SCHOPENHAUER EDO ZORIONIK-EZA

Jo dezagun jauregi bikain batekp sexaeazaitugul^, ta zure aitak, gau batean, leio garaie-netik bere burua leize-zokoraiño bota duela, tagutxi-bora~beera umezurtz zaitugula beiri betiko.Ezbear au kaxkarra bailitz, beste okerrago batduzu oraindik; amak etzaitu maite. B«rak lan askibaitu burua apaimiu ta liraintztJn, ta eskuarteaadituen txanponak gau-jolas ta antzeko billera "e-gokietah" aiperrikaltzen. Ta okerrena dena,ba-duauoraindik etsai gaiztoagoriki zeure odol ta jator-ritik datorkizun izakera illun ta gorrotokorra.Geurera irltxiaz, ba, Arthur Schopenhauer'ek au-ek denak zituen berair.ekin.

•'MtX© aberatseko &emea zatL.; baina diruata zoriona «z. dira beti, senide,. . Goiz bateaa,aita leiotik erori-edo zela-ta> illik aurkitu. zu-ten, ta amak, berriz ,'Hiruduna••.. ta apaiña izanarrett» etzuen aoski kaskoa patrikak axnbat betea»

178i8'ko otsaillean jaio zitzaigun filosofilariai'ilaria Dantzing urian. Aita judutarra ta negoaiogizona. Aita-semeak ongi -konpondu ssijran beti, taonek leialfci maitatu zuen. Etxea» etzuen berebarneak eskatzen zion pakecik topa, gurasoak eabaitziran elkarrekin ongi etortzen.

Aitaren eriotza ondoren, Weimar'era,ariagana „ jo xuea, . ea ordea. onekin mokokaren batizan gat&e. Emen eicija.-2ion filosofia. ikasteari;geroxeago, 1&Q9 ' aa., gaude, tiaettiagen' era pasazan eta ondoren Berlin'a. £men ir.u raaixu i'amatuzeuzkani Hegel (etzion entzun nai izan;,Fichteta Schleiermacher.

Bere filosoflaren oinarri dan "Die Weltals Wille und Vorstellung" 18l9'an argitaratu zu-en; baiña aiuestiitako aiatzarik etzen urreratu,

Hegel'en aurka ekiten dio lS20'an; bai*-ña ez du nozki etsaiak ainbat indar,.eta galdu e-giten du burrukaldia. Jierriz ere porrot egin di- *gu gure filosofilariak. Parre ta iseka egiten.;<aio.-te Berlin'go Unibersidadean. . . Uizarteak baztertuduen oiiengantik eatzua. bearko dituzte baJL astobeltxarenak Hegel ta bere lagunekJ Bdonork sumadezake nolako poatzunia ga-lsstos ixkrlbatzen çiuenbere iumak... Berak ez du gizonik ooarj 'raaiteago...du lagun bakar duen bere zakurra* "NOrberareh. gi-»zarterako joera, adimen kaxkarraren parekoa••dalf,ta "laundu ontan oinbeste gaitz ditugunarren, gu.-ziotan okearrena gizartea1'.

Ainbat bakar-ordu ezinjasanetan irrika*tutako ohorea "Parerga und Paralipomena" liburuakeman zion. Amaikatxo izardiei aor zitzaien oraenalLiburu au aztarnatuko ciut batez ere lan 0x1 tan.

18*60'ko agorrean il zan, bere aixitza--gosea uzta-ozta aseta. Beraz, aurten ospatzendugu bere eriotzaren leenbiaiko urtebetetzea.

Schopenhauer'en ontologia, izan-jakim-zalabur dezagun. Mundua naia da; mundua nai-izateakegin du, Nai, gose, Irrika batek sortu du raundua.Nai au gabe, izate-borondate au muaduan ez balego,ludiak ez luke izaterik, ezereza litzake-be-ra»

Borondate-sortarazle au aim bxzi da?Leenbizikoz, gizonagan. Borondatearen lenengo txo-koa gure barruko barruenean dago; borondate uni-bersal au pilpilka astean, esnatzon da giire Boron-date au. Borondate orokorra nal-izate utaa das Be-re izatea, esentzi dena, naia da.. Besterik ez. Nai-ak, berriz, borondate utsa Izanlk* beti zerbaitaai du, ta leenengo naia sujetp izatetik objetu,

- 33 -

izatera iristea dao Jatorrizko gose auasetzeko sortzen du gure goxputza, Gere gorputzada, beraz^. lejexibiziko objetua. Gorputz .au., • Borondatedate uniber&atlaii. egiria danez^, bare irudira inoi.da-tu du; txikian,Borondate nagusi orren irudi ba.tda: Borondatearen leenen agerpena. i»urc gorputaa-ren izatea ere naiezkoa da. Etxe bat axria eginoi dugun bezelaxe, guru gorputaa ere buroxidatezmamitua da. Axalean gelditu gabe errealidade onenezurreraiñu joan bagaitez, nai-izatea aurkitukodugu soillik» Uai onezaz usatu da gure gorpatza»

Gorputza Borondate utsa daf onegatlk,gorputzak ere derrior izan beax du gose batn tses-te Borondate fiagusiaren leeriengo gose», Sdozelnborondateren estriñako ametsa, berri?., naa onextagerpen, errepresentaziño, izanga dan kreatuca,sorkari bat sortzea da. Guregaxi dugun objetibatse--go&e, kizun-^jriila kanpora Jaurtitzean, raundua -jaio egin da, Lurraren erraietatik, ixll-snixilleanaziak lora edo zugaitz bat etaatea duen lez» gukere, izkutaturik daiikagun ortatik,mundu osua sor-tzen dugu.

Jakiiia, gu munduan agertu aurretik erezerbait ba-zen ludian; zorbait ori, ordea, etzenmundu objetibu, kizundun, au, Borondate utsa tasujetibua baizik. Borondate nagusi onetatik j.aiudira gaiñerako borondate txikl ta objetibu guzlak:gu ta mundu osoa.

Kosmo dena, sustraian, nai ta gosea da.Eta mundu guzia Borondate bakarrezkoa izanik, nladitugu oixibeste izaki koxkor? Emen etxe bat, orzugaitz bat, arutzago liburu bat... munriua zati-turik, bereizia, ta erabat banatua daukagu, taala ta guziz ere mundua izakl bakarra dela dluSchopenhauer'ek. Ludia, berez, bakarra da, denaBorondatez osatua da-ta; baiña onek ez du esannai sorkari artean nolabaiteko zatiketarik ,ez da,«goenik. Izaki asko egotea ez tiator, ordea, niuxidua-ren esentzitik, esentziz denok ba.t baitire; f&na^fenomenu ori beste zerbaitek sortu du: Borondateak,kizuntzeaa, artu dituen mailla deskHsrdiñetatikjaio da banatze ori, Kreaturen ataltzea ez da ,ba, berezkoa, maillazkoa baizlk.

iiira askotan agertzen da Borondate uai-bersal au. Bizigabeetan, fisika ta kimikako lege-

- 'Jk -

ei jarraituaz; bizidunetan, hizi-legeak beteaz; gizonagan pentsatuaz...

fietiko gose onek problema garratz bat i-tsasten die. izakikai beti "in fieri" , beti bidean .ibiltzea, iñoiz elburura iritxi gabe ibilli bear-ra. Egarri bat asetzeak beste miilaka bear berri pizten dizkio sorkariari. Bear gorrlan ibilli da-bil beti. Eboluziño araaigabe ta noragabe onek oi-ñaze beltza dakar mundura, Borondatearen jorauga ez baita INORA joatea, joate utsa baiño.

Ibilli bear onek, eta iñoias jomuga ez es-kuratzeak min-dardaraz jartzen gaituzte. Giza-bi-zitza, mingotsa ta ezin eraman da. Izatea, berez eta dexriorrez, zoritxarra da, ez daukagu iñola-ere zoriona lortzerik. Alperrikako ametsa! Zorio-na...bizitzan alegin guziz arrapatu nai dugun mi-txeleta egalaria. Oa, oa atzetik, baiiia beti ige-si doakikek; ez duk mundurako egiña.

Irazaki, kreatura, guziok elkarren artean gudaldi beltza darahilkigu. liz dago pakerik. Gure izatea. gordetzako, barneak aibokoaren odola eska-tzen digu. Arrazoigabekoen artean burruka au ta-malgarria bada, areago arrazoidunongan, gure iza-tea zer eta nolakoa den ba-dakigu-ta. "Zoritxar-rezko borondatea" da mundua.

Zoriona, edo obeto, zoritxarrik eramanko-rrena nai badugu, Nirwana'ko ezerez-loa da bide bakarra: ez ikusi, ez jakin, ezerez sumatu...Orra or zoritxarrik jasangairiena. Ta zergatik ez gere buruak il? A, alperrikako lillura da ori, eriotzak ez baikaitu ezerezten, gure gorputzetik atera ta Borondade orokorrean murgiltzen baiño: Oihaze-jan-tzi berriz apaintzen du bakarrik.

Schopenhauer beraren "Parerga und Parali-pomena"-ri jarraituaz, ikua dezagun zoritxarrik gabe nola bizi gaitezken.

; .• • • • •

Schopenhauer'en eudemonologian lema au aurkitzen dugu: "Jakintsuak ez du inoiz zoriona billatzen, zoritxarrik-eza baizik". Berorik ez dagoenean sumatzen dugun ori omen da otza; orobat gertatzen da zorionarekin eres oiñazerik ez dugu-nean, sentitzen dugun zera ori da zoriona. Beraz, dena negatibua. Zoriona aurkitzeko,oiñazea uxatzen

- 35 -

saiatu bear dugu, ez atseden atzetik ibilli.Bizitza&z da goza. dezagun, berarekin

jasan. eta 'lejabaitlen bldert^&aa^mt^ el«!tagt*n bai.no.Gizonik zoriontsuena alik sufrimendu gutxien izanduena da. Hundua zerutxo. bat dela uste dutenakegia oso urruti dute; gertuago dabiltz aiunxlu auinpernu bat dcla diotenak. Saia gaitezen, bada,sugarretatik iges egiteko aterpe bat billatzen.. >Oso zoriontsu izateko, biderik egokiena zorigaiz-toko ez izatexi alegintzea da. Esistentzia ez dabenetan balio aundikoa, obe genuke ez balitz*,^-.berari uko egitea da jakinduririk bikaiftejaa^ Pla-ton'ek diona: "£z dago mundu ontan gure bura^aua^teen din dan giza-eginkizunik".

Zorionaren atzetik ibiltzea fcz da zozoke-ri bat besterik. Zorion positiburik ez dago nufl-duan. Bai igeskorra zoriona.1 Zorian au idorotzea-rren, amaikatxo iñosokeri asEiatu dttu gissonak: gi-zarteko pesta, karta-joku... Artifizialki, geaurutsez, sartu nai dugu alaitasuna. Bai, dei egitendiogu jendeari; ba-datoz guztiak gezur-erromeriontara; baiña bat palta da: alaitasuna... Eta be-re billa etorriak giñan(l). Gezurra... gezurradarie pesta oieri; ez dugu, ordea, gere bururikengariatzen. Etiketa asko, komeri geiegi, ta guzionfrutuak oiñaze edo gogala.

liakardadeak soillik, ez glzarteko txepel-keriak, eman dezaiguke zoriona. Zorionak libertadeadea dauka oiñarritzat eta askatasunik ez da bakar-dadean baiiio. Gizonoi gizarteaa "puerco espln^edo oiei. gertatzen zaiena jasotzen zaigu: Elkar-ren zorlona «gin nairlk, zenbat eta geiago ondiara-tu eta estutu, neurri berean elkar samintzen dugu,Jokabide au, ordea, adimen gutxiKoena da: xiota batbakarrik dute soiriu oiek, eta jakiria, ezin ateradoiñurik orrelako adimen-txistuari ta albokoarertkin 'kartu .bearj Adimen aundiko gizonak bestelaegiten dui nota askoko txistu oso bat daukanez,bakarrik jo dezake doiñu osua eta ez du hesterenbearrik.

Zorionak lagun eta etsai asko ditu. Zorionaxia gugan, giire biotzean, dago ta b«rtan jaiotzenda, ez du beste iturbururik» Orregatik ez dagotenperamendu alaia bezin oiriarri egokirik gurezorion *»do zoritxargabetasunarentzat, gere joeraberezi ontatik jalo baititeke. Gure zorionera

- 36 -

iristeko,beste bide asito ere ba-dira. Leenbiziosasuna; aitaia -dugun tenperamenduak ainbat in-portzia baitu. Osasua gabe , aberatsa asordtJtarre-ko da, an.dasu.il guzietaji gureena psasuna dugunez-ktlro, ta berarekin langillea bere onean dago beti,

Bigarren gauzen edo gertakariekiko duguneritzia. tritzi au tenperamenduak ematen Gigu.Onen garrantzia ezagutzeku ez daukagu gizarteangertjitzen dejna begiratzea besterik: ez-bear batenaurrean, bat©Jte< -negar-zotiriak izango ditu, ta bes-teak ez du parre besterik egingo. "Gauzek ez dutegizona kezkatzen, oiei ezartzen dlzkiexx eritzi taikuserak baizik« (Epikteto) . Tenperamendu alai taerrez batentzat bizitza alaia izango da; erneaga-rriarentzako, berriz, ez du munduak irriparrik»

- Zorion-billaketa .onetan bi etsai bideratudakizkiguke: oinazea ta asperkeria. Oiñazea, gureindar ta aarlmenak beartzean, gaiñeratzen aaigu.Etengabeko/gudalciiak nekatu ta makurtu egiteA dugure izakera; sentimena asarretu egiten dela esangenezake. Lan egin bearrak sortzen du oiriazea.

Gogai aspergarria bestaldetik datorkigu.Bizitzako nekeetatik iges egiiiik, sentimena amostuegiten da. Eguneajn eguneko berdintasunak ito ©gi-ten du, eta bereala egote galgarri batek mendera-tzen gaitu. Bi arrisku auetatik iges egin beardugu; baiña, gogpan euki, batengandik urruntzengeranean, besteagana urbiltzen ari gerana.

Bion, oiñaze edo go'gaiaren, arteko tarteberdintsuan jartzen geranean, iritxiko dugu zori-zoritxargabetasunik iraunkorrena.

Onatx nola, aizatu dezakegun oinazea. Bizi*tzako bearrei darien gaitza dugu au; baiña bearauek ia ezereztu egiii ditzazkegu, geienok ez bai-tira benetakoak, sasi-bearrak baiño. Benetakoakbi auetara erakar genitzazke: jantzia ta lapikoa.Auek dituga bear-bearrekoak, gaiñontzekoak gabeere bizi gaitezke. Ala ere, aberastasunak-ba-dualderdi bikain batt gizonengandik aska egin gair-tzazkela, eta gere buruari jabeago biurtu. Aberas-tasunak, aspergarria uxatzeko dira bereziki ego-fkiak.

Bizitz-gogaia aienatzeko, adimen,. aorrotzbat beax dugu, esplritu indartscr batek bakaaM'ikeman baitezaizkiguice asperkeritik iges eglteko

- 37 -

egalak. Bizitzako bearrak urrituta, oinperatzendugu oiñazeaj baiiia sainingabe egateak a&pertue^iteft gaitu: ona atetik biali dugun diñazea lei-otik sartu. Gogaia itotzeko barne aberats batbear dugu, Galñera, gure ariinako ondasunengaatinkatzen dugun zoriona ez dessaiguke iñork ken."Kanpotik ez dezakegu gauza aundirik itxuron"."Eren buruekin naikoa dutenentzat da zoriona"(A-Aristotele).

Jakituria eta zoriona berdindu egiten di-ra. Jakituri gabeko zoriona ameskeria dugu. Buru-aririak ez du iñoiz zorionik izangoj jakintsuak,berriz, beragan dauka zorion-iturria: bizxtz-rbe-arrengandlk askatu da, eta ez diteke asper, adi—adimena, munduan aurki ditezken jostaillu bikaiñe--nez betea daukalarik. Barne&n dituen pentsamendu-ekin. .aski du. Bizitzan diren bear dehak bej'eala >ase ditzazke, adimenekoak baitire, eta or dauzkaberak aberastasun guztiak. "Gizonik adimentsuenada zorionekoen*1. "Kanpoko ondasunak, berriz, argazia bezela dira: zenbat eta geiago edan, ainbataundiagoa egarria".

Schopenhauer' en eudemonologia dtntatik on-dore au dator: aberats eta oso burutsu ez dexiaez diteke izan zorioneko. Gure zorion-bizitzak,esan dugunez, bi etsai dauzka, oiñazea eta asperkeriakeria^ Gogaia au iltzeko, adimen aundi bat beardugu; baiña adimena landu egin bear da; eta pnta-rako astia eta egokitasuna derriorrekoak dire;au, ordea, dirurik gabe ezin. Ba-daki Schopenhauerer'ek txanponaren premia, eta onegatik diotsa a±-tari: Eskerrak, aita, ondasanak utzi dizkidazula-ko, auek gabe ez bainuen izango nere filosofiasortzerik, ezta onek kendu dizkidan zoritxar oie-kin bizitzerik ere, .

Zorigaiztoko gu, aberastasun eta filosofigabeakfigabeak geranoki

Intxausti'tar Joseba, ofm.-Arantzazu'koa-