/'!&*('8*! +>-(>D>:*)>;*! /'! ,%+! =8%=>%+! *:)%8'+B! 4*! :*,>/*/! 9! ,*! *.)%(%&<*!

Page 315: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W^!

.(>;'8+>)*8>*+! +'! :%(R.-*(! '(! ,*! 'F='8>'(:>*! :%)>/>*(*A! '(! ',! &%/%! :%&%! +%(!-'+)>%(*/*+!9!'(!:*/*!'+=*:>%!/'!)8*P*R%B!4*!=8%=.'+)*!/',!111C!8'E.>'8'!.(!>&=%8)*()'!:*&P>%!:.,).8*,!'(!,*!%8-*(>?*:>@(A!'(! ,%+! :.88<:.,%+! 9! '(! ',! '(D%E.'!/'! ,*! /%:'(:>*! .(>;'8+>)*8>*B! 1(! +'-.(/%! ,.-*8A!/>D<:>,&'()'! ,%-8*8'&%+! /'+*88%,,*8! *E.',,*! *! D%(/%! +>! (%! '+! :%(! =*8S&')8%+! /'!(*).8*,'?*!/',>P'8*)>;*!9!=*8)>:>=*)>;*Y!='8%! )*&=%:%!+'!*,:*(?*8S!+>(!*8)>:.,*8+'!,%+! *-'()'+! '(! 8'/'+! 9A! D>(*,&'()'A! +>(! ,*! R.+)>D>:*:>@(! 8*:>%(*,! 9! =_P,>:*! /'! ,%+!*:.'8/%+! 9! 8'*,>?*:>%('+B!Qe%8*!P>'(A! '+)'! :*&P>%! '(! ',! '(D%E.'!/'! ,*! D%8&*:>@(!+.='8>%8!(%!=.'/'!e*:'8+'!+>(!.(*!&*9%8!>(;'8+>@(!'(!8':.8+%+B!1(! '+)'! '+:'(*8>%A! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! (%! =.'/'(! R.-*8! ',! =*=',! /'! >(+)>).:>%('+!f=*+>;*+hA! '+! /':>8A! ',! /'! >(+)>).:>%('+! E.'! ;*(! */*=)*(/%! =8%-8'+>;*&'()'! +.!&>+>@(!:.,).8*,!9!/'!>(;'+)>-*:>@(!'(:%&'(/*/*+A!+>(%!E.'!/'P'(!>()'8;'(>8!:%&%!>(+)>).:>%('+!=8%*:)>;*+A!'+!/':>8A!E.'!8'*,>?*(!*=%8)*:>%('+!&.9!8',';*()'+!'(!',!:*&=%!/'!,*!-'('8*:>@(!/',!:%(%:>&>'()%!9!'(!',!':%(@&>:%A!'(!',!/'+*88%,,%!/'!+.!*:)>;>/*/! D%8&*/%8*! '! >(;'+)>-*/%8*A! +>).S(/%+'! *! ,*! *,).8*! /'! ,%+! (.';%+! 8')%+B!2>:e%!:*&P>%!:.,).8*,!'(:%()8*8S!.(*!/'!+.+!&SF>&*+!'F=8'+>%('+!'(! ,*!8',*:>@(!/'! '(+'T*(?*! 9! *=8'(/>?*R'! GZ.aA! VWWbHB! 4*! &'R%8! /'D'(+*! /'! ,*! D%8&*:>@(!.(>;'8+>)*8>*! =_P,>:*! =*+*8S! =%8! >&=.,+*8A! %8-*(>?*8A! /'+*88%,,*8! 9! +%+)'('8!=8%:'+%+!/'!:*&P>%+!'(!,*+!/>;'8+*+!>(+)>).:>%('+B!!

!M#"#!%<P:>B;:JBf>!N!P=@HBf>!K>BQ=<@BH:<B:!

7%8! )%/%!',,%A!9!.(*!;'?!E.'!(%+!*=8%F>&*&%+!*! ,*!=,*)*D%8&*! >(+)>).:>%(*,!'(! ,*!E.'!+'!&.';'(!,*+!>(+)>).:>%('+!/'!'/.:*:>@(!+.='8>%8!G51CHA!=%/'&%+!:%(R').8*8!*,-.(%+! 'D':)%+! /'! .(*! />D'8'(:>*:>@(! 9! />;'8+>D>:*:>@(! G`'8(S(/'?! Z%/8<-.'?A!VWWXH0!',!=*(%8*&*!/'!,%+!+>+)'&*+!(*:>%(*,'+!9!/'!,*+!51C!+'!e*!;.',)%!;*8>%=>()%Y!9*!(%!=%/'&%+!='(+*8!'(!,*!'F>+)'(:>*!/'!.(*!+%,*!>/'*!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!&S+!P>'(!*,!:%()8*8>%Y!,*!/>&'(+>@(!=_P,>:%i=8>;*/*!+'!)%8(*!:*/*!;'?!&S+!*&P>-.*Y!,*+!51C!+'! :*8*:)'8>?*8<*(! =%8! -'+)>%(*8! :%(%:>&>'()%! *;*(?*/%! />D'8'(:>*/%! '(! D.(:>@(!/'!,*+!D.(:>%('+!/%:'()'+!/'+*88%,,*/*+Y!e*9!.(*!)'(/'(:>*!=%8!>()8%/.:>8!(.';*+!&%/*,>/*/'+! =*8*! ,*! *+>-(*:>@(! /'! ,%+! 8':.8+%+! =_P,>:%+Y! +%P8'! ,*+! D%8&*+! /'!*+'-.8*&>'()%!/'!,*!:*,>/*/A!+'!%P+'8;*!.(!'+=*:>%!+%&')>/%!*!&_,)>=,'+!)'(+>%('+A!D8.)%!/'! ,*+!/>D<:>,'+! 8',*:>%('+!'()8'! )8'+! :.,).8*+0! ,*!;>(:.,*/*!*! ,*+!=8>%8>/*/'+!'+)*)*,'+A! ,*! +%&')>/*! *! D.'8?*+! /',!&'8:*/%! 9! ,*! /'+*88%,,*/*! =%8! ,*! :%&.(>/*/!*:*/a&>:*B!4%!E.'!+'!'F>-'!*!,*+!.(>;'8+>/*/'+!'+!E.'!/>;'8+>D>E.'(!9!*&=,<'(!+.+!D.'()'+!/'!D>(*(:>*:>@(! 9A! =*8*! ',,%A! */E.>'8*(! .(! ='8D>,! E.'! ,*+! e*-*! *)8*:)>;*+! =*8*! '+*+!D.'()'+!9A!=%8!)*()%A!&S+!:%&=')>)>;*+B!1(!+'-.(/%!,.-*8A!+'!,'+!=>/'!E.'!*/%=)'(!.(*! '+)8.:).8*! %8-*(>?*)>;*! +'-_(! .(! &%/',%! '&=8'+*8>*,B! 4%+! =8%:'+%+!/'&%:8S)>:%+!/'!/':>+>@(! 9! ,%+! @8-*(%+!E.'! ,%+! =8%)*-%(>?*(! *=*8':'(!P*R%! '+)*!='8+=':)>;*!:%&%!,'()%+!'!>('D>:>'()'+A!/'P>'(/%!/'R*8!+>)>%!*!:.'8=%+!/'!/>8'::>@(!)':(%:8S)>:%+A! E.'!='8&>)>'+'(!*! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! :%()*8! f:%(!.(!=8%:'+%!'D>:*?!/'! */%=:>@(! /'! /':>+>%('+A! .(*! :*=*:>/*/! /'! -'+)>@(! */&>(>+)8*)>;*! 9! D>(*(:>'8*!+@,>/*!9!,*!=%+>P>,>/*/!/'!;>(:.,*8!,*!-8*)>D>:*:>@(!:%(!,%+!8'+.,)*/%+h!G$%&>+>@(!/'!,*+! $%&.(>/*/'+! '.8%='*+A! VWW[0! "XHB! o! +'! 8':%&>'(/*! .(*! %8>'()*:>@(! &S+!'(a8->:*! e*:>*! ',! *=8%;':e*&>'()%! &'8:*()>,! 9! .(! &*9%8! >(D,.R%! ':%(@&>:%! *!)8*;a+!/'!,%+!3-M&#$*35#/).+*3)5.2+5"V#3"A!E.'!='8&>)*!*,!:%(%:>&>'()%!',*P%8*/%!'(!',,*+! D,.>8! /'!&*('8*!&S+!/>8':)*! 9! 8S=>/*! '(! ,*! ':%(%&<*B! 7*8*! '+)*! D>(*,>/*/! ',!

Page 316: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [W#!

=*=',! /':>+>;%! ,%! R.'-*(! ,*+! ,,*&*/*+! .(>;'8+>/*/'+! /'! ',>)'! %! :'()8%+! /'!'F:','(:>*B!U%! e*:'! D*,)*!&.:e*! >&*->(*:>@(! =*8*! 8'=8'+'()*8+'! ',! /'+)>(%! /'! ,*!>(;'+)>-*:>@(!9!,*!'(+'T*(?*!:8<)>:*+!(%!8'()*P,'+!/>8':)*&'()'!=%8!',!&'8:*/%B!1,!=8%:'+%!/'!J%,%(>*!9!,*!'+)8*)'->*!/'!4>+P%*!;*(!=.'+!/'!,*!&*(%B!1,!=8>&'8%!e*!/'!:8'*8! ,*+! :%(/>:>%('+! '+)8.:).8*,'+! =*8*! .(! &'8:*/%! '.8%='%! /'! ,*! :>'(:>*! 9! ,*!'/.:*:>@(! 9! *,,*(*8! ',! :*&>(%! =*8*! .(*! 8''+)8.:).8*:>@(! ('%,>P'8*,! /',! S&P>)%!'.8%='%!.(>;'8+>)*8>%B!7*8*!',!%PR')>;%!/'! ,*!f'&=,'*P>,>/*/h!8'+.,)*!*=8%=>*/%!',!:*&P>%!E.'!;*!*!+.D8>8!',!=8>&'8!:>:,%!/'!,*!'(+'T*(?*!+.='8>%8B!7'8%!+>!+'!E.>'8'!';>)*8!'+)%!9!/*8!f.(*!P.'(*!:.*,>D>:*:>@(!=8%D'+>%(*,!=*8*!',!&'8:*/%!/'!)8*P*R%A!,*+!.(>;'8+>/*/'+!*:).*,'+!/'P'8<*(!:%(;'8)>8+'!'(!'+:.',*+!)a:(>:*+!+.='8>%8'+A!,%!E.'!=,*()'*! ,*! >(:@-(>)*!/',!/'+)>(%!/'! ,*+!:>'(:>*+!e.&*(*+!9!+%:>*,'+h!G�*&%8*A!VWWX0!\"HB!4%+! ;*,%8'+! .)>,>)*8>+)*+! =8';*,':'(! +%P8'! .(*! :%(:'=:>@(! e.&*(>+)*! /'! ,*!.(>;'8+>/*/A! 9! %8>'()*(! +.! *:)>;>/*/! e*:>*! ,*! D%8&*:>@(! =8%D'+>%(*,! /'! ,%+!'+)./>*()'+A! '(! /')8>&'()%! /'! .(*! D%8&*:>@(! &S+! e%,<+)>:*A! &S+! >()'-8*,! 9!%8>'()*/*!*!,*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*+!+%:>'/*/'+B!7%/'&%+!e*P,*8A!=%8!)*()%A!/'!.(*!)'(/'(:>*! e*:>*! ,*! >()'8(*:>%(*,>?*:>@(! 9! .(>D%8&>?*:>@(! /',! :.88<:.,%! P*+*/*! '(!,%+!;*,%8'+!/',!,>P8'!&'8:*/%B!1(!8',*:>@(!:%(!,%!*()'8>%8A!%)8*!:*8*:)'8<+)>:*!/'!,*!'/.:*:>@(! .(>;'8+>)*8>*! '(! ',! :%()'F)%! *:).*,! '+! ,*! /'='(/'(:>*! 9! /'+>-.*,/*/!'+)8.:).8*,! /'! -8*(!=*8)'! /'! ,*+! >(+)>).:>%('+! *:*/a&>:*+! /',!&.(/%! '(! 8',*:>@(!:%(!',!:%(%:>&>'()%!:>'()<D>:%!1(!',!S&P>)%!/'!,*!'/.:*:>@(!+'!=.'/'!,,'-*8!*!*D>8&*8!E.'!'/.:*:>@(!9!'F:,.+>@(!:%(D%8&*(!=8S:)>:*&'()'!.(!=*8!*()*-@(>:%!GJ'(>)%A!VWWgHA!:%&%!,%!'+!:>./*/*(<*!9!'F:,.+>@(!GJ'(>)%A!VWW^HA!'(!:.9%!*(S,>+>+!',!:'()8%!/'!*)'(:>@(!=8>%8>?*/*!e*!/'!+'8! :%,%:*/%! '(! ',! =*=',! /'! ,*! '/.:*:>@(! 9! '(! +.+! =%)'(:>*,>/*/'+! =*8*! ',!;'(:>&>'()%!/'!,*!'F:,.+>@(B!1+)*+!=%)'(:>*,>/*/'+!'+)S(!;>(:.,*/*+!+%P8'!)%/%!:%(!',! =*=',! /'! ,*! '/.:*:>@(! '(! ,*! =*8)>:>=*:>@(! +%:>*,A! ,*! >()'-8*:>@(! ,*P%8*,A! ,*!*.)%'+)>&*!9!8'*,>?*:>@(!='8+%(*,B!1,!*=%8)'!/'!,*!'/.:*:>@(!8'+.,)*!>&=8'+:>(/>P,'!'(!,*!%8>'()*:>@(!/'!,*+!'+)8*)'->*+!/>8>->/*+!*!8'/.:>8!9!',>&>(*8!,*!'F:,.+>@(B!1+! :>'8)%! E.'! ,*! >/'()>/*/! /'! ,*+! >(+)>).:>%('+! .(>;'8+>)*8>*+! 9! /'! ,*! :%&.(>/*/!*:*/a&>:*!+'!'(:.'()8*!'(!.(!'+)*/%!/'!)8*(+>:>@(B!Q!(%+%)8%+A!,%+!E.'!D%8&*&%+!=*8)'!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!'+!*!E.>'('+!(%+!)%:*!:%&'(?*8!*!='(+*8!,*!:*,>/*/!/'!,*+!>(+)>).:>%('+! /'! '/.:*:>@(! +.='8>%8! ;>(:.,S(/%,*! *! ,*! =8'=*8*:>@(! /'! .(*!:>./*/*(<*! :*=*?! /'! /'+'&='T*8! .(! )8*P*R%! =%,<)>:%A! =8%D'+>%(*,A! :.,).8*,! 9!:>'()<D>:%!+%,>/*8>%!:%(!',!f%)8%hB!4*!.(>;'8+>/*/!%8>'()*/*!*,!/'+*88%,,%!e.&*(%!9!*,! :.&=,>&>'()%! /'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! (%! =.'/'! *=.()*8! _(>:*&'()'! *! ,*!D%8&*:>@(!/',!+'8!e.&*(%!:%&%!*-'()'!':%(@&>:%B!7%8!',,%A!/>:e%!'(!=*,*P8*+!/'!J%(>! GVWW#0! "W"HA! f4*! .(>;'8+>/*/! )8*(+D%8&*/%8*! %8>'()*/*! *,! /'+*88%,,%h! (%!)>'('! E.'! +'8! 8'=8%/.:)%8*! +>(%! )8*(+D%8&*/%8*A! 8'+=%(/>'(/%! *! *,-.(*+! /'! ,*+!:*8*:)'8<+)>:*+0!'(!=8>&'8!,.-*8A!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!e*!/'!:%(+>/'8*8+'!:%&%!.(!P>'(! =_P,>:%Y! '(! +'-.(/%! ,.-*8A! ,*! .(>;'8+>/*/! %8>'()*/*! *,! /'+*88%,,%! e.&*(%!)>'('! E.'! ,,'-*8! *,! &*9%8! (_&'8%! /'! ='8+%(*+! =%+>P,'Y! '(! )'8:'8! ,.-*8A! ,*!.(>;'8+>/*/! )8*(+D%8&*/%8*! )>'('! E.'! +'8! *.)@(%&*!/'! ,%+! =%/'8'+! =_P,>:%+A! /'!,%+! >()'8'+'+! ':%(@&>:%+A! &'/>S)>:%+A! 8',>->%+%+! 9! :.,).8*,'+A! /'! )%/%+! *E.',,%+!=%/'8'+! E.'A! :%&%! +.->'8'! 2'88>/*! GVWWVHA! ,>&>)*(! ,*! /'&%:8*:>*! =%8! ;'(>8Y! '(!:.*8)%!,.-*8A!,*!.(>;'8+>/*/!/'P'!)'('8!.(*!%8>'()*:>@(!*!,*8-%!=,*?%!P*+*/*!'(!,*!='8)>('(:>*A!'()'(/>/*!a+)*!/'+/'!,*!='8+=':)>;*!/'!,*+!(':'+>/*/'+!/'!,*!+%:>'/*/B!

!

Page 317: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [Wb!

M#R#!mEKS!K>BQ=<@B?:?!oK=<=WC@n!

1(!,*+!=8@F>&*+!,<('*+!+'!+'T*,*(!*,-.(%+!*+=':)%+!=*8*!:%(+)8.>8!.(*!.(>;'8+>/*/!E.'! '+)a! :*/*! ;'?! &S+! >&=,>:*/*! '(! ,%+! =8%P,'&*+! /'! ,*! &*9%8<*! /'! (.'+)8*!+%:>'/*/! 9! &S+! :'8:*! *_(! /'! *E.',,%+! +':)%8'+! /'! ,*! =%P,*:>@(! E.'! +.D8'(!+>).*:>%('+!/'!>(R.+)>:>*!9!/'+>-.*,/*/B!C>!',!=*=',!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!'+)S!+>'(/%!8'>(;'()*/%A! /'P'&%+! ='(+*8! (.';%+! &%/',%+! E.'! (%! =*+'(! _(>:*! 9!'F:,.+>;*&'()'! =%8! 8'=8%/.:>8! ,%+! ;*,%8'+! /'! ,*! :.,).8*! '&=8'+*8>*,! 9! ,*!&'8:*/%)':(>*B!Q,-.(%+!/'!'+)%+!=8>(:>=>%+!=.'/'(!+'8A!'(!:,*;'!/'!/'+*88%,,*8!.(*!.(>;'8+>/*/!/'&%:8S)>:*!9! +%,>/*8>*A! ,%+!=8%=.'+)%+!=%8!C*()%+! GVWW^0![Xib#H!'(!+.! ,>P8%! f4*! .(>;'8+>/*/! '(! ',! +>-,%! rr5hA! E.'! '+! *! +.! ;'?! .)>,>?*/%! =%8! $*+:*()'!`'8(S(/'?!GVWWX0!"^bi"^XH!9!`'8(S(/'?!Z%/8<-.'?!GVWWXHA!'()8'!%)8%+B!`8'()'!*!,*!-,%P*,>?*:>@(! e'-'&@(>:*! ('%,>P'8*,! ,*! *,)'8(*)>;*! '+! :%()8*=%('8! .(*!-,%P*,>?*:>@(!*()>e'-'&@(>:*B!4*!8'D%8&*!)>'('!E.'!8'+=%(/'8!=%+>)>;*&'()'!*!,*+!/'&*(/*+!+%:>*,'+!=*8*!,*!/'&%:8*)>?*:>@(!8*/>:*,!/'!,*!.(>;'8+>/*/A!=%(>'(/%!D>(!*! .(*! e>+)%8>*! /'! 'F:,.+>@(! /',! :%(R.()%! /'! ,%+! :>./*/*(%+! '(! :.*()%! *! ,*!=*8)>:>=*:>@(!'(!',,*A!'(!:.*()%!*!+.+!=8%P,'&*+A!'!>(:,.+%!'(!:.*()%!*!+.+!+*P'8'+B!2'!'+)*!=%+>:>@(!-'('8*,!+'!/'+=8'(/'(!,%+!+>-.>'()'+!=8>(:>=>%+!%8/'(*/%8'+!E.'!)8*)*(!/'!%8>'()*8!,*!)8*(+D%8&*:>@(!/'!,*!.(>;'8+>/*/0!"B! 1(D8'()*8! ,%! (.';%! :%(! ,%! (.';%B! 4*! 8'+>+)'(:>*! *()'! ,*+! =%,<)>:*+! /'!&'8:*/%!)>'('!E.'! >(:,.>8! ,*!=8%&%:>@(!/'!*,)'8(*)>;*+!/'! >(;'+)>-*:>@(A!/'! D%8&*:>@(A!/'!'F)'(+>@(!E.'!+.=%(-*(!.(*!*=%8)*:>@(!'+=':<D>:*!/'!,*!.(>;'8+>/*/!*!,*!/'D>(>:>@(!9!+%,.:>@(!:%,':)>;*+!/'!,%+!=8%P,'&*+!+%:>*,'+A!(*:>%(*,'+!9!-,%P*,'+B!1+!(':'+*8>%!*(*,>?*8! ,*!:8>+>+!E.'!'+)S!;>;>'(/%!*,!&*8-'(!/'!,*+!D*,+*+!+*,>/*+!E.'!=8%=%('!',!&'8:*/%B!!VB! 4.:e*8! =%8! ,*! /'D>(>:>@(! /'! ,*! :8>+>+B! 4*! .(>;'8+>/*/! (%! =.'/'! %:.,)*8+'! '(! +.!=a8/>/*!/'! ,'->)>&*:>@(!+%:>*,B!1+!(':'+*8>%!*(*,>?*8! ,*!:8>+>+!E.'!'+)S!;>;>'(/%!*,!&*8-'(!/'!,*+!D*,+*+!+*,>/*+!E.'!=8%=%('!',!&'8:*/%B!1,!:%(%:>&>'()%!)8*/>:>%(*,!.(>;'8+>)*8>%! e*! +>/%! =.'+)%! '(! :8>+>+! =%8! ,*! )8*(+>:>@(! e*:>*! .(! :%(%:>&>'()%!)8*(+/>+:>=,>(*8A! :%()'F).*,>?*/%A! >()'8*:)>;%A!=8%/.:>/%A!/>+)8>P.>/%!9!:%(+.&>/%!:%(!P*+'!'(!,*+!(.';*+!)':(%,%-<*+!/'!,*!:%&.(>:*:>@(!9!,*!>(D%8&*:>@(!E.'!*,)'8*(!,*+! 8',*:>%('+! '()8'! :%(%:>&>'()%! '! >(D%8&*:>@(A! =%8! .(*! =*8)'A! 9! D%8&*:>@(! 9!:>./*/*(<*!=%8!%)8*B![B! 4.:e*8! =%8! ,*! /'D>(>:>@(! /'! .(>;'8+>/*/B! 4*! .(>;'8+>/*/! /'P'! &*()'('8! +.+!)*8'*+!/'!D%8&*:>@(A!>(;'+)>-*:>@(!9!'F)'(+>@(!D8'()'!*!,*!=8%,>D'8*:>@(!/'!:'()8%+!/'!'(+'T*(?*!+.='8>%8!/'/>:*/%+!*!,%+!*+=':)%+!&'8*&'()'!&'8:*()>,'+B!7*8*!',,%!'+!(':'+*8>%!:8'*8!.(*!8'/!+%,>/*8>*!/'!.(>;'8+>/*/'+!=_P,>:*+B!\B! Z':%(E.>+)*8! ,*! ,'->)>&>/*/B! 1(! ',! )'88'8%! /',! *::'+%! +'! )8*)*! /'! :%&P*)>8!:.*,E.>'8! &*(>D'+)*:>@(! /'! ',>)>+&%! .(>;'8+>)*8>%Y! ,*! 'F)'(+>@(! .(>;'8+>)*8>*! (%!/'P'!:%(D>-.8*8+'!/'+/'!,*!='8+=':)>;*!/'!,*!8'()*P>,>/*/!':%(@&>:*!+>(%!/'+/'!,*!/'D'(+*!/'!,*!:%e'+>@(!+%:>*,A!,*!=8%D.(/>?*:>@(!/'!,*!/'&%:8*:>*A!,*!,.:e*!:%()8*!,*!'F:,.+>@(!+%:>*,!9!,*!/'-8*/*:>@(!*&P>'()*,A!9!,*!/'D'(+*!/'!,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,Y!,*! >(;'+)>-*:>@(! /'P'! ;>(:.,*8+'! =8>%8>)*8>*&'()'! :%(! ,*! +*)>+D*::>@(! /'! ,*+!(':'+>/*/'+!/'!,%+!-8.=%+!+%:>*,'+!E.'!(%!)>'('(!=%/'8!/'!*::'/'8!*,!:%(%:>&>'()%!=%8! ,*! ;<*! &'8:*()>,Y! ,*! ':%,%-<*! /'! +*P'8'+! /'P'! D%&'()*8+'! :8'*(/%! '+=*:>%+!>(+)>).:>%(*,'+!=*8*!',!/>S,%-%!'()8'!',!+*P'8!:>'()<D>:%!%!e.&*(<+)>:%!9!,%+!+*P'8'+!=%=.,*8'+A! )8*/>:>%(*,'+A! .8P*(%+A! :*&='+>(%+A! =8%;'(>'()'+! /'! :>;>,>?*:>%('+! (%!%::>/'()*,'+! E.'! :>8:.,*(! '(! ,*! +%:>'/*/Y! ,*! 8',*:>@(! :%(! ,*! '+:.',*! =_P,>:*! /'P'!

Page 318: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [Wg!

:%(:8')*8+'!'(!=8%9':)%+!/'!:%,*P%8*:>@(!=*8*!,*!/>D.+>@(!/',!+*P'8!='/*-@->:%A!,*!>(;'+)>-*:>@(!'/.:*)>;*!9!,*!D%8&*:>@(!/'!/%:'()'+Y!'(!,*!8',*:>@(!:%(!,*!>(/.+)8>*!'+!:8.:>*,!E.'! ,*!.(>;'8+>/*/!9! ,*+! >(+)*(:>*+!=_P,>:*+!(%!=>'8/*(!',!:%()8%,!/'! ,*!*-'(/*! /'! ,*! >(;'+)>-*:>@(! :>'()<D>:*! =*8*! E.'! a+)*! (%! :*>-*! '(! &*(%+! /'! ,%+!>()'8'+'+!/'!,*+!'&=8'+*+!=8>;*/*+B!^B!$8'*8!.(*!(.';*!>(+)>).:>%(*,>?*:>@(B!C'!)8*)*!/'!E.'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!=_P,>:*+!:8''(! .(*! 8'/! (%! =*8*! ,*! &'8:*()>,>?*:>@(! 9! ,*! :%&=')>)>;>/*/A! +>(%! =*8*! ,*!-,%P*,>?*:>@(!+%,>/*8>*!E.'!/'+*88%,,'!'(!)%/*+!',,*+!+.!=%)'(:>*,>/*/!:%(!*9./*!/'!,*+!/'&S+B!4*!/'&%:8*)>?*:>@(!'F)'8(*!(%!/'P'!'()'(/'8+'!:%&%!.(!=8%:'+%!=*8*!,*!*=8%F>&*:>@(!/'!,*!.(>;'8+>/*/!*!,*!>(/.+)8>*!+>(%!:%&%!.(*!>(+)>).:>%(*,>?*:>@(!/'! ,*+! 8',*:>%('+!:%(! ,%+!:>./*/*(%+t*+Y! ,*! >()'8(*!:%&%!.(*! >(+)>).:>%(*,>?*:>@(!/'! ,*! /'&%:8*:>*! =*8)>:>=*)>;*! E.'! ('.)8*,>:'! ,*! +'=*8*:>@(! '()8'! ,*! /%:'(:>*A! ,*!>(;'+)>-*:>@(!9!,*!*/&>(>+)8*:>@(B!#B!Z'-.,*8!',!+':)%8!.(>;'8+>)*8>%!=8>;*/%B!4*!8'D%8&*!/'!,*!.(>;'8+>/*/!:%&%!P>'(!=_P,>:%! )>'('! E.'! =*.)*8+'! =%8! '+)'! =8>(:>=>%0! :%&=')'! *,! 1+)*/%! D%&'()*8! ,*!.(>;'8+>/*/! =_P,>:*A! (%! ,*! .(>;'8+>/*/! =8>;*/*B! 4*! 8',*:>@(! /',! 1+)*/%! :%(! '+)*!_,)>&*!/'P'!+'8!/'!8'-.,*:>@(!9!D>+:*,>?*:>@(!

!{o! E.a! =.'/'! e*:'8! ,*! .(>;'8+>/*/! D8'()'! *! )%/%! '+)%|! 7.'+! 8'D,'F>%(*8A! '(! ',!+'()>/%! ')>&%,@->:%! /'! ,*! =*,*P8*A! '+! /':>8A! f8'D,'R*8hA! *+<! E.'! ,*! 8'D,'F>@(! =.'/'!'()'(/'8+'!:%&%!.(!&>8*8+'!*,!'+='R%!=*8*!%P+'8;*8+'!*!.(%!&>+&%B!f7*8*!',,%!,*!.(>;'8+>/*/!)>'('!E.'!:%()*8!:%(!,%+!%)8%+!*:)%8'+A!=.'+!:%(!',,%+!>()'8*:)_*!/'!.(*!D%8&*!.!%)8*B!1+*!>()'8*::>@(!+'8S!&S+!D8.:)<D'8*!:.*()%!&S+!e%8>?%()*,!9!/>*,@->:*!+'*A! 9! :.*()%!&'(%+! >&=%(-*!.(*!/'! ,*+! =*8)'+! +.+! :8>)'8>%+! *! ,*+! %)8*+h! Gd*8:<*!J%88'-%A!!VWW^0!["HB!78':>+*&'()'! +>! e*9! .(! :%,':)>;%! /'! ='8+%(*+! E.'! =%8! />+=%('8! /'! *::'+%! *! ,*!:.,).8*! 9! ,*! :>'(:>*! /'P'8<*(! :%&=8%&')'8+'! :%(! ,%! +%:>*,A! a+)'! '+! ',! :%,':)>;%!.(>;'8+>)*8>%B!1,!(%!e*:'8,%!+'8<*!*P/>:*8!/'!.(*!/'!,*+!D.(:>%('+!/'!,*! D%8&*:>@(!.(>;'8+>)*8>*A! E.'!(%! '+! %)8*! E.'! ,*! /'! +'8;>8! *! ,*! :%&.(>/*/! *! ,*! E.'!='8)'(':'!G1+)'P*! J*8*A! VWWVHB! $%(R.-*8! ,*! D%8&*:>@(! /'! 'F='8)%+! =8%D'+>%(*,'+! 9! ,*!:%(+)8.::>@(! /'! :>./*/*(%+! :%&=8%&')>/%+! :%(! ,*! :%&.(>/*/! /'! .(*! D%8&*!8'+=%(+*P,'!9!;%,.()*8>*!P*R%!,*!,.?!/'!:8>)'8>%+!/'!(*).8*,'?*!a)>:*!9!&%8*,!/'P'8<*!8'=8'+'()*8!',!%PR')>;%!/'!,*!.(>;'8+>/*/!/',!+B!rr5B!1(! /'D>(>)>;*A! ,*! .(>;'8+>/*/! /'P'! +'8! f:%(D>-.8*/%8*! /'!&.(/%+! =%+>P,'+Y! /'P'!/'R*8!'+=*:>%A!'(!D>(A!=*8*!',!D.).8%h!G4,%=>+A!VWWX0!"^HB!!"#!.,!*)8$,$(7&!*&!)*+*$4%'!483,&%'!

4*!'/.:*:>@(!'(!/'8':e%+!e.&*(%+!(%!'+!.(*!&*)'8>*!'F:,.+>;*!/'!,*+!)>).,*:>%('+!/'!2'8':e%A!+>(%!E.'!+'!)8*)*!/'!.(*!D%8&*:>@(!>&=8'+:>(/>P,'!=*8*!E.'!,*!D.).8*!*:)>;>/*/! =8%D'+>%(*,! /'! ,%+! .(>;'8+>)*8>%+! +'! '(:.'()8'! %8>'()*/*! P*R%! .(*!8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,! E.'! /'P'! +'8! *=%8)*/*! =%8! .(! '(D%E.'! /'! /'8':e%+!e.&*(%+B!3(*!8'D'8'(:>*!,'->+,*)>;*!8':>'()'!:%88'+=%(/'!*!,*!4'9!VbtVWW^A!/'!D%&'()%!/'!,*!'/.:*:>@(! 9! ,*! :.,).8*! /'! ,*! =*?! E.'A! '(! +.! *8)<:.,%! VB#BA! '+)*P,':'! E.'! +'! /'P'!f=8%&%;'8!.(!>(:8'&'()%!/',!:%(%:>&>'()%!=_P,>:%!9!/'!,*!'(+'T*(?*!/',!2'8':e%!

Page 319: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [WX!

5()'8(*:>%(*,! e.&*(>)*8>%! 9! /'! ,*! ,'->+,*:>@(! +%P8'! 2'8':e%+! L.&*(%+hB! {$*P'!>&*->(*8!.(!,.-*8!&S+!=8%=>:>%!=*8*!,,';*8!*!:*P%!'+)*!)*8'*!E.'!,*!3(>;'8+>/*/|!U%! %P+)*()'A! '+! (':'+*8>%! =8':>+*8! E.'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! (%! +%(! +@,%! .(!:*)S,%-%!/'!*8)<:.,%+!E.'!',!'+)./>*()'!/'P'!*=8'(/'8A!f+%(!',!&*8:%!/'!8'D'8'(:>*!,'-*,!9!a)>:%!,%:*,A!(*:>%(*,!9!.(>;'8+*,!&S+!>&=%8)*()'!/',!&.(/%!:%()'&=%8S('%!9!8'=8'+'()*(!*!.(!&%;>&>'()%!+%:>*,!E.'!/'P'!'+)./>*8+'A!+%P8'!)%/%!)'(>'(/%!'(!:.'()*!E.'!,*+! ,>P'8)*/'+!9! ,*+!:%(E.>+)*+!+%:>*,'+!+%(!D8S->,'+h!GJ',)8S(!]'8/'+!9!4@='?!4@='?A!VWWX0!XVHB!{x.a!/'P'!>(:,.>8!.(*!D%8&*:>@(!'(!/'8':e%+!e.&*(%+!'(!.(*!)>).,*:>@(|!1;>/'()'&'()'!/'P'8<*!+'8;>8!=*8*!/'D'(/'8+'!&'R%8!'(!+.!S&P>)%!=8%D'+>%(*,! 9! e*:'8! '()'(/'8! *! ,%+! '+)./>*()'+! E.'! +.! )8*P*R%! =.'/'! 9! /'P'!:%()8>P.>8! *! e*:'8! .(*! +%:>'/*/! &'R%8A! &S+! *,,S! /'! +.+! ,'-<)>&%+! >()'8'+'+!='8+%(*,'+B!2'P'8<*!*:,*8*8!E.'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!+%(!.(*!8'*,>/*/!,'-*,!9!+.!/'D'(+*A! 8'+=')%! 9! =8%&%:>@(! (%+! :%&=')'! *! )%/%+Y! :%(%:'8! +.! ';%,.:>@(Y!D*&>,>*8>?*8! *,! '+)./>*()'! :%(! ,%+! =8>(:>=*,'+! >(+)8.&'()%+! /'! =8%)'::>@(A! 9!*(*,>?*8! '(! /')*,,'! *E.',,%+! /'8':e%+! />8':)*&'()'! 8',*:>%(*/%+! :%(! +.! D.).8*!=8%D'+>@(B! U%! '+! .(! ,.R%! '+)./>*8! /'8':e%+! e.&*(%+A! '+! ,*!&*('8*! /'A! *,!&>+&%!)>'&=%A!&'R%8*8! :%&%! =8%D'+>%(*,! 9! D*:>,>)*8! ,*! D.(:>@(! +%:>*,! /'! ,*+! =8%D'+>%('+!E.'!+*,'(!/'!,*!.(>;'8+>/*/B!C>!,*!'/.:*:>@(!)>'('!:%&%!D>(*,>/*/!_,)>&*!',!/'+*88%,,%!>()'-8*,!/'!,*!='8+%(*A!(%!=.'/'! ('-*8! ',!&.(/%! /'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! 9! +.! >&=,>:*:>@(! />8':)*! '(! +.!=8%=>*!:%(:'=:>@(B!o!'+)%!=%8!;*8>*+!8*?%('+!Gc.;>,,*!Z*9%A!"XXg0!"\VH0!'(!=8>&'8!,.-*8A!=%8E.'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!:%(D%8&*!'+*!fa)>:*!/',!:%(+'(+%h!E.'!8>-'!,*!:%(;>;'(:>*! '()8'! ,*+! ='8+%(*+! /'! ,*! &>+&*! %! /'! />D'8'()'! :.,).8*B! 1(! +'-.(/%!,.-*8A!=%8E.'!:%(+)>).9'(!,%+!:>&>'()%+!/'!.(*!:.,).8*!/'&%:8S)>:*!P*+*/*!'(!)8'+!;*,%8'+! a)>:%+! '+'(:>*,'+0! ,*! ,>P'8)*/A! ',! />S,%-%! %! /'P*)'! 9! ,*! =*8)>:>=*:>@(B! 1(!)'8:'8! ,.-*8A! =%8E.'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+! :%(+)>).9'(! ,%+! =8>(:>=>%+! /'! .(*!:%(:'=:>@(!'/.:*)>;*!E.'!D.(/*&'()*!9!%8>'()*!',!:.88<:.,%!9!',!E.'e*:'8!/%:'()'B!o!=%8!_,)>&%A!=%8E.'!+>8;'(!/'!','&'()%+!>()'-8*/%8'+!/'!.(*!:%(:'=:>@(!*&=,>*!/'!'/.:*:>@(!=*8*!,*!=*?!9!='8&>)'(!,*!=%+>P>,>/*/!(%!+@,%!/'!+'8!,%+!:%(/.:)%8'+!E.'! (%+! *=8%F>&'(! *! ,*! =8%P,'&S)>:*! &.(/>*,! *! )8*;a+! /'! ,%+! ,,*&*/%+! 'R'+!)8*(+;'8+*,'+A! +>(%! )*&P>a(! /'! %8>'()*8! /'+/'! .(*! (.';*! ='8+=':)>;*! ,%+!:%(%:>&>'()%+!E.'!=8%;>'('(!/',!&.(/%!/'!,*!:>'(:>*!9!/'!,*!)':(%,%-<*B!!`#!,!3%)%!)*!$%&$.8'(7&!

1()'(/'&%+!E.'!=*8*!*P%8/*8!,*!&>+>@(A!)*&P>a(!+.!%8-*(>?*:>@(!9!-'+)>@(A!/'!,*!.(>;'8+>/*/! '(! +.! 8',*:>@(! :%(! ,%+! /'8':e%+! e.&*&%+! /'P'! e*:'8+'! P*R%! .(*!='8+=':)>;*!/'!:8<)>:*!>/'%,@->:*A!=%8!&'/>%!/',!*(S,>+>+!/'!,*+!:%()8*/>::>%('+!:%(!,*+! E.'! .(%! +'! '(:.'()8*A! =%8! &'/>%! /'! ,*! &'&%8>*! /'! =8%&'+*+! e>+)@8>:*+!>(+:8>)*+!'(!/>:e*+!:%()8*/>::>%('+!'!>(:.&=,>/*+A!=%8!&'/>%!/'!'F='8>'(:>*+!E.'!+>'&=8'!=.'/'(!e*:'8+'!'(!',!&.(/%!*/&>(>+)8*/%!P.8%:8S)>:*&'()'!9!)8%E.',*/%!=%8!,*!D%8&*!/'!,*!&'8:*(:<*B!1+)%!'F>-'!.(!=,.+!/'!8'D,'F>;>/*/!E.'!'&=>'?*!'(!,*!*.)%:8<)>:*! /'! ,*! '/.:*:>@(! 9! +.! >&P8>:*:>@(! '(! ,*! )%)*,>/*/! *()*-%(>+)*! '(! ',!/'+*88%,,%!/'! ,*! )*8'*!&>+&*!/'!'/.:*8B!1+!(':'+*8>%!*)'(/'8!*! ,*! >&P8>:*:>@(!/'!,*+!>(+)>).:>%('+!9!=8S:)>:*+!='/*-@->:*+!:%(!,*+!'+)8.:).8*+!+%:>*,'+!E.'!>&=>/'(!,*!'&*(:>=*:>@(B! f1/.:*:>@(!+'8<*! ,*! )*8'*!/'!*9./*8!*! :.'+)>%(*8!'+*! D.(:>@(A! ,*!:%*::>@(!+%:>*,!9!,*!/%&>(*:>@(A!*!('-*8!,*!8'/.::>@(!/'!,%+!>(/>;>/.%+!*!:*)'-%8<*+!':%(@&>:*+A!*!/'+'()'88*8!9!D%8&.,*8!=%8!&'/>%!/'!.(!)8*P*R%!:8<)>:%!('-*)>;%!,%+!

Page 320: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["W!

=8%=>%+! >()'8'+'+! 9! (':'+>/*/'+A! '(! ,%+! E.'! =%/'8! 8':%(%:'8+'! :%&%! D>('+! '(! +<A!';>)*(/%! ,*! D*,+*! *=*8>'(:>*! /'! .(*! +.=.'+)*! *.)%(%&<*! E.'! )%/*;<*! '+)S! =%8!8'*,>?*8Bh!G�*&%8*A!VWWX0!\^HB!$%&%! =8>(:>=>%! /'! >()'8;'(:>@(A! ,%+! 2'8':e%+! L.&*(%+! /'P>'8*(! *=*8':'8!*P8>'(/%!.(*! *:)>;>/*/!E.'!(%! +@,%! >&=,>:*! :.>/*/%! D8'()'! *! ,%+! :*+%+! 'F)8'&%+A!+>(%! P_+E.'/*! ='8&*('()'! /'! :%(/>:>%('+! /'! ;>/*! />-(*+B! C>! ,%+! /'8':e%+! /',!e%&P8'!+'!*=8'(/'(!'(!,*!:.,).8*!:%)>/>*(*!9!(%!:%&%!*P+)8*:)*!/'/.::>@(!)'@8>:*A!/'P'8'&%+! >(+)8.&'()*8! /'()8%! /'! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! =*+%+! :%&%! ,%+! +>-.>'()'+!G`%,,*8>A!VWW"H0!*H x.'!+'*(!:%()'(>/%+!)8*(+;'8+*,'+!E.'!*)8*;>'+'(!)%/%!',!:.88<:.,%B!!PH C'&>(*8>%! ='8&*('()'! =*8*! )%/*+! ,*+! :*88'8*+! :%(! ',! =8>(:>=>%! /'!*=8'(/>?*R'!/'+/'!,*!'F='8>'(:>*!:H c%/*!8'D%8&*!'/.:*)>;*!'F>-'A!*/'&S+!/'!:*&P>%+!:.88>:.,*8'+A!=8%:'+%+!/'!D%8&*:>@(! /%:'()'! 9! /'! -'+)>@(! >(+)>).:>%(*,B! 1(! ',! =8>&'8! *+=':)%A! /'P>'8*!>(:,.>8+'! .(! :.8+%! %P,>-*)%8>%! =*8*! )%/%! ',! ='8+%(*,! /%:'()'Y! ',! +'-.(/%! >&=,>:*!*:%&=*T*8! /'+/'! ,*! :%)>/>*('>/*/! >(+)>).:>%(*,! *,! 78%-8*&*! +%P8'! 2'8':e%+!L.&*(%+A! =%8E.'! +>! '(! ,%+! e':e%+! ,*! >(+)>).:>@(! (%! ,%+! )>'('! '(! :.'()*A! )%/%! ,%!/'&S+! +'8S! %P;>*&'()'! '(! ;*(%B! 1+! PS+>:%! >&=,>:*8! *! *.)%8>/*/'+A! /%:'()'+A!*,.&(%+A! %8-*(>+&%+! /'D'(+%8'+! /'! /'8':e%+! e.&*(%+! 9! %8-*(>?*:>%('+! :>;>,'+!>()'8'+*/*+!'(!',!)'&*B!1,,%!=.'/'!e*:'8!&S+!:%&=,'R%!',!=8%:'+%!/':>+>%(*,A!='8%!*9./*!*!';>)*8!',!='%8!'D':)%!=*8*/%R*,!=%+>P,'0!E.'!'(!(%&P8'!/',!*=8'(/>?*R'!9!'R'8:>:>%!/'! ,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!=./>'8*(!'(+'T*8+'! >()'8'+'+!=*8)>:.,*8>+)*+!9!=8S:)>:*+!/'!/%&>(*:>@(B!!7%8!:%(+>-.>'()'A!e*P,*8!/'!='/*-%-<*!/'!,*!+%:>'/*/!:>;>,!*!D*;%8!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+! /'+/'! ,*! 3(>;'8+>/*/! +.=%('! ! ';*,.*8! +.+! *.)a()>:*+! =%+>P>,>/*/'+! /'!'/.:*8! '(! ,*! :>./*/*(<*! /'&%:8S)>:*A! /'! =.'8)*+! */'()8%! 9! /'! =.'8)*+! *D.'8*A!&'/>*()'! ,*! )8*(+D%8&*:>@(! /',! =8%=>%! :.88<:.,.&! 9! ',! />+'T%! /'! =8%9':)%+!'+)8*)a->:%+! '(! *+%:>*:>@(! />8':)*! :%(! ,%+! *-'()'+! :%&.(>)*8>%+B! 1+! :,*8%! E.'! ',!/'+*88%,,%! =,'(%! /'! ,*+! +%:>'/*/'+! /'&%:8S)>:*+! 8'E.>'8'A! >('F%8*P,'&'()'A!:>./*/*(%+!:%(!;*,%8'+!a)>:%+A! 8'+=%(+*P>,>/*/!+%:>*,!9!:%&=')'(:>*+!:<;>:*+A!:%(!,*! =,'(*! :%(:>'(:>*! /'! ,%+! =8%P,'&*+! :.,).8*,'+A! *&P>'()*,'+! 9! +%:>*,'+! E.'! (%+!*D':)*(B! 1(! '+)'! *&P>:>%+%! 8')%A! ,*+! .(>;'8+>/*/'+! /'P'(! +'8! '()'+! :8'*/%8'+! /'!:.,).8*A! '+=*:>%+! =*8*! ,*! =*8)>:>=*:>@(! 9! &%)%8! /'! >((%;*:>@(B! C'! '+='8*! E.'! ,*!.(>;'8+>/*/!(%!+@,%! :.*,>D>E.'!=8%D'+>%(*,&'()'!'(!.(!/')'8&>(*/%!S&P>)%A! +>(%!E.'! +'! 8':,*&*! E.'! '+%+! =8%D'+>%(*,'+! +'*(! :%&=')'()'+! +%:>*,! 9! :<;>:*&'()'!GQ,:%:'8A! VWW^HB! 1+)%! >&=,>:*A! E.'! .(%! /'! ,%+! %PR')>;%+! =8>%8>)*8>%+! E.'! /'P'(!*+.&>8!,*+!>(+)>).:>%('+!.(>;'8+>)*8>*+!'+!,*!D%8&*:>@(!/'!.(*!:>./*/*(<*!/>+=.'+)*!*! :%()8>P.>8! *:)>;*&'()'! *,! D%8)*,':>&>'()%! /'! ,*! +%:>'/*/! :>;>,! +>(! ,*! E.'! '+!>&=%+>P,'! *,:*(?*8! ,*! =,'(>)./! /'! ,*! /'&%:8*:>*B! 1+! D.(/*&'()*,! E.'! ,*+!.(>;'8+>/*/'+! /'+'&='T'(! .(! >&=%8)*()'! =*=',! '(! ',! D%&'()%! /'! ,%+! ;*,%8'+!a)>:%+!9!&%8*,'+!'(!,*!+%:>'/*/A!9!/'/>E.'(!'+=':>*,!*)'(:>@(!*!,*!=8%&%:>@(A!'()8'!,%+!D.).8%+!)>).,*/%+A!/'!.(!'+=<8>).!:<;>:%!/'!=*8)>:>=*:>@(!*:)>;*B!7%8!_,)>&%A!/'P'&%+!8':%8/*8!E.'!f,*!'/.:*:>@(!/',!D.).8%!/'P'!+'8!.(*!'(+'T*(?*!D.(/*&'()*,! 9! .(>;'8+*,! :'()8*/*! '(! ,*! :%(/>:>@(! e.&*(*B! 1+)*&%+! '(! ,*! '8*!=,*(')*8>*!9!,%+!+'8'+!e.&*(%+A!/%(/'E.>'8*!E.'!'+)a(A!'+)S(!'&P*8:*/%+!'(!.(*!

Page 321: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [""!

*;'().8*! :%&_(B! 1+! =8':>+%! E.'! +'! 8':%(%?:*(! '(! +.! e.&*(>/*/! :%&_(! 9A! *,!&>+&%! )>'&=%A! 8':%(%?:*(! ,*! />;'8+>/*/! :.,).8*,! >(e'8'()'! *! )%/%! ,%! e.&*(%h!GN%8>(A!VWW"0!^bHB!1+!=8':>+%!:%()8>P.>8!)*&P>a(!/'+/'!,*!.(>;'8+>/*/!=*8*!E.'!,%+!/'8':e%+! e.&*(%+A! ,*! />-(>/*/! 9! ,*! >-.*,/*/! +'! :%(;>'8)*(! '(! .(*! 8'*,>/*/!.(>;'8+*,B!M!/>:e%!/'!%)8%!&%/%A!f2'!,%!,%:*,!*!,%!.(>;'8+*,A!.(*!,.:e*!*!D*;%8!/'!,%+!/'8':e%+! e.&*(%+h! GC752LA! VWWgHB! 1+)*! C':8')*8<*! >()'8(*:>%(*,! ='8&*('()'!U*()'+!*:*P*!/'!%8-*(>?*8!',!\m!D%8%!&.(/>*,!/'!,%+!/'8':e%+!e.&*(%+!'(!U*()'+A!/',!Vg!/'!R.(>%!*!"!/'!R.,>%!/'!VW"WA!:%(!',!,'&*0!f`8'()'!*!,*!:8>+>+A!{,%+!/'8':e%+!e.&*(%+|hB! 4*! 8'+=%(+*P>,>/*/! +%:>*,! .(>;'8+>)*8>*! (%! =.'/'! '+)*8! *R'(*! *,!:.&=,>&>'()%!/'!,*+!&')*+!/'!/'+*88%,,%!/',!N>,'(>%A!=%8!,%!E.'!/'P'!D*;%8':'8!',!/'+*88%,,%!e.&*(%!'(!+.!:%(:'=)%!&S+!*&=,>%!*!)8*;a+!/'! ,*!8'%8>'()*:>@(!/'!+.!;>+>@(!9!+.+!&>+>%('+!PS+>:*+B!

fU*/>'! =.'/'! >(;%:*8! ,*! />;'8+>/*/! :.,).8*,! =*8*! ;.,('8*8! ,%+! /'8':e%+!e.&*(%+! -*8*()>?*/%+! =%8! ',! /'8':e%! >()'8(*:>%(*,A! (>! =*8*! ,>&>)*8! +.!*,:*(:'hB!1+)*!/>+=%+>:>@(!PS+>:*!/'!,*!2':,*8*:>@(!3(>;'8+*,!/'!,*!3U1C$M!/'!VWW"!+%P8'! ,*!2>;'8+>/*/!$.,).8*,!/'+)*:*! ,*!%=%+>:>@(A! >(;%:*/*!*!&'(./%!/'! D%8&*! '88@('*A! '()8'! />;'8+>/*/! :.,).8*,! 9! /'8':e%+! e.&*(%+!=8%:,*&*/%+! .(>;'8+*,&'()'B! 4'R%+! /'! /*8! =>'! *! D%8&*+! /'! 8',*)>;>+&%A! ,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,!9!+.!:%8%,*8>%A!',!/>S,%-%!>()'8:.,).8*,A!+%(!,*+!;<*+!e*:>*!,*!:%(+%,>/*:>@(! /'! .(*! =*?! P*+*/*! +%P8'! f,*! .(>/*/! '(! ,*! />;'8+>/*/hB! 3(*!=,'(*!:%&=8'(+>@(!/'! ,*!/>;'8+>/*/!:.,).8*,! :%()8>P.9'!*,!'R'8:>:>%!'D':)>;%!/'! ,%+! /'8':e%+! e.&*(%+A! *! .(*! &*9%8! :%e'+>@(! +%:>*,! 9! *! ,*! -%P'8(*(?*!/'&%:8S)>:*B! G3U1C$MA! VWWXHB! N2/+5.#5* +2* &)* ,#/+5"#,),* $-&.-5)&* 4* +&* ,#B&%'%*#2.+5$-&.-5)&B!7*8<+0!3U1C$MB!

!/(/.(%0+,-1,!

Q,:%:'8A!UB! GVWW^HB!Z'D%8&*!.(>;'8+>)*8>*0! {:>./*/*(%+!%! '&=,'*/%+|!<&*!)("@* IYJQYJGQQKB!c8>P.(*A!Q.,*!,>P8'B!Q,%(+%A! jBQB! GVWW#HB! 4*! .(>;'8+>/*/! :%&%! *-'()'! /'! :%%='8*:>@(! *,! /'+*88%,,%0!*,-.(*+! :%(+>/'8*:>%('+B! 1(! CB! Q8>*+! 9! 1B! N%,>(*! G:%%8/+BHA! 12#/+5"#,),* 4*?%%3+5)$#:2* )&* A+")55%&&%B! N*/8>/0! MD>:>(*! /'! *::>@(! +%,>/*8>*! 9! :%%='8*:>@(A!3(>;'8+>/*/!Q.)@(%&*!/'!N*/8>/B!Q&(>+)<*! 5()'8(*:>%(*,! GVWW[HB! <,-$)$#:2* +2* ,+5+$V%"* V-6)2%"T* Ö)"#'2).-5)*"-"3+2")nB!e))=+0tt/%:B'+B*&('+)9B%8-t:->iP>(t*>!Q&(>+)<*!5()'8(*:>%(*,!GVWWgHB!8)"*-2#/+5"#,),+"*+"3)=%&)"@*)*&)*$%&)*,+*<-5%3)*+2*9%56)$#:2*%M&#').%5#)*+2*,+5+$V%"*V-6)2%"B!e))=+0tt/%:B'+B*&('+)9B%8-t:->iP>(t*>!J*.&*(A!�B!G"XXbHB!S%,+52#,),*4*X%&%$)-".%B!N*/8>/0!C'E.>).8B!J',)8S(!]'8/'+A!1B!9!4@='?!4@='?A!7B!GVWWXHB!VW"W0!{4%+!/'8':e%+!e.&*(%+!*,!D>(!'(!,*!'(+'T*(?*!.(>;'8+>)*8>*|!?<<*!)5.#$#3)$#:2*+,-$).#/)A!"WA!&*8?%A!==B!XWiXVB!J'(>)%A! jB! GVWW^HB! f1/.:*:>@(! 9! :>./*/*(<*hB! 1(! ]]BQQBA! 12)* <-5%3)* "%&#,)5#)T*$#-,),)2()*4*$%%3+5)$#:2*#2.+52)$#%2)&B!M;>'/%0!1>k*+>*!'!5(+)>).)%!/'!'+)./>%+!=*8*!,*!=*?!9!,*!:%%='8*:>@(B!J'(>)%A! jB! GVWW#HB! f1/.:*:>@(! 9! :>./*/*(<*hB! 1(! ]]BQQBA! 3(*! 1.8%=*! +%,>/*8>*0!$>./*/*(<*!9!:%%='8*:>@(!>()'8(*:>%(*,B!M;>'/%0!1>k*+>*A!5(+)>).)%!/'!'+)./>%+!=*8*!,*!=*?!9!,*!:%%='8*:>@(!v!517$B!

Page 322: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["V!

J'(>)%A! jB! GVWWgHB! f1/.:*:>@(! +%:>*,! =*8*! ,*! >-.*,/*/hB! 1(!NB!L'8(S(/'?! G:%%8/BHA!<C$&-"#:2*"%$#)&*4*,+"#'-)&,),!GbXi"W\HB!N.8:>*0!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!J'(>)%A!jB!GVWWXHB!f2>S,%-%!>()'8:.,).8*,!9!:>./*/*(<*hB!1(!`BNB!d*8:<*!9!NBNB!7*8/%!G/>8+BHA!Z')%+!/',!2'8':e%!'(!',!+>-,%!rr5B!]*,'(:>*0!c>8*()!,%!J,*(:eB!J%(>A! QB! GVWW#HB! 4*! '/.:*:>@(! .(>;'8+>)*8>*B! {L*:>*! ',! 2'+*88%,,%!L.&*(%|! 1(! QB!J%(>! 9! QB! 7a8'?i`%-.')B! ?%2".5-#5* &)* $#-,),)2()* '&%M)&* ,+",+* &)* -2#/+5"#,),0!J*8:',%(*0!5()'8&@(!MFD*&!9!`'/'8*:>@(!'+=*T%,*!/'!>(-'(>'8<*!+>(!D8%()'8*+B!$*+:*()'! `'8(S(/'?A! $B! GVWWXHB! {Z'D.(/*8! J%,%(>*|! 3(! *(S,>+>+! =%,<)>:%! /'! ,%+!/>+:.8+%+!+%P8'!',!=8%:'+%!/'!:8'*:>@(!/',!1+=*:>%!1.8%='%!/'!1/.:*:>@(!C.='8>%8B!;+/#".)*<"3)=%&)*,+*<,-$)$#:2*?%63)5),)A!"^A!"["i"#"B!$%&>+>@(!/'!,*+!$%&.(>/*/'+!'.8%='*+!GVWW[HB!<&*3)3+&*,+*&)"*-2#/+5"#,),+"*+2*&)*<-5%3)* ,+&* $%2%$#6#+2.%B! $MN! GVWW[H! ^g! D>(*,B! ^! /'! D'P8'8%B!e))=0tt'.8B,'FB'.8%=*B'.t4'F38>C'8;t4'F38>C'8;B/%|.8>é$MN0VWW[0WW^g0`5U01C072`B!2'88>/*A!jB!GVWWVHB!8)*-2#/+5"#,),*"#2*$%2,#$#:2B!N*/8>/0!c8%))*B!1+:./'8%!N.T%?A! jBNB! GVWW#HB! <&* +"3)$#%* +-5%3+%* ,+* +,-$)$#:2* "-3+5#%50* }D+5B* &)*V%5)* ,+* &)* 5+2%/)$#:2* 3+,)':'#$)* ,+* &)*12#/+5"#,),|!N.8:>*0! 5$1A!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!1+)'P*! J*8*A! `B! GVWWVHB! <C$+&+2.+"* 35%9+"#%2)&+"* 4* $%635%6+.#,%"* $#-,),)2%"0* 12*$)6M#%* ,+* 6#5),)* ,+",+* &)* -2#/+5"#,),B! L.'+:*0! 7,*)*D%8&*! %+:'(+'! /'!;%,.()*8>*/%B!`'8(S(/'?! Z%/8<-.'?A! 1B! GVWWXHB! 1,! +>+)'&*i&.(/%! /',! :*=>)*,>+&%! *:*/a&>:%0!=8%:'+%+!/'!:%(+%,>/*:>@(!/'!,*!.(>;'8+>/*/!'&=8'(/'/%8*B!U5$V#/%"*)2)&(.#$%"*,+*3%&(.#$)"*+,-$).#/)"B!e))=0tt'=**B*+.B'/.t'=**t!`%,,*8>A!ZBQB!GVWW"H0!2'8':e%+!L.&*(%+!9!.(>;'8+>/*/0!';>)*8!',!/'+'(:*()*&>'()%B!M15!;+/#".)*NM+5%)6+5#$)2)*,+*<,-$)$#:2B!d*P>,%(/%A!QB!GVWW#HB!N>+>@(!9!;*,%8'+!/'!,*!.(>;'8+>/*/!'(!.(!&.(/%!'(!:*&P>%B!1(!CB!Q8>*+!9!1B!N%,>(*!G:%%8/+BHA!12#/+5"#,),*4*?%%3+5)$#:2*)&*A+")55%&&%B!N*/8>/0!MD>:>(*!/'!*::>@(!+%,>/*8>*!9!:%%='8*:>@(A!3(>;'8+>/*/!Q.)@(%&*!/'!N*/8>/B!d*8:<*A! ZB! +.* )&B! GVWWXHB! 4*! D%8&*:>@(! a)>:*! =8%D'+>%(*,! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! /',!=8%D'+%8*/%!.(>;'8+>)*8>%B!L+%5()*,+*&)*+,-$)$#:2A!V"A!"A!==B!"XXiVV"B!d*8:<*!J%88'-%A! 5B! GVWW^HB!4*!:%(+)8.::>@(!+%:>*,!/'! ,*! >(&>-8*:>@(0!',!=*=',!/'! ,*!.(>;'8+>/*/B!1(!QB!7'/8'T%!9!NB!L'8(S(/'?A!8)*$%2,#$#:2*#26#'5)2.+0*<C3&%5)$#%2+"*+*#2/+".#')$#%2+"*,+",+*&)*;+'#:2*,+*S-5$#)B!N.8:>*0!C'8;>:>%!/'!=.P,>:*:>%('+!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*B!d%T>!�*P*,*A!jBNB!GVWW^HB!<&*+"3)$#%*+-5%3+%*,+*+,-$)$#:2*"-3+5#%5@*-2*5+.%*3)5)*&)*-2#/+5"#,),B!J*8:',%(*0!M:)*'/8%B!4*(:e*8'+A!NÖBjB! GVWW#HB! 1&=8'+*! 9! /'+*88%,,%B! 1(! CB! Q8>*+! 9! 1B!N%,>(*! G:%%8/+BHA!12#/+5"#,),* 4* ?%%3+5)$#:2* )&* A+")55%&&%B! N*/8>/0! MD>:>(*! /'! *::>@(! +%,>/*8>*! 9!:%%='8*:>@(A!3(>;'8+>/*/!Q.)@(%&*!/'!N*/8>/B!4,%=>+A!1BCB!GVWWXHB!3(>;'8+>/*/!9!+%:>'/*/B!;+/#".)*,+*&)*O-2,)$#:2*IF*,+*6)4%A!(m!\A!R.(>%B!

Page 323: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["[!

N1$! GVW"WHB!gMa+.#/%"* ,+* &)*<,-$)$#:2*3)5)* &)* ,W$),)*GQIQJGQGQ0* !&)2*,+*U$$#:2*GQIQJGQIIB!$%(+'R%!/'!N>(>+)8%+A!V^!/'!R.(>%!/'!VW"WB!OOOB'/.:*:>%(B'+B!N%8>(A! 1B! GVWW"HB! 8%"* "#+.+* ")M+5+"* 2+$+")5#%"* 3)5)* &)* +,-$)$#:2* ,+&* 9-.-5%B!J*8:',%(*0!7*>/@+B!N%8>(A!1B!GVWWbHB!8)*6+2.+*M#+2*%5,+2),)B!J*8:',%(*0!C'>F!J*88*,B!7U32!G78%-8*&*!/'!,*+!U*:>%('+!3(>/*+!=*8*!',!2'+*88%,,%H!GVWWXHB!N29%56+*"%M5+*A+")55%&&%* X-6)2%* GQQY0* D-3+5)2,%* M)55+5)"T* 6%/#&#,),* 4* ,+")55%&&%* V-6)2%"B!U.';*!$%8kB!Q::'+%0!e))=0tte/8B.(/=B%8-t'+B!Z.aA! jB! GVWWbHB! 1(+'T*8! '(! ,*! 3(>;'8+>/*/B! 1,! 111C! :%&%! 8')%! =*8*! ,*! 1/.:*:>@(!C.='8>%8B!N*/8>/0!U*8:'*B!C*()%+A!JB!/'!CB!GVWW^HB!4*!.(>;'8+>/*/!'(!',!+>-,%!rr5B!J.'(%+!Q>8'+0!N>T%!9!2S;>,*B!Ceá(A!2BQB!G"XXVHB!4*!D%8&*:>@(!/'!=8%D'+>%(*,'+!8'D,'F>;%+0!e*:>*!.(!(.';%!/>+'T%!/'!,*!'(+'T*(?*!9!*=8'(/>?*R'!'(!,*+!=8%D'+>%('+B!J*8:',%(*0!7*>/@+iN1$B!C752L! GC':8')*8<*! >()'8(*:>%(*,! ='8&*('()'! U*()'+H! GVWWgHB! A+* &%* &%$)&* )* &%*-2#/+5")&@* -2)* &-$V)* )* 9)/%5* ,+* &%"* ,+5+$V%"* V-6)2%"B! ['8! D%8%! &.(/>*,! /'! ,%+!/'8':e%+!e.&*(%+B!U*()'+A![W!/'!R.(>%!*![!/'!R.,>%!/'!VWWgB!c.;>,,*! Z*9%A! jB! G"XXgHB! <,-$)$#:2* +2* A+5+$V%"* X-6)2%"T* X)$#)* -2)* 3+5"3+$.#/)*'&%M)&B!J>,P*%0!2'+:,a'!/'!J8%.O'8B!3U1C$M!G"XXgHB!2':,*8*:>@(!&.(/>*,!+%P8'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!'(!',!+>-,%!rr50!;>+>@(!9!*::>@(!9!N*8:%!/'!*::>@(!=8>%8>)*8>*!=*8*!',!:*&P>%!9!',!/'+*88%,,%!/'! ,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8B!?%29+5+2$#)*6-2,#)&*"%M5+*&)*+,-$)$#:2*"-3+5#%5B!3U1C$M! GVWWX*HB! A+$&)5)$#:2* 9#2)&* ,+* &)! ?%29+5+2$#)* 6-2,#)&* "%M5+* +,-$)$#:2*"-3+5#%5JGQQY0!4*!(.';*!/>(S&>:*!/'!,*!'/.:*:>@(!+.='8>%8!9!,*!>(;'+)>-*:>@(!=*8*!',! :*&P>%! +%:>*,! 9! ',! /'+*88%,,%B! $%&.(>:*/%! Gg! /'! R.,>%! /'! VWWXHB!12BVWWXt$MU`B\WVtVB!OOOB.('+:%B%8-t'+B!3U1C$M!GVWWXPHB!N29%56+*6-2,#)&*,+*&)*1E<D?gT*N2/+5.#5*+2*&)*,#/+5"#,),*$-&.-5)&*4*+&*,#B&%'%*#2.+5$-&.-5)&B!7*8<+0!3U1C$MB!3(>;'8+>/*/!/'!]*,,*/%,>/!GVW"WHB!!5%'5)6)*$%63&+.)*.-*9%56)$#:2B!7%,>:%=>*/%B!�*&%8*A! jBQB! GVWWXHB! ceB! IB! Q/%8(%0! Q=%8)*:>%('+! =*8*! .(*! )'%8<*! :8<)>:*! /'! ,*!'/.:*:>@(B!L+%5()*,+*&)*+,-$)$#:2A!V"A!"A!==B!"Xi\gB!!!

!

,&*U%!(!

Qd1U2Q!21!d3Q2Q4QjQZQ!^!%5* -2* <"3)$#%* NM+5%)6+5#$)2%* ,+&* ?%2%$#6#+2.%* D%$#)&6+2.+* ;+"3%2")M&+7B!d.*/*,*R*8*!GNaF>:%HA!"!/'!R.(>%!/'!VW"W!!7Z5N1Z!1j1!"mBif4*!.(>;'8+>/*/!:%&=8%&')>/*h0!,*!/>&'(+>@(!+%:>*,!/'!,*!.(>;'8+>/*/B!

Page 324: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["\!

2'+/'!,*!/>&'(+>@(!+%:>*,!/'!,*!'/.:*:>@(A!,%+!=*8)>:>=*()'+!'(!',!1(:.'()8%0!"B! "B! 2':,*8*(! +.! /':>/>/%! :%&=8%&>+%! :%(! ,*! :%e'+>@(! 9! ,*! >(:,.+>@(! +%:>*,A! ,*!/>;'8+>/*/!P>%,@->:*!9!:.,).8*,A!,*+!:.,).8*+!>(/<-'(*+A!,*!=8%&%:>@(!/',!/'+*88%,,%!':%(@&>:%! 9! +%:>*,A! ',! =8%-8'+%! 9! ',! P>'('+)*8! 9! '(! ,*! 8'+%,.:>@(! /'! ,%+! -8*;'+!=8%P,'&*+! /'! /'+>-.*,/*/A! >('E.>/*/A! =%P8'?*A! -a('8%! 9! +%+)'(>P>,>/*/! /'! ,*!+%:>'/*/!*:).*,!'(!',!S&P>)%!>P'8%*&'8>:*(%B!7%8!,%!E.'!=8%=%('(!',!/'+*88%,,%!/'!=8%-8*&*+! 9! *::>%('+! '(:*&>(*/*+! *! +.! ,%-8%! 9! &*(>D>'+)*(! +.! >()'(:>@(! /'!D%&'()*8!'+%+!;*,%8'+!'(!+.+!=8%-8*&*+!D%8&*)>;%+!9!/'!>(;'+)>-*:>@(B![B! o! )8*(+&>)>8! ,*! 'F>+)'(:>*! /'! .(! '+=<8>).! /'! d.*/*,*R*8*! E.'! e*! ='8&>)>/%!:%>(:>/>8! '(! >(E.>')./'+! 9! =8%9':)%+A! '+)>&.,*8! ,*! :%%='8*:>@(! '(! >(>:>*)>;*+! 9!%PR')>;%+! /'! D.).8%A! =8%=%('8+'! )*8'*+! :%&=*8)>/*+! 9! +'()>8+'! :%(R.()*&'()'!.(>;'8+>)*8>%+A! ,%! E.'! +>-(>D>:*! :%&=8%&')'8+'! :%(! )*8'*+! :%&%! ,*+! =8%=.'+)*+!=*8*!:%(+)8.>8!,*!3(>;'8+>/*/!-'('8*/%8*!/'!%=%8).(>/*/'+!=*8*!,*!>()'-8*:>@(!9!,*!)8*(+D%8&*:>@(! +%:>*,! 9! '+=*:>%! /'! ,>/'8*?-%! :.,).8*,A! /'! />D.+>@(! 9! :8'*:>@(! /'!>/'*+A! /'! 8';.,+>;%! >()',':).*,A! /'! ='(+*&>'()%! :8<)>:%! 9! /'! -'('8*:>@(! 9!)8*(+&>+>@(!/',!P>'(!&S+!=8':>*/%!/'!(.'+)8%+!)>'&=%+A!',!:%(%:>&>'()%B!!,&*U%!((!

1+)>&*/%+!&>'&P8%+!/'!,*!:%&.(>/*/!.(>;'8+>)*8>*0!1,!=*+*/%!"[!/'!R.,>%!(%+!(%)>D>:*8%(!,*+!@8/'('+!/'!,*!$%(+'R'8<*!/'!3(>;'8+>/*/'+A!1&=8'+*!'!5(;'+)>-*:>@(!=%8!,*+!E.'!+'!8'/.:'(!,*+!+.P;'(:>%('+!/'!,*!$%&.(>/*/!Q.)@(%&*! /'! ,*! Z'->@(! /'! N.8:>*! =*8*! ',! D.(:>%(*&>'()%! 9! ,*+! >(;'8+>%('+! /'!(.'+)8*!3(>;'8+>/*/!'(!VW"WB!1+)*+!8'/.::>%('+!D.'8%(!:%&.(>:*/*+!*,!$%(+'R%!/'!d%P>'8(%!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!:','P8*/%!*,!/<*!+>-.>'()'B!4*!8'/.::>@(!'(!,*!+.P;'(:>@(!=*8*!-*+)%+!/'!D.(:>%(*&>'()%!+'!',';*!*!,*!:*()>/*/!/'![B\^"B\"\!ñ!9!+'!:%88'+=%(/'!:%(!,*!'+)>&*:>@(!/',!'D':)%!/'!,*!*=,>:*:>@(!/',!Z'*,! 2':8')%i4'9! gtVW"WA! /'! VW! /'! &*9%! GJM1! /'! V\! /'! &*9%HA! =%8! ',! E.'! +'!*/%=)*(! &'/>/*+! 'F)8*%8/>(*8>*+! =*8*! ,*! 8'/.::>@(! /',! /aD>:>)! =_P,>:%B! 1(!:%(+':.'(:>*A!/'P'!E.'/*8!:,*8%!E.'!',!&'(%8!-*+)%!/'8>;*/%!/'! ,*!8'/.::>@(!/'!,%+!+*,*8>%+!/'!,%+!'&=,'*/%+!=_P,>:%+!'(!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*!(%!=8%;%:*8SA!*,!&'(%+!/'!D%8&*!/>8':)*A!(>(-_(!P'('D>:>%!'(!,*!D>(*(:>*:>@(!.(>;'8+>)*8>*A!*,!e*P'8!+>/%! )8*+,*/*/%! /'! D%8&*! :%&=,')*! *! ,*! $%&.(>/*/! Q.)@(%&*! /'! ,*! Z'->@(! /'!N.8:>*B!U%!%P+)*()'A!+'-.>8'&%+!)8*P*R*(/%!=*8*!>()'()*8!E.'!/'!:*8*!*,!VW""!+'!=.'/*!:%()'&=,*8!=%8!,*!$%&.(>/*/!E.'!'+)'!*e%88%!+'*!/'+)>(*/%!*!D>(*(:>*8!,%+!&*9%8'+!:%+)'+!/'8>;*/%+!/',!=8%:'+%!/'!8'D%8&*!=*8*!,*!*/*=)*:>@(!*,!111CA!/*/%!E.'A! e*+)*! ',!&%&'()%A! (%! +'!e*! *+.&>/%!=%8! ,*+!Q/&>(>+)8*:>%('+! :%&=')'()'+!E.'! a+)'! '+! .(! =8%P,'&*! E.'! /'! (%! *P%8/*8+'! :%(! ,*! */':.*/*! D>(*(:>*:>@(!)'8&>(*8S!:%,*=+*(/%!,*!':%(%&<*!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!=_P,>:*+B!7%8! ,%! E.'! 8'+=':)*! *! ,*! +.P;'(:>@(! =*8*! >(;'8+>%('+A! ,*! 8'/.::>@(! +'! ',';*! *! ,*!:>D8*! /'! VBWggBbV^! ñA! E.'! /'P'&%+! +.&*8! *! ,%+! gWWBWWW! ñ! E.'! 9*! D.'8%(!/>+&>(.>/%+! :.*(/%! +'! *=8%P@! ',! =8'+.=.'+)%! /'! VW"W! /'! ,*! $%&.(>/*/!Q.)@(%&*B!4*!+.&*!)%)*,!8'=8'+'()*!.(*!/>+&>(.:>@(!/',!""A^u!+%P8'!,%!=*:)*/%!=*8*! >(;'8+>%('+! '(! VW"W! '(! ',! 7,*(! /'! `>(*(:>*:>@(! VWWbiVW""B! 2*/*! ,*!>&=%8)*()'!&*-(>)./!/',!8':%8)'!=8'+.=.'+)*8>%A!8'+.,)*!(':'+*8>%!=8%:'/'8!*!.(*!8'=8%-8*&*:>@(!/'!,*+!>(;'8+>%('+!=8';>+)*+!=*8*!',!+'-.(/%!+'&'+)8'!/',!*T%A!E.'!/'+-8*:>*/*&'()'! /'P'8S(! +.D8>8! .(! *=,*?*&>'()%! )'&=%8*,A! E.'! >()'()*8'&%+!

Page 325: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["^!

8'='8:.)*! ,%! &'(%+! =%+>P,'! '(! ',! D.(:>%(*&>'()%! /'! ,*! 3(>;'8+>/*/B!c*&P>a(! ,'+! :%&.(>:%! E.'! '(! ',! :>)*/%! $%(+'R%! /'! d%P>'8(%! /',! "\! /'! R.,>%! +'!=8'+'()@! ',! 7,*(! /'! Q.+)'8>/*/A! 1D>:>'(:>*! 9! C%+)'(>P>,>/*/! VW"WiVW"\! /'! ,*!3(>;'8+>/*/! /'! N.8:>*A! E.'! *-,.)>(*! .(! :%(R.()%! /'! &'/>/*+! :%(! ,*+! E.'! +'!=8')'(/'! ,,'-*8! *! ,%-8*8! .(*! 8'/.::>@(! /',! -*+)%! /',! %8/'(! /',! VA#u! /'! (.'+)8%!=8'+.=.'+)%A!:%(!',!E.'!D>(*(:>*8!',!(':'+*8>%!/'+*88%,,%!9!:%()>(.*!&%/'8(>?*:>@(!/'!(.'+)8*!>(+)>).:>@(B!2'()8%!/'!'+)'!7,*(A!+'!*8)>:.,*!',!:>'88'!/'!(.'+)8*+!>(+)*,*:>%('+!/.8*()'!',!&'+!/'!*-%+)%A!+*,;%!*E.',,%+!+'8;>:>%+!E.'!(':'+*8>*&'()'!/'P'(!+'-.>8!=8'+)S(/%+'A!,%! E.'! :>'8)*&'()'! +.=%('! .(! >(:%(;'(>'()'! =*8*! ',! (%8&*,! /'+'&='T%! /'!(.'+)8*+!%P,>-*:>%('+A!='8%!E.'!'(!'+)%+!&%&'()%+!:%(+>/'8*&%+!>&=8'+:>(/>P,'B!C'! e*! :%()*:)*/%! :%(! ,%+! 2':*(%+! 9! 2>8':)%8'+! /'! $'()8%! =*8*! /')'8&>(*8! E.a!>(+)*,*:>%('+! /'P'(! E.'/*8! *:)>;*+! *.(E.'! ',! '/>D>:>%! '+)a! :'88*/%B! 1,! *e%88%! '(!-*+)%!:%88>'()'!+'!e*!'+)>&*/%!'(!)%8(%!*!,%+!V^WBWWW!ñB!4*!3(>;'8+>/*/! /'!N.8:>*! (%! ',./'! +.! %P,>-*:>@(! /'! +'8! 'D>:>'()'+! 9! *.+)'8%+! '(!'+)%+! />D<:>,'+! &%&'()%+! ':%(@&>:%+! 9! '+! :%(+:>'()'! /'! E.'! '+! =*8)'! /'! +.!8'+=%(+*P>,>/*/! >(+)>).:>%(*,! =*8)>:>=*8! *:)>;*&'()'! '(! ,*! 8'/.::>@(! /',! -*+)%!=_P,>:%B! U%! %P+)*()'A! :%(+>/'8*&%+! E.'! .(! :*&P>%! '(! ',! &%/',%! =8%/.:)>;%!8'->%(*,! /'P'! D.(/*&'()*8+'A! '()8'! %)8%+A! '(! .(! /'+*88%,,%! /'! ,*! 1/.:*:>@(!C.='8>%8! 9! '(! ,*! :*=*:>/*/!/'! >(;'+)>-*:>@(!9! )8*(+D'8'(:>*!/'! ,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*A!,%!E.'A!'(!(.'+)8*!%=>(>@(A!%P,>-*!*!E.'!,*!$QZN!:%(+>/'8'!,*+!(':'+>/*/'+!/'!D>(*(:>*:>@(!/'!,*+!.(>;'8+>/*/'+!:%&%!=8>%8>)*8>*+B!j%+a!Q()%(>%!$%P*:e%!d@&'?!GZ':)%8!/'!,*!3(>;'8+>/*/!/'!N.8:>*H!!!!

Page 326: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["#!

Page 327: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["b!

!!!!

!*)8$,+!)*')*g!*&!_!5,+,!.%'!$.,+%'$8+%'!)*!.,!6*k*c!

! !-=<>:>?C!,LdK=<>=!

3(>;'8+>/*/!/'!M;>'/%!!!

^<".%4*,+*35%2.%*)2.+*+&*%M+"%*V+5%#$%*9-2$#%2)5#%*`-+**

,)*-2)*+C3&#$)$#:2*$5)")*4*$%55+$.)*4*'+2+5)&*4*%M/#)*

*4*)3&#$)M&+*)*$-)2.%*$)"%*V-M#+5+*$%6%**W".+*3)5)*+/#.)5**

+`-(/%$%"*"#2#+".5%"0*

*

[#+2)/+2.-5),%*+&*`-+*.%,%*"+*&%*+C3&#$)@*+&*5+$.%@*+&*%5.%55+$.%@*

*+&*5+$.%,%C%@*3%5`-+*,+*W&*"+5B*+&*5+#2%*,+*&)"*.)3#)"@*&)*%5,+2)$#:2*

9+&#>*,+*&%*+63%.5),%@*&)*)3%.+%"#"*,+*&)*'5)2*"%5,+5)70!!

j%+a!Q(-',!]*,'()'A!<&*9#2*,+*&)*+,),*,+*3&).)!!

!D#p!*.!,$8*+)%!*&!.%!%/6(%!&%!*'!$%',!3*&%+!

c%/%! *=.()*! e%9! e*:>*! ,*! >(',./>P,'! (':'+>/*/! /'! :%()*8! :%(! ,*+! ='8+%(*+!&*9%8'+"WA! /'! ;',*8! =%8! +.! P>'('+)*8! 9! *)'(/'8,*+! :%&%! 8'*,&'()'! +'! &'8':'(B!7'8%!(%!+@,%!'+%0!'+!=8':>+%!+'-.>8,'+!8':%(%:>'(/%!+.!=.'+)%!'(!,*!+%:>'/*/!9!+.!:%()8>P.:>@(! *,! P>'(! :%&_(A! *,-%! +>(! /./*! &S+! (':'+*8>*! 9! 8'*,! /'! ,%! E.'! +'!=8%:,*&*! '(! />+:.8+%+A! &*(>D>'+)%+! 9! /':,*8*:>%('+! &>,B! 1(! '+'! +'()>/%! +'!=8%&.';'! )%/%! ,%! E.'! )'(-*! E.'! ;'8! :%(! ',! '(;'R':>&>'()%! +*,./*P,'A! 'F>)%+%A!*:)>;%! 9A! *=.8S(/%,%! .(! =%E.>)%A! =8%/.:)>;%B! 1+)%9! ='8+.*/>/%! E.'! ,*+! ='8+%(*+!&*9%8'+! %:.=*(! .(*! =%+>:>@(! 9! /'+'&='T*(! .(! 8>:%! =*=',! +%:>*,A! E.'! +'8<*!

10

Preferiría referirme a este colectivo con la, a mi juicio, noble, respetuosa y respetable denominación de “viejo”, pero los usos actuales seguramente se incomodarían. A mi que ya me he adentrado en la edad que los libros, esos anónimos señaladores, llaman vejez, me gustaría usar tal vocablo. Pero, por respeto con los usos y costumbres actuales, utilizaré otras perífrasis inevitablemente eufemísticas. Con esta aclaración pretendo mantener mi derecho a la libre expresión sin vulnerar otras sensibilidades.

Page 328: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["g!

>(+'(+*)%! *! ,*! ;'?! E.'! >(R.+)%! >-(%8*8B! 7%8! '+%A! '(! ';'()%+! /'! )>=%! '/.:*)>;%A!+*(>)*8>%A!+%:>*,A!'):BA!+.','!>(:,.>8+'!.(!*=*8)*/%A!.(!'+=*:>%!%!.(*!&'+*!E.'!)'(-*!=%8!=8%)*-%(>+)*+!*!,%+!&*9%8'+B!o!'+)%!'+!,%!E.'!+.:'/'!)*&P>a(!'(!'+)'!:%(-8'+%!9! E.'! *:'8)*/*&'()'! ,*! %8-*(>?*:>@(! e*! >(:%8=%8*/%! *! +.+! )'&*+! /'! /'P*)'! 9!8'D,'F>@(B!!x.'/*!D.'8*!/'!)%/*!/./*!E.'!*,!*:'8:*&>'()%!:.,).8*,!9!'/.:*)>;%!*!'+)'!:%,':)>;%!'+A! :%&%! />-%A! %P,>-*/%B! 4*! 2':,*8*:>@(! /'! ,*! ]! $%(D'8'(:>*! 5()'8(*:>%(*,! +%P8'!1/.:*:>@(!/'!Q/.,)%+!:','P8*/*!',!"XXb!'(!L*&P.8-%!"XXb!,%!'F=8'+*P*!:%(!.(*!:,*8>/*/!&'8>/>*(*0! ^8)* +,-$)$#:2* ,+* &)"* 3+5"%2)"*6)4%5+"* +"*6-$V%*6B"* `-+* -2*,+5+$V%d*"+*V)*$%2/+5.#,%*+2* &)* &&)/+*,+$#"#/)*3)5)*+2.+2,+5*+&*"#'&%*__N70!oA!=%8!(%!*P.(/*8! &S+! '(! ,%! E.'! 9*! 8'+.,)*! 8'*,&'()'! %P;>%A! :>)*8a! /%+! D8*+'+! )*,! :%&%!*=*8':<*(! '(! ,*! 4M3A! *! ='+*8! /'! ,*! 8'+'8;*! E.'! '(! :>'8)*! &'/>/*! )*&P>a(!=*)'()>?*(B! 4*!=8>&'8*0! ^000* &)* ,#9-"#:2*,+&* $%2%$#6#+2.%* 4* &)* $-&.-5)*)* .5)/W"*,+* &)*+C.+2"#:2*-2#/+5"#.)5#)*4*&)*9%56)$#:2*)*&%*&)5'%*,+*.%,)*&)*/#,)7*Gc<).,%!78',>&>(*8A!*8)B!"A!*=*8)*/%!/HB!o!,*!+'-.(/*0!^8)"*12#/+5"#,),+"*3%,5B2**+".)M&+$+5*+2"+=)2>)"*$%2,-$+2.+"* )* &)* %M.+2$#:2* ,+* ,#3&%6)"* 4* .(.-&%"* 35%3#%"@* )"(* $%6%* +2"+=)2>)"* ,+*9%56)$#:2*)* &%* &)5'%*,+* &)* /#,)7*Gc<).,%! 5]A! *8)B![\B![HB!Q.(E.'! 8'+.,)*8%(!'+:*+*+!=*8*!,%!E.'!'()%(:'+!+'!='/<*!9!'+='8*P*!/'+/'!,%+!78%-8*&*+!3(>;'8+>)*8>%+!=*8*!N*9%8'+!G73N+HA!(%!:*P'!/./*!E.'!8'D,'R*(!.(!+'()>8!9!*+=>8*8!:%&_(!9!.(S(>&'B!!M#p!3('!3%2(6%'T!)*$.,+,$(7&!)*!(&2*&$(%&*'!

2>:e%! ,%! e*+)*! *E.<! />:e%A! ;%9! *! ='8&>)>8&'! 8'D,'F>%(*8! '(! *,)*! ;%?! +%P8'! ,%+!&*9%8'+A!+.+!(':'+>/*/'+A!'F=':)*)>;*+A!*+=>8*:>%('+A!+%P8'! ,%!E.'!+'! ,'+!%D8':'!9!+%P8'!,%+!E.'!'(!*,-.(*!&*('8*!+'!,'+!e.8)*!%!:*&.D,*B!7%8E.'!)*&P>a(!'+)%!D%8&*!=*8)'! /'! ,*! :%()8>P.:>@(! '/.:*)>;*! %! /'+i'/.:*)>;*B! Q()'+A! (%! %P+)*()'A!:%(:a/*(&'!,*!%=%8).(>/*/!/'!&*(>D'+)*8!P8';'&'()'!*,-.(%+!/'!,%+!&%)>;%+!E.'!&'!-.<*(B!L'! /':>/>/%! *)8';'8&'! *! 8'D,'F>%(*8! *:'8:*! /',! '(;'R':'8! 9! ,*! ;'R'?! /'! &*('8*!+'-.8*&'()'! =%:%! *:%8/'! :%(! ,%! E.'! &'! =*8':'! :%88>'()'! -'('8*,! %A! E.>?S! &S+!P>'(A!.(>D%8&*:>@(!-'('8*,>?*/%8*!/',!/>+:.8+%!-'8%()%,@->:%A! +%P8'! )%/%!:.*(/%!+'! e*:'! /'+/'! ,*! ='8+=':)>;*! +%:>*,B! 7%8! '+%A! '(:*P':a! '+)*+! :*;>,*:>%('+! i',.:.P8*:>%('+! '(! ;%?! *,)*i! :%(! ',! )'F)%! /'! j%+a! n(-',! ]*,'()'A! '+'! -8*(! =%')*!:%')S('%!9*!D*,,':>/%B!]*8>%+!&%)>;%+!*=.()*,*(!&>!*)8';>&>'()%B!1(!=8>&'8!,.-*8A!',! )'&%8!/'!E.'A!:%(! ,*!&'R%8!;%,.()*/A!+'!'+)a(!e.8)*(/%!'+=*:>%+!/'!8'*,>/*/!9!&'/>)*:>@(!*!,%+!&*9%8'+!/'!e%9!9A!=%8!)*()%A!)*&P>a(!*!,%+!/'!&*T*(*!9A!,%!E.'!*!&>! R.>:>%! +'8<*! &S+! ,*&'()*P,'A! *! ,*! +%:>'/*/! E.'! *e%8*! '+)*&%+! :%(+)8.9'(/%!'()8'!)%/%+B!1(!+'-.(/%!,.-*8A!=%8E.'!,%+!*T%+!(%!=*+*(!+@,%!=*8*!,%+!/'&S+!+>(%!=*8*! .(%! &>+&%! 9A! '(! '+*! )%&*! /'! :%(:>'(:>*! ='8+%(*,A! .(%! ;*! ;>a(/%+'! :%&%!/'+)>(*)*8>%!/'! ,%+!/>+:.8+%+!9!(%!+@,%!:%&%! D*P8>:*()'!/'! ,%+!&>+&%+B!1(! )'8:'8!,.-*8A! =%8E.'! (%! E.>+>'8*! E.'! ',! )>'&=%! 9! ,*+! :>8:.(+)*(:>*+! &'! -*(*8*(! +>(! *,!&'(%+!>()'()*8!/':>8!&>!=*,*P8*A!9!=%8E.'!(%!E.>'8%!:'/'8!*!,*!)'()*:>@(!/'!8'=')>8!,.-*8'+! :%&.('+! 9! =%+>P,'&'()'! &*(>/%+! E.'A! *_(! +>'(/%! :>'8)%+! iE.>?S! +@,%!=*8:>*,&'()'iA! (%! *:*P*(! /'! :%(;'(:'8&'! /',! )%/%B! 1+! /':>8A! E.>'8%! .+*8! &>!,>P'8)*/! i9! ',! =,.+! E.'! &'! :%(D>'8'(! ,%+! *T%+A! 9! 9*! ;'8'&%+! +>! '+'! =,.+! +@,%! +'!8':%(%:'! /'! P%E.>,,*i! =*8*! 'F=8'+*8! 9A! +%P8'! )%/%A! :%&=*8)>8! *,-.(%+!='(+*&>'()%+!'(!,*!'+='8*(?*!/'!E.'!'(!,*!/>*,a:)>:*!/'!,*!:%(;'8+*:>@(!+'!-'('8'!,.?B!U%!&'!&.';'!=8%=@+>)%!*,-.(%!/'!:%(;'(:'8!i&.:e%!&'(%+!/'!;'(:'8iA!+>(%!

Page 329: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! ["X!

+%,*&'()'! /'! :%%='8*8A! &%+)8*8! '! >()'8=8')*8! '(! ,*! :%&_(! )*8'*! /'! /'+;',*8! ',!+'()>/%!/'!,*!'F>+)'(:>*!e.&*(*!9A!&S+!'(!:%(:8')%A!',!/'!'+)*!')*=*!D>(*,!/',!:>:,%!;>)*,B!Q+<A!9*!/'+/'!*e%8*A!=8%:,*&%!E.'!(%!8'(.(:>%!*,!%=)>&>+&%A!*!)'('8!,%+!=>'+!P>'(! ='-*/%+! *,! +.',%A! *! =%/'8! &>8*8! &S+! *,,S! /'! ,%! >(&'/>*)%! 9! *! +'-.>8!=8%9':)*(/%A! *.(E.'! &>+! *+=>8*:>%('+! &.'+)8'(! =8@F>&*! ,*! D8%()'8*! +>(!*88'P*)*8&'!=%8!',,%!,*!'+='8*(?*B!N'!:%(D>'+%A!=.'+A!>,.+>%(*/%!iE.'!(%!>,.+%iA!E.'!:8'%!'(!,*!P',,'?*!/'!,*!;>/*A!+'*!:.*,!D.'8'!,*!'/*/!E.'!+'!)'(-*A!9!,*!;'R'?!e'8&%+*A!E.'! ,%+!&*9%8'+! G='8&<)*(&'! E.'A! *,!&'(%+! *E.<A! />-*! ;>'R%+HA! :%&%! :.*,E.>'8*!%)8%A!+%(!>&=8'+:>(/>P,'+!'(!'+)'!&.(/%!(.'+)8%!9!E.'!+>(!',,%+!E.'/*8<*!&.)>,*/%A!E.'!',!+'()>/%!(%!+'!-*+)*!:%(!,*!'/*/!+>(%!E.'A!:%&%!,*!*&>+)*/A!:.*()%!+'!'+)>8*!&S+!+'!'(+*(:e*A!E.'! BBB!2'P'8<*!=%('8! D>(*,!*! )*()*!/':,*8*:>@(A!E.'!(%!%P+)*()'!e*-%!=%8!+>!,.'-%!8':*9'+'!+%P8'!&<!,*!+%+=':e*!/'!%+:.8>/*/!9!='+>&>+&%B!!!!"#p! 3('! )('$82(/.*'! +*-.*U(%&*'T! 8&,! G5+%6%$,$(7&}! /(*&!(&2*&$(%&,),!

L*:'!.(!)>'&=%!E.'!;'(-%!/S(/%,'!;.',)*+!*!'+)%!/'!,%+!=8'R.>:>%+A!'+)'8'%)>=%+!9!/'&S+! :,>:ea+! f;>'R>+)*+hB! U%! &'! :*P'! ,*! &'(%8! /./*! E.'! '+! )*8'*! >(',./>P,'!:%&P*)>8!=*8*!*88>(:%(*8!9A!*,!&'(%+A!&*(>*)*8!iì'+!/>D<:>,! ,*!;>:)%8>*!)%)*,!'(!'+)*!P*)*,,*îi!)*()*!('-8.8*!:%&%!+'!e*!;'8)>/%!+%P8'!,*!;'R'?B!o*!'(!',!Q:)%!5]!$','+)>(*!/>8>->a(/%+'!*!Q,>+*!&.'+)8*!.(*!)'('P8%+*!'!>('F*:)*!/'+:8>=:>@(!E.'!e*!:8.?*/%!,%+!+>-,%+!9!E.'!,*&'()*P,'!'!>(/>+:8>&>(*/*&'()'!&'()'!='8/.8*B!

fx.'A! *! &>! D'A! ,*! ;'R'?! (%! '+! +>(%! &'+@(! /'! '(D'8&'/*/'+A! =%+*/*! /'!='(+*&>'()%+A! *&>-*!/'! 8'(:>,,*+A! :%(-%R*! :%()>(.*A! ,,*-*! >(:.8*P,'A! ,S+)>&*!/'!,%!=*+*/%A!='(*!/'!,%!=8'+'()'A!:.>/*/%!)8>+)'!/'!,%!=%8!;'(>8A!;':>(*!/'!,*!&.'8)'A!:e%?*!+>(!8*&*A!E.'!+'!,,.';'!=%8!:*/*!=*8)'A!:*9*/%!/'!&>&P8'!E.'!:%(!=%:*!:*8-*!+'!/%P,'-*Bh!GQ:)%!5]A!$','+)>(*!*!Q,>+*A!:>)*/%!'(!N%8*!c'8.',A!VWW[0!V"H!!

j.>:>%+! )*(! >(:,'&'()'+! *:'8:*! /'! ,*+! ='8+%(*+! &*9%8'+! *=*8':'(! 9*! '()8'!='8+%(*R'+!)*(!8'(%&P8*/%+!:%&%!Q8>+)@)','+A!='+'!*!'+:8>P>8,%!'(!+.!:>(:.'()'(*!G=%8!,%!/'&S+A!.(*!'/*/!(%!=8':>+*&'()'!R%;'(!=*8*!+.!)>'&=%HB!!

fp4%+! ;>'R%+q! +%(!&*,e.&%8*/%+A! =.'+! ',!&*,e.&%8! :%(+>+)'! '(! ;'8,%! )%/%!=%8!',!,*/%!='%8!BBBA!+%(!+.+=>:*:'+!BBBA!(%!*&*(!(>!%/>*(!BBBA!*&*(!:%&%!+>!D.'8*(!*! %/>*8! 9! %/>*(! :%&%! +>! D.'8*(! *! &*8B! C%(! =%P8'+! /'! '+=<8>).! BBBA! +%(!&'?E.>(%+! BBBA! +%(! :%P*8/'+A!&S+!/'+;'8-%(?*/%+!E.'! ;'8-%(?%+%+! BBBA! ;>;'(!&S+!/'!8':.'8/%+!E.'!/'!'+='8*(?*+A!=.'/'(!+'8!:%&=*+>;%+A!='8%!(%!=%8!',!&>+&%!&%)>;%!E.'!,%+!R@;'('+A!=.'+!a+)%+!,%!+%(!=%8!*&%8!*!+.+!+'&'R*()'+!9!*E.',,%+! =%8! +.! /'P>,>/*/! BBBA! +%(! E.'R>:%+%+! 9! (%! P8%&>+)*+! (>! =8%='(+%+! *!8'<8h!GZ')@8>:*A!:>)*/%!'(!N%8*!c'8.',A!VWW[0!\VH!!

1+)'! )'F)%! :%(+)>).9'! .(*! &.'+)8*! 'R'&=,*8! /'! ,%+! :,>:ea+! E.'! =.'P,*(! ',!>&*->(*8>%! :%,':)>;%! ! +%P8'! ,*! ;'R'?B! 4'+! >(;>)%! *! E.'A! E.>'('+! +'! /'/>E.'(! *! ,*!'(+'T*(?*! /'! R@;'('+A! e*-*(! '+)%! :%(! +.+! *,.&(%+! /',! +>-,%! rr5! 9! ;'8S(! :.S(!:'8:*(%+! '+)S(! *,! D>,@+%D%! -8>'-%! /'+=.a+! /'! )*()%+! +>-,%+B! $>'8)*&'()'! '+)*+!

Page 330: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [VW!

&.'+)8*+A! +>(!/./*!=8'+'()'+!e%9!'(!/<*A! R.+)>D>:*(!+%P8*/*&'()'!',!'&='T%!=%8!8'/.:>8,*+B! C%P8'! ',! )'&*! +'! e*(! 8'*,>?*/%! '+)./>%+! 9! />+'T*/%! >()'8;'(:>%('+! *!(>;',!'/.:*)>;%!9!+%:>*,!:%(!',!,%*P,'!=8%=@+>)%!/'!;%,)'*8!,*!+>).*:>@(!9!/'+='8)*8!+'()>&>'()%+!=%+>)>;%+A!(.)8>8!:%(%:>&>'()%+!9!+.+:>)*8!*:)>)./'+!D*;%8*P,'+!*()'!,*!=%P,*:>@(!&*9%8B!c'(-%!',!:%(;'(:>&>'()%!/'!E.'!*,-%!+'!e*!:%(+'-.>/%A!*.(E.'!,*! =','*! ='8+>+)'A! =%8E.'! ',! '('&>-%! '+! =%/'8%+%B! o! ,*! ='8+';'8*(:>*! '+!>(/>+='(+*P,'!=%8!:.*()%!:*/*!;'?!e*9!&S+!='8+%(*+!-8*(/'+!9A!:%&%!'+!+*P>/%A!',!!>(:8'&'()%! '+! +.='8>%8! '(! ,%+! )8*&%+!&S+! *;*(?*/%+! /'! '/*/! /*(/%! ,.-*8! *! .(!+%P8''(;'R':>&>'()%!=%P,*:>%(*,A!*,!&'(%+!'(!,%+!=*<+'+!/'+*88%,,*/%+!ie*P8<*&%+!/'!=8'-.()*8(%+!+>A!:%&%!*!;':'+!+'!/>:'A!'+!)*&P>a(!'(!'+)%!=8>&'8%!'+)'!=8>&'8!&.(/%!(.'+)8%B!7'8%!'+)'!)'&*!(%+!,,';*8<*!=%8!%)8%+!/'88%)'8%+!9!(%!'+!*e%8*!',!&%&'()%B!Q()'! '+)'! =*(%8*&*! +'! e*! /'+*)*/%! .(*! /.8*! P*)*,,*! =%8! :%&P*)>8! =8'R.>:>%+! 9A!:%(+':.'()'&'()'A! (*:'! .(*!(':'+*8>*! 8'D,'F>@(! +%P8'! ,%+! *+=':)%+! =%+>)>;%+! /',!'(;'R':>&>'()%! 9! .(*! )'(*?! ,.:e*! =%8! =8%&%;'8! .(! '(;'R':>&>'()%! +*,./*P,'A!'F>)%+%A!*:)>;%A!'):BA!E.'!)%/*+!'+)*+!/'(%&>(*:>%('+!e*!,.:8*/%B!2'!'()8'!',,*+!:*P'!/'+)*:*8! ,%+! >((.&'8*P,'+! >()'()%+! =%8! %D8':'8! .(*+! +.D>:>'()'+! :%(/>:>%('+!&*)'8>*,'+!/'!;>/*!9!/'!P>'('+)*8!+%:>*,B!C%(!'(:%&>*P,'+!,%+!'+D.'8?%+!8'*,>?*/%+!'(!'+)'!+'()>/%!/'+/'! ,*+!*/&>(>+)8*:>%('+!=_P,>:*+A! ,*+! >(>:>*)>;*+!=8>;*/*+!9! ,%+!=*<+'+B! o! +>(! /./*! *,-.(*! *_(! E.'/*! &.:e%! )8*P*R%! =%8! /',*()'B! U%! %P+)*()'A!)*&P>a(! :%(;>'('! *,'8)*8! E.'! E.>?S! &'(%+! >(D8':.'()'&'()'! /'! ,%! E.'! =.'/*!=*8':'8A!,%+!;>'R%+!+%(!)%&*/%+!:%&%!%:*+>@(!%!=8')'F)%!=*8*!&'R%8*8!,*!':%(%&<*A!=%('8! '(! R.'-%! =,*('+! /'! '&=,'%A! ,*(?*8! i%! 8'D,%)*8i! '&=8'+*+A! '):BA! '):B! N.9!(':'+*8>%+A! +>(!/./*A! ,%+!=.'+)%+!/'! )8*P*R%!9! ,*! f/>%+*!=8%/.:)>;>/*/hA!='8%! ìE.a!D'%!+.'(*!/'(%&>(*8,%+!f9*:>&>'()%+!/'!'&=,'%hî""0!.(*!,*&'()*P,'!:%(;'8+>@(!/'!f+.R')%+h! /'! 'F>+)'(:>*! '(! f%PR')%+h! /'! :.>/*/%+! G(%!&'! =*8':'! )8>;>*,! ',! :*,*/%!*()8%=%,@->:%! /'! )*,!&*(>%P8*H0! R*&S+! .(*! ='8+%(*! /'P'8S! +'8! f%PR')%! /'hA! +>(%!+>'&=8'!f+.R')%!/'hB!1(!_,)>&%!)a8&>(%A!E.'/*!,*!>&=8'+>@(!/'!E.'!+%(!%:*+>%('+!=*8*! ',! &'/8%! ':%(@&>:%! 9! ,*! 'D>:*:>*! /',! +>+)'&*! =8%/.:)>;%0! {E.a! '+! .(!9*:>&>'()%! +>! (%! .(*! '+=':>'! f',! /%8*/%h! '(! .(!&.(/%! :'-*/%! =%8! ',! )'('8! 9! ',!=8%/.:>8! =*8*! :%(+.&>8! :%&%! :%(/>:>@(! /'! P>'('+)*8|B! c8>+)'&'()'! ,*! ':%(%&<*!=*8':'!+'8!',!=*8S&')8%!&'/>/%8!/'!:*+>!)%/*+!,*+!:%+*+B!c*&P>a(!/'!,*!;'R'?!+*(*!9!*-8*/*P,'A!8';',*(/%!:>'8)*!)'(/'(:>*!='8;'8+*!*!P.+:*8!',!=8%;':e%!9!',!,.:8%!i'(DS)>:*!9!:*&.D,*/*&'()'!+'!/>:'!f/'+*88%,,%hB!C'*!:%&%!D.'8'A!+'!e*!e':e%!9!+'!'+)S!)8*P*R*(/%!*!D*;%8!/'!,*!;'R'?B!U'-*8,%!+'8<*!.(!%P+)>(*&>'()%!&*,a;%,%B!M)8*!:%+*! '+! +>! )%/%! '+)S! *:%)*/%! :.*(/%! =*8':'(! /'+:.>/*8+'! />&'(+>%('+!*()8%=%,@->:*+!'+'(:>*,'+!*,!+'8!e.&*(%B!!1(! '+*! ,<('*! =8':>+*&'()'! /'+'%! :%()>(.*8! &>! 8'D,'F>@(BA! )8*)*(/%! /'! +'T*,*8!*,-.(*+! />&'(+>%('+! 9! *+=':)%+! D.(/*&'()*,'+A! *! &>! R.>:>%A! =*8*! .(! P.'(!'(;'R':>&>'()%B!U%!=%:*+!;':'+!&'!e*!*+*,)*/%!',!)'&%8!/'!E.'A!P*R%!=8')'F)%!/'!/'+P*8*)*8!,%+!('-8%+!9!D*,+%+!:,>:ea+!*!E.'!*()'+!&'!8'D'8<A!+'!'+)a(!:%(+)8.9'(/%!%)8%+!*()*-@(>:%+!*!,%+!=8>&'8%+A!='8%!(%!='8%!',,%!&'(%+!/'D%8&'+!9!:*8'()'+!/'!.(!','&'()*,!=8>(:>=>%!/'!8'*,>/*/B!U%!'+!(*/*!+%8=8'(/'()'!E.'A!'(!*8*+!/'!.(*!='(/.,*8>/*/! /',! ='(+*&>'()%! 9! *! D.'8?*! /'! 8'=')>8! )%?./*&'()'! .(! />+:.8+%!

11

Fíjense que en esto no parece haber tanto remilgo como ante la palabra “viejo”. Francamente prefiero ser identificado por ésta que no por la de “yacimiento”. ¿Será acaso que lo que viene revestido de posibles beneficios económicos tiene mejor prensa?

Page 331: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V"!

=%+>)>;%! +>(! &*)>?*:>@(! (>! D>+.8*! *,-.(*! =*8*! 8'&%;'8! ,%+! (.P*88%('+! /'! ,*+!*:)>)./'+!f;>'R>+)*+hA! +'!e*9*! ,,'-*/%!:*+>!*,!:%(;'(:>&>'()%! ie*+)*!/'! ,%+!=8%=>%+!&*9%8'+i!/'!E.'!,*!;'R'?!+@,%!'+!.(!/%8*/%!=*8*<+%B!L'!=%/>/%!:%(+)*)*8!E.'!%)8%+!*.)%8'+! 9! -'8%()@,%-%+! :%&=*8)'(! '+)%+! )'&%8'+! &<%+B! 2%+! -'8%()@,%-*+!*&'8>:*(*+! ,%! 'F=8'+*(! :%(! '+)*+! =*,*P8*+0! ^8)* 2%$#:2* ,+* +2/+a+$#6#+2.%*").#"9)$.%5#%@*)&*#'-)&*`-+*&)"*,+*+2/+a+$#6#+2.%*")&-,)M&+*4*)$.#/%@*$%2*"-"*+".B2,)5+"*2%56).#/%"@* +2*b&.#6)* #2".)2$#)*6#2-"/)&%5)2*)*`-#+2+"*2%* /#/+2* "+'b2* &%"* #,+)&+"*`-+*5+35+"+2.)27!GL%,+)'>(!9!N>(k,'8A!VWWb0!"#HB!L*P8SA!=%8!)*()%A!E.'!'+)*8!*,'8)*!=*8*! (%! -'('8*8! (.';%+! :,>:ea+! /'! +>-(%! %=.'+)%! 9! *=*8'()'&'()'! ,%*P,'+! :.9%!'D':)%! +'*!'F:,.>8! *! ,%+!&S+!/aP>,'+!9!;.,('8*P,'+0! ,*! 8*?*!;'R'?!='8D':)*A! )'&>P,'!':%!/'!*E.',,*!%)8*!8*?*!='8D':)*B!C>!P>'(!e*!/'!P.+:*8+'!+>(!/'+:*(+%!,*!&'R%8*!/'!;>/*! '(! ,*! =%P,*:>@(!&*9%8A! (%! ,%! '+! )*()%! E.'! '(! '+'! =8%:'+%! +'! /'R'(! /'! ,*/%!/>&'(+>%('+!>(',./>P,'+!9!E.'!D%8&*(!=*8)'!)*&P>a(!/',!'(;'R':'8A!*.(E.'!,,';'(!&'(%+!P8>,,%!*=*8'()'B!1+*!+.=.'+)*! D*,)*!/'! D.,-%8!'(!E.>'('+!;>;'(!+.+!*T%+!'(!D8*->,>/*/! 9! /'='(/'(:>*! (%! E.>'8'! /':>8! E.'! (%! +'*(! )*&P>a(! =%8)*/%8*+! /'!=%+>P>,>/*/'+! /'! /'+*88%,,%! 9! e.&*(>?*:>@(B! 1+! *E.<! >&=%8)*()'! 8':%8/*8! ,*!/>+)>(:>@(! *()'+! '(.(:>*/*0! f+.R')%+! /'hA! (.(:*! f%PR')%+! /'h! Gì(>! +>E.>'8*! /'!:.>/*/%+!9!*)'(:>@(îH!1(!'+)'!+'()>/%A!j*:E.'+!4':,'8:EA!=8%D'+%8!/'!,*!3(>;'8+>/*/!$*)@,>:*!/'!4%;*>(*A!'+:8>P<*! '(! "X#b! *,-%! E.'! e%9! =.'/'! +'8;>8! /'! &%)>;%! /'! 8'D,'F>@(B! N.8>@! '+)'!e%&P8'! '(! "Xb"! *! ,%+! bX! *T%+A! '/*/! &.9! :%(+>/'8*P,'! =*8*! '()%(:'+B! Q,-.>'(!=%/8<*! ='(+*8! E.'! ',! =S88*D%! E.'! *e%8*! )8*(+:8>P%! ;.',;'! *! .(! ='+>&>+&%!*()8%=%,@->:%B! NS+! P>'(! :8'%! E.'! *P8'! (.';*+! =.'8)*+! *,! %=)>&>+&%! +>(! e.8)*8!'+=*:>%+!/'!8'*,>/*/!'(!',!;>;>8!9!;>;>8+'!e.&*(%B!!

f1(!(.'+)8%! )>'&=%! +'! e*! e':e%!=%8! ,%+!&*9%8'+!&S+! E.'! '(! (>(-.(*! %)8*!a=%:*!9A!+>(!'&P*8-%A!D8':.'()'&'()'!'+)S(!)8>+)'+B!c%/%!,%!E.'!+'!e*!e':e%!)>'(/'!*!D>R*8,%!'(!,*!)>'88*!9!*!>&='/>8,'!;'8!&S+!*,,S!BB!GBBBH!

!c8*)*8!/'!E.'!,%+!&*9%8'+!(%!=>'(+'(!'(!*,-%!'+'(:>*,!p,*!D>(>)./q!P*R%!=8')'F)%!/'!';>)*8,'+! >/'*+!('-8*+! '+! ',! =8>&'8%!/'! ,%+! :8<&'('+! :%()8*! ',,%+B!1,!&*9%8! )>'('!&S+!(':'+>/*/!/'!'+='8*(?*!E.'!/'!=*(B!N*)*8!+.!'+='8*(?*!/S(/%,'!=*(!'+!&*)*8!,%!E.'!=.'/'!=8%=%8:>%(*8,'!,.?!'(!+.!;>/*B!U.'+)8%!+>-,%!,'!/*!=*(A!='(+>%('+A!:.>/*!+.!+*,./A!,'!=*+'*A!'):B!o!,'!/>:'0!ÄU%!&>8'+!*!,%!*,)%A!(%!e*9!(*/*!E.'!;'8Y!&>8*!*!,*!)>'88*!9!(%!=>'(+'+!&S+!E.'!'(!',,*ÅB!o!',!;>'R%!'+)S!)8>+)'hB*P4':,'8EA!"X#X0!VViV[H!1+!=8':>+%!8':.='8*8!.(*!,':).8*!/',!+'8!e.&*(%!i9!/',!+'8!e.&*(%!;>'R%i!E.'!;*9*!&S+!,'R%+!/'!'+)8':e%+!,<&>)'+!=%+>)>;>+)*+!9!E.'!*=.()'!&S+!*,,S!/'!,*+!D8%()'8*+!/'!,*! >(&'/>*)'?B! 1+! (':'+*8>*! .(*! 8',':).8*! '(! =8%D.(/>/*/! /',! +'8! e.&*(%A!8'+:*)*(/%!*,!)>'&=%!',!'+='+%8!/'!,*!;>/*!e.&*(*B!$8'%!E.'!(%+!e'&%+!=8%/>-*/%!9! '()8')'(>/%! '(! ,':).8*+! &S+! P>'(! ,>('*,'+! 9! /'! +.='8D>:>'! E.'A! +>! P>'(! +%(!:%88':)*+!=%8!(':'+*8>*+A!'(!&%/%!*,-.(%!=.'/'(!*,?*8+'!:%&%!:%&=,')*+B!Q,!>-.*,!E.'! ,%+! :.'8=%+A! ,*! ;>/*! '+! :.*(/%!&'(%+! :.*)8>/>&'(+>%(*,0! ,*8-%A! *,)%A! *(:e%!9!=8%D.(/%B! o! *E.<! 8'+>/'(! ,%+! )'&%8'+! *! E.'! ;'(-%! 8'D>8>a(/%&'! '(! '+)%+!:%&'()*8>%+B!L.8)*8A!>-(%8*8!%!+>,'(:>*8!',!)*&*T%A!,*!:*=*:>/*/!9!',!;%,.&'(!/'!,*!;>/*!9! ,*!;'R'?!+'8<*!*P%:*8,*!*! ,*!&.)>,*:>@(!9A!=%8! )*()%A! >&='/>8!E.'!+'*!;>;>/*!:%(!9!'(!=,'(>)./B!78':>+*&'()'A!,%!E.'!+'!)8*)*P*!/'!=8%=>:>*8!i.(!P.'(!'(;'R':'8i!=.'/'! *:*P*8! +>'(/%! =*8*/@R>:*&'()'! %P+)*:.,>?*/%A! =*8*,>?*/%! 9! ;'/*/%! =%8!

Page 332: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [VV!

=,*()'*&>'()%+! 8'/.::>%(>+)*+! i>(:,.+%!*()>e.&*(%+i!e*+)*!',!=.()%!/'!=8%;%:*8!.(*! /'+*+)8%+*! /'+ie.&*(>?*:>@(B! C>! '+)*! 8'i,':).8*! +'! =8%=>:>*A! =8%&.';'! 9!*,>'()*!e*P8<*!/'!8')%&*8+'!',!'(;'R':>&>'()%!:%&%!.(*!')*=*!/'!,*!;>/*!/%(/'!'+!'+'(:>*,! ;'8,*! :%&%! %:*+>@(! /'! /'+*88%,,%! G9! (%! +@,%! /'+/'! .(*! ='8+=':)>;*!P>%=+>:%+%:>*,A! :%(! +'8! >(',./>P,'! '! >&=%8)*()<+>&*HB! 1+! =8':>+%! >(:%8=%8*8! ,*!>()'-8*,>/*/!*()8%=%,@->:*!/'! ,*!='8+%(*! i9!:%(!',,*! ,*!/>&'(+>@(!'+=>8>).*,i!=*8*!';>)*8!',!8>'+-%!/'!+>&=,>D>:*:>@(A!&'8&*A!&>(%8*:>@(!%!8'/.::>@(B!!Q:).*,&'()'! ,*! 'F=':)*)>;*! /'! ;>/*! '+! &.9! +.='8>%8! *! ,%! E.'! .(*! ='8+%(*! /'!:%&>'(?%+!/',!+>-,%!rr!=%/8<*!+>E.>'8*!+%T*8B!1,!:*&P>%!';%,.)>;%!/.8*()'!',!rr!D.'!*,:*(?*8! .(*! 'F=':)*)>;*! /'! ;>/*! E.'! :*+>! e*! /%P,*/%! +.! /.8*:>@(! 9! E.'! '+)%! +'!e*9*!)%8(*/%!*,-%!(%8&*,B!Qe%8*!P>'(A!{E.a!+'()>/%!)>'('!=*8*!(%+%)8%+|!1+:8>P>@!j.(-!G"X[[H!E.'!fE.>'(E.>'8*!E.'!*=,*:'!=*8*!,*!)*8/'!,*!,'9!/',!&*T*(*!i'+!/':>8A!',! 8.&P%!/'! ,*! (*).8*,'?*i! ,%! =*-*8S! :%(! /*T%! /'! +.! *,&*! BBBA! .(! +'8! e.&*(%!(%!/'P'8<*!,,'-*8!*!,%+!+')'()*!.!%:e'()*!*T%+!G=%/8<*!*T*/>8!9%!E.'!*!,%+!(%;'()*!%!*!,%+! :>'(H! +>! ,*! ,%(-';>/*/! (%! +>-(>D>:*8*! (*/*! =*8*! ,*! '+=':>'! *! E.'! ='8)'(':'hB!C'T*,*(!J8'((*(!9!J8'O>!GVWWVH!E.'!j.(-!/'+=,'-@!:'8)'8*+!>().>:>%('+!*:'8:*!/',!+>-(>D>:*/%!/'!.(*!,*8-*!;>/*!=*8*!,*+!'+=':>'+B!1(!',!:*+%!/',!+'8!e.&*(%A!,*!,*8-*!;>/*!+'!,'!'()8'-*!=*8*!,*!=,'(>)./A!',!/'+*88%,,%!/'!,*!='8+%(*,>/*/A!',!:8':>&>'()%!/'!,*!:%(+:>'(:>*A! ,*! >(/>;>/.*,>?*:>@(!9!=*8*!,*!:.,).8*B!1F>+)'!.(!/'+*88%,,%!/'!,*!='8+%(*,>/*/!E.'!=.'/'!9!/'P'!:%()>(.*8!'(!,*!&>)*/!/'!,*!;>/*!9!'(!,*!;'R'?!9!E.'!+@,%!=.'/'!/*8+'!:%(!,*!=8%,%(-*:>@(!/'!,%+!*T%+B!2'!*,-.(*!&*('8*A!=.'/'!/':>8+'!E.'! ,*! ;'R'?! '+! =*8*! ',! /'+*88%,,%! >()'8>%8! 9! 'F)'8>%8A! (%! =*8*! ',! /':,>;'B! 1(!!:%(+%(*(:>*!:%(!'+%A!'+:8>P<*!4':,'8:E!G"X#b0![bH!E.'!^&)*/+a+>*+"*&)*+.)3)*,+$#"#/)*,+&*,+")55%&&%0* P000R*<&*V%6M5+*+".B*+2* &)*.#+55)*3)5)*,+")55%&&)5"+@*":&%*3)5)*+"%0*A+*+.)3)*+2*+.)3)@*+2*$),)*+,),*,+*"-*/#,)*+".B*#2/#.),%*)*-2*2-+/%*,+")55%&&%*4*&)*/+a+>*+"* &)* +.)3)* "-35+6)@* )`-+&&)* +2* &)* `-+* ,+M+* ,+$#5* "-* b&.#6)*3)&)M5)@* `-#>B"* V)".)*/)&#W2,%"+*,+&*5+3&#+'-+*,+&*$-+53%0*wN6)'#2)5"+*&)*/#,)*V-6)2)*$%6%*-2)*%M5)*`-+*"+*)$)M)*+2*&)*6),-5+>@*4*&)*/+a+>*$%6%*-2*,+$&#/+*)&*`-+*V)4*`-+*&&+')5*&%*6B"*.)5,+*3%"#M&+@*`-+*2%*$%2,-$+*"#2%*)&*95)$)"%*,+*&)*6-+5.+@*+"*-2)*$%2$+3$#:2*#295)V-6)2)y*<&*V%6M5+*+"*6B"*`-+*+"%*4*.#+2+*-2)*.)5+)*V-6)2)*`-+*,+M+*5+)&#>)5*6#+2.5)"*+".W*+2*&)*.#+55)70*

2'+/'!'+)*!='8+=':)>;*A! >(:,.+%! ,*! >(';>)*P,'!/'+>()'-8*:>@(!9!=a8/>/*!/'! D.'8?*+!%:*+>%(*/*+!:%(!,*!'/*/!9!,*!&.'8)'!+%(!)*&P>a(!=*8*!',!/'+*88%,,%B!1,!/'+*88%,,%!e.&*(%!=%+>P,'!+%,*&'()'!'(!,%+!_,)>&%+!*T%+!/'!,*!;>/*!*/.,)*!(%!'+!+@,%!=*8*!',!>(/>;>/.%A! +>(%! )*&P>a(! =*8*! ,*! :.,).8*B! 1+)'! :*&P>%! ';%,.)>;%! (%+! '+! /*/%! =*8*!*=8%;':e*8,%! 9! ,*! +%:>'/*/!(':'+>)*! *=8'&>*()'&'()'! ,%! E.'! +@,%! ,*! '/*/! =.'/'!*=%8)*8A!*.(E.'!(%!+>'&=8'!(>!(':'+*8>*&'()'!,%!*=%8)'0!,*!+*P>/.8<*B!4*!='8+%(*!&*9%8!'+)S!:%(;%:*/*!*!^$%2/+5.#5"+*+2*-2)*3+5"%2)*")M#)@*+"*,+$#5@*`-+*$%2%$+*"-*&#6#.)$#:2*4*&)*)$+3.)7*GQ.'8A!"XXb0!"W#HB!o!!*:'=)*8+'!'+!:%(D%8&*8+'!ie*:'8+'!/'!P.'(!-8*/%i!:%(! ,*!'/*/!E.'!.(%! )>'('A!*:'=)*8+'!=*8*!e*:'8!P>'(! ,%!E.'! )%/*;<*!.(%!'+! :*=*?!/'!e*:'8B! f1+)*&%+! )*(! >&P.>/%+!/'! ,*! >/'*!/'!E.'!'(;'R':'8!'+!.(!D8*:*+%!E.'!(%!E.'8'&%+!*+.&>8,%!GsH!1(! ,*!;>/*A! ,*!&*9%8!9!&S+!8*8*!+*P>/.8<*!:%(+>+)'!'(!*:'=)*8+'!*!+<!&>+&%!+>(!=8')'(/'8!+'8!&S+A!9!e*:'8!,%!E.'!'+!=%+>P,'!e*:'8!9!(*/*!&S+0!'(!'+%!:%(+>+)'!,*!D',>:>/*/hA!*=%+)>,,*!4':,'8:E!G"X#b0!V\iV^HB!o!=%8! ,%! E.'! 8'+=':)*! *,! /'+*88%,,%! &S+! *,,S! /'! ,%+! ,<&>)'+! >(/>;>/.*,'+A! :8'%!(':'+*8>%!>(+>+)>8!'(!E.'!,*!;'R'?!(%!'+!.(*!')*=*!:'88*/*!+%P8'!+<!&>+&*!9!'+)a8>,A!9*! E.'! =.'/'! )8*+:'(/'8! 9! :%&='(+*8! ,*! &'8*! )8*+&>+>@(! -'(a)>:*! &'/>*()'! ,*!)8*(+&>+>@(! :.,).8*,! *! ,*+! =8@F>&*+! -'('8*:>%('+A! e*:>'(/%! 'D>:*?! ,*!

Page 333: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V[!

f-'('8*)>;>/*/h!*!E.'!+'!8'D'8<*!18>k+%(B!1(!'+)*!,<('*A!:%&')*(!)*&P>a(!M,+e*(+k9!9! $8*('+! GVWW"H! E.'! f,*! 8*?@(! =%8! ,*! E.'! ,*! (*).8*,'?*! (%! e*! %,;>/*/%! *! )%/%+!*E.',,%+! /'! (%+%)8%+! E.'! ;>;>&%+!&S+! *,,S! /'! ,*! '/*/! /'! -'('8*8! %! /'! =8%/.:>8!e>R%+!'+!E.'! )%/*;<*!=%/'&%+!*9./*8!*!=8%/.:>8!&S+!:%=>*+!/'!(.'+)8%+!=8%=>%+!-'('+!'(! ,*+! -'('8*:>%('+! D.).8*+!=%)'(:>*(/%!',! aF>)%! 8'=8%/.:)>;%!/'!(.'+)8%+!=8%=>%+!e>R%+!9!(>')%+BhB!7'+'!*!E.'!:8'%!E.'!'+)*!%8>'()*:>@(!'+!:%88':)*!'!>(9':)*!+'()>/%!*,!'(;'R':'8A!(%!:%(;>'('!':e*8!'(!%,;>/%!E.'A!&'(%+!>(D8':.'()'&'()'!/'!,%!E.'!=%/8<*!=*8':'8A!,*+!='8+%(*+!&*9%8'+!+'!;'(!*)'(*?*/*+!=%8!.(*!+.'8)'!/'!/'+&%)>;*:>@(A!'(+>&>+&*&>'()%!9!)'()*:>@(!/'!*P*(/%(%!9!/'R*/'?!E.'!,*+!:%,%:*!*()'!',!8>'+-%!(%!9*!/'!'(;'R':'8!,*+)>&%+*&'()'A!+>(%!)*&P>a(!G,%!E.'!'+!='%8H!/'!&*,P*8*)*8! ',! =8%9':)%! /'! /'+*88%,,%! E.'! )'('&%+! :%&%! +.R')%+! >(/>;>/.*,'+! 9!:%&%!:%&.(>/*/!e.&*(*B!Q&P*+!=%+>P>,>/*/'+!e*(!/'!'+)*8!=8'+'()'+!'(!(.'+)8*!8'D,'F>@(! +%P8'! ',! '(;'R':>&>'()%A! +>! +'! E.>'8'! ';>)*8! ':e*8+'! '(! &*(%+! /'!f)8>.(D*,>+&%+!;>'R>+)*+h!GE.'!)*&P>a(!i'+!&>!)'+>+i!+'!/'+;>8)_*!',!'(;'R':>&>'()%!:%(!/%8*/%+!:*()%+!/'!+>8'(*HB!7%8! )*()%! 9! :%(+:>'()'! /'! ,*+! ;*8>*/*+! :*8*+! /',! =%,>'/8%A! '+! =8':>+%! 8'/'D>(>8! ',!=8%:'+%! /'! '(;'R':>&>'()%! :%&%! .(*! :%(+)*()'! =*+>@(! =%8! ,*! ;>/*! :%(! .(!:8':>&>'()%! =+>:%,@->:%! 9! '+=>8>).*,! *! ,%! ,*8-%! /'! ',,*B! 7%/8<*! '(! P.'(*! ,'9!*D>8&*8+'!E.'!,*!;'R'?!!'+!(%!+@,%!.(*!'&=8'+*!/'!/'+*88%,,%!P>%i=+>:%i+%:>*,!+>(%!)*&P>a(! '+=>8>).*,B! fC>(! /./*! '+! =8':>+%! :.>/*8+'! %A! ,%! E.'! '+! ,%!&>+&%A! ;>;>8! /'!&*('8*! 8*?%(*P,'Y! ='8%! (%! =8'%:.=*8+'!&S+! E.'! /'! '+)%A! '(;>,':'B! GBBBHB!X)4* `-+*$-#,)5*)&*V%6M5+*.%,%*+2.+5%@@ *$-+53%*4*)&6)B!o!e*+)*!:.*(/%!',!:.'8=%!/':,>(*A!'(!*,-.(%+!*+=':)%+!',!*,&*!=.'/'!:%()>(.*8!+.!/'+*88%,,%!G4':,'8:EA!"X#b0![#HB!1+)*!D%8&*! /'! ;'8! ,*+! :%+*+! (%! 8'(.(:>*! *,! =8%-8'+%A! *,! /'+*88%,,%A! *,! P>'('+)*8B! 7'8%!&*8:*! .(*! />D'8'(:>*! +.+)*(:>*,0! '(! '+'! =8%:'+%! :*P'(! )*()%! />&'(+>%('+!P>%,@->:*+!9!=+>:%,@->:*+!:%&%!+%:>*,'+!9!'+=>8>).*,'+B!NS+!*_(0!:*P'(!)*&P>a(!,*+!>(:%(+>+)'(:>*+!/',!;>;>8!e.&*(%A!,*+!,>&>)*:>%('+!9!e*+)*!,*!&>+&*!'(D'8&'/*/!9!,*!&.'8)'B! C*:*8!/',!=8%9':)%!e.&*(%! )*,'+! 8'*,>/*/'+! +>-(>D>:*8<*!;*:>*8,%!/'!.(%+!>(-8'/>'()'+! /':>+>;%+! 9A! *! ,*! =%+)8'A! +.+)8*'8! =*8:',*+! /'! +'()>/%! 9! /'+;*,>R*8! ',!=8%=>%!;>;>8!='8+%(*,!9!:%&.(>)*8>%B!U%! &'! =*8':'! ,'-<)>&%! (>! :%(+)8.:)>;%! ';>)*8! :%(! =,*()'*&>'()%+! :%()8*D@P>:%+!)%/%!*E.',,%!/',!;>;>8!e.&*(%!E.'!:%&=%8)*!*-%(<*!'(!',!+'()>/%!')>&%,@->:%!/',!)a8&>(%A! )*,! :%&%! ,%! '&=,'@! 3(*&.(%! i,.:e*A! :%&P*)'i! %! ,%! E.'! >&=,>:*!+.D8>&>'()%+!Gf',!e%&P8'!(%!:%(%:'!(>!/>+D8.)*!/',!+*P%8!/'!,%!/.,:'!+>!*()'+!(%!e*!=8%P*/%! ,%! *&*8-%hA! />:'! ',! �%e*8HB! 7%8! '+%!&'!=*8':'!(':'+*8>%! 8':.='8*8! '+%+!S&P>)%+! /'! 'F='8>'(:>*A! /'! ;>;'(:>*A! /'! =*+>@(! G)*&P>a(! '(! +.! +'()>/%!')>&%,@->:%HA!:.*,'+!+%(!,*!)'&=%8*,>/*/A!,*!D>(>)./A!,*!'(D'8&'/*/!9!,*!&.'8)'B!C%(!+>(!/./*!','&'()%+!:%(+)>).)>;%+!/'!:8':>&>'()%!='8+%(*,!9!)*&P>a(!:%,':)>;%B!Z'i='(+*8!P8';'&'()'!*,-.(%!/'!',,%+!:%(!.(*!&>8*/*!:,*8*A!D8%()*,A!+'8'(*A!%=)>&>+)*!9!'+='8*(?*/*!'+!,*!)*8'*!E.'!&'!=8%=%(-%B!4%+!'()8',*?*8a!&'?:,*/*&'()'!=.'+A!*,!D>(*,A!.(%+!,,';*(!*!,%+!%)8%+!9!*+<!(%!&'!*,*8-*8a!'(!'F:'+%B!!###!_!,.08&,'!)(3*&'(%&*'!(&2*+5+*2,),'!,4%+,!'(&!'%+)(&,!

4%!e*8a!)%&*(/%!8')*?%+!/'!;'8+%+!:%(!/>D'8'()'+!'()%(*:>%('+B!{7%8!E.a|!7%8!,*!(':'+>/*/!/'! 8'+:*)*8! *,-%!&S+!E.'! ',! f=%+>).&hA! *=8%F>&*8&'A! '(! ,*!&'/>/*!/'!&>+! =%+>P>,>/*/'+A! *! ,%! E.'! '+)S! f&S+! *,,S! /'! ,*! D<+>:*hB! $8'%! E.'! '+)'! )'F)%! /'!]*,'()'! ,%! >,.+)8*8S!&'R%8!E.'!9%B!^<2*6+,#%*,+* &%"* &+2'-)a+"* .+$2%&:'#$%"*`-+*2%"*

Page 334: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V\!

5+6#.+2* )&* $5#.+5#%* ,+* 5+2,#6#+2.%@* ,+* +9#$)$#)@* ,+* -.#&#>)$#:2@* &)* 3%+"()* /-+&/+* )*$)5')5"+* ,+* -2)* +2%56+* #63%5.)2$#)@* ,+* -2* "#'2#9#$),%* 2+$+")5#%@* 3%5`-+* +"* +&*&+2'-)a+*`-+*2%"*"#'-+*)3%5.)2,%*&%"*35#2$#3#%"*,+*M+&&+>)@*,+*/+5,),*4@*+2*,+9#2#.#/)@*,+*5+$.#.-,7B!Gc%&*/%!/'!,*!=8'+'()*:>@(!*!!)&)M5)*4*6).+5#)H!$%&%!'+:8>P>@!N*8*-*,,A!f=%8!&S+!E.'!+'!8<*!,*!-'()'A!,%!:>'8)%!'+!E.'!*!,*!:%8)*!%!*!,*! ,*8-*! ,%+! =%')*+! +%(! ,%+! E.'! &.';'(! ',! &.(/%hB! M! :%&%! )*&P>a(! *+';'8@!]*,'()'A!f.(!=%')*!/'P'!+'8!&S+!_)>,!t!E.'!(>(-_(!:>./*/*(%!/'!+.!)8>P.!t!GBBBH!4*!=%'+<*! e*! /'! )'('8! =%8! D>(! ,*! ;'8/*/! =8*:)>:*! t! C.!&>+>@(! '+! />D<:>,hB! 7%8! )%/%! ,%!*()'+!/>:e%A!e'!%=)*/%!=%8!'+)'! ,'(-.*R'A!*!&>!&%/%!/'!;'8!&S+!=,'(%A!&S+!)%)*,A!*_(! *! +*P>'(/*+! E.'A! :%&%! /':<*! M8)'-*A! ,*! =*,*P8*! '+! .(! +*:8*&'()%! /'! />D<:>,!*/&>(>+)8*:>@(B!!)R L+63%5)&#,),*

MP;>*&'()'!.(%!(%!=>'(+*!(>!+'-.8*&'()'!;>;'!',!)>'&=%!>-.*,!*!.(*!'/*/!.!%)8*B!J',,*&'()'!,%!'F=8'+*!N*8>%!J'('/'))>0!!

$.*(/%!a8*&%+!:e>:%+A!,%+!-8*(/'+!)'(<*(!:%&%!)8'>()*A!.(!:e*8:%!'8*!',!%:a*(%A!,*!&.'8)'A!,>+*!9!,,*(*A!(%!'F>+)<*B!!$.*(/%!*/%,'+:'()'+A!,%+!-8*(/'+!)'(<*(!:%&%!:.*8'()*A!.(!'+)*(E.'!'8*!.(!%:a*(%A!,*!&.'8)'A!+%,*&'()'!.(*!=*,*P8*B!!$.*(/%!(%+!:*+*&%+A!,%+!-8*(/'+!)'(<*(!:%&%!:>(:.'()*A!.(!,*-%!'8*!.(!%:a*(%A!,*!&.'8)'!'8*!,*!&.'8)'!/'!,%+!%)8%+B!!UV%5)@*/+.+5)2%"@*4)*&+*,#6%"*)&$)2$+*)*&)*/+5,),@*+&*%$W)2%*+"*3%5*9#2*+&*%$W)2%*4*&)*6-+5.+*+63#+>)*)*"+5*&)*2-+".5)!!L*9! .(*! *=8%F>&*:>@(! P>'(! 8'*,>+)*! '(! '+)'! =%'&*A! *.(E.'! (%! =*+*! /'! *e<B! C'!>().9'!:>'8)%!*&*8-%8A!='8%!+@,%!'+%B!4'!D*,)*!',!=*+%!/'!:@&%!8'+.'(*!/'()8%!/',!=':e%B!]*(!*e%8*!*,-.(*+!8'+%(*(:>*+!/'!'+*!)'&=%8*,>/*/!E.'!+'!'+:.88'!'()8'!,%+!/'/%+! 9! =.'/'! *P8>8! :*&>(%! )*()%! ,*! *,'-8<*! '+='8*(?*/*! /'! ,%! ;>;>/%! :%&%! *! ,*!)8>+)'?*! S:>/*! /'! ,%! E.'! 9*! (%! +'! ;>;>8SB! N.'+)8*! /'! '+)*! _,)>&*! *:)>)./! 9!+'()>&>'()%!+'8<*(!*E.',,%+!;'8+%+!/'!J%8-'+0!!C>!=./>'8*!;>;>8!(.';*&'()'!&>!;>/*!'(!,*!=8@F>&*!)8*)*8a!/'!:%&')'8!&S+!'88%8'+B!U%!>()'()*8<*!+'8!)*(!='8D':)%A!&'!8',*R*8<*!&S+B!

Page 335: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V^!

$%88'8<*!&S+!8>'+-%+A!e*8<*!&S+!;>*R'+A!:%()'&=,*8<*!&S+!*)*8/':'8'+A!+.P>8<*!&S+!&%()*T*A!(*/*8<*!&S+!8<%+!)'(/8<*!&S+!=8%P,'&*+!8'*,'+!9!&'(%+!>&*->(*8>%+!BBB!!7%8!+>!(%!,%!+*P'(A!/'!'+%!'+)S!e':e*!,*!;>/*A!+@,%!/'!&%&'()%+Y!(%!)'!=>'8/*+!',!*e%8*B!!o%!'8*!.(%!/'!'+%+!E.'!(.(:*!>P*!*!(>(-.(*!=*8)'!+>(!.(!)'8&@&')8%A!.(*!P%,+*!=*8*!',!*-.*!:*,>'()'A!.(!=*8*-.*+!9!.(!=*8*:*</*+Y!+>!=./>'8*!;%,;'8!*!;>;>8A!;>*R*8<*!&S+!,>;>*(%B!!C>!=./>'8*!;%,;'8!*!;>;>8!:%&'(?*8<*!*!*(/*8!/'+:*,?%!*!=8>(:>=>%+!/'!,*!=8>&*;'8*!9!+'-.>8<*!*+<!e*+)*!:%(:,.>8!',!%)%T%B!!o!R.-*8<*!:%(!&S+!(>T%+A!+>!).;>'8*!%)8*!;'?!,*!;>/*!=%8!/',*()'B!!+5%*4)*/+2@*.+2'%*kK*)=%"*4*"W*`-+*6+*+".%4*6-5#+2,%B!!MR O#2#.-,*

o!:%(!,*!)'&=%8*,>/*/!*=*8':'!(%!+@,%! ,*! >/'*!+>(%!/>+:.88>8!)'&=%8*,A!+>(%!+%P8'!)%/%! ,*! 'F='8>'(:>*! 9! ;>;'(:>*! /'! ,*! D>(>)./A! /'! ,*! &.'8)'B! Q,-%! =*8':>/%!'(:%()8*&%+!'(!d*8:<*!NS8E.'?A!/'!E.>'(!+','::>%(%!,*+!+>-.>'()'+!'+)8%D*+0!!C>!=%8!.(!>(+)*()'!2>%+!+'!%,;>/*8*!/'!E.'!+%9!.(*!&*8>%(')*!/'!)8*=%!9!&'!8'-*,*8*!.(!)8%?%!/'!;>/*A!GBBBBH!Z'-*8<*!:%(!&>+!,S-8>&*+!,*+!8%+*+A!=*8*!+'()>8!',!/%,%8!/'!+.+!'+=>(*+A!9!',!'(:*8(*/%!P'+%!/'!+.+!=a)*,%+BBB!2>%+!&<%A!+>!9%!).;>'8*!.(!)8%?%!/'!;>/*BBB!U%!/'R*8<*!=*+*8!.(!+%,%!>(+)*()'!+>(!/':>8,'!*!,*!-'()'!E.'!E.>'8%A!E.'!,*!E.>'8%B!!Q!,%+!e%&P8'+!,'+!=8%P*8<*!:.*(!'E.>;%:*/%+!'+)S(!*,!='(+*8!E.'!/'R*(!/'!!'(*&%8*8+'!:.*(/%!'(;'R':'(A!+>(!+*P'8!E.'!'(;'R':'(!:.*(/%!/'R*(!/'!!'(*&%8*8+'B!!Q!.(!(>T%!,'!/*8<*!*,*+A!='8%!,'!/'R*8<*!E.'!a,!+%,%!*=8'(/>'+'!*!;%,*8B!Q!,%+!;>'R%+!,'+!'(+'T*8<*!E.'!,*!&.'8)'!(%!,,'-*!:%(!,*!;'R'?!+>(%!:%(!',!!%,;>/%B!c*()*+!:%+*+!e'!*=8'(/>/%!/'!.+)'/'+!,%+!e%&P8'+BBB!GBBBH!uD%2*.)2.)"*$%")"*&)"*`-+*V+*3%,#,%*)35+2,+5*,+*-".+,+"@*

Page 336: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [V#!

3+5%*9#2)&6+2.+*,+*6-$V%*2%*V)M5B2*,+*"+5/#5*3%5`-+*$-)2,%*6+*'-)5,+2*,+2.5%*,+*+")*6)&+.)@*#29+&#>6+2.+*6+*+".)5W*6-5#+2,%0!!$R U$)M)6#+2.%*4*6-+5.+*

4*!/'+*?@(!*)'(*?*!',!:%8*?@(!:.*(/%!9*!)%/%!+'!e*!/*/%!=%8!R.-*/%!9A!+%P8'!)%/%A!!:.*(/%!,*&'()*P,'&'()'!+'!'&>)'!',!+';'8%!9!/'+'+='8*/%!R.>:>%!/'!E.'!)%/%!'+)S!='8/>/%!9!'+!>&=%+>P,'!8':.='8*8,%B!2'!(.';%!,*!&.'8)'!:%&%!>('F%8*P,'!D>(*,!/'!)8*9':)%!>(!+*,>/*!*,-.(*B!{Q,-.>'(! +'! *)8';'8<*! *! *D>8&*8! E.'! )%/%! '+)%! (%! '+! :,*;'A! =>'/8*! *(-.,*8A! '(! ,*!'F>+)'(:>*! e.&*(*|! {Q,-.>'(! =>'(+*! E.'! )'&=%8*,>/*/A! D>(>)./! 9! &.'8)'! +%(!D*()*+&*+! *! :*&.D,*8A! '(&*+:*8*8! %! ';>)*8|! {M! &S+! P>'(! +%(! 8'*,>/*/'+! )*(!=8'+'()'+A! )*(! =8%D.(/*&'()'! e.&*(*+A! /'! ,*+! E.'! (%! '+! =%+>P,'! (>! +'(+*)%!=8'+:>(/>8!.!%:.,)*8!+>(!:*.+*8!&*9%8!/*T%!*_(!E.'!+>!+'!,*+!&>8*!*!,*!:*8*A!+'!,*+!)8*)*!e*+)*!8',*:>%(*8+'!:%(!',,*+!:%&%!/'! ,*! D*&>,>*|!7.'+!P>'(A!&.:e%!&'! )'&%!E.'!'(!,%+!=,*('+!/'!*:).*:>@(!:%(!='8+%(*+!&*9%8'+!(%!%:.=*(!=8':>+*&'()'!',!,.-*8! E.'! ,'+! :%88'+=%(/'A! >(:,.+%! +>! +@,%! +'! ,*+! :%()'&=,*+'! :%&%! =*8S&')8%!'+'(:>*,!'(!',!=8%:'+%!';%,.)>;%!9!/'!e.&*(>?*:>@(B!]'*&%+!%)8*!D%8&*!i(%!,*!_(>:*A!:,*8%i!/'!'(:*8*8!,*!D>(>)./!9!,*!&.'8)'!:%(!;'8+%+!/'! N*8)<(! 2'+:*,?%A! e'8>/%! 9*! /'!&.'8)'! GE.>?S! a,! &'! ='8&>)>'+'! ,*! ,>:'(:>*! /'!/':>8! fe'8>/%! 9*! /'!]>/*hH! 9! '+='8S(/%,*+! :'8:*(*+A! :*+>! R.()*+! :%&%! ',! e*?! 9! ',!'(;a+!G&.'8)'!9!;>/*H0!!o%A!!&>(_+:.,%!+'8!/'!=,.&*+!9!/'!,,*()%A!!*!,%+!+'+'()*!*T%+!/'!&>!'/*/A!!9!'(!=,'(%!.+%!/'!&>+!D*:.,)*/'+!&'()*,'+A!:%&%!+.','!/':>8+'A!!*()'!',!2>%+!E.'!>(;>+>P,'!&'!'+:.:e*A!!*()'!,*!=8>&*;'8*!E.'!;'(/8S!/'()8%!/'!+'>+!&'+'+!9!!(%!+a!+>!;'8aB!GBBBH!E.>'8%!:%(D'+*8!&>!:'8)'?*!!/'!E.'!e'!+>/%!*&*/%A!!/'!E.'!,%!+%9A!!/'!E.'!)%/%+!,%+!;*:<%+!E.'!)'(-%!!*:*P*(!:%(+)8.9'(/%!:*/*!/<*!.(!-%?%!/>&>(.)%!9!!+.D>:>'()'B!!x.>'8%!:%(D'+*8!E.'!e'!+>/%!9!+%9!D',>?A!!*.(E.'!'(!,*!P*,*(?*!/'!&>!;>/*!!+'*(!&S+!,%+!/'+'(:*()%+!9!D8*:*+%+A!GBBBH!!2%9!&>!:.'8=%!*!,*!)>'88*A!E.'!'+!+.!/.'T*B!C'!,%!/%9!:%(!/%,%8!9!/'+-*88S(/%&'!!=%8E.'!,%!e'!*&*/%!&.:e%!!9!=%8E.'!&'!e*!+'8;>/%!:%&%!.(!:*:e%88%!D>',B!GBBBH!!o!'(!'+)'!)'+)*&'()%!e'!/'!/'R*8!*_(!&>!_(>:*!!

Page 337: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [Vb!

8>E.'?*0!!&>!'+='8*(?*B!!c'(-%!&')8%+!9!&')8%+!=*8*!e*:'8!:%(!',,*!&>,,%('+!!/'!P*(/'8*+A!!*e%8*!E.'!)*()%+!,*!P.+:*(!+>(!e*,,*8,*A!!:.*(/%!'+)S!/',*()'!/'!+.+!%R%+B!GBBBH!!U%A!N.(/%A!+SP',%0!(%!&'!8'+>-(*8a!R*&S+!*!).!!*&*8-.8*A!!(%!/'R*8a!E.'!',!,,*()%!)'(-*!+*,A!!(>!E.'!*,!/%,%8!,'!/'R'(!,*!_,)>&*!=*,*P8*A!!(%!*:'=)*8a!E.'!,*!&.'8)'!+'*!&.'8)'!!%!E.'!.(!)'+)*&'()%!+'*!.(!=.()%!D>(*,B!Gc%&*/%!/'!Ü&.#6)"*/%&-2.),+"R*!o!/'!Ü&.#6)"*2%.#$#)"*"%M5+*&)*6-+5.+*,+&*)-.%5!X(\!C'!,%!'(:%()8*8%(!&.'8)%!.(*!&*T*(*!!!/'!=8>(:>=>%+!/'!%)%T%B!GBBBH!Q+'-.8*(!E.'!(%!'+)*P*!*+.+)*/%!!9!R.-*P*!*!&%8>8A!:%&%!+>!D.'8*!!',!_,)>&%!8':8'%!/'!+.!;>/*B!!X6\!!N%8>8!+@,%!'+!&%8>8B!N%8>8!+'!*:*P*B!N%8>8!'+!.(*!e%-.'8*!D.->)>;*B!1+!:8.?*8!,*!=.'8)*!*!,*!/'8>;*!9!'(:%()8*8!,%!E.'!)*()%!+'!P.+:*P*B!Q:*P*8!/'!,,%8*8!9!e*:'8!=8'-.()*+Y!GBBBBH!)'('8!,*!=*?A!,*!,.?A!,*!:*+*!R.()*+!!9!e*,,*8A!/'R*(/%!,%+!/%,%8'+!,'R%+A!!,*!U%:e'i,.?!)8*+!)*()*!(%:e'!%+:.8*B!!,R 12)*5B3#,)*$%63)5).#/)*

L'!':e*/%!.(*!P8';'!&>8*/*!*E.<!*!)'&=%8*,>/*/A! D>(>)./!9!&.'8)'B!N'!D*,)*!*,-%!+%P8'!,*!'(D'8&'/*/A!D8':.'()'&'()'!)*&P>a(!;>(:.,*/*!*!,%!*()'8>%8B!4'!/'/>:*8a!&S+!*/',*()'!.(*+!,<('*+B!5()'8'+*!*e%8*!E.'!:%&=*8*8!,*+!=8%/.::>%('+!,'</*+B!U%!+%(! >-.*,'+A! +>(! /./*B! Q! &>! R.>:>%! ,*+! +'=*8*! ,*! :%(D>*(?*! 9! ,*! '+='8*(?*A! *,-%!'+'(:>*,! 9! /':>+>;%B! oA! :%&%! '+:8>P>@! $*+,/S,>-*! *! %8>,,*+! /',! Q8*-.*>*! *,,S! '(! ',!N*))%! d8%++%! P8*+>,'T%A! fE.>'(! :*&>(*! '(! '+='8*(?*A! t! ;>;'! +.! &*T*(*! 9*hB! U%!%P+)*()'A!,*+!;>(:.,*!'+)8':e*&'()'!,*!=8'+'(:>*!/'!'+)*+!8'*,>/*/'+A!=%8!&S+!E.'!&.'+)8'(!)*,*()'+!/>D'8'()'+A!E.>?S!:%(;>::>%('+!/>+)>()*+!9A!'(!+.&*A!8'*::>%('+!9!*:)>)./'+!/>+=*8'+B!!1+!=%+>P,'!E.'!=>'(+'(!E.'!'+!'+)'!.(!/>+:.8+%!=%:%!%!(*/*!:>'()<D>:%A!E.'!'+!+@,%!=%'+<*B!U%!,%!/>+:.)>8aB!4*!;'8/*/!'+!E.'!(%!&'!>&=%8)*!/'&*+>*/%!+'8!R.?-*/%!+>(!=>'/*/! /'+/'! ,*! +%(8>+*! D*,+*&'()'! P'(';%,'()'! /'! )a:(>:%+! 9! '()'(/>/%+! E.'!&'(%+=8':>*(!,*!=%+'<*B!N'R%8!*_(A!(%!&'!>&=%8)*!(*/*B!7%8E.'A!:>'()<D>:%!%!(%A!'+!e.&*(%A! '+! ;>/*A! '+! ,*)>/%A! '+! :*,%8B! o! '+%! )>'('! &'/>/*+! />D'8'()'+! *! ,*+!:%(;'(:>%(*,'+!E.'!+'!/'(%&>(*(!:>'()<D>:*+!G{,%!+'8S(!*:*+%|HB!$%(!E.'!a+)*+!/'!

Page 338: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [Vg!

*e%8*!*:'8E.'(!*,!+'8!e.&*(%!9!*,!+'()>/%!/'!,*!;>/*!&'!/*8<*!=%8!+*)>+D':e%B!7%8!+>!,*!*.)%8>/*/!/'!='(+*/%8'+!.!e%&P8'+!>,.+)8'+!8'+.,)*+'!&S+!:%(;>(:'()'!E.'!9%A!8':,*&%! '(! &>! *9./*! /%+! *=%9%+A! P.+:*/%+! =*8*! /*8&'! ,*! 8*?@(A! :,*8%B! U%! ,%!('-*8aB!3(%!/'!L'>/'--'80!fL*9!&S+!/'+;',*&>'()%!/'!,*!a)>:*!'(!.(*!)8*-'/>*!/'!C@D%:,'+! E.'! '(! ,*! Ç)>:*h! /'! Q8>+)@)','+hB! Q;*,*! ',! '&=,'%! /'! =%')*+! '(! ;'?! /'!=+>:@,%-%+! .! %)8%+! :>'()<D>:%+! +%:>*,'+! *+>&>,*/%+B! 4%+! %)8%+! /%+! 9*! ,%+! e'! :>)*/%!*()'8>%8&'()'0! ',!/',!=%')*! :*)*,S(! ! j%*(!N*8*-*,,! Gf=%8!&S+!E.'! +'! 8<*! ,*! -'()'A!BBBBhH! 9! ',! /'! ]*,'()'! Gf.(! =%')*! /'P'! +'8! &S+! _)>,! BBBhHB! QD>*(?*(! *&P%+! ,%! /'!L'>/'--'8A!=%8!+.=.'+)%B!1,!8'+)%!/'!*=%9%+!,%+!/'R%!'(!+.+!&*(%+A!E.'A!*/'&S+!/'!=*8':'8&'! P.'(*+A! +%(! ,*+! 'F)'(+>%('+! =%8! /%(/'! +'! ;*:<*! ',! +'()>&>'()%A! ,*!:%(;>::>@(!9!',!P.'(!R.>:>%A!E.'!9%!+.=%(-%!'(!)%/%+!.+)'/'+B!4'*(!*)'()*&'()'!*e%8*!,%+!;'8+%+!/'!.(!e%&P8'!%:)%-'(*8>%A!*!E.>'(!,*!:*.+*!/'!,%+! /'&S+A! /'! ,%+!&S+! =%P8'+A! 9! ',! ='8'-8>(*8! =%8! ;*8>%+! =*<+'+! *.(E.'! ,,';*! '(!J8*+>,! /'+/'!"X#g! G&S+!/'! \W! *T%+H! />:'! E.'! ,'! fe*! .(>;'8+*,>?*/%! ',! *,&*hB! C>(!'&P*8-%!9!*.(E.'!:*/*!;>*R'!'+!='8+%(*,!9! +>(-.,*8A! 8':%88'! ,%+!&>+&%+!*+.()%+!E.'!,%+!*()'8>%8'+B!]'&%+!*,-.(*!&.'+)8*0!!6CN!:!A:@:<!L:!QB?:!! ! ! &S+!%!&'(%+!>(_)>,A!! ! ! &S+!%!&'(%+!=%')*B!U%!e*P8a!)'(>/%!.(!e>R%B!U%!e*P8a!+>/%!&*-(*)'!(>!-'8'()'!/'!,.:8%+A!!(>!*,P*T>,!%!&':S(>:%B!L*P8S!=,*()*/%!.(%+!:%()*/%+!S8P%,'+!!9!e*P8a!'+:8>)%!.(%+!,>P8%+A!&.:e*+!:*8)*+A!!e%R*+!e>R%+!*,!;>'()%B!GBBBH!7%+*!).+!%R%+A!)>P>%+!9*!/'!%:*+%A!!:%&%!,.&P8'+!/'!*:'>)'A!*:.88.:*/*+!'(!,*!;>->,>*!.(>;'8+*,!/',!c>'&=%B!!!!!*L!HB=WAC!N!NC!X(((\!G(@)'+'!,*!+>()%(<*!:%(!N*8)<(!2'+:*,?%H!4*!)*8/'!9!9%!&%8>&%+!! ! ! C>,'(:>%+%+B!4*!(%:e'!:*'8S!!:%&%!.(!/':8')%!!+%P8'!,*+!e%R*+!&./*+!!E.'!%,;>/*8S(!,*!-,%8>*!/'!'+)*!)*8/'!9!',!=*+%!/'!&>+!%R%+B!N*T*(*!+'8S(!%)8%+!! ! ! ',!/<*!9!,%+!e.&*(%+B!GC>!(%!).;>'8*!D'!=*8*!('-*8!,*!&.'8)'!E.>?S+!9%!(%!)'(/8<*!:%8*R'!/'!(%&P8*8,*HB!!!4:dL=WC@!?=L!2B=WACg!j=<W:>C!*()'+!/'!E.'!+'*!>/%!!

Page 339: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [VX!

,%!E.'!=./%!+'8!e.&*(%B!!Q()'+!/'!E.'!+'*!;*(%!!,,%8*8!.(!/<*!='8/>/%A!!.(!+.8:%!+>(!(.'+)8%!-8*(%A!!.(!:*()%!+>(!(.'+)8%!%</%A!!.(!8'&%!+>(!(.'+)8*!&*(%B!!L*P,'&%+!/'!,*!)*8'*!!/'!(.'+)8*!:*/.:>/*/A!!E.'!'+!e*:'8!E.'!',!c>'&=%!+'*A!!)%/%!a,A!1)'8(>/*/!!o! R.()%! *! '+*+! *:)>)./'+! *()'! ',! c>'&=%! :%(! &*9_+:.,*A! ',! '&='T%! 9! ',! :%8*R'!:%)>/>*(%+! '(! ',! )>'&=%! '(! ='E.'T>)%A! ',! :%&=8%&>+%! :%(! .(%! &>+&%! 9! :%(! ,*!:%&.(>/*/!e.&*(*B!]'*(!:@&%!'&=.R*!'+)'!%:)%-'(*8>%B!!1+!)*8/'!!='8%!'+!(.'+)8*!e%8*B!!1+!)*8/'!!='8%!'+!)%/%!',!)>'&=%!!E.'!)'('&%+!*!&*(%!!=*8*!e*:'8!',!D.).8%B!!1+!)*8/'!!='8%!+%&%+!(%+%)8%+!!'+)*!e%8*!)*8/<*B!!1+!)*8/'!!='8%!'+!&*/8.-*/*!!+>!>(+>+)>&%+!.(!=%:%B!!+R 8)*+29+56+,),*

3(*+! D8*+'+! +%P8'! ,*! '(D'8&'/*/A! '+'! %)8%! :8>+%,! /%(/'! ,*! ='8+%(*! +'! /':*()*! 9!=.'/'!:8':'8B!L*:'!D*,)*!E.'!(%!+'!,'!%:.,)'!,*!=%+>P>,>/*/A!(>!+'!,'!'+:%(/*!',!&%/%!/'! e*:'8,%A! (>! +'! ,'! '(-*T'! />:>a(/%,'! E.'! '+! >&=%+>P,'! %! E.'! :*8':'! /'!+'()>/%B]'*&%+!:@&%!,%!;>;'(!9!,%!'F=8'+*(!*,-.(*+!='8+%(*+!&*9%8'+B!

• 3(!='(+>%(>+)*!/'!.(!$'()8%!C%:>*,!=*8*!N*9%8'+!/'!Q+).8>*+!G"XXXH!'(:*8*!:%(!P.'(!S(>&%!,*+!,>&>)*:>%('+!9!/%,'(:>*+!+>(!%:.,)*8!,%+!>(:%(;'(>'()'+B!!L*!,,'-*/%!,*!;'R'?!$%(!>/'*!/'!/'+)8.>8&'A!7'8%!9%!&'!e'!=.'+)%!D>8&'!!o!:%(!',,*!,.:e*8aBGBBBH!Q!;':'+!:%&%!'(!,*!:*&*!

Page 340: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [[W!

7%8E.'!&'!/.','!',!8>T@(A!N'!=*,=>)*!',!:%8*?@(A!c'(-%!/%,%8!'(!,%+!e.'+%+A!o!*!='+*8!/'!)%/%!'+%!N'!+>'()%!:%&%!.(!:*T@(B!GBBBH!

N*+!*.(E.'!E.>'8*!'(-*T*8&'!N>!:*8*!'+!.(!*:%8/'@(A!1,!:.'8=%A!.(*!+*,*:>@(Y!7'8%!,.:e%!=%8!;>;>8!o!,'+!E.>'8%!8'=')>80!ìN'!+>'()%!:%&%!.(!:*T@(î!!• 3(*! *(:>*(*! +%,>)*8>*! 9! +>,'(:>%+*! '(! ,*! ?%(*! -'8>S)8>:*! /'! .(! e%+=>)*,!,%(/>('(+'B!N.'+)8*! %)8*!&*('8*! /'! ;>;>8! ,*! ;'R'?! 9! ,*! '(D'8&'/*/! *! ,*! =*8! E.'!8':,*&*!*,-%!E.'!(%!+'!,'!/*B!1+)*+!=*,*P8*+!D.'8%(!'(:%()8*/*+!)8*+!+.!&.'8)'!'(!,*!)*E.>,,*!/'!*E.',!e%+=>)*,B!!{x.a!;'>+A!'(D'8&'8*+A!E.a!;'>+|!7'(+S>+!:.*(/%!&'!'+)S>+!&>8*(/%0!3(*!*(:>*(*!/':8a=>)*!9!%P).+*B!$%(!,%+!%R%+!='8/>/%+B!

x.'!)%&*!+.!:%&>/*!9!(.(:*!8'+=%(/'BGBBBH!!!Z':.'8/%!,*+!='(*+A!8':.'8/%!',!=,*:'8B!2'!(.';%!*&%!9!;>;%!%)8*!;'?B!o!=>'(+%!E.'!,%+!*T%+!+%(!/'&*+>*/%!=%:%+B!L*(!=*+*/%!/'&*+>*/%!/'=8>+*B!L*(!=*+*/%!/'&*+>*/%!/'=8>+*B!

o!*:'=)%!',!e':e%!/'!E.'!(*/*!/.8*8SB!!%5*.)2.%@*)M5#,*/-+".5%"*%a%"@*+29+56+5)"@*4*6#5),0*E%*"%4*-2)*/#+a)*,+$5W3#.)@*w6#5),6+*,+*$+5$)@*/+,6+*000y!!{7>'(+*(!E.'!=.'/'!+'-.>8+'!=8%=%(>'(/%!.(!/>+:.8+%!E.'!&>(>&>:'!%!'(&*+:*8'!'+)*+! 8'*,>/*/'+! +%! =8')'F)%! /'! (%! &%,'+)*8A! '()8>+)':'8! %! =8'%:.=*8! *! ,%+!&*9%8'+|!{$.S,'+!+'8<*(!,*+!*:)>)./'+!9!,%+!&'/>%+!=*8*!*P%8/*8!,*!=8';'(:>@(!/'!,*!/'='(/'(:>*!9!*)'(/'8,*!/'!&*('8*!>()'-8*,|!Q=*8)'!,*+!:*8'(:>*+!*P>'8)*&'()'!8':%(%:>/*+A! {:8''(! E.'! D*,)*! *,-%! &S+! '(! (.'+)8%! +>+)'&*! /'! *)'(:>@(!+%:>%+*(>)*8>*! =*8*! ,%+! &*9%8'+|! {1+! =8':>+%! *=%+)*8! /':>/>/*&'()'! 9! +>(!=8'R.>:>%+!=%8!.(!*P%8/*R'!>()'-8*,!E.'A!+>(!&'(%+:*P%!/'!(':'+*8>*+!*:).*:>%('+!+%:>%+*(>)*8>*+A! +'! D.(/*&'()'! '(! =8'+.=.'+)%+! 9! :%(+>/'8*:>%('+! /'! =8%D.(/%!:*,*/%!*()8%=%,@->:%!+>(!/')'('8+'!'(!,*!+.='8D>:>'!/'!,*+!:%+*+|!N.:e*+!:%+*+!&'!E.'/*(!=%8!/':>8A!&.:e*+!&S+!*_(!=%8!8'D,'F>%(*8B!$%(D<%!+'-.>8!'(!',,%B!7'8%!',!'+=*:>%!)>'('!.(!,<&>)'!)*&P>a(!9!,%!'+)%9!)%:*(/%B!7%8!&>!=*8)'!e'!)8*)*/%! /'! &%+)8*8! ,*! >&='8>%+*! (':'+>/*/! /'! (%! %,;>/*8! ,%+! '+=*:>%+! &S+!=8%D.(/%+! 9! (.:,'*8'+!/',! +'8! e.&*(%B! 5-(%8%! +>! e*P8a! :%(+'-.>/%!/'+='8)*8! '(!

Page 341: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [["!

.+)'/'+! '+)*! >(E.>')./B! 7*8*! &<! '+! :.'+)>@(! *=*+>%(*()'A! =8>%8>)*8>*! 9A! +>(! /./*!*,-.(*A! -'('8*/%8*! /'! P>'('+)*80! P>%,@->:%A! =+>:%,@->:%A! +%:>*,! 9! '+=>8>).*,B!$.*,E.>'8! ='8+%(*! +'! ,%! &'8':'B! L*:'! D*,)*! :%8*R'A! '+='8*(?*! 9! %=)>&>+&%! =*8*!='8+'-.>8!'+)'!%PR')>;%B!4%!E.'!:%(+>-*&%+!8'/.(/*8S!'(!P>'(!/'!,*+!='8+%(*+!9!/'!,*!+%:>'/*/B!U%!'+!)*8/'A!='8%A!*.(E.'!,%!D.'8*A!'+!&*/8.-*/*!+>!>(+>+)>&%+!.(!=%:%B!N'!*=8%=>%!*E.',,*+!=*,*P8*+!:>)*/*+!=%8!Q,'>F*(/8'!GVWW[H0!fU%!+a!,%!E.'!%:.88>8S!*,!%)8%!,*/%At!:.*(/%!)%/%!,%!&<%!e*9*!P*+:.,*/%!te*:>*!,*!')'8(>/*/Bt!4%!E.'!:8'%A!t!,%!E.'!_(>:*&'()'!:8'%!t!'+!E.'!.(!*&%8!&'!'+='8*h"VB!!1+%!'+!PS+>:%B!$*/*!/<*!'+)%9!&S+!='8+.*/>/%!E.'! ,*! )'8(.8*!+*,;*8S!*,!&.(/%!9A!R.()%!:%(!',,*A!:%&%!'+:8>P>@!2%+)%>';+k9A!)*&P>a(!,*!P',,'?*B!3(*!9!%)8*!+%(!=*8*!,%+! D>,@+%D%+! :,S+>:%+! :.*,>/*/'+! E.'! +'! =8'/>:*(!/',! C'8B! oA! =.'+)%! E.'!/'! +'8! +'!)8*)*A!'+!>(*=,*?*P,'!=%('8!)'8(.8*!9!P',,'?*!)*&P>a(!'(!,*!*)'(:>@(!*!,%+!&*9%8'+B!!!R#p!,!3%)%!)*!*51.%0%T!m5*+%g!)7&)*!4,!E8*),)%!.,!*)8$,$(7&n!

4,'-*/%+! *E.<! E.>?S! *,-.>'(! +'! =8'-.()'! /@(/'! '+)S! ,*! '/.::>@(! '(! .(*! &'+*!/'(%&>(*/*! f1/.:*:>@(! 9! ='8+%(*+! &*9%8'+hB! 2'/>:*8a! '+)*+! _,)>&*+! ,<('*+! *!:*,&*8A!+>!'+!=%+>P,'A!)*,!>(E.>')./B!1()>'(/%! E.'! ,*! '/.:*:>@(! e*! /'! =8')'(/'8! E.'! ,*! ='8+%(*!+2$-+2.5+* "+2.#,%* * &)*/#,)*4*"+*+2$-+2.5+*$%2*"+2.#,%*+2*&)*/#,)B!$%(!)*,!=8'&>+*A!,%!E.'!e'!'F=.'+)%!+%(!>(',./>P,'+!=8'88'E.>+>)%+!=*8*!,%-*8!'+'!%PR')>;%B!U%!&'!=*8':'(!:%+*!&'(%8!,%+!=8'88'E.>+>)%+B!7%8!%)8*!=*8)'!9!)%&*(/%!,*!'F=8'+>@(!/'!d'%8-'+!4*=*++*/'A!',!+'8!e.&*(%!'+)S!='8&*('()'&'()'! f'()8*(/%!'(! ,*!;>/*hA! '(!.(!:%(+)*()'! fD>'8>hB!1+!.(!+'8!>(*:*P*/%!9A!:%&%!)*,A!*P>'8)%A!.(!+'8!E.'!=8%9':)*A!:%&%!/':<*!�.P>8>B!7%8!)*()%A!(':'+>)*/%!+>'&=8'!i)*&P>a(!'(! ,*!;'R'?i!/'!*=%9%+A!*9./*+!9!&'/>*:>%('+!E.'!,'!='8&>)*(!>8!+.='8*(/%!+.!8*/>:*,!>(&*/.8'?B!!3(! E.'8>/%! =8%D'+%8! &<%! /'! &>+! *T%+! .(>;'8+>)*8>%+! /'D>(<*! ,*! '/.:*:>@(! :%&%!f*.F>,.&!>(&*).8%hB!1+)%9!/'!*:.'8/%!:%(!a,B!f5(&*).8%h!)*&P>a(!',!+'8!e.&*(%!'(!',! _,)>&%! )8*&%! /'! +.! 'F>+)'(:>*A! ='8%! :%(! =%+>P>,>/*/'+! 8'*,'+! /'! 8'*,>?*:>@(!>-.*,&'()'!'(! ,*!=8':*8>'/*/!/'! ,*!/'='(/'(:>*!'! >(:,.+%!i9%!/>8<*!+%P8'&*('8*i!'(!+.!*:*P*&>'()%!9!&.'8)'0!,*!&*(%!E.>?S!/':>+>;*!'(!'+)*!=*8)>/*B!!7%8! )*()%A! +'8<*A! *!&>! R.>:>%A! >(+.D>:>'()'! i+>! (%! >(_)>,i! ='(+*8! ,*! '/.:*:>@(! /'! ,*+!='8+%(*+! &*9%8'+! *,! &*8-'(! /'! ,%+! =8'88'E.>+>)%+! E.'! )8*)a! /'! /'+-8*(*8!+%&'8*&'()'B! {Q:*+%! '/.:*8! =*8*! ,*! ;>/*! (%! '+! )*&P>a(! e*:'8,%! =*8*! ,*!=8':*8>'/*/!9! ,*!&.'8)'|{1/.:*8!=*8*! ,*!:%(;>;'(:>*!'()8'!-'('8*:>%('+!(%!/'P'!:%&=%8)*8! ,*! :%&=8'(+>@(! /'! ,*! />;'8+>/*/! '(! ,*+! >(&*/.8':'+! 9! ,%+! >)>('8*8>%+!/>D'8'()'+!e*:>*!,*!=,'(>)./|{C'8S!=%+>P,'!.(!:8':>&>'()%!9!/'+*88%,,%!>()'-8*,!/'!,*!='8+%(*!:*&.D,*(/%!'+D'8*+!/'!+.!;>;>8|!1;>/'()'&'()'A!9*!:%(%:'(!&>!8'+=.'+)*B!7'8%! (*/>'! +'! =>'(+'! E.'! :%(/.:'! *! .(*! +.'8)'! /'! ('-8.8*! 'F>+)'(:>*,A! (%B!N*(>D'+)*P*! *,! =8>(:>=>%! E.'! &'! :%(D>'+%! >,.+>%(*/%A! '(*&%8*/%! /'! ,*! ;>/*! 9!%=)>&>+)*B! 7%8! ',,%A! E.>'8%! :%(:,.>8! :%(! .(! )'F)%! /'! c*-%8'A! E.'! :%(;%:*! *! ,*!'+='8*(?*!9!*!,*!;>/*B!^?5+(*`-+*6#*/#)a+*.%$)M)*)*"-*9#2@*`-+*.%,%*6#*3%,+5*+".)M)*4)*')".),%@*`-+*4)*V)M()*$%2"-6#,%*.%,)"*6#"*+2+5'()"*4*+5)*+&*6%6+2.%*,+*'-)5+$+56+*+2*+&*"#&+2$#%*4*+2*&)*%"$-5#,),0*!+5%*6+*,#*$-+2.)*,+*`-+*&)*%M5)*,+*6#*?5+),%5*2%*)$)M)M)*2-2$)*+2*6(0* 12

Soeur Marie du Saint-Espirit (Simone Piguet 1922-1967, Carmelita de Noguent-sur-Marne).

Page 342: La formación del profesorado en el siglo XXI · La formación del profesorado en el siglo XXI: Propuestas ante los cambios económicos, sociales y culturales Coord.: Javier J. Maquilón

! ! [[V!

x* $-)2,%* 4)* 3+2")M)* `-+* 2%* V)M()* 2),)* 2-+/%* `-+* ,+$#5* 2#* `-+* V)$+5@* 2-+/)"*6+&%,()"* +".)&&)5%2* +2* 6#* $%5)>:20* x* ,%2,+* &%"* "+2,+5%"* )2.#'-%"* "+* M%55)M)2@*)3)5+$()*%.5)*.#+55)*6)5)/#&&%")70!oA!:%(!,*!;>/*A!>(;>)*(/%!)*&P>a(!*!,*!*,'-8<*B!4%!:.*,!>&=,>:*!:%(R.8*8A!'F)>8=S(/%,%+A!/%+!'('&>-%+!&%8)*,'+0!',!&*,!e.&%8!9!,*!&',*(:%,<*B!78'+'()'+!*!,%!,*8-%!/'!,*!;>/*A!E.>?S!*:':e'(!+%P8'!)%/%!'(!'+*!8':)*!D>(*,!/%(/'!R.-*&%+!,*!_,)>&*!&*(%!/'!,*!=*8)>/*B!4%!/>:e%!*E.<!'+A!*!&>!R.>:>%A!'/.:*:>@(B!C*,;%!E.'!*,-.>'(!E.>'8*!/>+:.)>8,%B!1(!:.9%!:*+%A!'+!',!&%&'()%!/'!/'P*)>8,%!'!>()'8:*&P>*8!=*8':'8'+B!C'*!:%&%!D.'8'A!+'!*P8'!',!).8(%!/'!=*,*P8*+B!C>(!,<&>)'B!!!

/(/.(%0+,-1,!

Q,'>F*(/8'A!2BGVWW[HB!f$@&%!&'!-.+)*8<*!'(;'R':'8hB!D)&*L+55)+A!(m!"Wb"A!%:).P8'A!=B*b"bib[[B!Q.'8A!QB!G"XXbHB!<2/+a+$+5*M#+20*12*+".(6-&%*W.#$%J.+%&:'#$%0*J*8:',%(*0!L'8/'8B!J8'((*(A!QB!9!J8'O>A!jB!GVWWVHB!!)"#:2*3%5*&)*/#,)0*J>,P*%0!2'+:,a'!/'!J8%.O'8B!L%,+)'>(A!NBJB!9!N>(k,'8A!NBGVWWbHB!f$8>)>:*,!-'8%()%,%-90!:8>)>:*,!8'D,':)>%(+!D%8!)e'!V"+)! :'().89hB! 1(! NB! J'8(*8/! 9! cB! C:e*8D! G'/+BHB! B?5#.#$)&* !+5"3+$.#/+"* %2* U'+#2'*D%$#+.#+"0!J8>+)%,0!ce'!7%,>:9!78'++B!j.(-A! $BdBG"X[[HB! ^LV+* D.)'"* %9* 8#9+7*S%.V+52*S)2* #2* D+)5$V* %9* )* D%-&B! U'O!o%8k0!L*8:%.8)A!J8*:'!*(/!I%8,/A!5(:B!!4':,'8EA!jBG"X#XHB!8)*)&+'5()*,+*+2/+a+$+50!C*,*&*(:*0!C<-.'&'B!N%8*!c'8.',A!`BGVWW[HB!<&*"-+=%*,+*&)*#26%5.)&#,),0*N*/8>/0!Q,>*(?*B!M,+e*(+k9A!CBjB!9!$8*('+A!JBQB!GVWW"HB!LV+*q-+".*9%5*N26%5.)&#.40*U'O!o%8k0!U%8)%(B!]*,'()'A! jBQB! G"XXXHB!!)&)M5)*4*6).+5#)0!N*/8>/0!$<8:.,%!/'!J',,*+!Q8)'+i1/>:>%('+!7%'+<*B!]*,'()'A!jBQB!GVWWVHB!<&*9-&'%50*J*8:',%(*B!d*,*F>*!d.))'&P'8-B!!!!!!