İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ dergİsİ -...

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ

SAYI: 34 • YIL: 7 • NİSAN-MAYIS-HAZİRAN

�



3

İÇİNDEKİLER

3MESLEKİ KAS İSKELET HASTALIKLARINDAN

KORUNMA VE ERGONOMİEMEL ÖZCAN, NUR KESİKTAŞ

8MESLEKSEL KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI

NAZMİ BİLİR

12KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ

ÜLKEMİZDEKİ DURUMU VE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER

BUHARA ÜNAL

18KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ

DÜNYADAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ HASTALIK YÜKÜ

İREM BUDAKOĞLU, H. SEVAL AKGÜN

22İŞE BAĞLI KAS İSKELET HASTALIKLARINDA RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ:

HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME (HMD) YÖNTEMİQUICK EXPOSURE CHECK (QEC)

NUR KESİKTAŞ



4

26İŞYERİNDE ERGONOMİ VE STRES

CAN AYANOĞLU

35MESLEKİ KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINI

ÖNLEMEDE BİR ERGONOMİK YAKLAŞIM MODELİ

ALTAN KOLTAN

44TTK YERALTI MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE

BEL AĞRILARI

ERDİNÇ GÜNAY

54YAN GÖVDE ÇİTALARININ MONTAJ PROSESİNDE ERGONOMİ,

KALİTE VE MALİYET İYİLEŞTİRMELERİ

ONUR SARIKAYA

60YARARLI BİLGİLER

İÇİNDEKİLER

Çalışanların en önemli sağlık sorunları arasında olan ve iş verimliliği azaltan MKİH ve olumsuz etkilerinden korunmak ergonomi eğitimi ve girişimleri ile büyük ölçüde mümkündür.

PROF. DR. EMEL ÖZCAN*, DR. NUR KESİKTAŞ**

MESLEKİ KAS İSKELET HASTALIKLARINDAN KORUNMA VE ERGONOMİ

İş aktiviteleri sırasında fiziksel ve psiko-sosyal risklere

maruzkalmayabağlıolarakgelişenağrı,hareketkısıtlan-

masıvesakatlanmalarlaseyredebilenkasiskelethastalıkları

çalışanlarınyaygınsağlıksorunudur.Genelliklekaslar,ten-

donlar,ligamanlarvedisklergibiyumuşakdokularıetkiler.

İşebağlıolarakgeliştiklerindeMeslekiKasİskeletHastalıkla-

rı(MKİH)olarakkabuledilenbuhastalıklarınoluşumlarında

işyerindetekrarlamalı,zorlamalıhareketler,vücudunkötü

pozisyonlardakullanımıveergonomikyetersizliklerönemli

roloynar.1,2

SonyıllardaendüstrileşmişülkelerdeMKİH’nınsıklığındave

maliyetindedramatikartış;çalışanın,işverenin,hükümetin,

sağlık bakım sistemlerinin ve sigorta şirketlerinin dikkati-

nibukonuyaçekmiş,risketkenleri,ergonomieğitimi ve

ergonomikgirişimlerikapsayanergonomiprogramlarıve

rehabilitasyonyaklaşımlarıkonularındaçalışmalarhızka-

zanmıştır.Korunmaveergonomikonusundatoplumbilinci

oluşmuşve iş yerlerindeergonomieğitimi veergonomik

girişimlerhızlayaygınlaşarakuygulanmayabaşlamıştır.3-7

ÜlkemizdedeMKİHyasalardameslekhastalığıolarakkabul

edilmekte,fakatçalışanlar,işverenlerişsağlığıvegüvenliği

ileilgilenenprofesyonellertarafındanbuyönüyleyeterince

tanınmamaktadır.MKİH’nın sıklığı, risk etkenleri, iş günü

kaybı,sigortatazminatları,maliyetivekorunmaeğitimive

ergonomikgirişimlerinetkinliğikonusundaçalışmalarçok

yetersizdir.8

4857Sayılı İş Yasasında İşSağlığı veGüvenliği ile

ilgiliyönetmeliklerileişverenişyerindeMKİHiçinrisklerin

belirleme,önleme, çalışanıkorumaveergonomi eğitimi

veergonomikgirişimleriuygulamakonusundayükümlü

kılınmıştır.

BumakaledeçalışanlardaMKİH’derisketkenleri,ergono-

mieğitimiveergonomikgirişimlerinetkinliğikonusundali-

teratürgözdengeçirilecekveyakıngelecekteyaygınlaşarak

uygulanmasıbeklenenergonomiprogramlarınınoluşturul-

masınakatkıdabulunmayaçalışılacaktır.

MKİH’nin Özellikleri1•İşebağlıhastalıklar;sakatlanma,işgünükaybıve

hastalığabağlıerkenemekliliklerinnedenleriarasındailk

sırayıalır.

•Nedenleriveetkilerimultifaktöriyeldir.

•İşgünükaybıvesigortatazminatlarınedeniylemaliyetien

yüksekhastalıklararasındayeralırlar.

•Korunmakbüyükölçüdemümkündür

Kişiye Etkileri2

•Ağrınedeniylekişiyeızdırapverir.

•Hareketlerikısıtlayaraksakatbırakır.

• Psikolojik yapıyı olumsuz etkileyerek depresyona yol

açar.

•Ailefonksiyonlarınıolumsuzetkiler.

•Yaşamkalitesinidüşürür.

İşe ve Topluma Etkileri1,9

•İşmemnuniyetini,verimliliğini,kalitesinivekatitesiniazaltır

•İşvereni,endüstriyi,sağlıkbakımvesigortasistemlerini

veekonomiyiolumsuzetkiler.

Maliyeti ABD’ndeUlusalBilimAkademisi(NationalAcademyofSci-

ences) MKİH için 1999’da yapılan toplamharcamanın,

1trilyonABDDolarıaştığınıbildirmektedir.5

Sık Görülen Mesleki Kas İskelet HastalıklarıMKİH öncelikle beli, boynu ve üst ekstremiteleri (Evlleri,

dirsekleriveomuzları)etkiler.Ensıklıklabelveeltutulur.

MKİHbaşlıcaikiyeayrılır.2,4,10,11

1- Belağrısı,

2- Boyunveüstekstremite(Omuz,dirsek,elbileğiveel)

hastalıkları.

Başlıca Hastalıklar Şunlardır:• Kaszorlanması,incinmesi,

• Belağrısı,

• Belfıtığı,

*İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Prof. Dr., Kas İskelet Hastalıkları ve Ergonomi Birimi Sorumlu Öğretim Üyesi ** İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Asistan



�

• Boyuntutulması,

• Boyunfıtığı,

• KarpalTünelSendromu(elbileğindesinirtuzaklanması).

Risk Etkenleri MKİH’nın oluşumunda iş ile ilgili fiziksel ve psikosyal

etkenlerin rolü bilimsel olarak kanıtlanmıştır. İş aktivitele-

ridışındakietkenlerdebuhastalıklarınoluşumunakatılır-

lar.3,9

ABD’deki Ulusal Bilim Akademisi ‘National Academy

ofSciences’2001’debeldeveüstekstremitedekasiskelet

hastalıklarının ağırlık kaldırma, tekrarlamalı ve zorlama-

lıhareketlervestresli iş çevrelerigibiçalışmakoşullarına

bağlıolabileceğikonusundabilimselkanıtbulunduğunuve

sorunun iyi tasarlanmış ergonomikgirişimprogramlarıyla

azaltılabileceğinibildirmektedir.12Etkenleri iş ile ilgilive

kişiselriskolarakikiyeayrılabilir.9,13

İş İle İlgili Risk EtkenleriFiziksel ve Ergonomik Etkenler

• Tekrarlamalıhareketler,

• Zorlamalıhareketler,

• Belinvevücudunkötüveyanlışpozisyonlardakulla-

nımı.Örneğinbel fıtığınınoluşmasında dizleribükmeden

öneeğilmek,ağırlıkkaldırmak,karpaltüneloluşmasında

bilgisayarkullanırkenelbileğinin aşırıbükükkullanılması

önemlibiretkendir.

• Uzunsüreliaynıpozisyon,

• Titreşim

Psikososyal EtkenlerSonyıllardapsikososyaletkenlerinderoloynadığıgösteril-

miştir.

• İşmemnuniyetsizliği,

• Monotoniş,

• Zamanbaskısı,

• Yetersizdenetçiveişarkadaşıdesteği,

• Yeterlidinlenmemolalarınıneksikliğigibiyetersiz

organizasyoneletkenler.

Kişisel Risk Etkenleri• Yaşlanma,

• Kondisyonyetersizliği,

• Sigara,

• Aşırıkilo,

Kimler Risk Altında? Heriş’teveişyerindeMKİHiçinrisketkenibulunmak-

labirliktebazı işlerbazıhastalıklar içindahayüksekrisk

taşımaktadır.Belağrısı içinöncelikleendüstridebedensel

aktivite ileağır işlerdeçalışanlar,boyunveüstekstremite

hastalıkları içinendüstridetekrarlamalıhareketler ile çalı-

şanlarvebilgisayarkullananlaryüksekriskaltındadır.7,9,13

Mesleki Bel Ağrısı İçin Kimler Risk Altında? Meslekibelağrısıensıklıklaelletaşımaişleriolarakta

adlandırılanağırlıkkaldırma,indirme,taşıma,öneeğilme

ve dönme gibi fiziksel aktivitelerle çalışılanlarda görülür.

Yüksekriskaltındaolanlar:

• Ağırsanayideçalışanlar(Metalsanayi,otomobilüretim

yeri)

•İmalatsektöründeçalışanlar(Fabrikalar,yiyecekveiçe-

ceküretimvesatışyerleri,depolargibi)

•Hizmetvetemizliksektöründeçalışanlar(Oteller,resto-

ranlargibi)

•Sağlıksektöründeçalışanlar(Hastanelerveyaşlıbakım

evlerigibi)

Tazminatödenmesinigerektirensakatlayıcıbelağrısıen

sıklıkla makine operatörleri, kamyon sürücüleri ve sağlık

bakımpersonelindegörülür.

Mesleki Boyun ve Üst Ekstremite Hastalıkları İçin Kimler Risk altında?• Endüstridetekrarlamalıhareketlerleçalışanlar(montaj

işleri,konfeksiyon,gıdavehizmetsektörü)

• Bilgisayarkullananlar

• Müzisyenler

• Dişhekimleri

• Sporcular



7

Sıklığı Sıklıkoranıkonusundafarklırakamlarverilmektedir.

Ağırfizikselaktiviteileçalışanlarınyaklaşıkyarısıciddi,sa-

katlayıcıbelağrısıbildirmektedir.Bilgisayarkullananlarda

boyunveüstekstremitehastalıklarıgörülmesıklığı%75’

ekadarulaşmaktadır.7

Korunma ve Ergonominin Etkinliği Endüstridefarklıişkollarındaçalışanlardavebilgisayar

kullananlardayapılanaraştırmalardaergonomieğitimive

iyileştirmelerinMKİH’nınsıklıkvemaliyetiniazaltmada,iş

verimliliğini,memnuniyetini, yaşamkalitesini ve yatırımın

geridönüşünüartırmadaetkiliolduğugösterilmiştir.Uzun

dönem izlemeli çalışmalarda da medikal harcamalar, iş

günükaybı,sigortatazminatödemelerive işedönüşüze-

rindekietkinliklerikanıtlanarakmaliyetetkinlikleridegöste-

rilmiştir.3,4,11,12,14

Endüstrideçeşitli işkollarında yapılançalışmalarda,kap-

samlı korunma girişimlerinin uygulanması sonucunda iş-

verenin, korunma için harcanan her dolar karşılığında

80-2220dolararasındadeğişentasarrufsağladığıbildiril-

miştir.7

Ergonomi programlarının kapsamı 5,6,12,15-17

Ergonomiprogramlarınınbaşlıcakomponentlerişunlardır:

a) İşyeririsketkenlerideğerlendirilmesi

b) Ergonomieğitimi

c) Ergonomikgirişimler

İş yerinde kas iskelet hastalıkları için risk etkenlerin değerlendirilmesi •İşiistasyonundakullanılanekipmanınçalışana

uygunluğu

•Çalışmasırasındavücutpozisyonları

•Tekrarlamalıaktivitelerinsıklığıvesüresi

•Alışılmadıkaktiviteler

•Titreşim,ısıtmavehavalandırmagibiçevreetkenleri

Ergonomi eğitimi Çalışanlarınveergonomiekibinineğitimininamacıuy-

gunvegüvenliişdavranışlarıgeliştirmekveergonomibilin-

cioluşturmaktır.Eğitiminkapsamı:

•Kasiskelethastalıkları,risketkenleri,erkentanıvetedavi

•Korunmaveergonomi

•Doğruvücutmekaniklerininkullanımı

•Ergonomikrisklerveçözümleri

•Egzersizlervefizikselaktivite

•Sağlıklıyaşambiçimigeliştirme

Ergonomik iyileştirmeler•İşistasyonu,ekipmanveçalışmakoşullarınınçalışana

uygunhalegetirilmesi

•İşmodifikasyonu,işplanlaması,işorganizasyonu,

molalargibiyönetimselkontroller

Ülkemizde Çalışanlarda Kas İskelet Hastalıkları ve Ergonominin Durumu Ülkemizdede beli, boyun,üstekstremiteleri ve alt

ekstremiteleri tutanbirçokkas iskelet hastalığı yasalarda

meslek hastalığı olarak kabul edilmektedir. Fakat MKİH’

nınsıklığı,risketkenleri,işgünükaybı,sigortatazminatları

vemaliyeti konusundaverimaalesef yoktur.Korunmave

ergonomieğitimiveergonomikgirişimlerinetkinliğikonu-

sundaçalışmalarçokyetersizdir.2

4857SayılıİşYasasında‘‘ElleTaşımaİşleriYönetmeliği’,

‘EkranlıAraçlarlaÇalışmalardaSağlıkveGüvenlikHakkın-



�

daYönetmelik’vediğerçeşitliyönetmeliklerileişvereniş

yerlerindekas iskeletrisklerininbelirlenmesive önlenmesi

veçalışanakorunmaveergonomieğitimiverilmesiveiş

yerindeergonomikiyileştirmeleriuygulamakonusundayü-

kümlü kılınmıştır. Çalışanlar da öğretilenleri uygulamakla

yükümlüdür.

Ülkemizde çalışanlarda kas iskelet hastalıklarından ko-

runmaveergonomikonusundaçalışmalarınyetersizliğigöz

önüne alınarak İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi

FizikselTıpveRehabilitasyonAnabilimDalındaKas İskelet

HastalıklarıveErgonomiBirimioluşturulmuştur.

Sonuç olarak;

Çalışanlarınenönemlisağlıksorunlarıarasındaolanve

iş verimliliği azaltanMKİHveolumsuzetkilerindenkorun-

makergonomieğitimivegirişimleriilebüyükölçüdemüm-

kündür.

Ülkemizdeçalışanlar, işverenlerve iş sağlığı vegüvenli

ile ilgileneprofesyonellervekuruluşlarMKİHvekorunma

konusunda bilgilendirilerek toplum bilinci oluşturulmalıdır.

MKİHrisketkenleri,maliyetiveergonomiprogramlarınınet-

kinliğikonusundabaştaÇalışmaveSosyalGüvenlikBakan-

lığıolmaküzereilgilihükümetkurumlarının,üniversitelerin

veendüstrininkatılımıilearaştırmalaryapılmalıvesonuçları

paylaşılmalıdır.

KAYNAKLAR1. Schuchmann, J. H. (1996) “Occupational Rehabilitati-

on”,BraddomB.L(Ed)PhysicalMedecineandRehabilitati-

on,938-954,W.B.Saunders

2.Özcan,E.(2002)“İşeBağlıBelAğrısı”,Özcan,E(Ed)

Ayşegül,K(Yard.Ed),BelAğrısı,TanıveTedavi”,NobelKi-

tabevi,303-315

3.Amell,T.,Kumar,S.(2002)Work-RelatedMusculoskele-

talDisorders,DesignasaPreventionStrategy,AReview,Jor-

nualofOccupationalRehabilitation,Vol11,No.4:255-264.

4.Bernacki,E.J.,Guidera,J.A.,Schaefer,J.A.,Lavin,R.A.,

Tsai, S.P. (1999) “An “ErgonomicsProgramDesigned to

Reduce the Incidence of Upper Extremity.Work Related,

Musculoskeletal Disorders” , “Ergonomics Program for

WorkRelatedMusculoskeletalDisorders”,JOEM,Vol.41,-

No.12:1032-1041.

5.Melhorn, J.M., Gardner, P. (2004) “HowWePrevent

PreventionofMusculoskeletalDisordesintheWorkplace”-

,ClinOrthop,No.419:285-296.

6.Choobiney,A.,Tosian,R.,Alhamdi,Z.,Davarzanie,M.

(2004)“ErgonomicİnterventioninCarpetMendingOpera-

tion”,AppliedErgonomics,35493-496.

7.Marcus,M.,Gerr,F.,Monteilh,C.Etall,(2002)“Apros-

pectivestudyofcomputerusers:II.Posturalriskfactorsfor

musculoskeletalsymptomsanddisorders”,AmericanJour-

nalofIndustrialMedicine,Vol41:236-249.

8.E.Ozcan,N.Kesiktas,K.Alptekin,E.E.Ozcan,Thereliabi-

lityofTurkishtranslationofQuickExposureCheck(QEC)for

riskassesmentofworkrelatedmusculoskeletaldiisorders,

16.thWorldergonomicsCongress,10-14Temmuz2006,

Maastricht,Hollanda

9.Nordin,M.,Battie,C.M.,Pope,M.H.,Snook,S.(1991)

EducationandTraining.Pope,M.H.,Andersson,G.B.J

,Frymoyer,J.W.,ChaffinDB(Ed),“OccupationalLow

BackPain:Assessment,TreatmentandPrevention.Mosby

YearBook”,St.Louis,266-278

10. Fordyce,W .E. (1995) “Chronic Low Back Pain. in:

BackPain in theWorkplace”,Management ofDisability in

NonspesifikConditions,IASPPress,Seattle,19-24.

11.Foye,P.M.(2002)IndustrialMedicineandAcuteMus-

culoskeletalRehabilitationCumulativeTraumaDisordersof

theUpperLimbinComputerUsers,ArchPhysMedVol.83,

supll.

12.Silverstein,B.veClarkR.(2004)“Interventionstore-

ducework-relatedmusculoskeletal disordes”, 14(1) 135-

52

13.Gerr,F.,Marcus,Marcus,M.,Ensor,C.,KleinbaumD.,

CohenS.,Edwards,A.,Gentry,E.,OrtizD.J.,Monteilh,C.

(2002)Aprospectivestudyofcomputerusers:I.Studyde-

signandincidenceofmusculoskeletalsymptomsanddisor-

dersAmericanJournalofIndustrialMedicine41:221-235

14. Dul,J.(2004)“HowcanInterventionsonWork-related

MusculoskeletalDisorders”,Successfullybeİntegratedİnto

theBusinessWorld,AbstractBookVol1:55-56.

15.Stankovic,R.veJohnell,O.(1995)“ConservativeTre-

atmentofAcuteLowBackPain”,A5YearFollow-upStudy

oftwoMethodsTreatment.Spine20:469-72

16.Özcan,E.(2002)“KronikBelAğrısındaTedaviYakla-

şımları”.Özcan,E.(Ed),KetenciA(Yard.(Ed.),BelAğrısı;

TanıveTedavi,NobelKitabevi,185-219.

17. ŞenR.Ö,ÖzcanE.,KaranA.,KetenciA.:Musculos-

keletalsystemdiseases incomputerusers:effectivenessof

trainingandexerciseprograms,JournalofBackandMus-

culoskeletalRehabilitation,17(1),2003-2004,9-13



�

PROF. DR. NAZMİ BİLİRHacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enst. Md.

MESLEKSEL KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI

Sosyal Sigortalar Mevzuatında meslek hastalığı;“İşin

niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm

şartlarıyüzünden”meydanagelenhastalıklarolaraktanım-

lanmaktadır.Tarihselolarak incelendiğinde;dikkatiçeken

ilkmeslekhastalıklarınınmadencilikişlerindekisolunumsis-

temihastalıklarıilekimyasalmaddelereveözellikledeağır

metallerebağlıolarakmeydanagelenzehirlenmelerşeklin-

dekihastalıklarolduğugörülür.Zamaniçinde iştürlerinin

artması ilebaşkaalanlardaçalışanlardadaçalışmakoşul-

larından kaynaklanan hastalıklar ortaya çıkmış vemeslek

hastalıklarınınçeşitleriartmıştır.Eskidensıkolarakgörülen

“Pnömokonyoz” ve ağır “Metal zehirlenmeleri” gelişmiş

ülkelerinçoğundabaşarılıönlemlerlekontrolaltınaalınmış

vemeslekhastalıklarıarasındaöneminikaybetmiştir.Buna

karşılıkhizmetsektöründekigelişmeler,bürotürüçalışma-

lar ve özellikle de bilgisayarların günlük yaşamda yaygın

şekilde kullanılmaya başlaması sonucunda önceleri çok

üzerinde durulmayan yeni bazımeslek hastalıkları ortaya

çıkmayabaşlamıştır.Gelişmekteolanülkelerdegeleneksel

meslekhastalıklarıhalenoldukçafazlasıklıktagörülmekte,

bununyanısıraçalışmahayatındakideğişiklereparalelola-

rakyenimeslekhastalığıtürlerideartanşekildegündeme

gelmektedir.Buhastalıklararasında;meslekselkasveiske-

letsistemihastalıklarıdagiderekdahafazladikkatçekme-

yebaşlamıştır.ÖrneğinABD’demeslekhastalığınedeniyle

olantazminatbaşvurularının%16’sıvebunedenleyapılan

ödemelerin%34’ükas-iskeletsistemihastalıklarınedeniyle

olmaktadır.

MESLEKSEL KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI Çalışma hayatındaki etkilenmeye bağlı olarak gelişen

kas-iskelet sistemihastalığıkonusuna ilkkez17.yüzyılda

BernardinoRamazziniişaretetmiştir.Uygunolmayançalış-

makoşullarıvevücutpostürüyüzündensekreterlerdegö-

rülensırtvebelağrılarıkonusuRamazini’nindikkatiniçek-

miştir.Sonralarısütsağanlar,terziler,ayakkabıyapımcıları

gibibazımesleklerdeçalışanlardadameslektenkaynakla-

nankasveiskeletsistemihastalıklarıbaşkabilimadamları

tarafındandilegetirilmiştir.

Meslekselkas-iskeletsistemihastalıklarıarasındabelağ-

rısıçoksıkgörülmektedir.Bununlabirliktebualandaçok

sayıda hastalık söz konusudur. Bu hastalıklarınmeydana

gelmesibakımındanenönemliikifaktörtekrarlayanhare-

ketlervezorlanmalar(repetetivestraininjuries)ilebirikimli

travmalardır (cumulative trauma disorders). Tekrarlanan

hareketler ve biriken travmalar sonucunda kaslarda, ek-

lemlerde,tendonlarda,kemikyapılardadeğişikliklerolmak-

ta ve bu değişiklikler çeşitli klinik tablolar halinde ortaya

çıkmaktadır.Buhastalıklargenellikleuzuncasürençalışma

sonucundameydanagelir.Bununlabirlikteaşırızorlanma

durumundadahakısasürededegelişebilir.

Mesleksel kas-iskelet sistemi hastalıkları klinik olarak

üç evreye ayrılmaktadır:

(a)ErkenEvre:Çalışırkenhastaolanyerdeağrıveyorul-

maolur.Dinlenincegeçer.Performansıetkilemez.

(b)OrtaEvre:Ağrıveyorulmaişinbaşlangıcındahemen

ortayaçıkar,geceboyusürer.Tekrarlayanişlerdeperfor-

mansazalmasıolur.

(c)İleriEvre:Ağrıdinlenmeklegeçmez,uykuyaengel

olabilir.Performansazalmasıbelirgindir.

Mesleksel kas-iskelet sistemi hastalıkları arasında

sık görülen örnekler olarak değişik vücut bölgelerinde

şu hastalıklar sayılabilir:

1.Omuz-BoyunHastalıkları:Rotatorcuffhastalığı,biceps

tendinitis,servikalspondilozis,omuz-akromioklavikular

eklemosteoartriti,servikalradikulopati,torasikoutlet



�0

sendromu,servikobrakialağrısendromu,vb.

2.Üstekstremitehastalıkları:El-koltitreşiminebağlıhas-

talık,kol,dirsekvebilektetendinit,sinirsıkışmasınabağlı

tablolar,karpaltünelsendromuvb.

3.Belvealtekstremitehastalıkları:Belağrısı,diskhernisivb.

Mesleksel Kas-İskelet Sistemi Hastalıklarında Tanı Yöntemleri Meslek hastalıklarının tanısı bakımından çok temel bir

nokta,hastanınçalışmaöyküsününiyialınmasıdır.Aslında

birhastalığaklinikolaraktanıkonmasıbakımındanhasta-

lığınöyküsü,fizikmuayenevelaboratuarbulgularıönemli-

dir.Ancakhastalığınmeslekileilişkisikonusundakararve-

rebilmekbakımındançalışmaöyküsünündeğerlendirilmesi

gerekir. Bu amaçla kişinin çalıştığı işyeri, işyerinde fiilen

yaptığı iş,çalışmakoşulları,kullandığıaletvecihazlargibi

bilgileredinilmelidir.Kimizamanbirmeslekhastalığıortaya

çıktığında,kişinindaharahatçalışabileceğişekildeişdeği-

şikliğiyapılır.Budurumdahastalık,kişininhalenyapmakta

olduğuişledeğilöncekiişiileilişkilidir.Hastanınyakınmaları

veçalışmahayatıileilgiliöykününalınmasındansonrafizik

muayenebulgularınındeğerlendirilmesigerekir.Bubakım-

danyapılacakmuayenelerinbaşlıcalarışunlardır:

•Hareketmuayenesi,

•Adalegermemuayenesi,

•Tendonve“insertio”palpasyonu,

•Perküsyon–ağrı/duyarlık,

•“Provakatif”manevralar.

Hastanın yakınmaları ile ilgili

bilgialınırkenağrıveyarahat-

sızlığın yerinin doğru olarak

belirlenmesi önem taşır. Bu

konudadoğrubilgialabilmek

içinhastadanağrıveyarahat-

sızlık hissettiği yeri bir şekil

üzerinde işaretlemesi istene-

bilir. Bu amaçla hazırlanmış

formlardan bir örnek, Şekil

1’degörülmektedir.

Mesleksel kas-iskelet sis-

temi hastalıklarında bazı ha-

reketler de ağrıya yol açar.

Bunlardanbaşlıcaörneklerde

Tablo1’degörülmektedir.

Laboratuar testleri olarakda radyoloji ve elektrofizyo-

lojiktestleryararlıdır.Radyolojikmuayene(direktrontgen,

CT,MRI,ultrason)ilehemkemikyapılarhemdeyumuşak

dokularkonusundafikiredinilir.Elektrofizyolojiktestlerise;

fonksiyoneldurumvefonksiyonkayıplarıhakındabilgive-

rir.Bunlarınyanısıraeritrositsedimentasyonhızı,romatoid

faktörgibikantestlerindendetanıdayararlanılır.

TÜRKİYE’DE DURUM Ülkemizde çalışma hayatı ile ilgili yasal düzenleme-

lerdemeslek hastalıkları 5 grup halinde ele alınmaktadır.

Bu5grupşuşekildedir(SosyalSigortalarSağlıkİşlemleri

Tüzüğü):

A Grubu: Kimyasal nedenlere bağlımeslek hastalıkları:Bu başlık altında metaller, gazlar, çözücüler, halojenler,

asitler, pestisidler gibi çeşitli kimyasalmadde gruplarında

yeralanmaddelerebağlıolarakmeydanagelençoksayı-

dahastalıkyeralmaktadır.Ençokbilinenörnekleriolarak;

kurşun, kadmiyum ve civa zehirlenmesi, krom ve nikele

bağlıhastalıklar,karbonmonoksitzehirlenmesi,benzenve

türevlerinebağlısağlıksorunlarısayılabilir.

Hareketin türü Ağrının yeri

Bileğinyatay-dikeyyöndetekrarlayanaşırızorlanmahareketi.

Bileğinzorlanmadurumundaparmaklarınhareketi.

Elbileğiveelayası

Bileğintekrarlayanbükülmevezorlanması.Bilekveönkolunkatlanması.

Elbileği

Omuzseviyesininüzerineuzanma.Gövdeninarkasındabiryereuzanma.İleridebirnoktayazorlayıcıuzanma.

Boyunveomuz(DeQuervain’shastalığı)

Elintekrarlayanbükülmesivekuvvetlesıkma.Başparmakkökü

Omuzdauzunsürelifleksiyon.Kollarıomuzseviyesininüzerineuzatma.

Omuzüzerindeyüktaşıma.

Ellerdeküntlükhissiveşişlik(Thoracicoutletsendromu)



��

Gelişmekte olan ülkelerde geleneksel meslek hastalıkları halen oldukça fazla sıklıkta görülmekte olup, bunun yanı sıra çalışma hayatındaki değişiklere paralel olarak yeni meslek hastalığı türleri de artan şekilde gündeme gelmektedir.Bu hastalıklar arasında mesleksel kas ve iskelet sistemi hastalıkları da giderek daha fazla dikkat çekmeye başlamıştır.

B Grubu:Meslekselderihastalıkları:Bugruptameslekselderikanserleriilebazıallerjikciltrahatsızlıklarıyeralmak-

tadır.

C Grubu:Tozlarabağlıolanmeslekhastalıkları:Bilineneneskimeslekhastalığıtürleriolanpnömokonyozlar6baş-

lıkhalindebubölümdeyeralmaktadır.

D Grubu:Biyolojikfaktörlerebağlıolanmeslekhastalıkla-rı:Bugrupta4başlıkhalindesağlıkpersonelinde,tarımve

hayvancılıklailgiliişlerdeçalışanlardameydanagelençeşitli

hastalıklarbulunmaktadır.

E Grubu:Fizikseletkenlerebağlıolanmeslekhastalıkları:Meslekhastalıkları listesindesongrupolanfizikselnedenli

hastalıklar7başlıkolarakbelirtilmektevebunlararasında

tekrarlananhareketlereveyazorlanmayabağlıolarakmey-

danagelenkasve iskelet sistemihastalıklarıgenişşekilde

yeralmaktadır.

E Grubu – Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları•E.1–İyonlayıcıışınlarlaolanhastalıklar,

•E.2–Enfrarujışınlarıilekatarakt,

•E.3–Gürültüsonucuişitmekaybı,

•E.4–Havabasıncındakideğişimlerleolanhastalıklar,

•E.5–Titreşimsonucukemik-eklemarızaları,

•E.6.a–Süreklilokalbaskısonucuartikülerbursaların

hastalıkları,

• E.6.b – Aşırı yüklenme sonucu tendon kılıfı ve periost

hastalıkları,

•E.6.c–Madenocağıvebenzeriyerlerdemeniskus

zararları,

• E.6.d – Fazla zorlanma sonucu vertebra prosessusları

yırtılması,

•E.6.e–Süreklilokalbaskısonucusinirfelçleri,

•E.6.f–Kaskrampları,

•E.7–Madencinistagmusu.

ListedekihastalıklardanE-4,E-5veE-6(6.a–6.f)nu-

maralardabulunan8hastalıkmeslekseletkilenmeileortaya

çıkankas-iskeletsistemihastalıklarıdır.Listeninayrıntısında

buhastalıklarınbaşlıcabelirtileriileilgiliçalışmaalanlarıda

yeralmaktadır.Örneğin,havabasıncındakideğişimlerebağ-

lı(E-4)hastalıkolarakhavacılıksektöründevedalgıçlarda

görülenkemiknekrozlarıveşekilbozuklukları,titreşimso-

nucuortayaçıkan(E-5)hastalıklarolarakdatitreşimlicihaz

kullananlardagörülenel-parmakvedirsekrahatsızlıklarıile

titreşimlizemindeçalışanlardakibelvesırtsorunlarıvardır.

ListedeE-6/aileE-6/farasındayeralanhastalıklararasında

isetenosinovit,periostit,menisküs,basısonucuoluşançe-

şitlisinirzedelenmeleriyeralmaktadır.

Meslekhastalıkları listesindekasveiskeletsistemihas-

talıklarına oldukça geniş şekilde yer verilmiş olmakla bir-

likte,çeşitliyıllardakimeslekhastalıkları incelendiğindebu

gruptayeralanhastalıklarasıkolarakrastlanmadığıdikkat

çekmektedir.Aslındaülkemizdemeslekhastalıklarıtanıları

genelolaraksonderecedeazdırvegerçeksayılarıyansıt-

maktançokuzaktır.Bununlabirliktesaptananmeslekhas-

talıklarıarasındakurşunzehirlenmesi,pnömokonyoz,mes-

leksel işitmekaybıgibihastalıklarahemenheryıloldukça

fazlasayıdarastlanmaktadır.Bunakarşılıkmeslekselkasve

iskelet sistemi hastalığı tanısı enderolarakgörülmektedir.

SSK İstatistiklerindekibilgileregöre;2003-2004ve2005

yıllarında tanısı konmuşolanmesleksel kas-iskelet sistemi

hastalıklarısayılarıTablo2’degörülmektedir.

KAYNAKLAR1.İşSağlığıveGüvenliği,N.Bilir,AN.Yıldız,HacettepeÜni-

versitesiYayını,2004.

2.TextbookofClinicalOcupationalandEnvironmentalMe-

dicine, Ed. L. Rosenstock,MR. Cullen, CA. Brodkin, CA.

Redlich,Esevier,2005(içindeChapter23;Musculoskeletal

Disorders)

3.PublicHealthandPreventiveMedicine,Ed.R.B.Wall-

wce,Appleton&Lange,1998(içindechapter57;Musculos-

keletalDisorders)

4.Musculoskeletal Disorders andWorkplace Factors, US

DepartmentofHealthandHumanServices,1997.

5. Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü, SSK Genel

MüdürlüğüYayını,No.425,Ankara,1985.

�3



YılMeslek

Hastalığı Toplamı

Mesleksel Kas-İskelet Sistemi Hastalığı

Sayı

2003 440 E4Havabasıncındakianideğişimlerebağlıpolinöropati

1

2004 384 E6/fAdalekrampları 1

2005 519 E4HavabasıncındakianideğişimlerebağlıpolinöropatiE5Titreşimsonucumeydanagelenkas-iskelethastalığıE6/cMadenocağıvebenzeriyerlerdeolanmenisküszararları

2

2

1

Ergonomi ve kas iskelet sistemi hastalıkları konusunda uluslararası mevzuat oldukça geniş ve kapsamlıdır. Bunların başında ILO sözleşmeleri ve

AB Direktifleri gelmektedir, ayrıca uluslararası standartlar da önem taşımaktadır.

�5



DR. BUHARA ÖNALİSGGM

KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ ÜLKEMİZDEKİ DURUMU VEİLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER

GENEL DURUM Günümüzüretimteknolojilerindekiveörgütlenmemo-

dellerindekideğişim,üretimalanındakarşılaşılangelenek-

sel sağlık vegüvenlik sorunlarına yeni ve farklı konuların

eklenmesine yol açmıştır. Bu konuların başında meslek

hastalıklarındayaşanandeğişimgelmektedirkibudeğişim

sonucundadakasiskeletsistemihastalıklarıgerekgelişmiş

gerekse gelişmekte olan ülkelerin her ikisinde de önemli

meslekhastalıklarıarasınagirmişbulunmaktadır.

Dünyaölçeğindesaptanantümkasiskeletsistemihas-

talıklarınınyaklaşık%30’ununişebağlıolduğubelirtilmek-

tedir.Kasiskeletsistemihastalıkları,meslekhastalıklarıveiş

kazalarınınnedenolduğutümişgünükayıplarınınyaklaşık

%34’ünüoluşturmaktavenedenolduğutazminatmaliyeti

yıllık15-20milyardolarıbulmaktadır.

Son yıllarda giderek daha çok önemkazananmeslek

hastalıklarındanbirisiolankasiskeletsistemihastalıklarının

meydana gelmesinde önemli rol oynayan ergonomik risk

faktörlerinin değerlendirilerek işyerlerinde ergonomi ilke-

lerinin uygulanması sonucunda, işyerlerinde iş sağlığı ve

güvenliğiningeliştirilmesineveböylece işkazalarıvemes-

lekhastalıklarınınönlenmesineönemlibirkatkı sağlanmış

olacaktır.

Gelişmişülkelerdeişebağlıkasiskeletsistemihastalıkları

sıklığınınvemaliyetininhızlaartışınedeniyle,risketkenleri,

işgünükaybı,maliyeti konusundaçalışmalar sonyıllarda

hızkazanmıştır.Buülkelerdeyasalolarakmeslekhastalığı

olarakkabuledilenişebağlıkasiskeletsistemihastalıkları,

meslekhastalığı tanısıkonulmasındansonramaluliyetbe-

lirlenmesivebudoğrultudatazminatödenmesinigerektir-

mektedir. Gelişmiş ülkelerde,meslek hastalıkları nedeniy-

lemaluliyet alınması ve erken emekli olunmasının başlıca

nedenidir. Gerek yasal düzenlemelerin etkisi gerekse bu

durumunekonomikgöstergelereyansımasınınetkisiylebu

hastalıklardankorunmakiçinbuülkelerdeergonomieğitimi

yaygınolarakuygulanmaktadır.

Gelişmekte olan ülkelerde ise, travma ve aşırı yüklen-

me,ağırveergonomikolmayançalışmakoşullarınınyaygın

olmasıbilinmekteolupişebağlıkasiskeletsistemihastalık-

larınıntanısındabüyükgüçlükleryaşanmaktaolduğugöz-

lenmektedir.

Ülkemizde ise, işe bağlı kas iskelet sistemi hastalıkları

yasalardameslekhastalığı olarakkabul edilmektedir.Bu-

nunlabirlikteişebağlıkasiskeletsistemihastalıklarınınpre-

valansıveoluşmasındaetkiliolanrisketmenlerikonusunda

yapılançalışmalarınçokyetersizolmasınedeniylebuhas-

talıklarındiğermeslekhastalıklarıgibimaluliyetalmasıve

tazminatödenmesindesorunlaryaşanmaktadır.Ayrıcaül-

kemizde,kasiskeletsistemihastalıklarınınönlenmesiileigili

olarakişyerlerindealınankorunmaönlemleriileçalışanların

veişverenlerineğitimiileişgünükaybı,sigortatazminatları

konularındadayeterliveribulunmamaktadır.

ULUSLARARASI MEVZUAT Ergonomivekasiskeletsistemihastalıklarıkonusunda

uluslararasımevzuatoldukçaçeşitlivekapsamlıdır.Bunla-

rınbaşındaILOSözleşmeleriveABDirektiflerigelmektedir,

Bunların yanısıra ayrıca uluslararası standartlar da önem

taşımaktadır.



��

ILO Sözleşmeleri:Ergonomivekasiskeletsistemihastalık-

larınayönelikolaraközelbirdüzenlemeolmamaklabirlikte

çeşitliILOsözleşmelerindebukonularıiçerençeşitlisözleş-

melerbulunmaktadırveüyeülkelerbusözleşmelerionayla-

makveuygulamaklayükümlüdür.Busözleşmeleraşağıda

açıklanmıştır:

•127noluILOsözleşmesi-AzamiAğırlıklailgilisözleşme

•148nolu ILOsözleşmesi -ÇalışmaOrtamına ilişkin söz-

leşme

•155noluILOsözleşmesi-İşSağlığıveGüvenliği ile ilgili

sözleşme

•161nolu ILO sözleşmesi - İş SağlığıHizmetlerine ilişkin

sözleşme

•167noluILOsözleşmesi-İnşaattaİşsağlığıvegüvenliği

hakkındasözleşme

•184noluILOsözleşmesi-Tarımdaİşsağlığıvegüvenliği

hakkındasözleşme

AB Direktifleri:BudüzenlemelerdeILOsözleşmelerin-

deolduğugibiergonomive/veyakasiskeletsistemihasta-

lıklarınaözelolarakçıkarılmamıştırancakoldukçakapsamlı

birşekildebukonularıiçermektedir.Budirektiflerinisimleri

venumaralarıaşağıdabelirtilmiştir:

•İşsağlığıvegüvenliği-89/391/EEC

•Elletaşımaişlerindeişsağlığıvegüvenliği-90/269/EEC

•Sondajlamadençıkarılanişyerlerindeişsağlığıvegüven-

liği-92/91/EEC

•Ekranlıçalışmadaişsağlığıvegüvenliği-90/270/EEC

•Yapıişlerindeişsağlığıvegüvenliği-92/57/EEC

•İşEkipmanları-2001/45/EC,95/63/EC

•Titreşim-2002/44/EC

•İşyerindekişiselkoruyucudonanımkullanımı-89/656/

EEC

•Kişiselkoruyucudonanım-89/686/EEC

•Yeraltıveyerüstümadenlerinde işsağlığıvegüvenliği -

92/104/EEC

Uluslararası Standartlar:Ergonomivekasiskeletsis-

temikonusundayukardasözüedilenuluslararasıdüzenle-

melerinyanısırauluslararasıstandartlardamevcuttur.Bu

standartlar;ENveISOstandartlarışeklindeikigrupolarak

ifadeedilmektedir.Her ikigrupstandartlardadaözellikle

Ergonomi ilkeleri ile ilgili özeldüzenlemelerinolduğugö-

rülmektedir.

ULUSAL MEVZUAT

155ve161sayılıILOSözleşmeleri:İşSağlığıveGüven-

liği ile ilgili155sayılıSözleşmeve İşSağlığıHizmetleri ile

ilgili 161 sayılı Sözleşme, 2004 yılında TBMM tarafından

onaylanarakResmiGazete’deyayımlanmışveböyleceulu-

saldüzeydeYasaniteliğikazanmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu: 2003 yılında yürürlüğe giren

4857 sayılı İş Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili

maddeleridoğrultusunda,AvrupaBirliğimevzuatını temel

alanvekonuylailgilitümtaraflarıngörüşleriniyansıtanve

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımla-

nan iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili 21 adet yönetmelikten

11’indeergonomiilkelerineilişkindüzenlemelermevcuttur.

Budoğrultuda, çalışanın sağlığını vegüvenliğinikorumak

içinkasiskeletsistemihastalıklarındameslekirisklerinön-

lenmesi,korunmaveergonomieğitimikonusunda işvere-

ne yükümlülükler getirilmektedir. Çalışma ortamında risk

değerlendirmesinin yapılarak ergonomik risk faktörlerinin

veburisklerekarşıalınacakönlemlerinbelirlenmesigerek-

mektedir.

Sözkonusuyönetmeliklerarasındaergonomikonusun-

daözelolarakhazırlanmışbirdüzenlemeolmamasınarağ-

men aşağıda isimleri belirtilen yönetmeliklerde ergonomi

ilkelerine ilişkindüzenlemelerinmevcutolduğugörülmek-

tedir:

•İşsağlığıveGüvenliğiYönetmeliği-09.12.2003/25311

ResmiGazete

• Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Ön-



�7

lemleriHakkındaYönetmelik-23.12.2003/25325Resmi

Gazete

• TitreşimYönetmeliği - 23.12.2003 / 25325ResmiGa-

zete

•YapıİşlerindeSağlıkveGüvenlikYönetmeliği-23.12.20-

03/25325ResmiGazete

•KişiselKoruyucuDonanımYönetmeliği-09.02.2004/25-

368ResmiGazete

• Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması

HakkındaYönetmelik11.02.2004/25370ResmiGazete

•ElleTaşımaİşleriYönetmeliği-11.02.2004/25370Resmi

Gazete

• İşDonanımınınKullanımındaSağlık veGüvenlikŞartları

Yönetmeliği-11.02.2004/25370ResmiGazete

•YeraltıveYerüstüMadenİşletmelerindeSağlıkveGüvenlik

ŞartlarıYönetmeliği-21.02.2004/25380ResmiGazete

•SondajlaMadenÇıkarılanİşletmelerdeSağlıkveGüvenlik

ŞartlarıYönetmeliği-22.02.2004/25381ResmiGazete

•ÇalışanlarınİşSağlığıveGüvenliğiEğitimleriileİlgiliUsul

veEsaslarıHakkındaYönetmelik-07.04.2004/25426Res-

miGazete

506sayılıSosyalSigortalarKanunu:506sayılı17.7.19-

64tarihliSosyalSigortalarKanunu’nun11.maddesigere-

ğiçıkarılan14223sayılı,22.6.1972tarihliSağlık İşlemleri

Tüzüğünde beş gruptan oluşanMeslek Hastalıkları Listesi

yeralmaktadır.BulisteninsongrubuolanEGrubunu“Fizik

EtkenlerleOlanMeslekHastalıkları”oluşturmaktadırvebu

grubunaltbaşlıklarıaşağıdakişekildeayrıntılandırılmıştır:

E - 1İyonlayıcıışınlarlaolanhastalıklar,

E - 2Enfrarujışınlarıilekatarakt,

E - 3Gürültüsonucuişitmekaybı,

E - 4Havabasıcındakianideğişmelerleolanhastalıklar,

E - 5Titreşimsonucukemik-eklemzararlarıve

anjionörotikbozukluklar,

E - 6, aSüreklilokalbaskısonucuartikülerbursaların

hastalıkları,

E - 6, bAşırıyüklemesonucuveter,veterkılıfıveperiost

hastalıkları,

E- 6, cMadenocağıvebenzeriişyerlerindemeniskus

zararları,

E - 6, dFazlazorlamasonucuvertebraprosesuslarının

yırtılması,

E - 6, eSüreklilokalbaskısonucusinirfelçleri,

E - 6, f Kaskrampları.

KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ ÖNLENMESİ Kas iskelet sistemi hastalıklarının önlenmesi için işyer-

lerinde etkin ergonomi programlarının yürütülmesi çok

önemlidir.Buprogramlarıngerçekleştirilmesinde,işverenve

çalışanlarınsorumluluklarınınbilincindeolmalarıvegereğini

yerinegetirmeleriönemliroloynamaktadır.Busorumluluk-

larınyerinegetirilmesiilebirlikteişyerlerindeyapılacakrisk

analizivedeğerlendirilmesisonucundabelirlenenrisklerinve

özellikle ergonomik risklerin kontrolünün sağlanması, kas

iskeletsistemihastalıklarınınyönetimiveeğitimçalışmaları-

nıngerçekleştirilmesisonucundakasiskeletsistemihastalık-

larınınönlenmesimümkünolabilecektir.

•Yönetimin Sorumluluğu ve Çalışanların Katılımı İşverenin sorumluluğu: Ergonomik bir program oluş-

turmakveçalışanlarınbuprogramakatılmalarınıvekendi

sağlıkvegüvenliklerihakkındakararvermesürecinekatıl-

malarınıcesaretlendirmek.

Çalışanların Sorumluluğu: İşverenindüzenlediğiergonomi

programınakatılmakveişyeriİşSağlığıveGüvenliğiKurulu

gibiuygunkanallardandenetçilerve işverenleregeribildi-

rimdebulunmak.

•Risk Değerlendirmesi İşveren,işyerindemevcutolanrisklerdenetkilenmeola-

sılığıolançalışanlarındurumunudakapsayacakşekildesağ-

lıkvegüvenlikyönündenriskdeğerlendirmesiyapmaklayü-

kümlüdür.Yapılanriskdeğerlendirmesininsonucunagöre,

alınmasıgerekenkoruyucuönlemlervekullanılmasıgereken

koruyucudonanımkonusundakararvermekdeyineişvere-

ninsorumluluğundadır.

•Ergonomik Risklerin Kontrolü Ergonomikrisklerinkontrolyöntemleriniyönetsel,teknik

vesağlıkkontrolleriolarakgruplandırmakmümkündür.

Yönetsel Kontroller:İştekniklerikonusundaeğitim,işor-

ganizasyonuve çalışmavedinlenme sürelerinindüzenlen-

mesibukontrollerkapsamındadır.

Teknik Kontroller: İşyeriplanvedonanımınınbaşlangıçta

düzenlenmesi,çalışmaortamıvedonanımtasarımınıngeliş-

tirilmesi,gereklidonanımveaksesuarlarınsağlanmasıgibi

kontrollersayılabilir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayınlanan 21 adet yönetmelikten11’inde ergonomi ilkelerineilişkin düzenlemelermevcuttur.

Buradaüzerindedurulması gerekenönemli bir nokta

da,kişiselkoruyucudonanımlarınsadeceteknikveyayö-

netselkontrollerinuygulanamadığıdurumlardakullanılma-

sınınuygunolduğuhususudur.

Sağlık Kontrolleri:Önceliklekoruyucuhekimlikilkelerinin

yaşama geçirilmesi, çalışanların işe giriş ve aralıklı sağlık

kontrollerinindüzenliolarakyapılmasıvebukontrollerso-

nucundameslekhastalığıtanısıalançalışanlarınrehabilitas-

yonununsağlanmasıönemlidir.

•Kas İskelet Sistemi Hastalıklarının Yönetimi İşverenlerinaşağıdabelirtilenunsurlarıherhangibirkas

iskeletsistemihastalıklarıyönetimprogramınadahiletme-

leriönemlidir:

•Kazavehastalıkkayıtlarınınsağlıklıtutulması,

•Hastalıkbelirtilerininerkentanısıvekaydedilmesi,

•Sistemikdeğerlendirmeninyapılmasıveniteliklibirsağlık

hizmetiverilmesi,

•Gerektiğindekoruyucuiyileştirmeninsağlanması,

•Koruyucuyöntemleişedönüşünsağlanması,

•İşyerininperiyodikgezilmesidahilsistematikolarak

izlenmesi,

•Yeterlidüzeydepersonelvekolaylıklarınsağlanması,

•Çalışanlarıneğitimininsağlanması,

•Hervardiyadasağlıkpersonelineulaşımınsağlanması,

•Erkenraporlamanınsağlanması.

•Eğitim İşyerindeoluşabilecekkas iskelet sistemihastalıkların-

dankorunmak,işsağlığıvegüvenliğieğitimikapsamında

ergonomieğitimivebudoğrultudaişkoşullarınınçalışana

uygundüzenlenmesiylemümkündür.

Eğitim Programları; İşverenler, denetçiler, tasarımcılar

ve çalışanlar arasında güvenlik duyarlılığını artırmak için

düzenlenmelidir. Bu programlar, işverenlerin çalışanları

işyerindekiergonomikriskfaktörlerikonusundayeterlide-

recedebilgilendirmesiveböyleceçalışanlarınkendikorun-

malarınaaktifolarakkatılmalarınısağlamaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Sonuçolarak;kasiskeletsistemihastalıklarınınyöneti-

mi,etkinbirergonomikprogramınönemlibirunsurudur.

Uygunbir şekilde planlananhastalıkların yönetimi, bulgu

vebelirtilerinerkentanınmasıvedeğerlendirilmesiüzerine

odaklanmaktavehastalıklarınoluşmariskiniortadankal-

dırmaveyaazaltmayayardımcıolmaktadır.

İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılan çalışmalar so-

nucunda, işyerlerindegerçekleştirilenergonomikdüzenle-

meler sayesinde, sağlıklı vegüvenli bir çalışmaortamının

oluşturulduğu; çalışanlar üzerindeki stresin azaltılarak iş

motivasyonlarının arttırıldığı; iş kazaları vemeslek hasta-

lıklarınınazaltıldığı;sağlıksorunlarısebebiileişedevamsız-

lıklarınazaltıldığı;verimlilikveperformansınarttığıgözlen-

mektedir.

Gelişmişülkelerdeolduğugibiülkemizdedeyakınge-

lecekte,gerekçalışanlarveişverenlerdegereksetoplumun

genelindeergonomibilincininoluşturulmasıveişsağlığıve

güvenliği alanında çıkarılan ilgili yönetmeliklerin yaşama

geçirilmesiyle; işe bağlı kas iskelet sistemi hastalıklarının

tanımlanması, izlenmesi ve koruma önlemlerinin alınması

konusundagerekliçalışmalarıngerçekleştirileceğidüşünül-

mektedir.

KAYNAKLAR1.Güler,Ç.;SağlıkBoyutuylaErgonomiHekimveMühen-

dislerİçin,PalmeYayıncılık,Ankara,2004.

2.ErgonomicsCheckpoints:PracticalandEasytoImple-

mentSolutionsforImprovingSafety,HealthandWorking

Conditions,ILO,Geneva,1996.

3.FoxR.A.Fveark,FitnessforWork,TheMedicalAspects,

OxfordUniversitesiyayını,Londra,2000.

4.ILO,EncyclopaediaofOccupationalHealthandSafety,

ILOYayınları,4.Baskı,Cenevre,1998.

5.OR-OSHACourse2001,IntroductiontoErgonomics.

6. Önal B., Küreselleşmenin İş Sağlığına Etkisi., Mesleki

SağlıkveGüvenlikDergisi,TürkTabipleriBirliğiYayını,An-

kara,2001.5:8-12

7.Özcan,E.veark.;BelAğrısıTanıveTedavi,NobelKita-

bevi,İstanbul,2002.

8. U.S. Department of Labor, OSHA; Ergonomics: The

StudyofWork,NewYork,2000.

9.U.S.DepartmentofLabor,BureauofLaborStatistics,

NewsRelease,”Lost-worktime injuries and illnesses; Cha-

racteristics andResultingTimeAway fromWork,1998”

2000.

10.http://isggm.gov.tr

11.http://insaat.csgb.gov.tr

12.www.osha.eu.int

13. www.ssk.gov.tr



��

YRD.DOÇ.DR. İREM BUDAKOĞLU*, PROF.DR. H. SEVAL AKGÜN**

KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ DÜNYADAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ HASTALIK YÜKÜ

Hastalıklar [DALY bin (%)]

Toplam Erkek KadınGelişmekte Olan Bölgeler

(Her 2 cinsiyet)Gelişmiş Bölgeler (Her 2 cinsiyet)

Romatoidartrit 4757(0,32) 1353(0,18) 3404(0,49) 3238(0,27) 1520(0,59)

Osteoartrit 16372(1,12) 6621(0,86) 9750(1,39) 11049(0,91) 5323(2,05)

DiğerKİShastalıkları 8699(0,59) 5033(0,65) 3638(0,52) 6789(0,56) 1880(0,73)

TümKİShastalıkları 29738(2,03) 13007(1,69) 16792(2,40) 21076(1,74) 8723(3,37)

Tablo 1. KİS Hastalıklarının Bölgelere ve Cinsiyete Göre Tahmini Yükü 2001

Kaynak: Brooks PM, The burden of musculoskeletal disease-a global perspective, Clin Rheumatol (2006) 25:778-781



�0Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.

Sonyüzyıldayaşambeklentisininartmasıylabirlikteyaşamstilindeki

ve beslenme alışkanlıklarındaki değişikliklerle birlikte kronik hastalıkla-

rın insidansları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde artmaktadır

(1). Kronik durumlardan bulaşıcı olmayan hastalıklar ve ruhsal

bozukluklarküreselhastalıkyükünün%46’sınıoluşturmaktadır.

Genelolarakkronikdurumlarıngelişmekteolanülkelerdehasta-

lıkyükünün%78’indensorumluolacağıdüşünülmektedir.Kro-

nik hastalıkların önemli bir halk sağlığı sorunuolmasının temel

nedenimortalitelerinin yüksek olmasından ziyade, iş gücü kaybı-

nayolaçmaları,kişininyaşamkalitesinibozmasıveprevalanslarının

yüksekolmasıdır.BufaktörleraçısındanKİShastalıklarıtümdünyada

morbiditeninöndegelennedenleriarasındayeralmaktadırvekişi-

ye, topluma önemli katkıları bulunmaktadır. Özellikle kişinin

yaşamakalitesinietkilemekte,sakatlıklarayolaçmaktave

sağlıksistemineinanılmazölçüdeyükgetirmektedir.KİS

hastalıklarınabağlıolarakABD’de1995yılında toplam

3.008.000 hastane yatışı gerçekleşmiş olup, maliyeti

ise toplam215milyarABD$’dır. (2).KİShastalıklarının

maliyetiüçgruptaincelenmektedir.Bunlar:Direk,dolaylıve

görülmeyenmaliyetlerdir.Direkmaliyetler;hekimmuayenesi,

tanıtestleri,ilaçkullanımı,hastaneyatışıgibitıbbibakımmaliyet-

leriniiçermektedir(3).Yukarıdabelirtilen215milyar$’lıkmaliyetin

%37’sinidedirekmaliyetleroluşturmaktadır(2).Yapılmışçalışmalarda

farklıKİShastalıklarınındirekmaliyetlerininmilyardolaraulaşabildiğibildi-

rilmiştir(3).

Dolaylımaliyetler ise, iş gücü kayıplarını ve aktivitelerdeki azalmayı göstermektedir.

Farklıçalışmalardatoplammaliyetin%52’sive%64’üolarakyayınlanmıştır(3,4).Çalışmayaşı,

yaniaktifyaşdönemindeolanbirkişiiçinKİShastalıklarınabağlıişkaybınınmaliyetboyutuçok

dahageniştir.

Görülmeyenmaliyetlerise;yaşamkalitesinin,fizikselvesosyalfonksiyonunazalmasıdır.



��

DÜNYADA KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI ToplumunortalamayaşıyükseldikçeKİShastalıklarının

datoplumaolanetkisiartmaktadır.İngiltere’deyapılanbir

çalışmada 40 yıl öncesine göre bel, omuz ve yaygın KİS

ağrılarının prevalansında artış olduğu gösterilmiştir.(5)

1994–1995yıllarıarasında1956–1958yıllarınagöre

alt sırt ağrısı, omuzağrısı ve yaygınağrı hemerkeklerde

hemdekadınlardadahayüksek sıklıkta saptanmıştır (5).

KİS hastalıkları 150’den fazla farklı durum ve sendromu

içermektedir (6). Örneğin osteoartrit, romatoid artrit, bel

ağrıları,sırtağrıları,fibromyalji,vb.Dünyada70yaşüzeri

insanların%40’ıdizosteoartritindenyakınmaktadır.Oste-

oartritlihastaların%25’igünlükyaşamaktiviteleriniyerine

getirememektedir.Bel ağrıları epidemikdüzeyeulaşmıştır

ve insanların%80’i hayatlarının bir döneminde bel ağrısı

yaşamıştır (6). KİS hastalıklarının dünyada tahmin edilen

yüküTablo1’desunulmuştur.

Tablo1’degörüldüğüüzereKİShastalıklarısadecege-

lişmişülkelerindeğil,gelişmekteolanülkelerdedeönemli

bir sağlık sorunudur. Bu tablo göstermektedir ki; yaşam

süresi uzayacak olan insanoğlu için gelecek yıllarda KİS

hastalıkları daha da öncelik halini alacaktır. Bu aşamada

maliyeti çok fazla olan bu hastalıklar için oluşturulacak

koruyucuyöntemlerönplanaçıkacaktır.AmerikaBirleşik

Devletleri’nde(ABD)45yaşüzeri40milyondanfazlainsa-

nıetkilediğive2030yılındanüfusun%22’sinietkileyeceği

tahminedilmektedir (3).Avrupa’da46binkişiyleyapılan

çalışmadakatılımcıların%24’ününsırtağrısındanyakındığı

veağrınınenyaygınnedeninin%34ileosteoartritolduğu

bildirilmiştir (7). Avrupa’da toplam16 ülkede yapılan bu

çalışmadaağrınınenyaygınolduğuülke%30ileNorveç’tir

(7).KİShastalıklarınınAvustralya’da3milyonAvustralya-

lıyı etkilediği ve2haftalık işgücünde%0,9’lukkaybane-

denolduğubildirilmiştir(8).Avustralya’dayapılanHastalık

YüküÇalışması’ndaçalışmasındasakatlıkyükü[YLD(Years

LostduetoDisability)]sıralamasındaosteoartriterkeklerde

%3,9 iledokuzuncu sırada,kadınlarda%5,7 ileüçüncü

sıradayeralmaktadır(Tablo2)(9).1994yılıKanadaUlusal

Nüfus Sağlık Araştırması verilerine göre; 20 yaş ve üzeri

nüfustaartritprevalansı%14,1olaraksaptanmışolupher

10yaşartışınınartritgelişimini1.71(GA1,63–1,79)kat

arttırdığıbelirlenmiştir(10).Japonya’nınkırsalından60yaş

üzeri kadınlarda yapılan bir çalışmada vücudun herhangi

bireklemindeağrısıklığı%72,1olarakbildirilmiştir(11).

TOPLAM % ERKEK % KADIN %

1.Depresyon 8 1.Depresyon 6-Feb 1.Depresyon 9,8

2.Demans 5,6 2.İşitmeKaybı 5,7 2.Demans 6,8

3.Astım 4,8 3.AlkolBağımlılığı 4,9 3.Osteoartrit 5,7

4.Osteoartrit 4,8 4.Demans 4,4 4.Astım 5,3

5.İşitmeKaybı 4,1 5.Astım 4,3 5.GenelAnksiyeteBozukluğu 3,5

6.DiyabetesMellitus 3,8 6.KOAH 4,2 6.DiyabetesMellitus 3,5

7.AlkolBağımlılığı 3,5 7.DiyabetesMellitus 4,1 7.GörmeSorunları 2,9

8.KOAH 3,3 8.Felç 3,9 8.Felç 2,7

9.Felç 3,3 9.Osteoartrit 3,9 9.İşitmeKaybı 2,6

10.İskemikKalpHastalığı 3,1 10.İskemikKalpHastalığı 3,9 10.KOAH 2,5

Tablo 2 Avustralya’da Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı

Kaynak: Mathers CD, Vos ET, Stevenson CE, Begg SJ, The burden of disease and injury in Australia, Bull World Health Org (2001); 79(11):1076-1084

TÜRKİYE’DE KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARITümdünyadaolduğugibiülkemizdedebeklenenyaşam

süresiuzamaktavekronikhastalıklarınsıklığıartmaktadır

(1). Ülkemizde yapılan hastalık yükü çalışmasının sonuç-

larınabaktığımızda tümTürkiye’deosteoartritler%2,9 ile

yedincisıradayeralmaktadır(Grafik1).Sakatlıkyükü[YLD

(YearsLostduetoDisability)]sıralamasındaKİShastalıkla-

rı%9,9 ileüçüncü sıradayer almaktadır (Tablo3) (12).

Yine2003yılındayapılanHaneHalkıçalışmasındasoniki

aydahekimtanısıkonulmuşilk20akutvekronikhastalı-

ğıngörülmesıklığınabakıldığında45yaşveüzerigrupta

romatizma,tanımlanmamış(ICD–10kodu:M79.0)üçüncü,

belağrısı10.sırada(ICD–10kodu:M54.5)yeralmaktadır

(13).BursaNilüferHalkSağlığıEğitimAraştırmaBölgesi

2005yılıÇalışmaRaporu’nagöre;5yaşveüzerinüfustaen

sıkgörülen10hastalıkiçindeKİSdiğerhastalıkları(A125)

veKİShastalıkları(A137-7)sırasıyla2399ve778olgusa-

yıları ile3.ve9.sıralardayeralmıştır(14).Çanakkale’de

ise KİS diğer hastalıkları (A125) %6,5 ile 8. sırada yer

almaktadır(15).

ÇALIŞMA HAYATI VE KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI Çalışangrupaçısındankas iskelet sistemihastalıkları

toplumagöredahadaüstsıralarayerleşmektedir.Çalışma

hayatındameslekiKİShastalıklarıtendon,kas,sinirvediğer

yumuşakdokulardahasaryapacaktekrarlayıcıfizikselha-

reketlerileoluşmaktadır.Kötüpostürdeçalışma,stres,tek-

rarlayıcıveşiddetliaktiviteler,molavermedenuzunsüreli

çalışmavekötüergonominedeniyleolmaktadır (16). İşle

ilgili KİShastalıklarında risk faktörleri; postür vehareket-

ler,yinelemeveiştemposu,hareketlerinşiddeti,vibrasyon

vesıcaklıkolaraksıralanmaktadır(17).Toplumdaolduğu

gibi çalışma hayatında da bu rahatsızlıklar yaşam kalite-

sini,ayrıcaçalışanlarınişverimini(iştenkalmavegüçkayıp-

ları)negatifyöndeetkilemektedir.DünyadameslekselKİS

hastalıklarıyıllık insidansının3.337.000yenivakaolduğu

tahmin edilmektedir (18). Amerika’da yapılan bir araş-

tırma, 1997 yılında kas-iskelet sistemi hastalıklarının en-

düstriyegetirdiğidoğrudanvedolaylımaliyetlertoplamının

$13-$14milyarolduğunuortayaçıkarmıştır.Meslekhasta-

lıklarının%42gibibüyükbiroranınıdakas-iskeletsistemi

hastalıklarıoluşturmuştur(19).İngiltere’deyapılanbiraraş-

tırmada1.020.000kişininKİSrahatsızlığındanyakındığıve

kişilerinbuşikâyetlerinenedenolarakişlerinibelirttiğibildi-

rilmişveKİShastalıklarınınyıllıkinsidansının%2,4olduğu

yayınlanmıştır(20).Norveç’teçalışanlardaabsenteizmeyol

açanveşikâyetenedenolandurumun1996ve2003yılla-

rındaKİS hastalıkları olduğubildirilmiştir (21).Hacettepe

ÜniversitesiSağlıkKontrolüÜnitesi2003YılıSağlıkMerkez-

leriÇalışmaRaporu’nagöre;40–65yaşakademikveidari

personeleuygulanan“PeriyodikSağlıkKontrolü”sonuçları-

nınöntanılaragöredağılımınagöreKİShastalıkları%13,5

ile ikincisıradayeralmaktadır(22).Çimentofabrikasında

çalışan işçilerin sağlık sorunlarının belirlenmesi amacıyla

yapılançalışmadaKİShastalıkları%16,3ileüçüncüsırada

bildirilmiştir(23)

KAYNAKLAR1.AkgünS,Budakoğlu I.İ,BakarC.DünyadaveTürkiye’de

MorbiditeveMortaliteDeğişimleri.ModernHastaneYönetimi

2004.Temmuz-Ağustos-Eylül:22–29

2.MeasuringtheBurdenofMusculoskeletalDiseaseMusculos-

keletalConditionsandInjuries:StatusandGoals,UnitedStates

BoneandJointDecade,http://www.usbjd.org/BOD.pptEri-

şimtarihi:23.07.2007

3.LubeckDP.Thecostsofmusculoskeletaldisease:healthne-

edsassessmentandhealtheconomics.BestPractice&Rese-

archClinicalRheumatology2003;17(3):529–539

4. Coyte PC, AscheCV, CroxfordR, ChanB. The economic

costofmusculoskeletaldisordersinCanada.ArthritisCareRes.

1998;11(5):315-25(Abstract)

5.HarknessEF,MacfarlaneGJ,SilmanAJ,McBethJ.Ismus-

culoskeletalpainmorecommonnowthan40yearsago?:two

population-basedcross-sectionalstudies.Rheumatology200-

5;44:890–895

6.TheBurdenofMusculoskeletalCondıtıonsattheStartofthe

NewMıllenıumWHOTechnicalReportSeries-919,Geneva,



��



�3

HastalıklarToplam DALY

Yüzde Erkek DALY Yüzde Kadın DALY Yüzde Toplam YLL Yüzde Toplam YLD Yüzde

Kardiyovasküler 2.086.527 19,32 1.161.702 20,51 924.825 18,00 1.728.491 29,43 338.036 6,96

Nöropsikiatrik 1.437.956 13,31 672.407 11,87 765.548 14,90 84.910 1,43 1.353.045 27,83

HIV/AIDSHariçDiğerEnf.Hast. 1.206.637 11,27 590.239 10,42 616.398 11,99 960.149 16,16 246.488 5,07

Yaralanmalar 1.165.807 10,79 830.754 14,67 335.053 6,52 629.344 10,59 536.463 11,04

MaternalvePerinatal 1.084.718 10,04 500.691 8,84 584.027 11,36 852.346 14,35 232.372 4,78

Kanserler 731.077 6,77 431.337 7,62 299.740 5,83 680.485 11,45 50.592 1,04

SolunumSistemiHast. 675.876 6,26 352.616 6,23 323.260 6,29 277.815 4,68 398.061 8,19

Kas-İskeletSistemi 485.459 4.49 225.394 3,98 260.065 5,06 2.609 0,04 482.850 9,93

SindirimSistemi 447.254 4,14 233.836 4,13 213.398 4,15 190.813 3,21 236.441 5,28

BeslenmeYetersizliğineBağlıHastalıklar

437.314 4,05 137.158 2,42 300.156 5,84 77.776 1,31 359.538 7,40

DiğerII.Grup 433.164 4,01 230.916 4,08 202.248 3,94 230.785 3,88 202.379 4,16

DuyuOrganBozuklukları 244.919 2,27 121,834 2,15 123.085 2,40 352 0,01 244.567 5,03

DiabetesMellitus 203.027 1,88 93.158 1,64 109.869 2,14 97.388 1,64 105.639 2,17

Genitoüriner 160.636 1,49 79.734 1,41 80.902 1,57 107.473 1,81 53.163 1,09

HIV/AIDS 2.125 0,02 1.802 0,03 323 0,01 579 0,01 1.546 0,03

Tablo 3. Türkiye Ulusal Düzeyde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY Dağılımı

2003

7.Pain inEurope–AReport.http://www.paineurope.com/fi-

les/PainInEuropeSurvey_2.pdfErişimtarihi:20.07.2007

8.DunlopDD,ManheımLM,YelınEH,Song J,ChangRW.

TheCostsofArthritis.Arthritis&Rheumatism(ArthritisCare&

Research)2003;49(1):101–113

9.MathersCD,VosET,StevensonCE,BeggSJ.Theburdenof

diseaseandinjuryinAustralia.WorldHealthOrganization.Bul-

letinoftheWorldHealthOrganization2001;79(11):1076

10.WangPP,KoeppenRE,GengG,BadleyEM.ArthritisPre-

valenceandPlaceofBirth:Findingsfromthe1994Canadian

NationalPopulationHealthSurvey.AmericanJournalofEpide-

miology2000;152(5):442–445

11.AoyagiK,RossPD,HuangC,WasnichRD,HayashiT,Ta-

kemotoT.Prevalenceofjointpainishigheramongwomenin

ruralJapanthanurbanJapanese-AmericanwomeninHawaii.

AnnRheumDis1999;58:315-319

12.UlusalHastalıkYüküveMaliyetEtkililikProjesi–Hastalık

YüküÇalışması.T.C.SağlıkBakanlığı-BaşkentÜniversitesi-Dün-

ya Bankası. http://www.hm.saglik.gov.tr/pdf/nbd/raporlar/

hastalikyukuTR.pdf

13.UlusalHastalıkYüküveMaliyetEtkililikProjesi–HaneHal-

kı Çalışması. T.C.Sağlık Bakanlığı-Başkent Üniversitesi-Dünya

Bankası. http://www.hm.saglik.gov.tr/pdf/nbd/raporlar/hane-

halkiTR.pdf

14.UludağÜniversitesi–NilüferBelediyesiNilüferHalkSağlığı

Eğitim ve AraştırmaBölgesi 2005 Yılı ÇalışmaRaporu.Bursa

2005.http://saglik.nilufer.bel.tr/pdf_doc/2005CR.pdf

15. ÇanakkaleİlSağlıkMüdürlüğü2004YılıÇalışmaRaporu,

CDformatında

16.YılmazF,ŞahinF,KuranB.İşeBağlıKasİskeletHastalıkları

veTedavisi.NobelMedicus2006;2(3):15–22

17.ÇakmakZA,TekbaşF,GülerÇ.İşleilgilikasiskeletsistemi

hastalıkları vebirikimsel zedelenmelerinönlenmesi. In: Sağlık

BoyutuylaErgonomiHekimveMühendisleriçin.Eds.GülerÇ.

PalmeYayıncılıkAnkara2004:227–255

18.LeighJ,MacaskillP,KuosmaE,MandrykJ.GlobalBurden

ofDiseaseandInjuryDuetoOccupationalFactors.Epidemio-

logy1999;10(5):626–630

19.AksoyD,DağdevirenM,KurtM.ÇalışmaDuruşlarınınEr-

gonomikAnalizi.GaziÜniv.Müh.Mim.Fak.Der.2003;18(3):

73-84

20.Musculoskeletal disorders. http://www.hse.gov.uk/statis-

tics/causdis/musc.htm

Erişimtarihi:15.07.2007

21.Ihlebaek C, Brage S, EriksenHR.Health complaints and

sicknessabsenceinNorway,1996–2003.OccupationalMedi-

cine2007;57:43–49.

22.HacettepeÜniversitesi SağlıkMerkezleri ÇalışmaRaporu

2003. http://www.sagmer.hacettepe.edu.tr/ubsportal/dosya-

lar/calisma_raporlari/2004/2004.pdf

Erişimtarihi:15.07.2007

23.GülerN,KubilayG.ÇimentoFabrikasındaÇalışanİşçilerin

SağlıkSorunlarınınBelirlenmesi.C.Ü.HemşirelikYüksekokulu

Dergisi1998;2(2):16–23

İşe bağlı kas iskelet hastalık-ları (İKİH) endüstrileşmiş ve endüstrileşmekte olan ülke-lerde yaygın bir sağlık soru-nu ve sakatlığın önde gelen nedenlerindendir. İKİH’nın iş günü kaybı ve sigorta tazmi-nat ödemeleri nedeni ile top-luma maliyeti yüksektir.

İKİH’nın gelişmesinde fiziksel etkenler (tekrarlayıcı, zorlayıcı

hareketler, ağırlık kaldırma, yanlış vücut mekaniklerinin kullanımı ve vibrasyon gibi),

psikososyal stesörler ve bireysel etkenlerin rolü

kanıtlanmıştır

DR. NUR KESİKTAŞ, PROF. DR. EMEL ÖZCAN, DR. KEREM ALPTEKİN, DR. ECE ÖZCAN*

İŞE BAĞLI KAS İSKELET HASTALIKLARINDA RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ: HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME (HMD) YÖNTEMİ- QUICK EXPOSURE CHECK (QEC)

İşebağlıkasiskelethastalıkları(İKİH)endüstrileşmişveen-

düstrileşmekteolanülkelerdeyaygınbir sağlık sorunuve

sakatlığın önde gelen nedenlerindendir. İKİH’nın iş günü

kaybıvesigortatazminatödemelerinedeniiletoplumama-

liyetiyüksektir.

İKİH’nıngelişmesindefizikseletkenler(tekrarlayıcı,zorlayı-

cıhareketler,ağırlıkkaldırma,yanlışvücutmekaniklerinin

kullanımıvevibrasyongibi),psikososyalstesörlervebirey-

seletkenlerinrolükanıtlanmıştır.Kasiskelethastalıklarında,

riskleremaruziyeti vemaruziyette değişimi değerlendiren

çeşitlitekniklergeliştirilmiştir.Butekniklerbaşlıcagözlem-

selölçümleri,enstrümentalyadadirektyöntemleri,kendi

bildirimli sorgulamaları içerir. Bunlar arasında en yaygın

kullanılanı, gözlemsel ölçeklerdir. Gözlemsel ölçeklerin

özellikleriTablo-1’degösterilmektedir.

GÖZLEMSEL ÖLÇEKLERİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARIGözlemsel ölçeklerin başlıca avantajları: •Basitveçabukcevaplanırlar.

•Diğerlerinegöreucuzdurlar.

•Posturaldeğerlendirmelerişibölmedenyapılabilir.

•Vücutpostürününuzunsüresabitkaldığı işler içinçok

uygundur.

Bazı dezavantajlar:•Düşükveyükseksayıdakitekrarlıişleriçinoptimumgöz-

lemsayısıhalabelirgindeğildir.

•Çalışanınfizikselişyüküdeğerlendirmelerindegözlemci-

ninsubjektifdeğerlendirmesiyeterlideğildir.

•Gözlemlemeyöntemidinamikişdurumlarınıdeğerlendir-

mededahaazhassastır.İntra-interobserverdeğişkenlikleri

vetekrarlanabilirlikleridahadüşüktür.

• Statik işleri değerlendirmede daha uygundurlar.

Uzun süre sabit kalan ya da basit tek tekrarlı işlerde

kullanılabilirler.

HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME YÖNTEMİEpidemiyolojikçalışmalardaİKİHbel,boyun,omuzveüst

ekstremitelerde,altekstremiteyeoranladahasıkgörüldü-

ğündengözlemselriskdeğerlendirmeyöntemleridahaçok

bubölgeleriçingeliştirilmiştir.Vücuduntümbölgeleriiçin,

birçokriskfaktörünüberaberdeğerlendirenyöntemlerden

biri,HızlıMaruziyetDeğerlendirme(HMD)yöntemidir.



�5

Expert İhtiyaçları Uygulayıcılar / İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ihtiyaçları

GeçerliGüvenilirRiskfaktörlerinieşitdeğerlendirenGenelleştirilebilenDüzenleyicileriçinstandartaraçolmalı

HızlıAçıkKolayuygulanabilenKolayöğrenilenFormdoldurmaylasınırlıGöreveveişeözgünGereksizbilgitoplamayıiçermeyen

*İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon AD.

HMD, 1998’de İngiltere’de Surrey Üniversite-

sinde, Li ve Buckle tarafından geliştirilmiş ve

2003’deWoods,DavidveBuckletarafındanye-

nidengözdengeçirilerekiyileştirilmiştir.Yaklaşık

200 sağlık ve güvenlik uygulayıcısının katılımcı

yaklaşımıylaoluşturulanölçeğinönemliözellikle-

rindenbirideğerlendirmesürecindeçalışanında

katılımını sağlamasıdır.Böylece ergonomikgiri-

şimlerde katılımcı yaklaşım cesaretlendirilmek-

tedir.Çalışanlarınmaruzkaldıkları riskdüzeyini

belirleyerekmaruziyettedeğişimideğerlendiren,

HMDölçeği, ergonomikgirişimyapılmasıgere-

kenöncelikliişlerinbelirlenmesindeveuygulanan

ergonomik programının etkinliğinin değerlendi-

rilmesindeyardımcıdır.Hemçalışanlar,hemde

değerlendiricileriçinkılavuzözelliğitaşır.Tekni-

ğin öğrenilmesi kolaydır. İki bölümden oluşan

ölçeğin, gözlemciye ait bölümünde; çalışma

esnasında bel, omuz/kol, el bileği/el ve boyun-

da postür ve hareketler için 18 değerlendirme

yapılır. Çalışana ait bölüm elle kaldırılan, taşınan en faz-

la ağırlık, iş süresi, bir elle uygulanan en yüksek kuvvet,

işin gerektirdiği görsel dikkat, taşıt kullanma, titreşim, iş

performansıve işstresi için25değerlendirmedenoluşur.

Bunlarınbirbirineetkileşimindenbirpuanlamatablosuelde

edilir.Puanlaragöremaruziyetdüzeyidüşük,ortaveyük-

sekolarakdeğerlendirilir.

HMD’ninTürkçeadaptasyonunungüvenilirlikçalışmasıİs-

tanbulÜniversitesi İstanbulTıpFakültesiHastanesinde te-

mizlikişlerindeçalışanlardagerçekleştirildi.Ulusalveulus-

lararasıçeşitlikongrelerdesunulanbuçalışma,Journalof

BackandMusculoskeletalRehabilitationdergisindeyayın-

lanmaküzerekabuledildi.

HMD,İngiltere,Kanada,İran,Koregibibirçokülkedeça-

lışmalardavegünlükpratikuygulamalardakullanılmakta-

dır.Kanadaveİngiltere’deHMDyönteminedayandırılarak

kasiskelethastalıklarıiçinriskdeğerlendirmerehberihazır-

lanmıştır.ÜlkemizdeProf.Dr.EmelÖzcanveDr.NurKe-

siktaş’ınhazırladığı‘KasİskeletHastalıklarındaRiskDeğer-

lendirmeRehberi’ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı,İş

SağlığıveGüvenliğiGenelMüdürlüğünün144noluyayını

olarakbasılmıştır.

Rehber; HMD’ye temel oluşturmak, değerlendirme için

görevlerin nasıl önceliklendirileceği ve temel görev anali-

zininnasılyürütüleceğihakkındabilgivermek,hersoruyu

açıklamakveyanıtlarıtarifetmek,değerlendirmelerinnasıl

skorlandırılacağınıgöstermek,girişimyapmak için sistem

yaklaşımınaözendirmekiçinyapılandırılmıştır.

RehberinyardımıylaHMD’ninfarklı işkollarındaişsağlığı

vegüvenliğiprofesyonelleritarafındankullanılabileceğinive

böyleceçalışanlarınkasiskeletsağlığınıkorumadaveiyileş-

tirmedeyardımcıolabileceğinidüşünüyoruz.



��

KAYNAKLAR1-Li, G. ve Buckle, P., Current techniques for assessing

physical exposure to workrelated musculoskeletal risks,

with emphasis on posture-based methods Ergonomics,

1999vol42,No.5,674-695

2-David G., Woods V., Buckle P. Further development

of theusabilityandvalidityof theQuickExposureCheck

(QEC)HSEBooksISBN0717628256,pp682005

3-Guided’évaluationrisquesMéthodeQECCommissionde

lasantéetdelasécuritédutravailduQuébecDépôtlégal

–BibliothèquenationaleduQuébec,ISBN2-550-44086-2,

2005

4-Özcan,E.İşebağlıkasiskelethastalıklarındakorunmave

ergonomic;4.İşSağlığıveGüvenliğiKongresikongreözet

kitabıAdana,Nisan,2005

5-ÖzcanE,KesiktaşN.,AlptekinK.,ÖzcanE.E.,4.Ulusla-

rarasıİşSağlığıveGüvenliğiBölgeKonferansı,Ankara15-

17Kasım2005

6-ÖzcanE.,KesiktasN.,AlptekinK.,ÖzcanE.E.,There-

liability of Turkish translation ofQuickExposureCheck(-

QEC) for riskassesmentofwork relatedmusculoskeletal

disorders,16.thWorldErgonomicsCongress,Maastricht,

Hollanda,10-14July,2006



�7

Ergonomi iş koşullarından kaynaklanan kas iskelet sistemi rahatsızlıklarını önlemek için yardım eden bir uygulamadır.

CAN AYANOĞLUİSGGM UZM. YRD.

İŞYERİNDE ERGONOMİ VE STRES

1. GİRİŞ Günümüzün gelişen teknolojisi ile her alanda bir de-

ğişim gözlenmektedir. Söz konusu değişim, bu alanlarda

çalışaninsanlarınyeteneklerinibedenselvedüşünselaçıdan

çeşitlendirmektevezorlamaktadır.Bunakarşılıkinsanların

bazıbelirliyapısal(anatomik),boyutsal(antropometrik)ve

psikolojiközellikleri vardır. İnsan iskelet vekas sisteminin

belirlibirhareketyeteneğivegücü,kaslarınenerjiyaratma

şekli,çevreyialgılayabilmevegerektiğindeondankorunma

özellikleri bulunmaktadır. Bu nedenle, işyerlerinde insan-

dan yapması beklenenler ile insanın temel özellikleri ara-

sındabiruyumolmasıgerekir.İşyerindemevcutolanzayıf

ergonomikdüzenbuuyumunazalmasıyönündeetkieden

faktörlerdir.İşyerindebufaktörlerlerinengellenmemesiça-

lışanıyoracak,işverimivekalitesinidüşürecek,işsağlığıve

güvenliğisorunlarınanedenolacaktır.

2.İŞYERİNDE ERGONOMİ VE STRES2.1 Ergonominin Tanımı Ve Tarihsel Gelişimi2.1.1 Ergonominin Tanımı

Ergonomi,insanilekullandığıdonanımveçalışmaorta-

mıarasındakiilişkileribilimselolarakinceleyerekuygulama

alanınaaktarandisiplinlerarasıbirbilimdalıdır.“İnsanMü-

hendisliği”veya“İşbilim”olarakdabilinenergonomi,insan,

makina ve işin birbirleriyle en iyi şekilde uyumlaştırılması

amacıyla, insanın fizyolojik, biyolojik, anatomik ve diğer

özellikleriniinceler,makinaveişinbuözelliklereuygunola-

rak tasarlanmasını sağlar. Ergonomi, insanın işinde daha

verimliolabilmesiiçinaşağıdakiişlevleriyerinegetirmelidir:

1. Çalışanınişyerindesağlıkvegüvenlikiçerisindeçalışma-

sınısağlamalıdır.

2. İşin, insanın antropometrik ölçülerine, beden gücü-

ne ve kişisel özelliklerine uygun olarak tasarlanmasını

sağlamalıdır.

3.Hertürlüalet,makina,araçvedonanımıninsanyetenek-

leriylebağdaşıkşekildetasarlanmasınısağlamalıdır.

4.Psiko-sosyalaçıdanolumlubirişortamıyaratılmasınıve

çalışmahayatınıninsancıllaştırılmasınısağlamalıdır.

Bahsedilen bu işlevlerin yerine getirilebilmesi için er-

gonomi, insanın fizyolojik ve biyolojik özelliklerini, enerji

gereksinimini, enerjinin çalışma ile ilişkisini, beslenme ve

bununçalışmaileilşkisini,yorulmayı,insan-makinesistem-

lerini ve çalışma koşullarını inceler; gürültü, ışık ve renk

etüdüyapar;çalışmavedinlenmesürelerininbelirlenmesine

katkısağlar.[1]

Diğer bir tanıma göre ergonomi işyeri şartlarını ve iş

taleplerini çalışanların kapasitelerine uygun hale getirme

bilimidir.Ergonomiprensipleriçalışanve işyeriarasındaki

uyumuartırmakiçinkullanılır.Pratikyaklaşımolarakergo-

nomi;İnsan,ekipman,kullanılanişsüreçleriveişçevresiile

ilişkileridüzenler.[2]

BirbaşkatanımagöreErgonomi(veyainsanfaktörleri

mühendisliği) sistemdeki bireyler ve diğer elemanlar ara-

sındakiilişkilerigözönünealanbirdisiplindirveinsanların

sağlığını,güvenliğini,sisteminperformansınıenuygundu-

rumagetirmekiçinteorileri,prensipleri,tasarımdakiverive

metodlarıuygulayanbirbilimdir.[3]

2.1.2 Ergonominin Tarihsel Gelişimi

Ergonominin gelişimindeki başlıca olaylar şu şekilde

sıralanabilir:

•F.W.Taylor(1856-1915)’ın18.yy’da”işdüzeni”anlayışı-

nıgeliştirmekiçinveişgörenlerindahaverimliçalışabilmesi

içinçeşitliteorilerortayaçıkarması;

•1910’lardaMr.&Mrs.Gilberth’in(Mr.GilbertMühendis,

Mrs.GilbertPsikolog)geliştirdikleriİşveZamanEtüdü(Ti-

me&motionStudy);

•1913’deMunsterberg’in“EndüstriyelEtkinliklerdePsi-

koloji”çalışması;

• İngiltere’dekurulan“YorgunlukKurulu”ve“UlusalEn-

düstriPsikolojisiEnstitüsü”;

•1949’da sadecepsikolojik yaklaşımın yeterli olmayaca-

ğınınanlaşılmasıylaveçokludisiplinegeçişle“Ergonomics

ResearchCouncil”ErgonomikAraştırmalarKonseyiOxford

Toplantısı.[4]

Türkiye’de ise bu alandaki ilk çalışmalar ergonominin

1971’deOrtaDoğuTeknikÜniversitesiEndüstriMühendis-

liği ders eğitim programına alınmasıyla başlamıştır. Daha

sonra, 1987 yılından itibaren her iki yılda bir, ergonomi

bilimini ülke çapında tanıtmak vebenimsetmek amacıyla,



��

üniversitelerinişbirliğiyleErgonomiKongreleridüzenlenme-

yebaşlamıştır.[4]

Ergonomi konusundaki ilk araştırmalar ekonomikkö-

kenlidirvesaltverimliliğinartırılmasıamaçlanmıştır.İnsanın

veriminiartırmak;makinetemposunaayakuydurmak,daha

fazlakâr,dahafazlaüretimyapmakolarakalgılanmıştırve

ilkaraştırmalardainsanmakineolarakgörülmüştür.Ancak

daha sonraları, insanı birmakina olarak görmenin yanlış

olduğu,gücününüstündeçalışan insanınyorularakkaza-

lara neden olacağı anlaşılmıştır. Günümüzde, ergonomik

çalışmalarla,çalışmaortamını,insanagelebilecekbirtakım

tehlikelerden ve kazalardan arındırmanın yanında insanın

hoşunagidecekveonumutluedecekbirortamadönüştü-

rülmekiçinçalışılmaktadır.[4]

2.2 İşyerinde Ergonomi Uygulamalarının Amaçları İşyerlerinde güngeçtikçe rekabetin korunabilmesi için

üretimoranının ve teknoloji ilerlemelerinin artmasıgerek-

mektedir.Bununsonucuolarakbugününişlerinde;

•Çoksıktekrarlananağıryükkaldırma,taşıma,itmeveya

çekmeişleriherhangibirekipmandanyardımalmadanya-

pılmaktadır.

• İşçininaynıgöreviuzunsüretekrarlamasıgereken işler

vardır.

•8saattenfazlaçalışılangünlervardır.

• Hızlı çalışma gerektiren işler yapılaktadır (hızlı montaj

hattıgibi).

Yukarıdabelirtilenlerinyanında–özelliklezayıfmakine,

aletveişyeritasarımıgibifaktörlerinbirarayagelmesi-çalı-

şandayaralanmalarlasonuçlanacakbaskılarayolaçacaktır.

İşyerlerindeişlerinveekipmanlarınergonomiprensiplerine

göretasarlanmamasıbubaskılarıntemelkaynağıdır.

Ergonomistler,endüstrimühendisleri, İ.S.G.uzmanları

vediğereğitimliuzmanlar,işyerlerindeergonomiprensipleri

uygulandığındaişyerlerindekimevcutbaskılarınazalacağını

veciddiyaralanmalarınengelleneceğinibelirtilmektedirler.

Bu önbilgilerden sonra işyerlerinde ergonomi uygula-

malarısonucundaoluşacakiyileşmelerşuşekildeözetlene-

bilir:

•İşsağlığıveişgüvenliğininsağlanması;

•İşgücükayıplarınınönlenmesi;

•Yorulmanınveişstresininazaltılması,motivasyonunartırılması;

•İşkazalarıvemeslekirisklerinönlenmesi;

•Verimlilikvekaliteninyükseltilmesi;

•İşçilerin işleridaharahatyapmasınısağlayaraküretimin

artırılması;

• Fiziksel güçten daha az güç gerektiren otomatikleşmiş

süreçler iledahaazhatayaparaküretimkalitesininartırıl-

ması;

•İşçilerinsağlıkproblemlerininazaltılmasıveböyleceişgü-

cükayıplarınınönlenmesi;

•Çalışanlariçinödenensağlıkveişgücüdeğişimimasrafla-

rınınazaltılması.[5]

2.3 İşyerinde Zayıf Ergonomik Düzenler Ve Olası Ergonomik Rahatsızlıklar Aşağıdaki rahatsızlıklarherkes tarafındanbilinen tarihi

meslekirahatsızlıklardır:

•Bayanhizmetlilerindizlerindekiağrılar,

•Bulaşıkyıkayankadınlarınbaşparmağındaki

rahatsızlıklar,

•Yazarlarınelkrampları,

•Veriişlemehastalığı,

•Rahiplerinverahibelerindizlerindekirahatsızlıklar,

•Çöptoplayanlarınomuzlarındakirahatsızlıklar,

•Terzilerinbileklerindekirahatsızlıklar.

Bu tarihimesleki rahatsızlıklar hala daha günümüzde

bulunmaktadır.Bugibirahatsızlıklarkasiskeletsistemira-

hatsızlıkları olarakçağrılangeniş incinmeve rahatsızlıklar

kategorisininbirbölümüdür.Kasiskeletsistemirahatsızlık-

larıgenellikleşiddetlitravmalartarafındanoluşmazlarama



30



3�

kaslar, tendonlar (kirişler), bağlar, eklemler, kıkırdaklar

gibiyumuşakdokulardavesinirsistemindetekrarlı incin-

melernedeniyleyavaşçaortayaçıkarlar.[6]

Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, ofiste çalışanlardan

endüstri işçilerine, atletlere ve hobi ile uğraşanlara kadar

herkestegörülebilir.İşleİlgiliKasİskeletSistemiRahatsızlık-

ları,işmetotlarıveçevreninnedenolduğuvekötüleştirdiği

kasiskeletsistemirahatsızlıklarıdır.Çalışanlarınfizikselye-

teneklerininişinfizikselgereklilikleriileuyuşmadığızaman-

lardaortayaçıkarlar.Diğerbirdeyişlezayıfergonomikdü-

zenesahipişyeriortamındayapılanişlersonucundaortaya

çıkarlar.

Bazı kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları:

•Kümülatiftravmahastalıkları;

•Travmahastalıkları;

•İşleilgilikas-iskeletsistemihastalıkları;

•Repetitifzorlanmazedelenmeleri;

•Aşırızorlanmazedelenmeleri;

•Aşırıkullanımsendromlarıgibidir.

Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları tendonlar, tendon

kılıfları, ilişkili kaslar vekemikler, el,bilek,dirsek,omuz,

boyun,belvesırtıilgilendirenhastalıklardır.

İşle ilgili kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının diğer

adları ise aşağıdaki gibidir:

•TekrarlıGerilmeyadaStresİncinmesi(RSI);

•TekrarlıHaraketİncinmesi(RMI);

•KümülativTravmaRahatsızlığı(CTD);

•AşırıKullanmaSendromu;

•FaaliyetleİlgiliAğrıSendromudur.[6]

Ergonomiişkoşullarındankaynaklanankasiskeletsis-

temirahatsızlıklarınıönlemekiçinyardımedenbiruygula-

madır.Çeşitliişleilgilikasiskeletsistemirahatsızlıkları,risk

faktörlerine aşırı, tekrarlı ve uzun sürelimaruz kalma ile

çalışanlarınbedenlerinezararverebilir.[6]

2.4 İşyerinde Ergonomik Risk Faktörleri Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarıyla ilgisi olan ve

rahatsızlık sürecinihızlandıran iştenkaynaklı faktörlerer-

gonomikriskfaktörleriolaraknitelendirilmektedir.Bufak-

törlerdolaylıolarakveyadoğrudanrahatsızlıklarınoluşu-

munuetkilemektedirverahatsızlıklarınfizyolojiksüreci ile

bağlantılıdır.

Ergonomik risk faktörleri 3 ana başlık altında

incelenebilir:

Psikolojik Faktörler;

•Zihinsel(Cognitive)Yüklenme

•Psikososyal

•Organizasyonel

Çevresel Faktörler;

•Gürültü

•SıcaklıkveNem

•Aydınlatma

•Titreşim

•Kimyasallar

Fiziksel Faktörler;

•Tekrarlama

•Uygunsuz(Biçimsiz)duruşlar

•Statikduruş

•Aşırıgüç

•Sıkışma

2.4.1 Psikolojik Faktörler

Zihinsel (Cognitive) Yüklenme

Zihinselyüklenmeçalışanınpsikolojikdavranışlarınıet-

kiler.İşgücüileilgilendirildiğinde,çalışannicelaşırıyüklen-

meyemaruzkalacaktır.Aşırıyüklenmeçalışanın işmem-

nuniyetindevesağlığındanegatifbiretkiyesebepolacaktır.

Nicelaşırıyüklenme,çalışanaktiviteyebellibirsüremaruz

kaldığındakaslardaaşırıyüklenmeyesebepolacaktır.[7]

Psikososyal Etkiler

Bufaktörlerişinnasılorganizeedildiği,denetlendiğive

yönetildiği ile ilgiliçalışanınşahsianlayışıdır.Buanlayışlar

sınırlıkariyerfırsatları,iştanımınınbelirsizliğigibişeylerdir.

İşyerindekişartlargüvensizlik,korkuvekarmaşanınoldu-

ğubirortamoluşturabilir.Buşartlarçalışanlardadahafazla

rahatsızlıklarasebepolur.[7]

İşyerindeki Sosyal İletişim

Yöneticilerinyardımcıçalışanlarıylailişkilerisosyaldes-

teğin kaynağıdır ve negatif baskıyı önlemektedir. Ancak

aşağıdakilerçalışanüzerindekibaskıyıartırıcıetkenlerden-

dir:

•Grupiçerisindeçalışmabaskısı,

•Negatifsosyaliletişim,

• Agresif üretime odaklanan durumlar, çalışanların des-

teklenmemesiveperformanslarınınizlenmemesipsikolojik

baskıya sebep olur ve kas iskeletsel rahatsızlıkları artırır.

[7]

Organizasyonel Etkiler

a- İş Çizelgeleri

Düzensiz iş çizelgeleri (örneğin çalışma vardiyaları ve

vardiyadeğişimleri)işçininuyumaveyemealışkanlıklarını,

ailevesosyaliletişimlerinietkiler,işkazalarınasebebiyetve-

rir.[7]

b- İş Yükü ve Fazla Mesai

Çalışanın işyükü arttıkça, çalışan üzerindeki iş baskısı

artacakveperformanstalepleriyükselecektir.Buişbaskısı

çalışanınçeşitliriskleralarakişinikısayoldantamamlaması

için cesaretlenmesine de sebep olacaktır. Bunların sonu-

cundakasve iskeletsel rahatsızlıklarınoluşabilmeolasılığı

artacaktır.Ayrıcafazlamesaiçalışanınyorulmasınaveolay-

laratepkiverememesinesebepolabilir.Bununsonucunda

daişkazasıolasılığıartar.[7]

2.4.2 Çevresel Faktörler

Gürültü Seviyesi

Bu faktör başlıca;

•Gerçekleşenişindoğasından,

•Ekipmanınişleyişinden;fotokopimakinası,yazıcı,hava-

landırmasistemi,üretimbantlarıgibi,

•Zemindekullanılanmalzemedenveduvar

kaplamalarından,

•Telefonvediğerdiyalogaktivitelerininsayısıve

düzeyindenkaynaklanır.[7]

Ofislerdeki gürültü duyma kaybına sebebiyet verecek

kadar fazla değildir. Ancak endüstriyel ortamda gürültü

sebebiyleduymakaybısözkonusudur.[7]

Gürültünün çalışan üzerindeki etkileri şunlardır:

•Gürültüişitmekayıplarınanedenolur,içkulaktafizyolojik

hasarlaroluşur,

•İşverimliliğiüzerindeolumsuzetkiyapar,

•Psikomotorbozulmalar(uykudüzensizliği,bilinçdışıyan

etkiler)oluşur,

•Psikolojiketkiler(cansıkıntısı,dalgınlık)oluşur.[11]

Gürültünün iş verimine etkileri ise kısaca şu şekilde

özetlenebilir:

•İşkazalarıolasılığındaartış,

•İnsanhatalarınabağlıgecikmeler,



3�

•Aşırımalzemekayıpları,

•Belliuyarılarageçreaksiyon,

•Makinehatalarınıfarketmedeyavaşlık.[11]

Sıcaklık, Nem ve Hava Akımı

Çalışanınişinirahatbirşekildegerçekleştirebilmesiiçin

uygunsıcaklıktakibirortamdaçalışmasıgereklidir.Gerçek-

leştirilenişegöreenuygunortamsıcaklıklarıTablo2.1’de

belirtilmiştir.[8]

Yapılan işin türü Hava Sıcaklığı (0C)

Oturarak,düşünülerekyapılaniş 18–240C

Oturarak,hafifmanuelyapılaniş 16–220C

Ayakta,hafifmanuelyapılaniş 15–210C

Ayakta,ağırmanuelyapılaniş 14–200C

Ağıriş 13–190C

Tablo-2.1Farklıişlerifarklıdüzeydefizikselgüçharcaya-

rakyapılanişlerdegerekliolanhavasıcaklıları

Verimli ve sağlıklı bir işyeri ortamında;

•İdealhavaakımı150mm/sncivarındadır,

•Buakım510mm/sndüzeyineçıktığındaortam“esinti-

li”,

•100mm/sndüzeyinedüştüğündeortam“havasız”ola-

raknitelendirilir.

İşyerinderölatifnemlilikoranıenfazla%70olmalıdır.

Ancakenuygunoran30-60%seviyesindedir.

İşyerinde konforu artırmak için;

•Güneştengelenısıyıartırmakveyaazaltmakiçinperde-

lemekullanılmalı,

•İşyeriortamınauygungiysilergiyilmeli,

•Soğukortamlarda,işinyapıldığıyüzeydevekoltuktakü-

çükısıtıcılarkullanılmalı,

•Sıcakortamlardaiseyeterlisutüketilmeli,

• Havalandırma sistemleri çalışma ortamında bulunmalı

ancakçalışanlaradoğrudanmaruziyetiengellenmelidir.[7]

Aydınlatma

Her türlü işlemin kusursuz yapılabilmesi ve işgörenle-

ringözsağlığınınkorunmasıiçiniyibiraydınlatmatekniği

gereklidir.Aydınlatmaölçübirimi ‘lüks’tür.1mumun30

cmötedeyapabileceğiaydınlatma10lükstür.Rahatoku-

yupyazmak,dikişdikmekgibiişleriçin300lüksgereklidir.

[9]

İşinyapılmasıiçingereklibilgilerin%80’igörerekkazanıl-

dığı için iyibiraydınlatma ile;üretimhızlandırılır,kusurlu

ürünveisrafazaltılır,işçilerdegörselyorgunlukvebaşağ-

rılarıönlenir.İyibiraydınlatmadüzenitasarımı:

• Gün ışığı, olmadığı durumlarda ise gün ışığına yakın

beyazışık,

•Tekdüzeeşitaydınlanma,

•Durağan,sabitaydınlanma

• Göz kamaşmaya imkan vermeyen (uygun parlaklıkta)

aydınlanma,

•Çalışılanyüzeydegölgelenmeiçermeyenözellikleresahip

aydınlanmaolmalıdır.

Yapılan işlere göre gerekli aydınlanma düzeyleri Tablo

2.2’deverilmiştir.[9]

Titreşim

Tekbirnoktadatitreşimelvekolmaruziyeti,güçaletlerigibi

titreşennesnelerdenkaynaklanır.Titreşiminmevcutolduğuişlere

örnekolarakşunlarverilebilir:

•Günde30dakikadandahafazlayüksektitreşimdüzeyindetit-

reşenekipmanvealetlerinkullanımı(Zincirlitestere,krikoçekiç,

vurmalıaletler,yontanveperçinleyençekiç);

•Gündetoplam2saattendahafazlaortaseviyedekititreşimdü-

zeyindetitreşenekipmanvealetlerinkullanımı(testere,öğütücüler

vezımbalayıcılar).[6]

İş Türü ÖrnekAydınlık Gerksinimi (Lüks)

Kabaİşler MalDepolama 80–170

Ortaİncelikteİşler NormalMontajİşleri 170–350

İnceİşler Okuma,Çizim 350-700

Çokİnceİşler DuyarlıMontajİşleri 700-10000



33



34

Bütünvücuttatitreşim;fork-liftler,vinçler,kamyonlar,otobüs-

ler,metrolarveuçaklargibiaraçlardankaynaklanır.Bütünvücut

titreşimine,yüksekyadauzunsürelimaruziyet iskeletkaslarını

etkileyebilirvesırtınaltbölgelerindeağrıyanedenolabilir.[6]

Kimyasallar

Kimyasalmaddelerişyeriortamındasıvı,gaz,buhar,tozveya

katıolarakbulunmaktadır.Bazıkimyasalmaddelersolunduğunda

veyaderivegözetemasettiğindeçeşitliciddisağlıkproblemlerine

sebebiyetverirler.Rahatsızlıklarınsemptomlarıkısayadauzun

süresonraortayaçıkar. İşyeriortamındaalınacaktedbirlerlerle

maruziyetler işçinin rahatının sağlanması için azaltılmalıdır.

[10]

2.4.3 Fiziksel Faktörler

Tekrarlama

İşsırasındaaynıyadabenzerhareketlerinsıkaralıklarla

tekrarlanmasıdır.Örnekolarak:

• 2 saatten daha fazla süre hiç ara vermeden dakikada

2’dendahafazlakereelilebirbutonadokunmak;

•Klavyeüzerindegüniçerisinde4saattenfazlaaraverme-

denverigirmek.

Süreklitekrarlayanişlerde,kaslarındinlenmesiiçinye-

terli aralarverilmezsekasve iskelet sistemindeağrılarve

rahatsızlıklarkaçınılmazdır.[6]

Uygunsuz Duruşlar

Uygunsuzduruşlardoğalduruşundışındakiduruşlar-

dır.Doğalduruşişiçinengüvenliverahatduruştur.Doğal

olmayanduruşlarkasveeklemlerebaskıyaparakvücudun

fiziksellimitlerinizorlar.

•Güniçerisinde2saattenfazlasürekliellerileomuzvebaş

hizasınınüzerindeçalışmak;

•Güniçerisinde2saattenfazladizçökerekçalışmak;

•Güniçerisinde2saattenfazlabelibükerekveyaeğerek

çalışmak;

•Ayaklarınadestekvermedenoturmakverilebilir.[6]

Statik Duruş

İşçinin aynı pozisyonda uzun süre durarak çalışması

gerekenduruşlardır.Statikduruşlardakanakışısınırlanır,

kaslardayorgunlukvezedelenmeleroluşur.Ergonomikiyi-

leşmelerlestatikduruşunetkilerisınırlandırılabilir.[6]

Aşırı Güç

Güç kasa uygulanan kuvvetin büyüklüğünü belirtir.

Aşırı güce örnekler şunları kapsar:

•Ağırbiryükükaldırmak;

•Azbirkuvvetgerektirmesinerağmenbirkaleminüzerine

bastırmak;

•Birmouse’ututmakveaşağıhareketettirmek;

•Klavyedeverigirerkentuşlaravururcasınaklavyeyi

kullanmak.[7]



35

Aşırıkuvvetkaslarınnormaldendahafazlakasılmasına

sebepolur.Kasların,eklemlerinüzerindekiyükartarveze-

delenmeleroluşur.

Sıkışma

Yumuşakdokunun,kemikilesertveyakeskinbirnesne

arasındasıkışmasıdır.Kavramadanyadaelaletlerininkö-

şeleriiletemasdankaynaklanansıkışma,kanakışınıvesinir

iletiminiazaltır, tendonlarave tendonkorumalarınazarar

verebilir.Sıkışmalarergonomikiyileşmelerleönlenebilir.

Şekil2.4’dekisıkışmadurumundaönce;çalışan,kabın

keskin kenarları üzerine bileklerini koymaktadır. Bilekler

nötral olmayan pozisyona doğru uzanmaktadır. Ergono-

mikiyileştirmesonrasında;çalışanbileklerinidinlendirirve

önkolukoruyucudesteküzerindedir.Buşekildebilekve

önkoldoğalpozisyondadır.[6]

2.5 Ergonomik Risk Faktörlerinin Kontrolü İşverenlerişveişistasyonlarınıenuygunşekildetasar-

layarak,işiçinenuygunaraçveekipmanlarıseçerekergo-

nomikrahatsızlıklarıönleyebilir.İşverenler,işyerlerinderisk

değerlendirmesi yapılması sonucu ortaya çıkacak bilgileri

kullanabilirlerveriskfaktörlerinikontroletmekiçinaşağıda

belirtilenlerikullanarakprosedürleroluşturabilirler:

•İşistasyonları,aletveekipmanlarınıntasarımıveyayeni-

dentasarımıgibiuygunmühendislikkontrolleri;

•Uygunyükkaldırmatekniklerigibiişpratikleriveişalan-

larınıntemiztutulması;

•Eğergerekliyseçalışanrotasyonu,dahafazlaişçeşitliliği,

artırılmışdinlenmearalarıgibiyönetimselkontroller;

•Dizkoruyucular,titreşimeldivenlerivebenzercihazların

olduğukişiselkoruyucudonanımlar.[5]

Hiçbiryardımcıekipmankullanılmadanyapılanyüktaşıma

işlerindeiseaşağıdabelirtilenergonomikprensiplerinuygu-

lanmasıgereklidir:

•Taşınanyükilevücutarasındakimesafemümkün

olduğuncakısaolmalıdır;

•Taşımamesafesi3metredenkısatutulmalıdır;

•Taşımasırasındavücutbükülmelerindenkaçınılmalıdır;

•Taşınacakyüküniyibirşekildetutulmasınadikkat

edilmelidir.

İş yaparken kullanılan alet ve ekipmanların ergonomi

prensiplerinegöretasarlanmışolmasıönemlidir.Birçokel

aletveekipmanıbelirlibirzamaniçinkullanımauygundur,

uzunsüretekrartekrarkullanımiçindeğildir.İşverenişye-

rineyenibirelekipmanıaldığındaaşağıdabelirtilenergo-

nomiközellikleredikkatetmelidir:

•Ekipmanlarağırlıkçahafifolmalıvetutmayerleribilekle-

rindinlenmesiiçinuygunolmalıdır;

•Ekipmanlarherelinkolaylıklakullanabilmesi için tasar-

lanmışolmalıdır.Buşekildeherişçirahatçakullanabilir;

•Ekipmankeskintutmayerlerinesahipolmamalıdır;

•Elektriklialetlerherzamanmanuelaletleretercihedilme-

lidir.Böylecegüçvetekrarlamadüzeyiazaltılır;

•Düşüktitreşimvegürültüyesahipekipmanlartercihedil-

melidir.Eğertitreşimvegürültükaçınılmazisegereklikişi-

selkoruyucudonanımlartedarikedilmelidir.[5]

Ergonomik tehlikelerin azaltılması ve önlenmesi için

alet ve ekipmanların düzenli periyodik bakımları oldukça

önemlibir faktördür.Ekipmanlarher zaman temiz tutul-

malı veüreticinin talimatlarıdoğrultusundakulanılmalı ve

bakımıyapılmalıdır.Düzenliperiyodikbakımayrıcagürültü

vetitreşiminazaltılmasıiçindeönemlidir.[5]

Şekil-2.4 Sıkışmayı engellemek için ergonomi ile iyileşme

2.5.1 İşyerinde Ergonomik Rahatsızlıklara Karşı

Program Yönetimi

Ergonomik rahatsızlıkların önlenmesi için işyerlerinde

düzenlenecekprogrametkinbirergonomikdüzeniçinen

önemlielemandır.İyibirprogramrahatsızlıklarınerkenişa-

retlerininvesemptomlarınınfarkınavarmayı,rahatsızlıkları

önlemeyiveengellemeyiiçerir.

Ergonomik rahatsızlıkların önlenmesi için yürütülecek

programdaaşağıdakiunsurlarbulunmalıdır:

•Meslekhastalıklarınınveişkazalarınınkayıtlarınıntutul-

ması;

•Rahatsızlık septomlarının erken tanınması ve raporlan-

ması;

•Sistemlibirşekildeçalışanlarınsağlıktaramasındangeç-

mesivesonuçlarınraporlanması;

•Sınırlandırılmış işlergibi,koruyucuhizmetlerin faaliyete

sokulmasıveçalışanlaraperiyodikeğitimprogramısağlan-

ması;

• Her iş vardiyasında çalışanların işyeri sağlık ekipleriyle

iletişimininsağlanması;

• Çalışanların sağlık problerini sağlık ekiplerine önceden

iletmesiiçinhiçbirengelbulunmaması.[5]

2.5.2 İşyerinde Ergonomik Eğitim Programları

Eğitimprogramları,işlerinyapımındarolüolanyöneti-

ciler,denetçiler, tasarımcılar, tüketiciler, tamircilerve işçi-

leriçinönemlibiraraçtır.Eğitimprogramlarıileişverenler

çalışanlarınıişyerlerindekiergonomikriskfaktörlerinekarşı

bilgilendirebilirler. İyibirergonomikeğitimprogramıçalı-

şanlaraişekipmanlarını,aletlerinivemakinalarınıenuygun

şekildenasılkullanacaklarınıveişleriyapmakiçinendoğru

yollarıöğretir.Örneğin,eğitimlerileişverenlerçalışanlarının

doğalduruştaişyapmasınısağlayacakişmetodlarınateşvik

edebilirler(Dirsekvebileklerinindoğruaçıdabulunduğu).

Ya da işverenler çalışanlarına gerekli uygun ekipmanları

sağlayarak,çalışanlarınınbiçimsizduruşlarda işyapmala-

rınıengeleyebilirler.[5]

3.SONUÇ VE ÖNERİLER Günümüzdeartantüketicipopülasyonununihtiyaçları-

nınkarşılanması içingereküretimgereksehizmet sektö-

ründekiişyerlerindeçalışanlarınüzerindekiyüklergüngeç-

tikçedahadaartmaktadır.Buşartlariçerisindeişyerlerinde

işileilgiliincinmeverahatsızlıklarınazaltılaraksağlıkvegü-

venliğiniyileştirilmesi,konforun,moralinveişdoyumunun

geliştirilmesi,personeldeviroranınınveçalışanlarıntazmi-

natmaliyetlerininazaltılması veverimliliğinartırılması için

egonomikprogramlarınuygulanmasıkaçınılmazolmuştur.

İşyerindemevcut olan stres, ergonomik risk faktörlerinin

biri yadabirkaçınınbir sonucudur. İşyerlerindeyürütülen

ergonomik programlar içersinde, stres yönetimi de göz

önünealınmalıdır.

Birişyerindeergonomiakıllıcaçalışılıpağırçalışılmadı-

ğında;güvenlik,kalitevekonforunçalışanlarıdahaüretken

vemutlu hale getirdiğinde; sağlıklı ve güvenli olmak için

çalışıldığındagelişmişdemektir.

4.KAYNAKLAR1.SuB.A.,Ergonomi,AtılımÜniversitesiYayınları–5,An-

kara2001,s.1-3.

2.U.S.DepartmentofHealth,http://www.hhs.gov

3. Dul J,WeerdmeesterB.,Ergonomics forBeginners a

quickreferenceguide,2ndEd.Taylor&FrancisInc,2001,

s.1-2.

4.SuB.A.,Ergonomi,s.3-5.

5. Ergonomics:TheStudyofWork,U.S.Departmentof

Labor Occupational Safety and Health Administration

(OSHA),2000.

http://www.fop.org/downloads/OSHA%20Ergonomics.

pdf

6. Ergonomi Bilinç Eğitimi (Çeviri: H. Okan Durmuş),

http://www.sistems.org/ergomomi_bilinc_a.htm

7.Workers’CompensationBoardAlberta,OfficeErgono-

micsRemembering theBasics, s 7-22. http://www.wcb.

ab.ca/pdfs/ergobk.pdf

8.Dul J,WeerdmeesterB.,Ergonomics forBeginners a

quickreferenceguide,s.89.

9. SuB.A.,Ergonomi,s.151–197.

10. DulJ,WeerdmeesterB.,ErgonomicsforBeginnersa

quickreferenceguide,s.91.

11.SuB.A.,Ergonomi,s.123–133.



3�

DR. ALTAN KOLTANİŞYERİ HEKİMİ

MESLEKİ KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINI ÖNLEMEDE BİR ERGONOMİK YAKLAŞIM MODELİ

ÖZET İşletmemizde üretilen ve ağırlıkları 12-25 kg arasında

değişenseramikkutuları,konveyörbantlardanahşappa-

letlere işçilertarafındankolgücüyle istiflenmektedirler.Bu

yüzden paketleme çalışanlarında, bel ağrısı başta olmak

üzereyoğunmeslekikasiskeletsistemihastalıklarınarast-

lanmaktadır. Çalışmamızda; işçiler üzerinde zorlanma ya-

ratan ağır kaldırma, gürültü, aydınlatma, termal konfor,

beslenme,işeuygunlukveörgütselstresgibiişortamındaki

fizikselvepsikososyalçevreetkenleriholleregöredeğerlen-

dirilerekönlemleralındı.Tekrarlayıcıvezorlayıcıkaldırma

işlerinideğerlendirmekiçin,NIOSHRevizeKaldırmaDenk-

lemiyöntemikullanıldı.Buyöntemletümpaketlemeistas-

yonlarımızdaergonomikdüzenlemeler yapılmasıgerektiği

tespitedildiğinden, istiflemedekaldırmaişinitamamenor-

tadankaldıranyenibirergonomiktasarımgeliştirildi.Yeni

ergonomik tasarımın başarısı, bel omuruna binen yükün

%80oranındaazaldığınıngösterilmesiyle(Newton’un3.

HareketYasasıkullanılarak)ispatlandı.Ayrıcaeskiveyeni

yöntemde işçilerin kalp atış frekans artışları karşılaştırıldı-

ğında;yeniyöntemde%72oranındaazalmaolduğudo-

layısıyla işçilerin daha az yoruldukları gösterildi. Yapılan

işinkolaylaşmasıylaaynıişistasyonunda2yerine4işçinin

dönüşümlüçalışmasıdasağlanarak,belomurunagünbo-

yuncabinenyük;1,754,508Newton(N)iken124,988N’a

indirildi. Tüm düzenlemelerle yapılan iyileştirme oranı;%

93olupistiflemebölümlerimizdemeslekikasiskeletsistemi

hastalıklarıriskigözardıedilebilecekseviyeyegetirildi.Yeni

tasarım, teknolojisinin basitliği ve ucuzluğu nedeniyle her

işletmederahatlıklakullanılabilecektir.

GİRİŞ Kaslardaağrı,güçkaybı,kalpritmindekiartışvenefes

almadagüçlükgibibiyolojikengeller,işinhacminiveyasü-

resinisınırlamaktadır.Bedenselgüçharcayarakçalışanlar,

kendileriniçalışmayaitengüdüleri(aidiyet,parakazanma,

kendini ifade etme, güvenlik vb) veya endüstriyel üretim

ilişkilerindekiağırkoşullarsebebiylekapasitelerinindayana-

bileceğindendahafazlafizikselzorlanmayamaruzkalabil-

mektedirler. İşkoşulları işçilerinbiyolojikengellerinerağ-

menağırlaştığında,işçilerişleriniveyasağlıklarınıkaybetme

tercihiylekarşılaşabilirler.Butercih,işverenlerinduyarlılığı,

yasalarınvedenetimlerinniteliği,işçilerinsağlıkvegüvenlik

konusundakibilgileriiletaleptebulunabilmeimkanlarıara-

sındasondereceesnekzemindedir.AyrıcaKasİskeletSiste-

miHastalıklarınındoğasıgereği,tedaviveesenlendirilmeleri

güçveuzunsüreliolduğuiçinsekelkalmaoranıyüksektir.

Buyüzdenergonomiçalışmaları,palyatifdüzenlemelerye-

rineönleyiciveişinsürdürülebilirhalegetirilmesiniamaçla-

malıdır.Ayrıcafizikseldüzenlemeleringölgesindekalabilen

sosyalboyutihmaledilmemelidir.



37Ege Seramik San. Tic. A.Ş.

Uzun düşünce egzersizleri sonunda; çok da iyi bilinen bir güç kaynağını yeniden keşfettik. Bu güç, ironik bir şekilde kaldırma işleri sebebiyle kas iskelet sistemimize zarar veren ancak yeryüzünün bize ücretsiz olarak sunduğu yerçekimi kuvvetidir. Konveyör bantlara gerekli eğim ve eklentiler yapılarak kutuların yerçekimi sayesinde kaldırma, taşıma işlemi yapılmadan paletin üzerine gelmesi sağlandı.

YÖNTEM Yapılan araştırmalar ve değerlendirmeler sonucu istif-

leme bölümlerinde tekrarlayıcı ve zorlayıcı ağır kaldırma

işlerinideğerlendirmek içinNIOSHRKDyöntemikullanıl-

dı(1).RevizeNIOSHkaldırmadenklemininsonuçdeğeri,

Önerilen Kaldırma Limitinin(ÖKL) hesaplanmasıdır. ÖKL,

belirlikoşullaraltında,tümsağlıklıişçilerin,birzamanperi-

yoduboyunca(8saatekadar)belrahatsızlığıriskiolmadan

kaldırabilecekleri yükmiktarıdır.NIOSHKaldırmaEşiti ise

kaldırılanyükmiktarının,ÖnerilenKaldırmaLimitinebölün-

mesiileeldeedilir.Buoranın1’denbüyükolması,kaldırılan

yükün,önerilenkaldırmaLimitindenbüyükolduğunudo-

layısıylasağlıklıbirişçininçalıştığısüreiçerisindekaldırdığı

yüknedeniyleriskaltındaolduğunugöstermektedir.

2.1.Uygulama:Öncelikle formüldekideğerler için tümistiflemeistasyonlarındagerekliölçümleryapıldı(Resim1).

KaldırmaEşiti,işistasyonuvekutusayılarınınfazlalığısebe-

biylekutularınpaleteyerleştirildiğienküçükyataymesafe-

deherkatiçinayrıayrıhesaplandıveenyüksekdeğerlerin

tümişitemsilettiğivarsayıldı.

Hesaplanan maksimum (KE) oranlarının, işyeri sağlık

birimi kayıtlarındaki bel ağrıları nedeniyle tedavi olanlar

veyerideğiştirilenişçilerinprevalanslarıileuyumluolduğu

görüldü.Tablo2.

İkinciveüçüncüişistasyonlarındakiyüksekKEvevizite-

yeçıkışoranlarınarağmenyerdeğişikliğiönerileriningörece

dahaazolması,buistasyonlardaseramikebatlarındahenüz

yeniyapılanartışabağlandı.Önlemalınamaziseartankutu

ağırlığısebebiyleönümüzdekigünlerdebubölümlerdende

belproblemlerinedeniyleyerdeğişikliğiönerileriyapılabile-

cektir.

NIOSHRKD yönteminin KE’nin 1’den yüksek olması

halindeönerdiğiçözümönerileri, tektek incelendiancak

yapılanişveişyerimizinözelliklerinedeniyleKE’nin1veya

dahaazoranlaraçekilmesimümküngözükmedi.

Alternatif istif yöntemiolarakotomasyon ile robotların

kullanılmasıdüşünüldü,ancakbuyöntemdenişçilerinişleri-

nikaybetmeleritehlikesi,robotfiyatlarınınçokpahalıolması

veistiflemebölümlerimizinhacimolarakbutürsistemlerin

kurulmasınaizinvermeyecekkadarküçükolmasısebeple-

riylevazgeçildi.

Yapılaniş, işçilerimizveişletmemizinözelliklerigözönüne

alınarakistifişininşeklini,ergonomikaçıdanrahatlatacakyeni

biryöntemarayışınagidildi.Yeniyöntemdeşukriterlerdikkate

alınmıştır;kolgücüfaktörüvetekrarlayıcıvezorlayıcıhareket-

lerenazaindirgenmelidir,işçilerinişlerinikaybetmelerinese-

bepolmamalıdır,maliyetlerikabuledilebilirsınırlardaolmalıdır,

istiflemehızını ve kalitesini bozmamalıdır, işçiler yeni sistemi

içselleştirmelerigerekçesiyleprojeyedahiledilmelidir,yenidü-

zenlemelerilerisklerdeoluşanazalmaölçülebilirolmalıdır.

Resim1.KolgücüileistifverevizeNIOSHdenklemiiçinölçümler

İşİstasyonu 1.Hol 2.Hol 3.Hol 4.Hol 5.Hol 6.Hol 7.Hol 8.Hol 9.Hol 10.Hol

KaldırmaEşiti 2.35 3.72 2.61 2.3 2.9 1.12 2.57 4.14 5.16 2.39

Tablo 1.Holleregörekaldırmaeşitioranları



3�

Uzundüşünceegsersizlerisonunda;

çokdaiyibilinenbirgüçkaynağını

yenidenkeşfettik.Bugüç,ironikbir

şekildekaldırmaişlerisebebiylekas

iskeletsistemimizezararverenan-

cak yeryüzünün bize ücretsiz ola-

rak sunduğu yerçekimi kuvvetidir.

Konveyörbantlaragereklieğimve

eklentiler yapılarak kutuların yer-

çekimi sayesinde kaldırma, taşıma

işlemi yapılmadan paletin üzerine

gelmesisağlandı.

2.2. Yeni Tasarım: Konve-yör bant kesilerek bir iner-kalkar

köprü oluşturuldu ve bu köprü-

nün altına palet üzerine uzanan

ek birmini konveyör bant yerleş-

tirildi. Konveyörbantlara uygun eğimler verilerek kutula-

rınkaldırılmadan ilerleyebileceğibirdüzenekoluşturuldu.

Kesilen kısmın proksimal ucu bir miktar daha aşağıya

eğimlendirilerek, yatay pozisyonda gelen kutunun kendi

ağırlığı ile devrilerek dik konuma gelmesi sağlandı. Dik

konuma gelen kutuların, yine yerçekimiyle kendiliğinden

kayarak palet üzerine getirilmesiyle, kaldırma ve taşıma

işlemi yapılmadan palet üzerine aktarma işlemi başarıldı

(Resim2).Paletüzerindekiherkutuseviyesinekaymaiş-

lemininolabilmesiiçinpaletaltınainer-kalkarhidrolikplat-

formyerleştirildi.Kutuların işçilerinayaklarıüzerinedüşe-

rek yaralanmaya sebep olmamaları için palet kenarlarına

ve mini konveyor banta korkuluklar eklendi. Kutuların

devrilerek dik konuma geçerken zarar görmemeleri için,

minikonveyörbatrulolarınaplastikhortumgeçirildi.Palet

dolunca,köprükapatılarakkutuakışınınbirsonrakipalet

hizasınagelmesiveistifindiğerpaletteyapılmasısağlandı.

İkincikatistifiçinhidrolikplatformbirmiktarindirildi(Re-

sim3).

Tasarımınbuaşamasınakadarolankısmı,eskiçalışma

şeklindekikavrama,ağırkaldırma,asimetrikaçıileyakla-

şık60derecedönmevepaletinuzakkısmınakadareğilme

hareketleriniortadankaldırmıştır.Artıkişçiyekalangörev;

sadecekutularıiterekdüzeltmeişlemidir(Resim4,5).



40



4�

KARŞILAŞTIRMALAR3.1. Bel Omuruna Ters Yönde Etkileyen Kuvvetlerin KarşılaştırılmasıTekbirkutununistifisırasındabelomurlarınaetkiyenters

yöndekikuvvetler,eskiveyenidüzenekteayrıayrıhesap-

landıvekarşılaştırıldı.

Vücutekseniileyükekseniarasındakimesafe;50cm,

omurgayabinenkuvvetkolu;5cmkabuledildi.Yerçekimi

sabiti;9,81Nvepilotistasyondakikutuağırlığı;12kgdır.

(Eskidüzenekteomurgayaetkiyenkuvvet)

F1=F2Xb/a

F1=(F2:12,2 kg X 9,81 N) X 50 cm / 5 cm:1196,8N

Yenidüzenekte,kaldırmayerineitmeyapıldığıiçinkutu-

lararasısürtünmekatsayısıhesaplandı(Resim5).İkikutu

üstüste konularak öne doğru eğimlendirildiğinde üstteki

kutununhareketetmeyebaşladığıaneğimaçısıbirgönye

ile16dereceölçüldü.Buaçınıntanjantı,sürtünmekatsayı-

sıolarakkabuledildi.(tan16=0,28)

F4=Kutuağırlığı(12,2kg)XYerçekimiSabiti(9,81)

XSürtünmekatsayısı(0.28)=33,5N

Seramikkutusunuyataydüzlemdehareketettirmekiçin

gereklikuvvetin,vücudaolanetkisi;F4,bukuvvetinomu-

ra olan dikey etkisi; F3 ile gösterilmiştir.Yük kolu olarak

omuz-belarasımesafe;35cm,omurgayüksekliği;5cm

kabuledilmiştir.

Yenidüzenekteomurgayaetkiyenkuvvet(F3):F4Xb/a

F3:(F4:12,2kgX9,81NX0,28)

X35cm/5cm:234,5N

F1-F3:1196,8-234,5:962,3

962.3/1196,8:%80

Sonuçolarak,yenidüzenek ilebelomurunaetkileyen

kuvvet,%80oranındaazaltıldı(Resim6).Eskidüzenekte

kaldırma esnasında omurgaya binen yük, öne eğilme ile

omurgalar arası tek bir noktaya odaklanmaktadır. Yeni

düzenekteisesadeceitmeişlemiyapılmasıveomurgaların

görecedikolmasınedeniyle,omurgayabinenyükhomojen

dağılacağıiçinbelfıtığıoluşmaolasılığıdahadaazaltıldı.

3.2. Zaman Etüdü Yapılarak Dinlenmelerin Karşılaştırılmasıİşçiler,kutuistifidışındaasılişindevamıniteliğindeolanek

işlerde(boşpaletgetirme,paketlememakinesinekutukar-

tonlarınıyerleştirme,paletüzerinenaylonserme,istiflenmiş

kutularınçevresineçemberbağlama)(vb)yapmaktadırlar.

Resim.Yenitasarımınprototipi Resim 5. Paletüzerindekaydırarakistif

Eskiuygulamadabuişlerinrahatyapılabilmesiiçinistifleme

yapılamamaktadolayısıyla konveyör bant tamamendol-

maktadır.Dahasonradatelaşhalindeboşaltılmayaçalışıl-

maktadır.Eskiyöntemdearalıksızolarak110snçalışmave

ardındanyinearalıksız202sndinlenmeyapılabilmektedir.

Yenidizayndasadeceitmeileyerleştirmeyapıldığıiçin

tekbir istifkatı içinyaklaşık20snsürekazanıldı.Ayrıca

naylon kümesini istif sahasına yaklaştırılması,manuel ye-

rine otomatik çemberlememakinesi kullanılması ve kutu

kartonhaznesiniikimislibüyütülmesiileyanişleriçinhar-

canansüreyaklaşıkyarıya(16sn) indirildi.Her istifkatı

içintoplam~36snsürekazanılmasıilesıkaralıklıdinlen-

meperiyotlarıyapılabildiğiiçindahaazyorulduklarıkabul

edildi. Bu değerlendirme, Lehmann, Karrasch ve Müller

tarafındanyapılanbisikletdeneyindegösterildiğigibi;aynı

işinkısaaralıklarlavebölümlerhalindeyapılmasıdolayısıyla

sıkaralıklarladinlenilmesi ileyorgunluğunazalacağıbilgi-

siyleuyumludur(2).

3.3. Kalp Atış Frekansındaki Artışların Karşılaştırılması İşyükü içingerekliolangücüeldeetmemiz içinenerjiye

ihtiyacımız vardır. Vücudumuzun enerji üretimi sırasında

meydanagelençeşitlifonksiyondeğişiklikleri(Oksijentüke-

timi,kalpatışfrekansıdeğişikliklerivb)ölçülerekzorlanma

hakkındabilgisahibiolunabilmektedir(2).

Pilotbölgeolan1.HolPaketlemeünitesindeçalışanbeş

işçi ayrı ayrı değerlendirmeye alındı.Önce istirahat halle-

rindekinabızlarıölçülerekverilen işiyapmaları istendive

iş bitiminde nabızları ölçülerek kaydedildi. Ortalama kalp

atış frekans artışları her iki yöntemde karşılaştırıldığında

eskidüzenekteortalama25puanlıkartışsözkonusuiken

yeni tasarımda ortalama7 puanlık artış olmaktadır. Yeni

düzenekteyaklaşık%72oranındadahadüşükartışlariz-

lendiğiiçinenerjinindahaazharcandığıdolayısıyladahaaz

zorlandıklarıgösterildi.

3.4. Çalışma Düzeni ve Resmi Molalar3.4.1.Eski sistemde :Molasistemi,üçsaataralıksızistif,

birsaataralıksızkalitekontrolyapılmasışeklindedir.Yapı-

lanincelemede,kalitekontrolişisırasındafizikselyorgun-

luğamentalyorgunluğuneklendiğigözlendi.Kalitekontrol

kadrosundaistifyaptırılmayan22bayanişçiolması,belra-

hatsızlığıolanistifçalışanlarınınsadecekalitekontrolyapı-

yorolmalarısebebiylevarolansistemdebirersaatlikgörev

değişimideetkinyapılamamaktadır.Dinlenme,aynıorta-

mınfizikseletkilerine(gürültü,termalkonforvb)açıkoldu-

ğuiçinuygundeğildir.Azsayıdauzunsürelimolayerine,

çoksayıdavekısasürelimolalarındahayararlıolmasından

dolayı3saatağıristif1saatseçimişişeklindekiperiyotlar

uygunolmadığı, varolanmola sistemininamacınahizmet

etmektenuzakolduğuyargısınavarıldı.

3.4.2. Yeni sistemde:İşakışındakalitekontrolöncesigö-

revyapılanfırıngirişiveçıkışlarındaçalışanbirerişçi,her

iki saattebirdönüşümlüolarak istiflemekadrosunadahil

edilerek dönüşümlü çalışan işçi sayısı 2’den 4’e çıkarıldı.

Fırın girişinde ve çıkışında yapılan işlerin, paketlemelerde

olduğugibiağırvezamanlayarışanişlerolmadığıiçinyer

değişmelerarası işlerdeaksamaolmadı.Ayrıcaboşsüre-

lerdeyanişleryapılmasıgerekmediği içinaktifçalışmanın

yapılmadığıanlarfizikselvementaldinlenmeanlarıkabul

edildi.İstiflemeistasyonlarındazorlanmalarıoldukçaazalt-

mamızarağmen,ayrıcadönüşümlüçalışmasağlanarakişçi

başınadüşenzorlanmaveyorgunlukdahadaazaltıldı.Dö-

nüşümlüçalışmaile işçilerüzerindebirbaşkastresetkeni

olanmonotonluktaönlendi.

3.4.3. Toplam iyileştirmenin hesaplanması:Pilotbölge

seçilen1.İstifistasyonundaİşçilergünde7.5saatistifya-

parkenyaklaşık2000kutukaldırmaktadırlar.Dönüşümlü



4�

çalışmaileistifsüresiikisaateindirildiğiiçinistiflenenkutu

sayısıyaklaşık533’edüşmüştür.Onikikilogramlıkbirku-

tununkaldırılmasıyerineitilmesisırasındabelomurunabi-

nenyük;234,5Nolduğuiçinyeniyöntemdegünboyunca

omurgayabinentoplamyük;533X234,5N=124,988

Nolmuştur.Eskidüzenekte5.5saat içerisinde1466ku-

tunun kaldırılmasıyla yapılan istifte ise ; 1466 X 1196,8

N=1,754,508N yükhissedilmektedir. Yeni ergonomik

düzeneğe dönüşümlü çalışmadaki düzenlemelerin de ek-

lenmesiyleeskidüzeneklekarşılaştırıldığında;

1,754,508-124,988=1,629,520N

1,629,520N/1,754,508N=%93oranındaiyileştirme

sağlanmıştır.Pilotbölgeseçilen1.Holistiflemebölümünde

meslekikasiskeletsistemihastalıklarıriskigözardıedilebi-

lecekseviyeyeindirilmiştir.

3.5. İş Kazası Olasılıklarının DeğerlendirilmesiEski yöntemde, özellikle mesai sonuna doğru fiziksel ve

mental yorgunluk sebepleriyle,kutularındüşmesiyle ayak

bölgesinde ortopedik yaralanmalar olabilmektedir. 2006

yılındapaketlemebölümlerindeoluşanişkazalarınınsebep-

lerideğerlendirildiğinde;genelolarakayağakutudüşmesi

(%40),güvensizhareketler(%40)veakutbelyaralan-

maları(%20)görülmektedir.Yenitasarımdapaletvemini

konveyörbantkenarındakikoruyucukorkuluklarsebebiyle

kutularınyeredüşmesi tamamenönlendi.Güvensizhare-

ketlersonucuyaralanmalarençokkonveyörbantilepa-

ketlememakinesiarasınabantüstündenatlamasırasında

görülmektedir.Bunuönlemekiçinkonveyörbantayinebir

köprüdüzeneğiyapılarakençokkarşıyageçilenbölgeara-

sındarahatgeçişsağlandı.Ayrıcakarşıbölümesıkgeçişleri

azaltmak için kartonların istiflendiği haznenin uzatılarak

dahafazladolmasısağlandı.

DİĞER İYİLEŞTİRMELER İşortamındakigürültü,aydınlatma,termalkonfor,bes-

lenme,yapılanişefizikselvepsikolojikuygunluk,örgütsel

stres gibi etkenler yapılan işin zorlayıcılığı üzerinde etkili

oldukları ve artırdıkları için risklerinmatematiksel olarak

azaltılmasıileyetinilmeyerekçevreseletkenlereyönelikiyi-

leştirmelerdeyapılmıştır.

4.1. Aydınlatma:İstifleme bölümlerinde kutu üzerin- deki etiketlerin yoğun iş esnasındadikkatle seçilerek ayrı

paletlere istifi, zaman zaman dijital cihazlara müdahale



43

etmevbgibisebeplerleasgari200lüxaydınlatmagerekli

olduğudüşünüldü.Tümistiflemebölümlerindeyapılanay-

dınlatmaölçümlerinegöreuygundeğerlersadece;gündüz

1,2,3ve5.Holde,geceise2.ve9.Hollerdesaptandı.

4.1.1. Aydınlatma şiddeti :Aydınlatmanınistenenseviye-

yegelmesiiçindahagüçlüaydınlatmaaraçlarıteminiyerine

ışıkkaynaklarıtabanadoğrualçaltıldı.Çatıdagünışığından

faydalanmamızı sağlayan şeffaf kaplamalardan zamanla

yıpranarakışığıgeçirmeoranıazalanlaryenilendiveiyidu-

rumdaolanlariçinçatıtemizliğiyaptırıldı.

4.1.2. Işık yoğunluğu ve refleksiyon derecesi:Aydınlat-

maaraçlarıveyansımayapanduvarlar temizlendi,duvar

yansımasından faydalanmak için duvarlar beyaz boya ile

boyandı,zemininkötüolduğubölümlerdebeyazveparlak

seramiklekaplandı.Cisimlerindoğruveiyialgılanmasıiçin

seramikkutusu,konveyörbantvehidrolikplatformarası

renkkontrastfarklılıklarıdüzenlendi.Kuturenklerinemü-

dahaleedilemediğiiçin,konveyörbantlarvehidrolikplat-

formkoyurenkileboyandı.Hızlıvebedenselağırişlerya-

pıldığıiçin,soğukvesakinleştiriciolan“mavi”renkseçildi.

Busayedeaçıkkahvevekoyusarırenklerindeolankutuve

paletlerdaharahatalgılanırhalegeldi.

4.1.3. Görme keskinliği ve derinliği:Kutuetiketlerindeki

kalitederecesiniifadeeden1,2gibirakamlarınyazıkarak-

terleriikikatbüyütelerekvekalınlaştırılarakhızlıvedoğru

algılamalarısağlandı.

4.1.4. Göz muayeneleri: İstif işçilerinin tamamına, işyeri

sağlıkbirimindegözmuayeneleriyapıldıvegerekligörü-

lenlerhastaneye sevkedilerekgözlük aldılar veyagözlük

numaralarıyenilendi.

Budüzeltmelerileistifişçilerininyorgunluklarınıartıran

aydınlatma/algılamasorunlarıönlendi.Kutularınyanlışpa-

letlereistifinindüzeltilmesiiçindahahızlıçalışmanıngetire-

ceğiişkazasırisklerideazaltıldı.

4.2.Gürültü:Yapılanölçümlerde;sadece2,3ve6.Holpaketlemeistasyonlarındauygundeğerlersaptandı.Gürül-

tününetkileriniönlemekiçinsırasıyla;gürültükaynaklarının

tespiti,gürültününoluşmasıveyayılmasınınengellenmesi,

işçilerin kişisel koruyucu kullanımları planlandı.Paketleme

makinelerindeseramikleriuygunkanallaraitenminikpnö-

matikpistonlarınsertdarbeseslerivekanaladüşenserami-

ğikenarlardantutanteflonkeçeyeçarpması ileoluşan iki

ayrı sesinciddigürültüoluşturduğu izlendi.Ayrıca,kalite

kontrolöncesibantüstündekiseramiklerinüzerinetazyik-

lihavatutaraküzerindeki istenmeyentozvbgibiyabancı

maddeleritemizleyenfanmotorlarınıngürültüoluşturduğu

saptandı.

Pnömatikpistonlaragelenhavanınbasıncıişlevinemani

olmayacakşekildebirmiktarazaltılaraköncedarbeşiddeti

azaltıldı.Kauçukveteflonmalzemeleryenileriyledeğiştirile-

rekgürültüdüzeyiazaltıldı.İkincigürültükaynağıolanfan

motorları kaldırılarak yerlerine, dairesel hareketler ile se-

ramiküstündeki istenmeyenparçacıklarıdahagürültüsüz

temizleyentepsifırçayerleştirildi.

4.3. Termal Konfor:Aralık2006’dayapılanölçüm-lerde, paketleme ünitelerinin genel olarak termal konfor

şartlarınauyduğuizlendi.Ancakişletmemizde1200‘Cde

çalışan fırınlarolmasıve İzmir ilinin sıcakvenemli iklime

sahipolmasısebepleriyleyapılanölçümlerin,yazaylarında

datekrarlanmasıplanlandı.

4.4. Beslenme:Ağırişteçalışanlarınterlemeilenormal-dençokazotkaybetmelerivekaskitlelerinin fazlaolması

sebebiyle,kaloriartışıyanındamenülerinproteindenzen-

ginhalegetirilmesisağlandı.Ayrıcamolalardaayran,limo-

nata,çay,bisküvivbverilmeyebaşlandı.Psikolojikdoyumu

daartırmak için, yemekler tabldot tepsisi yerineporselen

tabaklardaservisyapılmayabaşlandı,masaörtülerideğiş-

tirildi,sofralarazeytinyağı,limonsuyu,sirkevebaharatlar

eklendi.Yemekhaneyegözehoşgelenbitkiler,tablolaryer-

leştirildi.Ayrıcaortamiklimlendirilmesisağlandı(3).



44



45

4.5. İşe Giriş Muayeneleri ve İşe Uygunluk Değerlendirmeleri: Yapılan işlerin ağırlığı sebebiyleolasıkişiselriskfaktörlerinienaza indirebilmekiçin insan

kaynaklarıbölümüileişbirliğiyapılarakişealımlardabazı

kriterlerdikkatealınmayabaşlandı.İstiflemebölümlerinde

işbaşıyapacakişçilerin,20-22yaşlarında,boy-kiloindeks-

leri20-24,9arasındaolan,antremanlı(spor,benzerişvb

yapmış),kasiskeletsistemihastalığıolmayankişilerinön-

celenmesisağlandı.

4.6. Örgütsel Stres:Fizikselzorlanmalaryanındapsi-kososyalzorlanmalarıdaincelemekiçinistiflemebölümle-

rindeçalışanların,işortamındankaynaklananstreslerema-

ruziyetlerini değerlendirmek amacıyla rastgele seçilen 30

istif işçisi üzerinde “örgütsel stres anketi” yapılmıştır (4).

Anketsonuçlarıdeğerlendirildiğinde;istiflemeişçilerininiş-

lerinitekdüzegörselerdeanlamlıbularaksevdikleri,yatay

vedikeyilişkilerindeönemliçatışmabulgularıolmadanka-

tılımcılığa yakın düzen içinde çalıştıkları, yoğun tempoda

çalışmalarınarağmenyükselmevetakdirgörmebeklentile-

rineyeterincedestekbulamadıkları,genelolarakkendilerini

sinirlivetükenmişhissettiklerisaptandı.Alınacakönlemler

veizlenmesigerekenyolaçısındankişileringizliliğinesadık

kalınaraküstyönetimlesonuçlarpaylaşıldı.Çözümönerileri

olarak;işçilerin,sadecebirişiyapmakiçinbirarayagelmiş

insantopluluğuolmadığı,işyerlerininsosyalbirüniteoldu-

ğuanlatıldı.Endüstripsikolojisinin,personel seçimi,eğiti-

mi,çalışmakoşullarınıniyileştirilipişverimininartırılması,iş

kazalarınınönlenmesiveiştatminigibiendüstriortamının

getirdiğiproblemlereçözümbulmayaçalışanbirbilimdalı

olduğu(5),busebeplerlebirendüstriyelpsikoloğunİşyeri

Sağlık Birimi kadrosuna dahil edilmesinin faydalı olacağı

bildirildi.Üstyönetiminkonuyaönemvererekdestekver-

mesiüzerine,endüstriyelpsikologistihdamıgerçekleştirildi.

Çalışmalarımızhenüzplanlamaaşamasındadır.

TARTIŞMA5.1. Mesleki Kas İskelet Sistemi Hastalıkları ve Risk Analizleri:Meslekikasiskeletsistemihastalık-larınındeğerlendirilmesinde,mesaidışıaktivitelerveyaşam

koşullarıgözardıedilmemelidir.Konuhareketsistemimiz

olduğu için günün24 saati dikkate alınmalıdır. İşçiler de

doğalolarakherkesgibi işdışıyaşamlarındaçeşitlizorla-

yıcı hareketler (alışveriş-kömür torbası taşıma, subidonu

kaldırma,çocuğunukaldırma / taşımavb)yapabilmekte-

dir.Örneğin,işyerimizdeçalışanlarınyaklaşık%20’siçevre

köylerdeoturmaktadırlarvegelenekselailetipiçiftçilikişlet-

melerindeyaşamlarınısürdürmektedirler.Bizimmesaison-

rasıekzorlanmaolaraktarifettiğimizçalışmalar,onlariçin

doğalbiryaşambiçimidir.Riskanalizleriişçimerkezliyapıl-

dığıtakdirde,yukarıdasayılanfaktörleryanındabeslenme,

molalar,haftatatili,yıllıkizin,mesaiyekalma,işdoyumu,

örgütselstres,işgüvencesi,aidiyet,yükselmebeklentisivb

gibipsikososyaletkileridedeğerlendirme imkanınasahip

olunacaktır.Bu sebeplerle, “işe bağlı maruziyetlerin azal-

tılarakmeslekhastalıklarının önlenmesi” deyişinin doğru

olduğuancakeksikkaldığıdüşüncesindeyim.Sabitişyükü

karşısında hissedilen zorlanmalar, vardiyalar sebebiyle iş-

çiden işçiyehattaaynı işçidezamanzamangörülebilecek

farklılıklar sebebiyle değişebilmektedir. Eğer işyerinde

riskleri ölçme, azaltma yanında yönetmeyi de istiyorsak;

işçilerin analizlerimize yansımaları, sadece yaş, cins veya

antropometrikveriolarakkalmamalıdır.Bu türyaklaşım-

lardaçalışmalarımızınöznesiolaninsanlar,incelediğimiziş

ortamında ki biyomekanik aksamlar olarakgörülebilirler.

Dolayısıylaergonominintemelfelsefesiolan;işçininişede-

ğil,işinişçiyeuydurulmasıamacındanuzaklaşılabilir.

KAYNAKLAR Waters T.R., Putz-Anderson V.,Garg A. “Applications

Manuel For The Revised NIOSH Lifting Equation”. US:

DepartmentofPublicHealth,PublicHealthServices,Cen-

tersforDiseaseControlandPrevention,National Institute

ofOccupationalSafetyandHealth,DivisionofBiomedical

andBehavioralScience,PublicationNo:94-110Cincinna-

ti,Ohio.Webadresses:http:/www.cdc.gov/niosh/94-110.

html.,1994.

BabalikF.C.Mühendisler içinErgonomi İşbilim.1.Ba-

sımNobelKitabevi,Ankara,2005.

PiyalB.,1991.TürkTabipleriBirliği,İşHekimliğiDers

Notları, İkincibasım,TürkTabipleriBirliğiyayını,Ankara,

Türkiye1991

TürkM.BirÖrgütselStresAnketinin(VOS-D)SeriÜre-

tim,SürekliÜretimTeknolojileriileHizmetSektöründeUy-

gulanması,ToplumveHekim,Volume13,Issue:2,March-

April1998

ÇelikkolA.ÇağdaşİşyaşamındaRuhSağlığıkitabı,Bi-

rincibasımAlfaYayınları,İstanbul,Türkiye,2001

Bel rahatsızlıkları toplumların en önemli sağlık sorunlarından biri olup endüstriyel tesislerdeki artış dikkat çekicidir.

ERDİNÇ GÜNAYMADEN MÜHENDİSİ

TTK YERALTI MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE BEL AĞRILARI

Bel rahatsızlıkları toplumların en önemli sağlık sorun-

larındanbiriolupendüstriyeltesislerdekiartışdikkatçeki-

cidir.ABD’debelağrıları1985yılında1,3milyarişgünü

kaybınayolaçmıştır. İşveçtedeerkenvemalulenemekli-

liknedenlerinin%25’ibel rahatsızlıklarındandır(Göksoy,

1998).ABD’deUlusalBilimAkademisi, işebağlıkasiske-

lethastalıkları için1999’dayapılantoplamharcamanın,1

trilyonABDdolarıaştığınıbildirmektedir (Melhorn,2001,

MelhornveGardner,2004).

Yönetimsel kontrolmetotlarındanbiri olanbel kemer-

leriyle ilgilidetaylıbilimselçalışmanınyetersizliğivehenüz

koruyucumalzemestatüsükazanmamışolmasınedeniyle,

yeraltımadenişletmeciliğindebelağrılarıveergonomisiüze-

rinebilinç fazlagelişmemiştir.Madencikemerleri,TTK’da

enson1993yılında5000adetolmaküzereÇaydamarsa-

raçhanesinde(mandaderisimalzemesinden)yaptırılmıştır.

Ergonomikolmayanbukemerlerbelebinenyüküvücuda

transferedememektedir.Ayrıcaocaklambasıveferdikur-

tarıcıkemerüzerindesabitdurmamaktadır.

2000yılındaüretimekatılan4012yeraltıişçisine,ferdikurtarıcı vemadenci lambası taşıyacakmadencikemerle-ri dağıtılamadığından, işçiler gerek ekonomik, gerekse sağlamlığı nedeniyle kendi imkanlarıyla temin ettik-leri yeraltı bant malzemesinden yapılmış kemerleri kullanmaktadırlar.

BEL AĞRILARI Mekanikbelağrıları,tümbelrahatsızlıklarınınyaklaşık%95’ini teşkil eder (Özcan,2004).Kasların,disklerinveeklemlerinzorlanmasıylagelişir.Ani tekbirharekettenzi-yade tekrarlamalı hareketlerin etkisiyle oluşur. Ortalama4,5 kg olan lamba ve maske ağırlığının lomber bölgedeözellikle, L5-S1 ve L4-L5 omurlarının bulunduğukısımdakontrolsüztaşınmasınedeniyle,madenciocakkemerlerindestandardizasyonagidilmesivenihaiolarakkoruyucumal-zemestatüsünealınmasıbüyükönemarzetmektedir.Şekil1’de lomber(bel) bölgesigösterilmektedir.Lomber(bel)bölgesinde5adetomurvardır.Bunlar,L1denL5ekadarnumaralandırılarak ifadeedilirler.Örneğin,L4 -L5kısalt-masıyla4.ve5.belomurkastedilmektedir.

Bel bölgesindeki yükün takriben%30’ukarınkaslarıtarafındankarşılanmaktavealtbelbölgesitümvücutağır-lığınıtaşımaktadır.Belağrısınınenyaygınnedenininkasveaşırıgerilmeolduğu,bedenselçalışanlarda,işsırasındakul-lanılanbelkorselerininbelkazalarınakarşıkorunmadaetkiliolduğu,belağrılıhastaların%5gibiçokazbirkısmındaameliyatagerekduyulduğu,bel ağrılarınındörtteüçününkorunma ile önlenebileceği ve bel yaralanma oranlarınınhafifendüstride%3-5iken,ağırendüstride%20olaraksaptandığıbilinmektedir(Özcan,2005).

Bel ağrıları ile ilgili en önemli risk etkenleri; • Bedenen çalışma zorunluluğu: Ağır yükkaldırılma-sı,çekilmesiveya itilmesi, ağırkaldırmadacisminağırlığıdışında kaldırmanın tekrarı da önem arz etmektedir. Belağrısının en sık görüldüğü guruplar arasında ağır bedenifaaliyetveuzunsüreliayaktadurmayıgerektirenmesleklerbaştagelmektedir.İşyerininuygunolmayanfizikikoşulları

dagözardıedilmemelidir.



47TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü



4�

• Vibrasyon: Martopikör, martoperfaratör, lokomotif,

sondajmakinası,araba,hilti,vbmalzemeveekipmankulla-

nanlardayüksekvibrasyonamaruzkalmanınkasaktivitele-

riniartırdığı,kasyorgunluğunayolaçtığı,diskbeslenmesini

bozarakdiskdejenerasyonunavebelfıtığıgörülmeoranının

artmasınanedenolduğuaraştırmalar sonucuortayakon-

muştur.

• Kötü Gövde Duruşu:Fleksiyon,lateralbükülmeveak-

siyalkıvrılmabelağrılarınıtetikleyenetmenlerolduğugibi,

doğruyükkaldırmavetaşımatekniklerininbilinmemesi,bu

konudakieğitimeksikliğivebilinçsizlikbelağrılarınıetkile-

yenönemlibirparametredir(Oğuz,2005).

• Psikolojik Etkenler:İşinisevmeyenlerinbelağrısınede-

niylehekimebaşvurmaoranı%6’yıbulmaktadır.

• Diğer Etkenler: Sağlıklı bir ortamhavasında ortalama

sıcaklık19,4–22,80C,bağılnem%30–70vehavahare-

keti150–510mm/snarasındaolmalıdır(Akgül,Yıldırım,

1995).Yeraltıocakhavasında,bağılnemin%90civarın-

daolması,özellikledönüşhavasıüzerindesoğukhavaakı-

mınınterlivücutüzerindekietkisibelağrılarındaönemlibir

etkendir. Dinlenme saatlerinin düzensizliği, stres, fiziksel

aktivitelerindengesizveanipikleriçermesi,şişmanlık,özel-

liklemadenciliksektöründesıkgörülendengesizbeslenme,

alkolvesigarakullanımıdabelağrılarınınartmasındabirer

etkendir.

Çizelge1’deTTKyeraltı işyerlerindekullanılanmartopi-

körden,demirbağakadarbirçokmalzemeveekipmanın

ağırlıklarıverilmiştir.Yeraltına inenherkesin, ferdimaske,

lamba,baret,çizmeilemevsimveişinözelliklerinegöreko-

ruyucumalzemeveekipmanıkuşanarakminimum6kg’lık

yükle işebaşladıklarıdikkatealındığındayeraltındakiyük-

lerintaşınmasıveyükünvücuttakitransferininönemidaha

netanlaşılacaktır.

ELLE TAŞIMA YÖNETMELİĞİ 11Şubat2004 tarihve25370sayılıResmiGazetede

yayımlanarak yürürlüğe giren “Elle Taşıma Yönetmeliği”

nin,GenelHükümlerbölümü;Madde5/bbendi,

İşveren; yükün elle taşınmasının kaçınılmaz olduğu du-

rumlarda,Ek:1’dekihususlardikkatealınarakelletaşıma-

dankaynaklananriskiazaltmakiçinuygunyöntemlerkulla-

nılmasınısağlayacakvegereklidüzenlemeleriyapacaktır.

Madde 6 / b bendi,özellikleişçilerinsırtvebelincinme

riskleriniönlemekveyaazaltmak için,Ek:1’dekihususları

dikkatealarak,çalışmaortamınınözellikleriveyapılanişin

gereklerineuygunönlemleri alacaktır.Hükmübulunmak-

tadır.

Bel ağrıları, iş gücündeki kayıp ve sağlık harcamala-

rındakifazlalıklarladikkatçekmektedir.Tanıvetedavihar-

camalarınındışındaçokuzunsüreliişgünükayıpları,üre-

timdendoğankayıplar ile, tekrareski işinedönememeve

tazminatlaryeralmaktadır.

BaskıveAmbalajsektöründe“KatılımcıErgonomiYak-

laşımı”konuluçalışmada,anılansektördebelağrısışikayet-

lerininönemliderecedeproblemteşkilettiğivebudurum

karşısında yapılan araştırmalar sonucunda yurtdışında, fi-

zikselzorlanmayıgerektirenişleriçintasarlananbelvesırta

destekveren“safetybelt”adlıözelbirgüvenlikkemerinin

bulunduğugörülerekbukemerinbaskıveambalajsektö-

ründe üzerinde denenen işçiler tarafından memnuniyetle

karşılandığıtespitedilmiştir(Dağdeviren,Erarslan2004).

Yeraltımadenişletmeciliğindekullanılan“lambavemas-

ke”belkemerleriileilgilitanımlanmışbirkemerstandardı

olmamaklaberaber,04.12.1973tarih,7/7583kararname

NoluİşçiSağlığıveİşGüvenliğiTüzüğü,altıncıkısım,Kişisel

KorunmaAraçlarıBölümüMadde529da“emniyetkemer-

leri,enaz12cmgenişliğindeve6mmkalınlığındauygun

malzemedenyapılacakvetaşımayüküenaz1150kgola-

caktır”denilerekbedenençalışmadaveağırkaldırmadabel

bölgesininönemivekorunmasıhususubelirtilmiştir.

Kullanılan Malzeme veya Ekipman

Ağırlığı

Martapikör 8.3 kg

Martoperfaratör 25 kg

Kömür delici böhler 9.5 kg

Tek Zincirli Konveyör Redüktörü 229 kg

Asetilen tüpü Boş: 49 kg Dolu: 54 kg

Oksijen tüpü hortum vs. Takımları 10 kg

Tokmak 5kg.–8kg

Takım çantası Ort. 10 kg

Sondaj tiji 7 kg (56’lık)

Delme patlatma tiji Macar 9.5 kg Maz 12 kg

3 tonluk caraskal 19.8 kg

B 10 G110 Demir Bağ (tek parçası) 108 kg

1 Kürek kömür postası 5 kg

1 kürek taş postası 10 kg

Domuz damı (20 dm3) Ort. 14 kg

Kama (Şak) (2 metre) 12 kg

Ferdi Kurtarıcı (OFK) 2.16 kg

Ocak Lambası 2.3 kg

Barutçu Sandığı 10 kg

Çizelge 1. TTK yeraltı işyerlerinde kullanılan malzemelerin ağırlıkları.

TTK’DA 2004-2005 YILLARINDA GÖRÜLEN BEL AĞRILARI TTKyeraltımaden işletmeciliğinde,pnömokonyoz tanı

vetaramalarıiledireküretimdenkaynaklanmayanepilepsi,

alkol,baypasv.betkenlerkapsamdışıbırakılarakyapılan

taramada,şekil2’degörüldüğügibi2004yılındakitoplam

1788heyetraporunun310tanesibelağrısı(işkazasıveya

belrahatsızlığıtoplamı)olarakgerçekleşmiştir.2005yılın-

daiseşekil3’degörüldüğügibitoplam1646heyetrapo-

runun288tanesibelağrısı(işkazasıveyabelrahatsızlığı

toplamı)olarakgerçekleşmiştir.

Ayrıca,şekil4’te2005yılındameydanagelen288bel

ağrısınınişkazasıveyabelrahatsızlığısayılarıverilmiştir.

Şekil5’de,2005yılında288belağrısı şikayeti ilehe-

kimebaşvuran işçilerin, iş kazasınabağlı bel ağrısı ile iş

kazasıdışındakibelrahatsızlığısonucuoperasyongeçirme

miktarlarıverilmiştir.

Bedenen çalışanlardabel ağrısının daha sık görülmesi

fiziksel faktörlerin bel ağrısındaki öneminden kaynaklan-

maktadır.Matsuivearkadaşlarınınyaptığıbiraraştırmada

3042 işçidebelağrısı riski ile işortamı ilişkisiaraştırılmış,

belağrısınınyaşamboyuprevalansının işingerektirdiğifi-

zikselkoşullarlailişkiliolduğu,enfazlariskinağırkaldıran-

larda olduğu tespit edilmiştir (Matsui, 1998). Endüstriyel

tesislerde bel ağrılarının aktivitelerle olan dağılımı Çizelge

2’deverilmiştir(Öztürk,1988).

2005 yılında bel rahatsızlığı geçiren 288 işçinin heyet

raporları sonucunda yeni iş yerleri şekil 6’da verilmiştir.

Bunlarınyeniişyerlerinegöredağılımları;

•52’sitedavi+isth.Sonrası‘A/93’maddesiileeski

işine,

•71’itedavi+isth.Sonrası‘B/93’maddesiile1altgruba

(haz.vb),

•12’sitedavi,oper,isth.Sonrası‘C/93’maddesiilehafif

işlerdeyeraltına(Mekanz.Presvb),

•153’ütedavi,oper,isth.Sonrası‘D/93,A/3-a,D/80,

D/53vb’maddeleriilesüresizocakdışına(4ve5.grup),

şeklindegerçekleşmiştir.

Bel Ağrıları

Diğer İş Kazaları

Şekil 2. 2004 yılı toplam iş kazalarının, bel ağrılarına oranı.

Bel Ağrıları

Diğer İş Kazaları

Şekil 3. 2005 yılı toplam iş kazalarının, bel ağrılarına oranı.

Şekil 4. 2005 yılında meydana gelen 288 bel ağrısının iş kazası veya bel rahatsızlığı dağılımı.

İş Kazası

Bel Rhzs.

Toplam

İş Kazası İş KazasıDışındakiBel Rhtsz.

ToplamBel

Ağrısı

300

250

200

150

100

50

0

300

250

200

150

100

50

0

İş K

azas

ı(b

el)S

onuc

uop

er.

İş K

azas

ıdı

şınd

abe

l rht

zs.

sonu

cuop

er.

Topl

amO

per.

(be

l)

Topl

amB

el A

ğrıs

ı

Şekil 5. 2005 yılında operasyon geçiren işçilerin dağılımı.

Aktivite Bel Ağrısı YüzdesiKaldırma %37–49

Eğilme %12–14

DönerekEğilme %9-18

Çekme %9–16

Düşme/Kayma %7–13

İtme %6–9

Taşıma %5–8

İndirme %4–7

Çizelge 2. Endüstriyel tesislerde bel ağrılarının yapılan aktivitelere göre dağılımı

Es. İşine Dön.

Haz. Naz vb Y. Altı

Hafif Yer Altı İş.

Topla Dışı

Şekil 6. 288 işçinin bel ağrısı sonucu çalışma iş yerleri.



4�



50

BEL RAHATSIZLIĞINDAN KAYNAKLANAN İŞ GÜNÜ KAYIPLARININ EKONOMİK BOYUTU 2004 yılındaki toplam1788 heyet raporundan bel ra-

hatsızlığıhariçdiğerişkazaverahatsızlıklardaki1478heyet

raporununişgünükaybı28.968iken310belrahatsızlığının

getirdiğiyeraltıişgünükaybı37.200gündür.

2005yılındameydanagelentoplam1646heyetraporun-

danbelağrılarıhariç1358’iortalama26.616yevmiyeişgünü

kaybınayolaçarken,meydanagelen288belağrısıise34.560

yevmiyeyeraltıişgünükaybınayolaçtığıtespitedilmiştir.

İş kazaları neticesi meydana gelen iş günü kayıpları

ortalama20gündür. Fakatbel ağrılarında ise operas-

yongerçekleşmeyenşikayetlerde3ay,operasyongeçiren

hastalardaise3–12ayarasındaistirahatsüresigözönüne

alındığında,belağrısışikayetlerindeortalamaişgünükaybı

120günkabuledilmiştir.

İşkazalarıileilgiliolarak2004yılında,KozluMüesse-

sesinde yapılan çalışmada iş kazalarının,%18,4’ününbel

bölgesindemeydanageldiğiniveişkazalarınınortalamaiş

günükayıplarının19,6+1,4günolduğunutespitedilmiş-

tir(Ayoğlu,2005).

Belrahatsızlıkları,toplamişkazalarınınort.%17.5’ini

kapsarken,işgünükayıplarıbakımındantoplamişkazave

rahatsızlıklarınortalama%56’sınıteşkiletmektedir.

Birbaşkadeyimlebeldenkaynaklanankazaverahatsız-

lıklarnedeniyle2005yılındaortalama34.560yevmiyenin

üretimdeistihdamedilememesianlamınagelmektedir.Öde-

nensağlıkharcamaları, tazminatlarveüretimkayıplarının

toplammaliyetiyıllık10.000.000YTL’ninüzerindedir.

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ABDUlusalMeslekiSağlıkveGüvenlikEnstitüsü

(NIOSH)kaldırmaeşitininamacı,bedenençalışanların,

“Kaldırılanağırlığın,TavsiyeEdilenAğırlıkSınırı(TAS)

aracılığıylahesaplananağırlıkkatsayısınaolanoranı”ile

kaldırmaindeksinitespitedip,ağırkaldırmanınyolaçtığı

belkazalanmalarınıengellemektir(Aslanhan,2004).

Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı Parametreleri;

TAS : (LC) X (HM) X (VM) X (DM) X (AM) X (FM) X (CM)

L:YükünAğırlığı;kgolarakdeğeridir.

H:HorizontalYerleşim;ayakbilekleriarasındakiçizginin

ortasınıdoğrudanyükünmerkezininaltındakidöşemeye

birleştirençizgininuzunluğudur.

V:VertikalYerleşim;yükünorjinindekiellerinyerinin,

zeminveyaçalışmayüzeyindensantimetreolarakuzunlu-

ğudur.

D:VertikalTaşınmaUzaklığı;kaldırmaişlemiyleyükünbu-

lunduğuyerdenkaldırıldığıyereolanmesafeninsantimetre

olarakdeğeridir.

A: AsimetriAçısı;yükünorjindenkaldırıldığıyerekadar

vücudunönündenaçısalolarakyaptığısapmadır.

F: KaldırmaFrekansı;dakikadakikaldırmasayısıdır.

Kaldırmasayısı/dk.olarakhesaplanırveyorgunlukfaktörü

olarakuygulamayasokulur.Kaldırmaetkinliklerininsüre-

si,saatolarakölçülmektedir.

C:KavramaSınıflandırması;elincismikavramakalitesi

“iyi,ancakyeterli,kötü”olaraksınıflandırılır.

NIOSH kaldırma eşiti hesaplanırken sekiz ayrı görev

değişkenininölçülmesivekendileriiçinstandarttablolarda

verilençarpanların saptanması suretiyle “Tavsiye Edilen

Ağırlık Sınırı”tespitedilmektedir.

TAS=(LC)X(HM)X(VM)X(DM)X(AM)X(FM)X(CM)

formülündekiherbiretmen(0)ile(1)arasındabirdeğere

sahiptir.Bunlarformülegirildiğindekabuledilebilirsınır-

lardakiağırlıkmiktarınındüşmesisağlanmaktadır.

LC:Yükkatsayısı(yükdeğişmezi)Optimalkoşullarda

kaldırılabilecek, kabul edilebilir sınırlardaki ağırlık miktarı

23kgolarakönerilmekleberaberNIOSHkaldırmaeşitiüst

sınırını30kg’akadarmüsaadeetmektedir.YeraltıMaden

işletmeciliğininemekyoğunçalışılanbir işkoluolmasıne-

deniyle yapılacak çalışmalarda “LC”Yükkatsayısı 30kg

olarakkabuledilecektir.

HM:Hortizontaldeğişkendirve25/Holarakhesaplanır.

Burada (H) yukarıda anımlanan hortizontal yerleşimdir.

Eğer (H)25cm’denazsaçarpan1,0değerinialır.Eğer

63 cm’yi aşarsa çarpan sıfırdır. Çünkü 63 santimetrenin

zeribirçokişçininerişimkapasitesinindışındadır.

VM :Vertikal çarpandır ve {1- [0.003 x (V-75) ] }

olarakhesaplanır.(V)dahaöncetanımlananvertikalyer-

leşimdir. Eğer vertikal yerleşim175cmninüzerinde ise

(VM)sıfırolur.Çünkübirçokişçininvertikalolarakerişim

kapasitesiniaşar.

ERGONOMİ RİSK ANALİZİ (AĞIRLIK KALDIRMA)

OPERASYON ADI

AĞIRLIK SABİT (KG)

YAŞ BAY İÇİN BAYAN İÇİN LC

>18 30 20 30

15 - 18 20 15

KALDIRMA BAŞLANGICINDAKİ ELLERİN YERDEN YÜKSEKLİĞİ VM

A YERLEŞİM (A) cm 0 10 20 30 40 50 60 70 75 80 90 100 110 120 130 140 150 160 175 >175

FAKTÖR 0.78 0.81 0.84 0.87 0.90 0.93 0.96 0.99 1.00 0.99 0.96 0.93 0.90 0.87 0.84 0.81 0.78 0.75 0.70 0.00

KALDIRMA BAŞLANGICI İLE BİTİŞİ ARASINDA AĞIRLIĞIN HAREKET ETTİĞİ DİKEY MESAFE DM

B YÜKSEKLİK ( B ) cm 10 - 25. 40 55 70 85-100 115 130-145 160 175 175

1.00 0.93 0.90 0.88 0.87 0.86 0.85 0.85 0.85 0.00

KALDIRMA SIRASINDA AĞIRLIK VE VÜCUT MERKEZİ ARASINDAKİ YATAY MESAFE HM

C UZAKLIK ( C ) cm <25 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 63 <63

FAKTÖR 1.00 0.89 0.83 0.78 0.74 0.69 0.66 0.63 0.60 0.57 0.54 0.52 0.50 0.48 0.46 0.45 0.43 0.42 0.40 0.00

AĞIRLIK DÖNDÜRME AÇISI AM

D AÇI (D) Derece 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 135

FAKTÖR 1.00 0.95 0.90 0.86 0.81 0.76 0.71 0.66 0.62 0.57 0.00

AGIRLIK KAVRAMA DURUMU CM

E KAVRAMA D İYİ ANCAK YETERLİ KÖTÜ KAVRAMA

FAKTÖR 1.00 0.95 0.90

AĞIRLIK KALDIRMA SIKLIĞI (FREKANS)

FREKANS KALDIRMA/DAK. 0,2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 FM

İş Süresi 8 SAAT A 30 0.85 0.81 0.75 0.65 0.55 0.45 0.35 0.27 0.22 0.18 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

F A > 30 0.85 0.81 0.75 0.65 0.55 0.45 0.35 0.27 0.22 0.18 0.15 0.13 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

2 Saat A 30 0.95 0.92 0.88 0.81 0.79 0.72 0.60 0.50 0.42 0.35 0.30 0.25 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

A>30 1.00 0.92 0.88 0.81 0.79 0.72 0.60 0.50 0.42 0.35 0.30 0.25 0.23 0.21 0.00 0.00 0.00 0.00

1 Saat A 30 1.00 0.95 0.94 0.91 0.88 0.81 0.80 0.75 0.70 0.60 0.52 0.45 0.41 0.37 0.00 0.00 0.00 0.00

A>30 0.97 0.94 0.91 0.88 0.84 0.80 0.75 0.70 0.60 0.52 0.45 0.41 0.37 0.34 0.31 0.25 0.00

TAS = (LC) X (HM) X (VM) X (DM) X (AM) X (FM) X (CM)

KALDIRILAN AĞIRLIK (kg) HESAPLANAN AĞIRLIK

KALDIRILAN AĞIRLIK HESAPLANAN AĞIRLIK KALDIRMA İNDEKSİ

< 0.75 hiçbir Risk Yok 0.75 - 1.25 Risk İncelenmeli > 1.25 Düzeltilmesi Gerekli

Not: 1. KALDIRMA İNDEKSİ 1.0’ IN ALTINDA OLACAK BİÇİMDE PLANLANMASI GEREKMEKTEDİR.

2. KALDIRMA İNDEKSİNİN 1.0 İLE 3.0 ARASINDA BULUNMASI, İŞİN TEHLİKELİ OLDUĞUNU VE

ERGONOMİK DÜZENLEME GEREKTİRDİĞİNİ BELİRTMEKTEDİR.

3. KALDIRMA İNDEKSİNİN 3’ TEN BÜYÜK OLDUĞU DURUMLARDA ACİLEN İYİLEŞTİRME YAPILIR

Çizelge 3. Ergonomi Risk Analizi (Ağırlık Kaldırma)



5�

DM:Uzaklıkçarpanıdırve[0.82+(4.5/D)]formülüy-

lehesaplanmaktadır.Vertikal taşınmauzaklığıolanD,25

cmdenbileküçükolsa1,0’ıaşamaz.

AM :Asimetri çarpanıdır ve ( 1-0.0032 X A) olarak

hesaplanır.Aasimetriaçısıdır.

FM:Frekansçarpanıdır.Frekansçarpanınınamacısık/

veyauzunsürelikaldırmayabağlıyorgunluğagöreayarla-

manınyapılmasıdır.

CM:KavramaÇarpanıdır.

KALDIRMA İNDEKSİ NIOSHKaldırmaeşitiyardımıylatespitedilenparamet-

relerleTavsiyeEdilenAğırlıkSınırı“TAS”belirlenir.Kaldırı-

lanağırlığınTavsiyeEdilenAğırlıksınırınaoranıileKaldırma

İndeksitespitedilir.

KaldırılanAğırlık(L)

Kaldırmaİndeksi(Kİ)=---------------------------------------

TavsiyeEdilenAğırlıkSınırı(TAS)

NIOSHİşsüreçlerindeKaldırmaİndeksi’nin1.0’ınüze-

rinde olmasının bel ağrılarının görülme sıklığını artırdığı

belirtilmektedir.Bunedenlekaldırmaişleminingerçekleşti-

rildiğiişsüreçlerininKaldırmaİndeksi1,0’ınaltındaolacak

biçimdeplanlanmasıgerekmektedir.Kaldırma İndeksi’nin

1,0 ile3,0arasındabulunması, işin tehlikeliolduğunuve

ergonomikdüzenlemegerektirdiğini, 3,0’ın üzerindebu-

lunması ise işin çok tehlikeli olduğunu ve acil ergonomik

düzenlemenin zorunlu olduğunu anlatmaktadır (Waters,

Anderson,Garg,1994).NIOSHKaldırmaEşiti,ergonomi

riskanaliziÇizelge3’deverilmiştir.(Aslanhan,2004)



5�

TTK YERALTI İŞYERLERİNDE MUH-TELİF SANATLARDA YAPILAN ÇA-LIŞMALARDA KALDIRMA İNDEKSİ-NİN TESPİT EDİLMESİA)Lağım veya tabanlarda biriken kömür veya taş pos-

tanın kürekle konveyöre atılması çalışması esnasında

oluşan NIOSH kaldırma eşitinin hesaplanması;

Ağırlık sabiti (LC:30),Kaldırmabaşlangıcındaki ellerin

yerdenyüksekliği100cm(VM:0.93),Kaldırmabaşlangıcı

ile bitişi arasında ağırlığın hareket ettiği dikeymesafe 40

cm(DM:0.93),Kaldırmasırasındaağırlıkvevücutmerkezi

arasındakiyataymesafe60cm (HM:0.42),Ağırlıkdön-

dürmeaçısı900(AM:0.71),Ağırlıkkavramadurumuiyi

(CM:1.00),Ağırlıkkaldırmasıklığı2saattenazve6kez/dk

(FM:0.60)olaraktespitedildiğinde,

Ağırlıksabitimüsaadeedilenüstsınırolan30kg.

kabuledilmiştir.(LC:30)

BuparametreleregöreTavsiyeEdilenAğırlıkSınırının

hesaplanması,

TAS = (LC) X (HM) X (VM) X (DM) X (AM) X ( FM) X (CM)

TAS = 30 X 0.42 X 0.93 X 0.93 X 0.71 X 0.60 X 1

TAS = 4.64olaraktespitedilir.

a- Buçalışmailebirişçi,dakikada6kez2saatzamanzarfındabeher10kg’lıktaşpostaküreğiile7200kg

postayıkonveyöreatabilmektedir.

KaldırılanAğırlık10kg’lıktaşpostası

Kaldırmaİndeksi=--------------------=------------------------=2.15

TAS4.64bulunur.

Kİ=1,0–3,0arası,yapılaniştehlikelidirveergonomik

düzenlemegerekir.

b-Buçalışmailebirişçidakikada6kez2saatzamanzarfındabeher5kg.lıkkömürküreğiile3600kg.kömür

postasınıkonveyöreatabilmektedir.

KaldırılanAğırlık5kg’lıkkömürpost.

Kaldırmaİndeksi=-------------------=-----------------------=1.07

TAS4.64bulunur.


düzenlemegerekir.

B)B.10 – G110 Demir bağın kaldırılması esnasında olu-

şan NIOSH kaldırma eşitinin hesaplanması;

İkiParçadanoluşanB.10–G110DemirBağın, bir

tanesi108kgoluportalamaüçkişiileyükleme,boşaltma

vekaldırmayapılmaktadır.Kişibaşınadüşenağırlıkmiktarı

36kg.dır.

Ağırlıksabiti(LC:30),Kaldırmabaşlangıcındakiellerin

yerden yüksekliği 10cm (VM:0.81), Kaldırmabaşlangıcı

ile bitişi arasında ağırlığın hareket ettiği dikeymesafe 55

cm(DM:0.90),Kaldırmasırasındaağırlıkvevücutmerke-

zi arasındaki yataymesafe 30 cm (HM:0.83), Ağırlık

döndürmeaçısı600(AM:0.81),Ağırlıkkavramadurumu

ancakyeterli(CM:0.95),Ağırlıkkaldırmasıklığı1saatten

azve0.2/dk(FM:1.00)olaraktespitedildiğinde,


TAS = 30 X 0.83 X 0.81 X 0.90 X 0.81 X 1,0 X 0.95

TAS = 13.96olaraktespitedilmektedir.

KaldırılanAğırlık36kg

Kaldırmaİndeksi=-------------------=--------------------=2.58

TAS13.96bulunur.

Kİ=1,0–3,0arası,yapılaniştehlikelidirveergono-

mikdüzenlemegerekir.

C) Domuz damı ve maden direği istifleme çalışması es-

nasında oluşan NIOSH

Kaldırma eşitinin hesaplanması;

Ağırlıksabiti(LC:30),Kaldırmabaşlangıcındakiellerin


ilebitişiarasındaağırlığınhareketettiğidikeymesafe70cm

(DM:0.88),Kaldırmasırasındaağırlıkvevücutmerkezi

arasındaki yataymesafe 30 cm (HM : 0.83), Ağırlık


ancakyeterli(CM:0.95),Ağırlıkkaldırmasıklığı2saatten

azve2defa/dk(FM:0.88)olaraktespitedildiğinde,


TAS = 30 X 0.83 X 0.81 X 0.88 X 0.71 X 0.88 X 0.95


a-Ort.14kg.ağırlığındakidomuzdamıtahkimatıyapımı,

KaldırılanAğırlık14kgdomuzdamı

Kaldırmaİndeksi=--------------------=-------------------------=1.33

TAS10.53bulunur.


düzenlemegerekir.

TTK YERALTI İŞYERLERİNDE KULLANILAN BEL KEMERLERİ

a)Mandaderisindenimaledilmişmadencibelkemerleriilemaskevelambanınbeldekikonumuresim1,2,3,4,5ve6’daverilmiştir.

resim 1 resim 2 resim 3

resim 4 resim 5 resim 6b)Ocakbandındanveyadiğerderimalzemelerdenimaledilmişmadencikemerleriilemaskevelambanınbeldekikonumuresim,7,8,9,10,11ve12’deverilmiştir.





53

b-Ort.40kgağırlığındakimadendireğiyüklemeveboşaltmaçalışması,

Ağırlıksabiti (LC:30),Kaldırmabaşlangıcındakiellerin


ile bitişi arasında ağırlığın hareket ettiği dikeymesafe40

cm(DM:0.93),Kaldırmasırasındaağırlıkvevücutmerke-

ziarasındakiyataymesafe<25cm(HM:1.00),Ağırlık


iyi(CM:1.00),Ağırlıkkaldırmasıklığı2saattenazve2

defa/dk(FM:0.88)olaraktespitedildiğinde,


TAS = 30 X 1.00 X 0.81 X 0.93 X 0.81 X 0.88 X 1.00


KaldırılanAğırlık40kgmadencidireği

Kaldırmaİndeksi=------------------=----------------------------=2.48

TAS16.11bulunur.

Kİ=1,0–3,0arası,yapılaniştehlikelidirveergono-

mikdüzenlemegerekir.

İNGİLİZ YAPIMI MADENCİ BEL KE-MERLERİ İLE ALMAN YAPIMI MA-DENCİ BEL KORUYUCULARIa)İngilizyapımımadencibelkemerleriresim13’deverilmiştir.

b)İngilizyapımımadencikemerleriveAlmanEssenBöl-gesimadencibelKoruyucularıresim,14,15,16,ve17’de

verilmiştir.

TTK YERALTI ÇALIŞMA KOŞULLARI GÖZ ÖNÜNE ALINARAK ANTİSTATİK MALZEMEDEN ÖZEL OLARAK YAP-TIRILMIŞ ERGONOMİK MADENCİ BEL KEMERİ

09 Şubat 2007 tarihinden itibaren 100 adet özel ta-

sarım madenci kemeri TTK Kozlu Müessese Müdürlü-

ğü yeraltı üretim birimlerinde kullanılmaya başlanmıştır.

Resim18.19.20.

İşçilerle yapılan kontrol ve toplantılarda özel tasarım

madenci bel kemerlerinin, taşınan lamba vemaskeyle

sabitlenipbelbölgesini sardığı, lambavemaskeağırlığını

hissetmediklerini,belbölgesiveböbreklerisıcaktuttuğu-

nu beyan etmişlerdir. Kemer veremediğimiz ve özellikle

belindedahaevvelrahatsızlıkyaşayanişçilertarafındanda

önemliorandakemertalebialınmıştır.

Yaklaşık7aydırTTKKozluMüessesindekullanılmakta

olan100adetözeltasarımmadencibelkemerlerinde,tes-

pitedileneksiklik,problem,talepveönerilerdikkatealına-

rakyapılantadilatlardansonra,belbölgesi18cmeninde,

paraşüttokasındanimal,lambavemasketakmakolonları

dayanıklı özel malzemeden imal ve tokalı sistemli, resim

19-23arasındaverilenergonomikmadencibelkemerleri

TTKyeraltımadenişletmeciliğikullanımınauygunhalege-

tirilerekkarşılaşılanproblemlerçözümlenmiştir.

27.10.2007 tarihinde Türkiye Taşkömürü Kurumu

KozluMüesseseMüdürlüğünüziyaret eden,T.C.Çalışma

veSosyalGüvenlikBakanıSayınFarukÇELİKveTTKGenel

Müdürü Sayın Rıfat DAĞDELEN’in Ocak turnesi öncesi

kuyu başı ve konferans salonu fotoğrafları resim 21 ve

22’daverilmiştir.

TürkiyeTaşkömürüKurumu(TTK)yeraltıkömürüre-

timi,jeolojikyapınedeniylemaaleseftammekanizekazıya

olanakvermemekteveemekyoğunçalışılanbirişkoluola-

rak faaliyetgöstermekzorundakalmaktadır.Bunedenle,

kaldırma,taşımaveçekmeaktivitelerindebelergonomisi

bilinci büyükönemarz etmektedir.Özel tasarımmaden-

cibelkemerleriyle ilgili raporların, kullanıcılar tarafından

olumlugelmesivebüyükbirmemnuniyetlekarşılanması,

şuanakadarkemerkullananişçilerimizdenbelileilgiliher-

hangibirişkazasıveşikayetoluşmamasıüzerine,başta

TTKolmaküzereTürkiyegenelindetümyeraltımadenişlet-

Resim 13 İngiliz yapımı madenci bel kemerleri

resim 14 resim 15

resim 16 resim 17

resim 19 resim 20

resim 18

resim 21 resim 22



54

melerinde,buözeltasarımmadencibelkemerlerikullanı-

mınınyaygınlaştırarakbelergonomisibilinciningeliştirmesi

veböylecebelebağlı işkazasayısınıazaltılmasımümkün

olabilecektir.

Ayrıca, madenci bel kemeri standardının belirlenmesi

ileKişiselKorucuDonanım(KKD)statüsünealınmasıda

büyükönemarzetmektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Bel ağrılarının, iş kazası veya bel rahatsızlığı şekilde

ayrımlarıyapılmaklaberaber,buradakiayrımınkalınçizgi-

lerlebelirlenmesiçokmümkünvedoğruolmayacaktır.Bel

ağrılarınınişkazasısayılıpsayılmamasıbirçokülkedehala

tartışmakonusudur.Şimdiyekadarbelfıtığıgerekçesiyle

çoksayıdamaddimanevi tazminatödendiğigerçeğidik-

katealınırsa,“önlemeninödemedenucuzolduğu”sözü

unutulmamalıdır.

Yıllıkeğitimfaaliyetlerikapsamındaaçılacakkurslarda,

belkazalanmalarıileilgiliriskfaktörleritanıtılarakkorunma

metotlarının anlatılması, doğru eğilme, ağırlık kaldırma,

taşıma,dönmevb.metotlarınuygulamalıvegörselolarak

öğretilmesi,belağrılarınakarşıalınacakilkveenetkiliön-

lemdir.

Yeraltındaki ağırlık kaldırma ve taşıma faaliyetlerinde,

caraskal,palanga,krikovbyardımcıekipmanlarınkullanı-

mıyaygınlaştırılmalıdır.Özelikle,bacalardaarınakilitvedi-

rekmalzemesitaşımadavinçkullanımı,nakliyatişçiliğinde

düşenarabavelokomotifinkaldırılmasındakrikokullanımı

alınacakönlemlerarasındasayılabilir.

Sonolarakalınmasıgerekentedbirlerarasındasayılan,

yönetimsel kontrol metotlarından biri olan madenci bel

kemerleri,belbölgesinidesteklemesi,yüküsabitlemesive

vücuda transferi hususları dikkate alınarak değerlendiril-

melidir.Olasıriskanında,(demirbağ,göçük,konveyör,5

tonlukarabamanevrakoluvbsıkışma)lambavebağlantı

elemanlarındansüratleuzaklaşmakhayatiönemtaşıyabil-

mektedir. Kemeri tokasından sökmek yerine, paraşüt ve

emniyetkemerlerindeolduğugibi tekparmakhareketiyle

açılabileceközelliktedizaynedilmelerideriskanalizibakı-

mındanönemlidir.

KAYNAKLARAkgül,M.K.,Yıldırım,F.(1995)“EğitimAraçlarınınKulla-

nımındaErgonomikÖlçülerinÖnemi”5.Ergonomikong-

resiMPMyayınlarıNo:570s431İstanbul1995.

Aslanhan,B.(2004),“MeslekibelağrılarındaNIOSHkal-

dırmaeşiti.”Türktabiplerbirliği,meslekisağlıkvegüvenlik

dergisi19.s23.Temmuz2004

Ayoğlu,F.,Kıran,S.,Şahin,Z.,Açıkgöz,B.(2004)“TTK

Kozlu İşl.Müd.lüğü2004yılıgerçekleşen işkazalarının

değerlendirilmesi”.ZonguldakKaraelmasÜnv.Üniversite-

siTıpFakültesiHalkSağlığıADZong.2004.

Dağdeviren,M., Eraslan, E. (2004) “Katılımcı Ergonomi

Yaklaşımı”Türktabiplerbirliği,meslekisağlıkvegüvenlik

dergisi19.s28.Temmuz2004

Göksoy,T. (1998) “Bel-BacakAğrılarınınDünü,Bugünü

veYarını”Belağrılarıkitabı.EditörGöksoyT.s6.İstanbul

1998

Matsui H, Meada A. (1998) Association of familial and

physical factorswith lowbackpain. Spine 23(9):1029

s34.1998.

Melhorn,J.M.(2001)“OccupationalOrthopaedicsinThis

Millennium” Clinical Orthopaedics and related research.

No:385:23-35.

Melhorn,J.M.,GardnerP.(2004)“HowWePreventPre-

ventionofMusculoskeletalDisordesintheWorkplace”Clin

orthop,419:285-296.

Oğuz,S.,Kaptan,H.,Büyükpamukçu,M.(2005),“Ça-

lışma yaşamında bel ağrısı” Türk tabipler birliği,mesleki

sağlıkvegüvenlikdergisi22.sayıs45.Nisan2005.

Özcan,E.(2004)“Belağrısıhakkındaöğrenmekistedikle-

riniz”İstanbulÜnv.TıpFak.FizikselTıpveRehabilitasyon

AD.İstanbul2004.

Özcan,E.(2005)“İşeBağlıKasİskeletHastalıklarındaKo-

runmaveErgonomi”İstanbulÜnv.TıpFak.FizikselTıpve

RehabilitasyonAD.III:İşSağlığıveGüvenliğiKongresi/İSG

–05-2005.

Öztürk,A.(1998)“LowBackPainEpidemiyolojisi”Aktüel

tıpdergisibelağrılarıkitabı.EditörGöksoyT.s16.İstanbul

1998.

Waters,T.R.,Putz–Anderson,V.,Garg,A.(1994)“Appli-

cationsmanualfortherevisedNIOSHgerdirmeequation”.

U.S.DEPARTMENTOFHEALTHANDHUMANSERVİCES.

Public Health Service. Centers for Disease Control and

Prevention, National Institute of Occupational Safety and

Healht,DivisionofBiomedicalandBehavioralScience,Cin-

cinnati,Ohio45226January1994



55

İLK DURUM/PROBLEMİN TANIMI 1

ERGONOMİ ve VERİMLİLİK Yan gövde çıtalarının araç üzerine montajı, operatörün çıtayı bir ezme aparatı kullanarak gövdeye yapıştırması

şeklindeyapılmaktaydı.

ONUR SARIKAYAFORD OTOSAN

YAN GÖVDE ÇİTALARININ MONTAJ PROSESİNDE ERGONOMİ, KALİTE VE MALİYET İYİLEŞTİRMELERİ



57

Çita Ezme Aparatı

ERGONOMİ ve VERİMLİLİK Prosesigerçekleştirenoperatörlerheraraçtabuişlemiuygulamaktaydı.Bunedenleoperatörlerinsırtveomuzkaslarında

gerilmesonucuağrılarmeydanagelmekte.

ERGONOMİ ve VERİMLİLİK•Operatörünaparatileçıtayıyapıştırmakiçinharcadığıkuvvetortalama230N’du.7,5saatlikvardiyada2,3dk’dabirbu

işlemgerçekleştiriliyordu.

• Vardiya sonuna doğru hem operatörde sırt ve omuz ağrıları baş gösteriyordu hem de operatörün verimliliği

düşüyordu.



5�

Probleminanalizisürecindesağlıkmerkezindendoktorlarımızlaalanturlarıyapılmışveprosesyerindeincelenerekma-

nuelezmeaparatıylakuvvetuygularkenetkilenenkasgruplarıtespitedilmiştir:

•Sırtkasları,

•Omuzkasları,

•Bacakvedizkasları

ERGONOMİ ve VERİMLİLİK2006yılınınikinciyarısındaprosestekiergonomiksorunlarabağlıdevamsızlıkoranı



5�

İLK DURUM/PROBLEMİN TANIMI 2 KALİTE Proses tamamen operatör bağımlı olduğu için belli bir hata payı bulunmaktaydı. Operatör her zaman doğ-

ru kuvveti uygulayamadığından, özellikle vardiya sonlarına doğru uygunsuz ergonomiden dolayı baskı kuvvetin-

de bir düşüş söz konusuydu. Doğru kuvvetle yapıştırılmayan çıtalarda uçlardan kalkma ve düşme problemleri ortaya

çıkmaktaydı.

İLK DURUM/PROBLEMİN TANIMI 3 MALİYET Prosesaracınherikitarafındadayapıldığıiçinvardiyadaikioperatörçalışmaktaydıvedüşençıtalarıntamiridemeka-

nik/trimtamiralanındavardiyadabiroperatörtarafındanyapılmaktaydı.Hattaçalışantoplam4operatörünişçilikmaliyet-

lerivekalitesizliğitamiredentoplam2operatörünişçilikmaliyetleribuprosesintoplammaliyetinioluşturmaktadır.

(Tüm bu operasyonların Ford Otosan’a olan maliyeti yıllık 4032€ olarak hesaplanmıştır.)

Problemin Kök Sebeplerinin Belirlenmesi Ekip olarak yaptığımız beyin fırtınası analizinde, yan çıtaların gövdeye montajında yaşanan kalite ve ergonomi

problemlerininmuhtemelköksebeplerinibelirleyerekbalıkkılçığıdiyagramıhazırlandı.

İyileştirici Tedbirler Yançıtayıgövdeyeyapıştırmakiçinherikitarafiçinbirertaneolmaküzeretoplam2adetbaskıfikstürüdevreyealındı

(05.01.2007).

Ekipman,4adetsensör,1pnömatiksilindir,1merdane,1encodervekontrolpanelindenoluşmaktadır.Ekipmanınça-

lışmasıaracınhatüstindekilokasyonunusensörleriylealgılayıpmerdanesiyleyangövdeçıtasınasabitbirkuvvetuygulaması

üzerinekuruludur.

İyileştirici TedbirlerBaskı fikstürünündevreyealınmasıylabirlikteeldeedilenka-

zançlar:

•Yançıtabaskıoperasyonunuoperatöryerineekipmanyaptı-

ğıiçinergonomiksorunlartamamenortadankalktı.

•Prosesigerçekleştirenoperatörlerdiğerproseslereentegre

edilerekverimartışısağlandı.

Ekipmanherçıtayaaynıkuvvetiuyguladığıiçinçıtalarınyapış-

mamasıgibikaliteproblemleriortadankalktı.

•İşçilikmaliyetindeazalmasağlandı.

Ekipmanın maliyeti:

•Hattınherikitarafındabirertaneolmaküzeretoplam2adet

baskıfikstürününtoplamyatırımmaliyeti16000€’dur.



�0

İyileştirme Sonuçları Baskıfikstürünündevreyealınmasıylabirlikteeldeedilenkazançlar:EkipmanındevreyealındığıOcak’07ayındanitiba-

rendevamsızlıkoranıveyapışmayançıtasayısı0’adüşmüştür.



��

_____________(1)AvrupaYaşamveİşKoşullarınıniyileştirilmesiVakfı;‘DördüncüAvrupaÇalışmaKoşullarıAraştırması’2005.(2)AvrupaİşSağlığıvegüvenliğiAjansı,“İşleİlgiliAltSırtBölgesiHastalıklarıüzerineAraştırma2000.(3)KonseyDirektifi89/391/EEC,Madde6,2temelalınmıştır.

YARARLI BİLGİLER - 1

İŞE BAĞLI KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINA GİRİŞ

Kas İskelet Sistemi Hastalıkları Neden Hepimizin Ortak Önceliğidir? Kasiskeletsistemihastalıkları,Avrupa’daişebağlıola-

rakensıkkarşılaşılanhastalıklardır.ABüyesi25ülkedeki

çalışanların yaklaşık%24’ü sırt,%22’si isekas ağrıların-

danşikâyetçidir.Her iki rahatsızlıkdayeniüyedevletler-

dedahayaygındır;sırtağrısındanyakınanlarınsayısıçalı-

şanların%39’unuvekasağrısışikayetiolanlarınsayısıda

çalışanların%36’sını oluşturmaktadır.1 Kas-iskelet sistemi

hastalıklarısadeceçalışanlarakişiselrahatsızlıkvermekve

gelir kaybına sebep olmakla kalmamakta, aynı zamanda

işletmeleriveulusalekonomilerideetkilemektedir.Butür

hastalıklar tüm çalışanları etkileyebilir. Ancak, işyerinde

gerçekleştirilen görevlerin değerlendirilmesi, önleyici ted-

birlerin alınması ve bu tedbirlerin etkili olup olmadığının

düzenli olarak kontrol edilmesi sayesinde kas iskelet sis-

temihastalıkları önlenebilmektedir.Kas ve İskeletSistem,

Hastalıkları’nıkonualan2007yılıAvrupaKampanyası’nın

teması“YüküHafiflet’tir.Bukampanya2000yılındayürü-

tülen“KasveİskeletSistemiHastalıklarınaSırtınıDön’te-

malıkampanyailebaşlatılmışolanetkinlikleribiradımdaha

ilerigötürmeyihedeflemektedirvetümABüyedevletleriile

EFTAülkeleriniiçinealmaktadır.

Kas İskelet Sistemi Hastalıkları Nelerdir? İşebağlıkasiskeletsistemihastalıkları;ka,eklem,tendom,

bağ, sinir vekemikgibi vücukyapılarındave sınırlandırılmış

(lokalize)kandolaşımsistemindegörülen,yapılanişveişinya-

pıldığıortamınetkisiyleortayaçıkanyadaartanbozukluklar-

dır.İşebağlıkasiskeletsistemihastalıklarınınbirçoğubirikimli

hastalıklardırveuzunbirzamanboyuncayüksekyadadüşük

yoğunluktakiyükleresüreklimaruzkalmanınsonucundaorta-

yaçıkmaktadırlar.Ancak,kasveiskeletsistemihastalıkları,bir

kazasonucundaoluşankırıklargibiakuttravmalardaolabilir.

Buhastalıklargenelliklesırt,boyun,omuzlarveüstekstremi-

teleri etkilemeklebirlikte alt uzuvları da etkileyebilirler.Elbi-

leğindemeydanagelenkarpal tünelsendromugibibazıkas

veiskeletsistemihastalıklarıiyitanımlanmışvekolaycateşhis

edilebilensemptomlarınedeniylesonderecebelirginbozukluk-

lardır.Diğerlerinde ise sadecebir ağrı yada rahatsızlıkhissi

bulunmaklabirlikte,belirginbirbozuklukgözeçarpmayabilir.

Kas İskelet Sistemi Hastalıklarının Gelişiminde Rol Oynayan Faktörler Nelerdir? Kasiskeletsistemihastalıklarınıngelişimindefizikselvebi-

yomekanikfaktörler,organizasyonelvepsikososyalfaktörler,

bireyselvekişiselfaktörlergibiçokfarklıetmenlerroloyna-

maktadır. (bkz Bölüm1). Bunlar hastalığın gelişiminde tek

başınaroloynayabileceğigibiçeşitlibileşimlerhalindedeetki

edebilirler.

Bölüm 1: Kas İskelet Sistemi Hastalıklarının Oluşumunda Rol Oynayan Faktörler Şunlardır;Fiziksel faktörler:

Kuvvetuygulama(örn.kaldırmak,taşımak,çekmek,

itmek,araçkullanmak)

•Tekrarlananhareketler

•Uygunsuzvesabitduruşlar(örn.Ellerinomuz

hizasındanyüksektetutulduğuduruşbiçimleriyada

uzunsüreliayaktadurmakveyaoturmak)

•Araçveyüzeylerinlokalkompresyonu

•Titreşim

•Soğukyadaaşırısıcak

•Kötüışıklandırma(örn.Kazayasebepolabilir)

•Yüksekgürültüdüzeyleri(örn.Vücudungerilmesine

sebepolabilir)

Organizasyonla ilgili ve psikososyal faktörler:

•Aşırıişyükü,gerçekleştirilengörevlerüzerindebir

kontrolmekanizmasınınbulunmamasıveotonomi

düzeyinindüşükolması

•İşmemnuniyetinindüşükolması

•Yüksekhızda,tekrarlı,monotonçalışma

•Meslektaşlardan,gözetmenlerdenveyöneticilerden

yeterincedestekalınamaması

Bireysel Faktörler

•Geçmişeyöneliksağlıköyküsü

•Fizikselkapasite

•Yaş

•Obezite

•Sigaratiryakiliği

http://ew2007.osha.europa.eu



��


Şekil 1: Besleyicioluğudeğiştirilmedenönceçalışanlarınuygun-

suzpozisyonlardaçalışmasıgerekiyordu.KaynakHSE,UK.

Kas İskelet Sistemi Hastalıklarıyla Nasıl Mücadele Etmek Gerekir? Kas iskelet sistemi hastalıklarıyla mücadele edebilmek

için kapsamlı bir yönetim sistemi gerekmektedir. Bu yak-

laşım sadece yeni hastalıkların önlenmesini değil, aynı za-

manda hali hazırda kas ve iskelet sistemi hastalıklarından

şikayetiolançalışanlarınişyerindetutulması,rehabilitasyonu

veyenidenişhayatınakazandırılmalarınıdaiçermelidir.Ön-

leyicitedbirler,kasiskeletsistemihastalıklarınıngelişiminde

roloynayabilecektümfaktörlerigözönündebulundurmalı

ve vücut üzerindeki toplam yükü değerlendirmelidir. Nor-

malde,kas iskelet sistemihastalıklarınasebepolan tekbir

faktöryoktur.

Bölüm 2: Kas İskelet Sistemi Hastalıklarıyla Mücadele: Avrupa Yaklaşımı 2

Kas iskelet sistemi hastalıklarını önlemek için yapılması

gerekenler şunlardır;3

• Kas iskelet sistemi hastalıklarına sebep olabilecek

risklerdenkaçının,

• Kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda bu riskleri

değerlendirin,

•Risklerekaynağındamüdahaleedin,

•Yapılanişibireyegöreuyarlayın,

•Değişenteknolojiyeayakuydurun,

•Tehlikeliolanları,güvenliolanyadadahaaztehlikeli

olanlarladeğiştirin,

•Vücutüzerindekiyüküntamamınıelealantutarlıbirgenel

önlemepolitikasıgeliştirin,

•Bireyselkoruyucutedbirlerdenönce,toplukoruyucuted-

birlereağırlıkverin,

•Çalışanlarınızauyguntalimatverin,

•Kasiskeletsistemihastalıklarınayakalanmışolançalışanla-

rınızıişlerindetutarken;

•Rehabilitasyonolanaklarısağlayın,

•Kasveiskeletsistemihastalıklarındanşikayetiolanyada

geçmiştebu türhastalıklargeçirmişolançalışanlarınyeni-

denişyaşamınaentegreedilmesinisağlayın.

Örneğin;elleyükkaldırmaknadirentekbaşınasırtağ-

rısınayolaçmaktadır.Sırtproblemlerininortayaçıkmasın-

dastres,titreşim,soğukveişorganizasyonugibiçokçeşitli

faktörlerroloynamaktadır.Bunedenle,kas iskeletsistemi

hastalıklarıyla ilgilirisklerintümünügözönündebulundur-

makvebunlaramüdahaleetmekiçinkapsamlıbiryaklaşım

benimsemekçokönemlidir.

Kas iskelet sistemi hastalıklarından şikayeti olan çalı-

şanların işyerinde kontrolü, işyerindeki kas iskelet sistemi

hastalıklarıpolitikasınınbirparçasıolmalıdır.Önlemeylere-

habilitasyonubirleştirençokluyaklaşımlaraağırlıkverilme-

lidir.Kasiskeletsistemirahatsızlığıolançalışanlarınişegeri

dönmesineveçalışmahayatındakalmasınaverilensosyalve

kurumsal desteğin önemi büyüktür. İşletmede risk altında

bulunançalışanlarınvediğerpaydaşlarınaktifdesteğinive

katılımınısağlamakönemlidir.

Kasiskeletsistemihastalıklarıylamücadeledebenimsen-

miş olan Avrupa Yaklaşımı’nın kilit unsurları Bölüm 2’de

verilmektedir.

Kas İskelet Sistemi Hastalıklarıyla Mücadele Maliyet-Etkindir: Hastane sektöründen bir vaka çalışması4 Büyükbirhastaneninçamaşırhanesindekiçalışanlarınyü-

rüttüğügörevler,buçalışanlarısırtınaltbölgesindeveomuz-

lardameydanagelebilecek sakatlık riskiylekarşıkarşıyabı-

rakmaktaydı.Bubölümdeçalışanlarıngörevleri;kuruveıslak

çarşaflarauzanmakiçinönedoğruaşırıeğilmeyi,güçuygula-

mayıveuygunsuzduruşlardaçalışmalarınıgerektirmekteydi.

Uzmanların, çalışanların ve yönetimin katıldığı bir er-

gonomi değerlendirmesini temel alarak iş istasyonlarında

veçamaşırhanedonanımlarındayapılanyenilikler ile (Örn.

Besleme olduğunu uzatmak gibi, bkz. şekil2), iş rotasyo-

nuveçalışanlarageribildirimdebulunmagibiçeşitlideği-

şiklikler yapılmıştır. Yapılan bu değişikliklerin sonucunda,

çalışanların hastalıktan kaynaklanan işe devamsızlıklarında

%62’likbir azalma,üretkenlikte%12’likbir artış ve fazla_____________(4)SağlıkveGüvenlikİdaresi,UK.AraştırmaRaporu491:‘KasİskeletsistemiHastalıklarıylaMücadeleÇalışmalarınıDestekleyenMaliyetFaydalarıylaİlgiliÇalışmalar.(5)Ajansınwebsitesinden,http://osha,europa.eu/topics/msds/adresindenkasiskeletsistemihastalıklarıylailgiliAvrupamevzuatı;http://osha.europa.eu/legislationadresindençalışanlarınkorunmasıylailgiliABmevzuatıileilgilibilgialabilirveÜyeDevletlerinsitelerinebağlanarakulusalmevzuatverehberlereulaşabilirsiniz



�3


mesaiödemelerinde%20azalmaolduğuvebununyanın-

daçalışanlarınmoralinindüzeldiğigözlenmiştir.Yapılanbu

müdahalenin toplammaliyeti29.030GBP (İngilizSterlini)

olarakbelirtilmiştir.Busürecinyaşamdöngüsünemüdaha-

leninyapılmasınıtakipedenüçyılolduğudüşünülürse,mü-

dahaleninnetgetirisi4.38ayda209.739GBPolmuştur.

Şekil 2:Besleyiciolduğudeğiştirildiktensonra,dahauzun

bir oluk ve plastik çarşaf torbaları kullanılırken Kaynak;

HSE,UK.

Avrupa Mevzuatı Kas iskelet sistemi hastalıklarının önlenmesine yönelik

eylemlerin başlıca özellikleri, Avrupa direktiflerinde, üye

devletlerinyönetmeliklerindeveiyiuygulamalardatanımlan-

maktadır.

“Kas–İskeletSistemiRahatsızlıklarıKampanyası”ileilgili

Ayrıntılı Bilgi İçin: http://ew2007.osha.europa.eu

Kas–iskeletsistemirahatsızlıklarınınönlenmesivebuhas-

talıklardanşikayetiolançalışanlarınişyerindetutulmasıko-

nusundadaha fazla bilgi için:http://osha.europa.eu/topics/

msds/

Ajans’ınyayınlarıylailgilidaha fazla bilgi için:

http://osha.europa.eu/publications

Ulusalkaynaklardanbilgiedinmekiçinhttp://üdboznabeu-

dohabeuveya:

• 89/391 Sayılı, Risklerin belirlenmesi ve önlenmesi için

genel bir çerçeve sunan İş Sağlığı ve Güvenliği Çerçeve

Direktifi;

•89/654Sayılı,Oturmadüzeni,aydınlatma,sıcaklıkve iş

istasyonugibi,işyerindebulunmasıöngörülenasgarisağlık

vegüvenlikgereklilikleriileilgilidirektif;

•89/655Sayılı,İşekipmanlarınınuygunluğuileilgilidirek-

tif;

•89/656Sayılı,Kişiselkoruyucudonanımlarınuygunluğu

ileilgilidirektif;

•90/269Sayılı,Elletaşımadankaynaklananrisklerinbelir-

lenmesiveönlenmesiyleilgilidirektif

•90/270Sayılı,Ekranlıaraçlarlayapılan işlerdenkaynak-

lanan risklerin belirlenmesi ve önlenmesi vebu tür işlerde

kullanılanekipman,çalışmaortamıvebilgisayararayüzün-

debulunmasıgerekenasgarisağlıkvegüvenlikgereklilikleri

ileilgilidirektif;

• 93/104 Sayılı, Çalışma süresinin organizasyonuyla ilgili

direktif.

•98/37Sayılı,Makinelerleilgilidirektif(89/392sayılıdirek-

tifinyerinegeçmiştir);

•2002/44/ECSayılı,Titreşimdenkaynaklananrisklerinbe-

lirlenmesiveönlenmesiyleilgilidirektif



�4


BOYUN VE ÜST UZUVLARDA GÖRÜLEN İŞLE İLGİLİ HASTALIKLAR

Giriş

ABçalışanlarınınyaklaşıküçteikisitekrarlıelvekolha-

reketlerineveyaklaşıkdörttebiridekullandıklarıaletlerden

kaynaklanan titreşime maruz kaldıklarını belirtmektedir

–herikidurumdaboyunveüstuzuvlardaişleilgilihasta-

lıklarıngelişmesinderoloynayanönemlifaktörlerdir1.Deği-

şikişkollarındakibirçokçalışan,boyunveüstuzuvlarında

meydanagelenişleilgilihastalıklardanyakınmaktadırvebu

rahatsızlıklarmeslekhastalıklarının tamamının%45’inden

fazlasınıoluşturarakAvrupa’dakienyaygınmeslekhastalı-

ğıolarakgözeçarpmaktadır2.

Boyunveüstuzuvlardagörülenişleilgilihastalıklar,ki-

şiselsıkıntıvegelirkaybınanedenolmanınyanısıra işlet-

melereveulusalekonomileredepahalıyamalolmaktadır.

Boyun ve üst uzuvlarda görülen işle ilgili rahatsızlıkların

maliyetinin,gayrisafimillihasılanın%60,5ile%2’siarasın-

daolduğutahminedilmektedir3.

Boyun ve Üst Uzuvlarda Görülen İşle İlgili Hastalıklar Nelerdir? Boyun ve üst uzuvlarda görülen işle ilgili hastalıklar;

kas, eklem, tendon, bağ, sinir ve kemik gibi vücut yapı-

larındavelokalizeolmuşkandolaşımsistemindegörülen,

yapılan iş ve işin yapıldığı ortamın etkisiyle gelişen yada

alevlenenbozukluklardır.Bu tür hastalıklarınbelirtilerinin

ortayaçıkmasıçokuzunzamanalabilirvegenellikleken-

dilerini acı, rahatsızlık, uyuşma ve karıncalanma hissi bi-

çimindegösterirler.Burahatsızlıklardanyakınanlarınaynı

zamandaeklemlerdeşişlik,hareketlilikyadakavramakuv-

vetindeazalmaveelyadaparmakderisindegörülenrenk

değişikliklerigibişikayetlerideolabilir.

Boyunveüstuzuvlardagörülenişleilgilihastalıklarza-

manzaman‘burkulmayadagerilme”,tekrarlızorlayıcıha-

reketlerdenkaynaklanan‘sakatlık’veya‘kümülatiftravma

bozuklukları’ olarak adlandırılmaktadır. Belirgin örnekler

arasında;karpaltünelsendromu,tendinitvebeyazparmak

hastalığıbulunmaktadır.

Boyun ve Üst Uzuvlarda Görülen İşle İlgili Hastalıkların Sebepleri Nelerdir? Fizikselçalışmasırasındanesneleriyahareketettirebil-

mekyada yerinde sabit tutmak içingüçuygulamakge-

rekmektedir. Elleri kullanarak bir iş yapıldığında boyun,

omuz,kolveellerdekiçeşitlikasgruplarıkasılır.Nesneleri

tutmakiçinuygulanmasıgerekengüçmiktarıarttıkça,bu

hareketigerçekleştirirkenkullanılacakolankaskuvvetide

artmaktadır.Boyunveüstuzuvlardagörülenişleilgilihas-

talıklarınbirkısmıani/akutaşırıgüçuygulamaktankaynak-

lanıyorolsadabirçoğununsebebi,uzundönemdesürekli

olarak tekrarlanan orta dereceli güç uygulamalarıdır. Bu

tür uygulamalar; kas yorgunluğuna, boyun ve üst uzuv-

lardakiyumuşakdokulardamikroskobiksakatlıklarınolu-

şumunaveyineboyunveüstuzuvlardahastalıklarasebep

olmaktadır.

(1)AvrupaYaşamveÇalışmaKoşullarıVakfı;4.Avrupaçalışmakoşullarıaraştırması;2005.(2)Eurostat,AB’deişvesağlıkistatistikselportre;AvrupaTopluluklarıResmiYayınlarOfisi,Lüksenbur.2005.(3)AvrupaİşSağlığıveGüvenliğiAjansı,‘Boyunveüstuzuvlardameydanagelenişleilgilikasveiskeletsistemihastalıkları;1999.




�5

Boyun ve Üst Uzuvlarda Görülen İşle İlgili Hastalıkların Gelişmesine Sebep Olan Risk Faktörleri Nelerdir?Başlıca Risk Faktörleri:•Boyun,omuzlarveüstuzuvlaraağırmekanikyükbindi-

rengüçuygulamaları;

•Biçimsizpozisyonlardaçalışmak,kaslarınkasılmasıgerek-

tiğiiçinvücudadahafazlamekanikyükbinmektedir;

•Tekrarlayanhareketler,özellikleeğerbuhareketleraynı

eklemvekasgruplarınıiçeriyorsavegüçgerektirenaktivite-

lerletekrarlıhareketlerarasındabiretkileşimvarsa4;

•Dinlenmevetaşınanyükünağırlığındansonrayenidento-

parlanmayaimkanbırakmayanuzunsüreliçalışma;

•Araçveyüzeylerinuyguladığılokalbasınç;

•Uyuşma,karıncalanmahissi yadahissizliğe sebepolan

ve nesneleri kavramak için daha fazla güç uygulanmasını

gerektirenel/koltitreşimi

Kutu 1: Boyun ve Üst Uzuvlarda İşle İlgili Hastalıkların Gelişme Riskini Artırabilecek AktivitelerBoyun ve Omuzlarda:

•Vücutkısımlarınınyadatutulannesnelerinağırlığınındes-

teklenmesini gerektiren pozisyonlarda çalışmak, örneğin

kollarıyukarıyakaldırarakçalışmayıgerektirendurumlar;

•Aynı kas gruplarının sürekli kasılmasını gerektiren sabit

pozisyonlardauzunsüreçalışmak,örneğinmikroskoplaça-

lışmak;

•Kollarıntekrartekraryukarıyakaldırılmasınıyadabaşın

yanlaraçevrilmesinigerektirenişler.

Dirsek, El bileği ve Ellerde:

• Nesneleri kavramak için çok fazla kas gücünün kulla-

nılmasını gerektiren durumlar, örneğin çok büyük nes-

neleri kavramak için elleri açmak ya da küçük nesneleri

kavramak.

•Bükülüpozisyonlardabileklerleyapılanişler.Örneğineller

bilekteniçedoğruyadadışadoğrubükülüykençalışmak;

•Aynıbilekhareketlerinitekrarlamak.

Boyun ve Üst Uzuvlarda İşle İlgili Hastalıkların Oluşmasına Etki Eden Diğer Risk Faktörleri de Aşağıda Belirtilmektedir. Çalışma Ortamı

• Çalışma alanının kötü tasarlanmış olması nedeniyle

çalışanlarınbiçimsizpozisyonlardaçalışmakzorundakalma-

ları,aletvemakinelerinkötütasarımı,

•Genelbitkinlikdüzeyiniartıranaşırısıcakortamlaryada

kavramayıgüçleştirenaşırısoğukortamlar;

•Aydınlatmanınyetersizolmasınedeniyleçalışanlarınyap-

tıklarıişgörebilmeiçinbiçimsizpozisyonlardaçalışmaları;

• Vücudun gerilmesine neden olan yüksek gürültülü

ortamlar.

Bireysel Faktörler:

•Çalışanlarınfizikselkapasitesideğişkenlikgösterir;önce-

denmeydanagelmişolanyaralanmalarvücuduyeniyarala-

malarakarşıdahahassashalegetirmekedir;

•Tecrübeveeğitimeksikliği,yapılan işiyeterince tanıma-

mak;

•Vücudatamoturmayangiysileryadakişiselkoruyucudo-

nanımlarçalışanlarınduruşlarınıkısıtlayabilirveyaçalışmak

içingerekduyulangüçmiktarınıartırabilir;

•Kişiselfaktörler,örnek;sigaratiryakiliği,obesitel4

Psikososyal ve Organizasyonel Faktörler:

•Monotonveyaçalışmatemposuyüksekişler

•Zamanbaskısı;

•Yerinegetirilengörevlerüzerindeyetirincekontrolsahibi

olmama;

•Sosyaletkileşimiçinimkanlarınkısıtlıolmasıyadaişar-

kadaşlarıveyöneticilerdenbukonuylailgiliyeterincedestek

alamama.

Tümbufaktörlerayrıayrıetkiliolabilirfakattümfaktör-

lerinbiraradadevreyegirdiğikoşullardadahabüyükrisk

sözkonusudur.

Boyun ve Üst Uzuvlarda Görülen İşe Bağlı Hastalıklarla İlgili Risk Değerlendirmesi Yasalolarakişverenler,işyeririsklerinianalizetmekve

çalışanlarınvezarargörmeihtimaliolandiğerbireylerinsağ-

lığınıvegüvenliğinisağlayacakönlemlerialmaklayükümlü-

dür.

Busüreceriskanaliziadıverilmektedir. İyibir riskyö-

netimi;ürünkaybı,tazminattalepleriveyükseksigortapi-

rimlerindenkaynaklananmaliyetlerinazaltılmasınayardımcı

olur. Adım adım gerçekleştirilen risk değerlendirilmesinde

aşağıdakibasamaklaryeralmaktadır:

• Tehlikeleri Araştırmak: Boyun ve üst uzuvlarda görülen

işle ilgilihastalıklarasebepolabilecekher türlü tehlikeyive

tehlikelerinbirarayagelerekoluşturduğukombinasyonları

tanımlama;




��

(4)RahmanShıri,EiraViikari-juntura,HelenaVaronenandMarkkuHeliövaara, ‘Prevalen-ce and Determinants of Lateral and Medial Epicondylitis:APopulationStudy’

•Kimin zarar görebileceğini ve tehlike durumunun nasıl

oluşabileceğiüzerindedüşünme:Zarargörebilecekherke-

segözönündebulundurmak;

•Risklerideğerlendirmekveaşağıdasıralanandurumları

dikkatealaraktedbiralmak;

-Tehliketamamıyleyokedilebiliyormu?

-Riskkontrolaltınaalınabiliyormu?

-Tümişgücünükoruyabilecekönlemleruygulamayako-

yulabiliyormu?

-Kişiselkoruyucuekipmangereklimi?Risklerikontrolal-

tındatutmakveönleyicieylemlerigözdengeçirmek.

Boyun ve üstü Uzuvlarda Görülen İşle İlgili Hastalıkların Önlenmesi Risk değerlendirmesini tamamladıktan sonra önce-

lik sırasınagörealınmasıgereken tedbirler listelenmeli ve

çalışanlarlaçalışantemsilcilerideuygulamasürecinedahil

edilmelidir. Atılacak adımlar önlemeye ve bunun yanında

meydanagelebilecekherhangibirsakatlığınşiddetiniasga-

riyeindirmeyeyöneliktedbirlereodaklanmalıdır.Tümçalı-

şanlarınişyerindesağlıkvegüvenliğiilgilendirenkonularda

belirlitehlikeverisklerdennasılkorunacaklarıylailgiliyeterli

bilgiveeğitimialmasısağlanmalıdır.

Alınacakolantedbirleraşağıdakialanlarıiçinealmalıdır:

•İşyeri;işyerindekiyerleşimiyileştirilebilirmi?

•İşekipmanları:Aletlerergonomikolaraktasarlanmışmı?

Belirligörevleriçingerekduyulangücüazaltmakiçintitre-

şimiolmayanelektriklialetlerkullanılabilirmi?

•Görevler:Yenialetyadaçalışmayöntemlerikullanılarak

yapılanişinfizikselyükünüazaltmakmümkünmü?

•İşyönetimi:Yapılanişdahaiyiplanlanabilirmivegörev

dağılımıdaha iyiyapılabilirmi?Dahagüvenliçalışmasis-

temlerikullanılabilirmi?

•İşorganizasyonu:Çalışma/dinlenmeoranlarıyadaişro-

tasyonudahaiyiayarlanabilirmi?İşletmedüzeyindedaha

iyibirgüvenlikkültürübenimsemekmümkünmü?

•Tasarımvesatınalma:tehlikeleriplanlamaaşamasında

ortadankaldırmakmümkünmü?

•İşyerindesağlığıniyileştirilmesi,örneğin;sigaraalışkanlığı

veobeziteninönlenmesi.

İşyerindeki tehlikelerlemücadeleçalışmalarınaçalışanların

dadahilolmasıçokönemlidir.İşgücüveçalışantemsilcileri

çalıştıklarıyeriherkeskadariyibilirler.

Avrupa Mevzuatı ABMevzuatı,çalışanlarınsağlığınıvegüvenliğini tehli-

keyeatanrisklerinasgaridüzeyegetirilmesisorumluluğunu

işverenlere vermektedir. Boyun ve üst uzuvlarda görülen

işleilgilihastalıklarailişkinenönemliAvrupaMevzuatıkutu

2’de listelenmektedir. Başka Avrupa direktiflerinde, stan-

dartlarında, rehberlerinde ve üye devletlerin kendi yasal

düzenlemelerindedeboyunveüstuzuvlardagörülen işle

ilgilihastalıklarınönlenmesiyleilgilihükümlerolabilir5.

Kutu2: Boyun ve Üst Uzuvlarda Görülen İşle İlgili Hastalıkların Önlenmesiyle İlgili Başlıca Avrupa Direktifleri•89/391/EEC:Çalışanlarınsağlıkvegüvenlikkoşullarının

iyileştirilmesineyöneliktedbirlerikapsamaktadır.

•90/270/EEC:Ekranlıaraçlarlaçalışmalardaasgarisağlık

vegüvenlikyükümlülüklerinikapsamaktadır.

•90/269/EEC:Elletaşımaişlerindekirisklerintanımlanma-

sınıveönlenmesinikapsamaktadır.

Boyunveüstuzuvlardagörülenişleilgilihastalıklarınönlen-

mesiyleilgilidaha ayrıntılı bilgiiçin:

http.//europe.osha.eu.int/good_practice/risks/msd/

Ajansınyayınlarıylailgilidaha ayrıntılı bilgiiçin

http://.osha.europa.eu/publications

Ulusal kaynaklardan bilgi edinmek için http://tr.osha.

europa.eu veya www.isggm.gov.tr adreslerini ziyaret

edebilirsiniz.

(5)Ajansınwebsitesinden,http://osha.europa.eu/topics/msds/adresindenkasveiskeletsistemihastalıklarıylailgiliAvrupamevzuatı;http://osha.europa.eu/legislationadresindençalışanlarınkorunmasıylailgiliABmevzuatıileilgilibilgialabilirsinizveÜyeDevletlerinsitelerinebağlanarakulusalmevzuatverehberlereulaşabilirsiniz.




�7


İŞYERİNDE ELLE YÜK TAŞIMAYA İLİŞKİN TEHLİKE VE RİSKLER

Elle Yük Taşıma Nedir? Elleyüktaşıma,biryadabirdenfazlaçalışantarafın-

danyapılanşuişlemlerdenherhangibiridir;biryükükaldır-

mak,tutmak,yerekoymak,itmek,çekmek,taşımakveya

hareketettirmek.1Sözkonusuyük,canlı(Birinsanyada

hayvan)veyacansız (Birnesne)olabilir.Sonzamanlarda

azalmışolmaklabirlikte,25ABüyesidevletteağıryükta-

şıdığıbelirtilençalışanlarınoranıhalayüksektir(%34.5)ve

buoran10ABüyesidevlette%38.0’eulaşmaktadır.2

Elle Yük Taşıma Çalışanların Sağlığını Nasıl Etkiler?Yüklerin elle taşınması aşağıdakilere neden olabilir:

•Sürekliyapılankaldırma/taşımaişlemleriylekasveiskelet

sistemininaşamalıvekümülatifaşınmasısonucundaortaya

çıkankümülatifrahatsızlıklar,örneğin;sırtınaltbölgesinde

ağrı;

• Kazalarsonucundameydanagelenkesikyadakırıklar

gibiakuttravmalar.

Sırtağrısı,AB’debaşlıcaişleilgilisağlıkşikayetlerinden

biridir(%23.8)veyeniüyedevletlerdeçokdahafazlaçalı-

şanıetkilemektedir.(%38.9)(2)

Elle Yük Taşımayı Tehlikeli Kılan Nedenler nedir? Elleyüktaşımayıtehlikelikılanvesonuçolaraksakatlık

olasılığınıartırançeşitliriskfaktörleribulunmaktadır.Özel-

likle sırt sakatlıklarına baktığımızda bu risk faktörleri elle

yüktaşımaişleminindörtunsuruylailişkilidir.

YükAşağıdaki durumlarda sırt sakatlığı riski artmaktadır.

•Eğeryükaşarıağırsa;güvenlikabuledilenyüklerdeilgili

herhangibirağırlık limitiyoktur–20–25kg’likbiryük

birçokinsanınkaldıramayacağıkadarağırdır,

•Eğeryükaşırıgenişvebüyükse,temelkaldırmavetaşı-

makurallarınauymakmümkünolmayacaktır:-yüküvücu-

damümkünolduğuncayakıntutmakgibi-böylecekaslar

çokçabukyorulacaktır,

•Eğeryükükavramakgüçse;budurumkaldırılannesnenin

eldenkaymasınavekazayasebepolmasınayolaçabilir,

keskinkenarlıyadaiçindetehlikelimaddelerbulunanyük-

lerçalışanlarazararverebilir,

•Eğersabitvedengelideğilse:Budurumkaslarındenge-

sizbirbiçimdeyüklenmesinevedolayısıylataşınannesnenin

ağırlıkmerkezininçalışanınvücudununortasındanuzakta

olmasınedeniylebitkinliğenedenolur,

•Eğeryükeuzanmakgüçse:Kollarlaaşırıuzağa/yükseğe

uzanmak ya da gövdeden eğilmek veya bükülmek daha

fazlakaskuvvetigerektirir,

•Eğeryükünşekliyadaboyutlarıçalışanıngörüşünüka-

patıyorsakayma/takılma,düşmeyedeçarpışmaolasılığını

artıracaktır.

GörevAşağıdakidurumlardasırtsakatlığıriskiartmaktadır:

•Eğeryapılanişçokgayretveenerjigerektiriyorsa,örne-

ğin;eğerçoksıkyadaçokuzunsürelerdeyapılıyorsa,

•Eğeryapılanişbiçimsizpozisyonyadahareketleriiçeri-

yorsa,örneğin,gövdenineğilmesive/veyabükülmesi,kol-

larınkaldırılması,elbileklerininbükülmesi,aşırıuzanma,

•Eğeryapılaniştekrarlıtaşımayıgerektiriyorsa.

Çalışma ortamı Çalışma ortamıyla ilgili aşağıda belirtilen özellikler de

sırtsakatlığıriskiniartırabilmektedir:

• Elle yük taşıma için yeterli boş alan olmaması biçim-

siz pozisyonlarda çalışmaya ve yüklerin güvenli olmayan

biçimlerdetaşınmasınanedenolabilir,

•Heryerde eşit olmayan, dengesiz ya da kaygan zemin

kazariskiniartırabilir;

• Ortamın sıcak olması çalışanların yorgun hissetmesine

nedenolurveterlemekdealetlerikavramayıgüçleştirir.Bu

nedenledahafazlagüçuygulanmasıgerekir;diğertaraftan

soğukbirortamdaellerinuyuşmasınasebepolarakkavra-

yışıgüçleştirebilir,

•Yetersizaydınlatmakazariskiniartırabilir,yadaçalışan-

larınneyaptıklarınıgörebilmekiçinbiçimsizpozisyonlarda

çalışmasınasebepolabilir.

(1)ElleyüktaşımadaasgarisağlıkvegüvenlikyükümlülükleriyleilgiliKonseydirektifi:90/269EEC.(2)AvrupaYaşamveÇalışmaKoşullarıVakfı,4.Avrupaçalışmakoşullarıaraştırması;2005.(3)AvrupaİşSağlığıveGüvenliğiAjansı‘işleilgilisırthastalıklarıaraştırması;2000




��


Birey3

Bazıbireyselfaktörlerdesırtsakatlığıriskinietkileyebil-

mektedir:

•Deneyimsizlik;yeterinceeğitimalmamışolmakveyapılan

işeaşinaolmamak,

•Yaş;sırtınaltbölgesindehastalıklarıngelişmeriskiyaşla

veçalışmasüresininuzunluğuylabirlikteartmaktadır,

•Boy,kilovekuvvetgibifizikselözellikler,

•Sırtproblemleriyleilgiliöncekisağlıköyküsü.

Risk Değerlendirmesi İşverenler,çalışanlarınsağlıkvegüvenliğinitehditede-

bilecek riskleri değerlendirmekle yükümlüdür. Etkili bir

riskdeğerlendirmesiiçinaşağıdabelirtilenadımlarıizlemek

mümkündür:

•Kazalara,sakatlıklarayadasağlıksorunlarınasebepola-

bilecektehlikelertespitedilmelidir,

•Butehlikelerinnasılortayaçıkacağıvekimlerezararve-

rebileceğideğerlendirilmelidir,

•Mevcuttedbirlerinyeterliolupolmadığıvedahafazlated-

biralınmasınaihtiyaçolupolmadığıdeğerlendirilmelidir,

•Risklerizlenerekalınantedbirlergözdengeçirilmelidir.

Önleyici tedbirler Elle taşımadan kaynaklanan risklerin ortadan kaldı-

rılması ya da en azından azaltılmasıyla kazalar ve sağlık

sorunları önlenebilir. Sırasıyla aşağıdaki önleyici tedbirler

uygulanmalıdır.

•OrtadanKaldırma–Taşıyıcıyadaforkliftgibielektrikliya

damekanikbirtaşımaaracıkullanarakelletaşımaişleminin

ortadankaldırılıpkaldırılamayacağınıdeğerlendirin,

•TeknikTedbirler–Eğerelletaşımaişlemindenkaçınmak

mümkündeğilse,vinç,asmayükarabası/elarabasıveva-

kumlukaldırmaaraçlarıgibidestekleyiciaraçlarkullanın,

• İşrotasyonuveyeterliuzunluktakimolalargibiorgani-

zasyonel tedbirler sadeceelle taşımaya ilişkin risklerior-

tadan kaldırmanın ya da azaltmanın mümkün olmadığı

durumlardadeğerlendirilmelidir,

•Çalışanlarınıza,elletaşımaişlemininrisklerivesağlıküze-

rindekiolumsuzetkileriyleilgilibilgiveekipmanlarınkulla-

nımıvedoğrutaşımatekniklerikonusundaeğitimverin.

Kasveiskeletsistemihastalıklarındanşikayetiolança-

lışanların rehabilitasyonu ve yeniden işe entegre edilmesi

işyerinizinkasveiskeletsistemihastalıklarıpolitikasınınbir

parçası olmalıdır.Bu yaklaşımçalışanlarınızın sağlığını ve

refahınıgeliştirecekveüretimdeazalmalarolmasınıengel-

leyecektir. İşyerindeki tehlikelerlemücadelede çalışanların

vetemsilcilerinindeyeralmasıbüyükönemtaşımaktadır.

Doğru Taşıma TeknikleriYük Kaldırmak Bir yükü taşımaya başlamadan önce yapacağınız işi

planlamalıvehazırlıkyapmalısınız.

Bununiçin:

•Nereyegittiğinizibildiğinizden,

•Hareketalanınızıengellerdentemizlediğinizden,

•Taşıyacağınızyüküsıkıcakavradığınızdan;

• Ellerinizin, taşıyacağınız yükün ve tutacakların kaygan

olmadığından;

•Eğerbaşkasıylabirliktekaldırıyorsanız,herikinizindeişe

başlamadanönceyaptığınızıbildiğinizdeneminolun.

Yük kaldırırken aşağıda belirtilen tekniği

benimsemeniz gerekir:

•Ayaklarınızıvevücudunuzuyükünüzerinegelecekşekil-

deyerleştirin(yadavücudunuzuyükünöntarafınamüm-

künolduğuncayaklaştırmayaçalışın),

(1)Ajans’ınmevzuatlarlailgiliwebsitesi:http://osha.europa.eu/legislation



��

•Kaldırırkenbacakkaslarınızıkullanın,

•Sırtınızıdiktutun,

•Yükümümkünolduğuncavücudunuzayakıntutun,

•Yükükaldırırkenvetaşırkenkollarınızdüzveaşağıdoğru

dönmüşbirpozisyondatutun.

İtmek ve ÇekmekAşağıdakinoktalaradikkatedin:

•İtmekveçekmekkişininkendivücutağırlığınıkullanarak

gerçekleştirdiğieylemlerdir–iterkenöne,çekerkenisear-

kayadoğrueğilmelisiniz,

•Öneyadaarkayadoğrueğilebilmekiçinbastığınızızemi-

niyeterincekavrayabileceğinizdeneminolmalısınız,

•Sırtınızıbükmektenveeğmektenkaçınmalısınız,

•Tutacağınıznesnelerintutmakiçinbirsapı/tutacağıolmalı

veböylecegüçuygulamakiçinellerinizikullanabilmelisiniz.

Tutacaklarınyükseklikleriomuzlarınızlabelinizarasındaol-

malıkidüzgünvedoğalbirpozisyondaitmek/çekmeişle-

miniyapabilesiniz,

•Tutacaklariyikorunmuşolmalıveböylecetekerleruygun

boydaolmalıvesorumsuzdönebilmeli,

•Zeminsert,heryerdeeşitvetemizolmalı.

Avrupa Mevzuatı Konsey Direktifi 90/269/EEC:Elle taşımaçalışmala-

rındakisağlıkvegüvenlikyükümlülüklerinibelirlemektedir.

BaşkaAvrupadirektiflerinde,standardında,verehberinde

veüyedevletlerinkendiyasaldüzenlemelerindedeelleta-

şımadankaynaklananişleilgilisağlıksorunlarınınönlenme-

siyleilgilihükümlerolabilir.4

Elleyüktaşıma,kasveiskeletsistemihastalıklarınınön-

lenmesi ve kas ve iskelet sistemi hastalıklarından şikayeti

olançalışanların işyerinde tutulmasıyla ilgilidaha ayrıntılı

bilgi için:http://osha.europa.eu/topics/msds/

Elle yük taşama, kas ve iskelet sistemi hastalıklarının

önlenmesivekasveiskeletsistemihastalıklarınınönlenmesi

vekasveiskeletsistemihastalıklarındanşikayetiolançalı-

şanların işyerinde tutulmasıyla ilgilidahaayrıntılıbilgi için

http:/osha.europa.eu/topics/msds/

Ajansınyayınlarıylailgilidaha ayrıntılı bilgiiçin:

http://osha.europa.eu/publications

Ulusal kaynaklardan bilgi edinmek için; http://tr.osha

europa.eu veya www.isggm.gov.tr adreslerini ziyaret

edebilirsiniz.




70

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA YENİ ORTAYA ÇIKAN

PSİKOSOSYAL RİSKLERİşdünyasındaçalışanlarınsağlıkvegüvenliğinietkileyebile-

cekyenifaktörlerinortayaçıkmasınanedenolanönemlide-

ğişikliklermeydanagelmektedir.Budeğişikliklerpsikosos-

yal risklerinortayaçıkmasınayolaçmaktadır.Yapılanişçin

sosyal ve ekonomik bağlamının yanında çalışma biçiminin

tasarlanışı,düzenlenişiveyönetimiylebağlantılıolanburisk-

lernedeniylestresdüzeyiartmaktavezihinsel,fizikselsağlık

ciddi şekilde zarar görebilmektedir. 2005 yılında, Avrupa

Birliği’nin25üyeülkesindebulunançalışanların%20’sinden

fazlası, işten kaynaklanan stres nedeniyle sağlıklarının risk

altınaolduğunainandıklarınıbelirtmiştir.12002yılındaişten

kaynaklananstresinABüyesi15ülkeyeyıllıkekonomikma-

liyetinin20.000milyonAvroolduğutahminedilmektedir.2

Yeni Ortaya Çıkan Risklerin Tanımlanması 2002–06 yılları için hazırlanan Topluluk Stratejisi3 ‘Avru-

paİşSağlığıveGüvenliğiAjansı’nayenivebelirmekteolan

riskleri tahminedebilmek içinbir riskgözlemevikurmakla

görevlendirmiştir.AvrupaRiskGözlemevihedefleriniyerine

getirebilmekiçinDelfi(Delphi)yönteminikullanarakuzman

araştırmaları yürütmüştür. Bu yöntem çerçevesinde daha

öncedenyapılanaraştırmalarınsonuçlarıbiruzlaşmayava-

rılana kadar uzmanların değerlendirmesine sunulmuştur.

Araştırmasonuçları,uzmanlartarafındantespitedilenbazı

kilitkonulardakibilimselaraştırmalarınanaliziyledesteklen-

miştir.Buşekildeişyerindeyeniortayaçıkanrisklerinerken

birevredebelirlenmesiveuygunadımlarınatılmasımümkün

olmaktadır.

Psikososyalrisklereilişkinbutahmin2003ve2004yıllarında

anket–tabanlıüçaraştırmayıtamamlayanalanuzmanlarının

görüşlerini yansıtmaktadır. 13ABüyesi devleti, ABD’yi ve

UluslararasıÇalışmaÖrgütü’nü temsil edenuzmanlar,psi-

kososyalriskleralanındaenazbeşyıldeneyimsahibidirve

buuzmanların çoğunluğudahaöncepsikolojik araştırma-

lardagörevalmıştır.Tahmindetanımlananyeniortayaçıkan

bellibaşlıriskleri,meydanagelmesıklığı,sağlıkvegüvenlik

sonuçlarıolasıönleyicitedbirlervegeleceğeyönelikaraştır-

maihtiyacıaçısındandahaderinlemesineinceleyebilmekiçin

literatürdeğerlendirmelerikullanılmıştır.

Yeni Ortaya Çıkan Riskler Nelerdir? “YeniortayaçıkanbirISGriski;hemyeni olanhemdegittik-

çeartmakta olanherhangibirriskiifadeetmektedir.

Yeni olması için;

•Riskinöncedenvarolmamasıveyenisüreçler,yenitekno-

lojiler,yenibirişyeri,yadasosyalveyaorganizasyonlailgili

birdeğişikliknedeniyleortayaçıkmışolmasıveya

•Uzunzamandırvarolanbirsorununyenibirbilimselbilgi

yadakamusalalgılamadakibirdeğişikliknedeniyleartıkrisk

olarakkabuledilmesigerekmektedir.

Riskinartmakta olduğunusöyleyebilmekiçin;

•Riskinortayaçıkmasınanedenolantehlikelerinsayısının

artmışolması;yada

•Tehlikeleremaruziyetolasılığınınartmışolmasıveya

•Tehlikelerinçalışanlarınsağlığıüzerindekietkilerininkötü-

leşmişolmasıgerekmektedir.

_________________________(1)AvrupaYaşamveİşKoşullarınınİyileştirilmesiVakfı4.AvrupaÇalışmaKoşullarıAraştırması,AvrupaTopluluklarıResmiYayınOfisi,Lüksemburg.2007(http://www.eurofound.europa.eu/ewco/surveys/EWCS2005/index.htm).(2)AvrupaKomisyonu,işverenkaynaklananstresKılavuzu–Yaşamıntadıtuzumuyoksaölümöpücüğümü?.AvrupaTopluluklarıResmiYayınOfisi,Lüksemburg2002(http://ec.europa.eu/empioyment_social/publications/2002/ke4502361_en.html).

(3)İştekivetoplumdakideğişişeayakuydurmak:işsağlığıvegüvenliğiyleilgiliyeniToplulukstratejisi2002–06;COM(2002)

118final.

Araştırmadatanımlanan10enönemliyeniortayaçıkanpsikososyalrisk(NB.MV-4riskinyeniortayaçıkmaktaolduğunugörüşünetamamenkatılıyorlar;325MV4:riskinyeniortayaçıkmaktaolduğugörüşünekatılıyorlar)





7�


Yeni Ortaya Çıkan Psikososyal RisklerAraştırma ve literatür çalışmaları yeni ortaya çıkan psiko-

sosyalISGriskleriningenellikleteknikyadaorganizasyonel

değişikliklerinin bir sonucu olarak ortaya çıktığını göster-

mektedir.

Günümüzdeki ‘küreselleşme’ olgusunu da içine alan

sosyo-ekonomik, demografik ve politik değişiklikler de

önemli faktörlerdir. Uzmanlar tarafından tanımlanan en

önemli10yenipsikososyalrisk,aşağıdaaçıklananbeşalan-

dagruplanabilir.

1. Yeni İş Sözleşmeleri ve İş Güvencesinin OlmamasıYalınüretim(Dahaazatıklamalvehizmetüretmek)vedış

kaynakkullanma(İşiyapmaküzeredışarıdanbaşkaorga-

nizasyonlarınkullanılması)çalışanlarınsağlıkvegüvenliğini

etkileyebilmektedir.Genelliklegüvenilmez iş anlaşmalarıyla

istihdamedilençalışanlarentehlikeliişleriyapmakta,enkötü

koşullardaçalışmaktaveİSGeğitimialmamaktadırlar.Tutar-

sızişpiyasalarındaçalışmak;işgüvencesininhissedilmeme-

sineyolaçabilmekteveişebağlıstresiartırabilmektedir.

2. Yaşlanan İş GücüYaşlanmaktaolannüfusunveemeklilikyaşınınyükselmesi-

ninsonuçlarındanbirideAvrupa’nın işgücünündahayaşlı

olmasıdır.Çalışmayakatılanuzmanlarıntahminlerinegöre;

yaşlanmakta olan çalışanların kötü çalışma koşullarından

kaynaklanan tehlikelere karşı genç çalışanlarla karşılaştı-

rıldığında daha hassas konumdadırlar. Yaşlanmakta olan

çalışanlara yaşam boyu öğrenme imkanlarının sunulama-

masıdabuçalışanlarüzerindekizihinselveduygusalyükü

artırmaktadır. Bu durum da sağlıklarını etkileyerek işten

kaynaklanankazalarınmeydanagelmeolasılığınıartırmak-

tadır.Uzayıpgidenbirçalışmahayatındasağlıklıvegüvenli

çalışmayı sağlayabilmek için iyi çalışmakoşulları sunulmalı

ve yaşlanmakta olan çalışanlar da dahil olmak üzere tüm

çalışanların ihtiyaçları doğrultusunda gerekli düzenlemeler

yapılmalıdır.

3. İşin YoğunlaşmasıÇalışanların birçoğu gittikçe artmakta olan bilgi kaynakla-

rıylauğraşmaktavehergündahaağırişyüküveişyerinde

dahafazlabaskıaltındaçalışmakzorundakalmaktadır.Bazı

çalışanlar,özellikledeyeni istihdambiçimleriyle işealınmış

olanlar ya da yüksek rekabetin hüküm sürdüğü alanlarda

çalışanlarkendilerinidahaazgüvendehissetmeeğiliminde-

dir.Örneğin,buçalışanlar,verimliliklerinveürettikleriçıktı-

larındahayakındandeğerlendirileceğikorkusuylagörevleri-

nitamamlayabilmekiçindahauzunsüreçalışabilmektedir.

Bazenbuçalışanlarınartan işyüküyeterincetelafiedilme-

mekte yada çalışanlar artan iş yüküylebaşa çıkabilmeleri

içingerekliolansosyaldesteğibulamamaktadır.İşyükünün

artmasıvedahaazsayıdaçalışandandahafazlaiştalepedil-

mesi,işebağlıstresinartmasınanedenolmaktaçalışanların

sağlıkvegüvenliğinietkileyebilmektedir.



7�




73

4. İşin Duygusal Yükünün Ağır OlmasıBu yeni bir sorun değildir ancak büyümekte olan ve re-

kabetin de oldukça yüksek olduğu sağlık ve hizmet sek-

törlerindeönemleüzerindedurulanbirkonudur.İşyerinde

kişilerinbirbiriniezmesideuzmanlartarafındançalışanların

üzerinebinenduygusaltalepleriartıranbirfaktörolarakta-

nımlanmaktadır.Şiddetvekabadayılıksorunutümmesleki

vetümsektörlerietkileyebilmektedir.Hemmağdurlarhem

detanıklaraçısındanşiddetvekabadayılıkstreslesonuçlan-

maktavehemzihinselhemdefizikselsağlığıciddişekilde

etkileyebilmektedir.

5. İş-Özel Yaşam Dengesizliğiİşyerindekisorunlarkişininözelyaşantısınadaetkiedebil-

mektedir. Kesin olmayan gündelik işler, iş yükünün ağır

olması,çalışmasaatlerinindeğişkenolmasıyadaönceden

tahminedilememesiveözellikledebireyinçalışmasaatlerini

kendikişiselihtiyaçlarınauygunbirşekildeayarlamaolana-

ğınınbulunmamasıişyaşamıylaözelyaşamıngerektirdikle-

riarasındaçatışmalaranedenolabilmektedir.Budurumiş

–özelyaşamdengesininbozulmasınayolaçarakçalışanın

sağlığıüzerindeolumsuzetkiyenedenolmaktadır.

Daha Fazla Bilgi İçin Psikososyal risklerle ilgilibuuzman tahmini,AvrupaRisk

Gözlemevi tarafından hazırlanmış olan dört rapordan bi-

ridir. Diğer raporlar fiziksel, biyolojik ve kimyasal riskleri

içirmektedir.

İçSağlığıveGüvenliğiyleilgiliyeniortayaçıkan“Psikosos-

yal Riskler Konusunda Uzman Tahmini” başlıklı raporun

tamamınaaşağıdakiadrestenulaşabilirsiniz:

http://riskobservatory.osha.europa.eu/risk/forecasts/

psychosocial_risk

AvrupaRiskGözlemevitarafındanyayınlanmışolanbilgile-

rintamamınaaşağıdakiadrestenulaşabilirsiniz:

http://riskobservatory.osha.europa.eu

Ulusalkaynaklardanbilgiedinmekiçinhttp://tr.osha.eu-

ropa.euveyawww.isggm.gov.tradresleriniziyaretede-

bilirsiniz.


İŞE BAĞLI KAS İSKELET SİSTEMİHASTALIKLARI: İŞE DÖNÜŞ

Giriş

KasveiskeletsistemihastalıklarıAvrupa’dakienyaygınişe

bağlırahatsızlıktır.AvrupaBirliği’nin27üyeülkesindekiça-

lışanlarındörttebirisırtağrısındanveyineyaklaşıkdörtte

biri kas ağrılarından yakınmaktadır.1 Kas ve iskelet siste-

mihastalıklarıbüyükbirsorunteşkiletmektedir;bireylerin

sağlığınıetkilemekteveAvrupaülkelerininveşirketlerininiş

vesosyalgiderlerininartmasınanedenolmaktadırlar.2Kas

veiskeletsistemihastalıklarıçalışmayıbozmakta,verimliliği

azaltmaktavehastalıknedeniyleişedevamsızlığavekronik

meslekiözürlerenedenolabilmektedir.

Kas ve iskelet sistemi hastalıklarıyla mücadele işyerinde

hareketegeçmeyigerektirmektedir.Öncelikleatılmasıge-

reken bazı önleyici adımlar bulunmaktadır. Ancak, hali

hazırdakasveiskeletsistemihastalıklarındanşikayetiolan

çalışanlariçinasılzorlayıcınoktabukişilerinistihdamedi-

lebilirliğinikorumak,çalışmayadevametmelerinisağlamak

vegerekirsebuçalışanlarınyenidenişyerinekazandırılma-

sınayönelikçalışmalaryapabilmektir.

Bubülten,AvrupaİşSağlığıveGüvenliğiAjansı’nınkasve

iskeletsistemihastalıklarındanşikâyetiolançalışanlarınye-

niden işyerinekazandırılmasıentegrasyonuverehabilitas-

yonuylailgili‘İşeDönüş’raporundakikilitbulgularınaltını

çizmektedir.Buraporikibölümdenoluşmaktadır;işebağlı

müdahalelerin etkililiğiyle ilgili bir literatür incelemesi ve

Avrupa’dakiveuluslararasıdüzeydekipolitikateşviklerinin

geneldeğerlendirmesi,Ajanstarafındanhazırlananve“İşe

bağlıkasve iskeletsistemihastalıklarıönleme”adını taşı-

yandiğerbirrapordaönleyici faaliyetleri incelemektedir:

Önlemeverehabilitasyonarasındakesinbirsınırlayıcıçizgi

bulunmamaktadırvebuikiraporbirbirinitamamlayıcıni-

teliktedir.

Müdahalelerle İlgili Kanıtlarİnsanların işe dönmesine yardımcı olmayı amaçlayan işle

ilgilimüdahalelerindeğerlendirilmesinde,bilimselliteratür,

sırtbölgesini,kollarıvebacaklarıetkileyenağlılararasında

farklılıklar bulunduğunu göstermiştir. Belli başlı bulgular

aşağıdakikutudasunulmaktadır.

İşle İlgili Müdahalelerin EtkinliğiSırt Ağrısı:

•Sırtağrısındanşikayetiolanhastalarınaktifyaşamlarına

devametmelerivegünlükfaaliyetlerinemümkünolduğun-

cakısasürededönmelerigerektiğinigösterenkesinkanıtlar

bulunmaktadır.

•Enuygunklinikyönetim,birrehabilitasyonprogramıve

işyerindegerçekleştirilenmüdahalelerinbirarayagetirilme-

siyleortayaçıkanyaklaşımbuunsurlarıntekbaşınaortaya

koyduğufaydadançokdahaetkiliolmaktadır.

•Farklıdisiplinlerdenoluşanbiryaklaşımınbenimsenme-

si enolumlusonuçlarıgetirmektedirancakbu tedavilerin

maliyet-etkinliğideğerlendirilmelidir;yapılanişingeçicibir

süreiçindeğiştirilmesiiyibirmeslekiyönetimlebirlikteuy-

gulandığındaetkinbirişedönüşmüdahalesidir.

•Egzersiz terapisinin, sırt alıştırmalarınınvedavranış te-

davisininetkiliolduğunugösterenbazıkanıtlarbulunmak-

tadır.

•Sırtvebel(lumbar)desteklerinin(sırtkemerlerinin)ikin-

cilönlemedeetkiliolmadığıgörülmektedir.

Kol Ağrıları:

•Bilişsel–davranışsalbirbileşenideiçerenfarklıdisiplin-

lerdenoluşanbiryaklaşımenetkilimüdahaleolabilir;

•Bazıteknikvemekanikmüdahalelerinveegzersizterapi-

sininetkinliğineilişkinsınırlısayıdakanıtbulunmaktadır;

•Bilimselliteratürdepsiko-sosyalmüdahalelerinetkinliğini

değerlendirmeyeyönelikyeterlikanıtbulunmamaktadır.

Bacak Ağrıları:

• İşebağlımüdahale stratejileriyle ilgili herhangibirbilgi

eldeedilememiştir;

•Bacak tedavisine ilişkinçalışmaların sonuçlarıgenellikle

egzersizprogramlarınınkalçavedüzproblemlerininteda-

visindeetkiliolabileceğinigöstermektedir.

http://ew2007.osha.europa.eu(1)EuropanFoundationfortheImprovementoflivingandworkingConditions,4thEuropeanWorkingConditionsSurvey,2007,Availableat:http://www.eurofound.eu.int/ewco/surveys/ewcs2005/index.htm(2)EuropeanAgencyforSafetyandHealthatwork.ThematicreportonMSDs,2007,inpublication.



74


Birçokçalışmayapılmışolmaklabirliktemüdahalelerinetkin-

liğineişaretedenkanıtlarınsayısısınırlıdır.Özelliklekollarda

ortayaçıkanbelirtilerle ilgiliçalışmalardadurumböyledir.

Bu konuda istenilen başarıya ulaşılamamasının açıklama-

sıolarakbilimseldeğerlendirmelerdekullanılankalitekri-

terlerinin on karmaşık işyeri müdahalesine uygulanabilir

olması öne sürülebilir.Bunedenle,başarılımüdahalelerle

ilgiliçalışmalarbilimseldeğerlendirmeleredahiledilmeyebi-

liryadabuçalışmalarınınkalitesininçokdüşükolduğudü-

şünülebilir.Güçlübilimselkanıtlarınyetersizliğine rağmen

yukarıdabelirtilenişyeriuygulamalarınınbirçoğununetkili

olduğubildirilmiştir.İşyerimüdahalelerinindeğerlendirmesi

içinkanıtlarıdayandıracak farklı kriterlerinbenimsenmesi

gerekmektedir.Mevcutdurumdabukriterlerhenüztanım-

lanmamıştırancakyapılanmüdahalelerin%100işeyaraya-

cağınıgösterenbilimselkanıtlarınolmamasıpolitikabelirle-

yicilerinveişverenlerinşevkinikırmamalıdır.Ayrıca,kasve

iskelet sistemihastalıklarının tekrarlanmasınıönlemek için

birincilönlemeçalışmalarınınyanındaikincilveüçüncülön-

lemeçalışmalarıdabirlikteyürütülmelidir.

Politika TeşvikleriPolitikagenelgörüşüçerçevesindearalarındaÜyeDevlet-

lereaitulusalmevzuatların,kılavuzların,tavsiyelerineylem

planlarının,teşviklerinveprogramlarındayeraldığıAvru-

pa’dakivediğerveuluslararasıkaynaklardanbilgitoplan-

mıştır.Bunlardanyolaçıkılarakkesinolmayanbazısonuç-

larçıkarılabilir.

•ÜyeDevletlere ait incelenenpolitikalarınbirçoğu işba-

şındayken kas ve iskelet sistemi hastalıklarına yakalanan

çalışanların işyerine kazındırılması, yeniden işyerine en-

tegrasyonuve rehabilitasyonundançokmevcutdurumda

işgücünedahilolmayanözürlükişilerinişdünyasınakazan-

dırılmasına yakalanan çalışanlardan oluşan hedef grubun

ihtiyaçlarıylailgilibilinçdüzeyigeliştirilmelidir.

•Bazıülkelerdehastalananyadakazageçirençalışanların

yeniden işyerinekazandırılmasını ve rehabilitasyonunuda

içinealanpolitikalarbulunmaktadır.Buülkelerinpolitikaları

arasındabüyükçeşitlilikvardır.Mevcutpolitikalarınavan-

tajlarıvedezavantajlarıaşağıdaaçıklanmaktadır.

•Hastalık nedeniyle uzun süre işe devam edememekten

kaynaklananağırekonomikvesosyalyüknedeniyle,çalı-

şanlarınyenidenişyerinekazandırılmasınaverehabilitasyo-

nunayöneliksistemlerdedeğişiklikleryapılması(veardın-

dan başarı faktörlerinin değerlendirilmesi) uygun olabilir.

BununlailgiliAlmanya’danbirörnekaşağıdakikutudasu-

nulmaktadır.



75

Avantajlar Dezavantajlar

Sorunlarınerkenfarkedilmesineveuzunvadelikapasi-

teyoksunluğununönlenmesinevebuçerçevedekasve

iskeletsistemihastalıklarındanşikayetiolançalışanların

mümkünolduğuncaçabukişedönmesineyönelikçalış-

malarlaağırlıkverilmesi.

Tıbbi,meslekivesosyalrehabilitasyonuiçinealankap-

samlıbakımhizmetlerininsunulması.Farklıdisiplinler-

denoluşanbiryaklaşım-tedaviyiyürütenhekim,işyeri

hekimi ve sigorta fonunun sağlık danışmanı arasında

gelişmişişbirliği.Buişbirliğivakalarındahaiyiyönetil-

mesinivekasveiskeletsistemihastalıklarındanşikayeti

olançalışanlarındahaçabuk işedönmelerinikalaylaş-

tıracaktır.

İşverenlere, iştedeğişiklikleryapılmasıve işyerikoşul-

larının iyileştirilmesine yönelik fonlar ve benzeri mali

teşviklerin sunulmasıyadaçalışanlarahastaoldukları

süreiçindedemaaşödemelerineyönelikyükümlülük-

lergetirilmesiyoluylaişverenlerinçalışanınerkendenişe

dönmesini kolaylaştırmak için mesleki rehabilitasyon

imkanlarısunmakonusundateşvikedilmesi.

Çalışanlarınyeniden işyerinekazandırılmasıverehabi-

litasyonunayönelikimkanlargenelliklesadeceişkaza-

sı geçirmiş ya da kabul edilen birmeslek hastalığına

yakalanmış olan çalışanlara sunulmaktadır. Sadece

ciddi anlamda özürlü kişilere yardım elinin uzatılması

dahaönemsizkas ve iskelet sistemihastalıklarına ya-

kalananbireyleridışlamaktadırkiaslındabubireylerin

birçoğuküçükbiryardımlayadasahipolduklarıgö-

revlerde yapılacak ufak değişikliklerle işe dönebilecek

durumdadır.

Birçok Üye Devlette uygulanmakta olan Bismark’ın

sosyalsağlıksigortasistemi(ikilisistem)işlesosyalsi-

gortayıkesinbirşekildebirbirindenayırmaktadırancak

budasağlıksorunlarıyaşayançalışanlarabütünleşmiş

yapıda danışmanlık verebilme ve yardım edebilmeye

yönelikçalışmalariçinuygundeğildir.

İkitarafındinlendiğiyargısisteminesahipolanülkeler-

deişverenlerkasveiskeletsistemiyleilgilibirrahatsız-

lığıalevlendirmekorkusuylaçalışanınıyenidenişyerine

döndürmekkonusundaisteksizolabilir.Benzerşekilde

çalışanlardakişiselsakatlıklardankaynaklanantazmi-

natoranınıdüşürmesinedeniyleişedönmeyiistemeye-

bilir.

Gittikçe büyümekte olan kas ve iskelet sistemi hastalıkları

sorunuyla başa çıkmak amacıyla, AlmanHükümeti özürlü

kişilerindevletişlerineve/veyasosyalsigortakatılımınailişkin

yükümlülüklerdedeğişiklikyaparakçalışanlarayönelmiştir.

Şuandaodaklanılankonusorunlarınerkentespitiveişyerin-

deuzunvadelikapasiteyoksunluğununönlenmesidir.Eğer

birçalışanyıldaaltıhaftadanfazlaçalışamayacakdurumda

kalıyorsa,sonrakiaşamadasigortacılarlayapıcıvebütünle-

yici çözümler üretebilmek için iş konseyine de danışılarak

vakitkaybetmedenişverenlesözkonusuçalışanarasındabir

birtoplantıdüzenlenecektir.Özürlülükyöneticileri(disability

managers)işverenleriüstlendikleribuyeni‘erkenuyarısis-

temleri’rolündedesteklemektedir.

Çalışanların rehabilitasyonu ve yeniden işyerine kazandırıl-

masıaynızamandaişsağlığıvegüvenliğiyleilgili2007–12

yıllarının kapsayan yeni Topluluk stratejisinde de üzerinde

durulan konulardan biridir. Konuya verilen bu önem Üye

Devletlerinbualandakiçalışmalarınahızkazandırabilir.

Kasveiskeletsistemihastalıklarıylailgilidaha fazla bilgiiçin:

http://osha.europa.eu/topics/msds

İrlanda,Malta ve Birleşik Krallıktaki kas ve iskelet sistemi

hastalıklarıylailgilidaha fazla bilgiiçinwww.ohsa.org.mt

vewww.hse.gov.uk/msd/index.htm

Ulusal kaynaklardan bilgi edinmek için http://tr.osha.

europa.eu veya www.ısggm.gov.tr adreslerini ziyaret

edebilirsiniz.



7�



İŞLE İLGİLİ KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALAKLARININ ÖNLENMESİ

Ortak Önceliğimiz“İşleİlgiliKasİskeletSistemiHastalıklarınaSırtınızıDönün”,

Ekim 2000’de 15 Avrupa Birliği Üyesi Devlet tarafından

yürütülmüşolanAvrupaİşSağlığıveGüvenliğiHaftası’nın

temasıdır. Kas iskelet sistemi hastalıkları (MSDs), tüm is-

tihdamsektörlerindebulunanmilyonlarcaAvrupalıçalışanı

etkileyen veAvrupalı işverenleremilyonlarcaAvro’yamal

olan işle ilgili en yaygın hastalıklardanbiridir (bkz.Ajans

Bülteni“Avrupa’dakiİşleilgiliKasİskeletSistemiHastalık-

ları”)(2)

Ancak,aslındabusorununbüyükbirbölümümevcutsağ-

lıkvegüvenlikyönetmeliklerineuyulmasıve iyiuygulama

örneklerine ilişkin rehberlerin takip edilmesiyleönlenebilir

yadaazaltılabilir.

Kas İskelet Sistemi Hastalıklarının Önlenmesi: Avrupa YaklaşımıKasveiskeletsistemihastalıklarıçokgenişyelpazelibirdizi

sağlık problemini içermektedir. Başlıca sorun gruplarını;

sırt ağrısı/sakatlıkları ve yaygın olarak “tekrarlanan zorlu

hareketlerdenkaynaklanansakatlıklar”şeklindeadlandırı-

lanişleilgiliüstuzuvlardagörülenhastalıklaroluşturmak-

tadır.Altuzuvlardaetkilenebilir.Kasveiskeletsistemihas-

talıklarının işle yakından ilgili olduğunu gösteren kanıtlar

bulunmaktadır.Kasveiskeletsistemihastalıklarınınfiziksel

sebepleriarasında;elletaşıma,yükler,duruşbozuklukları

ve biçimsiz hareketler, çok tekrarlı hareketler elle kuvvet

uygulamayı gerektiren hareketler, vücut dokuları üzerine

doğrudanmekanikbasınçuygulanması,titreşimvesoğuk

çalışmaortamlarıbulunmaktadır.

İşorganizasyonuilebağlantılısebeplerarasındaise;iştem-

posu, tekrarlı çalışma, çalışma süreleri, ödeme sistemleri,

monotonçalışmaveayrıcapsikososyalişfaktörleribulun-

maktadır. Bazı hastalıklar doğrudan belirli görevler veya

mesleklerle ilişkilidir. Kadınlar genellikle yaptıkları işin tü-

ründendolayıbutürhastalıklardanerkeklereoranladaha

fazlaetkilenmektedir(4)

Kasiskeletsistemihastalıklarınınetkinbirşekildeönlenebil-

mesiiçin,işyerindekiriskfaktörlerininbelirlenmesivedaha

sonraburiskleriönlemekyadaazaltmayayöneliktedbirlerin

alınmasıgerekmektedir.Bubağlamdaşuhususlaradikkat

edilmelidir: risk değerlendirmesi, sağlık gözetimi, eğitim,

çalışanlarınbilgilendirilmesivegörüşlerininalınması,ergo-

nomikçalışmasistemleri(ergonomiyaklaşım,sorunlarınve

çözümlerinbelirlenebilmesi için tüm işyerinin, ekipmanla-

rın,çalışmayöntemlerininve işorganizasyonunundeğer-

lendirilmesiniiçermektedir)veyorgunluğunönlenmesi.Kas

iskeletsistemihastalıklarınıönlemeyaklaşımınınbubileşen-

lerineAvrupadirektifleri,üyedevletlerinyönetmeliklerive

iyiuygulamarehberlerindededeğinilmektedir(5).

Kasveiskeletsistemihastalıklarınınönlenmesiyleilgilibaşlı-

caAvrupadirektifleriBölüm1’delistelenmektedir.

Çözüm ÜretmekKasiskeletsistemiyleilgilibirsorunaetkinbirçözümüre-

tebilmekiçinişyerindekigerçekdurumundikkatlegözlen-

mesi çok önemlidir. Çünkü işyerinde bulunan ve yapılan

farklıişlereözgüfaktörlerdeğişkenlikgöstermektedir.Tüm

olasıriskfaktörleri,özellikledebirarayagelerekriskteşkil

edebilecekolanfaktörlerinbirleşimleridikkatealınmalıdır.

İşyerindekibelirlidurumlarayönelikçözümlerüretilmelidir

vebuçerçevedepersonelinveçalışantemsilcilerinindeola-

sısorunlarıveçözümleriyle ilgiligörüşlerialınmalıdır.Tek

bir yaklaşımın her zaman işe yaramasımümkün değildir

ve olağan dışı ya da ciddi sorunların ortaya çıkması du-

rumundauzmantavsiyesinegerekduyulabilir.Uygulanan

çözümlerinbirçoğudoğrudanvemasrafsızdır.

Aşağıda verilen örnekler, kas ve iskelet sistemi hastalık-

larınınönlenmesiyadaazaltılması içinuygulamadaneler

yapılabileceğinigöstermektedir.Avrupa’dakiönlemeyak-

laşımınınkilitunsurlarıBölüm2’deverilmiştir.




77


Bölüm 1; Kas İskelet Sistemi Hastalıklarının Önlenmesiyle İlgili Başlıca Avrupa Direktifleri Aşağıda Belirtilmektedir.

•89/391Sayılı,risklerinbelirlenmesiveönlenmesiiçin

genelbirçerçevesunanİşSağlığıveGüvenliğiÇerçeve

Direktifi:

•90/269Sayılı,elletaşımadankaynaklananrisklerin

belirlenmesiveönlenmesiyleilgilidirektif.

•90/270Sayılı,ekranlıaraçlarlayapılanişlerdenkay-

naklananrisklerinbelirlenmesiveönlenmesivebutür

işlerdekullanılanekipman,çalışmaortamıvebilgisayar

arayüzündebulunmasıgerekenasgarisağlıkvegüvenlik

standartlarıileilgilidirektif.

•89/654Sayılı,oturmadüzeni,aydınlatma,sıcaklıkve

işistasyonugibi,işyerindebulunmasıöngörülenasgari

sağlıkvegüvenlikstandartlarıileilgilidirektif.

•89/655Sayılıişekipmanlarınınuygunluğuileilgili

direktif.

•89/656Sayılı,kişiselkoruyucudonanımlarınuygunluğu

ileilgilidirektif.

•98/37Sayılı,makinelerleilgilidirektif(89/392Sayılı

direktifinyerinegeçmiştir)

•93/104Sayılıçalışmasüresininorganizasyonuylailgili

direktif

•İşekipmanlarınıntasarımıylailgiliAvrupadüzeyinde

ortakstandartlarbelirlenmiştir.BunlarCENstandartları

olarakbilinmektedir.CENstandartlardizisi‘Makinelerin

güvenliği–insanınfizikselperformansı”kasiskeletsistemi

hastalığıriskleriyleilgilidir.

•Avrupadirektiflerin(tammetinlerdahil)CENstandart-

larıveÜyeÜlkelerinmevzuatıylailgilidahaayrıntılıbilgiye

Ajans’ınwebsitesindenulaşabilirsiniz.

Bölüm 2: Avrupa Önleme Yaklaşımı

•Kasiskeletsistemirahatsızlığırisklerininönlenmesi;

•Önlenemeyenkasveiskeletsistemirahatsızlığırisklerinin

değerlendirilmesi

•Kasiskeletsistemirahatsızlığıriskleriylekaynağında

mücadeleedilmesi.

•Yapılanışın,işyeritasarımınınişekipmanıseçiminin,ça-

lışmaveüretimyöntemiseçimlerininbireylereuyarlanma-

sı.Özelliklemonotonçalışmaveöncedenbelirlenmişbir

çalışmahızınagöreçalışmailebuçalışmatürlerininsağlık

üzerindekietkileriniazaltmayaönemverilmesi.

•Teknikgelişmelereuyumsağlanması

•Tehlikeliunsurlarıntehlikeliolmayanyadadahaaztehli-

keliunsurlarladeğiştirilmesi

•Teknoloji,işorganizasyonuçalışmakoşulları,sosyal

ilişkilerveçalışmaortamıylailgilifaktörlerinetkileriniiçine

alantutarlıbirgenelönlemepolitikasınıngeliştirilmesi

•Bireyselkoruyucutedbirleryerinetoplukoruyucuted-

birlereöncelikverilmesi

•Çalışanlaradoğruveuyguntalimatlarverilmesi

89/391sayılıdirektif.Madde6/2(5)esasalınmıştır.

Örnekler: Elle Taşımadan Kaynaklanan Risklere Çözüm ÜretmekElletaşımadankaynaklananrisklerarasında,yorgunluk,

duruşbozukluklarıveburkulmalar,darveyadağınıkça-

lışmaalanları,biçimsizyadaağıryüklerbulunmaktadır.

Elarabasınınkolyüksekliğininayarlanması,çalışanınduruşunudüzeltmektevearabayıitmekiçingerekliolankuvvetiazaltmaktadır.



7�

Çalışanların şikayetleri yada sırt ağrıları nedeniyle işe de-

vamsızlıklarınolması,birsorunolduğunaişareteder.Elle

taşımaihtiyacınınortadankaldırılabilmesininmümkünolup

olmadığıdeğerlendirilmelidir.Tümrisklerinbelirlenebilmesi

için;yapılan işçalışmaortamıveçalışanınbecerileri ince-

lenmelidir. Kaldırmanın yanı sıra yüklenen elle tutulması,

taşınması,itilmesiveçekilmesidedeğerlendirilmelidir.Eği-

timvebilgilendirme,önlemeplanınınönemlibirbölümünü

oluşturmaktadır. Yüklerin elle taşınmasına ilişkin Avrupa

Direktifi (bkz Bölüm 1), ulusalmevzuat ve iyi uygulama

rehberlerindedikkatedilmesigerekenriskfaktörlerineiliş-

kinayrıntılıbilgiverilmektedir.


Çalışmayüksekliğinindeğiştirilmesi,yükboşaltmagöreviningerektirdiğikamburduruşuortadankaldırmaktadır.

Örnekler: Kas iskelet sistemi hastalıklarıyla ilgili diğer risklere çözüm üretmekÜstvealtuzuvlardagörülenhastalıklargibidiğerkasve

iskelet sistemi hastalıklarıyla ilgili risk faktörleri arasında,

tekrarlı hareketler, sıkma, vurmayadaezmegibi uygun-

suz,kuvvetgerektirenyadabükülmeyigerektirenhareket

veyetersiziyileşmesüresigibifaktörlerbulunmaktadır.İş-

yerinde,titreşime,baskıyavestresemaruzkalmakdabu

konudaroloynayabilir.Kötüveuygunolmayanbiroturma

düzenide,sırtağrısınayadadiğerağrıveyaacınedeniyle

işedevamsızlıkyadahareketetmektegüçlükveyaşişlikler

kasveiskeletsistemihastalıklarınıngöstergesidir.

Çalışmaplatformunun yükseltilmesi, bugiyim fabrikasın-dakidikişmakinesioperatörlerininuygunsuzşekildeuzan-magereksinimiazaltmaktadır.

Ayakpedalınınyenidentasarlanması,makineoperatörününpedalıkullan-makiçinihtiyaçduyduğugüçmiktarınıazaltmaktadır.

Ayrıntılı bilgi için

Ajansınwebsitesiolanhttp://osha.eu.intadresinden,Av-

rupahaftasıkasiskeletsistemihastalıklarınınönlenmesiyle

ilgilidahafazlabilgiedinilebilirveAjansyayınlarınıntam

metinleriniücretsizolarakindirebilirsiniz.AvrupaHaftası

ileilgilibilgilerehttp:// osha.ev.int/ew2000/adresinden

dedoğrudanulaşabilirsiniz.Kasiskeletsistemihastalık-

larıylailgilirisklereyönelikörnekçözümönerilerineise

http://europe.osha.ev.int/good_practice/adresinden

ulaşabilirsiniz.Ulusalkaynaklardanbilgiedinmekiçin

http://.tr.osha.europa.euveyawww.isggm.gov.tr

adresiniziyaretedebilirsiniz.

Daha fazla bilgi için/Referanslar

1-“İştenkaynaklanankasiskeletsistemihastalıklarınasırtınızı

dönün”AjansbilgilendirmebroşürüAvrupaHaftası2000

2-AjansBülteni-“Avrupa’dakiiştenkaynaklananKasİskelet

SistemiHastalıkları”

3-AjansBülteni-“iştenkaynaklananBoyunveÜstUzuvlarda

MeydanaGelenKasİskeletSistemiHastalıkları:Ajansraporu

özeti”

4-“İştenkaynaklananBoyunveÜstUzuvlardaMeydanaGelen

KasİskeletSistemiHastalıkları”-Ajansraporu,2000;http://

agency.osha.ev.int/publications/reports/adresinden

ulaşabilir.

5-Ajans’ınwebsitesindekiABmevzuatıbağlantılarıhttp://

europe.osha.ev.int/legislation/,ÜyeDevletlereaitulusal

mevzuatverehberlereulaşabileceğinizwebsitelerinebağlantılar

6-Kaynak:INRSFransa,“TravailetSecurite”(İşyerindeGüven-

lik),Aralık1999fotoğrafBernardFloret

7-Kaynak:UluslararasıÇalışmaBürosu,“ErgonomicCheckpo-

ints”(ErgonomikKontrolNoktaları)

8-Kaynak:UlusalGüvenlikKonseyi,İllinois,ABD,“Makingthe

jobeasier:Anergonomicsideasbook”(işikolaylaştırmak:ergo-

nomikfikirlerkitabı)

9-Kaynak:FınlandiyaİşSağlığıEnstitüsü,“Ergonomiİşyeri

Analizi”,1999



7�

Soldan sağa3.Metrekareyedüşenyanabilirmaddeağırlığı.6.TozluyerlerdeçalışmanınsağlıkrisklerinedeğinenMS23-79yıllarındayaşamışkişi10.Ocaklariçingerekliolantemizhavanınteminedilmesiveocaklaragönderilmesi.12. Madenlerde,damaryangınlarınındolaylınedenlerinden.13. Ortalamaeşikdeğer(İngilizcekısaltma)14. Talaşlarıçekipalmaktakullanılanaraç.15.Çözücülerinetkilemeyollarından.16. Aydınlıkşiddetibirimi.17.Mesanekanseriyapanbirkimyasalmadde.18.Çeşitlimaddelerdendoğalyadayapayyollaaşınarakoluşan,oluştuğumaddeninözelliklerinitaşıyançokküçüktanecikler.20.İşkazasınedenlerinden.22. Asınıfıyangınlar.28.Derikanseriyapanbirmadde.30.Yangınınolmasıiçingerekenetmenlerden.31.Patlamayayolaçabilenaraçlardan.34.Birhizmetakdinedayanarakherhangibirişteücretkarşılığıçalışankişi.35. İşvereninsorumluluklarından.39. Mesanekanseriyapanbirkimyasal.40.Deriakciğerkanseriyapanbirmadde.

Yukarıdan aşağıya1.Madenlerdeyangınaelverişliortamlardan.2. Parlayıcımaddelerinhavailehomojenkarışımlarınınbirtutuşturucuetkenletutuşmanoktasıüzerindeyanması.4.Maddelerinoksijenlebirleşmesi.5. Bedenselçalışma.7. İşsağlığıaçısındanönemlifizikseletkenlerden.8. İşinyapıldığısıradameydanagelenkazalar9. Kömürmadenciliğiileilgiliönlemlervetazminatlarkonusundadüzenlemelergetiren1869tarihlinizamname.11.Madenlerdehavalandırmanınözelliklerinden.13. Boyahanelerleilgilikorumayöntemlerinden.19. Griyeşilrenktesertkokuluçokzehirlibirgaz.21. Tüketicihaklarıyönündenesnafıdenetlemekle,işyerlerindeçıraklık,kalfalık,ustalıkesaslarıileçalışanlarınhaklarınınkorunmasıkurallarınıoluşturmaküzerekurulan,SelçuklulardabaşlayanveOsmanlılardadevamedensistem.23. Eritme.24.Burunsinüsleriveakciğerkanserlerineyolaçanbirmadde.25.Madenlerdehavalandırmanınözelliklerinden.26.İşsağlığıaçısındanönemlifizikseletkenlerden.27. İşsağlığıuygulamailkelerinden.29. Çalışanlarınsağlığınınkorunmasıbakımındanişyerlerindeincelemelerveortamölçümleriyapan,ortamkoşullarınınolumluhalegetirilmesibakımındanişyerlerinedanışmalıkhizmetideverenkuruluş.32. Madenlerdeyangınaelverişliortamlardan.33. Madenlerdetahkimatyerlerinden.36. İşinyapıldığıyer.37. Yorgunluğungiderilmesindeenönemlietmenlerden.38.Beklenmedikbirandameydanagelen;kişivekişilere,hemenyadasonradanbedenenyadamalolarakzararverendurumlar.

KARE BULMACA



�0

ÇAĞATAY GÜLER



��

2007 YILI KDV HARİÇ BİRİM FİYATI

Müdürlüğümüz ve Bölge Labaratuvar Şefliklerimizce yürütülen hizmetlere esas olmak üzere 01.01.2007 tarihinden itibaren uygulanacak olan birim fiyatları:

•İşyeriHavasındaDedektörveyaTüpileAnlıkGazÖlçümü 50,00YTL

•İşyeriHavasındaTozNumunesiAlmaveGravimetrikDeğerlendirmesi 50,00YTL

•HavaAkımHızıÖlçümü 15,00YTL

•TermalKonforŞartlarının(Sıcaklık,Basınç,BağılNem)Ölçümü 25,00YTL

•KişiselGürültüMaruziyetiÖlçümü(50ÖlçümeKadarHerBirÖlçüm) 20,00YTL

•KişiselGürültüMaruziyetiÖlçümü(50ÖlçümeKadarHer10Ölçüm) 100,00YTL

•GürültüHaritası 500,00YTL

•TümVücutTitreşimiKişiselMazuriyetÖlçümü 30,00YTL

•El-KolTitreşimiKişiselMaruziyetÖlçümü 30,00YTL

•FrekansAnalizi 25,00YTL

•AydınlatmaÖlçümü 15,00YTL

•ForuierTransformInfraredSpektrofotometresindeSerbestSilisAnalizi 150,00YTL

•GazKromatografiAnalizi(5ParametreyeKadar)(1) 120,00YTL

•GazKromatografiAnalizi(5Parametreüzeri) 150,00YTL

•AsbestKonsantrasyonTayini(2) 130,00YTL

•AsbestTürAnalizi(2) 200,00YTL

•GazKromatografiKütleSpektrofotmetresindeKalitatifAnaliz 150,00YTL

•GazKromatografiKütleSpektrofotmetresindeKantitatifAnaliz 150,00YTL

•YüksekBasınçlıSıvıKromotografisindeAnaliz(3) 200,00YTL

•İyonKromatografisindeAnaliz(4) 50,00YTL

•AtomikAbsorbsiyonCihazıileHavadaAğırMetalAnalizi(5) 130,00YTL

•AtomikAbsorbsiyonCihazıileKandaAğırMetalAnalizi 75,00YTL

•ZPPMetoduileKanda 30,00YTL

•İdrardaFenolAnalizi 35,00YTL

•İdrardaHippürikAsitAnalızı 35,00YTL

•İdrardaTCA(Trichloresetik)Analizi 35,00YTL

•AkciğerFonksiyonTesti 25,00YTL

•KulakOdyoğramı 20,00YTL

•KontrolBelgesi 90,00YTL

•KontrolBelgesiDüzeltmeİşlemleri 45,00YTL

•Kitap-1-AsbestKitabı 5,00YTL

•Kitap-2-İşSağlığıveGüvenliğiTemelPrensipleri 5,00YTL

•PnömokonyozDeğerlendirmeOkuyucuEğitimi(KişiBaşına) 900,00YTL

•PnömokonyozFilmiOkumaÜcreti(FilmBaşına) 2,50YTL

•DanışmanlıkHizmetleri(Gün/YTL) 900,00YTL

•İşSağlığıveGüvenlikEğitimi(Gün/YTL) 900,00YTL

•RiskDeğerlendirmeEğitimi(Gün/YTL) 1,750,00YTL



��



�3



�4

İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ dergİsİ -...

Documents