İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ dergİsİ - ailevecalisma.gov.tr · 2016-12-07 · bu sayıda 6...

YIL: 8 2008SAYI: 40 EKİM - KASIM - ARALIK

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ

bu sayıda

6İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDERİSK DEĞERLENDİRMESİÖzlem ÖZKILIÇ, Baş İş Müfettişiİstanbul Grup Başkanlığı,İş Teftiş Kurul Başkanlığı

METAL İŞ KOLUNDA İŞ GÜVENLİĞİVE İŞ KAZALARININ MALİYETİEngin DEMİR Msc, Metal Teknolojisi, Teknik Öğretmen,ÇSGB

13

İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

48

20 27ELEKTROMANYETİK ALANLAR

N. Gül İNCEKARA,

Esra ÖZER,

Elektrik – Elektronik Mühendisi, İSG Uzmanı(İSGGM)

Kimya Mühendisi, (İSGÜM)

İŞ KAZALARININ HUKUKİ VE CEZAİ BOYUTUÜnsal ERDEM, Baş İş Müfettişiİş Teftiş Kurulu Başkanlığı

içindekiler

ETKİNLİKLER58Dergide yayımlanan yazılar kaynak gösterilerek

iktibas edilebilir. Yayınlanan yazılardan doğacak

sorumluluk yazara aittir.

Tasarım / Baskı

İletişim:

ART Ofset Matbaacılık

Yay. Org. San. Tic. Ltd. Şti.

2. Cd. 38. Sk. No: 8/11

06520 Balgat / Ankara

Tel: 0312. 284 41 25

Fax: 0312. 284 29 89

[email protected]

Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok Kat 406100 Emek / Ankara

Tel: 0312. 296 68 20 - Faks: 0312. 215 50 [email protected]

6 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NDERİSK DEĞERLENDİRMESİÖzlem ÖZKILIÇ, Baş İş Müfettişi,İstanbul Grup Başkanlığı, İş Teftiş Kurul Başkanlığı

13 METAL İŞ KOLUNDA İŞ GÜVENLİĞİVE İŞ KAZALARININ MALİYETİEngin DEMİR Msc, Metal Teknolojisi, Teknik Öğretmen,ÇSGB

27 ELEKTROMANYETİK ALANLARN. Gül İNCEKARA,Esra ÖZER,

Elektrik – Elektronik Mühendisi, İSG Uzmanı, (İSGGM)Kimya Mühendisi, (İSGÜM)

33 İŞYERLERİNDE KAYNAK İŞLERİNDEKİTEHLİKELER ÇEK CUMHURİYETİ UYGULAMALARIÇiğdem ÜNAL,M. Belgin ÇAĞDAŞ,Nuri VİDİNLİ,

Makina Mühendisi, (İSGGM)Kimya Mühendisi, (İSGGM)

Tabip, (İSGÜM)

40 ÇEK CUMHURİYETİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİ VEEKRANLI ARAÇLAR İLE İLGİLİ UYGULAMALARSakine OVACILI,H. Tülay ALPMAN,N. Gül İNCEKARA,

Fizik Mühendisi,İSG Uzmanı, (İSGGM)Endüstri Mühendisi, (İSGGM)

Elektrik - Elektronik Mühendisi, (İSGGM)

20 İŞ KAZALARININ HUKUKİ VE CEZAİ BOYUTUÜnsal ERDEM, Baş İş Müfettişi İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

50 İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

4 5. ULUSLARARASI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİBÖLGESEL KONFERANSI

10 TEMEL İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ:TÜRKİYE'DEKİ DURUMDoç. Dr. Nadi BAKIRCI, Marmara Üniversitesi Tıp. Fak. Halk Sağlığı A.D.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ

Kasım ÖZER

İsmail GERİM

Mustafa BİRBENLİ

Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Üç ayda bir yayımlanır.Ücretsizdir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü AdınaSahibi

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü

Yayın Yönetmeni

Yayın Kurulu

İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüİnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok Kat 4

06100 Emek / AnkaraTel: 0312. 296 68 20 - Faks: 0312. 215 50 28

www.isggm.gov.tr - [email protected]

Adnan A IRA. Rıza ERGUNBuhara ÖNALÇi dem ÜNALDemet ÜNVER

Garip ERELsmail GÜLTEK N

smail ÇEL KN. Gül NCEKARANeslihan D M C

Nuri V D NLÖ. Deniz ERATAK

Ğ

ğ

İ İİ İ

İİ İ İ

İ İ İ

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi'nin amacı iş sağlığı ve güvenliği alanındakonusunda uzman kişiler tarafından yazılan derleme yazılar,makaleler, çeviriler sunarak bilgi alışverişinin sağlanması, farklıgörüşlerin tartışılması ve yeni görüşlerin ortaya çıkmasına katkıdabulunulması, dünyada ve Türkiye'de sektör haberlerininduyurulmasıdır.

Üç ayda bir olmak üzere yılda 4 sayı olarak yayımlanmaktadır.

Yayınlanan yazıların içeriği ve biçimi editörler tarafından özenlegözden geçirilmekle birlikte yazılarda belirtilen görüşler yazara aittir.

Bu derginin tüm içeriğinin telif hakkı kuruma aittir. Dergi içeriğinintamamen ya da kısmen elektronik, mekanik, fotokopi veya başkabiçimde çoğaltılması kurumun iznine tabidir.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIGENEL YAYIN NO: 154

Yeni mevzuatla öne çıkan “Risk değerlendirmesi”kavramının işyerlerimiz tarafından nasıl algılandığını veuygulandığını belirlemek için “İyi Uygulama Örnekleri”ni seçtik. Diğer işyerlerimize örnek ve teşvik edici olmasıamacıyla ödüllendirdiğimiz söz konusu çalışmaları busayımızda bulacaksınız. Genel Müdürlüğümüz bu türyönlendirici çalışmalarına bundan sonra da özellik arzeden sektörlerde ve belirlenen özel konularla devamedecektir.

Büyük ölçüde AB fonlarından faydalanmayıamaçlayan ve kabul gören üç projemizin ihalesi 2009yılında yapılacaktır.

Söz konusu projelerden ilki;“Türkiye'de İşyerlerindeİş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesiProjesi” olup özellikle maden, inşaat ve metal sektö-ründe faaliyet gösteren işyerlerinde iş sağlığı vegüvenliği açısından çalışma koşullarının iyileştirilmesi,İSG kayıt sisteminin yapılandırılması, tanıtım ve eğitimfaaliyetleri ile toplumsal bilincin geliştirilmesiamaçlanmıştır. “İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi-İSGÜMBölge Laboratuvarlarının Geliştirilmesi Projesi” ileİSGÜM bölge laboratuvarlarının geliştirilmesinin yanısıra ölçüm ve analizlerin uluslararası standartlara uygunyapılabilmesi için teknik destek alınacaktır. Diğerprojemiz“ Piyasa Gözetimive Denetimini Desteklemek İçin Laboratuvar KurulumuProjesi” olup proje ile İSGÜM'de bir test merkezikurulması planlanmaktadır.

İş kazalarının ülkemiz ekonomisine görünen vegörünmeyen maliyetleri toplamı yaklaşık 4 milyarTL'dir.Ne yazık ki yeterli tanı yöntemleri ve istatistiki veriolmadığından dolayı meslek hastalıklarının ülkemizekonomisine maliyetini tam olarak belirleyemiyoruz.

Yürüttüğümüz bütün bu çalışma ve projelerle, işkazaları ve meslek hastalıklarının çalışanımıza,işverenimize dolayısıyla ülke ekonomimize maliyetiniazaltmayı hedeflemekteyiz. Bütün işveren veçalışanlarımızın “Önlemek, ödemekten daha kolay,ucuz ve insanidir” ilkesiyle hareket edeceğine inancımsonsuzdur.

Kazasız ve sağlıklı günler dileğiyle…

Kişisel Koruyucu Donanım

Kasım ÖZERİş ğ ğ ğSa lı ı ve Güvenli i Genel Müdürü

De erli kuyucular,ğ o

2003 yılında hız kazanan AB uyum çalışmaları çerçevesinde GenelMüdürlüğümüzde başlayan çalışmalar artarak devam etmektedir. Buçalışmalar kapsamında yapılan mevzuat değişiklikleri ve uygulamalarının iyive doğru anlaşılması için ulusal ve uluslararası projeler yapılmakta, ortakçalışma kültürünü temel alan bir yaklaşımla iş sağlığı ve güvenliğininistenilen seviyeye gelmesine gayret edilmektedir.

Bu projelerden, Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) veİSAG II projesi kapsamında sağlanan mobil sağlık araçları ile özellikleKOBİ'lere yaygın, ucuz ve yerinde iş sağlığı hizmeti vermeyi hedeflemekteyiz.

2001 yılından beri iki yılda bir düzenlenen ve bu yıl beşincisigerçekleştirilen Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Bölgesel Konferansı ile; ABüyesi, aday, aday adayı, Balkan ve Kafkas ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleriarasında İSG alanında bilgilerin paylaşıldığı bir platform oluşturduk.

Kasım ayı içinde gerçekleştirdiğimiz “ve

seminerleri; İSG problemlerinin fazla yaşandığısektörlerde ilgili tarafların ve kamuoyunun dikkatini bu alana çekerektoplumda ve çalışan kesimde duyarlılığı artırma ve İSG kültürünüyaygınlaştırma çalışmalarımızdan birkaçıdır.

5. Uluslararas Sa l ve Güvenli i Bölgesel Konferans n n anaba l Avrupa Birli i nin 2008-2009 y llar kampanya ba l ile de uyumluekilde “R SK DE ERLEND RMES olarak belirlenmi tir. Konferans

boyunca; i sa l ve güvenli i yönetim sistemleri, i sa l vegüvenli inde risk de erlendirmesi, temel i sa l ve güvenli i hizmetlerikonular da uluslararas boyutta tart maya aç lm t r. Konferansa 2500üzerinde kat l mc 22 ülkeden 36 yabanc konuk i tirak etmi tir.Konferansta ulusal ve uluslararas firmalar ve sivil toplum kurulu lar nca 35adet stand aç m t r.

ı İş ğ ığı ğ ı' ış ığı, ğ ' ı ı ş ığı

ş , İ Ğ İ İ” şş ğ ığı ğ ş ğ ığı

ğ ğ ş ğ ığı ğı ı ış ı ış ı

ı ı ı ve ı ş şı ş ı

ıl ış ı

Tersanelerde ÇalışanlarınÇalışma Ortamındaki Tehlikelere Karşı Korunması” “Kimya veBoya Sektörlerinde Çalışanların Çalışma Ortamındaki TehlikelereKarşı Korunması”

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,iş sağlığı ve güvenliğinin bilimsel yön-temlerle ve uluslararası standartlarda elealınması ve geliştirilmesi için, uluslararasınorm ve standartların ülke uygulamala-rına entegrasyonu, güncel değişiklikleriizleyebilmek ve uluslararası kurum vekuruluşların yanında diğer ülkelerle deyakın ve sürekli işbirliği kurulması ama-cıyla, 2001 yılından itibaren “Uluslararasıİş Sağlığı ve Güvenliği Bölgesel Konfe-ransı”düzenlemektedir.

Uluslararası İş Sağlığı ve GüvenliğiBölgesel Konferansları; 2001, 2002, 2003,2005 ve 2008 yıllarında olmak üzerebugüne kadar beş kez gerçekleştirilmiştir.

Bu Konferanslar; Orta Asya Ülkeleri veülkemize komşu ülkelerin İSG alanındabilgi ve deneyimlerini paylaşabilecekleriverimli bir ortam oluşturulması amacı iledüzenlenmektedir.

nda Kuzey Kıbrıs TürkCumhuriyeti, Azerbaycan, Özbekistan,Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan,Tacikistan, Bosna-Hersek, Arnavutluk,Gürcistan, Makedonya, Moğolistan veYunanistan ülkelerinin devlet, işçi veişveren temsilcileri ile Avrupa Birliğine

bağlı ülkelerden ve ülkemizden çok sayıdakatılımcı ile toplam 22 ülkeden 36 yabancıkonuk iştiraki ile gerçekleştirilmiştir.

Ana başlığı “” olarak belirlenen Bölgesel Konfe-

ransta;

konu-ları, yurt dışından ve yurt içinden iştirakeden uzmanlar tarafından uluslararasıboyutta tartışmaya açılmıştır. ÜlkelerinİSG alanında elde ettikleri deneyimlerkatılımcılarla paylaşılmıştır. Ayrıca, Konfe-rans'da 41 sözel ve 12 Poster bildiri sunula-rak bu bilgi paylaşımına destek verilmiştir.

“5. Uluslararası İş Sağlığı ve Gü-venliği Bölgesel Konferansı” 01–03Kasım 2008 tarihlerinde İstanbulLütfi Kırdar Uluslararası Kongre veSergi Sarayı' ,

RİSK DEĞERLENDİR-MESİ

İSG Yönetim Sistemleri, İş Sağ-lığı ve Güvenliğinde Risk Değerlen-dirmesi, Temel İSG Hizmetleri

4

5. Uluslararası İSG Bölgesel Konferansı

5ULUSLARARASI İŞ SAĞLIĞI VE

GÜVENLİĞİ BÖLGESEL KONFERANSI'nın ardından

Konferansın açılış konuşmasını, İşSağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü Sayın

yapmış olup, HAK-İŞKonfederasyonu Genel Başkan YardımcısıSayın , Disk GenelSekreteri Sayın ,TÜRK-İŞBaşkanı Sayın , TİSKYönetim Kurulu Başkanı Sayın

, ILO adına ILO GüvenlikÇalışma Programı Direktörü Sayın

'd e b i re rkonuşma yapmışlardır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik BakanıSayın Faruk ÇELİK'in konferansta yapmışolduğu açılış konuşmasının ardından,bütün işverenler, çalışanlar, sosyal taraflar,İSG profesyonelleri, uygulayıcıları ve işyeridüzeyinde bilgi ve destek sağlayan diğerkişilere sağlık ve güvenlik ile ilgili iyiörneklerin uygulanmasının yararlarınıgösterebilmek amacı ile iyi uygulamaörneği olarak seçilen

yöneticilerineödülünü vermiştir.

Konferansın ikinci günü yapılan

konulu panele ILO Güvenli ÇalışmaProgramı Direktörü

'i başkanlık yapmıştır. Panelde;Almanya'dan İSG Enstitü Müdürü

; İnşaatta Güvenlik veYönetim Sistemleri,(BG-ALMANYA); Almanya'da İSG YönetimSistemleri, İş Sağlığı ve Güvenliği GenelMüdürlüğü'nden İş Sağlığı Daire Başkanı

ise İSG Yönetim Sistem-lerinde Temel Yaklaşım konularındakigörüşlerini paylaşmışlardır.

başlıklı panelin ikincioturumuna ise İstanbul Üniversitesi İnşaatMühendisliği Bölümünden

başkanlık yapmış olup,panelde sırasıyla; Japonya'dan İSG Kuru-

mu Osaka Lab. Japon-ya'da Kimyasal Maddelerle İlgili RiskDeğerlendirmesi, İspanya'dan Avrupa İşSağlığı ve Güvenliği Ajansı -OSHA-

: Sağlıklı İş Yerleri: Sizinve İşiniz için Sağlıklı İşYerleri, İngiltere'denİSG İdaresi (Londra) ,Fransa'dan Ulusal Güv. ve Arş. Enstitüsü

İşletmelerdekiRisklerin Teşhisi: 3 Ana Nokta, Çalışma veSosyal Güvenlik Bakanlığı'ndan

ise, İş Sağlığı ve GüvenliğindeRisk Değerlendirmesi konularındaki gö-rüşlerini paylaşmışlardır.

Konferansın üçüncü günü olan 3Kasım 2008 tarihinde ise üçüncü Panelgerçekleştirilmiş olup, panele İş Sağlığı veGüvenliği Genel Müdür Yardımcısı

başkanlık yapmıştır.

Ana başlığıolan Panele konuş-

macı olarak; Uluslararası İş Sağlığı Komis-yonu Başkanı, :Temel İş Sağlığı Hizmetlerinde Herkes İçinİş Sağlığının Sağlanması İçin Global Etki,Alman İSG Enstitüsü Müdürü,

: Almanya'da İşSağlığı Hizmetleri ve İhtiyaca Bağlı İyiHizmet, Finlandiya İSG Ens.

:Temel İş Sağlığı Hizmetleri ve

Dünya Sağlık Örgütü Global İşçi SağlığıUygulama Planı, Marmara Üni. Tıp Fakül-tesi'nden ise :Temel İş Sağlığı Hizmetleri ve Türkiye'dekiDurum konularındaki görüşlerini paylaş-mışlardır.

Üçüncü oturumun öğleden sonrakibölümün de ise davetli ülke sunumlarınayer verilmiş olup, panele İş Sağlığı ve Gü-venliği Genel Müdür Yardımcısı

başkanlık yapmıştır.

Panelde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuri-yeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı

,Tacikistan Halkın Sosyal Gü-venliği Alanında Gözetim Devlet HizmetMüdürü , Kır-gızistan Çalışma ve Sosyal Güvenlik BakanYardımcısı

ve Yunanistan Ça-lışma ve Sosyal Koruma Bakan Yardımcısı

sunumlarını yap-mışlardır.

Ayrıca Konferansımızın fuar alanında55 ulusal-uluslararası firma ve sivil toplumkuruluşu da iş sağlığı ve güvenliği alanın-da stand açarak kendilerini tanıtabilmeimkanı bulmuşlardır.

Kasım ÖZER

Mahmut ASLANTayfun GÖRGÜN

Mustafa KUMLUTuğrul

KUTADGOBİLİĞDr.

S ameera AL-TUWAIJRI

İÇDAŞ Çelik Enerji,Türk Traktör A.Ş ve Ford OtomotivSan. A.Ş “Örnek İşveren”

İşSağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistem-leri

Dr. Sameera AL-TUWAIJRI

KarlHeinz NOETEL

Dr. Bodo PFEIFFER

Ümit TARHAN

İş Sağlığı ve Güvenliğinde RiskDeğerlendirmesi

Prof. DrEkrem MANİSALI

Dr. Toshio KAWAI;

Dr.Jochen MULLER

Dr. Jim NEILSON

Michel MONTEAU:

ÖzlemÖZKILIÇ

Dr.Rana GÜVEN

Temel İş Sağlığı ve Gü-venliği Hizmetleri

Prof. Jorma RANTANE

Prof.Brigitte FRONEBERG

Timo J.LEINO

Doç. Dr. Nadi BAKIRCI

İsmailGERİM

Soney ADEM

Azam SUFİYEVİÇ SUFİYEV

Mambebaliev MuratbekKUBANYCHBEKOVİCH

Sofia KALANTZAKOS

5

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NDERİSK DEĞERLENDİRMESİ

makale

Özlem ÖZKILIÇ,Baş İş Müfettişi,

İstanbul Grup Başkanlığıİş Teftiş Kurul Başkanlığı

U

İş Sağlığı ve GüvenliğiYönetim Sisteminin temeldireğini “RiskDeğerlendirmesi”oluşturmaktadır. RiskDeğerlendirme kavramı yeniolmakla birlikte içeriği vekullanılan yöntemler yenideğildir.

luslararası kuruluşlarca yapılanaraştırmalar iş güvenliği ile iş gücü

verimliliği arasında karşılıklı etkileşimolduğunu, sağlıklı ve güvenli işyerlerindeverimliliğin arttığını ortaya koymuştur. İşkazaları ve meslek hastalıklarının önlen-mesi sonucu iş güvenliğinin sağlanması;yan etki olarak işyerinde verimlilik veüretim artışına da yol açmaktadır. Özellik-le iş kazaları işin akışını durdurarak üretimikesintiye uğratmakta ve maddi kaybaneden olmaktadır. Uluslararası ÇalışmaÖrgütü (ILO) araştırmalarında üretimdekullanılan makine ve tezgahlarda korumasistemlerinin geliştirilmesi ile iş güvenliği-nin sağlanması sonucunda önemli ölçüdeüretim artışının sağlandığını saptamıştır.

Risk değerlendirmesi kavramı mevzu-atımıza yeni girmiş olmakla birlikte içeriğive kullanılan yöntemler yeni değildir. RiskDeğerlendirmesi kavramı 20. yüzyılınbaşlarında güvenilirlik teoreminin oluştu-rulması ve kullanılmaya başlanması son-rasında telafuz edilmeye başlanmıştır. İlkdefa NASA tarafından geliştirilen MIL-STD-882 nolu standart bu alandaki geliş-melerin önünü açan ilk sistemli belgeolmuştur. Ünlü analist Peter F. Druckeryöneticilere vermiş olduğu bir konfe-ransta; 18., 19. ve 20. Yüzyıllarda Batıekonomisinin ilerlemesinde teşebbüs,girişim, çabuk ve doğru karar vermeyeteneği kadar risk yönetiminin de önemlibir yere sahip olduğunu vurgulamıştır.Drucker'a göre riskleri yönetme ve önlemalma çalışmaları gelişmiş ülkeler vegelişmekte olan ülkeler arasındaki enönemli farktır.

Özellikle 20. yüzyıl başlarından itiba-ren tehlikeli maddelerin artan üretimi,kullanımı ve depolanması yüzündenbüyük endüstriyel kaza olasılığı ciddioranlarda artmıştır. Dolayısıyla da tümhalkın, çalışan kesimin ve çevreninkorunması gereği doğmuş, büyük endüst-riyel kazaların önlenmesi için sistematik

yaklaşım ihtiyacı belirmiştir. Üç MilAdası'ndaki ve Çernobil'deki nükleerkazalardan sonra otoriteler nükleer tesis-lerin güvenli işletilmesi için birçok çalış-malar yürütmüştür. Ancak, klasik endüst-riye ilişkin risk değerlendirme çalışmala-rının hızla başlamasında İtalya Sevesso'daki büyük endüstriyel kaza dönümnoktası olmuştur.

1959 ile 1996 yılları arasında dünyadameydana gelen birçok büyük endüstriyelkaza, bu kazaların önlenmesi için yasalyaptırım gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.İtalya'nın Seveso kentinde 1976 yılındagerçekleşen ciddi endüstriyel kazayıtakiben, endüstriyel donanımlarda kazaönleme üzerine bir direktif olan SevessoDirektifi (82/501/EEC) kabul edilmiştir.Daha sonra Hindistan, Bhopal'de 1984 yı-lında ve İsviçre, Basel'de 1986 yılında ger-çekleşen iki büyük kaza bu direktifin de-ğiştirilmesine neden olmuştur. Son olarakyeni ve gözden geçirilmiş bir Direktif (96/82/EEC) 1996 yılında kabul edilmiştir ve82/501/EEC sayılı Direktif'in yerini almış-tır. Seveso II Direktifi adını alan bu direktif,tehlikeli maddeler içeren büyük endüstri-yel kazaların önlenmesine yönelik çeşitlikontrol yükümlülükleri getirmiştir.

Risk değerlendirmesi; işyerlerinde varolan ya da dışarıdan gelebilecek tehlike-lerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebi-leceği zararların ve bunlara karşı alınacakönlemlerin belirlenmesi amacıyla yapıl-ması gerekli çalışmalardır. Risk yönetimi-nin amacı; iş kazaları ve meslek hastalık-larını oluşturan nedenler ve bunları etkile-yen faktörler ile ilgili mümkün olan engeçerli ve doğru bilgiyi toplayarak tehlike-lerin ortaya çıkarılmasını ve kontrolönlemlerini belirlemek amacıyla birgüvenlik ağı kurmaktır.

Uygun bir “İş Emniyeti Kültürü”nübaşarmak için, bir organizasyonun risklerekarşı sahip olacağı genel davranış biçi-minin büyük önemi vardır. Etkin bir risk

yönetimi kültürüne sahip olmak demek,insanların içinde birlikte çalışabileceklerive herhangi bir kayıp olmadan önce po-tansiyel problemleri tanıyabilecekleri vebunları ortadan kaldırabilecekleri proaktifbir yaklaşıma sahip olmaları demektir.Etkin bir “İş Sağlığı ve Güvenliği RiskYöne-tim Kültürü” için herkesin buna gerçekteninanması gerekir. İş emniyeti önceliğihakkında yönetimden gelen istikrarsinyalleri; tehlikelerin ve risklerin kontroledilmesi ve tanınması için önemlidir.

Risk; sözlük anlamı olarak zararauğrama tehlikesidir ve öngörülebilirtehlikeleri ifade etmektedir. Risk değer-lendirmesi kavramının muhtelif kaynak-larda çok fazla tanımı bulunmaktadır. Riskdeğerlendirmesi kısaca, riskin büyüklü-ğünün tahmin edilmesini ve riskin kabuledilebilir seviyede olup olmadığınıntanımlanmasını kapsayan süreçtir. Yanirisk değerlendirme; herhangi bir tehlikeortaya çıkmadan önce bu tehlikeninortaya çıkarabileceği, şiddetin büyüklü-ğünü ve ortaya çıkma olasılığını tahminetme işlemidir.

Risk Değerlendirme Kavramı

ETKİLENENHEDEF

TEHLİKE SONUÇ

OLASILIK (p)

Şekil 1. Risk Değerlendirme Kavramı

7


Risk değerlendirmesi kavramı mevzu-atımıza yeni girmiş olmakla birlikte içeriğive kullanılan yöntemler yeni değildir. 2.Dünya Savaşının bitmesini takip edenyıllarda hasar, zarar ve yaralanma ilesonuçlanan potansiyel kazalar ve bütüntehlikelerin - risklerin kontrol altına alınıpyönetilebileceği olgusu önem kazanmış-tır. Bu yaklaşım gelişmiş ülkelerde büyükkabul görmüş ve kuruluşları risk değer-lendirme çalışmalarına yönlendirmiştir.

Risk değerlendirme veya analizyöntemleri 1930'lu yıllardan beri dünyadasistematik olarak uygulanmaktadır.Teknolojik risk ile ilgili çalışmalar 20.yüzyıl başlarından itibaren iyice hızlanmışve çeşitli metodolojilerin ve standartlarınçıkmasını sağlamıştır.

Endüstriyel işletmelerde çalışanlarınsağlık ve güvenliklerini olumsuz etkileyenbir çok tehlike ve risk bulunmaktadır. Butehlike ve risklerin ortadan kaldırılmasıveya kabul edilebilir seviyelere indirilerekkontrol altına alınması gerekmektedir.Risk değerlendirme çalışmaları proaktifçalışmalardır, yani herhangi bir kaza veyameslek hastalığı meydana gelmeden bukaza veya hastalığı meydana getirebilecekkoşulların ortadan kaldırılmasını sağla-yacak çalışmaların yapılması işlemidir.

“Risk Yönetim Prosesi” ortamdakitehlikeleri belirleyen, onların kritik değiş-kenler ve fonksiyonlar üzerindeki etki-lerini araştıran ve koruma amaçlı meka-nizma veya stratejiler geliştiren birtekniktir. Risk yönetim prosesinin oluş-turulmasının amacı işletmelerin amaç-larına ve hedeflerine ulaşmaları için enetkin, en hızlı ve en güvenilir yollarıaraştırmaktır. Risk yönetim prosesi kendiiçerisinde aslında iki farklı temel aşamayabölünebilir, birinci aşama problemlerintanımlanmasıyla uğraşırken ikinci aşamaproblemlerin çözümü ile ilgilenir.

Bu çalışmalar esnasında tehlikenin

meydana gelme olasılığı ile meydanagelmesi durumunda şiddetinin derecesi-nin tayin edilmesi gerekmektedir. İşyerin-de yapılan risk değerlendirme çalışmalarısonucunda; tespit edilen tehlikelerinolasılığı ve şiddeti göz önüne alınarak biröncelik belirlemesi yapılır ve değerlen-dirmeyi yapan teknik ekip tarafındanönerilen önlemlerle riskin kabul edilebilirbir seviyeye indirilmesi sağlanır.

Risk değerlendirmesi çalışmalarındaen önemli kavram “Kabul Edilebilir Risk”kavramıdır. Kabul edilebilir riski tanımla-yacak olursak; kanuni zorunluluklar ve

işletmenin kendi sağlık ve güvenlikpolitikası ve uygulamaları dikkate alındı-ğında, kabul edebilecek düzeye indirilmişriskdir. Yani işveren, işletmede görevyapan işveren vekilleri ve iş sağlığı vegüvenliği ile görevlendirilmiş mühendisveya teknik elemanlar tarafından, tespitiyapılan alandaki tehlikenin gerçekleşmeihtimalinin çok düşük görülmesi ve ger-çekleşmesi durumda da hukuki vecezai sorumluluğun kabul edilmesidir.

Yeni yönetmeliklerimize baktığımızda“Risk Değerlendirmesi” çalışmalarınınyapılmasında katkı sağlayacak kişilerinbaşta işveren olmak üzere İş Sağlığı veGüvenliği Mühendisi veya Teknik Elemanı,İşyeri Hekimi, İş Sağlığı ve Güvenliği Kuru-lu üyeleri, mühendis ve teknik elemanlarile çalışanlar olduğunu görmekteyiz.

Risk değerlendirme yöntemlerinebaktığımızda iki temel analiz yaklaşımı

olası

Risk Değerlendirme UygulamalarıTEHLİKE RİSK ETKİ

OLASILIKO

RİSK SKORURS=O X Ş

ŞİDDETŞ

Şekil 2. İş Sağlığı ve Güvenliğinde ProaktifYaklaşım - Risk Değerlendirme

8

İş Sağlığı ve Güvenliği'nde Risk Değerlendirmesi

mevcuttur. Bunlar,ve

yöntemlerdir.

Kantitatif risk analizi, riski hesap-larken sayısal yöntemlere başvurur.Kalitatif risk analizi riski hesaplarken veifade ederken numerik değerler yerineyüksek, çok yüksek gibi tanımlayıcıdeğerler kullanır. Aşağıda bazı riskdeğerlendirme yöntemleri verilmiştir, bumetodları birbirinden ayıran en önemlifark, risk değerini bulmak için kullan-dıkları kendilerine has metodlardır.

Ön Tehlike Analizi (PreliminaryHazard Analysis – PHA)

Kinney Metodu (MathematicalRisk Evaluation Method)

Zürih Tehlike Analizi (Zurih HazardAnalysis)

Makine Risk Değerlendirme(Machine Risk Assesment)

Olası Hata Türleri ve Etki AnaliziMetodolojisi (Failure Mode AndEffects Analysis - Fmea)

Güvenlik Fonksiyon Analizi(Safety Function Analysis)

Hata Ağacı Analizi (Fault TreeAnalysis - FTA)

Olay Ağacı Analizi (Event TreeAnalysis - ETA)

Tehlike ve İşletilebilme ÇalışmasıMetodolojisi (Hazard andOperability Studies- HAZOP)

İş Güvenlik Analizi – JSA (JobSafety Analysis)

Olursa Ne Olur? (What If..?)

Birincil Risk Analizi -(PreliminaryRisk Analysis - PRA)

Neden Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)

İnsan Eksenli Yöntemler

İnsan Hata Tanımlaması (HumanError Identification - HEI)

İnsan Güvenilirlik

Değerlendirmesi (HumanReliability Assessment - HRA)

İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği(Technique For Human ReliabilityAnalysis -THERP)

Kavramsal Güvenilirlik ve HataAnaliz Yöntemi (CognitiveReliability and Error AnalysisMethod - Cream)

Hiyerarşik Görev Analizi(Hierarchical Task Analysis)

Sapma Analizi (DeviationAnalysis)

Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı(Management Oversight and RiskTree - MORT)

Enerji Analizi (Energy Analysis)

Güvenlik Bariyer Diyagramları(Barrier Diagram)BOW TIE Metodolojisi

Sonuç olarak yeni mevzuatımız işve-renlere ve işletmelerde görev yapan işve-ren vekillerine kendi işyerlerindeki tehli-keleri belirleme, bu tehlikelerin meydanagelme ihtimalini kabul edilebilir bir sevi-yeye indirme yükümlülüğü getirmiştir.

Bir işletmede risklerin sadece olasılıkve şiddetinin hesaplanması o işletmedekikaza olasılığını ve riskini ortadan kaldır-maz, önemli olan belirlenen risklereuygun kontrol önlemlerinin alınabilme-sidir. İşyerlerinde doğru uygulanan riskdeğerlendirme çalışmaları sonucundaolası tehlikelerle ilgili aksiyonlar ve gereklibütçeler planlanmalı ve bu çalışmalarişyerindeki çalışma koşullarında iyileşmegetirmeli, gerçek risklerin görülmesinisağlamalı, iş kazası ile meslek hastalığı sık-lık hızı ile ağırlık hızında düşme sağla-malıdır.

kantitatif (quan-titative) kalitatif (qualitative)

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

9


TEMEL İŞ SAĞLIĞIVE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ:

TÜRKİYE'DEKİ DURUM

makale

Doç. Dr. Nadi BAKIRCI,Marmara Üniversitesi Tıp. Fak. Halk Sağlığı A.D.

Grafik 1. Türkiye'de çalışanların temel iş sağlığı hizmetlerine ulaşmaları açısından görünümü

Grafik 2. İstihdam edilenlerin sektörel dağılımı, (Bin kişi)

Türkiye'de iş sağlığı ve güvenliği (İSG)hizmetleri organizasyonunun yasal

temeli 4857 sayılı İş Yasası'nda düzen-lenmiştir. Temel İSG hizmetlerinin veril-mesi amacıyla işyeri temelli bir örgüt-lenme tanımlanmıştır. Elliden fazla işçiçalıştıran büyük işyerleri işyerlerinde birsağlık birimi oluşturmak ve buralardahekim ve hemşire bulundurmak zorun-dadır.

Küçük ölçekli işyerlerinde böyle birzorunluluk yoktur. İşveren isterse ortakişyeri sağlık birimlerine katılabilir veyahizmeti dışarıdan alabilir. Oysa birincibasamak niteliğinde olan işyeri sağlıkbirimleri temel iş sağlığı hizmetleriniişyerinde sunmakla görevlidirler. Budurumda yasal açıdan güvence altınaalınan ve işveren sorumluluğuna verilen işsağlığı hizmetleri büyük işyerlerinde(50'den fazla işçi çalıştıran işyerleri)çalışan işçiler açısından geçerlidir. Buişçiler de toplam 8,5 milyon SSK'lı işçininancak %40'ını oluşturur (yaklaşık 3,5milyon işçi).

Sosyal güvenlik sistemlerinden birinekayıtlı olmasına karşın işçi statüsündeolmayan 3,5 milyon çalışan (Memurlar-yaklaşık 1,5 milyon çalışan, esnaflar-Bağ-Kur'a kayıtlı 2,3 milyon çalışan) ile sosyalgüvenliği olmayan 11 milyon çalışanaçısından İSG hizmetlerine ulaşmak içinherhangi bir yasal düzenleme ve etkin birİSG sistemi yoktur. Bu durumda,

(Grafik 1).

Bunun yanında, uygulamada temel işsağlığı hizmetlerine ulaşanların hangidüzeyde ve kalitede bir hizmet aldığı ileilgili olarak elimizde güvenilir veriler debulunmamaktadır. Var olan hizmetlerinkalitesi ve içeriğinin temel gereksinimlerikarşılama konusunda ne kadar başarılıolduğu ayrı bir sorun olarak önümüzdedurmaktadır.

çalışan-ların yaklaşık %85'nin temel iş sağlı-ğı hizmetlerine ulaşamadığını varsa-yabiliriz

Mevsimsel değişimler göstermesine rağ-men yaklaşık 6 milyon kişinin tarımdaçalıştığı görülmektedir. Çalışanların%19'u sanayide, %6'sı ise inşaat işindeçalışmaktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK)yaptığı araştırmalarda istihdam edilen-lerin yarıya yakınının hizmet sektöründeolduğu görülmektedir (%47). Tarımda dayüksek bir istihdam oranı vardır (%28).

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

Temmuz 2007

Ağustos 2007

Eylül 2007

Ekim2007

Kasım2007

Aralık2007

Ocak 2008

Şubat 2008

Mart 2008

Nisan 2008

Mayıs 2008

Haziran 2008

Temmuz 2008

Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler

özellikle Karadeniz ve Akdeniz'deki tarımişleri için (pamuk, tütün, fındık gibi) birçok mevsimlik işçi çok zor koşullarda geçiciolarak göç etmekte ve bu bölgelerdeyaşamak ve çalışmak durumuda kalmak-tadır. Bu çalışma şeklinin getirdiği özelrisklerin önlenmesi için İSG sistemininolmayışı ülkemiz açısından çözülmesigereken öncelikli sorunlardandır. Ulusalsağlık sistemi içinde temel sağlık hizmet-lerinin sunumu ile ilgili en önemli sorum-lulukları üstlenmiş sağlık ocakları da

Görüldüğü gibi Türkiye içinhalen önemini korumaktadır.

Buna rağmen, tarım işçilerine yönelik birİSG sistemi oluşturulmuş durumdadeğildir. Bu alana yönelik sağlık vegüvenlik konularını kapsayan bir yasaldüzenleme de bulunmamaktadır.Tarımdaçalışan yaklaşık 6 milyon işçinin 5.5milyonu bir sosyal güvenceye sahipdeğildir. Bu nedenle bu işçilerin neredeysetamamı sağlık sigortasının sunduğu ola-naklardan yararlanamamaktadır. Her yıl,

tarımdaçalışma

11


Tüm çalışanlar23 milyon

Kayıt altındakiler12 milyon (%53)

İşçiler8,5 milyon

3,5milyon

ton

Büyük işletmeler(50’nin üstünde işçi)

Küçük işletmelerdekiişçiler

Memur (ES)ve esnaflar(Bağ-Kur)

Sosyal güvenliği olmayanlar (%47)(tarım işçileri, sanayi ve

hizmetlerde çalışanlar, marjinal işler...)

%15İSG hizmetlerineUlaşanlar (?)

İSGhiz

met

leri ?

tarımda çalışanlar için bir İSG hizmetisunmakta yetersiz kalmaktadır. Ayrıca,tarım işlerinin yerleşim yerlerinden uzakoluşu ve tarım alanlarının dağınık oluşuhizmetlerin ulaştırılmasını zorlaştıran biretken olarak düşünülebilir.

Kırsal alanda bir İSG sistemi oluştur-mak için nasıl bir model oluşturulabilir? Bumodelde sağlık ve güvenlik ayakları nasılyapılandırılabilir? Bu soruların yanıtınıbulmak zorundayız. Bunun için kritik nok-talar şunlar olabilir:

Sektörler arası işbirliğinin sağlan-ması,

Tarım çalışanları için kapsayıcılığıngenişletilmesi - sağlık hizmetlerineulaşımın sağlanması,

Kırsal alanda görece iyi örgütlenmişbir sağlık sistemi vardır. Kırsal alan-da İSG sistemi için temel iş sağlığıhizmetleri nasıl entegre edilebile-ceği, bunun mümkün olup olmadı-ğının araştırılması,

Tarımdaki güvenlik konuları içinhangi kurumların, nasıl çalışabile-ceğinin belirlenmesi,

Ulusal politikaların oluşturulması,

- Yasal altyapının sağlanması.

Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlıolarak çalışan işçilerin büyük kısmı (yakla-şık %60) deçalışmaktadır. Bu işletmeler büyük ve yer-leşik işletmelere göre daha fazla meslekselriskleri barındırmaktadırlar. Buna karşınburadaki işçiler daha düşük düzeyde temeliş sağlığı hizmetlerine ulaşmaktadırlar.

Bu tür işletmelerde çalışanların büyükkısmının da sosyal güvenlik sisteminedahil olmadığı görülmektedir. Riskinyüksek olmasına karşın sağlık ve güvenlikhizmetine sınırlı ulaşma Türkiye'de işsağlığı ve güvenliği hizmetlerineulaşmadaki eşit sizliğin önemli birörneğini oluşturmaktadır.

Özellikle organize sanayi bölgelerindesigortalı işçiler için ortak işyeri sağlıkbirimleri oluşturma sık gördüğümüz biruygulamadır. Ancak, bu merkezlerdegenellikle tıbbi hizmetler sunulmaktagüvenlik için teknik eleman veya mühen-dis desteği sınırlı kalmaktadır. Bu modeliniyileştirilerek yaygınlaştırılması düşünüle-bilir. Ancak, bir yandan küçük işletmesahiplerinin bu sağlık birimlerindenhizmet alma zorunda olmamaları, diğeryandan sigortasız işçilerin bu birimlerikullanamaması temel iş sağlığı hizmet-lerine ulaşmada bir engel oluşturmak-tadır.

Türkiye'de temel iş sağlığı hizmetle-rine ulaşamayan çalışanların önemli birbölümünü de

oluşturur. Bu işletmelerdekiçalışma koşulları çok önemli tehlikeleriçerir. Bu tehlikeleri izleyen, denetleyen veyaptırım uygulayan bir sistem de yoktur.Bu nedenle bu işlerde çalışan işçiler hemsosyal bir güvenceye sahip değildirler hemde ciddi mesleksel sağlık ve güvenliksorunları yaşarlar. Diğer yandan, çalışma

yaşamları dışındaki koşullar da sağlıksız-dır. Olumsuz yaşam ve çalışma koşulları ilekarşı karşıya olan bu işçiler çalışma yaşa-mındaki en dezavantajlı grupları oluş-tururlar.

Ayrıca, tarım; küçük işletmeler vemarjinal sektör, çocukların ve kadınlarınağırlıklı olarak çalıştığı alanlardır. Bunedenle öncelikli risk gruplarına yönelikyapılacak düzenlemeler açısından da buçalışma şekilleri önem taşımaktadır.

Öncelikle ulusal politikanın oluştu-rulması hedef ve stratejilerin belirlenmesigerekir. Bu politikalar oluşturulurkenkatılımcı bir yöntem izlenmeli ve işçi,işveren, devlet, üniversiteler ve konununmuhatabı meslek örgütleri ve sivil toplumkuruluşlarının gerçek katılımı sağlanma-lıdır. Bu politikaların hedefinde

yer almalıdır.

Temel İSG hizmetlerinin iş sağlığın-daki eşitsizlikleri giderecek nitelikte oluş-turulması hedeflenmelidir. Bunun içinhangi yasal düzenlemelere gereksinimolduğu, hangi hizmet içeriğinin tüm çalı-şanlara ulaştırılacağı, ne ölçüde ve içerikteinsan kaynaklarının kullanılacağı, nasıl biralt yapıya gereksinim olduğu ve finans-man yapısının nasıl olacağı ortaya konma-lıdır. Bu süreçte iyi uygulama örnekleri detemel İSG sisteminin geliştirilmesindeönemli olacaktır.

-

-

-

-

-

küçük ölçekli işletmeler

kayıt dışı işletmelerdeçalışan (marjinal sektörde çalışan)işçiler

çalışan-ların hangi sektörde çalıştığına, işyerininbüyüklüğüne veya hangi statüde çalıştı-ğına bakılmaksızın tüm işçilere iş sağlığıhizmetlerini ulaştırma

Küçük işletmelerde çalışanişçiler için bir İSG sistemininoluşturulmasında Türkiyeiçin en iyi modelin neolabileceğinideğerlendirmemiz veoluşturmamız gerekir.Buradaki önemli noktalar,İSG hizmetlerini tüm işçilerikapsayacak şekildeyapılandıracak ve işvereninbu hizmetleri almaktan geridurmasını önleyecek yasaldüzenlemeleringetirilmesidir.

Bu çalışma koşullarındaçalışma yaşamındakieşitsizliklerin derinleştiğigörülmektedir. Bu noktadatemel İSG hizmetlerine olangereksinim debelirginleşmektedir.

12

Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri: Türkiye'deki Durum

METAL İŞ KOLUNDA İŞ GÜVENLİĞİ

VE İŞ KAZALARININ MALİYETİEngin DEMİR Msc, Metal Teknolojisi, Teknik Öğretmen,

ÇSGB

makale

Araştırmada, Türkiye'deki metal işkolunda 20 işyeri seçilmiş ve bu iş

yerlerinde anket çalışması yapılmıştır. Buişyerlerinden Makine Kimya EndüstrisiKurumu dışındaki işyerleri isminin gizlitutulmasını talep etmiştir. Metal iş kolunda faaliyet gösteren iş-

yerlerinde iş güvenliği uzmanı çalıştırmaoranları Tablo. 1'de görülmektedir. Araş-tırmaya katılanların büyük çoğunluğu işgüvenliği uzmanı bulundurmamaktadır.

Metalden eşya imal eden 20 işyerin-den yaklaşık 6000 çalışan işçi araştırmanınevrenini oluşturmaktadır.

Basit tesadüfü örnekleme yöntemi ilebu 20 işyeri seçilip araştırma kapsamınaalınmıştır.

İşyerlerinde yapılan anket ve görüş-melerde objektif cevaplar verilmesi içinişyerlerinin adlarının açıklanmayacağı vetüm bilgilerin gizli tutulacağı sadeceverilerin kullanılacağı taahhütü verilmiş-tir. Sorulara işyeri yetkilisi cevap vermiştir.

Bu araştırmada veriler anket yönte-miyle elde edilmiştir. Ankete verilen bazıcevaplar gözlem tekniği ile desteklen-miştir.

Anket formu; konunun uzmanların-dan, yerli ve yabancı kaynaklardan yarar-lanılarak, iş yerinin iş güvenliğine yaklaşı-mı, işçilerin iş güvenliğine yaklaşımı, işyerinde iş kazalarının durumu ve maliyet-lerin ortaya çıkması için düşünülen 21sorudan oluşmaktadır.

Bu araştırmada elde edilen bulgularyanda tablolar halinde verilmiştir.

İşyerinde iş güvenliği uzmanıçalıştıranlardan iş güvenliği uzmanınıneğitim durumlarında çoğunluğunun lisemezunu (%40) olduğu görülmektedir.*

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sis-temlerinden olan OHSAS 18001 standar-dının uygulandığı işyerlerinin oranı%20'dir.

İşyerlerinde işe girişte iş güvenliğieğitimi almış personele önem verilipverilmediği %85 ile önemsediğinibelirtmiştir.

İşyerlerinde çalışan personelin işgüvenliği kurallarına uyumu sorulmuşçoğunluğu % 70 orta, %20 iyi, %10 çok iyiolduğunu belirtilmiştir.

14001 Çevre Yönetim Sistemininuygulanmadığı işyerlerinin oranı %60'dır.

Kalite Yönetim Sistemi uygulamasıolan ISO 9001 standardının uygulandığıişyeri oranı %55'dir.

Bulgular

Tablo 5.

Tablo 6.

Tablo 7.

Çalışanların iş güvenliği kurallarınauyumu

14001 çevre yönetim sistemininuygulanması

ISO 9001 Kalite yönetim sistemiuygulanması

İş kazasının tanımı, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olan ulusal ve uluslararası çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından yapılmıştır.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) iş kazasını “Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik

bir olay” şeklinde tanımlarken, Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) “Önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine veteçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” olarak tanımlamıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu

(SGK) ise iş kazasının meydana geldiği durum ve koşulları açıklayarak yapmıştır. Bu tanıma göre iş yerinde bulunulan sırada yürütülmekteolan iş dolayısıyla, işveren tarafından görevli olarak başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işin yapılmadığı zamanlarda, emzikli kadınçalışanın süt verme için ayrılan zamanda, sigortalının işverence sağlanan taşıtla iş yerine götürülüp getirilmesi sırasındameydana gelen ve çalışanı hemen veya sonradan bedence ve ruhça arızaya uğratan olayı iş kazası olarak kabul etmiştir.

Tablo 1. İş güvenliği uzmanının bulunması

Uzman İşyeri Sayısı %

Var 6 30

Yok 14 70

Mezuniyet İşyeri Sayısı %

İlkokul 0 0

Ortaokul 5 25

Lise 8 40

Yüksek Okul 0 0

Lisans 7 35

Tablo 2. İş güvenliği uzmanının eğitim durumu

Durum İşyeri Sayısı %

Uygulanıyor 4 20

Uygulanmıyor 16 80

Tablo 3. TS/OHSAS 18001 Uygulanması


Önemseniyor 17 85

Önemsenmiyor 3 15

Uyumu İşyeri Sayısı %

Çok Az 0 0

Az 0 0

Orta 14 70

İyi 4 20

Çok İyi 2 10


Uygulanıyor 8 40

Uygulanmıyor 12 60

Tablo 4. İş güvenliği eğitiminin önemsenmesi


Uygulanıyor 11 55

Uygulanmıyor 9 45

14

Metal İş Kolunda İş Güvenliği ve İş Kazalarının Maliyeti

*Yasa gereği en az yüksek okul mezunu olması gerekirken bu tabloda görüldüğü gibi bazı işverenler ortaokul ve lise mezunlarını İSG uzmanı olarak görevlendirmektedir.

Tablo 8.

Tablo 9.

Tablo 10.

Tablo 11.

Tablo 12.

Tablo 13.

Tablo 14.

Tablo 15.

Tablo 16.

Çalışanların koruyucu donanım kullanımalışkanlıkları

Bir yıl içinde meydana gelen kaza sayısı

Bir yıl içinde meydana gelen kazalarınNedenleri

Bir yıl içerisinde meydana gelenkazalardan dolayı kayıp gün sayısı

Bir yıl içerisindeki meydana gelenkazaların frekans ve vahamet değerleri

Bir yıl içinde işyerlerinin ortalama sabitgiderleri

Bir yıl içinde işyerlerinin ortalamadeğişken giderleri

Bir yıl içinde işyerlerinin ortalama satışgelirleri

Bir yıl içinde işyerlerinin ortalama işgüvenliği masrafları

İşyerlerinde çalışan personelin kişiselkoruyucu donanım kullanım alışkanlıkla-rının %60 orta düzeyde olduğu belirtil-miştir.

İşyerlerinde bir yıl içinde meydanagelen iş kazası sayısı %60 ile 3-5 günolduğu görülmektedir.

Tablo 10'da işyerlerinde bir yıl içindemeydana gelen iş kazalarının nedenle-rinin %45'nin dalgınlık sonucu olduğugörülmektedir.

İşyerlerinde bir yıl içinde meydanagelen iş kazalarından dolayı kayıp günsayıları %45 ile 9-12 gün olduğugörülmektedir.

İşyerlerinde bir yıl içinde meydanagelen iş kazalarının vahamet ve frekansdeğerleri %65 ile 0-2 olduğu görül-mektedir.

İşyerlerinin ortalama sabit giderleri100.000 TL'nin üzerinde % 80 olduğugörülmektedir.

İşyerlerinin or talama değişkengiderleri 100.000 TL'nin üzerinde %75olduğu görülmektedir.

İşyerlerinin ortalama satış gelirleri100.000 TL'nin üzerinde % 65 olduğugörülmektedir.

İşyerlerinin ortalama iş güvenliğimasrafları 10.000 TL'nin altında %65olduğu görülmektedir.

Metal iş kolunda faaliyet gösterenişyerlerinin % 70'i iş güvenliği uzmanıçalıştırmamaktadır. Ayrıca; iş Güvenliğiuzmanlarının eğitim durumu sorulduğun-da yasa gereği en az yüksek okul mezunu-nun iş güvenliği uzmanı olması gerekirkenanketimize koyduğumuz soruda, ortaokul

Kaza Sayısı İşyeri Sayısı %

0-2 2 10

3-5 12 60

6-8 2 10

9-12 2 10

12-üstü 2 10

Gün Sayısı İşyeri Sayısı %

0-2 2 10

3-5 4 20

6-8 2 10

9-12 9 45

12-üstü 3 15

Frekans Vahamet Frekans%

Vahamet%

0-2 0-2 65 65

3-5 3-5 15 15

6-8 6-8 10 10

9-12 9-12 5 5

12-üstü 12-üstü 5 5

Miktar TL İşyeri Sayısı %

10.000 0 0

20.000 0 0

30.000 2 10

50.000 2 10

100.000 ve üstü 16 80


10.000 0 0

20.000 0 0

30.000 3 15

50.000 2 10

100.000 ve üstü 15 75

Neden İşyeriSayısı

%

Eğitimsizlik 2 10

Bilgi eksikliği 2 10

Dikkatsizlik 2 10

Dalgınlık 9 45

Ciddiye almama 0 0

Moralsizlik 0 0

Yorgunluk 1 5

MakinelerinKoruyucularınınYetersizliği

0 0

Makinelerin PeriyodikKontrollerininYapılmaması

0 0

MakinelerinKapasitesininZorlanması

0 0

Toz, Gaz, Buhar ZehirliMaddeler, Gürültü veÇevre

2 10

Diğer 2 10


10.000 0 0

20.000 3 15

30.000 2 10

50.000 2 10

100.000 ve üstü 13 65


10.000’den az 13 65

10.000 4 20

20.000 2 10

30.000 1 5

50.000 0 0

100.000 ve üstü 0 0

Uyumu İşyeri Sayısı %

Çok Az 2 10

Az 2 10

Orta 12 60

İyi 4 20

Çok İyi 0 0

15


ve lise mezunlarının da iş güveliği uzmanıolarak görev aldığı görülmektedir. Budurum çalışanların iş güvenliğine katılım-ları noktasında pozitif olarak değerlendiri-lirken, iş güvenliği noktasında eğitimalmamış kişilerin görev almasının sakın-calarını da beraberinde getirmektedir. İşgüvenliği uzmanı işyerlerinde kazanınönlenmesi için en önemli faktörlerin ba-şında gelmektedir. Yine işyerlerinin büyükçoğunluğunda TSE-OHSAS 18001 uygula-masının olmadığı görülmüştür. Metalişkolunda işe alımlarda işçilerin iş güven-liği eğitimi alıp almadıklarına göre önemverilip verilmediği % 85 ile önem verildiğigörülse de çalışanların iş güvenliğineuyumu % 70'dir. İş güvenliği kurallarınınmetal iş kolunda uygulamasının tamyerleşmediğini ortaya koymaktadır.

Anketlerde verilen cevaba göre metaliş kolunda her bir iş yerinde bir yıliçerisinde 3 ila 5 iş kazası meydanagelmektedir. Bu kazaların nedenlerisorulduğunda büyük çoğunluğu (% 45)çalışanların dalgınlığı nedeniyle işkazalarının meydana geldiği görülse dedalgınlığın altında yatan nedenleriişverenler açıklamamıştır. Ayrıca, işveren-lerin iş kazasının nedenlerini çalışanlarınhatalarından meydana geldiğini göster-meye çalışmasından dolayı büyük birçoğunluğu çalışanların dalgınlığı sonu-cunda iş kazalarının meydana geldiğinibildirmiş olmalıdırlar.

İşyerlerinden çoğu, meydana gelenkazaları frekansı (her milyon saatte mey-dana gelen kaza sayısının çalışılan saatlereoranı) ve vahamet (iş kazası sonucu herbin çalışma saati başına gün olarakkaybedilen toplam iş gücünün çalışılansaatlere oranı) değerlerinin nasıl hesap-landığı dahi bilinmemektedir. Frekans vevahamet değerleri bilinmeden de riskdeğerlendirmesinin yapılması çok zordur.

İşyerlerinin mali yapılarını gösterenyandaki tablolara göre % 80 ila %75oranlarında işyerlerinin gelir ve giderle-

rinin 100.000 TL nin üzerinde olduğu ve işgüvenliği maliyetleri için ise rakamın10.000 TL nin altında olduğu görülmüştür.Buradan en az 100.000 TL geliri olan bir işyerinin toplam sermayesinin katlarıtutarında olacağından sermayesi yüksekolan işyerlerinin yıllık 10.000 TL ninaltında iş güvenliği faaliyetlerine ayrıl-ması, metal iş kolunda iş güvenliğineönem verilmediğinin diğer kanıtıdır.

Bu çalışma hazırlandığında SosyalGüvenlik Kurumu'nun (SGK) yayınlanmışen son 2007 istatistikleri mevcut olduğun-dan veriler 2007 yılına aittir. Bu veriler,tam olarak yeterli değildir. Sebebi isemetal iş kolunda faaliyet gösteren işyer-lerinin çoğu küçük işletmeler olduğundaniş kazalarının büyük bir kısmı değişiknedenlerden SGK'na bildirilmemektedir.

Türkiye'de toplam iş yeri 1.116.638iken bu işyerlerinden 53.373 iş yeri metaliş kolunda faaliyet göstermektedir. Tüm işkollarına oranı ise % 5 dir.

Türkiye'de toplam çalışan sayısı8.505.390 iken, metal iş kolunda 628.446çalışan ile toplam çalışanların % 8'i dir.

Türkiye'de toplam 80.602 iş kazasımeydana gelmiştir. Metal iş kolunda ise,18.235 iş kazası meydana gelmiştir.Toplam iş kazalarına oranı ise % 23 dür.

Türkiye genelinde 1550 kişi işkazasından dolayı sürekli iş göremezliködeneği alırken metal iş kolunda sürekli işgöremezlik geliri alanların sayısı 241'dir.Toplam sürekli iş göremezlik sayısına oranıise % 16'dır.

Türkiye genelinde 1043 ölümlü işkazası meydana gelmişken metal işkolunda ölümlü iş kazası sayısı 79'dur.Metal iş kolunda ölümlü iş kazası sayısınınTürkiye geneline oranı ise % 8 dir.

Türkiye genelinde toplam geçici işgöremezlik süresi (ayaktan tedaviler)1.876.524 gündür. Metal iş kolunda ise455.689 gündür. Türkiye geneline oranıise % 24'dür.

iş

'

'

Tablo 17.

Tablo18.

Tablo 19.

Tablo 20.

Tablo 21

Tablo 22.

Türkiye genelinde ve metal iş kolundaki işyeri sayısı

Türkiye genelinde ve metal iş kolundakiçalışan sayısı

Türkiye genelinde ve metal iş kolundaki işkazası sayısı

Türkiye genelinde ve metal iş kolundakiiş kazasından dolayı sürekli iş göremezlik alanlarınsayısı

Türkiye genelinde ve metal iş kolundakiölümlü iş kazası sayısı

Türkiye genelinde ve metal iş kolundaki işkazasından dolayı ayaktan tedaviye göre geçici işgöremezlik ödeneği alanların sayısı

.

Toplam İş YeriSayısı

Metal İşKolunda

İş Yeri SayısıOranı

1.116.638 53.373 %5

ToplamÇalışan Sayısı

Metal İşKolunda

Çalışan SayısıOranı

8.505.390 628.446 %8

18.235

Toplam İşKazasıSayısı

Metal İşKolunda İş

kazası SayısıOranı

80.602 %23

ToplamSürekli İş

GöremezlikSayısı

Metal İşKolundaSürekli iş

GöremezlikSayısı

Oranı

1550 241 %16

ToplamÖlüm Sayısı

Metal İşKolunda Ölüm

SayısıOranı

1043 79 % 8

Toplam Geçiciİş göremezlik

süresi(ayaktan)

Metal İşKolunda

Geçiciİş göremezlik

Süresi(ayaktan)

Oranı

1.876.524 455.689 %24

16


Tablo 23. Türkiye genelinde ve metal iş kolundaki işkazasından dolayı yatarak tedaviye göre geçici işgöremezlik ödeneği alanların sayısı

Türkiye genelinde toplam geçici iş gö-remezlik süresi (yatarak tedaviler) 58.456gündür. Metal iş kolunda ise 9.183 gündür.Türkiye geneline oranı ise % 16'dır.

2007 yılı SGK istatistiklerine bakıldı-ğında tüm iş kolunda 80.602 iş kazasıyaşanmış ve 1043 kişi yaşamını yitirmiştir.Genel olarak metal sektöründe özel olarakda alt sektörleriyle bakıldığında toplam işkazasının 18.235'i bu sektörde gerçek-leşmiştir. %23 gibi bir oranla metalsektörü iş kazalarında başı çekmekte ve%8 lik bir oranla da (79 kişi) ölümlü işkazalarında ön sıralarda yer almaktadır.

Bu iş kazaları sonucu metal iş kolundatoplam geçici iş göremezlik süresi464.872'dir. Bunun 455.689'u ayaktan,9.183'ü ise yatarak iş göremezlik süresialmıştır. Bir yıllık geçici iş göremezlik içintoplamda ne kadar ödeme yapıldığıaşağıdadır.

2007 yılı içinde SGK kayıtlarına göremetal iş kolunda 241 çalışana sürekli iş gö-remezlik geliri bağlanmıştır. Bir yıllık sü-rekli iş göremezlik için toplamda ne kadarödeme yapıldığı yandaki tablodadır.

METAL İŞ KOLUNDA MEYDANA GELENİŞKAZALARININ MALİYETHESAPLAMALARI

'

31

31

2007 yılı içerisinde SGK kayıtlarınagöre metal iş kolunda 79 ölümlü iş kazasımeydana geldiğinden hak sahiplerineölüm aylığı bağlanmıştır. Bir yıllık ölümlüiş kazası nedeniyle hak sahiplerinebağlanan maaş için yapılan ödemeaşağıdadır.

İş kazasından dolayı geçici, sürekli veölüm aylığı için ödenen toplam maliyetaşağıdadır.

Metal iş kollarında meydana gelenkazalar toplam iş kazalarının %23'üolduğu ve görünmez maliyetlerindegörünen maliyetlerin 5 katı olduğu gözönüne alındığında iş kazalarının toplammaliyeti aşağıdadır.

Toplam%100'ü 33.335.391 X 5 = 166.676.957TL

İşletmelerde üretim güvenliğisağlanarak verim artırılmalı, işletmegüvenliği sağlanarak da kayıplarönlenmeli ve üretimin devamlılığına katkısağlanmalıdır. İş kazaları sonucundaekonomik boyutun tespiti için iş kazasınıönlemeye yönelik alınacak tedbirler içinharcanan maliyet ile iş kazası olduktansonraki maliyetler karşılaştırılarak önlememaliyetinin daha az olduğunu işverenlerinbilmesi gerekir.

İş kazalarının % 23'ü metal iş kolundameydana gelmektedir. Bu oran ciddiyealınacak büyük bir rakamdır. Ülke ekono-misinin önemli bir kısmı sosyal güvenlikharcamalarına gitmektedir. İş kazaların-dan dolayı sağlanan yardımlar ve diğermaliyetler göz önüne alındığında yaklaşıkGSMH'nın %0.4'ü (166.676.957 TL) iş ka-zalarının maliyetlerine gitmektedir. İş ka-zaları önleyici tedbirler alındığı takdirdemaliyetin çok altında bir maliyet ile ülkeekonomisine katkı sağlayacaktır.

Metal iş kolundaki iş kazalarınınincelenmesi sonucunda metal iş kollarıfaaliyet alanları, riskler, tedbirler ve kazamaliyetleri ortaya çıkmıştır.

SGK iş kolları cetveline göre tanımıyapılan 25 metal iş kolunda karşılaşılan işkazaları incelenerek elde edilen istatistik-sel sonuçlardan dolaylı ve dolaysızmaliyetler bulunmuş, iş güvenliğinisağlama maliyeti ile iş kazaları arasındakiilişki ortaya konmuştur. Ayrıca kazalarınönlenmesinde en önemli faktörün güven-siz durum ve davranışların ortadankaldırılması olduğu vurgulanmıştır.

Teknolojik gelişmelerle birlikte sana-yileşme, bir yandan ekonomik kalkınmadiğer yandan istihdam olanakları gibiolumlu gelişmeler yanında iş kazaları daartmış; çalışanı, çalıştıranı ve ülke ekono-misini sıkıntıya düşüren sorunları daberaberinde getirmiştir.

31

31

31-32

31

SONUÇ ve ÖNERİLER

AsgariÜcret

585,00 TL TL

GünlükÖdeme

(585,00/30)x(3/2)) 13,00

ToplamÖdenen

464.872 x 13,00 6.043.336

SGK sürekli işgöremezlikgelirlerininortalaması

409,50 TL TL

Yıllık tutar 409,50 x 12 4.914

Toplam 4.914 x 241 1.184.274

ToplamHastaneden

Geçen Günler(yatarak)

Metal İşKolunda

HastanedenGeçen Günler

(yatarak)

Oranı

58.456 9.183 %16

1 kişi içinasgari

ücretten 1aylık maaş

463,64 TL

1 kişi içinasgari

ücretten 1yıllık maaş

463,64x12 5.563,68

Toplam5.563,68 x 79

439.530,72

Toplam geçici işgöremezlik için

ödenen6.043.336 TL

Toplam sürekli işgöremezlik için

ödenen1.184.274 TL

Toplam ölüm aylığıiçin ödenen

439.530 TL

Metal işkolundatoplam

7.667.140 TL

17


Gerçekten Türkiye'de her yıl meydanagelen iş kazaları ülke ekonomisine ciddizararlar verirken, öte yandan üretimkaybına ve en önemlisi telafisi mümkünolmayan insan kaybına yol açmaktadır.Yıllar itibariyle iş kazaları vakalarınınfaaliyet gruplarına göre dağılımı ince-lendiğinde ilk üç sırayı inşaat, metal vemaden iş kollarının aldığı görülmektedir.

SGK'nın 2007 yılı istatistiklerine göre,53.373 metal iş kolu işletmesi mevcutolup, bu sektörde 628.446 kişi çalış-maktadır. Türkiye metal sektöründe altsektörlerin üretim yapısı küçük ve ortaölçekli işletmelerde üretilen ürününözelliğine göre emek-yoğun niteliği ağırbasmaktadır. Bu özelliklere sahip işlet-melerde iş kazalarıyla karşılaşma olasılığıbüyük işletmelere ve diğer iş kollarınaoranla daha yüksek durumdadır.

Metal iş kolunun, iş sağlığı vegüvenliği sorunlarının en çok meydanageldiği iş kolundan biri olması, çalışmanınönemini vurgulamaktır.

Bu çalışmada metal iş kolundameydan gelen iş kazalarının nedenleri,mesleki eğitim, teknoloji farkı, küçükişletmeler, maliyetler ve kazaları önleyiciöneriler getirilmiştir. Şurası bir gerçektirki; iş kazalarını önlemek, ödemekten dahaucuzdur. Yapılması gereken şey iş kazasıriskini minimize etmektir. Bu konuda enönemli görev devlete düşmektedir.

Devlet, mevcut işçi sağlığı ve iş güven-liği mevzuatının uygulanıp uygulanma-dığının denetlenmesi açısından yaptırımgücünü etkin bir şekilde kullanmalı ve bukonudaki mevzuat boşluğunun gideril-mesiyle ilgili düzenleme yapmalıdır.

İşveren, iş yerinde işçilerin sağlığını vegüvenliğini sağlamak için gerekli olanıyapmak ve bu husustaki şartları sağlamak,

gerekli araçları noksansız olarak teminetmekle yükümlüdür.

İşçiler de bu konudaki usul ve şartlarauymak zorundadırlar. Ayrıca işçiler, tedbiralmakla yükümlü olan işverenleri tedbiralmaya zorlayarak ve devletin daha etkindenetim yapmasına yardımcı olarak,sağlık ve güvenliklerine gereken önemivermelidirler. İşçiler bu görevi yaparkensendikalar da işçilere destek vermelidirler.Sendikalar, üyelerinin ekonomik, sosyal,kültürel haklarını korumanın yanındahakların en üstünü olan sağlık ve yaşamahakkının korunması konusunda dahaetkin olmalıdırlar.

Metal sektörünün ekonomimizinönemli bir bölümünü oluşturduğunu dadikkate aldığımızda, metal sektöründe işsağlığı ve güvenliğiyle ilgili düzenle-melerin öneminin arttığı görülmektedir.

İş kazaları ve çalışma şartlarının oluş-

turduğu bedensel ve ruhsal etkilerin aktifnüfus üzerindeki olumsuz etkilerininulusal düzeyde önem kazanmaya başla-ması, iş sağlığı ve güvenliği kavramını daberaberinde getirmektedir.

İstatistikler; Sosyal Güvenlik Kurumuverilerinden derlenmiştir. Kuşkusuz buveriler kayıtlara geçen yasal işlemleritamamlanan olaylarla ilgilidir. Türkiye'deyaygın olan kayıt dışı çalıştırılma ve her işkazasının bildirilmediği göz önündebulundurulursa, gerçek rakamların dahada yüksek olduğu açıkça görülecektir. Burakamlardan da anlaşılacağı üzere, metaliş kolundaki iş kazaları sonucu maddi vemanevi kayıplar, ülke ekonomisi açısındanfevkalade önemli boyutlara ulaşmıştır. Bunedenle, Türkiye'de de iş sağlığı vegüvenliği alanında çok ciddi tedbirlerinalınması zorunluluğu vardır.

Günümüzde bu sorunların ortadankaldırılması için çeşitli ülkelerde farklıuygulamalar olsa da çağdaş yaklaşım ileyürütülen çalışmalarda; iş kazasını önce-den tahmin ederek, oluşmadan önleme,alınan önleme rağmen oluşan bir işkazasına ise en hızlı şekilde müdahaleederek çalışanın, işletmenin ve çevreninzarar görmesinin engellenmesi gerekir.

12

31

için

İş sağlığı ve güvenliği hiçbirzaman üretimden ayrı olaraktek başına ele alınmamalıdır.Daima üretimin bir unsuruolarak düşünülmeli veüretimle iç içe mütalaaedilmelidir.

18


İş kazaları nedeniyle gerek işletmemaliyetinin düşürülmesi, gerekse ülkeekonomisinin zarara uğramaması için işsağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasıönem arz etmektedir. Bu bağlamda; metaliş kolunda faaliyet gösteren işyerlerinde;

Kayıt dışı ekonomi kayıt altınaalınmalıdır.

İşletmelerde taşeronluk sistemiazaltılmalıdır.

İşçi ve işveren sendikalaşmasıyaygınlaştırılmalıdır.

Risk değerlendirmesi mutlakayapılmalıdır.

Belirlenen yüksek riskler kabuledilebilir risk rekoruna düşürülmelive sürekli kontrol ve denetimyapılmalıdır.

Çalışanlara sürekli İSG eğitimiverilmelidir.

Makine ve ekipmanlarının koruyucudonanımları eksiksiz olmalıdır.

KKD kullanmanın önemi vurgulan-malı ve KKD'yi kullanmaya özelönem verilmeli, KKD'ların işin birparçası ve gereği olduğu benim-setilmelidir.

KKD'nın ergonomik, hijyenik vefonksiyonel uyumuna gerekli özengösterilmelidir.

Çalışanların yasa gereği yapacağıişe, kullanacağı makine ve cihazlaraait eğitimlerini aldıktan sonra işinebaşlaması sağlanmalı, teknoloji de-ğiştikçe eğitimler tekrarlanmalıdır.

j. İş kazalarının sonucunda kayıplarınen aza indirgenmesi için güvensizhareket ve güvensiz koşullarınortadan kaldırılması veya en azaindirgenmesi için yasa gereğiolması gereken yeterli denetim veyönetim sürekli sağlanmalıdır.

k. Çalışanlarca ve yönetenlerce bir işinsonucu kadar işin nasıl yapıldığınınönemi benimsenmelidir.

a.

b.

c.

ç.

d.

e.

f.

h.

ı.

i.

SONUÇ

Modern ülkelerde olduğugibi, iş sağlığı ve güvenliğisorunlarının çözümündegelişmiş analiz yöntemlerikullanılmalı, modelprogramların tasarımıyapılmalı, riskdeğerlendirme metodlarıgeliştirilmeli ve bunlaruygulanmalıdır. Sorunlarınbilimsel ve çağdaşyaklaşımlar ile sistematikolarak kaynağına inilmesi vesorunların modernprogramlar çerçevesinde enkısa zamanda en azaindirilmesi kaçınılmaz birzorunluluktur. İş sağlığı vegüvenliğinin tarafları olandevlet, işveren, çalışan,üniversiteler ve diğer siviltoplum örgütleri ortakhareket etmelidir. İş sağlığıve güvenliği hepimizin ortaksorumluluğundadır.

1. Tan, O.; “İş Kazası Oluşmadan AlınacakÖnlemlerin Maliyeti ile İş Kazası OluştuktanSonraki Harcama Maliyetlerinin Analizi veKarşılaştırılması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbulÜniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,Türkiye, (1999).

2. Erdönmez C.: “Türkiye'de İş Kazaları”, YüksekLisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, İstanbul,Türkiye, (1992) .

3. Dalbay Ö.: “Türkiye'de İş Kazaları ve MeslekHastalıklarının Topluma Maliyeti (1960-1990Dönemi)”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbulÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,Türkiye, (1992) .

4. Kaşaltı Ş.: “İnşaat Sektöründe İş Kazaları veEkonomik Kayıpların Araştır ı lması veDeğerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, GaziÜniversitesi Kazaları Araştırma EnstitüsüAnkara,Türkiye, (1991) .

5. Ağır, A.: Metalden Eşya İmal Eden AtölyelerdeÇalışan 12-19 Yaş Gurubu Çırak İşçilerin İşKazaları Konusunda Bilgi, Tutum ve Davra-nışları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi FenBilimler Enstitüsü, Ankara,Türkiye, (1996) .

6. Taşpınar, G: Türkiye'de Metal Sanayii İş Kolun-da Ortaya Çıkan İşçi Sağlığı ve İş GüvenliğiSorunları ile Bu Sorunlara İlişkin Çözüm Öne-rileri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi FenBilimler Enstitüsü, Ankara,Türkiye, (1996) .

7. Yıldız, S.: MKE Kurumunda Metal İş KolundaÇalışan İşçilerin İş Kazaları ve Kazalarınİstatistiksel Analizi, Yüksek Lisans Tezi, GaziÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara,Türkiye, (1996) .

8. SSK,“Sosyal Sigortalar Kurumu İstatistik Yıllığı”Ankara,Türkiye (2007).

9. “İş ve Sosyal GüvenlikYasaları”Ankara. (2008).

10. Yalman, S.: Kişisel Görüşme web istatistiklerinibilgisayardan alma, (SGK Bilgi İşlem DairesiBaşkanlığı.), Ankara, (2001).

11. Heinrich, H.W. 1930. Industrial accidents andsafety. Monthly

Labour Rev. (United States Department ofLabor). Washington.

(01.02.2009)

http://74.125.77.132/search?q=cache:qTJfXncmwwJ:tarimbilimleri.agri.ankara.edu.tr/2008/111_4/Makale%252017.pdf+i%C5%9F+kazas%C4%B1+maliyet+heinrich+buzda%C4%9F%C4%B1&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr

kayn

akla

r

19


Ünsal ERDEM, Baş İş Müfettişiİş Teftiş Kurulu Başkanlığı

makale

İŞ KAZALARININ

HUKUKİ VE CEZAİ

BOYUTU

1 Nisan2005 Ceza Kanunu”dur.

İş kazalarının ve meslek hastalıklarının hukuki sonuçlarının tazminata ve cezaya yönelik olmak üzereiki boyutu bulunmaktadır. Tazminat davaları, Asliye Hukuk (İş) Mahkemelerinde açılırken, ceza davaları

suçun ağırlığına göre, Asliye Ceza veya Ağır Ceza Mahkemelerinde açılmaktadır. Tazminat davalarınıilgilendiren temel kanun 818 sayılı “Borçlar Kanunu”, ceza davalarını ilgilendiren temel kanun ise

tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı yeni “Türk

TAZMİNAT HUKUKU NEZDİNDEİŞ KAZALARI

TEMEL KAVRAMLAR

bu neticeyi istememekle beraber

Esas No. : 1966/7Karar No. : 1966/7KararTarihi : 22.6.1966

Resmi Gazete : 28.7.1966/12360

Haksız Fiil

İlliyet Bağı (Nedensellik Bağı)

İstihdam Edenin Sorumluluğu

Bir kimse, hukuka aykırı bir fiil ilebaşka bir kimseye zarar verirse, bir haksızfiil işlemiş olur. Bunun sonucunda, bukimse (fail) ile zarara uğramış olan kimse(mağdur) arasında bir borç ilişkisi doğar.Bu borç ilişkisi dolayısıyla da, fail, zararauğramış olan kimsenin zararını tazminetmek borcu altına girer.

Hukuka aykırı neticeyi istemek (kast)veyahukuka aykırılıktan kaçınmak için iradeyikafi derecede yormamaktır. (İhmal)

Haksız fiil failinin tazminat borcunundoğabilmesi için, hukuka aykırı fiil ile bu

fiil sonucunda ortaya çıkan zarar arasındabir sebep-sonuç ilişkisinin bulunmasıgereklidir. İşte, bu sebep-sonuç ilişkisineilliyet bağı denilir.

Yargıtay 21. Hukuk Dairesi'nin16.05.1995 tarihli ve 1995/2288 sayılıkararında, iş kazası nedeniyle meydanagelen maluliyetlerden dolayı, istihdamedenin maddi ve manevi tazminatödemekle yükümlü tutulabilmesi için,kusursuz sorumluluk esaslarına göre,kendisinin veya müstahdemin kusurluolmasının gerekmediğine, ancak haksızfiil ile meydana gelen zarar arasındakiilliyet bağının, işçinin veya üçüncü şahsıntam kusuru ile kesilmesi durumunda;istihdam edenin tazminatla sorumlututulamayacağına hükmetmiştir.

Haksız fiil sonucunda, mağdurunuğramış olduğu maddi veya manevizararın fail tarafından giderilmesi ve

karşılanması gerekir ki buna tazmin etmedenilir. Tazmin edilen miktara veyameblağa ise tazminat denilir.

Tazminat; maddi tazminat (ayni veyanakdi) ve manevi tazminat olarak ikiyeayrılır.

Hukukumuzda, esas prensip olarakhukuka aykırı fiil (haksız fiil) ile başka birkimseye zarar veren kimsenin sorumlututulabilmesi için kusurun varlığı gerek-mektedir. Ancak, bazı istisnai hallerdesorumluluk için kusurun varlığı şartı aran-mamaktadır. Bunlar; kusursuz sorumlulukhalleridir.

Borçlar Kanununun 55. maddesinegöre, istihdam eden kişi, çalışan şahsınhizmetini ifa etmesi sırasında meydanagetirdiği zarardan sorumludur.

Yargıtay'ın 27.03.1957 tarihli 1/3sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı ile de,istihdam edenin Borçlar Kanununun 55.maddesine göre tazminat ile sorumlututulabilmesi için, kendi kusurununbulunmasının şart olmadığını ve hattaçalıştırdığı şahsın dahi kusurunun varlığı-nın kanuni şartlardan olmadığını belirt-miştir.

Bununla ilgili, diğer içtihadı birleştir-me kararı aşağıda verilmiştir:

Kusur

Tazmin

Kusursuz Sorumluluk

21


İşçi çalıştıranın, BorçlarKanununun 47. maddesigereğince manevi tazminatlasorumlu tutulabilmesi için,ne kendisinin ne deçalıştırdığı kişinin kusurlubulunması gerekir.Nedensellik bağı bulunmakkaydıyla, hakim, durum vekoşulları göz önünde tutarakmanevi tazminatı belirler.

Sigortalıya, gerek kısmi,gerekse tam iş göremezlikdurumlarında bağlanan

sürekli iş göremezlik gelirininveya hak sahiplerinebağlanan gelirin peşinsermaye değerleri ile varsa,yapılmış olan diğeryardımların (yol parası,protez, geçici iş göremezliködeneği gibi) tutarı, Sosyal

Kurumunun işverenveya üçüncü şahıslaraleyhine açacağı rücudavalarındaki tazminatmiktarına esas teşkil eder.

Güvenlik

Varsa, çalıştıran kişinin ya da çalış-tırılanın yahut her ikisinin kusuru, öleninveya cismani zarara uğrayanın birliktekusuru, özel durum ve koşullar içinde gözönünde tutularak manevi tazminat belir-lenir.

Borçlar Kanununun 55. maddesinin 2.fıkrasında, istihdam edenin sorumluluk-tan nasıl kurtulabileceği belirtilmiştir.Buna göre, istihdam eden, zararın doğma-ması için hal ve şartların gerektirdiğibütün dikkat ve özeni gösterdiğini veyabütün dikkat ve özeni göstermiş olsa bilezararın gerçekleşmesine engel olamaya-cağını ispat ederse sorumlu tutulamaz.

İstihdam Edenin SorumluluktanKurtulması

İstihdam Edenin Rücu Hakkı

Rücu Tazminatı

Yine, aynı maddenin 11. fıkrasında ise,istihdam edenin müstahdeme rücumeselesi düzenlenmiştir. Buna göre,istihdam eden, zarar gören üçüncü şahsınzararını tazmin ettiği takdirde, kendisinibu suretle zarara sokmuş olan müstah-deme rücu etmek hakkına sahiptir. Ancak,bu husus, müstahdemin kusurlu olmasıdurumunda ve sadece kusuru oranındamümkün olabilir. Müstahdemin kusuruyok ise, bu yola başvurmak mümkündeğildir.

İşçinin, işverenden isteyebileceğimanevi tazminat; 818 sayılı BorçlarKanununun 47. maddesine göre, cismanizarara uğrayan kişiye veya bu nedenlevefat eden kişinin ailesine, çekilen acı,elem ve ıstırapları hafifletmek amacıyla,hakimin takdir edeceği uygun bir miktarparadan ibaret olup, matematikselyönden herhangi bir hesabı gerektir-memektedir.

İşçinin, işverenden isteyebileceğimaddi tazminat ise, daima matematikselyönden hesaplamayı gerektiren ve zararıngerçek miktarını bulmaya ve karşılamayayönelik bir tazminat çeşididi Madditazminat üç çeşittir:

1 - RücuTazminatı.

2 - İş GöremezlikTazminatı.

3 - DestektenYoksunlukTazminatı.

Geri alma tazminatı anlamına gelenbu tazminat, daha önce SosyalKurumu tarafından karşılanmış olanzararlar tutarının, 5510 sayılı

ve Genel Sağlık Sigortası. maddelerine göre, kusurlu

işverene veya kusurlu üçüncü şahıslaraödettirilmesinden ibarettir.

Buna göre, rücu tazminatının esası,Sosyal Kurumu tarafından, sigor-talıya veya hak sahiplerine yapılmış olanyardımlar tutarının ve eğer gelir bağlan-mışsa, bu gelirin peşin sermaye değerinin,kastı veya kusuru bulunan işverenden yada üçüncü şahıslardan geri alınmasıdır.

İş kazası ve meslek hastalığı sonu-cunda sigortalının ölmesi durumunda,ölen sigortalının hak sahipleri aleyhine deaçılabilen rücu davaları, 26.10.1983tarihinden itibaren geçerli olan 2934 sayılıKanunun geçici 2. maddesine göre, sözkonusu tarihten itibaren düşmüş bulun-maktadır.

Yine, aynı Kanunun 3. maddesinegöre, kendi kastı veya kusuru nedeniylemeydana gelen iş kazası ya da meslekhastalığı sonucunda ölmüş olsa bile,sigortalının hak sahiplerine, Sosyal

Kurumu tarafından yapılanyardımların peşin sermaye değeritutarının rücu edilemeyeceği hususuhükme bağlanmıştır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve GenelSağlık Sigortası Kanununun 21. madde-sinin son fıkrasına göre de; iş kazası,meslek hastalığı ve hastalık kamugörevlileri, er ve erbaşlar ile kamu idareleritarafından görevlendirilen diğer kişilerinvazifelerinin gereği olarak yaptıkları fiillersonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerdendolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmi-yet kararı bulunanlar hariç olmak üzere,sigortalı veya hak sahiplerine yapılanödemeler veya bağlanan gelirler için

TAZMİNAT ÇEŞİTLERİ

A) Manevi Tazminat

B) Maddi Tazminat

r.

Güvenlik

Sosyal Sigor-talar Kanununun21. ve 23

Güvenlik

Güvenlik

,

22

İş Kazalarının Hukuki ve Cezai Boyutu

kurumuna veya ilgililere rücû edilmez.Ayrıca, iş kazası veya meslek hastalığısonucu ölümlerde, bu Kanun uyarınca haksahiplerine bağlanacak gelir ve verileceködenekler için, iş kazası veya meslekhastalığının meydana gelmesinde kusurubulunan hak sahiplerine veya iş kazasısonucu ölen kusurlu sigortalının haksahiplerine, Kurumca rücû edilmez.

Rücuan tazminat davaları ile ilgiliolarak, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun,21.3.1979 tarih ve 1979/269 sayılı kara-rında, tazminat davalarında Sosyal Sigor-talar Kurumu nun, birlikte sorumlu olan-lardan müteselsilen zararın tümünü iste-yebileceği gibi, sorumluların sadece biri-sinden de zararın tümünü isteyebileceğihükmüne varılmıştır.

tanımlanmıştır. Buna göre, cismani birzarara uğrayan kimsenin, iş göremezliğiölçüsünde çalışmasının aksayacağı ve bunedenle maruz kalacağı zarar ve ziyanın,kendisini çalıştırandan isteyebileceğiprensip olarak kabul edilmiştir.

Buna göre, iş kazası veya meslekhastalığı sonucunda, meslekte kazanmagücünü az veya çok kaybeden bir işçinin,kaybı ile ilgili gerçek zararını, kendisininolayda tam kusurlu olması dı

İş Göremezlik Tazminatı

Maddi tazminat da denilen bu tazmi-nat, Borçlar Kanununun 46. maddesi ile

'

' şında, işve-renden talep etmeye hakkı bulunmak-tadır. Meydana gelen iş kazası veya meslekhastalığı durumlarında, meslekte kazan-ma gücü kayıp oranı % 10 ve daha fazla

ise, Sosyal fındansigortalıya sürekli iş göremezlik geliribağlanmaktadır. (5510 sayılı

ve Genel Sağlık SigortasıSürekli iş göremezlik gelirinin

sigortalıya ömrü boyunca verilmesiesastır.

Kurumu tarafındanbağlanacak olan sürekli iş göremezlikgeliri, tam iş göremezlik durumunda, yıllıkkazancın yüzde yetmişinin, iş göremezlikmiktarıyla orantılı kısmından ibarettir.

Ancak, işçinin tam iş göremezliktekigerçek kaybı, yıllık kazancının tamamınaeşittir. Sürekli kısmi iş göremezlikte isesigortalıya bağlanacak gelir, tam işgöremezlik geliri gibi hesaplanarak bununiş göremezlik derecesi oranındaki tutarıkendisine verilir.

Sigortalının yeniden bir iş kazasınauğraması veya yeni bir meslek hastalığınatutulması halinde meydana gelen arıza-ların bütünü göz önüne alınarak kendisinesürekli iş göremezliğini doğuran ilk işkazası veya meslek hastalığı sırasındakikazancı üzerinden gelir bağlanır. Ancak,sigortalının uğradığı son iş kazası veyameslek hastalığı sırasındaki günlükkazancı önceki kazancından yüksek ise,sürekli iş göremezlik geliri bu kazancıüzerinden hesaplanır.

Sürekli iş göremezlik geliri, sigortalı-nın gerçek zararını karşılamamaktadır.Diğer taraftan, iş göremezlik derecesi %10'dan aşağı olduğu durumlarda da,işçinin cismani bir zararı olduğu halde,Sosyal Kurumu tarafından sürekliiş göremezlik geliri bağlanamamaktadır.Ayrıca, işçiye gelir bağlanması durumun-da, gelir, bordroda gösterilen ücret üze-rinden hesaplanmaktadır. Bu durum ise,tavan ücretten fazla kazancı bulunansigortalılara, gerçek ücretine göre değilde, bordroda gösterilen ücrete göre gelirbağlanması anlamına geldiğinden, sigor-

Güvenlik Kurumu tara

Sosyal Sigor-talar KanunuMad.19)

Sosyal Güvenlik

Güvenlik

23


talının gerçek zararı karşılanmış olma-maktadır.

Kurumu tarafındanbağlanan gelir, gerçek zararın bir karşılığıdurumunda olmayıp, bir sosyal güvenlikgeliri niteliğindedir. Bundan dolayı, Sosyal

Kurumu tarafından yapılanyardım ve bağlanan gelirlerin peşinsermaye değerinin, gerçek zarar miktarın-dan düşülmesi ve Sosy Kurumutarafından karşılanamamış olan geri kalanmaddi zararın da işverenden talep edil-mesi gerektiği Yargıtay kararları ile dehükme bağlanmış olan bir kuraldır.

Bu tazminat, iş kazası veya meslekhastalığı sonucu ölümlerde, ölen kimse-nin destek olduğu kişiler tarafından işve-renden istenebilecek bir tazminat türüdür.Bu kişiler tarafından, işverenden tazminatistenebilmesi için, destek durumundakiişçinin ölümü ile yardım gören kişilerinpara ile ölçülebilecek bir zarara uğramışolmaları gerekmektedir. Bu duru ç-lar Kanununun 45. maddesinin 2. fıkra-sındaki, “Ölüm neticesi olarak, diğerkimseler müteveffanın yardımındanmahrum kaldıkları takdirde, onların buzararını da tazmin etmek lazım gelir”hükmü ile düzenlenmiştir.

Yargıtay kararlarına göre, ölen kişinindestek sayılabilmesi için, destek olduğukişilere düzenli olarak yardımda bulun-muş olması gerekmektedir. Ölen iledestekten yoksun kalanlar arasında, mirasilişkisi durumunun olması veya nafakayükümlülüğü gibi bir durumun bulunmasışart değildir.

İş kazası veya meslek hastalığı sonu-cunda ölen sigortalı işçinin desteğindenyoksun kalan eş ve çocukları için hesap-lanacak destekten yoksunluk tazminatı,işçinin yıllık kazançlarında artırım uygu-lanmak suretiyle hesaplanmaktadır. Yine,tazminat hesaplanırken vergi ve benzerikesintiler düşüldükten sonra kalan netaylık ve dolayısıyla net yıllık kazançüzerinden tazminatın belirlenmesi gerek-mektedir.

Çok defa, bir ölüm olayı sonucunda,birden çok kişi destekten yoksun kalmak-tadır. Ölenin gelirinden, hayatta kalan-ların her birine ayrılacak payların ne kadarolması gerektiği, bilirkişiler vasıtasıylatespit edilmektedir. Ölen kimsenin geliritespit edildikten sonra, bu gelirin genel-likle en az % 30'u, ölenin kişisel giderleriolarak kabul edilmekte ve geri kalan mik-tar destekten yoksun kalanlara dağıtıl-maktadır.

İşverene veya üçüncü şahıslaraödettirilecek olan miktarın peşin sermayedeğerinin hesaplanması gereklidir.

Peşin sermaye değeri, üç ayda birpeşin ödenen ve yıllık tutarı 100 lira olangelirin, belirlenmiş olan faiz oranı dikkatealınarak, yaşama ihtimali süresine görebugünkü değerini ifade eder. Yaşınkarşılığı olan peşin değer rakamı, P.M.F.Cetvelinden bulunur. Daha sonra, gelirinyıllık tutarı tespit edilir ve yaşın karşılığı

olan peşin değer rakamının 100'e bölün-mesiyle elde edilen Emsal Peşin Değer'leçarpılarak Peşin Sermaye Değeri hesap-lanır.

Sigortalının ölmesi durumunda ise,hak sahiplerinin peşin sermaye değerleri,P.M.F. Cetvellerinden yaşlarının karşılığıolan peşin değer rakamlarının esas alın-ması ile elde edilen emsal peşin değerlervasıtasıyla ayrı ayrı hesaplanır. Bu hesap-lanan değerlerin toplanması ile de,işverene veya üçüncü şahıslara ödettiri-lecek olan toplam miktar bulunmuş olur.

Kişinin kalan ömrünün tespiti, Fransızmenşeli P.M.F. (Population Masculine et-Feminine) yaşama tablosundan hesaplan-maktadır. Kadın ve erkek ayrımı yapılma-dan sigortalıların bulundukları yaşlaragöre muhtemel yaşama süreleri (bakiyeortalama ömürleri), mahkemelerde,hesap bilirkişileri tarafından da kullanılanbu tablo vasıtasıyla tespit edilmektedir.

Öncelikle, maddi zararın unsurlarıtespit edilir. Bunlar, kaza tarihi, sigorta-lının doğum tarihi, sigortalının kaza tari-hindeki yaşı, P.M.F. Yaşama tablosuna görebakiye ömrü, faal ömür süresi, yaşlılıkömür süresi, maluliyet oranı, kusur bilirki-şileri tarafından değerlendirilen ve hakimtarafından takdir edilen kusur oranı vesigortalının aylık brüt ücret durumudur.Maddi zarar hesabında, maluliyet tarihin-deki ücrete itibar edilecek, sonraki devre-ler için de değişen ve artan asgari ücretleroranı üzerinden işlem yapılacaktır.

Tazminat toptan ve peşin alınacağın-dan, yıllık ortalaması hesaplanan faalömür kazancının peşin değeri bulunur.

Sosyal Güvenlik

Güvenlik

al Güvenlik

m, Bor

Destekten Yoksunluk Tazminatı

Rücu Tazminatı

Sigortalının Ölmesi Durumunda PeşinSermaye Değerinin Hesaplanması

P.M.F. Yaşama Tablosu

İş Göremezlik Tazminatı (MaddiTazminat)

TAZMİNAT TALEPLERİNİNHESAPLANMASI

Destekten YoksunlukTazminatı, destekten yoksunkalanlarla, ölen kimseninçalışıp kazanabileceği

süredeki kazancı tutarından,davacılara ilerideyapabileceği yardımtutarının peşin ve toptanödenmesinden ibarettir.

24


Daha sonra, bu peşin değer, kusur oranı vemaluliyet oranı ile çarpılarak maddi zararbulunur. (Örneğin, % 50 kusur oranı veril-mesi durumunda, çarpan 0.50 olacak veyine örneğin % 35 maluliyet oranı veril-mesi durumunda, çarpan 0.35 olacaktır.)

Aynı şekilde, sigortalının faal ömrün-den sonraki yaşlılık ömrü için de, malul-lük/yaşlılık aylığından kaç yıl istifadeedebileceği belirlenerek, yaşlılık ömrükazancının peşin değeri bulunur. Daha son-ra, yine bu değer, kusur oranı ve maluliyetoranı ile çarpılarak maddi zarar bulunur.

Eğer, ödenen geçici iş göremezlik öde-neği ödenmişse, bu ödenek, maddi zarar-ların toplamından çıkarılarak, sigortalınınnihai ve gerçek maddi zararı bulunur.

İş sahibinin, çalışan kişinin maruz kal-dığı tehlikelere karşı icap eden tedbirlerialmamasından dolayı işçinin ölmesi halin-de, onun yardımlarından mahrum kalan-ların bu yüzden uğradıkları zararlara karşıisteyebilecekleri tazminat dahi, akde aykı-rı hareketlerden doğan tazminat davalarıhakkındaki hükümlere tabi olur.

Ölen kişinin kazançlarının, hangiunsurlar dikkate alınarak hesaplanacağıkonusu, iş göremezlik tazminatındaki(maddi tazminat) hesaplama gibidir.Desteğin ortadan kalkmamış olmasıdurumunda, faal çalışma süresi ve emek-lilik kazancının ne olması gerekiyorsa, bukazançlar toplamının destekten yoksunkalanlara, belli bir oran çerçevesinde dağı-tılması prensibi de, destekten yoksunluktazminatının esasını oluşturur. Destek ola-nın kazancının, hangi oranlara göre dağı-tılması gerektiği hususunda mevzuattaherhangi bir hüküm bulunmamaktadır.

Ancak, olayın ve kişilerin özelliklerine görebu dağıtım oranları değişebilmektedir.

I

Sonuca neden olan eylemin iradiolması,

Sonucun öngörülebilir -tahminedilebilir- olması,

Failin sonucu istememiş olması,

Eylem ile sonuç arasında illiyet bağı-nın bulunması.

İş kazasının sorumlusu, işveren veyaişveren vekili ya da işyerinde çalışan birmühendis, ustabaşı veya işçi olabilir. Ya daoluşan iş kazası bu kişilerden birkaçınınolumsuz davranışlarının birleşmesi sonu-cu da meydana gelebilir. Bu takdirde,sorumlu kişiler, olumsuz davranışları -kusurları- oranında cezalandırılacaklardır.

Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimsebaşkasının fiilinden dolayı sorumlututulamaz. Tüzel kişiler hakkında cezayaptırımı uygulanamaz. Ancak, suçdolayısıyla kanunda öngörülen güvenliktedbiri niteliğindeki yaptırımlar saklıdır.

(5237 sayılıTürk Ceza Kanunu Madde 20)

Suçun oluşması kastın varlığına bağlı-dır. Kast, suçun kanuni tanımındaki unsur-ların bilerek ve isteyerek gerçekleşti-rilmesidir. Kişinin, suçun kanuni tanı-mındaki unsurların gerçekleşebileceğiniöngörmesine rağmen, fiili işlemesi halin-de, olası kast vardır. Bu halde, ağırlaşmışmüebbet hapis cezasını gerektiren suçlar-da müebbet hapis cezasına, müebbethapis cezasını gerektiren suçlarda yirmiyıldan yirmibeş yıla kadar hapis cezasınahükmolunur; diğer suçlarda ise temel cezaüçte birden yarısına kadar indirilir.


Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkçabelirttiği hallerde cezalandırılır. Taksir,

Destekten

Kast

Taksir

Yoksunluk Tazminatı

Destekten Yoksunluk TazminatınınHesaplanması :

İş Kazalarından Kaynaklanan CezaiSorumluluk:

Taksirin Koşulları

Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği

Borçlar Kanunu Madde 332'ye göre;

CEZA HUKUKU NEZDİNDE İŞKAZALAR

İş kazaları kural olarakkusurlu davranış sonucuoluşur. Kusurlu davranışındoğal sonucu ise cezaisorumluluğun gündemegelmesidir. Kusurlu davranışise; kişinin hukuka aykırışekilde sonucu bilerek veisteyerek hareket etmesi(kast) veya hukuka aykırısonucu istememekle birlikte,bu sonucu önlemek içindurumun gerektirdiği dikkatve özeni göstermemesidir.(İhmal)

İş kazaları, ikinci tip hareket(ihmal) sonucundaoluşmaktadır. Bu tür suçlara,“taksirli suçlar”denilmektedir. Buna göre,fiil, failin kendisindenbeklenilene aykırı olarak,hareketin sonucunuöngörmemesinden veyabunu göz önünde tutmama-sından ileri gelmiş ise, failinsuçu taksir ile işlemiş olduğukabul edilmektedir.

25


dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılıkdolayısıyla, bir davranışın suçun kanunitanımında belirtilen neticesi öngörül-meyerek gerçekleştirilmesidir. Kişininöngördüğü neticeyi istememesine karşın,neticenin meydana gelmesi halindebilinçli taksir vardır; bu halde taksirli suçailişkin ceza üçte birden yarısına kadarartırılır. Taksirle işlenen suçtan dolayıverilecek olan ceza failin kusuruna görebelirlenir. Birden fazla kişinin taksirleişlediği suçlarda, herkes kendi kusurundandolayı sorumlu olur. Her failin cezasıkusuruna göre ayrı ayrı belirlenir.

Taksirli hareket sonucu neden olunannetice, münhasıran failin kişisel ve ailevibakımından, artık bir cezanın hükmedil-mesini gereksiz kılacak derecede mağdurolmasına yol açmışsa ceza verilmez;bilinçli taksir halinde verilecek cezayarıdan altıda bire kadar indirilebilir.


Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanununagöre;

bebiyet veren şahısiki seneden beş seneye kadar hapiscezasına mahkum olur. (Asliye)

Eğer fiil birkaç kişinin ölümüne mucipolmuş veya bir kişinin ölümü ile beraberbir veya birkaç kişinin de mecruhiyetinesebebiyet vermiş ise dört seneden onseneye kadar hapis cezasına mahkum olur.(Asliye)

Yukarıdaki fıkralarda beyan olunancezalar, kusurun derecesine göre sekizdebirine kadar indirilebilir.


eyanizam, talimat ve emirlere riayetsizlik

neticesi olarak bir şahsa cismen ezaverecek veya sıhhatini ihlal edecek birzarar iras eder yahut akli melekelerindeteşevvüş husulüne sebebiyet verirse;

Yaralanmanın derecesine ve ağır-lığına göre;

crası şikayete bağlı ol-mak şartıyla üç aya kadar hapis,

Birkaç kişi cürümden mutazarrırolmuş ise altı aya kadar hapisveya,

Altı aydan otuz aya kadar hapiscezasına mahkum olur. (Asliye)

Yukarıdaki fıkralarda beyan


Yeni, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununagöre ise;

Taksirle bir insanın ölümüne nedenolan kişi, üç yıldan altı yıla kadar hapiscezası ile cezalandırılır.

37 sayılıTürk Ceza Kanunu Madde 85)

1. Taksirle başkasının vücuduna acıveren veya sağlığının ya da algılamayeteneğinin bozulmasına neden

olan kişi, üç aydan bir yıla kadarhapis veya adli para cezası ilecezalandırılır.

e yaralama fiili, mağdurun;

a) Duyularından veya organların-dan birinin işlevinin süreklizayıflamasına,

b) Vücudunda kemik kırılmasına,

c) Konuşmasında sürekli zorluğa,

e) Yaşamını tehlikeye sokan birduruma,

dının çocuğununvaktinden önce doğmasına ne-den olmuşsa,

birinci fıkraya göre belirlenen ceza,yarısı oranında artırılır.

3. Taksirle yaralama fiili, mağdurun;

a) İyileşmesi olanağı bulunmayanbir hastalığa veya bitkisel hayatagirmesine,

b) Duyularından veya organların-dan birinin işlevinin yitirilme-sine,

c) Konuşma ya da çocuk yapmayeteneklerinin kaybolmasına,

d) Yüzünün sürekli değişikliğine,

e) Gebe bir kadının çocuğunundüşmesine neden olmuşsa,

birinci fıkraya göre belirlenen cezabir kat artırılır

4. Fiilin birden fazla kişinin yaralan-masına neden olması halinde, altıaydan üç yıla kadar hapis cezasınahükmolunur.

5. Bilinçli taksir hali hariç olmak üzere,bu maddenin kapsamına girensuçların soruşturulması ve kovuş-turulması şikayete bağlıdır.

237 sayılıTürk Ceza Kanunu Madde 89)

Tedbirsizlik veya dikkatsizlik veyameslek ve sanatta acemilik veya nizamatve evamir ve talimata riayetsizlik ile birkimsenin ölümüne se

Her kim tedbirsizlik veya dikkatsizlikyahut meslek ve sanatta acemilik v

Takibat i

Üç aydan yirmi aya kadar hapis,

olunancezalar, kusurun derecesine göre sekizdebirine kadar indirilebilir.

(52

2. Taksirl

d) Yüzünde sabit ize,

f ) Gebe bir ka

.

(5

�

�

�

�

�

1.

Taksirle öldürme

Taksirle yaralama

Fiil, birden fazla insanınölümüne ya da bir veyabirden fazla kişinin ölümü ilebirlikte fazlakişinin yaralanmasına nedenolmuş ise, kişi üç yıldanonbeş yıla kadar hapis cezasıile cezalandırılır.

bir veya birden

26


ELEKTROMANYETİKALANLAR

N. Gül İNCEKARA, Elektrik – Elektronik Mühendisi, İSG Uzmanıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

Esra ÖZER, Kimya Mühendisi,İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü

makale

ELEKTROMANYETİK ALANLAR ileİLGİLİ ÇALIŞMA ZİYARETİ

AB Komisyonu Genişleme GenelMüdürlüğü Kurumsal Yapılanma Birimitarafından yürütülmekte olan TAIEX(Teknik Destek ve Bilgi Değişimi) kapsa-mında kabul edilen “İşyerlerinde Elektro-manyetik Alanlar” konulu projeyi gerçek-leştirmek amacıyla 20-23 Ekim 2008tarihlerinde ISPESL'e (İş Sağlığı veKorunma Ulusal Enstitüsü-İtalya) gerçek-leştirilen çalışma ziyareti ile elektro-manyetik alanların iş sağlığı ve güvenliğietkileri incelenmiştir.

Gelişen teknolojiyle ve yaygınlaşanelektrik kullanımı ile bağlantılı olarakelektromanyetik alan kaynaklarında dabir artış vardır. Günümüzde elektroman-yetik alan oluşturan kaynaklar arasındaradarlar, mobil telefonlar, radyo vetelevizyon vericileri, tıbbi ve endüstriyeluygulamalarda kullanılan çeşitli aletler,yüksek gerilim hatları, mikrodalga fırınlar,elektrikli ev aletleri bulunmaktadır.Radyasyonlar, madde içine nüfuz edipcismi oluşturan atom ya da moleküllerdenelektron koparabilme yeteneklerine göreiyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayanradyasyon şeklinde sınıflandırılır.

Elektromanyetik alan kaynakları ara-sında, özellikle cep telefonlarından ve ceptelefonu baz istasyonlarından yayılanradyofrekans dalgaları giderek artanölçüde geniş kitleleri etkilemektedir.

Elektromanyetik alan, belirli özellik-lere sahip bir odada belirli bir cisme uygu-lanan kuvvettir. Bu dalgaların enerjifrekansı alçak frekanslardan mikrodalgafrekanslara kadar uzanmaktadır. Yüksekenerjili dalgalar madde ile etkileştiğizaman elektronlar atomik veya moleküleryörüngelerinden ayrılırlar. Bu dalgalaraiyonize edici dalgalar denir ve iyonize edicidalgalar tehlikelidir.

ELEKTROMANYETİK ALANLAR

Manyetik alan, içinden akım geçeniletkenlerin çevresinde oluşur. Yani, man-yetik alan hareketli yükler etrafındaoluşur. İletkenlerden geçen akım ne kadarbüyükse manyetik alanın büyüklüğü de okadar büyük olmaktadır.

Ayrıca, manyetik alanlar içinde bulun-durdukları iletkenlerden de akım geçme-sine sebep olurlar. İnsan vücudununiletken olması, manyetik bir alan içindevücuttan küçük de olsa bir akım geçmesi-ne sebep olur.

Elektromanyetik alanlardan etkilen-me, dolaylı etkilenme ve dolaylı olmayanetkilenme olarak iki şekilde gerçekleşir.

Elektromanyetik alanlarıninsan vücudu üzerindekietkileri halen tartışılan birkonu olmakla beraberinsanlara ve diğer canlılarazararlı etkisi olduğubilinmektedir.Elektromanyetik dalgalarınetkisinde kalan canlılarelektromanyetik enerjisinisoğurmaktadır. Soğurulanelektromanyetik enerjivücutta ısınmaya yolaçmakta ve bazıorganlardaki elektrikenerjisinin değişmesineneden olmaktadır. Ayrıcadokuların kimyasal yapısınıda bozabilmektedir.Elektromanyetik enerji bellibir değer altında olduğunda,insan üzerinde zararlı etkileriazalmaktadır.

Dolaylı olmayan etkilenme canlının direktolarak manyetik alanın içinde bulun-masıyla etkilenmesidir. Dolaylı etkilenmeise manyetik alan içinde bulunan bircisimde toplanmış enerjinin oluşturduğumanyetik alandan etkilenmedir.

30kHz - 300 MHz arasındaki dal-galar Radyo ve Televizyon gibiiletişimde kullanılmaktadır.

900 MHz: ETACS (Extended TotalAccess Communication System):Avrupa ve Asya Pasifikte kullanılananalog şebekedir. GSM şebekele-rinde de kullanılır.

1100 MHz: UMTS (Universal MobileCommunication System) şebekele-rinde kullanılır.

2004/40/EC: Minimum Health andSafety Requirements Regarding theExposure of Workers to the RisksArising from Physical Agents(Electromagnetic Fields)

“Çalışanların Fiziksel EtkenlerdenKaynaklanan Risklere Karşı Maruzi-yeti ile İlgili Minimum Sağlık veGüvenlik Gerekleri (Elektroman-yetik Alanlar)”

Direktifin, Avrupa Parlamentosu veKonseyi tarafından, 30 Nisan 2012tarihinde tüm AB ülkelerindeyürürlüğe girmesi kararı alınmıştır.

ICNIRP (İyonize Olmayan Işımalar-dan Korunma Komisyonu) tarafın-dan çıkarılan standartlar.

1999/519/CE: İnsanların elektro-manyetik maruziyetten korunmasıiçin yayınlanmış tavsiye karar.

Elektromanyetik dalgalardafrekansların kullanıldığı alanlardanbazıları şu şekilde belirtilebilir:

Elektromanyetik ile ilgili bazıstandart ve yönetmelikler

�

�

�

�

�

�

�

28

Elektromanyetik Alanlar

Uzaklığa Bağlı olarak Elektrik veManyetik Alan

Frekansın Etkisi

SAR (Specific Absorption Rate) –Özgül Soğurma Hızı

Elektromanyetik Alanın SözkonusuOlduğu Alanlar

Elektrik ve manyetik alanların etkileri,kaynaklarının çeşidine göre, kaynaktanuzaklaştıkça belirli oranlarda azalır.Elektrik ve manyetik alanların etkilerikaynaktan uzaklaştıkça azaldığı için, bualanlarda güvenli çalışma için güvenlikmesafesi belirlenebilir. Bu sayede tehlikelialanlara ulaşım kısıtlanarak etkileriönlenebilir.

Enerji nüfuz etme derinliği frekanstakiyükselmeye bağlı olarak azalır. Bu nedenleelektromanyetik alanlardan kaynaklananenerjinin çoğunluğu yüzeye yakın soğu-rulur. Alçak frekanslar yüksek frekanslara

göre çok ve daha derinlere ulaşabil-mektedir. Düşük frekanslı manyetikalanlar organizmanın derin dokularınakadar etki gösterirken, yüksek frekanslımanyetik alanların zararlı etkileri yüzeyseldokularla sınırlı kalmaktadır.

Elektromanyetik dalgalar frekansabağlı olarak aşağıdaki derinliklere kadarinebilmektedir:

10 MHz: Dalgalar 10 cm'ye kadar girebilir.

1 GHz: 1 – 3 cm'ye kadar girebilir.

30 GHz: 0,1 – 0,2 mm'ye kadar girebilir.

Özgül Soğurma Hızı olan SAR elektro-manyetik enerjinin vücut tarafından

soğurulma hızını gösterir. İnsan vücudun-da bir derece sıcaklık artışı için 1 kg dokubaşına 4 W güç soğurulması gerekmek-tedir. Elektromanyetik dalgaların insansağlığı üzerinde zararlı etkilerininbaşladığı SAR değerinin 4 W/kg olduğukabul edilir. Elektromanyetik dalgalarınzararlı etkilerini azaltmak için meslekiortalama etkilenme SAR sınırı 0,4 W/kg,genel halk sağlığı ortalama etkilenme SARsınırı 0,08W/kg olarak belirlenmiştir.

Özgül Soğurma Hızının doğrudanölçülmesi hemen hemen olanaksızdır. Bunedenle sınır değerlerinin belirlenme-sinde kolay ölçülebilen veya gözlenebilenparametreler kullanılmaktadır. Bu para-metreler elektrik alan şiddeti, manyetikalan şiddeti ve güç yoğunluğudur.

Elektromanyetik dalgaların insansağlığı açısından hangi değerler arasındaolması gerektiği ve sınır değerleri Uluslar-arası WHO (Dünya Sağlık Örgütü), IRPA(Uluslararası Işınımdan Korunma Birliği)kuruluşları tarafından belirlenmektedir.

Sınır değerlerin uygulanmasındaetkilenme (maruziyet) süresine bağlıolarak daha yüksek değerlere de izinverilebilir. Örnek olarak, alçak frekans-larda 2 saate kadar fazla maruziyete,yüksek frekanslarda 6 dk'ya kadar fazlamaruziyete izin verilebilir. Spektrumunbazı bölgelerinde ise hiç maruziyete izinverilmez (örneğin televizyon vericilerigibi, kırmızı bölge). Uyarı işaretleri ile butehlikeli bölgeler belirtilir.

Endüksiyonla Isıtma,

Galvanik İşlemler,

Güç Dönüştürücüler,

Elektrik Panoları,

İletim Kabloları,

Yüksek Gerilim Hatları,

�

�

�

�

�

�

29


�

�

�

Ark fırınları, Metalin Eritilmesi,

Radyo veTelevizyonVericileri,

Bilgisayar Ekranları ve Cep Telefon-ları.

Daha önce bahsettiğimiz elektroman-yetik alan kaynakları günlük hayatımızdada bir yer tutmaktadır. Bu alanların oluş-turduğu etkiler bazı durumlarda basityöntemlerle engellenebilmektedir. Budurumlarla ilgili birkaç örnekten bahse-debiliriz.

Yüksek gerilim hatlarının yerleşimyerlerinden uzak olan bölgelerden geçiril-mesi gerekmektedir. Bu hatlarda manye-tik alan, hatlara yaklaştıkça artmakta veuzaklaştıkça azalmaktadır. Bunu yanındayüksek gerilim iletim hattının yakınınayerleştirilen bir ağaç, duvar vs. gibiengeller elektrik alanını engelleyebil-mektedir. Herhangi bir engel yokkenmaruz kalınan elektrik alanı, bir engelinvarlığında ölçülen değerden çok dahayüksektir. İletim hatlarına yakın olanyerleşim bölgelerinde de elektrik alanı butür engeller tarafından engellenmektedir.Ancak, bu engeller manyetik alanı azalt-mamaktadır. Manyetik alandan korunmaya mesafe ile ya da ferromanyetik mal-zemeler kullanılarak sağlanmalıdır. Bunabir örnek aşağıdaki şekilde verilebilir.

Günlük hayatımızda hemen hemenelektrik sistemlerinin olduğu her yerdekullanılan elektrik panoları da manyetikalan açısından tehlike arz edebilmektedir.Buradaki manyetik alandan korunma yinemesafe ile sağlanabilir. Aşağıdaki şekildegösterildiği gibi panonun önüne yerleş-tirilecek dekoratif malzemeler ile kişilerinpanoya yaklaşmaları engellenerek maru-ziyet azaltılabilir.

Yine yerleşim birimlerinin içinekurulan trafo binaları da manyetik alankaynağıdır ve kişilerin manyetik alandankorunmaları gerekir. Burada risk hemtrafolardan hem de enerji giriş çıkışındakikablolardan kaynaklanmaktadır. Budurumda ise koruma, binanın duvarlarınınkalın yapılmasıyla sağlanabilir. Enerji giriş

çıkışında kullanılan kablolar ise birbirineyaklaştırılarak izole bir malzemeylekaplanarak manyetik alan engellenebilir.

Ofis çalışanlarında ise manyetik alankaynağı; bilgisayar monitörleri ve ekranlıaraçlardır. Monitörlerin yapısında, görün-tünün verildiği ekranda bir filtrelemeyapılmaktadır. Ancak, monitörün yan vearka taraflarına herhangi bir filtre olmadı-ğı için aşağıdaki şekildeki gibi monitöryakınında bulunan kişiler etkilenebilir.

Kesintisiz güç kaynağı kullanandonanımlar da bir manyetik alan oluştur-maktadır. Örneğin KGK (Kesintisiz GüçKaynağı) kullanılan bir aracın operatörü,araçla çalıştığı sürece manyetik alanamaruz kalacaktır. Özellikle, aşağıdakişekilde görüldüğü gibi, KGK'na yakın olanbacak bölgelerinde etkilenme daha fazlaolacaktır. Bu durumlarda manyetik alanayeteri kadar uzaklık sağlanmalı ancak bumümkün değilse alan kaynağı ile operatörarasına ferromanyetik malzeme konul-malıdır.

Günlük Hayatta Manyetik Alan

Ağaç

Ağaç yokken E= 0,5 kV/m

Ağaç varken E= 50 V/m

Elektrik Alanın Engellenmesi

Elektrikpanosu

50 cm

Manyetik Alan KaynağınaBelirli Bir Mesafe Sağlayarak Korunma

Ekranlı Araçlarda Manyetik Alan

Kesintisiz Güç Kaynağında Manyetik Alan

30


Elektromanyetik Alanın Ölçülmesi Elektromanyetik Alanlarda Korunma

İşyerlerinde Gerekli Düzenlemeler

Elektrik alan, manyetik alan veelektromanyetik alan ölçümü için aşağı-daki gibi cihazlar ve ölçüm uçları bulun-maktadır. Elektrik ve manyetik alan ölçümuçları birbirinden farklıdır ve yapılacakölçüme uygun olan uç seçilmelidir.

Ölçülen değerler 2004/40/EC yönet-meliğinde ve ICNIRP kılavuzlarında yeralan tablolardaki değerlerle karşılaştırılır.Bu tablolarda farklı frekans seviyelerinegöre elektrikli alan, manyetik alan, güçyoğunluğu gibi sınır değerler yer almak-tadır.

SAR ölçümleri, bütün vücut ve lokalolarak yapılabilmektedir. Hastanelerdeelektromanyetik dalgalarla çalışanlardakol ve baş bölgelerinde maruziyet dahafazla olduğu için lokal ölçüm yapmakgerekmektedir.

Akım ölçüm plakası üzerine çıkıl-dığında bacak bölgesinden geçen akımölçülebilmektedir.

Kelepçeli akım ölçer ile de koldangeçen akım ölçümü yapılabilir. Kelepçekısmı ölçüm yapılmak istenen bölgeyesarılarak o bölgeden geçen akım ölçülür.

Ölçülen akım değeri kullanılaraknümerik yöntemlerle akım yoğunluğuhesaplanır ve referans değerlerle karşılaş-tırılabilir.

Elektromanyetik dalgaların zararlıetkilerinden korunmak için birkaç yöntembulunmaktadır. Korunmaya önceliklekaynağın yok edilmesinden veya risklerinazaltılmasından başlanmalıdır.

Elektromanyetik alan kaynağı,mümkün olduğu sürece uygun malze-meler ile kapatılmalıdır. Permalloid(mıknatıslanma oranı yüksek demir nikelalaşımı) isimli malzeme ve ferromanyetikmalzemeler bu amaçla kullanılabilir. Yapı-lan işin çevresi, duvarlar, çatılar, sıvalarınaltları file veya metal plaka şeklinde bumalzeme ile kaplanarak korunma sağla-nabilir. Çalışmalar bu kaplamaların diğertarafında yapılmalıdır.

Filelerde olması gereken özellik, dokuboşluğunun dalga boyundan ( çok dahaküçük olmasıdır. Doku boşluğu d ise,

ıdır.

Ferromanyetik malzemeler, elektro-manyetik korunma sağlayan kişisel koru-yucu donanımlarda da kullanılabilmek-tedir. Ancak permalloid, çok ağır ve bükü-lemeyen bir malzeme olduğu için kişiselkoruyucu donanımlarda kullanılamaz.

Elektromanyetik etkiye maruz kalan işyerlerinde, sınır değerlerinin altındakalınıp kalınmadığı işyerleri tarafındankontrol edilir. İşyerinde izin verilmeyenmaruziyeti önlemek için tehlikeli elekt-romanyetik alanlarla ilgili önlem alın-

λ)

d<<λ olmal

Elektrik Alan, Manyetik Alan veElektromanyetik Alan Ölçüm Cihazları veÖlçüm Uçları

Akım Ölçme Plakası

Kelepçeli Akım Ölçer

d

d

31


malıdır. Uyarıcı işaretler kullanılmalıdır.Kalp pili gibi cihazları etkileyebilecekalanlarla ilgili uyarılar kullanılmalıdır.Teh-likenin olabileceğinin düşünüldüğüyerlerde sınır değerler araştırılmalıdır.

Bunların dışında makinelerin üzerindeişaretleme yapılmalı ve bunlarla ilgiligerekli önlemler alınmalıdır. Tehlikelialanlar varsa bunlar işaretlenmeli vebelirtilmelidir.

Elektromanyetik dalga yayan cihazlarvarsa, bunların ilk kullanımından öncedüzeylerinin kontrol edilmesi, cihazlardadeğişiklik olduğunda veya belirl iaralıklarda uzmanlar tarafından eği-timlerin verilmesi de önemli hususlararasındadır.

İşveren dolaylı ve dolaylıolmayan maruziyetiönlemekle sorumludur.Maruziyet bölgesininderecesini belirlemesi,elektromanyetik alanınbüyüklüğünün ölçülmesi veçalışanlara olan etkisinibelirlemesi gereklidir.İşveren, bu konudaçalışanların eğitiminisağlamalıdır.

İşveren maruziyet derecesinegöre, riskleri tespit etmek,önlem almak, işletmetalimatnamesi hazırlamakkonusunda sorumludur.Ayrıca, çalışanları, işyerindebu konularda ve oluşabilecekkazalarda ilk yardımkonusunda eğitmelidir.

32


çalışmaziyareti

İŞYERLERİNDE

KAYNAK İŞLERİNDEKİTEHLİKELER

ÇEK CUMHURİYETİ UYGULAMALARIÇiğdem ÜNAL,

M. Belgin ÇAĞDAŞ,Nuri VİDİNLİ,

Makina Mühendisi, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel MüdürlüğüKimya Mühendisi, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

Tabip, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü

eğitim programı (Çek mevzuatıylabelirlenen).

Özel seminerler, konferanslar, çalışmatoplantıları. Büyük ve KOBİ işletmeleriyönetici ve işverenleri (profesyonelolmayanlar), işçiler için e-İSG öğretimi(Çek mevzuatıyla belirlenmiş temel İSGyükümlülükleri), işveren ve yöneticiler içinİSG e-öğretimi, ulusal ve uluslararasıkonferans ve çalışma toplantıları.

CIVOP tüm KOBİ'lere CIVOP Sistemi adıaltında kendi İSG yönetim sisteminikuruyor, geliştiriyor. Bu sistem; birişletmede iş sağlığı ve güvenliğinin veyangın önlemenin sağlanması için komplebir sistemdir.

riskleri tanımlamak, analizetmek ve değerlendirmek; işyerlerindeönleyici tedbirleri önermek ve uygulan-masını sağlamak; işyerleri ve işyeriortamları için yeni çözümler önermek;uygun KKD önermek ve danışmanlık

İSG Hizmetleri

Amacı;

21 Kasım 2008 tarihlerinde CIVOP'a(Çek Cumhuriyeti İş Güvenliği Bilgi ve Eği-tim Merkezi) Genel Müdürlüğümüzdenaltı kişiden oluşan bir heyet ile çalışmaziyareti gerçekleştirilmiştir. Çalışmaziyareti ile kaynak işlerindeki tehlikeler veAB Üye Devlet uygulamalarının yerindeizlenebilmesi amaçlanmıştır.

CIVOP, iş sağlığı ve güvenliği ile yangınönleme alanlarında bilgi, eğitim vedanışmanlık hizmetleri sunan bağımsızbir kuruluştur. 1992 yılında kurulan CIVOP,45'den fazla İSG uzmanıyla Çek Cumhu-riyeti'ndeki en büyük özel kuruluştur.Merkezi Prag'dadır. Ayrıca 5 şubesibulunmaktadır. 1994 yılında İSG eğitim-leri konusunda akredite olan CIVOP, 2007yılında 309/2006 sayılı Çek Yasası ile İSGUzmanları ve Risk Önleme konularındaSertifikalandırma Merkezi olmuştur.

Kuruluş, İSG profesyonellerine veişletmelere (büyük-kobi) sistematikolarak bilgi sağlamaktadır.

CIVOP

Bilgilendirme sözlü, yazılı ya danetwork aracılığıyla sağlanmaktadır.

iş kazaları ile ilgili tavsiyeler,Çek ve AB İSG mevzuatı ya da İSG yönetimsistemleri, v.b konularda olmaktadır.

işte risklerin önlenmesi, önle-me metodları, risklerin tanımlanması vedeğerlendirilmesi, iş kazaları istatistiklerikonularında materyaller, projeler, yayın-lar, bilgilendirme broşürleri, güvenlikkuralları, uygulama rehberleri şeklindedir.Bilgisayar ağı ile; bilginin e-posta veinternet aracılığıyla yayılması şeklindeolmaktadır.

Leonardo daVinci Programı kapsamında ÜniversiteSeviyesinde İSG Alanında ProfesyonelEğitim“ projesi, ENETOSH'un bir partneri.

İSG uzmanları için Ostrava'daki tekniküniversite ile eğitim programı, İSG'ye yenibaşlayanlar için eğitim programları,sürekli İSG mesleki eğitim programı,işveren, yöneticiler ve işçiler için İSG

Sözlü;

Yazılı;

Eğitim Programları;“

34

Kaynak İşlerindeki Tehlikeler

yapmak; işyeri ihtiyacına uygun Çekmevzuatı ile belirlenmiş belgeleri titizliklehazırlamaktır.

Devlet düzeyinde; Çalışma ve Sosyalİşler Bakanlığı (İSG Konseyi Üyesi, İSGEğitim ve Araştırma Kurulu Başkanı),Sağlık Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı, ÇevreBakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,İçişleri Bakanlığı, Çek Parlementosu'dur.

Sivil düzeyde; Çek Ekonomi Odası, işçisendikaları, teknik üniversiteler (Prag,Ostrava), T-Mobil (Ulusal ve uluslararasıdüzeyde özel İSG ve FP (YangındanKorunma) hizmetleridir.

Profesyonel düzeyde; Çek İSG veYangından Korunma Odası, Çek İSGKurulu, İSG Araştırma Enstitüsü, Yangın-dan Korunma Kurulu'dur.

Uluslararası düzeyde; ENSHPO-AvrupaProfesyonel İSG Organizasyonları Ağı,ENETOSH, INRS Fransa, EUROGIP- Fransa,BGAG-Almanya, UNIZO-Belçika, PREVENT-Belçika, CIOP- Polonya'dır.

Metallerin sökülemez birleştirilmesiolarak tanımlayabileceğimiz ve öneminihiç kaybetmeyecek olan kaynak tümsektörlerde ana veya yardımcı imal yönte-mi olarak kullanılmaktadır. Günümüzdegaz altı, toz altı, elektrod, punta vb. gibi birçok yöntemle yapılan kaynak, gelişenteknolojiye bağlı olarak gelişmekte,çeşitliliği artmakta ve kullanılan alangenişlemektedir.

Birleştirilecek metallerin cinsi, koru-yucu gaz kullanımı, elektrod tipi, elektrik-sel değerler (amper, voltaj), oluşturulacakmetalik yapının özellikleri, malzemekalınlığı, metalik yapının kullanım alanı,dayanımı, kaynakçının yeteneği, dikiş

kalitesi vb. gibi pek çok parametreye bağlıolarak kaynak kalitesi değişmektedir. ÇekCumhuriyeti'nde kaynak ve muayeneyöntemleri AB normlarına uygun olarakyapılmaktadır. AB Kaynak Federasyo-nu'nun yönetmelikleri dikkate alınarakharmonize standartlar hazırlanmıştır.Kaynak işlerinde iş sağlığı ve güvenliğitedbirleri temelde genel ve özel tedbirlerbaşlıkları altında yapılmaktadır.

İşyerlerinin organizasyonel tedbirlerialmada dikkat ettikleri temel hususları şuşekilde sıralamak mümkündür:

Yapılan işlerin cinsi,Kullanılan teknoloji,Çalışma alanının yapılan işe uygun-luğu,

Çalışan personelin eğitim durumu(Örneğin: Yapacağı işle ilgili sertifikayasahip olup olmadığı) vs.

Kaynak işlerinin neden olabileceğiyangınlara karşı işyeri genelinde alınacakyangın güvenliği tedbirleri, organi-zasyonel tedbirler içinde ayrı olarak elealınmakta ve değerlendirilmektedir.

Kaynak, malzemeleri birbiri ile birleş-tirmek için kullanılan bir yöntemi-dir. Genellikle veyamalzemeler üzerinde kullanılır. Bu yön-temde genellikle çalışma parçalarınınkaynak yapılacak kısmı eritilir ve bu kısmadolgu malzemesi eklenir, daha sonra ekyeri sertleşmesi sağlanır.Normların uygulanmasında birlikteliğisağlamak için kaynakçıların kaynak okul-larından sertifikalı olmaları zorunludur.Sertifika programında kaynakçılar 160saat temel eğitim almaktadırlar. Bu eğitim40 saat teorik 120 saat pratik eğitimdenoluşmaktadır. 40 saatlik teorik eğitimin 8saati iş sağlığı ve güvenliği eğitimidir.Sertifikasyon programı içinde sağlık vegüvenlik için hazırlanmış video filmöğrencilere gösterilmektedir. Kaynakçı-ların yüksek oranda sağlık ve güvenliktehlikeleri ile karşı karşıya kaldıklarıdikkate alınarak yapılacak işin çeşidine vezamanına bağlı olarak yapılacak, alınacaktedbirler belirlenmektedir.

Kaynak ve kesme işlemleri esnasındakaynakçının sağlığını etkileyebilecek

İşbirlikleri

Genel Tedbirler

Özel Tedbirler

imalatmetal termoplastik

soğutularak

Kaynak Yöntemine Göre AlınacakTedbirler

KAYNAK İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞIVE GÜVENLİĞİ

GÜVENLİK TEDBİRLERİ

�

�

�

�

Kaynak yapılan işyerlerindekaynak yapılan alanındışında kalan diğer üretimalanları da kaynakişlerindeki risklerden dolayıaz veya çok tehlikealtındadırlar. Bu nedenleişyerinin tüm üretimalanlarını dikkate alanorganizasyonel tedbirleralınmaktadır. Bu sayedeoluşabilecek sağlık riskini enaza indirmek mümkünolmakta, güvenliği tehditeden unsurların ise kaynakyapılan alanda kalmasısağlanmaktadır.Organizasyonel tedbirlerinişyerlerinde kolay uygulana-bilmesi için, tüm işyerlerindetüm çalışanlarauyguladıkları kolayanlaşılabilir bir formhazırlanmıştır.

35


dumanlar, tozlar ve gazlar oluşur. Kaynak,kesme ve ilgili işlemlerde kaynakçı oluşanzararlı maddelerden kendisini korumalı-dır. Isı ve basınç altında yapılan kaynakişlemlerinde oluşabilecek riskleri şu şekil-de sıralamak mümkündür:

Patlamalar,

Yangın,

Yanmalar,

Zehirlenmeler,

Yüksekten düşme,

Ortamı kirletici gazlar,

Zararlı ışınlar,

Tozlar.

Bu nedenle çalışma alanları, kaynakyöntemine, malzemelere ve uygulamakoşullarına göre, zararlı maddelerdenarındırılmış temiz hava teneffüs etmeyisağlayacak şekilde düzenlenmeli vegereken ekipmanla donatılmalıdır.

Kaynak dumanı oluştuğu noktadandışarı atılmalıdır,

Teknik havalandırma sağlanmalıdır,

Normal bir havalandırma yapılma-lıdır,

Diğer havalandırma yöntemlerikullanılmalıdır veya,

Yukarıdaki seçeneklerin bir veyabirkaçı birlikte kullanılmalıdır.

Tüm kaynak malzemeleri için güvenlikbilgilerini içeren “Malzeme GüvenlikBilgisi” mevcuttur. Malzeme güvenlikbilgileri aşağıdakileri içerir:

Zararlı bileşenler,

Bu malzemeyi kullandığınızdaoluşabilecek zararlar,

İlkyardım kuralları,

Çalışma alanı için gereken sınırdeğerleri,

Atıkların nasıl bertaraf edileceği.

Kaynak malzemesinin içeriği dışında,kaynak ark ısısı ile birlikte de zararlı

maddeler oluşabilir. Bu zararlı maddelergalvaniz (çinko), kurşun gibi metalikkaplamalar, çinko ve kurşun içerikliboyalar ile yağ, gres gibi yüzey koruyucubileşiklerdir.

Kurşun, kadmiyum, çinko, krom içerenmetalleri kaynak yaparken özel bir dikkatgösterilmelidir. Çünkü bu elementlerzararlı ve zehirli maddeler oluşturur.

Yüzeyinde hidroklorikasit veya hidro-karbonlu bileşikler bulunan (yağ ve gresiçeren) iş parçaları, kaynak öncesi bubileşiklerden arındırılmalıdır. Çünkükaynak esnasında zehirli fosgen (MAK : 0,1

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Açık havada kaynakyaparken de zararlımaddelerin solunulanhavaya girmediğinden eminolunmalıdır. Dar ve kapalıalanlarda kaynak yaparken,kirli havanın dışarıyaatılması veya temiz hava ileçalışma alanınınhavalandırması yapılmalıdır.

36


ml/m ) oluşumuna neden olurlar. Bu gazdoku ölümüne ve akciğer yetmezliğinesebep olmaktadır.

Bu durum dikkate alındığında ise kaynakişlerinde sağlık ve güvenlik tedbirleri;

olarak gruplanabilir.

Devamlı kaynak işlerinin yapıldığıalanlarda alınacak tedbirler kolaylıklabelirlenmekte ve uygulanmaktadır.

Örneğin: Bu alanlar diğer imalatınyapıldığı alanlardan özel bölmelerleayrılmakta, yanıcı olmayan malzemeler ilekaplanmakta, yeterli havalandırmayısağlayacak sistem kurulmakta, ilgisiolmayan çalışanın bu alana girmemesi içintedbirler alınmakta ve gereken uyarı ikazve işaretleri yerleştirilmektedir.

Geçici kaynak işlerinin yapıldığı alan-larda oluşan sağlık ve güvenlik riskleridaimi alanlara göre daha fazladır. Daimikaynak işleri alanlarında alınan tedbirlerinbirçoğu geçici alanda alınamamakta,alınan tedbirlerin uygulanmasında daçoğu zaman problemler yaşanmaktadır.Bu alanlarda genel olarak alınan tedbirlerşu şekilde sıralanabilir:

5 kg'lık yangın tüpünün bulundu-rulması zorunludur,

Yanıcı maddelerin bu alandadepolanması yasaklanmıştır,

Gereken uyarı levhaları konulma-dan işe başlanılmamaktadır,

İlgili çalışana gereken bilgilendirmeyapılmaktadır,

Geçici kaynak yapılacak alan yerden2 m yükseklikte ise özel güvenliktedbiri alınmalıdır. (Örneğin: Yük-sekten düşmeye karşı koruyucukemer, v.s)

Çek Cumhuriyeti'nde kaynakçı sertifi-ka programı içinde hazırlanmış video filmile kaynakçılara alınması gereken tedbirleriş akışına göre maddeler halinde anlatıl-maktadır.

Bu tedbirler aşağıdaki şekilde sırala-nabilir:

1- İşe başlamadan önce kaynakçıtarafından elektrik çıkışı ve elekt-rik kablolarının izolasyonu kontroledilmelidir.

2- Yapılacak işe uygun ekipmanbelirlenir. Belirlenenin dışında

ekipman kullanılmaması içintedbir alınmalıdır.

3- Kaynakçı bozuk ekipmanın tami-rinden sorumlu değildir. Zama-nında, tamiri ilgili birime bildir-mekle yükümlüdür.

4- İşe başlamadan önce kaynakçıtarafından topraklama bağlantı-sının gereği gibi yapılıp yapılma-dığı kontrol edilmelidir.

5- Molalarda kaynak makinesi güçdüğmesinden kapatılır.

6- Kaynak yapılacak bölüm müm-künse diğer bölümlerden ayrıolacak şekilde belirlenmeli veuygun havalandırma sağlan-malıdır.

7- Kaynak sırasında çıkan ışınlarınçevreyi etkilememesi için etrafıparavan ile çevrilmelidir.

8- Kaynak gazlarının da ortamhavasına karışmadan, solunumseviyesinin altından cebri çekişlilokal emiş sistemi ile alınarakdışarı atılması gerekmektedir.

9- Gürültü için uygun izolasyon mal-zemesi kullanılmalıdır.

10- Radyasyon için gereken tedbirleralınmalıdır.

11- Kaynakçı elbiseleri deri ve yanma-ya dayanıklı olmalıdır.

12- Kaynak işinde kullanılan tümmakineler sudan korunumluolacak şekilde düzenleme yapıl-malıdır.

13- Kaynakçılara gereken ve uygunkişisel koruyucu donanım veril-meli ve kullanmaları sağlan-malıdır.

14- Yapılacak kaynağın cinsine, şekli-ne ve mekanına göre özel sınıfla-

3

Kaynağın uygulama süresine bağlıolarak alınacak güvenlik tedbirlerideğişmektedir.

a- Devamlı kaynak işlerinin ya-pıldığı yerler,

b- Geçici kaynak işlerinin yapıl-dığı yerlerde alınacak tedbir-ler

�

�

�

�

�

Kaynak işleri, işin özelliğinegöre hemen hemen herişyerinde yapılmaktadır. Seriimalat yapılan işyerlerindekaynak işleri için ayrı bölüm-ler hazırlanmıştır. Kaynakişleri için ayrılan bölümlerkendi içinde de yapılankaynağın cinsine göregruplanmıştır. Diğer taraftangeçici veya kısa süreli kaynakişleri, işyerlerinde çoğuzaman muhtelif alanlardayapılabilmektedir. “Kısasüre” tanımındananlaşılması gereken günde ½saat veya haftada 2 saatlikalev veya ark süresidir. “Uzunsüre” tanımındananlaşılması gereken ise budeğerleri aşan sürelerdir.

37


ma yapılmalı bu duruma göregüvenlik ve sağlık tedbirleri belir-lenmelidir.

15- Metal konteynerler, tüneller, ıslakmekanlarda ve yeraltında yapıla-cak kaynak işleri için özel tedbirleralınmalıdır.

16- Kapalı mekanlarda yapılan kaynakişlerinde 24V elektrik kullanıl-malıdır.

17- Çalışma aralığı voltajı:

18- Zehirlenme ve yanma etkilerinekarşı koruyucu tedbirler alınma-lıdır.

19- Yanıcı maddeler kaynak yapılanmekanda depolanmamalı veyaalevin ulaşmasını önleyici yanma-ya karşı dayanıklı malzeme ileayrım ve bölmeler yapılmalıdır.

20- Kaynak işleri için ilk düzenlemeyapıldığında risk değerlendirmesiyapılmalı, daha sonra ise yeni birdüzenleme yapıldığında riskdeğerlendirmesi yenilenmelidir.

21- Kaynakçıların ve kaynak yapılanortamın kontrolleri başka birpersonel tarafından yapılmalıdır.

22- Yer altında ve kapalı tanklardayapılacak kaynak için kaynakçı buişe uygun özel kıyafet giymeli(yanmaya dayanıklı iş elbisesi vetaze hava takviyeli baret) herhan-gi bir tehlike anında ise kaynakçı-nın kurtarılmasını sağlayacakdüzenek kurulmalıdır. (Örneğin:Kaynakçıyı gözleyen yardımcı vekaynakçıya bağlanan yaşam ipi)

23- Risk değerlendirmesine göredokümanlar zamanında hazırlan-malı ve kolay ulaşılabilecekşekilde muhafaza edilmelidir.

24- Konteynerlerde yapılan kaynakişlerinde ilave elektroda ihtiyaçolduğunda, kaynakçının kolayalabileceği bir düzenek oluşturul-malıdır.

25- Tozun oluşturduğu kirlenmeyekarşı özel tedbirler alınmalıdır.

26- Yerden 2 m'den daha fazla yüksek-likte yapılan kaynak işlerinde,yüksekten düşmeye karşı koruyu-cu kullanılmalıdır.

27- Kaynakçılara, Çek Cumhuriyet'ikaynak standardlarına göregereken ilk yardım eğitimi veril-melidir.

Kaynak işlerinde kaynak türlerine göreçalışanların sağlığını etkileyecek, zararverecek farklı etmenler oluşmaktadır. Buzararlı etmenler çalışanların sağlığınıetkilemektedir.

Elektrik ark kaynak işlemi sırasındaoluşan sıcaklık 4000 dereceye kadar çıkar,metalle elektrot arasında oluşan arksırasında ultraviyole ve infrared ışınlarıoluşur. Soğuk ışın olarak tanınan ultravi-yole ışınları, havadaki oksijen molekül-lerini parçalayarak ozon gazının ve azotgazı ile oksijenin bağlanmasını sağlayarakazot oksitlerinin oluşumuna neden olur.Yine, elektrot üzerindeki örtü içindebulunan organik maddelerin yanmasısonucu karbondioksit ve karbonmonoksitgazları meydana gelir. Ayrıca, kaynakyapılan metalin ve elektrodun cinsine göredemir, krom, nikel, kadmiyum, silika,asbest gibi pek çok zararlı maddelerin toz,duman ve buharları ortama yayılır. Budumanı oluşturan maddelerin partikülçapı, solunum yollarına ulaşabilecekkadar küçüktür. Tig kaynağı sırasında dayine ultraviyole ışınları ve ısı açığa çıkar.

Ultraviyole ışınları vücudun çıplakkısımlarını ve gözü etkileyerek yanıklar

oluşturur. İnfrared ışınlarda ısı yüklüışınlar olması nedeniyle, ciltte yanıklara veileri aşamada gözde katarakta nedenolurlar.

Ark ve TİG kaynağı sırasında oluşanozon ve azot oksitleri tahriş edici gazlardır,solunum yollarını tahriş ederler. Kaynaksırasında oluşan karbonmonoksit gazıkimyasal, boğucu bir gazdır. Hemoglobinebağlanarak kanın oksijen taşımasınıengeller. Solunum sistemi, merkezi sinirsistemi, kalp, göz ve kulakta zararlı etkilerivardır. Kaynak sırasında oluşan karbondi-oksit gazı basit boğucu bir gazdır. Solu-num sisteminde zararlı etkileri vardır.Kaynak sırasında ortama yayılan demirdumanları, buharı ve tozlarının uzun sürelitekrarlanan solunumu ile siderozis hasta-lığı oluşabilir. Ayrıca yumuşak dokuda vedeğişik organlarda demir birikmesi olur.

Kaynak sırasında ortama yayılankurşun buharı, dumanı ve tozu hipertan-siyona, böbrek hastalıklarına, ülsere,koroner yetmezliğe neden olabilir. Perife-

DC- 113V

AC- 80V olmalıdır

SAĞLIK TEDBİRLERİ

Kaynak sırasında ortamayayılan krom toz, duman vebuharı kaynakçıların solu-num sistemini etkiler.İltihaplı ve pis kokulu rinit,septum perforasyonu veülserleri, kanama,farenjitbronşit, akciğerkanseri oluşturabilir. Kromsindirim sisteminde, toksikhepatit, mide ülserleri,sindirim sistemi kanamalarıoluşturabilir. Kromun gözeteması ile gözlerdekonjuktivit oluşabilir. Krom+6 kanserojen maddedir.

38


rik sinir sistemini etkileyerek periferiksinirlerde felç oluşturabilir. El ve ayaklardaağrı ve kurşun GUT'u, kabızlık, karın ağrısı,iştahsızlığa neden olabilir. Görme veişitme kusurlarına neden olabilir. Kurşunkemik iliğinde birikerek kansızlığa nedenolabilir.

Kaynak sırasında ortama yayılankadmiyum buhar ve dumanının uzunsüreli solunması sonucu kronik bronşitanfizem ve rinit oluşabilir. Kadminyumböbrek bozukluklarına, kemik erimesine,kansızlığa neden olabilir.

Kaynak sırasında ortama yayılan nikeltoz, duman ve buharlarının solunmasısonucunda akciğer ve burun kanserlerioluşabilir. Nikel kanserojen maddedir.

Kaynak sırasında ortama yayılanasbest liflerinin solunması akciğer zarındave akciğerde tümör oluşumuna nedenolabilir. Ayrıca akciğer zarında plaklaroluşturabilir.

Bakır kaynağı yapanlar bakıra toz vedumanlarına maruz kaldıklarından saçla-rında ve dişlerinde yeşile dönüşme görüle-bilir. Bakır dumanı, buhar ve tozununsolunulması solunum yollarında ve temasıda gözlerde tahrişe yol açabilmektedir.Ciltte seyrek egzamalar oluşturabil-mektedir. Karaciğerde tümöre nedenolabilir.

Kaynak sırasında oluşan ısı, sıcaklık veışınlardan dolayı yanıklar meydanagelmektedir.

Bundan dolayı kaynakçı olarak çalışanişçileri korumak ve sağlık gözetiminiyapmak için Çek Cumhuriyeti'nde alınankaynakla ilgili sağlık tedbirleri aşağıdakişekilde yapılmaktadır.

50 yaşın üzerinde, mesleği kaynakçıolan işçilerin kaynakçı olarak çalışabilmesiiçin 3 yılda bir, 50 yaşın altında mesleğikaynakçı olan işçilerin ise kaynakçı olarakçalışabilmesi için 5 yılda bir kaynakçıolarak çalışmasına engel olmadığınıgösteren sağlık sertifikası alması gerek-mektedir. Kaynakçı olarak çalışabilir sağlıksertifikası muayenesinde solunum sistemihastalıkları, kalp dolaşım sistemi hastalık-ları, kan hastalıkları, cilt hastalıkları, gözhastalıkları, sinir sistemi hastalıkları vekulak-burun-boğaz hastalıkları yönündenkaynakçı olarak çalışacak işçiler incelen-mektedir. Kaynakçı olarak çalışabilir sağlıksertifikası Halk Sağlığı Bakım Merkezleritarafından verilmektedir.

Kaynakçı olarak çalışan işçilerin işyoğunluğuna ve risk değerlendirmesisonucuna göre 6 ay veya 2 yılda bir peri-yodik sağlık muayenelerinin yapılmasıgerekmektedir. Bu periyodik muayeneyieğer işyeri hekimi varsa işyeri hekimi(genellikle pratisyen hekim) yoksa HalkSağlığı Bakım Merkezi (polikliniği) yap-maktadır. KOBİ'ler dışındaki işletmelerişyerinde ya kendi iş sağlığı ve güvenliğihizmetleri birimi kurmak veya özel işsağlığı ve güvenliği merkezlerinden hiz-met almak zorundadır. (Örneğin: Lazerkaynağında çalışan kişilerin göz muaye-neleri, özellikle punto kaynağında veelektrik ark kaynağında çalışan kişilerinişitme testlerinin, elektrik ark kaynağındaçalışanlar kaynak elektrotundaki vekaynak yapılan malzemeden oluşankanserojen maddeler, ağır metaller,kaynak sırasında çıkan gaz, buhar, tozlar,

gürültü, morötesi ve kızılötesi ışınlardanetkilenme dikkate alınarak pnömokonyoz,astım, solunum sistemi hastalıkları, kanhastalıkları, cilt hastalıkları, kanserhastalıkları, ağır metal etkilenmeleri,zehirlenmeler, yanıklar, mesleki işitmekayıpları, kulak-burun-boğaz hastalıkları,katarakt ve diğer göz hastalıkları yönün-den işe başlamadan önce ve periyodikmuayene incelemelerinin yapılmasıgerekmektedir.)

Genel Sağlık Tedbirleri

Özel Sağlık Tedbirleri

Kaynak sırasında ortamayayılan silika tozlarınakronik maruziyet sonucusilikozis denilen akciğer tozhastalığı oluşabilir.

Kaynak sırasında oluşangürültü mesleki işitmekayıplarına neden olabilir.

İşyerinde meslekhastalığından şüphelenilirseveya tespit edilirse iş sağlığıve meslek hastalıkları ileilgilenen bölgesel HalkSağlığı Bakım Merkezleri'ne(Polikliniklere) işçiler tetkikve tedavi içingönderilmektedir. Eğerhastanın ileri tetkik vetedavisi gerekiyorsabranşlaşmış meslekhastalıkları bölümü olanhastanelere veya eğitimhastanelerinegönderilmektedir. AyrıcaHalk Sağlığı Enstitüsü de işsağlığı, endüstriyel hijyen vemeslek hastalıkları alanındahizmetler vermektedir.Enstitüde sertifikalı meslekhastalıkları, iş sağlığı vemesleki tıp sertifikalı 36hekim çalışmaktadır.

39


çalışmaziyareti

ÇEK CUMHURİYETİ'ndeİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİ VE

EKRANLI ARAÇLAR İLEİLGİLİ UYGULAMALAR

Sakine OVACILI,

H. Tülay ALPMAN,

N. Gül İNCEKARA,

Fizik Mühendisi,İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

Endüstri Mühendisi,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

Elektrik - Elektronik Mühendisi,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

ÇEK CUMHURİYETİ'NDE İŞSAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİ

İŞ GÜVENLİĞİNİN ULUSALGELİŞİMİ VE MEVCUT DURUM

Tarih boyunca, insanlar başka insan-lara verdikleri zararlardan sorumlu tutul-muşlar ve bunun sonucunda bir yaptırımlakarşılaşmışlardır. Bu sosyal sorumluluk,gelişmiş medeniyetlerin dâhili bir parçasıdurumundadır.

İş sağlığı ve güvenliği de bu yaklaşımınbir yansıması olmakla birlikte ÇekCumhuriyeti'ndeki önemini, devrimdensonra kazanmıştır. 2. Dünya savaşındansonra, endüstriyel ve teknolojik ilerle-melerin hızlı yükselişine iş kazalarısayılarındaki artışlar eşlik etmiştir. Bununen önemli nedeni, işgücünün yeniteknolojiye ilişkin yeterince bilgilendiril-memesi, deneyim sahibi olmaması veverimliliğe aşırı odaklanılmasıdır.

Çek Cumhuriyeti, 1 Mayıs 2004 yılındaAvrupa Birliği'ne üye olan 10 ülkedenbiridir. 10 milyonu aşkın nüfusu olan ÇekCumhuriyeti'nde 5 milyon çalışan bulun-maktadır. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgiliKanun düzeyinde yasal düzenlemeler iletüm çalışanlar kapsanmıştır. İş sağlığı vegüvenliği alanından, Çalışma Bakanlığı veSağlık Bakanlığı birlikte sorumludur. Buamaçla, bakanlıkların teşkilatları içindeilgili birimler ve enstitüler bulunmaktadır.Çalışma Bakanlığı altında kurulu İşGüvenliği Araştırma Enstitüsü iş güvenliğiile ilgili çalışmaları yürütürken; SağlıkBakanlığı iş sağlığı ile ilgili faaliyetleri HalkSağlığı Enstitüsü kapsamında gerçekleş-tirmektedir. Her Bakanlık, sorumlu olduğualanla ilgili yasal düzenlemeleri yapma ve

denetleme yetkisine sahiptir.

Çek Cumhuriyet'inde ve AvrupaBirliği'nde iş sağlığı ve güvenliğinintarihsel gelişimi şimdiki durumu anlamakaçısından önemlidir.

Bu artış 50'li yıllara kadar devametmiştir. Verimliliği artırmak için, özellikleteknoloji ve üretim alanlarına yönelikyatırımlar yapılmış, çok sayıda işçi çalış-tırılmıştır. Yine aynı maksatla, işyerleri,yerleşim alanlarının yakınlarında kurul-muştur. Zamanla, müşterinin çıkarılanişlerde kalite arayışında da bir artış mey-dana gelmiştir. İşyerinde meydana gelenkritik bir hata, üretilen ürün, işyeri ve işmakineleri, çevre ve kamu güvenliği içinönemli bir tehdit kaynağı oluşturmayabaşlamış, kazaların sonuçları sadeceişçileri değil, genel halkı ve komşu ülkeleride etkiler duruma gelmiştir. Bu durum,güvenlik kavramına dikkat çekilmesineneden olmuştur.

Güvenliği geliştirmek amacıyla,güvenli makine ve ekipmanların kulla-nımının, işte de güvenliği sağlayacağıdüşünülerek, teknik ekipmanların vemakinelerin güvenliğini artıracak araş-tırma kurumları kurulmuştur. Ancak, buyaklaşımın etkisi sınırlı olmuştur. Çünküinsan, işin ayrılmaz bir parçasıdır veyetkinlikleri, nitelikleri ve davranışları ileişi etkilemektedir. Bu faktör, işyerlerindesıfır risk durumunun gerçekleştirilemezolmasının en temel nedenidir. Riskintamamen sıfıra indirilemeyeceğinin farkedilmesi, iş güvenliğinin etik bir boyutuolan kabul edilebilir risk kavramınınortaya çıkmasına neden olmuştur. Budönemde yasalar, bu sınırları ve işletmeyönetimince uygulanacak tüm önlemlerikayıplar ve giderler dengesine göre detaylışekilde tanımlamaya odaklanmıştır.

Güvenlik üzerinde insanın etkisiyapılan araştırmalarla daha çok anlaşıl-dıkça, 2000'li yılların başında, bu yöndekiçalışmalar insanların eğitimine odaklan-mıştır. İş güvenliği sorunları, insanlarınbilgi ve bilinç düzeyindeki düşüklüğebağlanmıştır. Nasıl güvenli davranıla-cağına ilişkin bilgisi olmayan birindengüvenli davranması beklenilemez. Çözüm

için “eğer bir kişi nasıl doğru şekildedavranılacağını bilirse, güvenli şekildedavranır” varsayımından yola çıkan bilinçartırma ve eğitim uygulamaları, bekle-nilen ilerlemeyi sağlayamamıştır. Budönemde, iş kazaları sayıları artmamışancak kazaların ciddiyeti artmış ve büyükendüstriyel kazalar yaşanmıştır. Bu nok-tada iş güvenliğinde çalışmalar, endüst-riyel kazaların önlenmesine yönelmiştir.Tüm bu gelişmeler, iş güvenliği ile ilgilisorunların çözümünün ne kadar karmaşıkolduğunu göstermektedir. Etkili çözümyolları için, sadece bilinç düzeyinin yüksel-tilmesi değil, aynı zamanda işyerindekisüreçleri olumsuz etkileyen faktörleri dedikkate almak gerekmektedir.

Bu yaklaşım yasal düzenlemelere olanbakışı da değiştirmiştir. 60'lı ve 70'liyıllardaki şimdilere göre daha kontrolcü veyönetime müdahale eden düzenlemelerinyerini daha az yasal düzenleme, serbestlikve esneklik anlayışı almıştır. Günümüzdeişçi değişim hızının da artışıyla, buyaklaşımın etkileri ise yeni yeni görülmeyebaşlanmıştır.

Denetim alanında problemler ortayaçıkmaktadır. Küçük işletmelerde işgüvenliğine yaklaşım kötüleşmekte, birçok sigorta şirketi önleme yerine tazmina-ta ağırlık vermektedir. Ekonomik zorluklarda işletmelerin iş güvenliği alanındakiçalışmalarını, sadece asgari gereklerinkarşılandığı bir düzeye, kimi zaman bununbile altına indirmekte; işçilerin ve işçisendikalarının iş güvenliği alanındakibaskıları da bu dönemlerde azalmaktadır.Bundan sonraki dönemde iş güvenliği ileilgili beklentiler iki temel yaklaşımın

hak olacağı yönündedir. “Gönüllülük”ve “Zorunluluk”.

İkna etme, teknik destek ve esnekliğedayalı olan gönüllülük yaklaşımınıngenellikle yöneticiler tarafından teklifedilmesi nedeniyle tercih edilirliği düş-

im

41


mektedir. Zorunluluk yaklaşımı isegenellikle, işçiler ve yönetim dışındakikişilerce desteklenmektedir. Gelecektehangi yaklaşım ağırlık kazanırsa kazansın,hiçbir yaklaşım;

İşçilerin aktif katılımı ve işbirliği,

Çalışma koşulları ve sistemdenkaynaklanan diğer faktörlerle,sağlık riskleri ve çevreye yöneliktehlikeler arasındaki ilişkinintanımlanması,

İş güvenliği

olmaksızın, başarılı olamayacaktır.

Teşkilat yapısı

İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü, 1954yılında kurulmuştur, Çalışma Bakanlığınabağlıdır. 4 ana bölümden oluşmaktadır.

Ergonomi ve çalışma ortamı birimi,

Endüstriyel kazaların önlenmesimerkezi,

Eğitim-öğretim birimi,,

Danışmanlık ve bilgilendirme mer-kezi,

Test laboratuvarı,Belgelendirme kuruluşu (onaylan-mış kuruluş).

İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü'nde60 kişinin çalıştığı ifade edilmiştir. Temelgörevleri arasında, iş güvenliği yönündenişyerlerini denetlemek, iş kazalarınailişkin verileri toplamak, analiz etmek,istatistikleri hazırlamak, Eurostat'a bildir-mek, OSHA Odak Noktası faaliyetleriniyürütmek . Denetim sisteminde, önleyi-

ci yaklaşıma yer vererek sorunlu ve riskliişyerlerine öncelik veril

Ulusal Halk Sağlığı Enstitüsü, sağlığıkorumak ve geliştirmek amacıyla ulusalkurum ve kuruluşları, politikacıları, işadamlarını ve ülke vatandaşlarını vebirlikleri desteklemek üzere 1925 yılında

kurulmuştur.

Enstitünün araştırmaları ve etkinlik-leri öncelikle “önleyici” yaklaşıma odak-lanmaktadır.

Örneğin; bulaşıcı hastalıkların önlen-mesi için antibiyotik direncinin izlenmesi,ciddi enfeksiyonların yaygınlığının ince-lenmesi, aşılama yapılması gibi önleyicifaaliyetlere ağırlık verilmektedir. Benzerşekilde; kalp-damar hastalıkları ya dakanser gibi bulaşıcı olmayan hastalıklarınönlenmesi amacıyla sağlıklı yaşam tar-zının yaygınlaştırılması, sigara bırakmatedavileri, bilinçsiz ilaç kullanımının ön-lenmesi, sağlıklı beslenmenin ve fizikselaktivitenin teşvik edilmesi “önleyici yakla-şım” odaklı faaliyetlerdendir. Enstitüde,sağlık eğitimi ve yayın faaliyetlerine

Halk sağlığı alanında sunulanhizmetlerin doğrudan etkilerine yönelikçalışmaların yanısıra, Ulusal Halk SağlığıEnstitüsü, araştırma konusuna büyükönem vermekte ve kapsamlı çalışmalargerçekleştirmektedir. Bu alanda birçokuluslararası kuruluşla işbirliği içindedir.

Doğrudan Sağlık Bakanına bağlı olanUlusal Halk Sağlığı Enstitüsü raştırmakonusundaki işbirliği olanaklarını artır-mak amacıyla konum olarak, CharlesÜniversitesi'nin Tıp Bilimi ile ilgili 3Fakültesi (Tıp Fakültesi, Sağlık BilimleriEnstitüsü ve İlaç Kontrol Bölümü ) ile aynıyerleşke içinde yer almaktadır.

Enstitüye bağlı merkezlerden biri, İşSağlığı Merkezi nstitüiçerisinde iş hijyeni ve önleyici konularalanında çalışmalar yürüt aynı

WHO İşbirliği Merkezigörev yapmaktadır.

Merkeze bağlı 12 Bölgesel Halk SağlığıBürosu'nda, endüstriye, üniversitelere,tarım-hizmet vb. alanlarında çalışanlararehberlik etmekte, danışmanlık ve uz-manlık hizmeti sunul ; mikrobiyo-loji, toksikoloji, gıda hijyeni ve güvenliği,çevre hijyeni, endüstriyel hijyen, kimyasalve fiziksel faktörlerle ilgili ölçümler yapıl-maktadır.

Ayrıca enstitüye bağlı olarak görevyapan, bulaşıcı hastalığa yol açanajanların ve sağlık faktörlerinin tespitininve değerlendirmesinin yapılabildiği,kalite ve akreditasyon sertifikalarına sahipçok sayıda referans laboratuvarı bulun-maktadır.

WHO işbirliği merkezi olarak gerçek-leştirilen faaliyetler kapsamında, m

çalışmalar yürütül-mektedir. çeşitli kayıtların

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

düzeyinde gereklisistematik yönetim

Teknik güvenlik enstitüsü,

Kütüphane

tir

mektedir.

ilgili

Amerikan Fonu ile

özelbir önem verilmektedir.

a

dir. Bu Merkez, e

mektedir vezamanda (Colabo-rating Center) olarak

makta

eslekifaktörlere maruziyet ve bu faktörlerinetkilerine yönelik

Bu amaçla

İş Güvenliği ve Çalışma Ortamı Bölümü,

,Ulusal Bilgilendirme ve Eğitim,

Kişisel Koruyucu Donanımlarla İlgiliYetkili Kuruluş,

Bilgilendirme Bölümü

Teşkilat yapısı

Kayıt sistemi

İŞ GÜVENLİĞİ ARAŞTIRMAENSTİTÜSÜ

ULUSAL HALK SAĞLIĞIENSTİTÜSÜ

Ulusal Halk SağlığıEnstitüsü'nün başlıcagörevlerinden biri de iş çevreve gıda güvenliğidir. Sağlıklıişyerleri kriterlerininoluşturulması; gıdagüvenliği ile mesleki veçevresel faktörlerin izlenmesiiçin yöntem geliştirilmesi bualandaki temelfaaliyetleridir. ÇevreselSağlık İzleme Sisteminin anamerkezlerinden

,

biridir.

42

Ekranlı Araçlarlar

tutulması için İş Sağlığı Merkezi BilgiSistemi kurulmuştur.

İşyeri ortam faktörlerine ve etkilen-me şiddetlerine göre sınıflandırıl-mış işyeri aktivitelerine ilişkin kayıt-lar (iş sağlığı yönünden risk değer-lendirmesi sonuçları),

Kanserojenlere mesleki nedenlemaruz kalan işçilere ilişkin kayıtlar,

Ulusal düzeyde meslek hastalıklarıkayıtları

bu sistem ile tutulmaktadır.

iş sağlığı ile ilgili sistemintemeli, işyerlerinin işyeri ortam faktörle-rine ve etkilenme şiddetlerine göre 4kategoriye ayrılmasına dayanmaktadır.İşyerlerinde, iş sağlığı risk değerlendir-mesi için ölçülmesi gereken faktörler yasa-da tanımlanmıştır. ktörler, fiziksel,kimyasal, biyolojik, psikososyal ve ergono-mik olmak üzere 5 grupta toplanmıştır.İşyerleri, işyeri ortam faktörleri ile ilgiliölçümler yaptırmakta, önlemleri uygula-makta ve sonuçları tekrar ölçtükten sonrailgili kayıtları İş Sağlığı Merkezi'ne gön-dermekle sorumlu tutulmuşlardır. İşSağlığı Merkezi bu sonuçlara dayanarakişletme nin

İlk kategori risklerin çok düşük olduğuişyerlerini kapsamaktadır. 2. Kategoride,faktörler sınır değer altındadır ve aşmasıdurumunda kişiler ortam faktörlerininolumsuz sağlık sonuçlarına yol açabilece-ğini fark edebilir ve korunabilirler. 3.Kategoride sınır değerler aşılmakta,önlemlerle maruziyet sınır değerler altınaçekilmekte fakat, kişisel korunmayöntemleri uygulanmaktadır. 4. Kate-goride ise faktörlere ilişkin maruziyetdeğerleri aşılmakta ve koruma bulun-mamaktadır.

utulan kayıtlara göre ülkede yaklaşık5 milyon insan çalışmaktadır, bunların390.000' riskli sayılan kategori 3-4'tekiişlerde ve %35'i hizmet, %30'u üretim,%5'i birincil alanlar kabul edilen sanayi vetarım sektöründe faaliyet gösterenişyerlerinde istihdam edilÇalışanların %46'sı gürültü, %18'i toz, %11'i kimyasal madde, %8'i titreşim ilekarşı karşıya ka maktadır. Gürültü enyaygın işyeri ortam faktörü olmasıylabirlikte, iyi bir şekilde kontrol altınaalınabildiği için gürültüye bağlı meslekhastalıklarının çok yaygın olmadığıgörülmektedir.

astalıklarının tespiti içinkurulan sistemin, doktorla başladığı vemeslek hastalıkları tespitinin ilk adımıolan periyodik muayeneler, her işvereninalmak zorunda olduğu iş sağlığı hizmetinikapsadığı anlatılmıştır. Sistemin işleyişineilişkin şu açıklamalar yapılmıştır: Periyo-dik muayeneler, kategori 4'te yer alanişyerlerinde yılda bir, diğer işyerlerindeolası hastalığa bağlı olarak değişmektedir.Sağlık hizmeti sunan hekim, şüphelendiğidurumla ilgili Meslek Hastalıkları Merkez-lerine bilgi gönderir. Ülkede, 18 Meslek

Hastalıkları Merkezi bulunmaktadır. Bumerkezler, öncelikle söz konusu hastalı-ğın, meslek hastalıkları listesinde olupolmadığını kontrol eder; işyerinde hastalı-ğa yol açacak maruziyetin varlığını, hasta-lığın nedeninin meslekle ilişkisini araştırır.Sigorta sistemlerinde bu hastalık belirli birsıklığa ulaştıktan sonra ödemesi yapılabil-mekte ve meslek hastalığı olarak kabuledilmektedir. Meslek Hastalıkları Merkez-leri elde ettikleri sonuçları ve meslekhastalığı olarak kabul ettikleri vakaları,meslek hastalıkları kayıt merkezlerinegönderirler. İlgili kayıtlar buradan, ulusalbilgi ve istatistik enstitüsüne, oradan daÇek İstatistik Kurumu'na aktarılarak ABİstatistik Ofisine (Eurostat) ulaştırılır.

Meslek hastalıklarının nedenlerinebakıldığında, görülen meslek hastalık-larının %42,9'u fiziksel faktörlere bağlıhastalıklar, %21,7'si cilt hastalıkları,

�

�

�

Ülkede

Bu fa

risk kategorisini belirle-mektedir.

T

i

mektedir.

l

Meslek h

Riskli sektörler ve en yaygın riskler

Meslek hastalıkları tanı sistemi: Meslek hastalıklarına ilişkinistatistikler

Meslek hastalıkları istatistikleri, sade-ce insidansları i , yani son biryıl içinde ortaya çıkan yeni vakaları içere-cek şekilde hesaplanmaktadır. Son verile-re göre, Avrupa Birliği ve Çek Cumhuri-yeti'nde meslek hastalıklarının görülmesıklıklarına ilişkin bilgilersunulmuştur.

çermektedir

Tablo 1'de

İŞ SAĞLIĞI RİSKDEĞERLENDİRMESİ

MESLEK HASTALIKLARI

Görülme SıklığıMeslek Hastalığı

Çek Cumhuriyeti(%)

Avrupa Birliği (12 üyeortalaması) (%)

Bulaşıcı hastalıklar 18.1 1.4

Sinir sistemi hastalıkları 20.8 8.0

Cilt hastalıkları 20.8 14.3

Solunum yolu hastalıkları 19.2 14.0

Kas-iskelet sistemihastalıkları

9.4 35*

İşitme kaybı 3.5 12.8

Tablo 1. Çek Cumhuriyeti ve AB'de çeşitli meslek hastalıklarının görülme sıklıkları

* Hastalıkla ilgili tanım farkından kaynaklanmaktadır.

43


%18,5'i solunumla ilgili hastalıklar ve%14'ünün çoğu hijyen kurallarınauyulmadığı için ortaya çıkan bulaşıcıhastalıklar 9'luk bölümü ise diğernedenlerle ilgili

Meslek hastalığı, en çok metal sanayive sağlık sektöründe bildiril

Firma büyüklüğüne göre meslekhastalıkları sayısına bakıldığında, firmabüyüdükçe bildirilen meslek hastalığısayısı azalmaktadır.

ükçe hijyen koşullarının kötüleş-mesine ve firma büyüdükçe daha iyi sağlıkhizmeti almasına bağlı olabilir.

Kayıt sisteminde risk gruplarına göremeslek hastalığı nedenleri incelendiğindeşu sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Toz,gürültü ve titreşime bağlı hastalıklaryüksek riskli sayılan 4. Kategoridekiişyerlerinde daha fazla görül , riskliolmayan işyerlerinde daha az görül-

Kimyasallar, aşırı iş yükü ve enfeksi-yonlara bağlı hastalıklar ise riskli sayıl-mayan işyerlerinde de meydana gel

u durum, toz, gürültü, titreşim gibifaktörlerin hastalığa yol açabilmesi içinbelirli bir yoğunluğa ya da maruziyetsüresine ulaşması gerek yken;enfeksiyon, aşırı iş yükü ya da kimyasal-larla tek bir temasın bile hastalığa yolaçabilecek olmasına, belirli bir konsant-rasyonun zorunlu olmamasına bağlıolabilir.

1985'ten 2006 yılına kadar olandönemde 1990-91 yılı hariç, meslekhastalıklarının azaldığı net bir şekildegörülm 90-91yıllarında artış yaşanmıştır. Artışın yaşan-dığı Çek devriminin ger-çekleştiği döneme denk gelmektedir. Budurum, meslek hastalıklarına ilişkinverilerin, yalnızca sağlık durumu ile değil,iş kayıpları, işyerlerinin kapanması,ekonomik sıkıntılar gibi işyeri koşullarınınkötüleşmesine de bağlı olduğunu, yanitıbbi nedenler dışındaki faktörlerden deetkilendiğini göstermiştir. Bu dönemdışındaki genel azalma eğilimi, meslekhastalıklarındaki azalmanın yanı sıra, yenimevzuatla birlikte gelen meslek hastalık-ları kapsamındaki değişikliklere, bildirim-deki sıkıntılara bağlıdır. İşini kaybetmekorkusuyla çalışan tarafından hastalığınbildirilmemesi, iş sağlığı hizmeti sunandoktor yerine genel sağlık hizmeti kullanı-mının daha yaygın olması,

ı arasın-dadır.

alıklarına toplam olarakbakıldığında bir azalma eğilimi olduğu,hastalık bazında bakıldığında ise, bir gruphastalığın azalma, bir grup hastalığın iseartma eğiliminde olduğu görülmüştür.Akciğer kanseri, silikozis, akut zehirlenmegibi klasik hastalıkla azalma eğilimin-de ; cilt hastalıkları, hepatit, alerjikhastalıklar, kas iskelet sistemi hastalıklarıise artma eğiliminde

Bunda, devrim öncesi dönemdenükleer hammadde olarak Slovakya'yagönderilmek üzere radon, uranyummadenlerinin çalıştırıldığı, ancak devrim-den sonra bu madenlerin kapatılmasınınen büyük etken olduğu düşünülmektedir.Artış eğilimindeki hastalıkları önlemekiçin çeşitli önleyici çalışmalar gerçekleş-tirilmiştir. Örneğin hepatit hastalığınailişkin olarak, sağlık personelinin katılımıile bir araştırma yapılmış, çıkan sonuçlar

değerlendir , ölümcül ya da ciddidüzeyde risk grubunda olanlara ve tıpfakültesi öğrencilerine eğitim verilmiştir.

'de, işveren iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgiliiki ayrı risk değerlendirmesi yapmakzorundadır. İş ağlığı ile ilgili risk değer-lendirmesinde işverenin risk değer-lendirmesi kapsamında gerçekleştirmesigereken ölçümler yasada tanım-lanmıştır. İşveren iş sağlığı açısından,işyerinin kategorisini belirlemeye yönelikyasada tanımlanmış çalışmaları yaparakSağlık Bakanlığı'na bildirmekle yüküm-lüdür. Bu uygulama işverene net bir yolharitası sunarken risk değerlendirmesininbelirli bir standart düzeye ulaşmasınayardımcı olmaktadır. Ancak, işvereninkendi işyerini daha iyi değerlendireceğinidüşünen yeni önleyici yaklaşım mantığın-dan uzaklaşmaktadır ve önceki, detaycıyaklaşımın izlerini taşımaktadır. İşyerin-deki risklerin işyerine, yapılan işe vekullanılan malzemelere, çalışanlarınözelliklerine göre çeşitlilik göstereceğidüşünüldüğünde, bu sistem tüm sağlıkrisklerinin ele alınması için yeterli olmaya-caktır ve işverene ait olması gereken birsorumluluğu devlet üstlenmektedir.

Çek Cumhuriyeti'nde yaşanan İSGgelişmeleri ve sorunları, diğer gelişmişülkelerle benzer yapıdadır. Bu benzerliğerağmen Çek Cumhuriyeti'nde klasik işgüvenliği kavramı hali hazırda oldukçayaygındır. Danışmanlık vedenetim hizmetleri şeklinde yürütülmesiiş güvenliği hizmetlerinin en önemliözelliğidir. İş sağlığından farklı olarak,burada riskleri tanımlamak işverenebırakılmıştır. Ancak, iş güvenliği alanın-daki çalışmalar, denetimlere teknikekipmanların güvenliğine odaklanmakta,insan faktörünün rolü ve yönetim

, %2,dir.

mektedir.

Bu durum firmaküçüld

mekte

mektedir.

mek-tedir. B

mekte

ektedir. Bununla birlikte

bu dönem,

Çek Cumhuri-yeti'nin bildirimle ilgili sorunlar

Meslek hast

ryken

dir.

ilerek

Çek Cumhuriyeti nde kurulan sistem-

s

tek tek

, bilgilendirme

En çok bildirilen meslekhastalığı, ekranlı araçlarlaçalışanlarda da sıklıklagörülen karpal tünelsendromudur. Aşırı iş yükü,tekrarlayan hareket vetitreşim bu hastalığın ÇekCumhuriyeti'ndeki en yaygınnedenleri arasındadır.

ÇEK CUMHURİYETİ İSG SİSTEMİNİNGENEL DEĞERLENDİRMESİ

44


sisteminin etkisine yönelik çalışmalardaha kısıtlı kalmaktadır.

İş sağlığı ve iş güvenliği konularındasorumlu kuruluşların Bakanlık düzeyindefarklılık göstermesi ve konunun ikiyeayrılmış olması Çek Cumhuriyeti sistemi-nin dezavantajları abirlikte, iki kurum arasındaki işbirliği budezavantajların önlenmesi için etkili birşekilde kullanılmaktadır. Yalnı ca bu ikikurum arasında değil, aynı zamandameslek örgütleri ile ve üniversiteler-araştırma kuruluşları ile de yakın işbirliğiiçinde oldukları görülmektedir.

Her iki sorumlu kuruluşaraştırma konusuna verdiği büyük önemson derece dikkat çekicidir. Mevcut durumtespiti, ihtiyaçların belirlenmesi, önceliklisorunların belirlenmesi, hizmetlerinplanlanması, çalışmaların etkinliğini

sağlananbilgiler, ülkeyi temsil eden araştırmalaradayalı olarak sunulmaktadır. Araştırmanınhizmet sunumunun her aşamasında

ılmaktadır.

Bilgisayar gibi ekranlı araçların, işlerihızlandırmadaki katkısı ve ulaşılabilir-liğinin kolaylaşmasıyla işyerlerindekullanımı yaygınlaşmaktadır. Çalışmasaatleri dışında günlük yaşamda dakullanılmaya devam edilmekte, bilgisayarbaşında geçen süreler uzamaktadır.Ekranlı araçların en temel iş ekipmanıhaline dönüştüğü kamu ve hizmetsektörlerindeki büyüme de dikkatealındığında, her geçen gün daha çokinsanın ekranlı araçlarla çalışmanıngetirdiği risklerle yüz yüze kaldığısöylenebilir.

Çalışmaları devam eden, İş Sağlığı veGüvenliği Kanun tasarısı taslağında,

hizmet sektörünü ve kamuyu kapsayan biriş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı getiril-mesi planlanmaktadır. Bu bakımdan,ekranlı araçlarla çalışmanın olumsuzsağlık ve güvenlik etkilerinden korunmak,ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği yönün-den kapsamı genişleyen öncelikli bir konuhaline gelmektedir.

Konuyla ilgili gelişmeleri ve Avrupa'daki uygulamaları incelemek üzere, ÇekCumhuriyeti'ne bir çalışma ziyareti düzen-lenmiştir ve bu çalışmada edinilen bilgilerbu yazıda sunulmaktadır.

Ekranlı araçlarla çalışmanın olumsuzetkilerini önlemek ve çalışanları, işyerle-rini korumak amacıyla 90/270/EEC Sayılı“Ekranlı araçlarla yapılan çalışmalarda as-gari sağlık ve güvenlik gerekleri” ABDirektifinde düzenlemeler yapılmıştır.Tüm AB Üyesi ülkelerin kendi mevzuatları-na uyumlaştırdığı bu direktife karşılıkolarak, ülkemizde Çalışma ve SosyalGüvenlik Bakanlığı tarafından “Ekranlıaraçlarla çalışmalarda sağlık ve güvenlikönlemleri hakkında yönetmelik” çıkarıl-mıştır.

Çek Cumhuriyeti'nde ekranlı araçlarlaçalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleriile ilgili olarak, 262/2006 Sayılı İşKanunu'nda, 36/2007 sayılı Yönetmelikte,EN ISO 9241 sayılı ulusal standarttadüzenlemeler yapılmıştır.

Çek Cumhuriyeti'nde iş sağlığındanSağlık Bakanlığı, iş güvenliğinden iseÇalışma Bakanlığı'nın sorumlu olmasınedeniyle iş sağlığı ve güvenliği alanındaikili bir yapı mevcuttur. 90/270/EECDirektifi Sağlık Bakanlığı tarafından ÇekMevzuatına uyumlaştırılmıştır ve ekranlıaraçlarla çalışmada risklerin yönetimikonusuna ağırlık vermektedirler. Ekranlıaraçlarla çalışmaların yol açtığı sorunlar veilgili mevzuatın uygulanıp uygulanmadığıise Çalışma Bakanlığı tarafından teftiş

edilmektedir. Ayrıca, konuyla ilgili çalış-malarda her iki Bakanlığın koordinas-yonuyla birlikte, meslek örgütlerinin aktifkatılımı ve üniversitelerle araştırmakonusundaki işbirlikleri dikkat çekicidüzeylerdedir.

Sağlık Bakanlığı, risk yönetimi konu-sunu oldukça önemsemektedir. Riskyönetimi kavramını; risk analizi, riskinortadan kaldırılması ve riskin minimizeedilmesi olarak, risk analizi kavramını ise;tehlike tanımlama ve riski değerlendirmeaşamalarının birleşimi olarak tanımla-maktadırlar. Halk Sağlığı yasasında(258/2000) sağlık riskleri için sınıflan-dırma getirilerek risk analizini her işye-rinin belirli bir kaliteyi karşılayacakdüzeyde gerçekleştirebilmesi amacıyla,riskleri sınıflandırma yoluna gitmişlerdir.

Ekranlı araçlarla çalışmaların sağlık vegüvenlik etkilerinin kontrolüne ilişkinmaddeler, Sağlık Bakanlığı ve Çalışma Ba-kanlığı tarafından çıkarılan yasal düzen-lemelerde yer almaktadır. Konu ile ilgiliolarak, Çek Cumhuriyeti'nde yasal zorun-luluklarla birlikte, işverene yol göstermekamacıyla, uyulması zorunlu olmayanstandart çalışması da yapılmıştır. ÇalışmaBakanlığı'nın ilgili düzenlemelerindekonu ile ilgili aşağıdaki önlemlerin alın-ması yasal olarak zorunlu tutulmuştur. ÇekCumhuriyeti, söz konusu direktifi uyum-laştırırken, ekranlı araçlarla yapılan işlerintanımında bir sınırlamaya gidilmiştir.

ndan biridir. Bununl

z

un da

nölçülmesi gibi birçok alanda

etkilibir araç olarak kullan

ÇEK CUMHURİYETİ'NDE EKRANLIARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA SAĞLIKVE GÜVENLİK İLE ÇEK CUMHURİYETİUYGULAMALARI

YASAL DÜZENLEMELER

İşyeri risklerini temel 5 gruba(fiziksel, kimyasal, biyolojik,ergonomik, psikososyal)ayırmış ve belirlediği ölçümve izlem çalışmalarının veperiyodik muayenelerinyapılmasını bu konudaki riskdeğerlendirmesi olarakkabul etmektedir.

45


- Günde 4 saatten fazla ekranlı araçlaçalışılan her tür işyeri ilgili yasalarcakapsanmaktadır.

Ekranlı araçlarla çalışmanınyapıldığı işyerlerinde, işyerlerininanalizinin yapılmasıöngörülmüştür.

Göz ve görmenin korunması içinperiyodik görme testi yaptırılmasıgerekmektedir.

Göz muayenesinin uzman gözdoktoru tarafından yapılmasıtavsiye edilmektedir.

Birçok limit değerin, yasada değil,standartlarda yer aldığı ve tavsiyeniteliğinde olduğu belirtilmiştir.

90/270/EEC sayılı direktiften farklıolarak, her ekranlı araçla çalışılan işyerideğil, günde en az 4 saat ekranlı araçlaçalışılan işyerleri düzenlemenin kap-samına alınmıştır. Bu kapsama girenişyerlerinde, yasal olarak verilmesigereken aralara ek olarak günde 2 defa 5-10 dk.lık ek aralar verilmesi zorunluluğugetirilmiştir. Ayrıca, açık ofislerde en fazla20 kişinin çalıştırılması da yasal hükmebağlanmıştır.

Uyulması zorunlu yasal düzenle-melere ek olarak, Çek Mesleki Tıp Birliğitarafından tavsiye niteliğinde bir standartyayımlanmıştır. Bu standart içinde ekranlıaraçlarla çalışılan işlerde dikkate alınmasıgereken faktörlere ve korunma içinyapılacak izlemlere ayrıntılı şekilde yerverilmiştir. İş sağlığı açısından korumayayönelik olarak göz korumasının en temelkonu olduğu, uzman bir göz doktorutarafından göz muayenesinin yapılmasıgerektiği bu standartta belirtilmiştir.Henüz herhangi bir önlem alınmamışken,toz, kimyasallar, gürültü, titreşim, iyon-laştırıcı radyasyon, elektromanyetik alan-lar, lazerler, hava basıncı, biyolojik ajanlar,

fiziksel iş yükü (tam vardiya enerji çıktısı'netto', her vardiya için ortalama kalp atımhızı, kas gerginliği, cinsiyete göre taşınanyükün ağırlığı), çalışma pozisyonları,termal koşullar, fiziksel yük (monotonluk,zorunlu iş hızı, günden en az 4 saat bilgi-sayarla çalışma, üçlü vardiya sistemi,vardiya değişimleri, tekrarlayan hare-ketler), göz yüküne ilişkin faktörlerintespitinin ve ölçümünün ardından riskdüzeylerinin değerlendirilmesi öneril-miştir.

Ekranlı araçlarla çalışmaların, sağlık vegüvenlik üzerine çeşitli etkileri mevcuttur.Öncelikle, karşısında çalışılan ekranınözelliğine göre gözlerin etkilenme riski sözkonusudur. Ekranlı araçlarla çalışmalarda,radyasyon yüksek riskli bir faktör olarakalgılanmakta, özellikle hamilelerde erkendoğum riskini artırdığı düşünülmektedir.Ancak, uzun dönemli izlemelere bağlıyapılan araştırmalarda, ekranlı araçtanyayılan radyasyon ile erken doğum arasın-da bir ilişki bulunamamıştır. Radyasyonunetkilediği düşünülen diğer bir özellikgörüş mesafesidir. Görüş mesafesi yaşabağlı olarak 40'lı yaşlarda azalmaktadır.Göze etkisi tam olarak bilinmemekle

birlikte, gözde sulanma, kızarıklık gibietkileri nedeniyle periyodik göz kontrolüÇek Cumhuriyeti'nde yasal olarak zorunluhale gelmiştir. Ekranlı araçlarla çalışanlar-da ekranla kişi arasında mesafenin en az42 cm olması tavsiye edilmektedir. Ekranlaen az ekranın çapı kadar mesafe olması,ideal olanı ise ekranın çapının 1,5 katımesafe olması tavsiye edilmektedir.Ekranlı araçlarla çalışma, görme duyusunuetkileyerek gözlerde yanma, kızarma,gözyaşı ve baş ağrısına neden olabilir.Ekranın yansıma yapmayacak şekildeyerleştirilmesi gerekir ve frekans ayarlarıuygun olmalıdır. Monitörün ekran yeni-leme hızının donanımın izin verdiği enyüksek frekansta olması tavsiye edil-mektedir.

Ekranlı aracın bulunduğu çalışmaistasyonunun tasarımının, çalışan kişiyeuygun olmaması, ya da istenilen ayarlarınyapılamaması, ergonomik sorunlar oluş-turabilmektedir. Bununla birlikte, ekranlıaraç kullanımı, işin niteliği gereği tekrarla-yan hareketleri içermektedir, oturarak yada ayakta çalışma gibi aynı çalışmapozisyonunun korunduğu bir duruş gerek-tirmektedir. Ekranlı araçlarla çalışmadasağlık sorunlarının en önemli nedenle-rinden biri duruş bozukluklarına bağlısorunlardır. İşyeri ekipmanları, masa,

�

�

�

�

�

Ara ve mola verilmesigerekmektedir.

EKRANLI ARAÇLAR SAĞLIK VEGÜVENLİĞİ NASIL ETKİLER?

46


sandalye, ekran, klavye, ayak desteği, sırtdesteği ve diğer gerekli ekipmanlarınyerleşimi ve özelliklerinin kişinin yapısınave öze l l i k l e r i n e u yg u n o l m a d ı ğ ıdurumlarda ortaya çıkabilir. İşyeri ortamıuygun olsa da kişinin alışkanlıklarına bağlıolarak duruş bozukluğu görülebilir.

Ekranlı araçlarla çalışmanın,etkileri de bulunmaktadır. Ekranlı araç-ların sıklıkla kullanıldığı işyerlerinde çalış-ma düzeni açık ofis sistemi ya da tekbaşına çalışma şeklindedir. Tek bir kişininbir odada olması, kişinin sosyal yöndensağlık durumunu olumsuz etkiler. Bunun-la birlikte, kalabalık açık ofis düzeninde,kişiler ekranlarının ve her hareketlerininarkadaşları ya da işverenleri tarafındangörülmesine bağlı olarak mahremi-yetlerini kaybettiklerini düşünmekte-dirler. Bu durumun verdiği rahatsızlık hissikonsantrasyonu ve iş verimini olumsuzyönde etkilemektedir.

Genç çalışanlar, açık ofis sisteminitercih ederken, diğer çalışanlar 2-3 kişilikofisleri tercih etmektedirler. Çek Cumhu-riyeti'nde açık ofis sisteminde çalışılanyerlerde 20'den fazla kişinin bir aradaçalıştırılmaması yasal olarak hükmebağlanmıştır.

Ekranlı araçlarla yapılan çalışmaların,devamlı olarak bina içinde bulunmayıgerektirmesi nedeniyle,

, ekranlı araçlarla çalışılanişyerlerinde görülebilmektedir.

Ekranlı araçlarla çalışmalardaile bir-

leştiğinde fizyolojik sağlık sorunlarına yolaçan bir faktör olmaktadır. Örneğin veritransferi gibi işlerde uzun süreli klavyekullanımına bağlı olarak parmak kasla-rının devamlı kullanımı, bilekte bağdokunun geçtiği kanalın daralmasına(karpal tunel sendromuna) yol açmak-tadır. Çek istatistiklerine göre, bu sendromartmaktadır. Benzer şekilde monotonluğave tekrarlayan hareketlere bağlı olarak

tenisçi dirseği olarak adlandırılan send-rom da ortaya çıkmaktadır. Bu tür kasiskelet sistemi hastalıkları ile ilgili sıkıntı,bu hastalıkların mesleki nedenlerden kay-naklandığını belirlemenin zor oluşun-dandır.

Ekranlı araçlarla çalışmanın sağlığazararları açısından, kas iskelet sistemihastalıkları ve psikolojik etkileri ile çalışmaortamından kaynaklanan etkiler sanılanınaksine radyasyondan daha risklidir vedaha çok kişiyi etkilemektedir.

Ekranlı araçlarla çalışmalarda,koşulları önem kazanmaktadır.

Bulb termometresi ile ortam koşullarıizlenmelidir. Sıcaklık, nem ve hava akımhızı ölçülmelidir. Standartlarda, nemin

%40-50 olması, sıcaklığın mevsime göre22-23 derece olması ideal ortam olarakönerilmektedir. Ortam sıcaklığı için 18-26derece, nem için %30-70 arası kabuledilebilir sınırlardır. Sıcaklık, ısınanhavanın yükselmesi nedeniyle, taban vetavan arasında farklılık gösterir. Bu farkkişide de ölçülmeli ve alın ile ayakalanındaki sıcaklık farkı 3 dereceden fazlaolmamalıdır. Nem, sıcaklık ve hava akımhızına bağlı olarak kaybedilen suyunyeniden kazandırılması için, çalışanlarınyakınında, kolay ulaşılabilir bir yerde içmesuyu hazır bulundurulmalıdır.

Ekranlı araçlarla çalışılan işyerlerindehava kirliliği dikkat

edilmesi gereken diğer faktörlerdir. Kötü içortam hava kalitesi alerjik reaksiyonlar,baş ağrısı, miğde bulantısı, burun-boğazve akciğerlerde tahriş ve genel yorgunlukhissine yol açabilir. Klima, havalandırmasistemi, temizlik işlerinin uygun şekildeyapılması önem kazanmaktadır. ÇekCumhuriyeti'nde ekranlı araçlarla çalışılanişyerleri için yayımlanan standarda göre,ortamdaki havanın %50'si taze havaolmalıdır ve kişi başı saatte 50 m tazehava sağlanmalıdır. Havalandırmasistemleri için Dünya'da ve ülkemizdekullanımı yaygın standartlara (ASHRAE,DIN) göre ise, ofislerde temiz hava değişimhızının kişi başı saatte 30 m /saat olmasıönerilmektedir.

, ekranlı araçların çalışırdurumda çıkardıkları sesler ve kişilerinsesleri, normal şartlarda çok yüksekdeğildir. Ancak, çok sayıda kişi ve aracınaynı anda çalıştığı durumlarda, işitmekaybına neden olabilecek düzeylereulaşabilmektedir. 85 dB(A) tüm işyerleriiçin gürültüyle ilgili zorunlu sınır değerdir.Standartlarda yer alan tavsiyelerdegürültünün ofis ortamları için 65 dB(A)'yıaşmaması önerilmektedir. 65 dB(A)'nınüzerindeki gürültü, iletişimi zorlaştır-makta ve dikkati dağıtmaktadır.

psikolojik

hasta binasendromu

mono-tonluk, tekrarlayan hareketler

termalkonfor

toz, mikrobiyolojik

Gürültü

3

3

Termal konforun ve iç ortamkoşullarının uygun olmayışıkişiler üzerindeolarak adlandırılan, çalışmakoşullarına bağlı strese yolaçmaktadır. Kişilerintepkileri yani mikrostresdüzeyleri, kişilerin yaşamtarzına, adaptasyonbecerisine bağlı olarakdeğiştiği için bu koşullarınetkilerini ölçen objektif birmetod bulunmamaktadır.Bununla birlikte stresdüzeyinin kesin göstergeleriolmasa da, kişilerde kalpatışı, nabız ölçümü gibifizyolojik yöntemlermikrostres ölçümlerindekullanılmaktadır.

mikrostres

EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDAİLGİLİ RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR ?

47


Ekranlı aracın kendinden kaynak-lanabilecek, gürültü, toz ve radyasyonunyanında ekranlı araçla çalışılan işyeriortamının aydınlatılması, termal konforkoşulları da uygun olmadıkları durumdabirer risk faktörüne dönüşebilmektedir.

aydınlatma,göz sağlığı ve psikolojik etkileri nedeniyleekranlı araçlarla çalışmadaki önemli birfaktördür. Standartda aydınlatmanıntoplam 200 lux olması önerilmektedir.Aydınlatma ölçümlerinde, işaretlerinzeminden kolay ayrılabilir olmasını sağla-mak amacıyla kontrast da ölçülmelidir.Perde olarak dikey perdelerin kullanımıdaha uygundur. Ofisler için, toplamaydınlatmayı ölçen sensörlerle, toplamaydınlatma miktarına göre perdenin açılıpkapanmasını sağlayan ya da camınkoyuluk derecesini değiştiren sistemlermevcuttur.

Çalışma alanının darlığı, düzensizliği;takılma, düşme gibi kazalara yol açabilen,duruş bozukluklarını tetikleyebilen ayrı birrisk faktörüdür.

Ekranlı araçlarla çalışmalarda, sözkonusu risk faktörlerinin yanı sıra, aşağıdabirkaç örneği sıralanan bazı dış etkenlerde ekranlı araçlarla çalışmaları riskli halegetirmektedir:

Ekranlı araçlarla çalışmanın riskleri-ni değerlendirecek uzman eksikliği,

Gerekli eğitim malzemelerinineksikliği,

Sağlık sorunu yaşayanların işe geridönüşü için yeterli rehabilitasyonolanaklarının sunulamaması ve bukişilerin işe geri dönemeyişi,

Ergonomik risklerin, diğer klasikriskler yanında ihmal edilmesi,önemsenmemesi,

Daha yaygın olmasına rağmenekranlı araçlarla çalışma gibi etkisiuzun dönemde ortaya çıkan riskle-rin, aniden hastalığa yol açan ya daölümcül sonuçları olan klasik riskle-re kıyasla dikkate alınmaması,

Günlük çalışma süresinin uzunoluşu,

İşyerlerinin iş güvenliği ve iş kazala-rına, iş sağlığına kıyasla daha çokağırlık vermesi,

,

Mevcut işyerlerinin ergonomik halegetirilmesinin zorluğu.

Ekranlı araçların kullanımı bu kadaryaygınken ve işlerimizi bu derecekolaylaştırıyorken, vazgeçilmesi mümkün

görünmeyen bu araçların zararlarındankorunmak için neler yapmak gerekir?Öncelikle, iş sağlığı ve güvenliğinin genelyaklaşımını izlemek gerekmektedir:“Önleyemediğin riski değerlendir”. Ekranlıaraçlarla çalışmada risk değerlendirmesiyaparken izlenebilecek adımlar şu şekildesıralanabilir:

Risklerin tanımlanması,

Yaşanan geçmiş sorunlar,

İş kazaları kayıtları,

Meslek hastalıkları kayıtları,

İzleme, periyodik muayenesonuçları,

İşe devamsızlık kayıtları,

İşçi değişimi, işe-giriş-çıkışkayıtlarının bu aşamadaki bilgikaynakları olduğu ifade edilmiştir.

,

Sorunların tanımlanması,

Önemli sorunların belirlenmesi,

,

,

Gözlem aşamasının sonuçlarınadayanarak ölçümler yapılması.

(Kontrol listeleri,evet/hayır soruları, anketler, risk skalaları,semptomların incelenmesi, meslekiöykünün alınması).

(Radyolojikgörüntüler, çalışma süreleri ve pozisyonvideoları )

RULA, REBA, JACK gibi hazır yazılım-ların kullanımı;

Çözümlerin işyerindeki bir ekip veuzman kadro ile birlikte belirlen-mesi.

Burada, taşıma, kaldırma, elle taşımaişleri, uygun duruş gibi fiziksel iş yükününyanı sıra zihinsel iş yükü de dikkate alın-malıdır. Zihinsel iş yükünün ölçümü için

Termal konfora ek olarak

Ergonomik olmayan eski teknoloji

Önceliklerin belirlenmesi

En önemli ve öncelikli müdahalegerektiren sorunun belirlenmesi

Risk analizi

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Subjektif yöntemler

Objektif yöntemler

Çek Cumhuriyeti nde ofisler,süper

'marketler, bankalar,

açık ofis sistemiyle çalışanişyerleri ve sağlık sektörüekranlı araçlarla çalışmaaçısından risk altındakisektörlerdir. Genellikledikkatin ekrana verilmesigereken stresli işlerde dekullanılmaktadır. Hızlıçalışma gerekebilmektedir.Bankalar gibi açık ofissistemiyle çalışılan yerlerdeya da tek kişilik odalardaçalışmak gerekebilmektedir.Bu tür ofis sistemleri insan

psikolojisi üzerindekiolumsuz etkilerin ortayaçıkmasına dolaylı olarak yolaçmaktadır.

EKRANLI ARAÇLARLAÇALIŞMANIN RİSKLERİNDENKORUNMAK MÜMKÜN MÜ?

48


objektif bir ölçüm metodu bulunmamak-tadır, ancak anket, gözlem, çalışanlarınalgıları gibi subjektif yöntemlerle ölçüle-bilmektedir.

Devamlı ayakta/oturarak çalışma,duruş bozuklukları, klavye kullanımı gibitekrarlayan hareketlerden kaynaklananergonomik riskler; hızlı ve dikkatli çalışma,stres, açık ofis, tek başına çalışmadan kay-naklanan psikososyal riskler; havalandır-ma, toz, gürültü, aydınlatma, radyasyon,termal konfor (hava akımı, nem, sıcaklık)gibi fiziksel risklere risk değerlendirmesiyaparken dikkat edilmelidir. Bu risk fak-törlerine bağlı olarak ortaya çıkabileceksağlık sorunlarının birkaçı aşağıda sıralan-mıştır:

Kas-iskelet sistemi hastalıkları-karpal tunnel sendromu vb

Stres, gerginlik, yalnızlık ya damahremiyetin yokluğu, zihinselyük, zaman baskısı,

Sinirlilik, algılama ve konsantreolmada güçlükler, mikrostres.

Gözlerde yanma, kızarma, sulanma,görüş mesafesinin azalması, görsel yük,gözyaşı/görme sisteminde bozukluklar,baş ağrısı.

Bu zararlı etkilerden korunmak için,ekranlı araçlarla çalışma yapılan işyerle-rinde öncelikle, risk değerlendirmesiyapmak ve tespit edilen risklere karşıgerekli tedbirleri belirlemek ilk adımolmalıdır. Aşağıda, ekranlı araçlarlaçalışılan işyerlerinde alınabilecek tedbir-lere birkaç örnek sıralanmıştır.

Ergonomik ekipmanların alımı veyansıma olmayacak vb. uygun şekilde

yerleştirilmesi, risk değerlendirmesi,eğitim gibi d ,

Göz sağlığının korunması için uzmangöz doktoru tarafından sağlık gözetimive periyodik muayene,

Diğer aralara ek olarak günde 15'erdakikalık iki ek ara daha verilmesi,

Termal koşullar, aydınlatma, fizikselfaktörlerin standartlarda ofisler içintavsiye edilen sınırlara uyulması,(örneğin gürültü sınırı 65 dB(A), ortamsıcaklığı 18-26 derece)

Bilgisayar başında yapılabilecekegzersizler,

Çalışanlara verilecek eğitimlerle riskalgısının yükseltilmesi.

Ergonomik sorunlar:

Psikososyal sorunlar:

Fiziksel sorunlar:

�

�

�

�

�

�

�

�

�

.

irektifteki önlemler

Göz ve görme sağlığı:

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İlgiliUygulamaların GenelDeğerlendirmesi

Küçük boyutlu maddi yatırımlar, kişi-sel girişimler ve ekranlı araç kullanımınailişkin alışkanlıklardaki olumlu değişimlerve yukarıda sayılanlar gibi basit tedbirlerile ekranlı araçların zararlarının önünegeçmek büyük ölçüde mümkündür. Ek-ranlı araçlarla çalışmalarda en önemli risk;ekranlı araçlarla çalışmanın risklerinin gözardı edilmesi ve dikkate alınmamasıdır.

Ekranlı araçlar; çalışmalarınçeşitli riskleri bulunsa da,diğer klasik risklerden farklıolarak korumanın oldukçakolay olduğu bir çalışmaaracıdır.


iyiuygulamaörnekleri

İYİ UYGULAMAÖRNEKLERİ

Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı,kısa adıyla EU-OSHA, 1994/2062/AT sayılıTüzük ile 1996 yılında İspanya'nın Bilbaokentinde kurulmuştur. Amacı, çalışanlarıngüvenlik ve sağlığının korunması, çalışmaortamının ve şartlarının iyileştirilmesineyönelik çalışmaların desteklenmesi veAvrupa ülkeleri arasında iş sağlığı vegüvenliği konularında bilgi alışverişininsağlanmasıdır. Temel prensip olarakdevlet, işçi ve işveren temsilcilerindenoluşan üçlü yapıyı benimsemiştir. EU-OSHA, adaylık sürecinde Türkiye'nin Ajansbilgi ağına ve kampanyalarına daha daaktif halde katılabilmesi için AvrupaBirliği'nden aldığı destek ile ülkemizi IPA(AB'ye Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı)programı adı altında desteklemektedir.

Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı,İSG alanında tüm Avrupa'yı ilgilendirenöncelikli konularda Avrupa İSG Haftası adıaltında çeşitli etkinliklerin gerçekleşti-rildiği her yıl farklı başlıkta bir kampanyayürütmektedir. Şimdiye kadar, bir yılsüreyle gerçekleştirilen bu kampanyalar

artık iki yıl sürecektir. Daha önceki yıllardagerçekleştirilen kampanyalardan bazıları:Stres, Tehlikeli Maddeler, Gürültü, GençÇalışanlar, Kas-İskelet Sistemi Hastalıklarıgibi konular üzerine olmuştur. Bakanlığı-mız da son yıllarda gerçekleştirdiğietkinliklerle Ajans çalışmalarına aktifolarak katılmaktadır. Örneğin,

konulu Avrupa İş Sağlığı veGüvenliği Haftası 2006 Sempozyumu, 12Aralık 2006 tarihinde ilgili tarafların dakatılımı ile Ankara'da düzenlenmiş olup,geçen sene ise sloganıile Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları konuluAvrupa İSG haftası İstanbul'da gerçek-leştirilmiştir.

2008–2009 yıllarında yürütülecekolan iki yıllık kampanyanın konusu iseAjans tarafından “Risk Değerlendirmesi”olarak, sloganı ise

olarak belirlenmiştir.

Kampanya kapsamında gerçekleş-tirilen önemli etkinliklerden bir diğeri de

Avrupa'da Risk Değerlendirmesi konusun-daki başarılı uygulama örneklerinintoplandığı ve her ülkeden gelen örneklerarasında en başarılı örneklerin seçildiği

yarışmasıdır.Ajans'ın kuralı olarak AB üyesi olmayanülkeler daha önce bu yarışmaya dahiledilmezken, Bakanlığımız ve İş Sağlığı veGüvenliği Genel Müdürlüğümüzün sonbirkaç yılda yaptığı başarılı çalışmalar ilebir ilki gerçekleştirerek bu sene ülkemizinde Avrupa çapındaki bu yarışmayakatılması sağlanmıştır.

Bu kapsamda sosyal paydaşlarımızlailetişime geçilerek ülke çapından RiskDeğerlendirmesi alanındaki 47 başarılıörnek toplanmış ve bir değerlendirmeyetabi tutularak içlerinden en başarılı beşörnek belirlenmiştir. (Tablo 1) Risk değer-lendirmesi konusunda başarılı bulunan 5uygulama örneğinden ilk ikisi, ülkemiziAvrupa'da temsil etmek ve uluslararasırakipleri ile yarışmak üzere Avrupa'yagönderilmiştir.

“”

GençÇalışanlar

Yükü Hafifletin

“Sağlıklı işyerleri,sizin için de önemlidir, işiniz için de…”

“ ”

"İyi Uygulama Ödülleri"

51


Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansıkampanyası kapsamında

gerçekleştirilen “İyi uygulama yarışması”

“Riskdeğerlendirmesi”

Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA) tarafından İspanya'nın Bilbao kentinde düzenlenen toplantıda 9. Avrupa İyi UygulamaÖrnekleriYarışması'nda sekiz kurum ve şirketin ödül kazanmayı hak ettiği açıklandı.Türkiye'den katılan Ereğli Demir Çelik İşletmesinin iyiuygulama örneği övgüye değer bulunurken, Ajans tarafından bastırılan kitapçıkta, ödül alan ve övgüye değer bulunan tüm başvurularayer verilmiştir.

Tablo 1. 2009 yılı “ ” İyi Uygulama ÖrnekleriRisk Değerlendirmesi

1 EREĞLİ DEMİR ÇELİKFABRİKALARI A.Ş.

Risk DeğerlendirmeUygulaması

Erdemir Risk Değerlendirme Sistemi, (ERDS) YazılımUygulaması

2FORD OTOMOTİV

SAN. A.ŞRisk Değerlendirmesiyle İşin

Yeniden Düzenlenmesi

Pres Atelyesi Kreynle Kalıp Taşıma/ÇevirmeOperasyonlarının Risk değerlendirmesi ve Düzeltici

Faaliyet Süreci

3 İÇDAŞ Tekrarlayan İş Çelikhane Kontinü Dami İyileştirmesi

4 TÜRK TRAKTÖR VEZİRAAT MAK. A.Ş

Tezgah Bazında Risk AnaliziMavi Yakanın Giderdiği Sorunlar

5 FORD OTOMOTİVSAN. A.Ş

Kaynak Atölyesi Kesik Azaltma Gövde Üretim Müdürlüğündeki Kesik KazalarınınAzaltılması

52

İyi Uygulama Örnekleri

Ford Otosan Kocaeli Fabrikası İş Sağlığıve Güvenliği Politikası gereği; hastalık,yaralanma, yangın gibi can ve mal güven-liğini tehdit eden bütün tehlikeleri belirle-mek ve sürekli iyileştirme sağlamakamacıyla tüm standart üretim ve üretimdışı işler için risk değerlendirmesi ile işlet-me kontrolleri belirlenmektedir.

Pres atelyesinde, çelik sac şekillen-dirme kalıplarının taşınması ve çevrilmesiişleri yüksek kaldırma kapasiteli elektrikmotor tahrikli gezer köprülü vinçler

( ile yapılmaktadır. Tavanvinci ve kalıp kaldırma işlemi sırasındakullanılan sapanların periyodik kontrolleriMakina Mühendisleri Odası Kocaeli Şubesitarafından yapılmaktadır.

Vinç operatörü, işletme talimatlarınauygun olarak, gerek vincin, gerek kendi-sinin ve çevrede bulunanlar ile yükünemniyetine dikkat etmek zorundadır. Vinçile sac şekillendirme kalıpları taşıma /çevirme operasyonu sırasında iki nesnearasında operatörlerin vücudunun sıkış-ması, uzuv kaybı ve hatta ölümle sonuç-lanması şeklinde iş kazası riski tespit edil-miştir. Vinç operasyonlarında aşağıdakitehlikeler mevcuttur:

– İki nesne (kalıp) arasında operatö-rün tüm vücut sıkışması,

tavan vinci)

Pres atelyesinde çelik saçşekillendirme kalıplarınıntaşınması ve çevrilmesi işleririsk değerlendirmesi ileyeniden düzenlenmiştir. Sacşekillendirme kalıpları, kalıp

stok sahası ile pres hatlarıarasında taşınmaktadır. Sacşekillendirme kalıplarınıntaşınması, tek vinç operatörükontrolünde yapılmaktadır.Ayrıca, sac şekillendirmekalıpları bakım amaçlıçevrilmektedir. Bu işlem,ergonomik sorunlar sebebiile vinç operatörü ve sapanoperatörü olmak üzere ikikişi ile yapılmaktadır. Vinçoperatörü, sapanoperatöründen alınanişaretten sonra her türlüinsiyatif ve karar vermeyetkisini kullanarak vincikumanda etmektedir. Vinçoperatörü ve sapanoperatörü sapanları farklıköşelerden kalıba bağladığıiçin operatörlerinbirbirleriyle göz temasıkurmaları bazen mümkünolamamaktadır.

İyi Uygulama Örneği - 1

Pres atelyesinde çelik sacşekillendirme kalıplarınıntaşınması ve çevrilmesi işlerininrisk değerlendirmesi ile yenidendüzenlenmesi (Ford Otosan)

53


– Hareketli nesnenin operatöre (başv.b.) çarpması,

– İki nesne arasında el/parmaksıkışması,

– Sabit nesneye çarpma,

– Keskin cisimlerle cilt teması,

– Takılma, kayma, düşme.

Vinç operasyonları yüksek riskli görev-ler olup, vinç vasıtası ile yük kaldırma vetaşıma konusunda eğitimli, tecrübeli, vinçoperatörlüğü konusunda ehliyetli opera-törler tarafından yapılmaktadır.

Tavan vinci ile sac şekillendirmekalıpları taşıma ve çevirme operasyonlarırisk değerlendirmesinde, kalıp çevirmeprosesinde sapancı sapanları elleçlerkenkontrolü dışında vincin hareketi ile elsıkışma riski, vincin hareketi ile kalıbınkayması ve operatörleri sıkıştırması

risklerine yönelik önleyici tedbir olarakteknik çözüm gerekliliği görülmüştür.

Birden fazla kişi ile kaldırma işlerindeoperatörler el-kol işaretleri ile iletişimkurmaktadır. Vinç imalatçıları ile yapılangörüşmelerde, birden fazla kişi ile yapılankaldırma sırasında vinç operatörü haricidiğer kişinin kontrolünü sağlayan teknikçözümün mevcut olmadığı görülmüştür.

Ford Otosan Kocaeli Fabrikası Presatelyesi çalışanları tarafından geliştirilenve uygulanan düzeltici faaliyet ile tavanvinci kumanda devresine ikinci bir kontroleklenmiştir. Vinç operatörü ve sapancı,kablosuz el kumanda cihazlarını aynı andaçalıştırması ile vincin hareketi sağlan-mıştır. Sapancı, kendi el kumanda cihazıile sürekli onay vermesi ile, vincinçalıştırılabilmesi mümkün olmaktadır.Vinç hareketi sırasında herhangi bir acildurumda, sapancı el kumanda cihazı

üzerinden tahriki kestiği anda vinçkendiliğinden durmaktadır.

Bu geliştirme, Ford Otosan KocaeliFabrikası Pres atelyesinde benzeri işlerinyapıldığı toplam 5 adet tavan vincindeuygulanmıştır.

İş sağlığı ve güvenliği konusundayapılan bu geliştirme için, Türk PatentEnstitütüsüne patent başvurusu yapılmışolup, patent başvurusunun değerlen-dirilmesi sonucu beklenmektedir. Buiyileştirme diğer Ford tesislerinde benzeriişlerde iş sağlığı ve güvenliği iyi uygula-ması olarak değerlendirilmek üzerepaylaşılmıştır.

Bu uygulama, birden fazla kişininkontrolü ile yapılan ağır kaldırma / taşımavinç operasyonlarında ciddi iş kazalarınıönlemek amacıyla iş sağlığı ve güvenliğiiyi uygulaması olarak değerlendirilebilir.

54


Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğütarafından 1-3 Kasım 2008 tarihlerindeyapılan 5.Uluslararası İş Sağlığı ve Güven-liği Bölgesel Konferansı kapsamında, RiskDeğerlendirmesi yarışmasında FordOtomotiv San. A.Ş., Gövde Üretim Md.lüğüKesik Riskleri Azaltma Projesi UlusalDüzeyde Seçilen İyi Uygulama Örneğiödülünü almıştır.

Kesik Riskleri Azaltma projesi, 2005 -2007 yılları arasında Ford Otomotiv San.A.Ş. Gölcük Fabrikası Gövde ÜretimMüdürlüğü'nde gerçekleştirilmiştir.

Gövde Üretim Atelyesi proseslerindekullanılan ana malzeme, ciddi derecedekeskin ve tehlikeli olan sac metaldir. Sacmetal, yapısından dolayı vücuda temasıdurumunda küçük boyutlu yaralan-malardan, ciddi boyutlu iş kazalarınasebep olabilecek risk teşkil etmektedir. Sacmetalin teması sonrasında oluşan kazalar“Kesik Kazaları”olarak adlandırılmaktadır.

2004 yılında kazalara sebep olannedenler araştırıldığında gerçekleşenkazaların %51'nin kesik nedenli olduğutespit edilmiş; kesik kazalarının verisklerinin giderilmesine yönelik projeekibi kurulmuştur. Proje ekibinde; 1 6-Sigma Siyah Kuşak sahibi ekip lideri, 1 6-Sigma Yeşil Kuşak sahibi İSG teknikeri, 1İSG teknikeri ve 1 Mavi yakalı operatör yeralmıştır. Ekip, 201 iş kazası raporunuinceledikten sonra, riskleri iki kategorideincelemeye karar vermiştir. İncelemesonucunda aşağıdaki bulgular ve çözümyöntemleri geliştirilmiştir.

1- Kazalara sebep olan faktörler verisklerin giderilmesine yönelik alınanönlemler;

- Gövde ile Temas (Kazaların %26'sı)nedenli kazaların engellenmesi için,tanımsız prosesler kaldırılmış; riskdevam eden prosesler Kalite ProsesSistemi sayfalarında tanımlanmıştır.

- Ara Stok Sehpaları (Kazaların %25'i)nedenli kazaların engellenmesi için,“Ara Stok Sehpası Kontrol Formu”oluş-turulmuştur. Atelyede bulunan 700 arastok sehpası bu forma göre taranmış;ortaya çıkan uygunsuzlukların gideril-mesi için sehpalarda modifikasyonlarveya tasarım değişiklikleri yapılmıştır.

- Fikstürdeki Parça ile Temas (Kazaların%15'i) nedenli kazaların engellenmesiiçin “Fikstür Kontrol Formu” oluşturul-muştur. Atölyede bulunan 587 fikstürbu forma göre taranmış ve uygun-suzluklar giderilmiştir.

- Parça Taşıma (Kazaların %12'si)nedenli kazaların engellenmesi için 10tane taşıma ekipmanı (manipülatör veceraskal gibi) devreye alınmıştır. Parçataşıma kuralları Kalite Proses Sistemisayfalarında tanımlanmıştır.

- Sabit/Hareketli Nesneye Çarpma(Kazaların %10'u) nedenli kazalarınengellenmesi için “Yeni Proje DevreyeAlma” formu revize edilmiş, forma“ Ya l ı n ye r l e ş i m” ko n u b a ş l ı ğ ıeklenmiştir.

- Zemine Takılıp Düşme (Kazaların %5'i)nedenli kazaların engellenmesi içinrisk bulunan 35 bölgede kablokanalları kaldırılmış ya da konumlarıdeğiştirilmiştir.

- El Aleti (% ) nedenli kazaların engel-lenmesi için döner aksam bulunanekipmanlara korumalar yaptırılmıştır.

2- Kazalardan zarar gören organlar verisklerin giderilmesine yönelik alınanönlemler:

- El parmağı (Kazalar ın %30'u)yaralanma riskini engellemek içinkullanılan eldivenler geliştirilmiştir.

- El bileği (Kazaların %24'ü) ve kol(Kazaların %20'si) yaralanma riskiniengellemek için atölye içerisinde kollukkullanımı zorunlu hale getirilmiştir.

- Baş (Kazaların %16'sı) yaralanmar i s k i n i e n g e l l e m e k i ç i n k r i t i kproseslerde koruyucu şapka kullanımızorunlu hale getirilmiştir. Mevcutkoruyucu şapkaların yapısı değiştiril-miştir.

Kişiye yönelik yapılan çalışmalarındevamlılığını sağlayabilmek için bir veritabanı ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 2156 maviyakalı operatörün kişisel koruyucuekipman (KKE) bilgilerinin yer aldığıveritabanı hazırlanmıştır. Veritabanında;koruyucu gözlük tipleri, kolluk boyları,eldiven tipleri, şapka kullanımları, ayak-kabı numaraları, kıyafet beden bilgileri,diğer gerekli KKE bilgileri yer almaktadır.Yeni işbaşı yapan operatörlerin KKEbilgileri İSG teknisyeni tarafından tespitedilip, veritabanı güncellenmektedir.Uygunsuz KKE kullanımları veritabanısayesinde önlenmiştir.

2005 yılında başlayıp 2007 yılındatamamlanan “Kesik Riski Azaltma” projesiile “Kesik Kazaları Frekansı” 2004 yılındanitibaren %92 iyileşme göstermiştir.Risklerin giderilmesi için toplamda250.000YTL yatırım yapılmıştır.3


Gövde Üretim MüdürlüğüAzaltma Projesi - (Ford Otomotiv)

Kesik Riski

55



RİSK DEĞERLENDİRME PROJESİ (İÇDAŞ)

İÇDAŞ, çalışanlarınınsağlığını ve güvenliğinidüşünerek geliştirdiği projeile üretimi kesintisizsağlayarak hem kar etti,hem de ödül kazandı.

İÇDAŞ Çelik Enerji Tersane ve UlaşımSanayi, iş sağlığı ve güvenliğiningündemden düşmediği bir dönemde bualanda yaptığı projeleri uygulamayageçirerek düzenlenen 'Risk Değerlendir-mesi Yarışması'nda Ulusal Düzeyde Seçi-len En İyi Uygulama Örneği' ödülünü ka-zandı. 5. Uluslararası İş Sağlığı ve Güven-liği Bölgesel Konferansı'nda Çalışma veSosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik'in ödülverdiği İÇDAŞ, iş sağlığı ve güvenliğialanında uyguladığı projede risk taşıyançalışanlarının güvenliğini sağlamanınyanı sıra üretimde artış gerçekleştirdi veyıllık 37 milyon 440 bin dolar kar elde etti.

İÇDAŞ'ın iş sağlığı ve güvenliğialanında gerçekleştirdiği proje BakanÇelik tarafından iş dünyasına örnekgösterildi. Çalışanlarına periyodik olarakiş güvenliği eğitimi veren İÇDAŞ, işyaşamındaki riskleri uyguladığı sistemleen aza indirerek hedefine ulaştı.

İÇDAŞ, iş sağlığı ve güvenliğikonusunda yaptığı projede, risk altındabulunan çalışanlarını teknik imkanlar

geliştirerek güvenliklerini sağladı ve yılda28 bin 800 ton daha fazla çelik kütüküretim imkanı yakaladı.Yapılan değerlen-dirme sonrasında artan üretimden dolayıİÇDAŞ yılda 37 milyon 440 bin dolar karageçerken, hem insan sağlığını korudu,hem de maddi kazanç sağladı.

İş sağlığı ve güvenliği konusundaaldıkları ödülle ilgili bir değerlendirmedebulunan İÇDAŞ Yönetim Kurulu ÜyesiAyhan Aslan, çalışan sağlığının her zamanbirinci öncelikleri olduğunu belirterek,“İÇDAŞ olarak işletmelerimizde insanınsağlığı ve güvenliği daima ön plandatutulmaktadır. Bu düşünce ve kararlı-lığımız politikamızda yer almaktadır.Şüphesiz alınan ödüller bizleri paydaşlarısevindirmiştir, ancak yolculuğun uzun vekalitenin daha da yükseltilebilir olduğu

bilinciyle bu maratonu durmaksızınkoşma azmindeyiz”diye konuştu.

Çevrede'de öncü; başta demir çelikolmak üzere enerji, tersanecilik, limanişletmeciliği, lojistik gibi birçok alandafaaliyet gösteren ve 10 bin kişi istihdameden İÇDAŞ, İstanbul Sanayi Odasının 'EnBüyük 500 Sanayi Kuruluşu' araştır-masında 2007 yılında Türkiye'nin 10.büyük sanayi şirketi olmuştu. 2008'de iseAvrupa Birliği Çevre Ödülleri YönetimKategorisi'nde Türkiye'de birincilikkazanan İÇDAŞ, çevre konusunda da enduyarlı şirketler arasında yer almaktadır.

Tehlikeler Riskler Risk Derecesi

Yüksekten cisim düşmesi Yaralanma, ölüm 25

Çalışanın yüksekten dü mesiş Yaralanma, ölüm 25

Sıvı çelik sıçraması Yanma, yaralanma 16

Hareketli makine aksamları Yaralanma 16

Sıkışma Ezilme, yaralanma 16

Islak ve yağlı zeminde kayma Yaralanma 9

Göze zarar verebilecek madde Göze yabancı cisim kaçması, görme bozukluğu 9

Yüksek sıcaklık Terleme, su kaybı ve bunlara bağlı enfeksiyonlar 8

RİSK DEĞERLENDİRMESİ SONUÇLARI

Dami ile kütüğün beraber hareketinde dami başındaki kütüğün damiyi kolaylıkla terk edebilmesiiçin doğrultma ünitesinin hidrolik olarak aşağı basma hareketinin optimum noktada sağlanabilmesigerekmektedir.

İşe ba larken, rotasyonda ve sürekliş çalışmalarda periyodik olarak eğitim yapılmalıdır. Eğitimlerinetkinliği ölçülmelidir.

Kişisel Koruyucu Donanım kullanımının devamına yönelik kontroller sürekli yapılmalıdır.

Yağlı bölgenin sürekli temizlenerek, temiz tutulması sağlanmalıdır.

ÖNLEMLER

56


KAZANÇLAR/GİDERLER

İnsani Kazançlar

KAZANÇLAR/GİDERLERDüzeltmenin İşletmeye Maliyeti

YTL

Bu risklere maruz kalabilecek sürekliçalışan sayısı minimum 3 kişidir. (6 8 kişiolabilmektedir ncak bu bölümde sürekliçalışmayan ve mevcut işlerin gerektirdiğişekilde yaklaşık toplam 10-12 kişiyiilgilendirmektedir. Kuruluşumuzda bugüne kadar bu bölümde kaza olmamıştır.

Aylık erimliliği: Aylık NetÇalışma Süresi / Aylık Toplam ÇalışmaSüresi olarak hesaplanmaktadır.

Önce OrtalamaAylık KontinüVerimliliği: % 81,90.

Ortala-ma Aylık KontinüVerimliliği: % 8

Problem Çözümünün SağladığıVerimlilik Artışı:

Problemin çözümü neticesindefirmanın 1 aylık süreçte 2.400 ton çelikkütüğü daha fazla ürettiği görülmektedir.Yıllık bazda değerlendirme sonucu,28.000 çelik kütük fazla üretilerek yaklaşık37.440.000 $ (44.928.000 YTL) karageçtiği hesaplanmaktadır.

İşçilik Maliyeti 5.000,00 YTL

Eğitim Maliyeti 1.000,00 YTL (*)

(*) Eğitimler toplam 31 personeleverilmiştir.

Eğitim toplam süresi; 31 adam x 4saat omak üzere 134 adam/saat

-) A

Kontinü V

Problem Çözümünden

Problem Çözümünden Sonra6,38

% 4.48

1 adet Pano 1.000,000 YTL

Elektriksel Kablolama 500,00 YTL

PLEC Entegrasyon 2.500,00 YTL

Motor 5.000,00 YTL

Redüktör 3.000,00 YTL

Redüktör 3.000,00 YTL

Hidrolik Sisteme olanilaveler 750,00 YTL

'tir.

Mali kazançlar

Toplam 18.750,00

........................................

......................

............................

...........................................................

...................................................

...................................................

.............................................................

.....................................

.........................

Ancak yapılan riskdeğerlendirmeleri olasılıklarıortaya konmuş 8-25 arasında

ulaşabileceğini göstermiştir.Risk analizine göre alınanönlemler bu bölümde çalışanve çalışacak veya maruzkalacak toplam 10-12 kişiningüvenliği sağlanmıştır.

“Risk Derecelerine”

SÜREKLİ DÖKÜM MAKİNESİ

57


Türk Traktör Fabrikası'nda talaşlıimalat hatlarında yaklaşık 490 adettezgah mevcuttur (250 CNC+İşlememerkezi, 240 Universal). Tezgahlar“Universal” ve “CNC Kontrollü” olarak ikiana gruba ayrılmış ve Universal tezgahlariçin 19 soru ve CNC kontrollü tezgahlar için20 sorudan oluşan kontrol listelerihazırlanmıştır. Formlar kontrol edilennoktalarda “Hayır” cevabı olduğunda 5x5matris metodu ile Risk Analizi yapılacakşekilde tasarlanmıştır. Bu kontrollerinyapılabilmesi için mavi yaka elemanlara“Risk Analizi” eğitimleri verilmiş ve atölyeiçerisindeki çalışmalar mavi yakaelemanlar tarafından yürütülmüştür.Çalışmaları mavi yaka İSG çalışanları vemavi yaka İSG gönüllüleri yürütmektedir.

Türk Traktör Fabrikası'nda tamzamanlı İSG personeli olarak çalışan EyüpGüler ve Yusuf Demirci “İSG alanındabaşarının, sorumluluğun tüm çalışanlartarafından paylaşılması ile mümkünolduğuna inandıkları ve Mavi Yakaçalışanların da İSG konusunda sorumluluk

alması gerektiğini söylemişlerdir.” Ayrıca”Tezgah Bazlı Risk Analizi çalışmalarısayesinde giderilen sorunların kendilerinimotive ettiğini ve ilerideki çalışmaları içinbir itici güç olduğunu belirtmişlerdir.”

“Tezgah Bazlı Risk Analizi” çalışmasıile yapılan iyileştirmelerden bir örnek: Acil

durdurma butonu olmayan bir tezgahabuton yapılmıştır.

Bu çalışma ile yaklaşık 10.000 noktakontrol edilmiştir. Tespit edilen 225uygunsuzluk giderilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

1-3 Kasım 2008 tarihleri arasındaİstanbul'da düzenlenen 5. UluslararasıB ölgesel İş S ağl ığı ve Güvenl iğiKonferansı'nın ana temasını “Risk Analizi”olarak belirlemişti. İş Sağlığı ve GüvenliğiGenel Müdürlüğü konferans öncesindeişletmelerde “Risk Analizi En İyi Uygu-lama” yarışması düzenlemiştir. TürkTraktör ve Ziraat Makineleri A.Ş. “TezgahBazlı Risk Analizi” çalışmasıyla buyarışmaya katılmış, ulusal düzeyde İçdaşA.Ş. ve Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. ilebirlikte iyi uygulama örneği seçilmişlerdir.Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.Ş.'neödülü 1 Kasım 2008 günü konferansaçılışında verilmiştir. Ödülü Türk Traktöradına İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul BaşkanıCengiz Kaya KKTC Çalışma Bakanı'ndanalmıştır.

Konferansın üçüncü günü olan 3Kasım 2008 tarihinde ödül alan buuygulamaTürkTraktör ve Ziraat Makineleriİş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Murat CanOcaktan tarafından konferans katılımcı-larına sunulmuştur.


Tezgah Bazlı Risk Analizi Uygulamaları(Türk Traktör)

Önce

Sonra

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıve TAIEX işbirliği ile hazırlanan seminer,Türkiye'den ve Avrupa Birliği'ndenyaklaşık 150 kişinin katılımı ile gerçek-leşmiş olup Genel Müdür YardımcımızSayın İsmail Gerim'in açılış konuşmaları ilebaşlamıştır.

İki gün süren seminerin ilk gününde;AB Direktiflerinin (98/24/EC, 90/394/EEC,97/42/EC, 99/38/EC, 99/92/EC) uyum-laştırılması, uygulanması ve bu süreçteyaşanan sorunlar ve çözüm önerileri,Kimyasalların ithali, piyasaya sürümü,piyasa gözetim ve denetimi, güvenlikullanımı ve işlenmesi (REACH), Riskdeğerlendirmesinde temel yaklaşımlar(kimyasallar, kanserojen ve mutojenmaddeler) ve Türkiye'de kimya ve boyasektörlerinde İSG koşulları, sorunlar veçözüm önerileri tartışılarak AB üye devlet-lerindeki Kimya ve Boya sektöründeki iyiuygulama örnekleri değerlendirilmiştir.

Seminerin, ikinci gününde; AB üyedevletlerinde kimya ve boya endüstri-lerinde patlayıcı ortamlar (Patlayıcı or-tamların belirlenmesi, risk değerlen-dirmesi, önlemler, Patlamadan KorunmaDokümanının hazırlanması, KKD), kimyave boya endüstrilerinde iş kazaları vemeslek hastalıkları yönünden istatistikiveriler, endüstriyel atıkların sağlık tehlike-lerinin bertarafı ve çalışanların sağlıkgözetimi, AB ve Türkiye'de bu sektördeuygulanan İSG alanında eğitim ve yön-temleri ile taraflarla sosyal diyalogungeliştirilmesi konuları tartışılarak çözümönerileri sunulmuştur.

Seminerin amacı: Kimya veboya endüstrilerinde çalışanların, iş sağ-lığı ve güvenliği ile ilgili AB mevzuatınınuygulanmasında ortaya çıkan sorunlarınaçözüm önerilerinin ve çalışma ortamındankaynaklanan tehlikelere karşı çalışanlarınkorunmaları konularının Avrupa Birliği'n-den ve Türkiye'den konunun uzmanlarıtarafından tartışılmasıdır.

58

Etkinlikler

Kimya ve Boya Sektörlerinde ÇalışanlarınÇalışma Ortamındaki Tehlikelere KarşıKorunması Semineri - Kasım 2008, İSTANBUL

Tersanelerde Çalışanların Çalışma OrtamındakiTehlikelere Karşı KorunmasıKasım 2008, İSTANBUL

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıve TAIEX işbirliği ile hazırlanan seminer,Türkiye'den ve Avrupa Birliği'ndenyaklaşık 150 kişinin katılımı ile gerçek-leştirilmiş olup Genel Müdürümüz KasımÖzer'in açılış konuşmaları ile başlamıştır.

Tersanelerde çalı-şan işçilerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgiliolarak AB mevzuatının uygulanmasındaortaya çıkan sorunları ve işçilerin çalışmaortamındaki tehlikelere karşı korunmasınıtartışmaktır.

İki gün süren seminerin ilk gününde;

83/477/EEC, 89/656/EEC, 98/24/EC,

99/92/EC, 90/394/EEC, 97/42/EEC,

9 9 / 3 8 / E C , 8 9 / 6 5 5 / E E C S ay ı l ı A B

Direktiflerinin uygulanması ve bu süreçte

yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri,

riskler (kaynak, elektrik işleri, ağır ekip-

manlarla çalışma, yüksekte çalışma,

kesme işleri gibi tehlikelere maruziyetle

ortaya çıkan), risk değerlendirmesi,

önlemler, KKD, Türkiye'de tersanelerdeki

İSG koşulları, sorunlar ve çözüm önerileri

ile AB Ülkelerindeki tersanelerde İSG

koşulları (Tersanelerdeki ölümlü iş kaza-

ları ve meslek hastalıkları ile ilgili istatis-

tiki veriler, İSG Yönetim Sistemlerinin

uygulanması) ve iyi uygulama örnekleri

anlatılmış ve tartışılmıştır.

Seminerin amacı:

Seminerin, ikinci gününde; AB Üye

Devletlerinde ve Türkiye'de tersanelerin

çalışma izinleri, yetkilendirilmesi ve dene-

timi, İSG alanında sektörel eğitimler ve

metodlar, Tersanelerde çalışma ortamı

ölçümleri, sağlık tehlikelerinin ortadan

kaldırılması ve işçilerin sağlık gözetimi,

sosyal taraflarla diyalogun sağlanması

konuları tartışılarak çözüm önerileri

sunulmuştur.

59


ULUSLARARASI ÇALIŞMAKasım 2008, FRANSA

İŞ VE SAĞLIK FORUMU

Avrupa Birliği FransaBaşkanlığınca03–04.11.2008 tarihindeParis Kongre Sarayındadüzenlenen ve AvrupaBirliği'ne üye ve aday ülkekonumundaki ülkelerden pekçok katılımcının yer aldığı“Uluslararası Çalışma İş veSağlık Forumu'na Çalışma veSosyal Güvenlik Bakanlığı İşSağlığı ve Güvenliği GenelMüdürlüğünü temsilenİSGÜM Kocaeli LaboratuarıŞefi Hüseyin SEZEKkatılmıştır.

Forumun ilk günü yapılan resmi açılış,Fransa Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanıve Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Yöne-tici Müdürünün açılış konuşmaları ilebaşlamış, daha sonra Fransa ÇalışmaBakanlığı yöneticisi tarafından Fransahalkının çalışma koşulları ile ilgili hassasi-yeti konulu bir araştırma projesinin verilerikatılımcılara sunulmuştur.

Daha sonra ise “Küçük ve Orta Ölçekliİşletmelerde Risk Değerlendirmesi” ve“İşçi Temsilcilerinin Çalışma HayatındakiGüvenlik ve Sağlık Alanında oynadığı Rol”konularında Avrupa İş Sağlığı ve GüvenliğiTemsilcisi ve İngiltere'nin İş Sağlığı veGüvenliği Kuruluşu olan HSE'den panelist-lerin katılımıyla yuvarlak masa toplantılarıyapılmıştır.

Forumun öğleden sonraki bölümündeise davetlilerin katılımı kendi seçimlerine

bırakılan; Fransa, Finlandiya ve İngiltere-den panelistlerce, “yaşlanma ve çalışmakoşulları” konulu, “psikososyal riskler” ve“riski belirleme” konularında çalıştaylardüzenlenmiştir.

Programın ikinci günü açılış, FransaÇalışma ve Sosyal Güvenlik BakanlığıÇalışma Genel Müdürü tarafından yapıl-mış olup sonraki bölümde ise bir öncekigünün panelistleri ile katılımcılar arasındaçalıştayların genel değerlendirmesi yapıl-mıştır.

Forumun kapanış değerlendirmesi,Fransa Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakan-lığı Çalışma Genel Müdürü ile AvrupaKomisyonu üyesi tarafından yapılmıştır.

Türkiye'de işletmelerin % 98'ini küçükve or ta ölçekli işletmeler (KOBİ)oluşturmakta olup, iş kazası ve meslekhastalıklarının da bu işletmelerde yoğun-laştığı istatistiklerle sabittir. KOBİ'lerdeçalışanların sağlık kontrollerinin yapılmasıiçin belirli merkezlere götürülmeleri işgücü ve mali kayıplara yol açmakta,dolayısıyla ekonomimizi olumsuz etkile-mektedir. Bu kontrollerden kaçınılması isedaha büyük sağlık ve güvenlik problemleridoğurmaktadır.

İş kazalarını önlemek ve meslekhastalıklarının erken tanısını yapabilmek,iş sağlığını koruyucu ve önleyici sağlıkhizmetlerini verebilmek ve çalışanlarayasal olarak yapılması zorunlu olanperiyodik muayeneleri yerinde yapabil-mek; ayrıca çalışma ortamından veçalışanlardan alınacak numunelerinİSGÜM Müdürlüğü ve bölge laboratuvar-larına kısa sürede ve güvenli bir şekildeulaştırılabilmesi için her türlü teknik veihale çalışması Genel Müdürlüğümüzpersoneli tarafından yapılan ve AvrupaBirliği-IPA kapsamında finansmanısağlanan “İş sağlığı ve GüvenliğininGüçlendiri lmesi Projesi-Aşama II”gerçekleştirilmiştir. Kısaca “İSAG Faz II”olarak anılan proje kapsamında 6 adetotobüsten oluşan gezici sağlık aracı ile 8adet numune toplama aracının temin vedüzenlemesi yapılmıştır.

Özellikle KOBİ'lere yaygın, ucuz veyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetivermeyi hedeflediğimiz gezici sağlıküniteleri ile tanısının konulmasında

zorluklar yaşanan meslek hastalıklarınakarşı etkin mücadele başlatılmış olacaktır.

Gezici Sağlık Üniteleri bünyesindehizmet veren araçlardan biri, Kalp veAkciğer Tarama aracı olarak üretilmiştir.Bu araç personel taşıma, muayene veröntgen bölümü olmak üzere 3 bölümdenoluşmaktadır. Aracın muayene odasıbölümünde doktor tarafından çalışanınmuayenesi yapılmakta ve burada bulunansolunum fonksiyon test cihazlarıylasolunum ölçümleri gerçekleştirilmektedir.Burada bulunan EKG cihazı ile çalışan, kalphastalıkları yönünden kontrolden geçiril-mektedir, diğer tıbbi alet ve cihazlarlaçalışanların mesleki hastalığı yönündentetkikleri değerlendirilmektedir. Kalp veAkciğer Tarama Aracı'nın diğer odası iseRöntgen Laboratuvarı olarak düzenlen-miştir. Buradaki X-ray ünitesi ile çalışanınakciğer grafisi çekilmekte ve anındadeğerlendirilmektedir. X-ray cihazı dijitalolup, konvansiyonel cihazlara göreçalışana daha düşük dozda röntgen ışınıvermektedir. Çekilen bu film kısa süredeinternet aracılığıyla İş Sağlığı ve GüvenliğiMerkezi'nin ana laboratuvarlarınagönderilebilmektedir. Çekilen röntgenfilmleri hem film hem de CD olarakverilebilmekte ve filmler uzun süresaklanmaktadır.

Gezici İş Sağlığı Üniteleri kapsamındahizmet veren diğer araç Tıbbi LaboratuvarAracıdır. Bu araçta da bulunan muayeneodasında vücut-boy kitle indeksi cihazı,tıbbi muayene ekipmanları, kan alma vemuayene masası ile diğer tıbbi aletler

bulunmaktadır. Çalışanın kan örneğiburada alınır. Muayene odasında hemşiretarafından alınan kan örneği aracını diğerbölümü olan tıbbi laboratuvar bölümün-deki sağlık personeli tarafından teslimalınarak tahlil için donatılan gelişmişkitlere konulur. Kısa sürede kan değerlerielde edilerek doktor tarafından yorumla-nır. Tıbbi Laboratuvar Odasında UVspektrofotometre cihazı, kan sayım cihazı,santrifüj cihazı, mikroskop, çalkalayıcı,derin dondurucu ve idrar analiz cihazıbulunmaktadır. Çalışandan alınan idrar vekan örnekleri ile çalışan meslek hastalık-ları yönünden değerlendirilir.

Gezici İş Sağlığı Üniteleri bünyesindehizmet veren üçüncü araç İşitme TaramaAracıdır. Bu araçta bulunan işitme ölçümodasında 2 adet işitme ölçüm kabinibulunmaktadır. Bu kabinlerde bulunan 2odyometri cihazı ile aynı anda 2 çalışanişitme kaybı yönünden değerlendi-rilebilmektedir.

Ülkemiz çalışma hayatında sıklıklarastlanan meslek hastalıklarına erken tanıkoymak ve böylece etkin tedavi sağlamakamacıyla hizmete sokulan ve işyerlerinintalebine göre hizmet verecek olan Gezici İşSağlığı Üniteleri ile çalışanlara iş sağlığıhizmeti; nitelikli, hızlı, kolay, güvenli veekonomik olarak verilecektir.

21.05.2007 tarihinde ihalesi yapılanişin ihale bedeli 2 498 000 € olup % 75'iAvrupa Birliği fonlarından karşılanmıştır.Yapımı 30.08.2008 tarihinde tamamlanangezici sağlık ünitelerinin tümü 2008 yılısonunda hizmete alınmıştır.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin GüçlendirilmesiProjesi (İSAG Faz II) Tamamlandı

60

Etkinlikler

Güneydoğu Avrupa Ağı (SEE) Toplantısı veRisk Grupları için İş Sağlığı HizmetleriUlusal Çalıştayı

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)'nün“Çalışanların Sağlığı Küresel EylemP l a n ı n ı n ” G ü n e y d o ğ u Av r u p a 'd aUygulanması ile ilgili olarak oluşturulan“Güneydoğu Avrupa Ağı (SEE) Toplantısı veRisk Grupları için İş Sağlığı HizmetleriUlusal Çalıştayı”, 24-25 Kasım 2008tarihlerinde Makedonya Cumhuriyeti'ninÜsküp kentinde düzenlenmiştir.

Toplantı, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi veMakedonya Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığıişbir l iği i le DSÖ Makedonya ÜlkeTemsilciliği tarafından desteklenerek DSÖİşbirliği Merkezi (WHO-CC) olan İş SağlığıEnstitüsü tarafından organize edilmiştir.

Arnavutluk, Bosna- Hersek, Bulgaris-tan, Hırvatistan, Karadağ, Romanya,Sırbistan ve Türkiye'den oluşan GüneydoğuAvrupa (SEE) İş Sağlığı Ağı üyelerininkatılımı ve desteğiyle Üsküp'de düzen-lenen Ulusal Çalıştayın amacı; temel işsağlığı hizmetlerine ihtiyacı olan riskgruplarını belirlemek, grupların gerek-sinimini saptamak ve sunulması planlananiş sağlığı hizmetlerinin kalitesini veulaşılabilirliğini artırmak için politikabelirleyerek öneriler taslağı hazırlamaktır.

Ayrıca söz konusu Ağ çerçevesinde, işs a ğ l ı ğ ı a l a n ı n d a s o n g e l i ş m e l e r ipaylaşmak, belirlenen ortak görevlerdoğrultusunda gelecekte atılacak adımlarkonusunda uzlaşmak ve özellikle riskgrupları için temel iş sağlığı hizmetleri ileilgili gelişmeler konusunda bilgi vermekhedeflenmektedir. Toplantı sonucunda,SEE İş Sağlığı Ağı ortak çalışmalarında2008-2017 DSÖ Küresel Eylem Planınınd a h a i l e r i d ü ze yd e u yg u l a n m a s ıhedeflenmektedir.

ün, “İş Sağlığı veGüvenliği”alanında“DSÖ-İşbirliği Merkezi”olabilmesi için başlatılan ve2 yıllık bir periyodu kapsayan adaylıksürecinde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgiliçeşitli konularda DSÖ koordinasyonundaoluşturulan çalışma gruplarına ve başlatı-lan işbirliği projelerine ulusal ve uluslar-arası düzeylerde etkin katılımı sağlamaktır.İSGÜM'ün Güneydoğu Avrupa İş Sağlığı Ağıetkinliklerine etkin katılımı da bukapsamda değerlendirilmektedir.

DSÖ İşbirliği Merkezleri, DSÖ tarafın-dan atanan ve DSÖ programına bağlı olarakuluslararası işbirliği içinde çalışan kuruluş-lar olup Örgüt prosedürlerine bağlı olarakkendisi veya Örgüt tarafından hazırlananbir Çalışma Planı doğrultusunda faaliyet-lerini gerçekleştirmektedir. Bu faaliyetlerulusal, uluslararası, bölgesel, bölgelerarasıveya küresel düzeyde olabilmektedir veülkeler arasında bilgi, hizmet ve görüşpaylaşımı, araştırma ve eğitimin destek-lenmesi ve yaygınlaştırılması ile teknikişbirliğine katkı sağlamaktadır.

Toplantının ilk gününde düzenlenenparalel oturumlarda, ulusal ve uluslararasıdüzeyde ihtiyaçlar ve önceliklerinbelirlenmesi; hassas risk gruplarının işsağlığı hizmetlerine ulaşması ve kaliteningeliştirilmesi için ulusal politika önerilerioluşturulması amacıyla belirlenen üç konuüzerine çalışma grupları oluşturulmuştur.

Toplantının ikinci gününde gerçek-leştirilen Güneydoğu Avrupa İş Sağlığı Ağıtoplantısında, 2008 yılında gerçekleştirilen

DSÖ İşbirliği Merkezleri Avrupa Ağıtoplantısı ve sonrasında meydana gelengelişmeler hakkında bilgi verilmiştir. Üyeülkelerin sunumlarından sonra bu ağkapsamında planlanan projeler ve bu pro-jelerin gerçekleştirilebilmesi için mevcutfon kaynakları tartışılmıştır. ÖncelikleTürkiye TUBİTAK-Makedonya Bilim Bakan-lığı arasında imzalanan Bilim ve TeknolojiAlanında İşbirliği Anlaşması konusundaTürkiye temsilcisi tarafından üyelere bilgiverilmiştir. Söz konusu ikili anlaşmakapsamında, Makedonya'da yapılan UlusalRisk Grupları Araştırmasının geliştirilerekbir proje haline getirilmesi ve Türkiye'deİSGÜM tarafından TUBİTAK'a, Make-donya'da ise İş Sağlığı Enstitüsü tarafındanMakedonya Bilim Bakanlığı'na sunul-masına karar verilmiştir.

İkinci fon seçeneği olarak AB projefonları hakkında DSÖ temsilcisi tarafındanbilgi verilmiştir. Risk grupları araştırma-sının öncelikle Türkiye-Makedonya İkiliİşbirliği Anlaşması kapsamında projehaline getirilerek sunulması, sonra budeneyimin daha kapsamlı kullanılarak ABproje fonlarından yararlanma aşamasınagidilmesine karar verilmiştir.

Bu kapsamda, Türkiye'nin “DSÖÇalışanların Sağlığı Küresel EylemPlanının” Avrupa Bölgesi'nde etkin veyaygın bir şekilde yürütülmesini sağlamakamacıyla oluşturulan DSÖ İş Sağlığı İşbirliğiMerkezleri Avrupa Ağı ve GüneydoğuAvrupa Ağı çalışmalarına etkin katılımınınsağlanması gerek adaylık gerekse üyeliksürecinde büyük önem taşımaktadır.

Türkiye olarak bu toplantıyakatılma amacımız, öncelikle DünyaSağlık Örgütü'nün önerisi doğrul-tusunda İSGÜM'

2007 yılında

61


bulm

aca

eğlencelikBulmaca 39'un cevabı

Soldan sağa

1.

5.

8.

10.

11.

12.

14.

16.

18.

20.

22.

25.

27.

28.

30.

31.

34.

35.

38.

39.

40.

Uçucu ve parlayıcı sıvılardan.İş sağlığı açısından önemli fiziksel etkenlerden.Aynı sıcaklıktaki doymuş havadaki mutlaknemin yüzde kaçının bulunduğunu gösterendeğer.Hayatı tehlikeye düşüren bir durumda ölümüönlemek ve durumun kötüleşmesini engellemek,mümkünse iyileşmeyi kolaylaştırmak üzereilaçsız olarak yapılan uygulamalar.Ortalama eşik değer (İngilizce kısaltma)Maddelerin oksijenle birleşmesi.İşverenin sorumluluklarından.Deri akciğer kanseri yapan bir madde.İş sağlığı açısından önemli fiziksel etkenlerden.Mesane kanseri yapan bir kimyasal.

Yangının olması için gereken etmenlerden.Madenlerde, damar yangınlarının dolaylınedenlerinden.Madenlerde yangına elverişli ortamlardan.Beklenmedik bir anda meydana gelen; kişi vekişilere, hemen ya da sonradan bedenen ya damal olarak zarar veren durumlar.Bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir işteücret karşılığı çalışan kişi.Yangının olması için gereken etmenlerden.İşin yapıldığı yer.Kayma ve düşmelere yol açan bir durum.A sınıfı yangınlar.Bedensel çalışma.Çözücülerin özelliklerinden.

62

Çağatay GÜLER

Yukarıdan aşağıya

1.

2.

3.

4.

6.

7.

8.

9.

13.

15.

17.

19.

21.

23.

24.

26.

29.

32.

33.

36.

37.

Lösemiye yol açan bir çözücü.Burun sinüsleri ve akciğer kanserlerine yol açan bir madde.İş Kanunu'ndan sonra İktisat Bakanlığı'nın bünyesinde kurulanve Çalışma Bakanlığının çekirdeğini oluşturan daire.Tozlu yerlerde çalışmanın sağlık risklerine değinen MS 23-79yıllarında yaşamış kişi.Boyahanelerle ilgili koruyucu yöntemlerden.Madenlerde, damar yangınlarının doğrudan nedenlerinden.Tutuşma noktası 38 santigrat derecenin altında olan parlayıcısıvılar.İşçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişi.İş sağlığı açısından önemli fiziksel etkenlerden.Temel besin öğelerinden, enerji kaynaklarından.Aydınlık şiddeti birimi.Silikozise yol açan etken.Uluslararası Çalışma Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü'ne göre"bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyalyönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması,sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmaları"Eritme.Gri yeşil renkte sert kokulu çok zehirli bir gaz.Çözücülerin etkileme yollarından.Bir hizmet akdine dayalı olarak bir veya birkaç işverentarafından çalıştırılanlar.Çeşitli maddelerden doğal ya da yapay yolla aşınarak oluşan,oluştuğu maddenin özelliklerini taşıyan çok küçük tanecikler.Tehlike doğuran, önü alınamayan ya da söndürülemeyen ateş.Kanda alyuvarlara bağlı olarak taşınan ve kemiklerdedepolanan, yumuşak bir metal.Yorgunluğun giderilmesinde en önemli etmenlerden.

K1

B2

E N Z İ D3

İ N K4

Ö E E K5

U R Ş U N

T6

L V D R N7

R

Ü Y8

E R L E Ş İ M B O Z U K9

L U Ğ U10

A N K Ö O Ç

Y İ11

Ş Ç İ12

Ç13

A S G E M L U

D L14

Ç Ş A Ü M C

I Ü A15

D İ Y A N G I N L A R A U

N16

İ K E L E D K S

L S I R S17

İ G O R T A L I

A Ş İ N T Y18

T19

O Z M R A20

Y I R M A21

A

M N22

A F T İ L A M İ N A Y N

A S I N D G

P23

S24

I C A K Ç A R P M A S I I25

S I

A L K T N N

R E26

F L A T U N Ü L

L R L R A Y27

A28

M İ N O B İ F E N İ L E T A

M N A V M N

D29

A M A R İ30

Ç İ T A31

B A N Y O L L A R I

Ş N G M E C

B32

A Ş Y U K A R I L A R R I

E O İ K İ33

S G34

Ü M

İ35

Ş V E R E N C K36

Ü A

Z İ T O A37

Y A K L A R D

A R L Z Ü D

B A38

Z O B O Y A L A R I L E

E L T

Ç39

Ö Z Ü C Ü Y40

A N G I N Y Ü K Ü

63


1 2 3 4 5 6 7

8

9

10

11

12 13

14

15 16

17 18 19

20 21

22 23

24

25 26

27 28

29

30 31

32 33

34 35 36

37 38

39 40

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİMAKALE YAZIM KURALLARI

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi'nde yayınlanması istemiyle gönderilecek olanyazılarda aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.

Gönderilecek makaleler, iş sağlığı ve güvenliği alanı ile doğrudan veya dolaylıilgili, orjinal araştırma veya derleme şeklinde olmalıdır.

Makalelerin başlığı metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalı, büyük harfle vekoyu karakterde yazılmalı ve başlık satırı ortalanmalıdır.

Yazar ad ve soyadları başlığın altına konulmalı, ünvan ve adresler soyadın sonkısmında üst indis şeklinde veya daha çok (*) ile sayfanın alt bölümündekiçizgi altına yerleştirilmelidir.

Yazılar, A-4 kağıdının tek yüzüne, üstten ve sol yandan 4'er cm, sağ yandan vealttan 2'şer cm bırakılarak yazılmalıdır. Yazımda Microsoft Word programıkullanılmalı, Times New Roman fontu ile 12 punto olarak yazılmalı ve basılmışbir adet makale ile birlikte makalenin kaydedildiği cd de gönderilmelidir.

Makale en az 2, en çok 6 sayfa olmalıdır. Satır aralarında 1.5 cm boşlukbırakılmalıdır.

Şekil, tablo ve grafikler makale içine yerleştirilmeli, şekil ve grafiklerin numarave başlığı alt kısma yerleştirilmelidir. Şekil ve grafikler bilgisayar ile çizilmemişise aydıngere çini mürekkebi ile çizilmiş olmalıdır.

Kaynaklar konu içinde üst indis numara şeklinde verilmeli, makale sonundaaynı numara sırasıyla düzenlenmelidir.

Yazıların ilmi ve hukuki sorumluluğu tamamen yazar(lar)ına aittir. Gönderi-len yazıların doğrudan veya bazı düzeltmeler yapılarak yayınlanmasına veyayayınlanmamasına Yayın Kurulu'nca karar verilir.

Gönderilen yazılar yayınlanıp yayınlanmamasına bakılmaksızın yazar(lar)ınageri verilmez.Ancak Yayın Kurulu'nun görüşü doğrultusunda yeniden düzen-lenmesi söz konusu olduğunda yazar(lar)ına gönderilir.

*

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

64

T.C.ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok4. Kat 06100 Emek / Ankara

Tel : 0312. 296 68 20Faks: 0312. 215 50 [email protected]

İLETİŞİM BİLGİLERİ

T.C.ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ dergİsİ - ailevecalisma.gov.tr · 2016-12-07 · bu sayıda 6...

Documents