itsasaldeko solezismoa, datiboaren lekualdatzearen … · da lugar a expresiones incorrectas, tales...

ITSASALDEKO SOLEZISMOA, DATIBOARENLEKUALDATZEAREN ARGIPEAN

R. FernándezM. Ezeizabarrena

O. ATARIAN ''

Gure lan honek emakume izaera du. Emakume izaera, emakume batenahotik ikasi eta miretsi ditugulako bertara dakartzagun Sarako datuak.Horregatik, esker anitz eman nahi diogu Mayi Garateri, gure datu-emailesaratarrari. Eta emakume izaeraz gain, emakume izena ere badu gure lanak,beste emakume bat izan baitzen Sarara eraman gintuen adiskidea. Hala, ItziarBarriola2 izena du gureak, Sararainoko bidea egin eta gero, auskalo norakoaegin zuena. Balizko euskaldunen bila, agian. Bera gogoan idatzi dugu txostenhau.

Ondokoak dira gure lana osatzen duten atalak: 1 atalean ItsasaldekoSolezismoa fenomenoaren nondik norakoak aztertuko ditugu; 2 atalean,Datiboaren Lekualdatzearen arabera definituko dugu fenomenoa; 3 atalean, dati-

1 Lan hau Euskal Herriko Unibertsitatearen 1/UPV/EHU 00027.130-HA-8093/2000,9/UPV00033.130-13614/2001, 9/UPV00027.130-13587/2001, Eusko Jaurlaritzaren PI-1999-18 eta MECeko PB98-0239 ikerkuntza proiektuen babesean egin da.2̀Itziar Barriolak azken hatsaerranzuen atzo goizean Donostiako Ospitalean, eritasunlarri batek jorik. 56 urteko donostiar honek 1974tik hona Seaskan irakasle gisa lan egin zuen,Baionako ZUPeko ama ikastolan lehenik, eta Donibane Lohizuneko ikastolan, azken urte-etan. Donibane Ziburuko ikastolako zuzendari izan zen. Seaskan erabat murgildu zen etahonen aldeko borroketan parte hartu zuen. Zenbait urtez Seaskako bulegoko kide izan zeneta Pariseko Gobernuarekilako negoziaketetan parte harto zuen iaz." (EuskaldunonEgunkaria, 2001eko uztailaren 17a).

255

B. FERNÁNDEZ ETA M. EZEIZABARRENA

bo-komunztadura bikoitzeko formak aurkeztuko ditugu; 4 atalean tempusareneraginik eza Datiboaren Lekualdatzean ikusi ondoren, Datiboa eta DatiboarenLekualdatzea aztertuko ditugu jabekuntza datuetan 5. eta azken atalean.

1. ITSASALDEKO SOLEZISMOA

Zenbait euskaratan, datibo (DAT)' argumentuak ezohiko absolutibo-pertsona komunztadura (A-komunztadura) erakusten du predikatu ditrantsi-tiboetako aditz jokatuetan. Honela, niri lehen pertsonako DAT argumentuare-kiko komunztadura, (lb)ko dautazu adizkian bezala, ohikoa zaion –t datibo-pertsona komunztadura (D-komunztadura) markaz ageri beharrean, n- A-komunztadura aurrizkiaz markatzen da Sarako hizkerako (la)ko perpausean.

(1) a. Zu-k ni-ri sagarra-Ø eman n-a-u-zuZu-ERG ni-DAT sagar (ABS) eman 1 AD-?-erroa-2E

b. Zu-k ni-ri sagarra-Ø eman d-a-u-ta-zuZu-ERG ni-DAT sagar (ABS) eman AURR-? -erroa-1D-2E

(la)ko perpausak hiru argumentu izanik ere, alegia, zuk ergatibo (ERG)argumentua, niri DAT argumentua eta sagarra ABS argumentua, komunzta-dura ERG eta DAT argumentuekin soilik egiten duen nauzu adizkia du, etaDAT argumentuari ezohiko n- A-komunztadura marka egozten zaio. Hortaz,DAT argumentuak ez du berez espero genezakeen D-komunztadurarik, etaez da laguntzailean inongo Datibo-komunztadura markarik ageri. Bestalde,ERG argumentuarekiko komunztadura marka bera da perpaus bietan,Ergatibo-komunztaduraren (E-komunztadura) –zu, alegia.

Dakusagun fenomenoa DAT argumentua bigarren pertsona denean ere(2a).

(2) a. Ni-k zu-ri sagarra-Ø eman z-a-it-u-tNi-ERG zu-DAT sagar (ABS) eman 2AD-?-PL-erroa -1E

Ondoko laburdura hauek erabiliko ditugu lanean zehar: A=absolutibo-komunztadura;AD=datibo argumentuarekiko absolutibo-komunztadura; A E=ergatibo argumentuarekikoabsolutibo-komunztadura; ABS=absolutibo (kasua); AURR=aurrizkia; DAT=datibo(kasua); DATS=datibo sintagma; DL=Datiboaren Lekualdatzea; DM=datibotasunaren mar-katzailea; E=ergatibo-komunztadura; EL=Ergatiboaren Lekualdatzea; ERG=ergatibo(kasua); Ir/IRGN=iragana; j.g=elkarrizketan jaso gabeko forma; J: Jurgi; kmz=komunzta-dura; M: Mikel; O: Oitz; Or=orainaldia; P: Peru; p=plurala; Sa=Sarako euskara; ?= -a-, -e-, -ind/t- hizkiak adierazteko; ( ; , )= haurraren adina: (urteak; hilabeteak, egunak).

256

ITSASALDEKO SOLEZISMOA, DATIBOAREN LEKUALDATZEAREN ARGIPEAN

b. Ni-k zu-ri sagarra-Ø eman d-a-u-tzu-tNi-ERG zu-DAT sagar (ABS) eman AURR-?-erroa-2D-1E

Eman predikatu ditrantsitiboko perpaus honetan (2a), hiru argumentuditugu eta, espero bezala, ERG, DAT eta ABS kasuez markaturik daude. Hiruargumentu izanik harritzekoa da, baina, ondoren ageri den laguntzailea, izanere dautzut laguntzaile kanonikoa deituko duguna behar lukeenean, ezohikokomunztadurako zaitut adizkia ageri baita (2a)koan.

Laguntzaile honek bi argumenturekin bakarrik egiten du komunztadura,hau da, ERG eta DAT argumentuekin –nik ERG argumentuarekin -t E-per-tsona komunztadura atzizkiaren bitartez eta zuri DAT argumentuarekin z- A-pertsona komunztadura aurrizkia dela medio. Komunztadurari begira, ERGargumentuari E-komunztadura atzizkia dagokio, ohi den bezala, baina DATargumentuari D-komunztadura egotzi beharrean, A-pertsona komunztaduramarka ezartzen zaio. Hauxe da, hain zuzen, fenomenoaren ezaugarri behine-na: DAT argumentua ohikoa zaion D-komunztaduraz markatu beharrean, A-pertsona komunztaduraz markatzen da laguntzailean. Gainera, DAT argu-mentuari A-komunztadura egotzita, D-komunztadura bera desagertu egitenda adizkitik.

Goiko (l a) eta (2a)koek bi baldintza sintaktiko betetzen dituzte: i. ABSargumentuak hirugarren pertsonakoa izatearena; ii. DAT argumentuak lehenedota bigarren pertsonakoa izatearena. Hala, (2a) eta (1a)ko perpausek ezau-garri berberak islatzen dituzte, bi baldintza sintaktiko hauek betetzen baitira.

Lafittek (1987) le Solécisme de la Côte deritza aurreko perpausek adie-razten dutenari, baina gure iritzirako, honelako adizkien erabilera ezin hardaiteke solécisme-tzat4, cz eta ziur aski de la Côte-tzat soilik, Sarako hizkeran

' Ez dirudi Lafitte denik daut adizkiaren ordezko zaitut adizkiaren erabilera okertzat hartuduen bakarra. Ikus, esaterako, Irizarrek (1997) lapurterari buruz diharduenean dioena: "Enel dialecto labortano, presenta especial interés el fenómeno que Bonaparte denominaba "lafaute de nau" (o simplemente nau entre dos aspas; a veces, en lugar de nau, se anotó nauzu),expresión con la que designaba la sustitución de la forma correcta de objeto indirecto (del tipodit, daut), por la de objeto directo correspondiente (del tipo nau), es decir, el empleo de naucon el significado impropio "el me lo ha" (además de con el suyo propio, "él me ha"); este usoda lugar a expresiones incorrectas, tales como esan nau (en lugar de esan dit), "él me lo hadicho ". " (Irizar 1997: 17). Jarraian Erquiagaren aipamena dakar Irizarrek: "Erquiaga mecomunicó que en Lequeitio (dialecto vizcaíno), los jóvenes empleaban –"oker nabarmen ",señalaba– nau por daust, dost, y nittu (nitxu) por deustaz, dostaz. "Nolanahi ere, ez dirudi fenomenoa okertzat jotzeak ezer argitzen duenik sistemaren bera-ren ezaugarriez.

257


ere aurki badaiteke, bederen. Bonaparteren (1869) lanetik bertatik ikus daite-keenez, fenomenoa itsasaldekoa bada, hein batean, baina baita barrualdeago-koa eres.

Guri dagokigunean, hau da, fenomenoari gramatikagintzaren ikuspuntu-tik begiratzean, argi dago ezin esan daitekeela solezismoa denik, ez behintzathiztegietan eman ohi zaion esanahiarekin6. Alde batetik, dialektologoek eus-kalki bat baino gehiagotan aurkitu ahal izan dutelako –lapurteraz eta bizkaie-raren batean, esateko–, eta bestetik, sistema oso baten aurrean gaudelako, ezforma solteen tartekako erabilerarenean. Mayi Garateren7 solasaldian jasotakodatuek eta galdera-erantzunen bitartez eman zizkigun iritziek, jatorrizko hiz-tun batek bere hizkuntzaz dituen intuizioak maisuki erakusteaz gain, fenome-noak Sarako bere hizkeran dituen mugarriak erakutsi zizkiguten ederki. Guredatu-emaile saratarrak sistema oso bat daki eta galanki erabil dezake, beti erehizkideari egokitzen zaiola, ez, alegia, noiznahi eta nornahirekin 8. Sarakodatuez gain, haur euskaldun batzuren lehenbiziko DAT kasudun eta A D- etaD-komunztaduradun formak ere erakutsiko ditugu fenomenoa solezismoazharatago doanaren adierazgarri.

2. DATIBOAREN LEKUALDATZEA

Itsasaldeko Solezismoari Datibo Lekualdatzea deritzagu lan honetan,Fernándezek (2001) lehenengoz deritzan bezala.

5 Koldo Zuazok dioenez (Fernández 2001), Lapurdiko Hegomendebaldean gertatzen dafenomenoa: Basusarri, Arrangoitze, Arbona, Senpere, Ainhoa, Zugarramurdi eta Urdazubinhasi eta itsasora bitartean. Zuraiden eta Ezpeletan ere aurki daitezke bere aztarnak (Irizar1997 eta 1999, Zuazo 1999). Nafarroan ere, Baztanen, Bertizaranan eta Bortzirietan aurki-tzen da fenomenoa, eta Gipuzkoan, Donostia eta Irun bitartean (Irizar 1981, 1991 eta 1992,Zuazo 1997). Baita Lekeition ere, Bizkaiko kostaldean (Irizar 1997).6 Solezismo. Iz. HIZKL. "Adierazpen bat oker erabiliz edo hizkuntza baten ohizko sintaxiaaldatuz hitz egitean egiten den akatsa." (Elhuyar 1993).7 Mayi Garate Saran jaio zen 1945 urtean. Ama saratarra du eta aita Zugarramurdikoa.Saratar batekin ezkonduta dago, eta Azkainen bizi da azken hogeita hamar urteotan.8 Mayi Garate bi sistemaren jabe da (gutxienez): bata berak bere jaioterriko hizkeratzat eza-gutzen duena (zuri/zaitut) eta bestea, egungo euskaratzat, alegia, bere seme-alabekin erabi-li ohi duena (zuri/dautzut). Hauez gain, baditu idatzirako bakarrik erabiliko ornen lituzke-en formak (zerautan...) ere.

258


2.1. Datiboaren Lekualdatzea eta Ergatiboaren Lekualdatzea

Datibo Lekualdatzea, Ergatibo Lekualdatze ezagunarekin (Trask 1979,Ortiz de Urbina 1989, Laka 1988, Fernández 1997, Albizu & Eguren 2000)bateratzen du Fernándezek: DLdun perpausetan, A-komunztadura erakustendute DAT argumentuek, EL perpausetan ERG argumentuek A-komunztadu-ra eragiten duten moduan. Hala, bi fenomenoetan, komunztadura bitxia(Hale 1996, 1998, 2001) erakusten du argumentuetako batek: DAT argumen-tuari ez zaio D-komunztadura egozten DL perpausetan, ez eta ERG argu-mentuari E-komunztadura ere EL perpausetan; batari zein besteari ezohikoA-komunztadura ezartzen zaie. Gainera, DL zein EL perpausetan, pertsonakomunztadura murriztu egiten da, DAT argumentuak A-komunztadura azal-duz gero, D-komunztadura desagertu egiten delako DL perpausetan. EL per-pausetan, bestalde, ERG argumentuak Absolutibo-komunztadura eraginda,E-komunztadura desagertu egiten da laguntzailetik.

Badirudi, hortaz, badagoela Lekualdatze fenomeno orokorrago batezhitz egitea, EL zein DL besarkatzen dituena, hain zuzen, eta baldintza sintak-tiko berberak betetzen dituena, hau da: i. ABS argumentua hirugarren pertso-nakoa izatea, eta ii. ABSz gorako argumentuak, alegia, DAT eta ERG, lehenedota bigarren pertsonakoak izatea. Lekualdatze orokorra kasua eta komunz-tadura bereiztearen adierazgarri bat gehiago legez agertzen zaigu, kontuanizanez gero bere bi ezaugarri nagusiak: komunztadura bitxia eta komunzta-dura murrizketa, biak, ohiko eran kasuz markatutako argumentuekin.

2.2. Datiboaren Lekualdatzerik gabeko perpausak

Goiko atalean, euskalki batzuetan ageri diren DLdun perpausak izanditugu aztergai. DL gertakari hau erakusten duten sistemek ez dituzte, ordea,DLko formak izaten DAT argumentuarekiko komunztadura gauzatu beharden bakoitzean. Hala, DAT argumentua hirugarren pertsonakoa denean,laguntzaile kanonikoez hornitzen dira predikatu ditrantsitiboko perpausak,(3a) eta (3b)ko adibideak diot/diozu laguntzaileez9 bezalatsu.

9 Esan beharra dago diot erako adizkiak ageri direla bai DL duten sistemetan, Sarakoan adi-bidez, bai DLrik gabekoetan ere, eranskineko 3-6 tauletan erakusten den bezala. Aipagarriada DLrik ez duten sistemetan diot erakoak izatea hirugarren pertsonako DAT argumentua-rekin komunztadura egiten duten adizkiak, eta dautzut –ez dizut– erakoak izatea lehenedota bigarren pertsonako D-komunztaduradunak. Hemen ere, lehen/bigarren vs. hiruga-rren pertsona aurkakotasunarekin topo egiten dugula dirudi di-/dau- banaketan.

259


(3) a. Ni-kNi-ERG

b. Zu-kZu-ERG

Jean-i sagarra-0Jean-DAT sagar (ABS)Jean-i sagarra-0Jean-DAT sagar (ABS)

eman d-i-o-teman AURR-(erroa)- DM-3D-1 Eeman d-i-o-zueman AURR -(erroa)-DM-3D-2E

Ez da orain gure asmoa diot/diozu laguntzaileetako perpausak aztertzea.Egia da printzipioz (3a) eta (3b)ko adibideei begira, (la) eta (1b)ko DL per-pausen antzeko deskribapena egitera ausart gintezkeela. Horrela esan geneza-ke bi perpaus hauek hiru kasudun argumentuak izan arren, bi argumenturekinbaino ez dutela komunztadura egiten diot/diozu laguntzaileetan, alegia, ERGeta DATekin, nauzu/zaitut laguntzailedun (la) eta (1b)ko DL perpausetanbezala'°. Hori, jakina, hirugarren pertsonak komunztadurarik ez duela berre-tsiko bagenu, Trask (1977), Euskaltzaindia (1987) edota Lakarekin (1988) batetorriz, eta adizki hastapeneko d- aurrizkia eta bere gainerako kideak, hau da,z-, 1-, b-, 0 aurrizkiak A-komunztadura markatzat hartuko ez bagenitu,Heathek (1976) edota Ortiz de Urbinak (1989) bezala.

Nolanahi ere, bada (3)ko adibideak DL perpausetatik bereizten dituenalderdi aipagarri bat, alegia, (3)ko adibideetan DAT argumentuei D-pertsonakomunztadura dagokie, ez A-pertsona komunztadura (1)eko DL perpausetanbezala. Hortaz, (3)ko adibideetan ez dago komunztadura bitxirik. Horrezgain, (3)ko perpausetan ez da komunztadura murrizten, D-komunztaduramarkak agertzen direlako bertan, (la) eta (2a)ko DL perpausetan ez bezala.

(3)ko perpausak orainaldikoak dira. Baina iraganeko perpausetara begira-tuz gero, komunztadura markak beste era batera atontzen direla ikus daiteke:ERG argumentuak A-pertsona komunztadura eta DAT argumentuak D-komunztadura erakusten dutela, (4)koak adibide. Lakak (1988) EL deitu zuenfenomeno honetan, E-komunztadura ezabatu egiten da laguntzaileetatik.

(4) a. Ni-kNi-ERG

b. Zu-kZu-ERG

Jean-i sagarra-0 emanJean-DAT sagar (ABS) emanJean-i sagarra-0 emanJean-DAT sagar (ABS) eman

n-i-o-n1 AE-(erroa)-DM-3D-IRGNz-in-i-o-n2AE-?-(erroa)-DM-3D-IRGN

DL eta EL ez dira elkarren aurkari sistemaren barruan. Hortaz, gramati-ka berean, Sarako lapurterarenean kasu honetan, DL perpausez gain, ELkoakere ageri daitezke, beharrezko baldintzak betetzen direnean. Azken batean,DL perpausak DAT argumentua lehen edota bigarren pertsonakoa deneanbakarrik gerta daitezke. DAT argumentua hirugarren pertsonakoa denean,

° Hala proposatu izan da, esate batera, haurren adizkiak aztertzerakoan (Ezeizabarrena1996).

260


berriz, diot DL gabeko perpausak ditugu orainaldian –(3)koan bezala–, etanagusiki EL perpausak iraganean" –(4)koan bezala. 4 atalean itzuliko gara ELperpausetara.

3. DATIBO-KOMUNZTADURA BIKOIZTEN DENEAN

Orain arteko datuetan, singularreko ABS argumentudun perpausek emandigute hizpide. Gatozen orain pluraleko ABS argumentuak erakusten dituz-ten perpausetara, (5a) bezalakoetara. Bertan, zeinahi DL perpausetan esperobezala, niri DAT argumentuarekin komunztadura egiten du laguntzaileak n-A-pertsona komunztadura aurrizkiaren bitartez. Baina bada besterik: A-numero komunztadura ez dagokio DAT argumentuari, ABS argumentuaribaino. Horrela, -zki- pluralgilea ez dagokio niri lehen pertsonako DAT argu-mentuari, baizik eta hirugarren pertsonako sagarrak ABS argumentuari.

(5) a. Zu-k ni-ri sagarrak-Ø eman n-a-u-zki-tzuZu -ERG ni-DAT sagar-p (ABS) eman 1AE - ?-erroa- Ap -2E

b. Zu-k ni-ri sagarrak-Ø eman d-a-u-zki-da-tzuZu -ERG ni-DAT sagar-p (ABS) eman AURR -? -erroa-Ap -1D-2E

Honek pentsarazten digu A-komunztadura nolabait bereizi egiten delaDAT eta ABS argumentuen artean DL perpausetan, Fernándezek (2001)honezkero, Lekeitioko datuei erreparatuz esan duen modura. Lan berean dio-enez, antzerako baieztapena egin daiteke EL perpausekin, non A-pertsona etaA-numero komunztadura banatu egiten diren –ikus baita Fernández & Albizu(2000) ere.

Lekeitioko datuetan ez dira ageri, alabaina, Sarako gramatikan aurki dai-tezkeen bestelako forma bitxiak, (6a)ko perpausean ageri dena, kasurako.Perpaus honetan ere pluralekoa da ABS argumentua, eta A-komunztadurapertsona eta numeroan bereizten da DAT eta ABS argumentuen artean, hurre-nez hurren. Baina zauzkitzut laguntzailea arretaz aztertzea baino ez dago,ohartzeko, DLko adizki hutsak baino zerbait berezixeagoa dela, DAT argu-mentuari, bat gabe, bi pertsona komunztadura egozten zaizkiolako bertan:bata A-pertsona komunztadura z- aurrizkiaren bitartez, eta bestea, D-per-tsona komunztadura hau ere, -tzu atzizkiaren bitartez. Bestela esanda, lagun-tzaileak bi pertsona hizkiez egiten du komunztadura DAT argumentuarekin.

" Nagusiki diogu zion, kasurako, ez genukeelako ELtzat hartuko –ikus Ortiz de Urbina(1989) edota Fernández (1999).

261


(6) a. Ni-k zu-ri sagarrak-Ø eman z-a-u-zki-tzu-tNi-ERG zu-DAT sagar-p (ABs) eman 2AE- ?-erroa-Ap-2D-1 E

b. Ni-k zu-ri sagarrak-Ø eman d-a-u-zki-tzu-tNi-ERG zu-DAT sagar-p (ABS) eman AURR-?-erroa-Ap -2D-1E

Milafrangako antzeko adibide bat dakarkigu Traskek (1981) 12 erazleakaztergai darabiltzanean. Traskek dioenez, predikatu iragankor batek DATargumenturik badu, ezin osa daiteke erazlerik, eman dizu vs. eman erazi diot,esaterako. Milafrangako hizkeran, alabaina, honelakoxe formak aurkitu ditu(7):

(7) a. Eman dautb. Eman arazi nautak

(7b)ko nautak laguntzaileak, harrigarria Trasken hitzetan13 , lehen pertso-nako bi komunztadura marka erakusten ditu, bata A-komunztadurarena etaD-komunztadurarena bestea, zauzkitzut adizkian bezalaxe. Bietan, itxurazbederen, D-komunztadura bikoiztu egiten da. Deritzegun, hortaz, DatiboBikoitzak14, Sarako gramatikanzuri/zueiDAT argumentudun adizkietaramugatzen badira ere, izena ongi merezia dute-eta. Ikusi beharko da gero besteinon ere aurkitzen diren eta zenbaterainoko sistematikotasunaz.

Fernándezek (eginbidean) dio ERG argumentuari bi pertsona-komunzta-dura marka ezartzen dioten generamagun Ergatibo Bikoitzeko adizkiekin gon-bara daitezkeela forma hauek. Izan ere, bi eratako adizkietan, argumentu batibat gabe, bi pertsona-komunztadura marka egozten baitzaizkio, eta bietako batA-komunztadurarena da. Horrez gain, badirudi biek dutela nolabaiteko zeri-kusia Lekualdatzearekin, Datibo-bikoitza ageri baita DL ere gertatzen denSarako hizkeran, eta Ergatibo Bikoitza EL azaltzen den zenbait euskaratan.Nolanahi ere, ez gara ur handiagotan sartuko, oraingo honetan, formei errepa-ratzeko asmoa baino ez genuen eta, gure deskribapena osatuz joateko.

12PabloAlbizu adiskideari zor diogu aipamen hau.13 Honelaxediohitzez hitz:aThe last form is extraordinaryinthat it actually includes TWOmarkers of first person singular, one in direct object position, and one in indirect object posi-tion. " (Trask 1981: 294).

14Datibo Bikoitza deritzagu, nahizetabatetikD-komunztaduraz dihardugun, ez DATargumentuez, eta bestetik, bi komunztaduretatik bat D-komunztadura izanik ere, bestea A-komunztadura den.

262


4. DATIBOAREN LEKUALDATZEA, TEMPUSIK GABEKO FENO-MENOA

Gorago –2 atala–, DL eta EL era bateratu samarrean aztertu ditugu.Horrek ez du ukatzen begibistakoa den zerbait, alegia, DLk eta ELk, bakoi-tzak bere ezaugarriak dituela. Izan ere, EL gerta dadin, ERG eta ABS argu-mentuen pertsona zehaztapenaren aurkakotasunaz gain, tempusak iraganaizan behar du halabeharrez. Alegia, ez da argumentuen izaera soilik EL bal-dintzatzen duena, tempusaren zehaztapenak ere berebiziko garrantzia duela-ko. DLri dagokionean, berriz, DAT eta ABS argumentuen izaera da soilikaintzat hartu beharrekoa, tempusa zeinahi delarik ere, orainaldi nahiz iragana,izango baititugu DL perpausak Sarako gramatikan. Hala, DL tempusik gabe-ko fenomenoa dela esan daiteke, EL tempusaren mendean dagoela diogunbitartean.

Ondoko (8a) eta (9a)ko perpausak (la) eta (2a)ko perpausen iraganekokideak dira. Iraganeko perpausotan ere, orainaldikoetan bezalatsu, DAT argu-mentuak A-komunztaduraz adierazten dira ninduzun eta zintutan laguntzai-leetan, eta D-komunztadura desagertu egiten da beraietatik.

(8) a. Zu-k ni-ri sagarra-Ø eman n-ind-u-zu-nZu -ERG ni-DAT sagar (ABS) eman 1AD- ?-erroa-2E- IRGN

b. Zu-k ni-ri sagarra-Ø eman z-en-i-da-nZu-ERG ni -DAT sagar (ABS) eman 2AE- ?-(erroa) -DM-1D -IRGN

(9) a. Ni-k zu-ri sagarra-Ø eman z-int-u-ta-nNi-ERG zu-DAT sagar (ABS) eman 2AD- ?-erroa -1E -IRGN

b. Ni-k zu-ri sagarra-Ø eman n-i-zu-nNi-ERG zu-DAT sagar (ABS) eman 1 AE-(erroa) -DM-2D -IRGN

DL gertatzen den gramatiketan, orainaldian zein iraganean agertzen da,horretarako baldintza sintaktikoak egokiak badira. Honek badu bere ondo-rioa ELrako, izan ere DAT-argumentua izanez gero, DL estrategia gailentzenbaitzaio ELri 15 . Ninduzun/zintutan adizkidun DL perpausak aurkitzen ditu-gu –(8a) eta (9a) esaterako–, zenidan/nizun adizkidun EL perpausen kaltetan–(8b) eta (9b) adibidez. Dena den, DL gertatzeak ez du erabat galerazten ELsistemaren barruan, EL ahularazten badu ere. Esate batera, Sarako euskaran

15 Diogun, begi-bistakoa izanik ere, gramatika berean EL zein DL perpausak aurki daitez-keela, baina ezin aurki daiteke EL nahiz DL, biak, dituen perpausik; izatekotan, fenomenobat ala bestea izango dugu, inoiz ere ez biak batera perpaus berean, behin aukera bietarik batgailendu denean.

263


zenidan/nizun bezalakoak aurkitzen ez baditugu ere, badira ordea,zenuen/nuen bezalakoak. 1. taulan ageri den bezala.

1. taula. Lekualdatzea Sarako euskaran eta Euskara batuan

Sarako euskara Euskara batua

Orainaldia Iragana Orainaldia Iragana

ERG (1/2)DAT (1/2) ABS (3) DL zaitut DL zintutan dizut EL nizun

ERG (1/2) ABS (3) dut EL nuen dut EL nuen

Ondorioz, tempusaren zehaztapenak baldintzatzen badu nolabait ELrengertaera, eta ez, ordea, DLrena, pentsa daiteke sasi guztien gainetik argumen-tuen izaera, bera dela Lekualdatze fenomeno orokorra baldintzatzen duena,eta ez tempusa. Edo baieztapena nolabait leunduz, hodei guztien azpitik,lehentasuna, bederen, argumentuen izaerak berak duela, eta ondoren, etaondoren bakarrik, tempusarenak.

Azalpenaren ildoak formalizaziora eramango gintuzkeen arren, oraingohonetan, Fernándezen (2001) azterbidearen bi oinarri nagusiak aipatuko ditu-gu, DL teorikoki ulertzeko lagungarri izan daitezkeelakoan. Bi oinarri teori-kook ELrako proposatu zituen lehenengoz Fernándezek (1997), DLrako erebalia zitzakeela ohartuz, ondoren.

Hona hemen biak. Lehenik, komunztadura -tasunek bereizkuntza para-metrikora daramatzate hizkuntzak: hizkuntza ergatiboetan, aditz buruek (Vkeuskaraz) baldintzatzen dituzte zeinahi perpausetan nahitaezkoak 1ó direnkomunztadura-tasunak, ez Tempusak. Bigarrenik, hirugarren pertsonakoargumentuek, lehen eta bigarrenekoek ez bezala, ez dute [pertsona] tasunaburutzen, eta ez dute [numero] tasuna besterik. Horregatik, hain zuzen, ezdute V aditz buruaren nahitaezko pertsona komunztadura-tasuna zilegiztat-zeko gaitasunik.

Diodan orain modu ezformal batean: hirugarren pertsonako argumen-tuak nolabait defektiboak dira komunztadurarekiko harremanean eta ez diragai adizkiaren komunztadura betekizunak asetzeko. Nolanahi ere, betekizunhauek ezinutzizkoak dira, eta hirugarren pertsonako ABS argumentuak beteezean, perpauseko beste argumentu batek ase beharko ditu: DLren kasuan,DATk berak, egituraz hurbil dena ABStik, eta ERG argumentuak, berriz,

16 Nahitaezko Kasuaren Parametroaren (Chomsky 1993, Bobaljik 1993) ildotik deritzegunahitaezko komunztadura - tasunei.

264

ITSASALDEKO SOLE.ZISMOA, DATIBOAREN LEKUALDATZEAREN ARGIPEAN

ELrenean, beti ere ABSz gorako bi argumentuok lehen edo bigarren pertso-nakoak badira17. Honela uler daiteke, bada, DAT eta ERG argumentuek A-komunztadura bitxia erakustea DL eta ELn, hurrenez hurren. Azterbidearengainerako urratsak egin gabe ere, A-komunztadura bitxiaz markatzeak ezdakar ezohiko kasu markapenik. Hala, kasua eta komunztadura bereizi egitendira, hipotesi teorikoan erkabide erdibitua deitzen zionaren bidez (Fernández1997), hau da, kasu-tasuna zuhaitzaren gune batean zilegiztatu eta komunzta-dura, berriz, beste batean18.

Bestalde, azalpen teorikorik gabe orain, Sarako hizkeraren, eta oro har,lapurteraren D-komunztaduraz ere hausnartu behar dugu, beste euskalkieta-ko D-komunztadura baino ahulagoa dirudielako. Ahulagoa diogu, terminuaurreteoriko soilean, D-komunztadurak desagertzeko joera erakusten duela-ko, bai A-komunztaduraz ordezkatzen denean DLn, bai D-komunztadurarikgabeko perpausetan (7b), DAT argumentua hirugarren pertsona denean19.

(10)a. Jeanek har-i sagarra-Ø eman d-i-oJean-ERG hura-DAT sagar (ABS) eman AURR-(erroa)-DM -3D-(3E)

b. Jeanek har-i sagarra-Ø eman d-uJean-ERG hura-DAT sagar (ABS) eman AURR-(erroa) -(3E)

Hau guztia, DAT kasua eta D-komunztaduraren gaineko azterketakduen beste erakusgarri bat baino ez da. Gurea hondar alea baino ez da kostal-de honetan. Zorionez, literaturan salbuespen izan dena aspaldi honetako inte-resgune bihurtu da lan plazaratu berrietan. Ikus bilduma honetako Albizurenedota Arregi eta Ormazabalen lanak, eta Elordietaren (2001) doktorego tesia.

5. DATIBOA ETA DATIBOAREN LEKUALDATZEA JABEKUNTZAN

Datiboraren Lekualdatzeari buruzko lan honen hasieran agindu dugunbezala, haurren datuek eskaintzen digute bigarren datu iturria, eta hala, Sarako

17 Kontuanizan aditz inflexioarekin lotu izan den zenbait fenomeno bitxi, hala nola, EL beraedota orain aztergai darabilgun DL ere, ERG/DAT (1/2) vs. ABS (3) aurkakotasuneanoinarritzen direla –ikus 4 atala ere.

18 Zailagoa dirudi azaltzeak zergatik gailentzen zaion DL estrategia ELri Mayiren gramati-kan.19 Ez dugu honekin esan nahi D-komunztadura ezabatzen denik hirugarren pertsonakoDAT argumentuekin soilik. Nolanahi ere, Mayiren gramatikan DL erabatekoa delarik, ezdirudi harritzekoa hirugarren pertsonako DAT argumentuak izatea, hain zuzen, D-komunztaduraren ezabaketa erakusten dutenak.

265


hizkeratik jasotako datuez gain, haur euskaldun batzuen lehenbiziko DATkasudun eta AD- eta D-komunztaduradun esaldiak izango ditugu aztergai,besteak beste, atal honetan. Aditzeko markei dagokienean, ez ditugu AD-komunztaduradun esaldiak soilik aipagai, ez baitugu uste komunztadura bi-txiko kasuok bakarrik azter ezta uler daitezkeenik, DAT kasuaz eta D-komunztaduraz gogoetaren bat egin gabe.

Datibo komunztaduraz hitz egiterakoan bi elementuz ari gara derrigo-rrez: DAT argumentuaz eta aditzak argumentu horrekin erakusten duenkomunztaduraz. Honek huskeria badirudi ere, bereiztu beharreko kontuakdira haurren datuak erakusterakoan, izan ere ez baitira ez garai berean, ez etaera berean agertzen DAT kasu markak eta aditzeko D-komunztadura edotaAD-komunztadura markak.

Atal honetako corpusa hiru haur elebidun eta elebakar batek ekoiztutakoesaldiek osatzen dute bataz beste, 18 hilabete ingururekin hasi eta lau urteakbitartean. Ikus, besteak beste, Barreña (1994,1995), Elosegi (1998),Ezeizabarrena (1994,1996), Meisel (1994) eta Larrañagak (1994, 2000) aztertu-tako datuak, HEGEHJ-BUSDE izeneko elkarlanean.

2. Taulak haurren artean dauden aldeak erakusten ditu marka bakoitzarenagertze-adinari dagokionean. Oso fenomeno ezaguna eta hedatua da norbana-koen arteko aldea haurren hizkuntzaren azterketan. Esate batera, haurrenhasierako ekoizpenetan oso morfologia gutxi agertzen da, eta bat ere DATmarkarik ez (Barreña 1994, 1995; Elosegi 1998, Larrañaga 1994). Adibidelegez, ikus Barreñak (1995) aipatzen duen elkarrizketa zatia (11). Garai hau,haur batzuen kasuan 25 hilabete arte, eta besteetan urte erdi beranduago arteluza daiteke.

(11) Hizkidea: Ta nori esango dotzeu etortzeko gurekin?Amane (O 1;08,29)

Hizkidea: Amaneri

Adinari berari baino garrantzi gehiago eman ohi zaio ordea, fenomenoenhurrenkera kronologikoei haur bakoitzaren garapenenean; izan ere gertaka-rien aldiberekotasuna, iraupena edota zein beste zein fenomenoren atzetikgertatzen den baita aurkitu nahi dena, ez horrenbeste haurrak zenbat hilabetedituela gertatzen den bakoitza. 2. Taulari ikuspegi berri honekin begiratuzgeroz beste erako informazioa atera dezakegu: DAT kasu markak goizagoageri dira argumentuan (normalean, Peru salbuespen) predikatu ditransitibio-etako datiboarekiko komunztadura markak baino (D edo A-komunztadura).

266


2. Taula. Datiboaren marken agertze adinak haurren hizkuntzanDAT argumentuan eta aditz jokatuan

Mikel Peru Jurgi Oitz

elebiduna elebiduna elebiduna elebakarra

DAT 2,01 2;07 2;0820 2;00

D-kmz (ditrans)21 2;07 ?2;05/3;00 3;03 2;04

AD-kmz -- 2;0922 3;09 --

Baina atzeratze honek izan lezake sintaxiaren garapenarekin zerikusi han-diegierik ez duen azalpen bat. Gure corpuseko datuak ekoizpen naturaletatik(ez esperimentaletatik, alegia) atereak direnez, esaldi multzo handi bat osatzendute, baina batzuk bakarrik dira perpaus osoak, ez denak2J . Hasierako esaldiaklaburrak izan ohi direnez, adizkabeak izaten dira sarritan, eta ondorioz, DATkasu markak aukera handia du D-Komunztadura baino maizago eta goizagoagertzeko haurren datuetan (12). Batzuetan aditza izanik ere, ez dute lagun-tzailerik izaten (12b,e).

(12) a. zuri (O 2;00)b. hori niri Jurgi(k) ekarri (O 2;00)c. ni(r)i bai (M 2;01)d. gizonari (P 2;07)e. ikuxi begia aitari (J 2;08)

Bestalde, kasu markak lehen aldiz agertzeak ez du esan nahi handik aurre-ra helduen gramatikaren arabera esperoko litzatekeen guztietan haurrak kasumarka hori egingo duenik, baina esan beharra daukagu, DAT kasu markaridagokionean, behin agertuz geroz helduen eran markatzen dutela haurrekargumentuan gehienetan. Adibidez, Peruk oso DAT markadun adibide gutxibaditu ere hiru urteak bitartean (bi bakarrik), handik aurrera gehienetan mar-katzen ditu argumentu hauek dagokien -(r)i atzizkiaz. Antzeko gauza esan dai-

20 Adin honetan aurkitu ditugu adibideak adiztun esaldietan, baina baliteke Jurgik aditzikgabeko DAT argumentuak goizago ere ekoitziak izatea.21 Taula honetan ez ditugu kontuan hartu perpaus iragangaitzetako zaizu bezalako A-Dkomunztaduradun adizkiak, baina garai beretsuan ageri dira: Mikelen kasuan 2;07rekin, etaJurgirenean 3;03rekin (Ezeizabarrena 1996).22 Adibide solteren bat baino ez du.23 Datu bilketaren metodologiaz eta kodifikazioaz zehaztasun gehiago izateko ikus Mahlau(1994) eta Ezeizabarrena (1996:11-18).

267


teke beste haurrei dagokienean ere. Alde nabarmena dago kasuen artean, esatebatera, DAT markatze ziurra eta ERG markatze gorabeheratsuaren artean24.

Aditzeko D-komunztadura, berriz, zerbait beranduago agertzen da.Hasieran oso maiz aurkitzen dira DAT argumentudun perpausak (edozeinpertsonatakoak) inolako komunztadurarik gabe aditz jokatuan (13a-c) 25, etabaita bat edo beste ere, beranduago (13d).

(13) a. beti e(z)tu hartzen zuli (=zuri) (P 2;09)b. u(z)ten du nili eta beti u(z)ten du nili (P 2;09)c. ze(r)gatik kendu dau niri kamioie? (M 2;04)d. ha honeri "pak" kendu behar da (J 4;00)

Baina D-komunztadurako aurreneko formak agertzen hasten direnetikaurrera oso salbuespespen gutxirekin gauzatzen da komunztadura laguntzai-lean (14).

(14) a. garajea egingo dotzagu (O 2;04)b. goazen, ze bestela kenduko (d)osku (O 2;04)c. ez jata gustetan (M 2;03)d. non ipiniko (d)otzat (M 2;04)e. nik eman behar diot (P 2;05)

Bi gertakari hauek haur euskaldun elebakarretan zein elebidunetan aurki-tu ditugu oso antzera. Esan genezake, beraz, datiboaren markatzea erabatekoadela hasieratik. Hala ere, eta honek orokorra dirudi haurren hasierako ekoiz-penetan, ez dira oso ugariak, biak, DAT kasudun argumentua eta D-komunz-tadura dituzten esaldiak (15).

(15) a. ez niri ez zait gustatzen ezer (P 2;10)b. ple(s)tatu dizut zure laranja ula (P 3;00)c. ematen didazu niri? (P 3;04)d. harrapau in dotzien Gordinfloni eta Mikiri (M 3;11)

24ERG kasuaren markatzeak gorabehera handiak erakusten ditu haurren hizkuntzan, izanere ERG kasudun lehenengo adibideak nahikoa goiz ageri arren, oso sarri topatzen baitiraABS markadun edo, hobeto esanda, -k ERG markarik gabeko ISk aldi luze bat geroago ere,nahiz eta adinean aurrera horrelako akatsen maiztasuna urritzen doan. Elebakarrek arazogutxiago dutela dirudi kontu honetan elebakarrek baino, baina zehatzago begiratu beharradaude datuak. Beraz, ERG kasu markatzea ez da DAT markatzea bezain erabatekoa. Aldiz,aditzeko E-komunztadurari begiratuz gero, ez dugu ia huts egiterik aurkitu. Aditz jokatua,trinkoa zein laguntzailea izan, egoki hautatutakoa izaten da argumentu horrekiko komunz-tadurari dagokionean, ia ehuneko ehunean (Ezeizabarrena & Larrañaga 1996).25 DAT argumentuen kokagunea zehazkiago begiratu beharreko kontua badugu ere, badiru-di aditz jokatuaren eskuinetara agertzeko joera duela haurren datuetan.

268

/TSASALDEKO SOLE7_LS6/OA, DATIBOAREN LEKUALDATZEAREN ARGIPEAN

Lan honetako gaiari, DLri alegia, dagokionean, ezin esan genezake oro-korra den joerarik aurkitu dugunik haurren komunztadura sisteman. Bainaaskotan gertatu ohi den bezala, datu kualitatiboek ere badute garrantzia.Goiko 2. taulan bi haurrek A-komunztadura bitxia lehen aldiz erakustenduten adina dator. Peruk adibide solteren bat baino ez dauka, gehienetan D-komunztadurako laguntzaile kanonikoa erabiltzen baitu. Beraz, Jurgirendatuak dira esanguratsuenak aztergai honetarako (16).

(16) a. tortazo bat emango zaitut (J 3;09)b. ni(k) ere erregalatuko zaitut kotxe karrera bat, bale? U 3;11)c. Peru, itxiten nazu hau? (J 3;11)d. nik emango zaitut pieza gutxi (J 4;00)e. e(z) nauzu ikusten (J 3;11)

Jurgiren lau urte bitarteko ABS eta DAT argumentuekiko komunztadu-ra datuak oso ugariak ez badira ere, kualitatiboki oso garrantzizkoak deritze-gu, izan ere DAT argumentua lehen edota bigarren pertsonakoa eta ABS hiru-garren pertsonakoa denean A-komunztadura erakusten baitu, beti (16a-d).Komunztadura bera aurkitzen dugu, ABS argumentua bigarren pertsonakoadenean ere (16e).

Jurgiren datuak ez lirateke batere harritzekoak haur hau Sara aldekoa,edo DLdun euskalkiren baten ingurukoa dela esango bagenu. Bereziki inte-resgarriak egiten dituena, horixe da hain zuzen, horrelako eredurik ez dueneuskaldunez inguratuta hazi izanik, kostaldekoa ematen duen sistema berezsortu izana. Haur hizkuntzako DLdun esaldiak (16a/d) lehenago –2 atala–Sarako DL adibideetarako ezarri ditugun baldintza berberetan gertatzen dira(ABS hirugarren pertsonakoa vs. DAT lehen edo bigarren pertsonakoa), etaezaugarri berberekin (komunztadura bitxia eta komunztadura murrizketa).

Beste ezaugarri bat ere aipa daiteke 16(a-d)-ko haurraren esaldietan, ale-gia, DAT argumentua isila izatearena csaldi guztiotan. Gertakari honekzalantzan jar lezake Jurgiren esaldiok DATrekiko komunztadura adibideakizatearena, esan beharra dago haurraren hizkuntza gaitasunaren alde, hainbatargumentu isiltzearena oso arrunta dela haurren hizkuntzan, orohar, eta bere-ziki argumentu isilak ahalbidetzen dituzten hizkuntzak bereganatzen ari dire-netan26.

Beraz, (16)ko adibideek argi erakusten dute honako hau: horrelako eredubat ezagutzen ez duen haur batek DLdun sistema sortu dezakeenerako, hasie-

26 Ikus, adibidcz, Mikelen eta Jurgiren subjektu isilen maiztasuna euskaraz eta gaztelaniaz(Ezeizabarrena, 2002).

269


ra batean hizkera txar edo dialektal hutsaren adierazgarritzat hartu izan denDatiboaren Lekualdatzearen fenomenoa ez dela euskalki kontu hutsa, euska-raren gramatikan sakonagoa den zerbait baizik. Aztertutako datuok Mayik etaJurgik sistema bera dutela adierazten dute, hala esan liteke behintzat, kasua etakomunztadura erkatzeko moduari dagokionean, behintzat.

6. ONDORIOAK

Lan honetan Itsasaldeko Solezismoa deitu izan dena DatiboarenLekualdatzearen argipean azaltzearen egokitasunaren aldeko argudioak eskai-ni ditugu. Zenbait euskalkitan ez eze, haurren ama-hizkuntzako lehen ekoiz-penetan ere ageri den fenomeno hau bi hizkeretan baldintza beretan gertatzendela ikusi ahal izan dugu. Bestalde, erakutsi dugu Datiboaren Lekualdatzeak,itxuraz oso bestelakoa den Ergatiboaren Lekualdatzearekin bat egin dezakee-la orokorragoa den Lekualdatze deituraren azpian, bi fenomenoak antzekobaldintzetan gertatzeaz gain, ezaugarri berberez (komunztadura bitxia etakomunztadura murrizketa) azaleratzen baitira. Azken batean, biak dira kasuaeta komunztadura bereiztearen adierazgarri.

AIPAMENAK

ALBIZU, P. & EGUREN, L. 2000. "Ergative Displacement in Basque". In W.U. Drexler & alii (arg.) Morphological Analysis in Comparison, Current Issuesin Linguistic Theory 201, Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins, 1-25.

BARRENA, A. 1994. "Sobre la adquisición de la categoría funcionalCOMP por niños vascos". In J.Meisel (arg.) La adquisición del vasco y del cas-tellano en niños bilingües, Frankfurt: Vervuert, 231-284.

— 1995. Gramatikaren jabekuntza-garapena eta haur euskaldunak,Bilbo: EHU-UPVko argitarapen zerbitzua.

- 1996."Aditz-aldiaren erabilera goiztiarra haur euskaldun elebakarbatengan ". Hizpide, 35, 25-38.

BOBALJIK, D. 1993. "On Ergativity and Ergative Unergatives." In ColinPhillips (arg.), Papers on Case and Agreement II, MIT Working Papers inLinguistics 19, 45-88.

270


BONAPARTE, L. L. 1869. Le verbe basque en tableaux. Berrargitaraturikin Opera omnia vasconice (I): 221-242, Bilbo: Euskaltzaindia, 1991.

CHOMSKY. N. 1993. "A Minimalist Program for Linguistic Theory." InKenneth Hale & Samuel Jay Keyser (arg.), The View from Building 20,Cambridge, Mass.: MIT Press, 1-52.

ELORDIETA, A. 2001. Verb Movement and Constituent Permutation inBasque, Utrecht: LOT.

ELOSEGI, Mª K. 1998. Kasu eta preposizioen jabekuntza-garapena haurelebidun batengan, Bilbo: EHU-UPVko Argitarapen Zerbitzua.

ELHUYAR. 1993. Hiztegi Entziklopedikoa. Donostia: Elhuyar.

EUSKALTZAINDIA. 1987. Euskal Gramatika: Lehen Urratsak II. Bilbo:Euskaltzaindia.

EZEIZABARRENA, M. J. 1994. "Primeras formas verbales de concordanciaen euskera". In J.Meisel (ed.) La adquisición del vasco y del castellano en niñosbilingües, Frankfurt: Vervuert, 181-230.

1996. Adquisición de la morfología verbal en euskera y castellano porniños bilingües, Bilbo: EHU-UPVko Argitarapen Zerbitzua.

EZEIZABARRENA, M. J. & LARRAÑAGA, M. P. 1996. "Ergativity in Basque:a problem for language acquisition?. Linguistics 34-35, 955-992.

EZEIZABARRENA, M. J. (2002). "Root infinitives in two pro-drop langua-ges." In Juana Liceras & Ana-Teresa Pérez-Leroux (arg.), The Acquisition ofSpanish Morphasyntax. The L 1/L2 Connecion, Kluwer, 35-65.

FERNANDEZ, B. 1997. Egiturazko kasuaren erkaketa euskaraz, Bilbo:EHU-UPVko Argitarapen Zerbitzua.

— 1999. "Split Ergativity: Evidence from Basque." In Vivian Lin,Cornelia Krause, Benjamin Bruening & Karlos Arregi (arg.), Paperson Morphology and Syntax, Cycle Two. MIT Working Papers inLinguistics 34, 177-190.

— 2001. "Absolutibo komunztaduradun ergatiboak, absolutibokomunztaduradun datiboak: Ergatiboaren LekualdatzetikDatiboaren Lekualdatzera." In Beatriz Fernández & Pablo Albizu(arg.), On Case and Agreement. Kasu eta Komunztaduraren gaine-an, Bilbo: EHU-UPVko Argitarapen Zerbitzua.

271


FERNÁNDEZ, B. & ALBIZU, P. 2000. "Ergative Displacement in Basqueand the Division of Labor between Morphology and Syntax." In ArikaOkrent & John P. Boyle (arg.) Proceedings of the Chicago Linguistic Society's36th Annual Meeting, 103-117.

HALE, K. 1996. "El antipasivo de enfoque del k´ ichee´ y el inverso delchuckchi: un estudio de la concordancia excéntrica." MIT, eskuizkribua.

—1998. "Aspects of Navajo Verb Morphology and Syntax: theInchoative." MIT, eskuizkribua.

— 2001. "Eccentric Agreement." In Beatriz Fernández & Pablo Albizu(arg.), On Case and Agreement. Kasu eta Komunztaduraren gaine-an, Bilbo: EHU-UPVko Argitarapen Zerbitzua.

HEATH, J. 1976. "Antipassivization: a functional typology." Thompson etal. (arg.) BLS 2, Berkeley: Univ. of California, 202-211.

IRIZAR, P. 1981. Contribución a la Dialectología de la Lengua Vasca, 2 ale,Donostia: Gipuzkoako Kutxa.

— 1991. Morfología del Verbo Auxiliar Guipuzcoano, 2 ale, Bilbo:Euskaltzaindia.

— 1992. Morfología del Verbo Auxiliar Alto Navarro Septentrional,Iruñea: Euskaltzaindia & Nafarroako Gobernua.

— 1997. Morfología del Verbo Auxiliar Labortano, Iruñea:Euskaltzaindia & EHU/UPV.

— 1999. Morfología del Verbo Auxiliar Bajo Navarro Occidental,Iruñea: Euskaltzaindia & EHU/UPV.

LAKA, I. 1988. "Configurational heads in inflectional morphology: theStructure of the Inflected Forms in Basque." In International Journal ofBasque Linguistics and Philology (ASJU) XXXII-2, 343-365.

LAFITTE, P. 1987. Grammaire Basque (Navarro-Labourdin Littéraire).Donostia: Elkar.

LARRAÑAGA, M. P. 1994. "La evolución del caso en euskera y castellano".In J.Meisel (arg.) La adquisición del vasco y del castellano en niños bilingües,Frankfurt: Vervuert, 113-150.

— 2000. Ergative Sprachen, akkusative Sprachen. Frankfurt: Vervuert.

MEISEL, J. M. (arg.). 1994. La adquisición del vasco y del castellano enniños bilingües, Frankfurt, Madrid: Vervuert.

272

ITSASALDEKO .SOLEZISMOA,DATIBOAREN LEKUALDATZEAREN ARGIPEAN

MAHLAU, A (1994). "El proyecto BUSDE: Corpus y metodología." In J.Meisel (arg.) La adquisición del vasco y del castellano en niños bilingües,Frankfurt, Madrid: Vervuert, 21-34.

ORTIZ DE URBINA, J. 1989. Parameters in the Grammar of Basque.Dordrecht: Foris.

TRASK, R. T. 1977. "Historical Syntax and Basque Verbal Morphology:Two Hypothesis." W. A. Douglas, R. W. Etulain & W. H. Jacobsen (eds.)Anglo-american Contributions to Basque Studies. Essays in Honor of JonBilbao. Reno: Univ. of Nevada. 203-425.

1979. "On the origins of ergativity." Frans Plank (arg.) Ergativity,New York, Academic Press.

1981. "Basque verbal morphology". In Euskaltzaindia, Iker 1, 285-304.

ZUAZO, K. 1997. "Oiartzungo hizkeraren kokagunea." FLV 39, 76, 397-425.

1999. "Baigorriko euskara kokatzeari buruz.", Lapurdum, 4, 247-277.

273


ERANSKINAK

Predikatu ditransitiboen aditz laguntzaileak Sarako gramatikan (3. eta 4.taulak)

3.Taula. Sarako gramatika. Laguntzailea, ABS argumentua3s eta 3p denean. Orainaldia

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

NIRI sp

nauk/nnauzkik/n

naunauzki

nauzunauzkitzu

nauzuenauskitzue

nautej.g

HIRI sp

hauthauzkit

hauhauzkik/n

hauj.g

hautej.g

HARI sp

diot, dakotdiozkat

diok/ndiozkak/n

diodiozka

dioudiozkau

diozudiozkatzu

diozuediozkatzue

diotediozkate

GURI sp

gaituk/ngaituk

gaitugaituzki

gaituzugaitutzu

j.ggaitutzue

gaituztegaituzte

ZURI sp

zaitutzaizkitzut

zaituzaizkitzu

j.gzaizkitzugu zaizkitzute

zaituzte

ZUEI s

p

zaituztet,zauztet

zauzkitzuet,zauztet,zaituztet

zaituzte

zaizkitzue

zaituztegu

zaizkitzuegu

j.g

zaizkitzuete

HAIEI sp

diotetdiozkatet

diotekdiozkatek

diotediozkate

dioteudiozkateu

j.gdiozkatzute

diozutej.g

diotediozkate

274


4.Taula. Sarako gramatika. Laguntzailea, ABS argumentua3s denean. Orainaldia eta iragana


NIRI OrIr

nauk/nnindukan,nindunan

nauninduen

nauzuninduzun

nauzueninduzuen

nauteninduten

HIRI OrIr

hauthindutan

hauhinduen

hauj.g.

hautehinduten

HARI OrIr

diot, dakotnion

diok/nhion

diozion

diougenion

diozuzinion

diozuezinioten

diotezioten,zakoten

GURI OrIr

gaituk/ngintuan/nan

gaitugintuen

gaituzugintutzun

j.ggintutzuen

gaituztegintuzten

ZURI OrIr

zaitutzintutan

zaituzintuen

j.gzintugun

zaituztezintuzten

ZUEI Or

Ir

zaituztet,zauztetzintuztetan

zaituzte

zintuzten

zaituztegu

zintuztegun

j.g

zintuzten

HAIEI OrIr

diotetnioten

diotekioten

diotezioten

dioteugenioten,giñoten

j.gzinioten

diozutezinioten

diotezioten

275


Predikatu ditransitiboen aditz laguntzaileak saratarraren BI GRAMA-TIKETAN (5. eta 6. taulak)

5.Taula. Sarako gramatika (1) eta Sarakoa ez dena (2).Laguntzailea, ABS argumentua 3s denean. Orainaldia


NIRI 1 nauk/n nau nauzu nauzue naute2 dautak/n daut dautazu dautazue dautate

HIRI I haut hau hau haute2 doyat dauk dauku j.g.

HARI 1 diot, dakot diok/n dio diou diozu diozue diote2

GURI 1 gaituk/n gaitu gaituzu j.g gaituzte2 daukuk/n dauku daukuzu j.g daukute

ZURI 1 zaitut zaitu j.g zaituzte2 dautzut dautzu j.g dautzute

ZUEI 1 zaituztet,zauztet

zaituzte zaituztegu j.g

2 dautzuet dautzue dautzuegu j.g

HAIEI 1 diotet diotek diote dioteu j.g diozute diote2

276


6.Taula. Sarako gramatika (1) eta Sarakoa ez dena (2). Laguntzailea,ABS argumentua 3p denean. Iragana.


NIRI 1 nauzkik/n nauzki nauzkitzu nauskitzue j.g2 dauzkidak dauzkit dauzkidatzu dauzkidatzue j.g

HIRI 1 hauzkit hauzkik/n j.g j.g2 dauzkit/nat dauzkik/n j.g dauzki-

tek/dauzkiñe

HARI 1 diozkat diozkak/n diozka diozkau diozkatzu diozkatzue diozkate2

GURI 1 gaituk gaituzki gaitutzu gaitutzue gaituzte2 j.g dauzkigu j.g j.g dauzkite,

dauzkute

ZURI 1 zaizkitzut zaizkitzu zaizkitzugu zaizkitzute2 dauzkitzut dauzkitzu j.g dauski-

tzute

ZUEI 1 zauzkitzuet,zauztet,zaituztet

zaizkitzue zaizkitzuegu zaizki-tzuete

2 dauzkitzuet dauzkitzue dauzkitzuegu dauzki-tzuete

HAIEI 1 diozkatet diozkatek diozkate diozkateu diozkatzute j.g diozkate2

277

itsasaldeko solezismoa, datiboaren lekualdatzearen … · da lugar a expresiones incorrectas, tales...

Documents