1. Bizitzaren jatorriari buruzko teoriak.

a) Berezko teoriak.

XX. mendearen hasieran zientzialari batzuek biziaren jatorriari buruz lehenengo urratsak eman zituzten biologiaren mito zahar eta zentzugabe bat baztertzeko:berezko sorrerarena, han zuzen ere.

Berezko sorkuntzaren teoriaren aurkako lehenengo argudioak Francisco Erdi italiarrak eman zituen, XVII. mendean. Erdik frogatu zuen haragi ustelduan ez zela inongo larbarik agertzen eragozten baldin bazen euliek haien arrautzak bertan jartzea.

Hori frogatzeko hurrengo esperimentua ekin zuen: zenbait egunez utzi zituen haragi, arrain… zati batzuk flasko batzuetan. Flasko batzuk irekitak zeuden, eta beste batzuk hermetikoki itxiak. Egun batzuetara ikusi ahal izan zuen flasko irekietan kokatutako haragian har multzo bat agertu zuela; flako itxitan, berriz, ez zegoen izaki bizidun bat ere ez. Honekin frogatu zuen berezko sorreraren teoria ez zela zuzena.

b) Pasteurren frogapena

~ 1 ~

1860an Pasteur-ek berezko sorkuntzaren teoria deuseztatu zuen esperimentu multzo bikain batzuen bitartez. Zientzialari frantziarrak ingurumen-kutsadurarekiko babestuta zegoen lagin esteril batean bakterioak eta legamiak ez zirela sortzen baieztatu zuen; lagin bera airearekin harremanetan jartzen baldin bazen, ordea, mikrobio-hazkuntza nabarmena suertatzen zelarik. Hortaz, mikrobioak ez dira berezko sorkuntzaren bitartez agertzen laginetatik; airean daude, eta lagina kutsatzerakoan garatu egiten dira.

Pasteur-ek zisne-lepoaren itxura zuten bi matraz erabili zituen bere esperimentuak burutzeko. Matraz horien lepoak oso luzeak ziren, eta gero eta meheagoak ahotik

urrundu ahala, irekidura txiki batekin bukatuz; lepo horiek S itxura zuten. Matrazaren barnean haragi-salda (edo salda elikagarriaren) kopuru berdinak ipini eta irakiten jarri zituen, saldan egon zitezkeen balizko mikrobioak suntsitzeko. S itxurak airearen sarrera ahalbidetzen zuen eta, aldi berean, mikrobioen sarrera matrazean zegoen saldaraino

oztopatzen zuen, mikrobioak lepoaren behealdean harrapatuta geratzen baitziren.

Egun batzuk geroago Pasteur-ek matrazetako saldetan ez zegoela inongo mikrobiorik ikusi zuen, eta matraz bati S itxurako lepoa moztu zion. Irekitako matraz horretan mikroorganismo batzuk agertu ziren laster, bere lepoa mantendu zuen matrazak esteril ziharduen bitartean. Esperimentu zorrotz honekin berezko sorkuntzaren teoria baliogabetu zuen zientzialari frantziarrak.

2.Gaur egungo hipotesiak.

a) Panspermia

Panspermia biziaren haziak Unibertsoan zehar bidaiatzen dutela defendatzen duen hipotesia da, Lurreko biziaren jatorria kanpotik etorritako hazi edo bizi zatiki horiei egotziz.

Herman Von Helmholtzek plazaratu zuen 1878an hipotesi hau, eta Lord Kelvin fisikariak eta Svante Arrhenius kimikariak ere bultzatu zuten. Kometak eta meteoritoak izan ziren -Helmholtz eta Kelvinen ustez- Lur planetara bizia ekarri zutenak. Harkaitz

~ 2 ~

handi horietan bakterio eta beste mikrobio batzuk egongo ziren, Lurra "kutsatuko" zutenak, bizia sortuz.

Arestian panspermiaren hipotesiak Fred Hoyle astronomo ospetsuaren oniritzia jaso zuen, bere sinesgarritasuna areagotu zuena.

b) Sintesi prebiotikoa

Materia ez-organikoetan eratutako molekula organikoetatik sortu zela bizitza planteatzen duen hipotesia da.

1923an, Oparinek eta Aldanak adierazi zuten Lurraren historiaren garai jakin batean molekula organiko soil batzuk sortuko zirela, hasierako atmosferan ziren gasetatik. Hipotesi hau egiteko, suposizio batzuetan oinarritu ziren:

-Duela 4500 miloi urte, planeta oxigenorik gabeko atmosfera batez inguratuta zegoen, hau da atmosfera erreduzitzailea.

-Hasierako Lur haren tenperatura hoztu zenean, ur lurruna kondentsatu eta hodeiak sortu ziren, eta hodeiek, berriz, euria sortu zuten. Horrela eratu ziren hasierako ozeanoak.

-Eguzkitik iristen zen energiaren eta atmosferan gertatzen ziren deskarga elektrikoen eraginez, hasierako atmosferan zeuden konposatu ez-organikoak sortu elkarri eragiten hasi ziren, eta lehen konposatu organikoak sortu zituzten. Lurraren gainazalera erori ziren, eta ondoren, euriak ozonoetaraino eraman zituen. Jatorrizko zopa sortu zen horrela.

3.Eboluzio biologikoa.

~ 3 ~

a)Fixismoa edo kreazionismoa

XIX. mendearen hasieran, naturalista asko oraindik pentsatzen zuten espeziak ez direla aldatzen denboraren poderioz. Pentsamendu horretatik fixismoa sortu zen. Teoria honen ideiak Hasieraren eta beste liburu sakratu batzuen interpretazio literaletan oinarritzen zen. Gaur egun, fixismoa ez dago zientifikoki onartuta.

Kreazionismoa onartu zen. Teoria honen arabera, Jainkoak sortu zituen espezieak, eta espezieak, eta espezieak ez ziren batere aldatzen denboraren zehar. Bibliaren interpretazio literalean oinarrituta, Lurrak 6.000 urte bakarrik zituen.

b) Eboluzionismoa

Lamarckismoa: Eboluzioari buruzko lehen teoria lamarckismoa izan zen, Jean Baptiste de Lamarck naturalistak proposatuta.

Lamarcken ustez, espezie batzuk eraldatu eta beste espezie batzuk sortzen ziren etengabe, historiaren zehar. Teoria horrek puntu hauetan zituen onairri:

-Organismoek konplexutasunerako joera dute.

-Organo bat askotan erabili gero, garatu egiten da.

-Funtzioak sortzen du organoa, ez erabiltzailek.

-Ezaugarri eskuratuak heredagarriak dira.

Adibidea:

-Hasierako jirafak garai bateko antilopeetatik sortu ziren. Antilopeak sabanan bizi ziren, eta akazien hosto baxuak jaten zituzten.

-Lehorte garaian, janaria gutxitu egiten zen, eta jirafek lepo eta

~ 4 ~

hankak luzatu behar izan zituzten, akazien goiko hostoetara iristeko. Organo horiek erabiltzearen poderioz, luzatuz joan ziren.

-Ezaugarri eskuratuak ondorengoei transmititu zitzaizkien, belaunaldiz belaunaldi.

Darwinismoa: Charles Darwin eta Alfred Russel Wallacek naturalistek eboluzioari buruzko beste ikuspegi bat eman zuen. Darwinismo du izena haien teoriak, eta gaur egun onartuta dago.

Teoria honen arabera, espezieak ez daude behartuta modu jakin batera eboluzionatzera. Eboluzioa prozesu ireki bat da, eta ez du amaiera jakin bakarra.

Espezien jatorria liburuan, Darwinek proposatu zuen espezieen jatorria eta eboluzioa eragina zuela hautespen naturalak. Hainbat gertaerak izan zuten eragina haren lanean.

Darwinismoaren teoria puntu hauetan laburbil daiteke:

-Organismoak borrokatu egiten dira bizirik irauteko.

-Populazio bateko banakoak aldatu egin daitezke.

-Inguruneak ondoen moldatuta dauden organismoak aukeratzen ditu.

Adibidea:

-Jirafen populazio batean, banakakoek bariazioak dituzte. Hori dela-eta, banako batzuek beste batzuek baino lepo eta hanka handiagoak izango dituzte.

-Garai txarretan, lepo eta hankak luzeak dituzten jirafek akazien goiko adarretako hostoak hartu izango ahal dituzte, eta hortaz, bizirik irauteko eta ugaltzeko aukera handiagoa izango dute. Beste jirafak, berriz, gosez hilko dira.

-Belaunaldiz belaunaldi etengabe eta mailaz maila,jirafen populazioetan gero eta jirafa gehiago izango dituzte hankak eta lepo luzeak.

~ 5 ~

4.Giza eboluzioa

Ardipithecus ramidus.

Espezie honek Ekialdeko Afrikan aurkituta izan zen. Bere fosilen aztarnak 4.4 milioi urteko antzitasuna daukate.

Badirudi basoetan bizi zela, bere aztarnak baso-ingurura lotutako beste ugaztunekin aurkitu baitira. Gainera Ardpithecus Ramidus-en hortzek esmaltegintza fin bat aurkezten dute, hau esaten digu fruituez, hostoez… elikatzen zirela.

Pelbisen goiko partearen egitura bipedoa zela eta bizkarra zuzenarekin ibiltzen zela adierazten du, baina oinaren itxura, atzamar lodiarekin barrurantz

~ 6 ~

zuzenduta,paraleloa izatearen aldiz, adierazten du oinen kanpoko zatian oinarritzera behartuta zegoela ibil ahal izateko, eta ezin zuela distantzia handiak ibili.

Bere itxura orokorrean, hominido hau antz gehiago du tximino batekin, gizon batekin baino.

Ikertzaileek ere proposatzen dute arbaso honen eskuak bazirela erlatiboki trebeak, eta bakarrik falta zitzaizkiela hatz lodiko luzadura eta atzamarren laburdura tresnak erabili eta sortzen hasteko.

Ezaugarriak

Altuera: 115-120zm Pisua: 27kg

Dimorfismo: -

Garezurraren oinarria: Luzea

Okzipital zuloa: Atzealdekoa

Hortzak: Hominido eta tximu antropomorfoaren artean

o Ebakortzak: Handiak

o Haginak: Karratuak

o Esmaltegintza: Fina

Australophitecus

La mayor novedad aportada por los australopitecos es que se desplazaban de manera bípeda. El tamaño de su cerebro era similar al de los grandes simios actuales.

Afrikan bizi izan zen, duela 4 miloi urte orain dela 2miloitara. Afrikako inguru tropikaletan bizi ziren, hostoez eta fruituz elikatuz.

Espezie honek bipedoa zen, hala ere guregandik desberdina zen zenbait aspektuetan; adibidez, bere hankak proportzionalki askoz luzeagoak ziren besoekin aldenduz gero. Halaber, suposatu ahal dugu, bere besoen luzerari, eta haren eskuen eta oinen

~ 7 ~

kurbadurari erreparatuz, zuhaitzetan nolabaiteko jarduera zutela, zuhaitzetan lo egitea edo haietatik janaria eskuratzea.

Bere bularra ez zen planoa, gurea bezala, goirantz kurbatzen da baizik. Pelbisa gurearekin antz handia du, baina haren erditze-kanala gurea baino estuagoa da. Kontuan hartu behar da emeek ez zutela behar erditze-kanal handirik haren kumeen burmuinaren tamaina txikiari dela eta.

Espeziea dimorfismo sexual gradu handi bat aurkezten du. Harrek 1.50m inguru neurtzen zuten, eta 50 kilo baino gehiago pisatzen zuten. Emeek, aldiz, 30zm inguru gutxiago neurtzen zuten, eta 30 kilo inguru pisatzen zuten.

Ez dira aurkitu espezie honekin erlazionatutako tresnak. Baina hau ez du ezan nahi ez dutela egur edo hezurrezko tresnak erabili, ez direnak kontserbatu haien hauskortasunari dela eta.

Homo habilis

Homo arrazaren lehengo espeziea duela 1.8 miloi urte agertu zen Tanzanian. 1.40zm altuerako indibiduoak ziren. Bazeukaten hizkera artikulatu bat.

Bere oinarrizko ezaugarriak honako hauek dira:

Garezur biribilduagoa Hagin handiak eta esmaltegintza lodiarekin. Diastemarik ez Aurpegi laburra Oinen eta eskuen atzamarrak kurbatuak: hau esan nahi du oraindik erabiltzen

zutela zuhaitzak. Emeen posizio bipedoa pelbisaren

murriztapena eragin zuen, honen eraginez erditzeak aurreratu ziren.

Burmuin.edukiera handiagoa: 650zm3

Haginak oraindik handiak eta esmalte geruza lodi batekin dira, baina estuagoak.Ebakitzaileak handiagoak dira,

~ 8 ~

ebakitzeko funtzioarekin. Hortz-aparatu honetan ikusitako aldaketak bere elikaduraren aldaketa batera egokitu ahal dira. Haragi-jakileak eta sarraskijaleak dira.

Bere izena “gizon trebea” esan nahi du, eta berarengatik egindako instrumentuei egiten dio aipamen. Estudio zehatzak egin dira, benetan ia bazen posible homo honek egin zituela egiaztatzeko. Napier bai zirela gai harrizko instrumentuak egiteko beharrezkoa den presioa eragiteko ondorioztatu zuen.

Homo eragaster

Homo eragaster Afrikaren hominido bat zen. Homo eragaster Homo Habilis-tik dator, eta basikoki Homo Erectusen bertsio afrikana da. Zenbait adituen uste espezie bakar bat izan ziren, bere antzekotasun anatomikoa dela eta. Kasu honetan lehentasuna izango zuen Homo Erectusen deitura, baina badirudi onartzen dela bi espezie desberdinen teoria.

Oso probable diren hipotesien barruan, hausnartzen da Homo eragaster izan ahal dela harreman sozial konplexuak ezarritako lehenengo hominidoak ahozko berbatik, burmuin gaitu batez lagunduta.

Bere garapen eredua beraien arbasoena baino motelagoa zen, eta hau suposatzen du inguru sozial babestsailagoa. Gainera beraiekin harria tailatzeko modu berri bat ekarri zuten, Modu 2, nukleoak bi aurpegitik lantzean datza, adibidez eskuko aizkorak. Teknika honek denbora asko zehar irainduko zuen, erabilera askotakoak baitira.

Oinez migrazio handiak egin zituen, ezinekoak beraien arbasoentzat, egurrezko baltsak eraikitzeko gai izan ziren eta guzti.

Homo erectus

~ 9 ~

Homo Erectus ekialdeko Asian bizi izan ziren.(Txina eta Indonesian).

Oso indartsua zen, eta tailu handia zuen, ia 1.80m. Bere burmuin bolumena oso aldakorra zen. Bere hortzak erlatiboki txikiagoak bihurtu ziren. Gaur egun gizakia baino dimorfismo sexual handiagoa agertzen zuen.

Homo erectusen aurkikuntza handiena sua izan zen, suaren heziketa hain zuzen ere. Sua existitzen zen, baina bakarrik bere forma naturalean. Gizakia sua harrapatu, mantendu eta ugaldu zuten. Berotzeko, elikagaiak erretzeko eta bere etxean bihurtu zuten. Suarekin lehengo kanpaleku antolatuak agertu ziren. Hau da benetako aldaketa psikologikoaren eta sozialaren sorrera.

Sua, energi.iturria, bizi kalitatea hobetzen du eta Europako alde hotzenen kolonizazioa ekartzen du. Elikadura eta elikagaien kontserbazioa hobetzen du. Tresnen fabrikazioan

erabiltzen da eta argiko orduak luzatzen ditu.

Homo erectus sarraskijaletik, ehizatik eta landaren bilketatik bizi zen, honegatik nomada zen.

Tresna erabilienak eskuko aizkorak, simetria batekin eta beraien arbasoenak baino landuagoak. Tresna hauen lehengaiak gehiago

aukeratzen da, eta bere funtzioa espezializatuagoa da. Tresnen tamaina murrizten da eta simetria hazkorra da.

Lanketa teknika berriak aurkitzen dira, eranskailu bigunekin lanketa, zehaztasun handiagoa onartzen duena.

Oraindik ez zen hezurra eta adarra lantzen. Egurra erabiltzen zen, baina bere aztarnak ez dira mantendu, oso egoera gutxitan izan ezik.

~ 10 ~

Homo antecessor

Homo antecessor Homo motaren espezie fosila da, Europako espezie aitzinentzat dago hartuta. Miloi bat urte baino gehiago du. Banakako altuak, sendoak, eta ezaugarri modernoekin, baina bere burumuina gaur egungo gizakiarena baino txikiagoa zen.

Espezie honek Europan gizakiak duela 800.000 urte bizi zirela frogatu zuen, uste zen baino askoz lehenago.

Hominido honen hotzek oso ezaugarri primitiboak dituzte, antzinako espeziei gogoratzen dutenak, Homo Habilisa bezalakoak, eta gurearenak argi bereizten dira. Kontraz, aurpegiko hezurrak gurearenak oso antzekoak dira. Ezaugarri konbinazio hau ikertzailei espezie berri bat proposatzera eraman zien: Homo antecessor, kontinente berri baten “gizon aztertzailea” esan nahi duena.

Bere ezaugarriak dela eta, Homo antecessor-a neanderlalen eta gu artean dagoen arbaso amankomuna izan ahal zen.

Landareen bilketari eta ehiza xeheari dedikatzen ziren. Lan egiteko lantza arruntak eta harri ebakitzaileak erabiltzen zituen. Hominido honek oraindik ez zuen ezagutzen sua, hau dela eta haragia gordina jaten zuten. Ez ziren haitzuloetan bizi, baina tresnak lantzeko eta babesteko erabiltzen zuten.

Beraien bizi-itxaropena ez zuen 40 urteak gainditzen, zortzi eta hamabi arteko espezimeneko taldeetan bizi ziren. Beraien burmuin gaitasuna 1000zm3-koa da.

Gizajaleak ziren, batak besteari jaten baitzuten. Ez dago argi erritu edo beharragatik egiten bazuten.

Dimorfismo sexual handia zuten bai garaierari baita pisuari dagokionez.

Espezie honek Atapuercan bizi izan ziren. Burgoseko ekialdean dago kokatuta, eta bertan giza izakien bizi aztarnak duela milioi bat urtetik. Mendizerra honek historiaren zehar oso mota desberdinetako jarduerak izan ditu, lehenik aterpe eta ehiza lekua izan zen, geroago santutegi, bataila eremu eta kareharri harrobi, eta azkenik, gaur egun aztarnategi arkeologikoa.

Homo heidelbergensis

~ 11 ~

Homo heidelbergensis genero Homoren espezie hilda da, duela 500.00 urte baino gehiago sortu zen. Banakako altuak eta sendoak dira.

Homo Heidelbergensinean nabargarri egiten da elikadura haragijalea ehizarekin batera.

Fosil hauekin erlazionatutako tresnak basikoki “ebakitzeko harriak” eta zenbait lanabes harri-zatiekin ziren, hezurrezkoak edo adarrazkoak izan ahal ziren. Beraien teknologiaren barruan eskuko aizkora aurkitzen dugu. Bere erabilera oso dibertsoa da. Oso probable da sua erabilita izatea, sute aztarnak baitaude.

Espezie honen barruan talde txikiez kohesio sozialaz buruz hitz egiten hasi ahal gara. Zenbait ikerketa paleontologikoen arabera adibidez, masailezurrak guztiz horzgabeak aurkitu dira, hau esan nahi du agurea, behin hortzak galduta, bizitzen segi zuela bere kideen laguntzaz. Heidelbergensisen

horzdura beste aspektu interesgarria aurkezten du: haginak erdituak izan baino 5 edo 6 urte geroago hazten zaizkie. Hau dela eta banakako batek ezin da bakarrik elikatu eta beraz erlazio afektiboak sorten dira beraien artean. Hau dela eta ehiza eta biziraupen estrategiak garatzen zituzten.

Homo neanderthalensis

~ 12 ~

Neandertaleko gizona Europan eta Asiako zonaldetan bizi izandako genero hilda izan zen.

Bere ezaugarriak honako hauek dira:

Hezurdura sendoa. Pelbisa zabala.

Gorputz-adarrak motzak.

Burmuin gaitasun handia:1.500zm3

Talde antolatuetan bizi ziren, hogeita hamar banakoko ingurukoak.

Neandertalak muturreko hotzera ondo egokitutako espezie izan zen. Garezur luzatua eta zabala, garaiera baxua eta gorpuzkera sendokoak ziren.

.

Lanabesen estiloa Musteriense kultura deitua izan zen. Kultura honek Levallois tailagatik dago karakterizatua. Tresna hauek hezurrezko edo egurrezko mailuz daude ekoiztuta.

Gizajalekeria zerbait frogatuta da zenbait aztarnategietan. Baina ez zen premiatik sortutako kanibalismoa, errituari bideratuta baizik.Haragia hezurretatik kentzen zen lurperatuak izateko eta ez jateko.

Homo sapiens sapiens

Homo Sapiens Sapiens Homo Sapiensen subespezie bat da, Homo motatik oraindik bizi den bakarra. Bere senide biziak hurbilenak tximu handiak dira.

~ 13 ~

Homo sapiens sapiens “pentsatzen duen gizona” esan nahi du.

Homo Sapiens Sapiens afrikatik du jatorria, eta mundu guztian zehar zabaldu da. Europan zeharko zabalkuntza Neandertalaren hilketarekin bat etorri zen.

Bere ezaugarri fisikoak gaur egungo gizonarenak dira. Bere burmuin gaitasuna 1.400zm3-ak. Homo sapiens sapiensa aldaketa oso garrantzitsuak protagonizatu zituen antolakuntzan ekonomikoan eta sozialean.

Homo sapiens sapiensa batzuetan soilik Homo Sapiensatik ordezkatzen da,

espezie monotipikoa dela hausnartzean. Gaur egun zientifikoak oraindik eztabaidatzen dute haren nibel taxonomikoaren inguruan.

~ 14 ~