O ALFABETO E A ORTOGRAFAAs letras e os dgrafos do alfabeto galego moderno

O alfabeto galego moderno componse de vinte e das letras (a, b, c, d, e, f, g, h, i, l, m, n, , o, p, q, r, s, t, u, v, x e z) e seis dgrafos (ch, gu, ll, nh, qu e rr).

1: Nome e xnero das letras. 1

O nome dalgunhas destas letras o seguinte: g: gue h: hache q: que x: xe z: zeta a: a

O nome dos dgrafos o seguinte: ch: ce hache gu: gue u ll: ele dobre nh: ene hache qu: que u rr: erre dobre

En exemplos como ghato ou ghicho empregamos o dgrafo gh (gue hache ou ghe hache) para expresarmos graficamente a gheada.O xnero das letras e as palabras doutras linguas

Ao nomearmos as letras e os dgrafos temos que lembrar que o xnero masculino e que nas formas procedentes doutros idiomas utilizamos letras que non aparecen nas palabras galegas. O nome das letras sempre masculino: g: o gue h: o hache q: o que x: o xe z: o zeta a: o a ll: o ele dobre gu: o gue u En palabras doutros idiomas poden aparecer os seguintes signos: j: o iota : o ce con cedilla (ce cedillado) k: o ka w: o uve dobre y: o y grego

Exemplos de uso das grafas

2: As letras b e v. av,avoa, avoengo varrer vasoira verza voda vulto covarde esvelto gravar,gravado, gravacin, desgravar avogado acevo, acivro chuvasco, chuvia escaravello escarvar esvarar garavanzo gravata pavilln trevo vaixela varanda varcia vermello verniz voitre xavelina botar/votar basto/vasto barro/varro baga/vaga cabo/cavo bago/vaga nabal/naval rabo/ravo ben/ven rebelar/revelar

abel, abeleira, baleiro, baleirar beira, ribeira bolboreta gabeta gabia marabilla mbil, autombil, inmbil, nobelo rebentar sarabia trobador goberno billa besta cabalo bidueiro

3: Utilizacin do h. haber ermida

2

horta harmona Henrique hind hucha prohibir adhesivo coherente filharmnica vehculo deshonesto ah!, eh!, uh!, oh!, boh!, bah!

ermo irmn ola ombro,ombreiro orfo so ovo achar alel ata baa exuberancia inchar oco

4: Uso de nh, r e rr. R/RR unha algunha ningunha distincin de significados caro/carro fero/ferro

Duplicacin da consoante rtmico, monorrtmico redor, arredor romnico, iberorromnico

5: Utilizacin de s ou x. NON LEVAN S Outras palabras como: biscao belisco lapis bisneto esquerda mesquita mesquio polisn sentinela xasmn vesgo diminur diminucin subtraer subtraccin subtraendo

CON S As palabras que comezan por estraou es- (non son prefixos): escaso escolma escavar escavadora escavacin escolma escusa esplendor espolio espraiar espremer estender (pero extensin, extenso e extensivo) estorbo estraar estrao estraeza estranxeiro Estremadura estremea estremar (lindar) estrutura

CON X As palabras que comezan por extra- e ex- e son prefixos co significado de fra de e mais al de, como exportar, exnime ou extraordinario. arxila caxemira cervexa clix cnxuxe conxuntura cornixa desengraxar enxalzar pexorativo proxectil solfexo tanxer tinxir traxecto vertixe xacer xamp xarampn (sarampelo) clmax trax slex fax tlex unisex

3

xema xeo xeso enxesar xugular xiringa xordo

6: Uso de l e ll. NON TEEN L pau voante angua amidn gabin CON LL agasallar amasillo antollo aparello aparellador bacallau baralla cella coello mexilln orella pallaso sortella DAS FORMAS Orela/orella Ola/olla Talo/tallo Calo/callo Seo/selo Malo/mallo CON I iogur ianqui iate iodo ioga iugoslavo boia xoia raia a/hai

CON L ampola apelido apostila argola atropelar belo (fermoso) belota calo camelo casula colar crioulo degolar estaleiro estela estrela falecer querela rolo selo valado vasalo avasalar

N/ CON N asasino cana cann (e canonazo) cartolina dano (danio) engano medicina oficina vacina CON campesio danio setemesio rabao

4

ACTIVIDADES ALFABETO E ORTOGRAFAExercicio 1: Pon b ou v segundo corresponda: Case non quedan aci__ros, __idueiras, so__reiras nin a__eleiras na nosa aldea Garda__a na ga__eta recordos mara__illosos, fotografas do a__ e da a__oa nas __odas dos seus fillos e as __arandas da casa __ella. O autom__il __irou e foi dar a unha ga__ia prxima da casa do __ecio. O tro__ador entoou unha cancin tan bela que todos re__entamos a chorar O go__erno anunciou medidas para a__aratar os custos das chamadas a m__iles. Naquela feira __ndense as __estas e ca__alos da __is__arra. Ai __asoira! __asoira mia! Hai hoxe un ano que non __arres a cocia! Andas nas __erzas, co__arde!, reproduca a gra__acin de __deo. Fixo un no__elo coa la __ermella. O fro, a sara__ia e a chu__ia aca__aron coa colleita deste ano. O a__ogado esqueceuse de pr a gra__ata para asistir ao xuzo. Es__arou na cocia ao pisar un gara__anzo. Gra__ou coa sa cmara o __oo dos __oitres tardia. As __illas da mia casa non __otan auga ningunha. un es__elto rapaz, o Este__o. Os a__oengos son os nosos antepasados. Os escara__ellos e as __ol__oretas son insectos. Quedei inm__il ao __er aquel __ulto no meu p. Rompeu toda a __aixela anda que esta__a __en en__olta. __en pola __eira da estrada, non polo medio. Exercicio 2: Escribe h onde sexa necesario: __enrique estivo limpando a __orta __ata altas __oras da tarde. Gardou na __ucha todos os __aforros, __anda que llo pro__ibira seu pai. __ola! Estn teus __irmns na casa? Na illa de San Simn debeu __aber unha __ermida. Quedou __orfo sendo moi pequeno. Levaba un ad__esivo no __ombreiro. __Achou un lugar totalmente __ermo para rodar a reportaxe. Nalgun__a ocasin rompeu a sa co__erencia __abitual. Tivo moi __inchada a perna pola rotura do __so. __oxe en da todos necesitamos algn ve__culo. Comprei __onte unha ducia de __ovos. Non encontrou un __oco na axenda para __atenderme. Debe __aber moita __armona nesa casa. A Ba__a de Houston est nos Estados Unidos. Exercicio 3: Completa estas palabras escribindo s ou x: E__caso, __acer, __amp, bi__cao, beli__co, e__cavadora, con__untura, corni__a, desengra__ar, me__quita, e__querda, e__cusa, e__tremeo, e__torbo, lapi__, poli__n, e__tensivo, e__tremar, __asmn, e__cavar, e__cavacin, e__polio, e__praiar, e__premer, e__tender, e__tensin, e__tenso, e__traar, e__trao, e__traeza, e__tranxeiro, E__tremadura, e__tremea, e__tremar, e__trutura, ar__ila, __entinela, ca__emira, cerve__a, __uo, sen__ible, cli__, cnxu__e, __oldo, __oidade, en__alzar, pe__orativo, __arampelo, pro__ectil, solfe__o, chanta__e, tan__er, cla__e, tin__ir, tra__ecto, verti__e, __arampn, __ema, __eo, __eso, en__esar, __alouco, a__inar, a__ignar, __ugular, __iringa, __an, __ordo, e__colma, e__plendor, e__traordinario. Exercicio 5: Completa estas palabras con l ou ll. Ampo__a, agasa__ar, ape__ido, anto__o, argo__a, apare__o, atrope__ar, be__o (fermoso), be__ota, ca__o, came__o, baca__au, casu__a, mexi__n, co__ar, criou__o, dego__ar, apare__ador, esta__eiro, este__a, estre__a, ore__a, fa__ecer, quere__a, ro__o, se__o, va__ado, vasa__o, avasa__ar

5

A PALABRAOs constituntes da palabraError: Reference source not foundPALABRA

As clases de palabrasLEXEMA OU RAZ MORFEMAS

:Error: Reference source not found Un lexema morf+ lex+ morfFLEXIVOS

lexema+lexemaPREFIXOS

DERIVATIVOS

lex+lexema+morfemasSUFIXOS

As familias lxicas regulares e irregulares As seguintes palabras: pan, panadeiro, panadara, pantrigo, empanada, empanar, etc. teen en ALTERATIVOS DERIVATIVOS comn o mesmo lexema: pan. Son palabras da mesma familia lxica. As familias lxicas comparten o mesmo lexema. A familia da palabra pan: panadara/era, panadeiro, pantrigo, empanar, empanada. DIMINUTIVOS Todas estas palabras teen en comn o lexema pan. unha familia lxica regular: falamos de familias lxicas regulares cando o lexema permanece invariable. A familia da palabra noite: noctmbulo, anoitecer, noitia, nocturno, noiteboa, noitbrego, noitada. AUMENTATIVOS Os lexemas son distintos: noct- e noit-. Iso dbese a que teen distinta procedencia. Noct- ten procedencia culta, un cultismo. Os cultismos son aquelas palabras que entraron tardiamente na lingua e por tanto non sufriron todas as evolucins; son as que mis se parecen DESPECTIVOS timo palabra ou latino: NOCTEM. Noit-, non obstante, unha palabra patrimonial porque sufriu todas as evolucins posibles desde o latn ata hoxe; son as que mis se diferencian do latn: NOCTEM>noite. Entre os cultismos e as patrimoniais estn os semicultismos. Que estn a medio camio na evolucin: PLENO> cheo (patrimonial), preamar (semicultismo), pleno (cultismo). Os campos semnticos As palabras maceira, pereira, pieiro e magnolio, relacinanse entre si por compartiren o trazo semntico de seren rbores. Forman, xa que logo, un campo semntico ou lxico.

A PALABRA.1. Divide as seguintes palabras nos seus constituntes:

ACTIVIDADES

Exemplo: Encerado: en-cer-ad-o: morfema derivativo + lexema + morfema derivativo + morfema flexivo de xnero.

Froitara: Lembranza: Desterrar:. Rapacia: Paporrubio: Esfameado: Desalmada: Panadeiro:

2. Clasifica as seguintes palabras en simples, derivadas, compostas e parasintticas: Solteirona: Raaceos. Arco da vella:. Campesio: Cartafol: Perfumada: Empobrecer Cervo: Fermosura:. Aprisionar: Terrorfico:. Cuartucho: Cabuxa: Esfameado: 3. Analiza os constituntes das palabras anteriores (LEXEMA/ MORFEMA): Solteirona: Campesio:.

6

Perfumada: Cervo: Fermosura: Terrorfico: Esfameado: Raaceos:

Arco da vella: Cartafol: Empobrecer: Aprisionar: Cuartucho: Cabuxa: :

4. Forma a familia lxica das seguintes palabras. Indica se son regulares ou irregulares:Cama: Lousa: Perder: Domstico: Causa: Mecnica: Barco: Estrela: Lume: Pedra: Leite: Orde: Dor: Mar: Son: Flor: Froita:

5. Indica a que campos semnticos pertencen as seguintes palabras: Carrizo, pardal, paporrubio, xlgaro, canario: Escano, tallo, cadeira: Sarxento, tenente, xeneral, coronel, cabo: 6. Elabora o campo semntico de: Deportes: Instrumentos musicais: Profesins: Das da semana:

OS DETERMINANTESOs determinantes son un tipo de palabras que acompaan os nomes e que serven para presentalos ou para indicar algunha limitacin do significado do nome que acompaan. Temos que distinguir varios tipos de determinantes, segundo vemos deseguido:

O artigo:

un tipo de palabra que presenta o nome. Se este nome que se presenta coecido, entn usamos o artigo determinado; se descoecido, usamos o indeterminado. O artigo determinado As formas do artigo determinado son: o, a, os e as. O artigo determinado pode contraer coas preposicins a, con, de, en e por, as como coa conxuncin comparativa ca. O ao/ co do no polo ca o / c A coa da na pola ca a /ca OS aos/s cos dos nos polos ca os / cs AS s coas das nas polas ca as / cs

A CON DE EN POR CA (conx)

7

O artigo indeterminado As formas do artigo indeterminado son: un, unha, uns, unhas. O artigo indeterminado s pode contraer coas preposicins de, en e con.

UN DE dun EN nun CON cun

UNHA dunha nunha cunha

UNS duns nuns cuns

UNHAS dunhas nunhas cunhas

Os demostrativos:

son un tipo de palabras que acompaan os substantivos para os situar con exactitude no tempo, no espazo ou en relacin s persoas gramaticais. Masculino Feminino Singular este ese aquel esta esa aquela Plural estes eses aqueles estas esas aquelas Os demostrativos contraen coas preposicins de e en. De deste(s) / dese(s) / desa(s) daquel(es) / daquela(s) desta(s) En neste(s) / nese(s) / nesa(s) naquel(es) / naquela(s) nesta(s) Os demostrativos poden funcionar como pronomes demostrativo que s funcionan como pronome: Isto iso Nisto niso Disto diso (sen acentuar). Hai unhas formas neutras do aquilo naquilo daquilo

Os demostrativos tamn contraen co indefinido outro. Ademais, estas contraccins poden tamn darse coas preposicins de e en. No caso do neutro non existen as formas contractas e s se utilizan as formas plenas isto outro, iso outro e aquilo outro. Este Esta Isto Outro estoutro Outra estoutra isto outro Outros estoutro Outras s estoutra s Ese Esa Iso esoutro esoutra iso outro Aquel Aquela Aquilo aqueloutro aqueloutra aquilo outro

esoutros aqueloutros esoutras aqueloutras

VALORES ESPECIAIS DOS DEMOSTRATIVOS: * Valor afectivo. EX: Este Paco! * Valor pexorativo. EX: E ti vas comer iso?; A iso lle chamas ti coche? * Valor despectivo: EX: Ese non sabe o que bo; Non sei nin como che escoito iso * Valor de palabra clix ou comodn (s de uso vulgar), usando AQUEL e AQUELA como substantivos de significado indeterminado: EXS: Co aquel dunha dor de moas, non veu traballar. (Aquel = escusa) Ten un aquel para o baile que d gusto velo * Tamn se constren formas verbais comodn (AQUELAR E AQUELOUTRAR) cun significado indeterminado que depende do contexto (s de uso vulgar): EX: Cando lle mandas facer algo aquelotrase. Deixouno aquelado o acidente * Valor adverbial temporal: NISO; NESTAS; CON ISTO (= nese intre; entn) EXS: an descubrir o asasino e nisto (ou nestas)estragouse o televisor.

8

Entoaron o himno e con isto deuse por rematado o acto. * DAQUELA admite dous valores: 1-Adverbial temporal: EX: Daquela non haba coches coma os de hoxe. (Daquela = naquela poca; naquel tempo) 2-Conxuncin: (= en consecuencia; polo tanto; as que) EX: Non socio do club, daquela non poden deixalo entrar. * En certas expresins ou frases feitas, o uso fixou unha forma indeterminada do demostrativo que se aparta da sa funcin bsica como demostrativo: EXS: Con esas; Iso si; Iso xa; Isto ; Por esas; Por iso; etc.

Os posesivos:

son un tipo de palabras que expresan a quen pertence o expresado polo substantivo que acompaan. Van case sempre precedidos dun artigo (s veces non) e nalgunhas ocasins teen uns significados especiais. Son os seguintes: Un posuidor Varios posuidores meu(s) teu(s) seu(s) noso(s) voso(s) seu(s) mia(s) ta(s) sa(s) nosa(s) vosa(s) sa(s)POSESIVO DE PROPIEDADE EXCLUSIVA OU ABSOLUTA: Constrese co sintagma: DE + posesivo masculino singular, e invariable en xnero e nmero: Singular 1 De meu Singular 2 De teu Singular 3 De seu Plural 1 De noso Plural 2 De voso Plural 3 De seu EXS: Eu teo bicicleta de meu (da mia propiedade) // Vs tedes casa de voso. Estas formas poden asumir tamn outros valores diferentes aos posesivos: -Co valor de Por propia natureza: EXS: Eses queixos son acedos de seu Eu son optimista de meu -Co valor de Por si mesmo: EXS: Este edificio caeu de seu ou foi derrubado? POSESIVO CON VALOR DISTRIBUTIVO: o resultado da contraccin: cada + un + posesivo de 3 persoa: Masculino Femininio Singular Cadanseu Cadansa Plural Cadanseus Cadansas EXS: Eles teen cadanseu coche As menias teen cadansas bonecas. OLLO: * O distributivo nunca vai ao final da frase: EX: NON: Eles mercaron unha chaqueta cadansa SI: Eles mercaron cadansa chaqueta. * O distributivo conxuga en xnero e nmero co posudo, non co posuidor: EX: Elas teen cadansa xoguete (candanseu xoguete). OUTROS VALORES ESPECIAIS DOS POSESIVOS: * Valor afectivo: EX: Como est a nosa ra? * Valor substantivo (= a mia familia): EX: Volveu para visitar os seus. * Valor de proceso ou feito habitual. EX: Xa lle deu o seu ataque. * Valor substantivo (= o que propio ou natural en) EX: A pesca o seu, o meu cazar. * Valor substantivo (= o que acostuma facer ou dicir algun). EX: Armou unha das sas.

9

* Valor substantivo (= a mia parte; o que me corresponde). EX: Eu xa traballei o meu, fai ti o teu. * Valor cuantitativo adverbial (= bastante; en boa cantidade). EX: Xa bebiches o teu. * Valor vocativo: EX: Escoita, meu! Como dis esa parvada? OLLO: O posesivo (en feminino singular), con certas locucins ou adverbios de lugar, pode substitur o complemento formado polo sintagma: DE + PRONOME PERSOAL EXS: diante de min = diante mia // enriba del = enriba sa // detrs de ns = detrs nosa

Os numerais: Indican unha cantidade concreta claramente definida. Clasifcacin:* CARDINAIS: Desde a normativa do 2003, agora tamn entre vinte e trinta se escriben separados: vinte e un, vinte e seis, etc. (Pero contraen ao pronuncialos). * ORDINAIS: Indican a orde de sucesin nunha serie. Todos admiten morfemas de xnero e nmero e nas formas compostas se aplican ao ltimo elemento: Quedamos trixsimo primeiras. OLLO: stimo e oitavo (NON sptimo e octavo). (Son patrimoniais). Dcimo stimo e dcimo oitavo. PERO: septuaxsimo e octoxsimo. (Son cultismos). Outras formas cultas: ndcimo ou dcimo primeiro Duodcimo ou dcimo segundo. Vixsimo, trixsimo, cuadraxsimo, quincuaxsimo, sesaxsimo, octoxsimo, nonaxsimo, centsimo, milsimo, millonsimo.

septuaxsimo,

* LTIMO e DERRADEIRO indican a posicin final dunha serie, pero non son totalmente equivalentes: derradeiro significa o ltimo dunha serie pechada, que non vai haber mis. EX: Foi o seu derradeiro suspiro. * MULTIPLICATIVOS: Sinalan o producto de repetir un nmero (o multiplicando) tantas veces como unidades contn outro (o multiplicador). Dobre, duplo, dupla Sptuplo, sptupla (cultismos) Triplo, tripla ctuplo, ctupla (cultismos) Cudruplo, cudrupla Nnuplo, nnupla Quntuplo, quntupla Dcuplo, dcupla Sxtuplo, sxtupla Cntuplo, cntupla. Os restantes frmanse mediante o cardinal correspondente seguido da palabra veces: EX: Gaou esta competicin trinta veces. * PARTITIVOS: Indican a diminucin proporcional dunha cantidade, a sa divisin en partes. Expresan, pois, unha fraccin numrica (1/2; 1/8; 1/99; etc). A partir de 1/11 (ags 1/100, 1/1000, 1/1.000.000) o partitivo constrese engadindo ao cardinal o sufixo avo: 1/2 Medio/media, metade 1/11 Onceavo/onceava 1/3 Terzo/terza 1/12 Doceavo/doceava 1/7 Stimo/stima (patrimoniais) 1/100 Centsimo/centsima 1/8 Oitavo/oitava (patrimoniais) 1/1000 Milsimo/milsima 1/1.000.000 Millonsimo/millonsima EXS: 1/16 = un dezaseisavo. 2/29 = dous vinte e noveavos 7/345 = sete trescentos corenta e cincoavos.

OLLO: O partitivo metade un substantivo. Hai partitivos en orixe que hoxe son tamn de uso comn como substantivos EXS: Un dcimo de lotera. O peixe mide unha cuarta.

10

Unha oitava. O quin. * COLECTIVOS: Indican un conxunto con nmero exactamente determinado de elementos. EXS: par, parella, decena, ducia, quincena, vintena, cento, centena, milleiro, milleiros e millenta (cantidade elevada e aproximada). Tamn hai moitos substantivos con valor colectivo: EXS: do, tro, cuarteto, quinteto, semana, mes, lustro, sculo, decenio/dcada, milenio, corentena, novena, quincena, osteto, octano *** ATENCIN: Empobrecemento lxico:

Non usar os cardinais no canto dos ordinais: EX: O ciclista entrou no posto vinte e seis. (Sera: no posto vixsimo sexto) Non usar os partitivos no canto dos ordinais: EXS: Dimitiu no onceavo mes do seu mandato presidencial. (Sera: dcimo primeiro ou undcimo). Estamos no andar doceavo do edificio. (Sera: duodcimo ou dcimo segundo).

Os indefinidos:

Son aquelas formas que indican unha significacin imprecisa, relativa cantidade ou identidade. Podemos clasificalos do seguinte xeito:INVARIABLES algun, algo, cadaqun (= cada persoa, todo o mundo) calquera, quenquera (= calquera persoa; vai seguidodunha oracin de relativo: Quenquera que)

cada (valor distributivo) ningun, nada, ren ou res (= nada, referido a algo tanxible. un arcasmo)

demais, mis, menos,

VARIABLES algn, algunha, algns, algunhas ningn, ningunha, ningns, ningunhas un, unha, uns, unhas varios, varias, pouco, pouca, poucos, poucas, bastante, bastantes abondo, abonda, abondos, abondas moito, moita, moitos, moitas, demasiado(s), demasiada(s), tanto, tanta, tantos, tantas, todo, toda, todos, todas certo, certa, certos, certas, tal, tales propio, propia, propios, propias, mesmo, mesma, mesmos, mesmas, o demais, a demais, os demais, as demais, determinado(s), determinada(s), outro, outra, outros, outras, tanto, tanta, tantos, tantas, ambos, ambas, entrambos, entrambas, os mis, as mis,

Contraccins dos indefinidos:Na escrita s contraen algunhas formas variables, pero as invariables non contraen.

ALGN DE ENdalgn dalgunha dalgns dalgunhas nalgn nalgunha nalgns nalgunhas

OUTROdoutro doutra doutros doutras noutro noutra noutros noutras

UNdun dunha duns dunhas nun nunha nuns nunhas

11

** Con ALGUN e ALGO (invariables) non se marca a contraccin con DE e con EN na escrita. (MAL): Ese coche debe ser dalgun. Nalgo teremos razn.

EXS:

*** ATENCIN: O indefinido UN/UNHA/UNS/UNHAS: o En funcin pronominal non contrae coa preposicin CON: EX: El colabora con unha que de Seixo. Cada ma a ao traballo con uns, nunca a cos mesmos compaeiros. o Cando acta como adxectivo presenta as mesmas contraccins ca o artigo indeterminado: EX: Falounos duns asuntos que ns non coeciamos. o Cando se usa como pronominal xeralmente represntase a contraccin coas preposicins De e EN: EXS: Estn sempre a falar mal dun. A resposta est nun mesmo.

Os interrogativos: Estas formas utilzanse para facer preguntas sobre a natureza dosubstantivo. As mis habituais son: que, quen, cal/cales, canto, cando, como e onde. Forma que do interrogativo. Observa as seguintes oracins: Que tema deste disco che gusta mis? / Que che gusta mis? A forma do interrogativo que aparece utilizada no primeiro exemplo como adxectivo, acompaando o substantivo tema, e na segunda oracin como pronome. En ningn caso se debe acentuar este interrogativo cando a interrogacin directa; s se pode acentuar nas interrogacins indirectas cando sexa imprescindible para desfacer un caso de ambigidade: dime que queres / dime qu queres). Forma que en casos de ambigidade. Observa as seguintes oracins: Dime qu queres, Dime que queres.Estas oracins teen un significado distinto. A primeira ten un contido interrogativo e a segunda non. Nestes casos en que pode haber confusin, podemos utilizar o acento como sinal de interrogacin. Formas cal e cales do interrogativo. Observa as seguintes oracins: Cal irmn o arquitecto? / Cal arquitecto? / Cales irmns son arquitectos? / Cales son arquitectos? A forma do interrogativo cal para o singular e cales para o plural aparece utilizada nos primeiros exemplos como adxectivo, acompaando o substantivo irmn, e nas segundas oracins como pronome. Formas canto, canta, cantos, cantas do interrogativo. Observa as seguintes oracins: Canto tempo che levou a viaxe? / Canto che levou a viaxe? / Cantas viaxes levas feito? / Cantas levas feito? Pode funcionar como adxectivo e como pronome Forma quen do interrogativo. Observa as seguintes oracins: Quen o traidor? / Quen son os traidores? O interrogativo quen un pronome, e que invariable (non ten plural). Pode ir acompaado dun verbo en plural ou en singular.

Os exclamativos: Son as palabras que se utilizan para expresar valoracins subxectivas;coinciden formalmente cos interrogativos. Forma que do exclamativo. Observa a seguinte oracin: Que sorte tivemos hoxe!A forma do exclamativo que aparece utilizada dunha maneira moi similar do interrogativo. En ningn caso se debe acentuar. O mesmo ocorre coas formas canto, canta, cantos, cantas do exclamativo: Canto tempo che levou a viaxe! / Canto che levou a viaxe! / Cantas viaxes levas feito! / Cantas levas feito! A forma quen do exclamativo un pronome, e invariable: Quen fora rico!

OS DETERMINANTES.

O artigo.

EXERCICIOS.

Exercicio 1. Completa cos artigos correspondentes os espazos en branco das seguintes frases, empregando, no caso de que se poida, varias posibilidades: Colleu___bolsa mis pequena, pois ___ outras ranlle moi grandes. Puxo ___cara de can que meta medo. Sau ___primeiro de entre toda a xente. Colln ___libro ao chou do andel. ___ premio foi para ___descoecido. ___auga estaba moi boa, anda que sopraba ___ vento ben fresco.

12

___praia ten ___area moi fina. ___ amigos ____rapaz vieron buscalo casa. Buscaron ___mis baratos para ___ seu peto. Comen aqu ___ martes e ___ domingos ao ano. Exercicio 2. Completa pondo as contraccins de artigo con preposicin que cumpran: No mapa ___ illa sinlase onde est o tesouro ___ piratas. Contando ___ ta sorte xa podemos completar todos os datos ___ enigma. ___ Ancares colman as pallozas de xeito tradicional. Chegaron ___ noite xusto antes ___ cea e houbo que prepararlles a comida. Batronlles ___ costas por non lles dar os cartos. Tomas o mel ___ culler ___ calor que vai, non saio ___ auga. Os legumes ___ horta teen un sabor especial Exercicio 4. Completa o cadro das contraccins das preposicins cos artigos determinados, cos artigos indeterminados e o cadro das contraccins da conxuncin comparativa ca cos artigos determinados: PREP/ART UN UNHA UNS UNHAS DE EN CON

CONX/ART CA (conx)

O

A

OS

AS

Exercicio 5. Modifica as seguintes oracins, construdas coa conxuncin ca seguida dos artigos o, a, os e as sen contraer, e fai que estas contraian. Exemplo: Estiven mis tempo ca o teu irmn / Estiven mis tempo c teu irmn Fun ao cine menos das este vern ca o vern pasado. Fun ao cine menos das este vern ___vern pasado. A televisin mis divertida ca a escola. A televisin mis divertida ___escola. Sempre viaxa mis ca os seus pais. Sempre viaxa mis ___ seus pais. Nalgunhas ocasins preferira estar menos ca o seu fillo no negocio familiar. Nalgunhas ocasins preferira estar menos ___ seu fillo no negocio familiar. As obras de arte son mis caras ca as pequenas copias realizadas nos talleres. As obras de arte son mis caras ___ pequenas copias realizadas nos talleres. Sempre o vin mis contento ca a irm. Sempre o vin mis contento ___ irm. Exercicio 6. As preposicins con, de e en contraen tanto co artigo determinado como co indeterminado. Fai estas contraccins seguindo o exemplo e substitundo a contraccin co artigo determinado pola que corresponda co artigo indeterminado. Exemplo: Teo unha cita coas amigas / Teo unha cita cunhas amigas. Veo da excursin / Veo ____excursin. Estou no descanso / Estou ____descanso. Xutei co p / Xutei ____ p. Escribo coa man / Escribo ____ man. San cos familiares / San ____familiares. Quedei cos amigos / Quedei ____ amigos. membro da asociacin / membro ____ asociacin. Deixei a carteira no coche / Deixei a carteira ____ coche.

13

Teo bochas no p / Teo bochas ____ p. Estiven onte na festa / Estiven onte ____ festa. Exercicio 7. A preposicin con, cando contrae co artigo feminino a(s), resulta ser coa(s). Practica esta contraccin no seguinte exercicio e lembra non confundila coa partcula comparativa ca, que pode contraer ou non co artigo, resultando Ca a(s) ou C(s). Exemplo: Falaba mellor (*con as) coas amigas / Falaba mellor (ca as) cs amigas. Escribo mellor (*con a) ____man esquerda. Escribe mellor (ca a) ____ filla do notario. Quedei (*con a) ____ amigas. Est mis alta (ca a) ____ irm de Sofa. O meu fillo xoga (*con as) ____ tas sobrias. O meu fillo xoga mis (ca as) ____ tas sobrias. Exercicio 8. Practica coa contraccin de con no seguinte exercicio e lembra non confundila coa conxuncin comparativa ca, que pode contraer ou non co artigo, resultando Ca o(s) ou C(s). Exemplo: Chegas antes (*con o) co coche / Chegas antes (ca o) c coche. Escribo mellor (*con o) ____bolgrafo. Escribo mellor (ca o) ____ teu fillo. Quedei (*con os)____ amigos. Est mis alta (ca o) ____ fillo de Sofa. Ests mellor (*con os) ____ outros. Ests mellor (ca os) ____ outros. Exercicio 9. Fixndose ben nestes cadros, completa as seguintes oracins: PREP/ART CON CONX/ART CA (conx) O A OS AS co coa cos coas

O A OS AS ca o / c ca a /ca ca os / cs ca as / cs Exemplo: Falaba mellor (*con as) coas amigas / Falaba mellor (ca as) cs amigas. Escribo mellor (*con a) ____man esquerda. Escribe mellor (ca a) ____ filla do notario. Vigo mis grande (ca A)____ Corua Quedei (*con a) ____ amigas. Estivo (*con as)_____ pernas enxesadas todo o mes. Estivo a piques de dar (*con a) ____ cabeza na rocha.

O demostrativoExercicio 1. Cubre os ocos cos demostrativos e coas contraccins ESTE ESE AQUEL ESTES ESES AQUELES ESA AQUELA ESTAS ESAS AQUELAS ISTO ISO AQUILO DE deste dese destes desta daquela destas desas daquelas disto diso daquilo EN neste naquel neses naqueles nesa naquela nestas nesas nisto niso Exercicio 2. Enche os ocos cos demostrativos precisos: - Aqu tes ____carballo e al est ____ mis baixo. Non ves, parva, ____con que nos vn agora!

14

Cando chegou cidade, sentiuse incmoda en ____ pequeno apartamento. En ____tempos as mulleres non tian dereito a voto, anda que en ____ seguen discriminadas no acceso ao traballo. ____ poesas, que agora che traio, son a penas un anaco da mia alma. Non esquecerei nunca ____ ma de hai 25 anos cando entrei no vestbulo do xornal. Coa princesia ____ morreu a derradeira gota de sangue da dinasta dos Ulxidos. Comezaba o amencer e en ____ momento estalaba o primeiro foguete do da. Ao entrar no bar non deixaba de pensar en todo ____ que lle sucedera ____ tarde en ____ mesmo lugar. Saba ben que ____ fillo nunca chegara a nada e ____ traao a mal traer. O afogamento do home causou nela un trauma profundo, quedoulle de ____ unha levidade na ollada. Traio ____ lbum para ti, as que vaime dando _____ que levas nas mans. Dxome ____ meu seor Merln: Non te lembras de ____ anos que pasamos en Miranda? Presentounos a todos: ____ meu padrio, ____ meu irmn Fuco e ____ que ves al Rosia, a mis pequerrecha. Sinto de verdade deixar ____ mundo, pero o que mis me doe que non volverei probar ____ biscoitos tan ricos que fai _____ ta irm. Coeces ____ muller de aqu? E ____ que est al ao fondo, preto de ____ rbore? Exercicio 3. Introduce os demostrativos adecuados, facendo as contraccins oportunas: En _____ocasin tivemos moita sorte xogando de ____maneira. Na festa de _____amigas tas coecemos _____mozos que veen connosco. ____mesa que puxeron aqu mellor ca _____ de al. Bebede de ____ vio que seica senta ben. ____non sabe parar quieto cando debe e as ten _____ liortas. ____ non o fara eu nunca. De verdade, penso que en ____ non caera xamais. ____ seora, a que cruza por ____ ra, a nai de ____ garda. Fra de ____ rbita non o coece ningun, nin sequera en ____ crculo. ____ vez aprenders de ____ outro xeito, por se ____ se che d mellor. En ____ tes razn, pero de ____ maneira non o debes dicir. Exercicio 4. Repasa os valores especiais dos demostrativos e utilzaos nas seguintes frases, substitundo as expresins sinaladas por daquela, nisto, niso: Por aquel entn pasaba por aqu unha estrada. Se vai fro, entn non imos. Nese momento chega, e dnos a mala nova. Confiabamos en subir a primeira, e no mesmo momento de se cumprir os noventa minutos mtennos un gol. Penso que naqueles tempos haba mis oportunidades que hoxe. Nestes temas estabamos cando interromperon a conversa. Se para entn o tes rematado, pagarmoscho ben. Exercicio 5. O demostrativo aquel ten un valor impreciso en expresins como: Ten un aquel que sorprende e mesmo existe o verbo aquelar, con significados variados, en expresins como: Xa aquelou o coche?. A partir destes exemplos, intenta substitur as formas especiais aquel e aquelar por outras similares: Exemplo: Anda que che ten moito aquel para as relacins persoais, prdeo por non saber calar a tempo. / Anda que che ten moita habilidade para as relacins persoais, prdea por non saber calar a tempo. Co aquel do exame final hai unha semana que non sae da casa. Ten un aquel moi gracioso ao falar francs. Ten unha aquela coa voda que non atina para nada. Desaquelouno tanto infortunio e frustracin, e non hai quen o aquele con nada.

15

Exercicio 6. Completa coas formas neutras do demostrativo (s funcionan como pronome) Isto aquilo niso naquilo Disto Exercicio 7. Os demostrativos tamn contraen co indefinido outro. ESTE/ESTA ESE/ESA AQUEL/AQUELA OUTRO ESOUTRO(S) OUTRA ESTOUTRA(S) AQUELOUTRA(S)

O posesivoExercicio 1. Completa o seguinte cadro coas formas dos posesivos que falten. Un posuidor Varios posuidores meu(s) seu(s) voso(s) seu(s) ta(s) sa(s) nosa(s) Exercicio 2. Introduce no oco das frases seguintes a forma do posesivo mis axeitada. (amigas de ti) ____________ son moi simpticas. (exemplos de pedro ____________ son moi instrutivos. As camisas dos (curmns de vs) ____________ teen unhas cores rechamantes. Podes coller (o libro dela) ____________ para consultar esa dbida. As terras (de ns) ____________ quedan para a outra banda do ro. Hoxe a (de min) ____________ cabeza non est para iso. Colle os ____________ (deles) apuntamentos para estudar. Escoita o ____________ (de ns) programa esta noite. Dixame ____________ (as follas de ti). Colleu ____________ (o coche de ns). Non quixeron quedar ____________ (por culpa de ns). Non lles valeu para nada toda ____________ (a preparacin delas). Ningun quixo aturar ____________ ( o beb deles). Non moi normal ____________ (a preocupacin de ti) polo ____________ (atraso del). Para proxectos ____________ (de ti) precisas colaboracin ____________ (de ns). Voume fartar axia da ____________ (prepotencia del) e vou montar o negocio pola ____________ conta (de min). Necesito a ____________ axuda (dela). Comeron os ____________ produtos (de ns) con moita voracidade. As ____________ teimas (de ti) acabarn por estragar as ____________ relacins (de vs). da ____________ autora (dela) pero basase nunha idea ____________ (de ns). Para a ____________ informacin (de vs), direivos que xa lles chegou a ____________ autorizacin (deles). O amigo ____________ (de ns) xa non volveu pola ____________ casa (de ti). ____________ primo (de ns) seica se escora para ____________ (a banda de vs). Coa ____________ obsesin (dela) por sar da ____________ (vida de ti) limita os ____________ movementos (de ns). da ____________ idade (de min), non da ____________ (de ti) (negocios deles) ____________ andan un pouco mal. (Compaeiros de ti) ____________ vironte buscar pola ma. Coeceron ____________ ( moza del) a travs das ____________ (fillas de ti). Botarei unha ollada ____________ nos arquivos (de ti), para ver se atopo algn dato interesante para ____________ o traballo (de min). Correu detrs ____________ (de vs), para darvos ____________ (a mensaxe dela) Estivemos con ____________ (o compaeiro de traballo de ns), e falmoslle de ____________ (o interese de ti) pola astroloxa. Dixo que te chamara para falardes ____________ (da afeccin comn dos dous).

16

Exercicio 3. Emprega o posesivo distributivo (cadanseu, cadansa, cadanseus e cadansas) nas seguintes oracins: Todos tian unha misin completa que desenvolver. Cada rapaz via coa sa careta. Que cada un de vs traia o seu traballo rematado. Cada rapaza que colla o seu boleto que imos comezar o sorteo. Se traen todos un disco teremos msica para horas. Cando cada un recolla o seu prato, serviremos o caf. Se trae cada un a sa parte, imos xuntar o necesario. Cada un aparcou o seu coche no lugar indicado.

ACTIVIDADES

NUMERAIS

Exercicio 1. Numerais cardinais. Escribe en letra os seguintes nmeros: 0: cero 200: 16 : dezaseis 248: 17: 300: 18: 334: 19: 456: 21 500: 22: 565: 29: 600: 37: 621: 40: 723: 41: 747: 50: 859: 51: 900: 55: 1.022: 66: 2.003: 84: 1.987: 102: 5.321: Exercicio 2. Numerais ordinais. Escribe en letra os seguintes numerais ordinais: 7: stimo 30: 7: stima 40: 8: 50 : 9: 60: 10: 70: 11: undcima/ dcimo primeira 80: 12: / 90: 13: dcimo terceiro 100: 14: 200: 20: 1.000: 21: 1.000.000: Exercicio 6. Numerais multiplicativos. Os multiplicativos cunha forma especfica son uns cantos, dos que destacamos estes: dobre, triplo, tripla, cudruplo, cudrupla, quntuplo, sxtuplo e dcuplo. A partir de 11, xa temos que apoiarnos na palabra veces. Completa o que falta da seguinte serie: X 2: dobre, duplo, dupla. X 11: -------------------------X 3: triplo, tripla. X 13: -------------------------X 4: -----------, ---------------X 100: --------------, -------------X 10: ---------------, --------------X 1.000: ------------------------

17

Exercicio 7. Numerais partitivos. Algns numerais partitivos son: cuarto, onceava medio, terzo, cuarto, quinto, stimo, etc. A partir do 1/11 e ata o 1/99 temos que engadir avo ou ava ao numeral cardinal, as temos que dicir onceavo, doceavo, treceavo, catorceavo, etc. Completa con letra os seguintes numerais partitivos: : medio, media. 1/15: -------------, ------------1/3: ----------, --------1/16: ---------------, --------------1/4: ------------, ---------1/17: ----------------, ---------------1/5: ------------, -----------1/18: --------------, -------------1/6: -------------, ------------1/19: -------------, ------------1/7: -------------, ----------1/20: -------------, ------------1/8: -------------, ----------1/21: vinte e unavo. 1/9: ------------, -----------1/22: vinte e dousavo, vinte e dousavos. 1/10: -------------, ---------1/30: -------------, ----------1/11: ------------, -----------1/40: --------------, --------------1/12: --------------, -----------Exercicio 9. Completa os seguintes numerais partitivos coa correspondente expresin. (Nospartitivos correspondentes a 100, 1.000 e 1.000.000, a terminacin -simo, -sima, -simos, -simas)

1/100: unha centsima. 2/100: das----------1/1.000: unha ---------1/1.000.000: unha ------------Exercicio 10. Nmeros colectivos. Completa cos substantivos da listaxe seguinte: Par, parella, decena, ducia, vintena, trintena, cento, milleiro, milln, billn. Dxenche un ............... de veces que non tires os xornais vellos porque os quero reciclar. Suso e Mara fan moi boa ............... Hoxe deixaron unha ............... de cartas para repartir entre os vinte asistentes a este curso. Vou comprar un ............... de botas de auga para o inverno. Comprou das ............... de ovos da casa. Treme de Padrn un ............... de pementos. Chegou ............... e parece que tea vinte anos nada mis. Tocoulle un ............... na lotera. O Estado naqueles anos xa adebedaba varios ............... de pesetas. Foron manifestacin arredor de dez ............... de persoas. Exercicio 14. Completa os espazos baleiros cos numerais multiplicativos, cos partitivos ou cos nmeros colectivos correspondentes. Mediu a habitacin coas mans e tia vinte e cinco ............... Mara, agora que cumpres trinta anos ests entrando na ............... Comprei no mercado unha ............... de ovos e un ............... de pementos. Declarouse unha forte epidemia e puxeron os doentes en ............... Trouxeron un ............... de patacas da Limia, ou o que o mesmo, cen quilos. Unha estrofa de cinco versos un ............... e unha de oito, unha ............... Esa guerra durou dous anos e por iso se coece co nome de guerra do ............... Un perodo de catro meses un ............... e un de tres un ............... No vertedoiro da Corua caeron ao mar moitas ............... de lixo. Tia o armario cheo de ............... de zapatos e anda compraba mis. Para faceres o zume debes cortar as laranxas ............... Quera facer nove misas, unha ............... pola almia do defunto. Cada dez anos comeza unha nova ..............., cada cen unha ..............., cada mil un ............... Fixeron o traballo a ..............., se ben o teu fillo fixo mis c meu. Anda, reparte a mandarina, dme cinco ............... polo menos! Naquel banco sempre hai a mesma ............... bicndose.

18

Tes dezaoito anos de antigidade no traballo, dicir seis ...............e

tres ...............

ACTIVIDADES

INDEFINIDOS

1. Completa os ocos cos indefinidos invariables cada, menos, mis, demais, algo,

calquera, ren ou nada: Quedara sen ..................... despois da traxedia. Era un...................., non vala a pena nin falar con el. Os que teades acabado podedes sar, os ..................... non. Quera moito mis, mais tivo que conformarse co .................. .................. da que pasa, mis se parece a sa nai. Chova a ................. non poder. Traa ................... debaixo da chaqueta que nos intrigaba. Quedou sen ....................... despois da traxedia.

3. Na oracin Teo varios amigos estranxeiros, a palabra varios un indefinido que presentavariacin no xnero unicamente, as como os casos dos indefinidos ambos, ambas, entrambos e entrambas. Estes indefinidos, xa que logo, nunca se van poder empregar en singular. Completa cos indefinidos ambos, varios e entrambos en masculino ou feminino: ........................ arranxaron a vella casa. .............. os dous concursantes compartiron o premio. Estivo ...................... das de vacacins. Comprou ........................... revistas de automobilismo.

4. Na oracin Non soporto tales ideas, o indefinido tales aparece en plural, pero tamn poderaaparecer en singular (Non soporto tal idea). O mesmo sucede co indefinido bastante e bastantes. Hai moitos outros indefinidos que si que presentan variacin de xnero e nmero: un, algn, ningn, moito, pouco, todo, outro, certo, mesmo, abondo, propio, tanto e demasiado. Completa as seguintes oracins cos indefinidos que correspondan. ........... o mundo entendeu a mensaxe. ............... protestaban polos exames e ............ polas notas. Realizara ....................... ensaios nun da. Estivo falando do ..........unha e outra vez. Eu sei dun ............rapaz que sempre te espera ............. preferiron o avin e ........... optaron polo tren. Trouxo .............. mandado para min? Non trouxo ...............mandado para min? .............solucin debe ter ese asunto. Haba comida ............para parar un tren. .............as rapazas se puxeron a xogar. Tivo que traer ................carpetas novas para facer a programacin. Non ten ............ solucin de momento. ...........vez estivemos en perigo. Eran as ................escusas de sempre. Cando xuntou cartos ............. para a viaxe, comprou o billete. .............vez non cho perdoamos. Os ............... delincuentes estaban protexidos pola polica. Advertiullo ............ veces como puido. Foron .................... excursins para este curso.

5. Os indefinidos algn e outro contraen coas preposicins de e en, como no exemploQuixera ser amigo dalgn vecio ou Estaba noutro lugar. Contrae estas formas: Era (de outro) ............ pas distinto. Viera (de outra) ................parte.

19

Estaba pasando as vacacins (en algn) .............. lugar do leste de Dinamarca. Via(de algunha) ............ estacin da nosa cidade. Non pensaba (en outra) ................cousa. Tia a cabeza (en outros) ..................asuntos.

6. Ademais de todas estas formas, temos outras como: cadaqun, quenquera, algun,ningun e ben. Nas seguintes frases, empregue estas formas. un don ...................... ...................... debe ter conta dos seus asuntos. Quero ser .....................na vida. A auga corre ................ polo rego. .................. xa sabe o que ten que facer. .......................que sexa que me chame maa. .................... ten que resolver os seus problemas

ACTIVIDADES

INTERROGATIVOS E

EXCLAMATIVOS

2. Enche os espazos coas formas dos interrogativos que cumpra. ...................... estivo onte contigo? ...................... son sete por nove? ...................... son eses novos alumnos? ...................... o que che contou Mara? ...................... destas facturas son as de Ral? ...................... persoas tiveron o atrevemento de presentarse abertamente? 4. Enche os espazos coas formas dos exclamativos que faltan. Mira----------------est a! ------ ------ soubera a verdade! ----- ------ petrleo queimado! ----- -----pena! ----- -------historia tan triste!

O PRONOME PERSOAL* TNICOS: N Suxeito Formas oblcuas

20

Singular mero

Persoa 1 2 3 1 2 3

Non reflex. eu Ti el, ela

Libres Reflex. min si

Non reflex.

Ligadas Reflex. comigo contigo consigo connosco convosco

Plural

ns, nosoutros/as vs, vosoutros/as eles, elas si

..

consigo

Contraccin das preposicins EN e DE co pronome persoal de 3 persoa: Pron EL ELA ELES ELAS Prep EN nel nela neles nelas DE del dela deles delas * TONOS: FUNCIN C.D. Nmero/persoa PLURA SINGUL L AR 1 2 3 1 2 3 me te o/a lo/la no/na se nos os/as vos los/las nos/nas se Me che lle nos vos lles se C.I.

* As formas de C.D. de 3 persoa lo/la/los/las aparecen: -Despois de forma verbal rematada en R ou en S: EXS: Collelos (coller + los). Chamalos (chamar + los) Sbela (sabes + la). Deixrmolos (deixarmos + los) -Tras o pronome persoal tono rematado en S: EXS: Eu contillelo (Conteilles + lo) Devuvolo permitir (deveuvos + lo) ** As formas de C.D. de 3 persoa no/na/nos/nas sanse: Despois de forma verbal rematada en ditongo decrecente: EXS: El limpouno. Ela colleuno. El foino buscar al. CONTRACCINS DOS PRONOMES DE C.I. COS DE C.D. DE 3 PERSOA: C.D. C.I. O A OS SINGULAR ME CHE LLE mo cho llo ma cha lla mos chos llos

AS mas chas llas

Pl

NOS VOS LLES

nolo volo llelo

nola vola llela

nolos volos llelos

nolas volas llelas

EXS: Os rapaces deron caramelos aos amigos --- os rapaces dronllelos CD = os CI = lles --- (lles + os = llelos) Os rapaces deron camarelos ao amigo ----- os rapaces dronllos CD = os CI = lle (lle + os = llos)

NORMAS DE COLOCACIN DO PRONOME TONO NA FRASE:Os pronomes tonos, ao careceren de acento propio (de independencia ou significado propio) buscan o apoio nas palabras tnicas prximas, sobre todo no verbo, do que complemento directo ou indirecto.

21

1)-O pronome tono xamais inicia unha frase: EX: NON: Lle ds o bolgrafo. SI: Dslle o bolgrafo. 2)-Nas oracins simples, nas coordinadas e nas principais das compostas, o pronome tono vai encltico (posposto ao verbo e unido a el sempre sen guin) EXS: Cntalle o que queiras. Coceo ben.EXCEPCINS: Pero en contra deste principio xeral o pronome tono vai procltico (antes do verbo e non unido a el) nos seguintes casos: * Se a oracin negativa ou vai introducida por unha conxuncin ou un adverbio negativos: EXS: Ningun o desexaba (NON: Ningun desexbao) Xamais lle mandou facer iso (NON: Xamais mandoulle facer iso) * Se a oracin vai introducida por un adverbio: EXS: Sempre me falas igual / Xa llo dixeron onte / Axia o atoparemos na ra

OLLO: Porn, existen algns adverbios e locucins adverbiais (maiormente de tempo e lugar e tan algns demodo) que permiten que o pronome tono vaia encltio (despois do verbo) ou procltico (antes do verbo). De tempo: antonte, antano, onte, hogano, hoxe, antes, agora, daquela, despois, entn, De lugar: diante, dentro, atrs, fra, enriba, debaixo, lonxe, preto, aqu, al, a, De modo: de golpe, de speto, amodo, ao cabo, EXS: Ma cho teo ou ma tocho // Al o buscaron ou al buscrono. Cos adverbios en mente pode ir antes ou despois, segundo admitan ou non pausa despois deles: EXS: Normalmente cllese polas patas // Seguramente lle dean o premio * Se a oracin vai introducida por un interrogativo ou exclamativo:EXS: Onde o colliches? Como o ama! * Se vai despois dalgns pronomes indefinidos como algo, algun, bastante, calquera, ambos, entrambos, mesmo nada, todo(s). EXS: Todos o aman. Bastante cho teo dito. Calquera llo di agora. OLLO: Normalmente posponse con algn(s), un(s), varios, outro(s), moitos, os demais, porque se con estes indefinidos poemos o pronome tono procltico a frase queda enfatizada e vara a sa significacin: EXS: Outros aprciano mis. Algn comprouno antes. Outro llo comentar. Algn che regalara * Se a oracin desiderativa ou ponderativa: EXS: Mala chispa te coma! As de fermosa che !

3)- Nas proposicins subordinadas o pronome tono vai sempre procltico (antes do verbo):EXS: Dxenlle que o collese / Que entre cando o deixen / Non me importa se o colle) OLLO: Se entre a partcula subordinativa e o pronome hai unha pausa, unha palabra, etc., pode ir encltico: EXS: Xa sei que llo tes atado/ Xa sei que, anda sen querelo, tesllo atado. (Llo vai encltico). Xa sei que, anda sen querelo, llo tes atado.

4)- Nas perfrases verbais (ags as de participio) ou cando aparece un verbo conxugado seguido dun infinitivo ou dun xerundio, o pronome tono pode ir detrs do 1 verbo ou do 2 :EXS: Quroo mercar. Quero mercalo. ndao arranxando. Anda arranxndoo. PERO: Ningun desexa mercalo. Ningun o desexa mercar. NON: Ningun desxao mercar. * Se a perfrase verbal de infinitivo e ten tres elementos ( dicir, un relacionante entre os dous verbos), a posicin do pronome tono tripla: EXS:Tes que collelo. Tes que o coller. Telo que coller. Haino que facer. Hai que facelo. Hai que o facer. PERO: Tamn, coma no caso anterior das perfrase sen relacionante, se algn elemento altera a colocacin, esta s afecta ao elemnto mis prximo a el: EXS: Anda o temos que coller. /Anda temos que collelo. / Anda temos que o coller. NON: Anda tmolo que coller.

ACTIVIDADES PRONOME PERSOALTarefa 1. Le o seguinte texto e responde s cuestins : Estivemos longo tempo sen movernos, agardando: pasaron cando menos tres horas. Non dei po

22

nin me deixei levar polo sono, pero aquela operacin facaseme longa. Tamboril debeuse decatar porque me estivo dando azos. Faloume tamn de roubos de moita sona e de policas arriscados. Que sei eu! Niso vimos vir unha lucia polo camio do agro. Puxmonos moi atentos. Achegbase cada vez mis. Logo apagouse. Escoitamos un lixeiro choqueleo. Dous homes apareceron diante da palloza. Ollaron derredor. Entraron. Un deles acendeu un misto. De seguida saron con cadanseu saco de cebolas ao lombo. Tamboril brincou diante deles co revlver na man, e cando tentaron fuxir berroulles: Alto a ou disprovos! Exercicio 1. Procura no texto os pronomes persoais e indica se son tnicos ou tonos: Tnicos: tonos: Exercicio 2. Escribe as seguintes formas dos pronomes persoais: Forma tona de segunda persoa de singular. Forma tnica de primeira persoa plural. Forma tona de terceira persoa plural. Forma tona de segunda persoa plural. Forma tnica de segunda persoa singular. Forma tona de primeira persoa plural. Forma tnica de segunda persoa plural. Forma tnica de terceira persoa singular. Exercicio 3. Sublia os pronomes persoais e clasifcaos en tnicos e tonos: Qurennos subir o prezo da gasolina. Ns non lles deixamos que foran con vs. Non me deixes soa que che teo moito medo. Parece que eles son mis especiais ca min. Non te podes poer tan enfadado comigo, nin eu contigo. Vs toleastes? Eles mandronvos un correo electrnico onte noite. Dixao quedar! Espero que non as derramedes todas. Exercicio 4. Pon nos espazos baleiros os pronomes tnicos adecuados: Desexo que _____________ vean s festas (dona Xulia e a Sra. Mara). mellor que veas _____________ (con eu e mais outros). mellor que veas ________________ (con eu). Fxeno por ________________ (Mara e Susana). As que ________________ non saban nada. As que ________________ non sabiades nada. Mandrono para (eu) _________________ . Exercicio 5. Substite o remarcado en cursiva polas formas ligadas con preposicin: Ti ven canda min e Mara que vaia canda ti. Maria non ten sitio con vs. Hoxe comezou a ir con ns o amigo de Xos. Exercicio 6. Coloca as formas o/lo/no (ou os seus correspondentes femininos e plurais): - A Mara levei______ao meu piso. - Os pasteis fan_________nun forno elctrico. - Os chcharos comeu_____sen deixar nada. - O paquete fun__________buscar eu mesmo. - As tas trouxeron______para que o coecese. - Eu iso non_________creo. - O coche lavamos__________con auga quente. - Iso dixronnos______uns amigos nosos. - A carta escribimos_________pola noite. - Isto digo___________porque verdade.

23

Exercicio 7. Responde s seguintes cuestins segundo o exemplo dado (ollo cos tiles!). Exemplo: Martio colleu os xoguetes? Colleunos - Dronvos as notas? - U-lo agasallo? - Truxolles o caderno? - Tomaches o xarope? - Lembraba o conto ben? - Vas contar os cartos? - Xacobe pelou as patacas? Exercicio 8. Completa o cadro facendo as contraccins do pronome tnico coa preposicin:EN EL ELA ELES ELAS DE

Exercicio 9. Completa o cadro facendo a contraccin dos pronomes tonos ( me, che, lle, nos, vos e lles son formas de CI, e o, a, os e as son formas de CD):O ME CHE LLE NOS VOS LLES A OS AS

Exercicio 10. Fai as contraccins dos pronomes segundo o exemplo: Exemplo: Ao prestamista devolveu todos antes do prazo (lles, os). Ao prestamista devolvullelos todos antes de prazo. Eu sentir contar aos teus parentes (lles, a). Antes la pola noite (che, a). O reloxo nunca quixo dar por medo a que estragase (lle, o). Tan axia como conceda, podes tirar cara (che, o) (lle, o). O mecnico non recambiou no da (nos, o). Os libros cando enve por correo, farei saber axia (lles, os) (che, o). Exercicio 11. Coloca o pronome tono onde corresponda, seguindo as normas xerais: Exemplo: Moito__repetn__, pero nunca __fixo__ caso (llo, me). / Moito llo repetn, pero nunca me fixo caso. _____digo_____o que penso dela e mira_____como se pon (lle, a). Quero_____que_____diga_____ela (o). Se______queres______saber_____, a min_____importas_____moito (o, me). Para que____saibas_____, eu non______fixen______(o, o). _____vin_____a el e_____dei______o teu recado (o, lle). Quiz_____vea_____ grande (lle). Non_____digas_____nada (lles). Exercicio 12. Pon te ou che segundo cumpra: Non____vin o sinal que____quedou despois do accidente. ____escoitaba____ben a gusto, pero teo que marchar. O cadelo____ha____morder____como non vaias con tino. Seica____rebentou____o pantaln? Pois agora____mallo____o lombo por non faceres caso.

24

perigoso andar por baixo dos guindastres; se____esmagan____non o contas. Ao sarmos do traballo____veremos____na tasca. Anda____mollaron____ben o coche. Algun____roubou____do caixn os papeis. Sempre____regalan____xoias. Exercicio 13. Completa os seguintes enunciados coas formas te e che: A ti contei___ a verdade. Haber que ir buscar___ ao colexio. Onte non ___ atopamos. Chamei___ arredor das seis, pero non Mandamos___ marchar. ___ deu a gana de baixar. Por que ___ faran esa trampa? O can mordeu___. Ti anda non ___ erguiches? O can mordeu___ unha perna. Exercicio 14. Substite os enunciados en cursiva polas formas pronominais correspondentes: Exemplo: Mara trouxo os caramelos ao seu irmn. / Mara truxollos. Sirve o caldo aos teus irmns. Di a verdade a estes homes. Fai os deberes sa irm porque ela non sabe. Truxonos un regalo ben bonito. Ensinouvos todo canto saba. Fixo unha empanada aos seus convidados. Ters que levar ao oculista os lentes vellos. Deu un bico aos pais pola ma. Amosei aos visitantes o museo da cidade. Darei a ti todo canto me pidas. Non che quero esas nabizas. Exercicio 15. Substite a cursiva por un pronome tono. O venres faremos ese traballo. Hai que gaar aos do quinto. Anda non nos trouxo o almorzo. Por fin amaaron a estrada. Deunos o aguinaldo. Exercicio 16. Nos seguintes enunciados, substite primeiro o CI e despois o CD. Exemplo: Trouxeron (a ns) un agasallo. / Trouxronnos un agasallo. Trouxronnolo. Fixeron (a el) a chaqueta. Xon pediu (a vs) un favor. Gaei (a ti) todas as partidas. Regalaron (a min) os cromos. Contastes (a eles) os segredos. Roubaron (a ns) as entradas. Chamou (a ns) a atencin. Botou (o berro) a Pedro. Impartiu (a leccin) aos alumnos. Contou (a eles) a mentira.

O ADVERBIO25

O adverbio unha palabra invariable que se utiliza para modificar un verbo, un adxectivo, outro adverbio ou, mesmo, unha oracin enteira. Apreciamos isto en exemplos como os seguintes: Desde o punto de vista da forma destaca o procedemento de creacin de adverbios a partir da forma feminina singular do adxectivo engadndolle o sufixo mente: rapidamente, efectivamente, etc. Tamn pode usarse como adverbio un adxectivo masculino singular: Non vaias tan rpido (= Non vaias tan rapidamente). Nalgns casos os adverbios poden terminar cos sufixos -io e -simo, que intensifican o seu valor: rapidio, cedsimo, etc. Os adverbios mis habituais pdense clasificar deste xeito:CIRCUNSTANCIA De lugar De tempo De modo De cantidade e precisin De afirmacin De negacin De dbida Relativos Interrogativos e exclamativos ADVERBIOS FORMAS aqu, a, al, al, al, acol, dentro, fra, preto, lonxe, algures, xalundes (noutro sitio calquera, noutra parte, en algures, por a adiante)... agora, onte, hoxe, ma, daquela, sempre, antes, despois, arestora, asemade, xacando (noutro tempo, noutrora, antano) ... as, ben, mal, peor, mellor, (os acabados en mente)... case, s, soamente, xusto, moito, pouco, bastante, abondo... si, claro, abof non, tampouco, sequera... seica, disque, acaso, quizais... cando, onde, como... cando, onde, como... EXEMPLOS Vai al buscar a pelota. Daquela non haba os adiantos tecnolxicos de hoxe en da. Fxoo as porque llo dixeron. A entrada para o concerto custaba moito Abof puido facer mis do que fixo Non fun onte clase. Disque chegou tarde outra vez. Foi visitar a casa onde naceu Cando chegaches da viaxe?

Finalmente, coecemos como locucins adverbiais aqueles complexos de das ou mis palabras que transmiten un significado en conxunto e son equivalentes a un adverbio: ao revs, sen dbida, de speto, etc. O primeiro elemento unha preposicin que se lle une un substantivo (a xeito, s toas), un adxectivo (en van, de novo), un verbo (a varrer), un participio (s agachadas) ou un adverbio (por dentro, por baixo).

ACTIVIDADES

ADVERBIO26

Tarefa 1. Indica deseguido cada un dos adverbios sinalados no texto e a palabra concreta que van modificando no seu significado. Lembra que todos os adverbios complementan ou modifican o significado dalgn verbo, dalgn adverbio ou dalgn adxectivo. Esperbao na ra impaciente, de tempo en tempo ollaba para o reloxo que levaba no pulso e comprobaba as o retraso con que chegaba o seu compaeiro. Estaba moi canso e viva ben lonxe. Nunca a demora se fixera tan longa. Axia chegara e non pensaba perdoarlle; bastante fixera xa. Onde estara a esas horas? Certamente abusara da sa confianza. De tempo en tempo modifica a palabra..........................., que un.................. As modifica a palabra..........................., que un......................... Moi modifica a palabra..........................., que un......................... Ben modifica a palabra..........................., que un......................... Lonxe modifica a palabra..........................., que un......................... Nunca modifica a palabra..........................., que un......................... Tan modifica a palabra..........................., que un......................... Axia modifica a palabra..........................., que un......................... Non modifica a palabra..........................., que un......................... Bastante modifica a palabra..........................., que un......................... Xa modifica a palabra..........................., que un......................... Onde modifica a palabra..........................., que un......................... Clasifica os adverbios do texto, segundo o seu significado en: Adverbios de lugar: Adverbios de negacin: Adverbios de tempo: Locucins adverbiais de tempo: Adverbios de modo: Adverbios interrogativos: Adverbios de cantidade: Tarefa 2. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de lugar: A che quedan as caixas que deixaras abaixo. Velaqu os resultados do noso traballo. Vela vai o coche do teu vecio. Dlle avante. Algns quedamos fra, pero os mis achegados Os cabalos an por al. foron para dentro. Non os atopo nin por aqu nin por acol. Onde estabades situados non podiades Iso pode aparecer por xalundes. ver aquelas pinturas rupestres. Como aqu non se est en ningures. Al non vas atopar cabalos de raza rabe, Xamais a vira diante. Busca xalundes. Estivera preto daquel lugar moitas veces. Tarefa 3. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de tempo: Agora non temos as mesmas ideas que antes. Se vs axia do instituto danos tempo de ir biblioteca. Antonte mandouche recado o director para que foses onda el. Hogano a comida moi artificial, con moitos conservantes. Arestora non est o meu irmn, chame mis tarde. Anda non comeramos e chamou teu pai. Decote hai que repetirche as mesmas cousas. Uxa e Lucas van acoto traballar biblioteca. Antano haba anadas de centeo moi importantes, hogano non se cultiva. Estamos decontino repetindo as mesmas cousas, e endexamais facedes caso. Entrementres preparo o guin, vs ides ensaiando. Hoxe traballamos de sobra, pero mellor facer o traballo acoto. Non o saba, pero inda lle quedaba camio por diante. Tarefa 4. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de modo: Non te avisei adrede, tes que tomar a ta decisin Cmpre que vaia pasenio polo camio. Secas non quixemos agardalo mis. Tes que camiar devagar por aqueles carreiros. Baixe engorde que se esvara coa humidade. Vai engorde, non che vaian caer os ovos. Se cho fai, conta que non vai ser gratis. Mancouno adrede. Pasou relativamente cerca do lugar. Camiaban devagar pola beira do ro. Fxoo adrede para que rematsemos axia.

27

Forma adverbios de modo co sufixo mente: Fcil: til: Intil: S: - Rpido: - Estril: - Cmodo: - Tpico: - Incmodo: - ltimo: - Ridculo: - Psimo:

Substite as expresins en cursiva polos adverbios en -mente: Na nova oficina traballa con mis comodidade / Na nova oficina traballa mis................................................. Tivo que ir de novo,non se lan ben as fotocopias / Tivo que ir ..............................., non se lan ben as copias Levan en segredo ese caso, moi delicado / Levan ................................................ ese caso, moi delicado. Se acta sen coidado e con prsa posible que acaben no crcere. / Se acta ................................ e .................................................. posible que acaben no crcere. Exerce con rigor a sa autoridade / Exerce ........................................ a sa autoridade. Pediulles o favor de forma sospeitosa e misteriosa / Pediulles o favor ............................................................... Tarefa 5. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de cantidade: chegaron para nada. Cre que anda non ten abondo. Haba pouco e colleron mis. Case consigo bater a marca. Teo o tempo xusto para reescribir o texto. Bota mis que teo moita sede. Agora teo menos que antes, pero ben chega. Xa levas abondo, as que non me pidas mis. Ten dabondo para un par de semanas. Colleron bastante, e anda as non lles Tarefa 6. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de afirmacin, negacin e dbida: Abof verdade o que che conto. Disque non rematarn as obras ata o vern. Xaora vou. Si que quero ir excursin. Non teas medo do moucho. Nin sequera me avisaches para o teu casamento. Sequera fose bo mozo! Quizais poida facer unha viaxe este ano. Seica encontraches traballo? Talvez vaia de viaxe este vern. Tarefa 7. Sinala nas seguintes oracins os adverbios de interrogativos: Pregntalle ao profesor cando nos reunimos. Onde puxeches a chaqueta? Cando chegaches da viaxe? Como era a revista? Onde estiveches onte? Canto valeu ese libro? U-lo meu sombreiro? Cando volves para a casa? Treme a chaqueta, e ula? Tarefa 8. Sinala nas seguintes oracins as locucins adverbiais: Antn sempre leva o traballo a eito, pero ns sempre imos s presas. Hoxe traballamos de sobra, pero mellor facer o traballo acoto. Traballou a reo para sar adiante. Cargaron as cadeiras a feito, sen reparar nas que eran nosas. Baixe a modo que se esvara moito coa humidade. Estiveron limpando arredor da casa. De speto subronlle as cores cara. Fxoo mantenta para que rematsemos axia. Se cadra non rematarn as obras ata despois do vern.

Substite cada locucin adverbial por un adverbio: De vez en cando samos a facer remo praia da Lanzada. Samos de aqu a pouco, acabade axia cos traballos de consulta. Sempre chega tarde casa, pero seu pai rematou de vez con ese costume. Fxoo mantenta para que rematsemos axia / Fxoo adrede para que rematsemos axia.

28

CONXUNCINSTIPOS Copulativas

CONXUNCINS COORDINANTES FORMAS e, nin

Adversativas Disxuntivas

mais, pero, senn ou

SIGNIFICADO Indican suma ou acumulacin Indican contraposicin Indican alternancia ou opcin

CONXUNCINS SUBORDINANTES TIPOS

FORMAS

EXEMPLOS Dixo que a de viaxe Preguntoume se a ir

Completivas Tempo

que, se cando, asemade, cada vez que, entretanto, mentres, mentres que, en tanto, segundo, antes de, antes de que, as que, de seguida que, despois de como, como se, conforme, de modo que, de maneira que, de xeito que, segundo, as como para, para que, a que, co fin de que, en favor de que porque, pois que, como, xa que, posto que, por, por mor de que, dado que, visto que, por + infinitivo tan/tanto...que, as que, conque, daquela, entn, logo, polo tanto, xa que logo, por conseguinte

con ela

Cando xea baixa a temperatura Le o xornal mentres come Despois de chegaren fomos ao

cine Fixo

Modo Finais Causais

o tellado como lle dixo o arquitecto unha mensaxe para viren hoxe

Envieilles Non

fun onte, porque non chamaches Dado que non me avisaron, non fun Choveu

Consecutivas

tanto que se inundou a casa Temos medo de que suspendas as probas, as que ponte a estudar Non

Concesivas Condicionais

anda que, por mis que, a pesar de, pese a que se, a menos que, con tal que, non sendo que, ags que, en caso de que, de + infinitivo conxugado mis... ca/que/do que tan/tanto... coma/como menos... ca/que/do que

che fai caso, por mis que lle digas

Se bebes, non conduzas De vires, avsame Ana Ana Ana

Comparativas

come mis ca Rosa come tanto como Rosa come menos que Rosa

29

ACTIVIDADES

CONXUNCINS

Tarefa 1. Le o seguinte texto de Xos Miranda e responde s cuestins: Despois do almorzo, e de pagalo coas poucas moedas que levabamos, discutimos o que convia facer. Eu optaba por deixala quedar naquela fonda, espera de que volvese a Garda Civil e se fixese cargo dela. Para pagar os gastos que puidese ocasionar a sa estancia, sempre necesariamente breve, bastara con vender a burra. Certo que non me fiaba moito dos hospedeiros e non me gustaban as condicins de limpeza do local, pero tampouco haba nada mellor. E optaba por iso porque, entre outras cousas, a pesar de que comezara a baixar a inchazn do seu tornecelo, anda lle molestaba bastante, e deba ver as estrelas cada vez que pousaba o p no chan. Pero ela non estaba tranquila e non quera deixarme ir. E teo que recoecer que non lle faltaba razn. As que, arriscndome a acabar preso, accedn a agardar canda ela. Xos Miranda: Morning Star, Xerais, 1998.

Pon nos espazos baleiros as conxuncins completivas axeitadas: Queremos aprendas esta cancin para ma. Non saben virn mis convidados festa.Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas de modo axeitadas: - Fixo o traballo lle dixeron. - Todo sucedeu estaba previsto.

Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas finais axeitadas: estivese mis limpa. O presidente fixo unha intervencin regresasen os soldados. Contoulle o sucedido soubese toda a verdade. Anota na axenda o nmero non esquecrelo.

Lavaron a roupa

Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas causais axeitadas: non vias fmonos todos ao cine no meu coche. A vs duvolo, peddesmo con educacin. Non colleron o autobs haba folga de condutores. Iso pasouche seres pouco precavido.

Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas consecutivas axeitadas: Chegou de repente nos colleu por sorpresa. Tendes fro? poede o xersei. Xa non te necesitamos, podes ir indo. Hai probabilidades de que suspendas a proba, ponte a estudar.

Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas concesivas axeitadas: Participou na carreira, lle doa un pouco a perna. lle digas, nunca che vai facer caso. Veu ao traballo onte estaba constipado.

30

Gaaron as eleccins

non tian un gran candidato.

Pon nos espazos baleiros as conxuncins e as locucins conxuntivas condicionais axeitadas: queres unha consulta mdica tes que pedir cita previa. tresme feito caso non che tera pasado iso. Non dou feito todo o traballo, me botes unha man. Non te molestes en chamarme, cambies de opinin.

Completa as oracins a seguir coas partculas comparativas axeitadas: Agora corre mis corra antes / Agora corre mis antes. Alba comeu tanto noite anda non tia fame. A Carlos gstalle menos o ftbol natacin. Ta irm mis decidida ti.

A PREPOSICINA preposicin unha palabra invariable que serve de enlace entre outras palabras. Por exemplo, na oracin Merquei un cabeceiro para a cama os substantivos cabeceiro e cama estn relacionados mediante a preposicin para; dicir, a preposicin o elemento gramatical que os une. Deste xeito, a preposicin cumpre a funcin de conexin entre palabras como se fose a masa que une os ladrillos dunha parede. Nos seguintes exemplos vemos o mesmo efecto: mesa de madeira, armario con patas, coche sen freos, vivirdes en Santiago, falar entre ns, andar por libre, atravesarmos a ra sen mirar. As preposicins son palabras invariables porque non admiten morfemas de xnero nin de nmero. Distinguimos entre preposicins propiamente ditas e locucins prepositivas; dicir, grupos de palabras que cumpren a funcin dunha preposicin. Preposicins propiamente ditas ou puras. A, ags, ante, aps, ata, at, baixo, bardante, cabo, canda, con, conforme, consonte, contra, de, deica, dende/desde, durante, en, encol, entre, excepto, fra, malia, onda, para, por, salvo, segundo, sen, senn, so, sobre, tras, xunta. Deseguido comntanse algunhas caractersticas especficas sobre o uso dalgunhas destas preposicins:Ags e bardante, indican exclusin e equivalen a salvo ou excepto (Ao enterro fronlle todos os fillos, ags o pequeno, Aprobronse todos os puntos da orde do da, bardante o terceiro). - Ata e at son sinnimos e indican remate dun desprazamento no espazo (Vai ata a casa). Cando se refiren a unha idea de tempo indican que a accin remata nese momento (Non deron chegado at as oito). Deica coincide no significado con ata e at cando significa de aqu a ou desde agora a: Vou contigo deica a casa, Quedo contigo deica ma. Dbese pr atencin aos erros no uso de deica, por exemplo en frases do tipo *Desde Pontevedra deica Vigo hai 30 quilmetros, porque o punto de partida neses casos non aqu. Xa que logo, a preposicin que se debe usar neses casos ata ou at. Conforme, consonte e segundo, significan de acordo con: Conforme o artigo 3, o acto legal, Consonte o afirmado por vostede, o asasino foi un vecio, Segundo declarou o seu presidente, o club far novas fichaxes. Encol indica que algo ou algun est sobre algo: O libro est encol da mesa. Neste uso equivale preposicin sobre. Porn, encol non pode utilizarse en senso abstracto en oracins do tipo A conferencia versou *encol da contaminacin da ra. Nestes casos dbese utilizar sobre.

-

Locucins preposicionais As locucins preposicionais estn formadas por agrupacins de palabras que cumpren a funcin dunha preposicin para indicar diferentes aspectos de significado:

Posicin no espazo: A cmara est enriba da cmoda. Relacin de causa e efecto: Por mor da gripe ten que gardar cama uns das.

31

Substitucin: No partido de hoxe xogar o substituto en troques do titular. Finalidade: Os xogadores fixeron unha colecta a prol dos nenos enfermos. Algunhas das locucins mis frecuentes do galego son as seguintes:

beira de, a carn de, ao p de, a par de, preto de, cabo de e xunto a indican proximidade no espazo: Colle o machado que est ao p daquel carballo. A prol de indica a favor de: Todos votaron a prol da iniciativa. Respecto a, tocante a e verbo de indican en relacin con: Respecto do que aparece no xornal, debo dicir que falso. En fronte de, encol de, sobre de, enriba de, debaixo de, diante de e detrs de indican situacin no espazo con relacin a outro elemento: Treme o libro que est encol da mesa. En lugar de, en troques de, en vez de e no canto de refrense a un elemento substitudo por outro: No canto de Molina xogar Muna. A causa de, por mor de e co gallo de utilzanse para introducir o motivo polo que se fai ou ocorre algo: Co gallo do aniversario da voda tivemos moitos gastos.

ACTIVIDADES PREPOSICINSExercicio 1. Nos textos seguintes sinala as preposicins:E de repente a marabilla. Unha locomotora lanzada a toda velocidade contra a sala provocou pnico e desbandada. A xente empezou a correr e berrar. Algns trataron de abrir a porta. As mulleres choraban. O tratante escondrase debaixo do banco. Un can ladraba. Un vello peda socorro. Durante os dous minutos que durou a proxeccin da cinta, a sala converteuse nunha especie de feira, na que resultaba imposible atender s imaxes que se reflectan sobre a saba. Cando no medio daquel barullo descomunal se fixo de novo a luz, Barbagelatta puido convencer non sen traballo concorrencia de que non pasaba nada e de que volvera cada un seu lugar. Carlos Casares: Ilustrsima. Ed. Galaxia. Axotou as moscas, que lle picaban na cara. Despois moveuse na cadeira e ficou, outra vez, cos ollos fixos na casa branca de enfronte.Oa os rudos da ra, que lle chegaban montonos, obsesivos. Voces, coches, motos. E as marteladas con son a ferro do taller mecnico. Seran as seis e media. A sombra da casa branca anda non baixara da beirarra. Pola ma estiveron os netos para felictalo. Comeron todos xuntos. Anda non hai dez minutos que se foron.Durante a comida houbo cantos, bailes. Xa se sabe. El tivo que apagar as oitenta velas da torta. Carlos Casares: Vento ferido. Ed. Galaxia. Tarefa 3. Emprego de locucins preposicionais. As locucins preposicionais estn formadas por grupos de palabras que cumpren a mesma funcin de enlace que as preposicins, pero ademais engaden un significado mis completo oracin. Por exemplo, na oracin Os xogadores do Compostela participaron nun partido a prol dos damnificados polo Prestige, a locucin a prol indica a favor de, a beneficio de. Esta expresin podera substiturse pola preposicin para (Os xogadores do Compostela participaron nun partido para os damnificados polo Prestige), pero o significado de ambas oracins non o mesmo.

Indica o significado das seguintes locucins preposicionais: beira de: O cruceiro que est beira da mia casa foi declarado monumento histrico. A carn de: No cine senteime a carn dun home que estivo tusindo toda a funcin. Ao p de: Fomos de paseo polos arredores do mosteiro e sentamos a descansar ao p dun carballo. Cabo de: Eu nacn cabo dun pieiral espeso, eu nacn na pequena Ponteceso. A prol de: A recadacin do festival destinarase a prol dos nenos orfos do hospicio. Respecto a: O voceiro da asociacin fixo unha declaracin respecto das novas aparecidas nos xornaisde onte.

Verbo de: A conferencia do famoso escritor tratou verbo da situacin da literatura galega actual. Encol de: O libro est encol da mesa. Debaixo de: Botou todo o da buscando o libro e apareceulle debaixo da cama. En lugar de: Estivo toda a tarde xogando en lugar de preparar o exame de Gramtica. 32

En troques de: Gastou todos os cartos do premio en troques de investir algo para o futuro. No canto de: Prefiro ir botar unha partida no canto de facer estes exercicios. A causa de: Os vecios fixeron outra colecta para os prexudicados a causa das enchentes do ro. Por mor de: Fran non puido xogar o partido por mor da acumulacin de cartns amarelos. Co gallo de: Houbo moitas actividades este ano co gallo da celebracin do vinte e cinco aniversario doinstituto.

O ADXECTIVOO adxectivo unha clase de palabra que indica calidades do substantivo. O adxectivo acta como modificador do substantivo (rapaz alto / rapaz moreno) e concorda con el en xnero e nmero (rapaces morenos / rapazas morenas).. Desde o punto de vista semntico, distinguimos os adxectivos que teen significado dos que non o teen. No primeiro caso hai dous tipos: Explicativos ou eptetos: adoitan colocarse antes do substantivo e serven para resaltar unha calidade (verde herba, inmenso mar). Especificativos: colcanse sempre despois do substantivo e limitan o seu significado (vehculo lento). Os adxectivos que non teen significado son os demostrativos, os posesivos, os numerais, os indefinidos, os interrogativos e os exclamativos (esta ra, a ta casa, dous libros, algunha vez, quen foi?). Desde o punto de vista da forma, os adxectivos, o mesmo que os substantivos, tamn teen un lexema e uns morfemas (verd-, verd-osa-s). Deste xeito, distinguimos adxectivos invariables, cando teen a mesma forma para ambos os xneros (libro verde / mesa verde), e variables, cando poden levar morfemas de xnero (neno pequeno /mesa pequena). Os adxectivos deben concordar sempre co substantivo que acompaan, segundo estas regras bsicas: Se acompaan un s substantivo, concordan en xnero e nmero:atopou unhas revistas vellas, leva un zapato roto Se van despois de varios substantivos, concordan en plural: atopou un zapato e un xersei vellos. Se van despois de varios substantivos de distinto xnero, os adxectivos concordan en masculino: atopou unha revista e un xornal atrasados. Distincin do grao do adxectivo. Segundo a intensidade da calidade que exprese o adxectivo distinguimos tres graos: Grao positivo: expresa a calidade dun nome de forma neutra, sen engadir matiz ningn de intensidade: unha festa divertida, un rapaz alto, uns alumnos rebeldes. Grao comparativo: expresa a calidade establecendo unha relacin de intensidade con outro elemento. Esta relacin pode ser de igualdade, de inferioridade ou de superioridade. Estes tres graos exprsanse mediante as seguintes frmulas: Grao superlativo: expresa a calidade dun substantivo en grao mximo. Distinguimo:

33

- Superlativo absoluto expresa a calidade en grao mximo e sen punto ningn de referencia. Para a sa formacin emprganse os seguintes formas: - O adverbio moi: un rapaz moi alto. - Certos prefixos ou sufixos: unha rapaza altsima, Ten un deterxente ultrarrpido. - A repeticin do adxectivo: unha casa grande grande. - O diminutivo: As talladas de xamn deben ser finias. - Superlativo relativo indica unha calidade en grao mximo e ao mesmo tempo pona en relacin cun conxunto de elementos que comparten esa mesma calidade. A frmula para compor esta modalidade a seguinte: Artigo + mis/menos + adxectivo + de + 2 elemento (o mis alto da clase). Cmpre ter en conta que existe un grupo de adxectivos que teen formas sintticas para expresar o grao comparativo e o grao superlativo:Grao positivo Bo Malo Grande Pequeno Mellor Peor Maior Menor Grao comparativo ptimo Psimo Mximo Mnimo Grao superlativo

NORMAS PARA A CONSTRUCCIN DAS ORACINS COMPARATIVAS COMPARACIN DE IGUALDADE: (adverbio) (relator) + verbo +Tan/Tanto + adxectivo + Como/Coma + segundo termo Brais est tan alto coma Xon Iria + verbo + igual (de) + adxectivo + Ca/Que/Do que + 2 termo igual (de) fermosa Ca/Que/Do que Xoana

EX: EXS:

COMPARACIN DE INFERIORIDADE: (adverbio) (relator) + verbo + Menos + adxectivo + Que/Ca/Do que + 2 termo COMPARACIN DE SUPERIORIDADE: (adverbio) (relator) + verbo + Mis + adxectivo + Que/Ca/Do que + 2 termo USOS DAS PARTCULAS COMPARATIVAS: SASE CANDO O Como 2 termo un verbo (unha oracin), anda que leve pronome EX: Ela sabe tanto como sabe Xon Ela sabe tanto como ti sabes 2 termo un pronome persoal (min, ti, ela, el, ns, vs, elas, eles) EX: Corre tanto coma min Nos demais casos pdese usar calquera dos dous EX: Corre tanto como/coma unha panteira 2 termo un pronome persoal (min, ti, ela, el, ns, vs, elas, eles) EX: Corre mis/menos ca min

Coma Como/Coma Ca

34

Do que Ca/Que/Do que

2 termo un verbo (unha oracin) EX: Fala mis/menos do que pode Nos demais casos calquera delas. EXS: Corre mis ca un can/ Corre mis que un can /Corre mis do que un can

CONTRACCIN DA PARTCULA COMPARATIVA CA CO ARTIGO (A, O, AS, OS): * Hai das opcins: 1-Facer a contraccin: Ca + a = c Ca + o = c Ca + as = cs Ca + os = cs 2-Non facer a contraccin: Ca + a = ca a Ca + o = ca o Ca + as = ca as Ca + os = ca os

ATENCIN: Cando coinciden a partcula comparativa Ca, a preposicin A, e mais o artigo (O, A, OS; AS), a contraccin da preposicin co artigo (a + a = // a + o = ao () // a + as = s // a + os = aos (s)) prevalece a contraccin previa da preposicin A co artigo. dicir, non se pode contraer ca cunha contraccin na que xa est contrada a preposicin A. EXS: Quere mis s mias ca s tas // Ao sol non se ve mis ca sombra Vai mis a Lugo ca ao( ) Carballio NON: Vai mis a Lugo c Carballio ATENCIN: As conxuncins Ca e Que poden usarse tamn com outras construccins comparativas. EXS: Igual (ca) Ti // Igual (ca os/que os) outros // Da mesma forma (que/ca/do que) antes

O ADXECTIVO

ACTIVIDADES

1. No texto seguinte, sinala os adxectivos: Irene, a sa nai, era unha muller delgada e morena, que conservaba unha figura con trazos xuvens, deportiva e con certo atractivo. O pelo en media melena acariaba os seus ombreiros como remuos negros, sen asomo de elementos que puideran denunciar que estaba ao bordo dos sesenta anos. Tia unha desas peles que semellan arredar as engurras, e deixan soamente unhas lixeiras lias na fronte e no rabo dos ollos, que fan que ningun lle bote a idade que realmente ten. O tempo non fora cruel con ela, e a distancia entre as fotos da voda colocadas enriba do aparador e a imaxe actual non era, nin moito menos, insalvable. Ata hai tres anos traballaba nunha tenda de teas e artigos de mercera, a mis antiga e coecida da vila. Domingo Tabuyo: Carmn. Xerais. 2. No texto seguinte, sinala e clasifica os adxectivos segundo o seu significado: explicativos (eptetos, que van antes do substantivo) ou especificativos (adoitan ir despois do substantivo). O amencer, agora, chegara de contado: unha tenue pincelada, unha luz difusa, un luminoso roibn e por fin unha explosin de lume cando o sol se alzase sobre o Golfo. Kino baixou a vista para protexer os ollos do resplandor. Senta os golpios das tortas de millo na casa e o rico arrecendo que via da pedra de cociar. No chan, as formigas, unhas grandes e mouras cos corpos lustrosos e outras pequenas e lixeiras co corpo cheo de po, afanbanse no seu traballo. [...] Un tmido e fraco cadelo foise achegando a Kino e, a unha cariosa chamada sa, encostouse al, meteu o rabo entre as pernas e pousou delicadamente o focio sobre unha rima de lea. Era un can negro con manchas louras al onde deba ter as sobrecellas. John Steinbeck: A perla. Galaxia. 3. Escribe as diferentes formas dos adxectivos (singular, plural, masculino e feminino): Exemplo: ourensn ourens ourensns ourenss. Nugalln: Curmn: Americanas: Cidads: Louzs: Burelao: Casteln: Monts: Humanos: Agradable:

35

4.

a) Relaciona os seguintes adxectivos cos substantivos correspondentes: Obsesivo: Bondadoso: Confuso: Manso: Expresivo: Tropical: Adoptivo: Decorativo: Preguiceiro: Neboento: Calefactor: Activo: Verbal: Atractivo: Audaz: Sonoro: Xusto: Colectivo: Atractivo: Nutritivo: b) Relaciona as seguintes definicins cos adxectivos correspondentes: Que ten forma de crculo: Que naceu na comarca da Limia: Que participa nunha final: Que vive nunha cidade: Que aprende por si mesmo: Que soe dicir mentiras: Que procede do leite: Que naceu no Canad:

36

6.Nas oracins seguintes, sinala os adxectivos e indica o seu grao: O coche do meu curmn frea mis c do teu vecio. Esta casa grandsima. Os zapatos que me prestaches qudanme moi frouxos. O xersei daquel escaparate menos caro c de Zara. O piso que mercaron qudalles mis lonxe do traballo c que tian antes. A arroutada que fixeches sauche ben cara. Esta mesa mis ancha que alta. Prefiro ir de vacacins mellor a Pars ca s Illas Canarias. Algns relatos de Suso de Toro son divertidsimos. Os exercicios de Lingua son mis doados cs de Fsica e menos entretidos cs actividades de Historia. A novela que lin resultoume tan divertida como me dixo o encargado da librara. Ir ao cine mis interesante que ver na televisin os programas sobre os famosos. As aventuras de Shin Chan son tan instrutivas coma as dos Simpson. Os vios do Salns son mis famosos cs do Ribeiro. 7. Utiliza os adverbios e as conxuncins precisas para completar oracins comparativas. Laura Pausini ........ famosa .......... Bisbal. Obter o ttulo ........... doado ............ coidaba ao comezo do curso. O rapaz da primeira fila resultou ser ........ intelixente ............... pareca. O profesor de galego corrixiu os exames ......... rpido ........ de Historia. Carlos Sainz gaou ........... carreiras ........... Ari Vaatanen. Pau Gasol ........... xogador de baloncesto ......... Sabonis. Ral Gonzlez marcou ........... goles coa seleccin espaola ........ co Real Madrid. Os produtos dese centro comercial son ......... baratos ......... das tendas da mia vila. As medidas do Goberno contra os condutores son ........ rigorosas .......... se anunciara. Os ordenadores de hoxe en da teen ........... capacidade ......... de hai dez anos. 8. Aplica os recursos necesarios para formar superlativos. Famoso: Pesado: Lento: Guapo: Louro: . Intelixente: Espelido: Resistente: Duradeiro: Entretido: 9. Utiliza a partcula comparativa adecuada A lancha do meu vecio ten menos potencia do meu padrio. O mar Mediterrneo mis extenso mar Adritico. A auga do mar est mis fra da piscina. Esta cola non tan forte dixera o vendedor. Polas mas, esta habitacin mis luminosa saln. A mia cama non tan cmoda a deste hotel. Os coches Citren son mis confortables Ford. A Alameda est mis silenciosa polas noites nos das de chuvia. Este can non tan pacfico dixo o veterinario. As cores da ta chaqueta son mis intensas da saia.

37

ACENTUACINOs ditongos decrecentes As palabras que rematan en ditongo decrecente ou en -iu ou -ui seguido ou non de s. Se estas palabras son agudas non levan til: -ai: ademais (a-de-mais). -ei: comprei (com-prei), papeis (pa-peis). -ou: cantou (can-tou). -iu: partiu (par-tiu), pariu (pa-riu). -ui: azuis (a-zuis). Outros exemplos son: esponsais, contei, xersei, bedeis, elixiu, partiu, bocoi, controis, xudeu, comeu, contou, abriu, insistiu, preferiu, viu. Se estas palabras son graves, si que levan til, como en: ambeis, comestbeis, hckey. Os e tnicos en hiato Os e tnicos en hiato, antes e/ou despois dunha vogal (tona), levan acento. Exemplos de colocacin antes e/ou despois de a, e, o. - anda: a-n-da. - sada: sa--da. - or: o-r. - sar: sar. - saches: sa--ches. - sade: sa--de. - Mara: Ma-r-a. - das: d-as. Outros exemplos: acento acentanse pas bal, bais cada Combra egosmo fasca la, luar ladaa raa raz vaa sar pose trada concles constiten contribes derres atade cortanllas lade grado balastre atesmo cafena chesmo europesm o maniquest a protena politesmo aredo corredo pego transente desor maosmo modo herona onte caches atade

Os iu e ui en ditongo Os iu e ui en ditongo, cando tnico o primeiro elemento, non levan acento (forman ditongo).partiu: par-tiu. puido: pui-do. lingista: lin-gis-ta. seguiu: se-guiu. preferiu recibiu viu aboliu engadiu sufriu

Tampouco levan acento nos seguintes casos: ambigidade, inxenuidade, suicidio, ubicuidade, iugoslavo, triunfal (ntese que se sinalou a vogal tnica con cursiva). Levan acento grfico i e u en hiato, cando tnico o segundo elemento (marca de hiato). druda gratuto rudo runa xesuta maiscula mido orindo xenido acucola acufero

tamn o caso de xuzo e xuz (pero axuizar), dirno, fincho, mido (pero miudezas), orindo, vivo e viva (pero viuvez), conclunte, circuto, constitunte, contribunte, cua, altrusmo, conclunte, constitudo, constitunte, construble, continusmo, contribunte, diminudo, fludo, fortuto, gratuto, hindusmo, instrudo, rudo, runa, suzo, xenuno, muo (pero muieiro) ou xenido. Os infinitivos en ur Os infinitivos en ur levan acento grfico porque son das slabas distintas, constiten hiato:

38

aflur arg r atrib ur

conclu r constit ur constr ur

contribu r derrur despos ur

aflur destit ur destr ur

diminu r distrib ur

excl ur flur

tamn o caso de inclur, influr, institur, posur, reclur, substitur, substitur, constitur ou instrur. Na terceira persoa do pretrito dos verbos en ur, o da desinencia leva acento para indicar que forma slaba co segundo u: constituu afluu atribuu concluu constituu destituu diluu diminuu excluu posuu substituu

As palabras agudas que rematan en tritongo (o tritongo un conxunto de tres vogais, unha aberta entre das pechadas, que constiten unha soa slaba), seguido ou non de s, non levan acento: casuais: ca-suais. actuei: ac-tuei. A acentuacin diacrtica As formas verbais que precisan acento diacrtico, consrvano cando estas van ligadas a un pronome tono encltico: dllo, dsnos, dsnolo, etc. Hai casos especiais de acentuacin diacrtica: - A Terra Ch / Non cha deu. - Ten m cara / Non ma deu. - Trae ms novas / Non mas deu. - S bo / Non se pode facer nada * Os verbos derivados de pr, non conservan o acento diacrtico: traspor, compor, contrapor, depor, empor, predispor, propor e recompor. A direse sobre o i Os verbos acabados en -aer, -oer, -or, e -ar, na primeira e na segunda persoa do plural do copretrito (ou pretrito imperfecto) de indicativo, levan direse sobre o i, para indicar que este forma slaba por si s, anda que sexa tono. Deste modo, non se confunde co presente de subxuntivo, que non a leva. Exemplos: Caer: Presente de subxuntivo: caia, caias, caia, caiamos (ca-ia-mos), caiades (ca-ia-des), caian Pretrito imperfecto ou copretrito de indicativo: caa, caas, caa, caamos (ca--amos), caades (ca--a-des), caan. Doer: Presente de subxuntivo: doia, doias, doia, doiamos, doiades, doian. Pret. imperfecto ou copretrito de indicativo: doa, doas, doa, doamos, doades, doan Or: Presente de subxuntiv