Askotariko adimenak

EDUKIAK•Biosfera,etahabitatak•Ekosistemak•Organismoekoizleak:landareak•Ekosistema-motak•Ekosistemenkontserbazioa

Biosfera6

92

Askotariko adimenak93

ATAZA INTEGRATUA

Gure inguruneko izaki bizidunakIngurune hiritartuan bizi arren, izaki bizidun uga-rirekin batera bizi gara. Aztertu izaki bizidunak.

IKERTU• Astebetez, egin eguneroko bizitzan aurkitutako

izaki bizidunen zerrenda.

• Atera argazkia haietako bakoitzari; bestela, egin marrazkia.

• Idatzi non bizi diren, zer jaten duten, kideekin bizi diren, zer portaera duten, urte osoan zehar ikusten dituzun…

• Web orri honetan, egindako behaketak jasotze-ko ideia batzuk daude:

PRESTATU• Osatu taldeak, eta multzokatu behatutako

animaliak bizitokiaren arabera.

• Pentsatu nola erlazionatzen diren elkarrekin: batzuk besteez elikatzen dira; elikagai beraga- tik lehiatzen dira...

• Aukeratu leku berean bizi diren animalien multzo bat, eta egin horma-irudi bat; animalia bakoitzaren marrazkia edo argazkia ja- rri, eta eskema bidez azal- du zer erlazio dituzten.

AURKEZTU• Aurkeztu lana ikaskideei.

http://links.edebe.com/cghrp6

Lurra da bizitzeko baldintzak dituen eguzki-sistemako planeta bakarra: ura du; tenpe-raturak ez dira muturrekoak, eta izaki bizi-dunentzat beharrezkoa den gas-geruza du. Lau geruza handi ditu Lurrak:

1. Atmosfera Lurra inguratzen duen gas-geruza da;

nitrogenoa, oxigenoa… ditu.

2.Geosfera Planetaren zati solidoa da. Lurrazala,

mantua eta nukleoa ditu.

3.Hidrosfera Ozeanoek, ibaiek, itsasoek, aintzirek,

lurrazpiko urek... osatzen dute.

4. Biosfera Lurreko izaki bizidunen multzoa da biosfera. Lurreko geruza guztiekin elkarreraginean dago izaki

bizidun oro. Habitatak osatzen dituzte haien arteko elkarreraginek.

1

2

3

4

Habitatadaizakibizidunenmultzojakinbatbizitzekobaldintzaegokiakditueneremuaargiari,urari,lurzoruarietaoxigenoaridagokienean.

Hiru habitat-mota nagusiak zein diren aztertuko dugu.

94

1. BIOSFERA ETA HABITATAK – Habitat horretako organismoak itsasoan bizi dira.

– Gainazaleko lehen 50-100 metroetaraino soilik iristen da eguzki-argia. Landare- organismoak bizi dira eremu horretan.

– Uretan ez da atmosferan adina oxigeno. Gainera, zailagoa da izaki bizidunen tzat elikagaiak aurkitzea.

– Tenperatura-aldaketak ez dira lehorreko habitatetakoak bezain bat-batekoak.

– Urak duen gatz-kantitate handira moldatu behar dira organismoak.

Adibidea:

• Itsasbazterretan argia eta elikagai asko daude, eta fauna eta landaredia sakonera handietakoa baino ugariagoa eta askota-rikoagoa da; elikagai gutxi dago sakone-ra handietan, eta ia argirik ez.

Itsasoko habitatak

1. Zerrendatu zer ezaugarri izaten diren kon-tuan hiru habitat-motak bereizteko, eta azaldu.

2. Azaldu nola eragiten dion argiak Lurreko hiru habitat horietako bakoitzari.

6

95

– Habitat horretako organismoak lurraza-lean bizi dira.

– Uraren eskuragarritasuna eta tenperatura-aldaketa dira eragin handiena duten faktoreak, habitat horietan bizi diren izaki bizidunengan.

– Argi- eta oxigeno-kantitate handia dago.

Adibidea:

• Ur gutxi dago basamortuan, eta oso al-tuak dira tenperatuak egunean zehar. Habitat horretan, ura biltegiratzeko gai diren izaki bizidunak aurkitzen ditugu; hala nola kaktusak eta gameluak.

– Kontinente barruko ur-eremuetan bizi dira organismoak.

– Uraren uhertasuna nolakoa, halakoa izango da jasotzen duten argia.

– Itsasoko habitatetan baino oxigeno gutxiago egon daiteke.

– Tenperaturak ez du bat-bateko aldaketarik izaten.

– Urtaroaren araberakoa izaten da ur-bolumena, baita gizakiak ur horri ematen dion erabileraren araberakoa ere.

Adibidea:

• Urmaelak, aintzirak eta zingirak ur geldiko habitatak dira; ibaiak, errekatxoak eta errekak, berriz, ur-lasterrekoak.

Lehorreko habitatak

Ur kontinentaletako habitatak

96

2. EKOSISTEMAK

Ekosistema

Zenbait erlazio izaten dira ekosistema bat osatzen duten izaki bizidunen artean:

Harraparitza. Animalia batzuk, harrapariak, beste batzuez, harrapakinez, elikatzen dira. Adibidea: igela eta sorgin-orratza.

Lehia. Baliabide berez elikatzen dira bi organismo. Goiko irudian, suge gorbatadunak nahiz martin arrantzaleak igela dute elikagai.

Lankidetza. Elkarri laguntzen diote hainbat orga-nismok. Adibide bat lertxuntxo itzaina da: behiaren azalean aurkitzen dituen parasitoez elikatzen da.

Ingurune fisikoa da ekosistema bat osatzen duten izaki bizidunak bizi diren lekua.

Airetarra. Animalia hegalariak bizi di-ren ingurunea da; denbora luzez egon daitezke airean animalia horiek.

Lehortarra. Urgaineratutako lur-eremuak dira, eta airearekin harremanetan daude.

Urtarra. Ura da ingurune fisikoa. Izan daiteke itsasokoa, ur kontinentaletakoa edo mistoa; irudiko padura, adibidez, mistoa da.

Izaki bizidunak Ingurune fisikoa

Ekosistema da izaki bizidunek eta haien ingurune fisikoak osatzen duten multzoa. Ekosistema bateko osagairen bati eragiten dion edozein aldaketak ondorioak izan ditzake gainerakoengan.

3. Azaldu zer erlazio-mota dagoen bikote hauetako bakoitzeko organismoen artean:

•eltxoa/gizakia •otsoa/azeria •izkira/meroa •hartza/izokina

– Esanzerfuntzioduenorganismohorietakobakoitzakekosistemabatean.

4. Marraztu kate trofiko bat eta sare trofiko bat, izaki bizidun hauetatik abiatuz:

KATE ETA SARE TROFIKOAKKate trofikoa da irudikapen lineal bat, ekosistema batean elkarrez elikatzen diren organismo-multzoena. Hona hemen, kate trofikoaren adibide bat:

Kate trofiko ugarik erlazio estua dute elkarrekin ekosistema batean, hainbat izaki bizidunez elikatu ohi baitira animaliak, eta ez bakar batez. Ekosistema bateko kate trofikoen multzoari sare trofiko deritzo. Irudiko sare trofikoan, ekosistema bateko organismo-multzoetako bakoitzak zer funtzio betetzen duen azaltzen da.

6

97

Behar duten materia organikoa ekoizteko gai dira izaki bizidun horiek; fotosintesi deritzon prozesuaren bidez ekoizten dute materia.

Landareak dira nagusiki.

Organismo ekoizleez elikatzen dira.

Organismo belarjaleak dira.

Lehen mailako kontsumitzaileez edo biga-rren mailako beste kontsumitzaile batzuez elikatzen dira. Organismo haragijaleak eta orojaleak dira nagusiki.

Organismo hilen materia organikoz elikatzen dira, eta gatz mineral eta ur bihurtzen dute materia.

Bakterioak eta onddoak dira nagusiki.

Ekoizleak

Lehen mailako kontsumitzaileak

Bigarren mailako kontsumitzaileakDeskonposatzaileak

azeria - eperra - sagua - garia - basakatua sugandila - kakalardoa - perretxikoa - sasia

Lorea

Landareetan, lorea da ugalketaren arduraduna. Polena eta obuluak dira ugalketa-egiturak, eta bat egiten dutenean, beste landare bat sortzen da.

Ugalketa-prozesuan, obuluei batzen zaizkie polen aleak. Une horretatik aurrera, hazia emango du obuluak. Lorearen gainerako atalak, landare gehienen kasuan, fruitu bihurtuko dira.

98

Organismo ekoizleek funtzio giltzarria dute ekosistemetan, ura eta gatz mineralak materia organiko bihurtzeko gai baitira. Eta, gainera, oxigenoa ekoizten dute, bizia izateko ezinbesteko elementua.Landareak dira biosferako organismo ekoizle nagusiak, eta haien egiturari eta ezaugarriei esker bete-tzen dituzte funtzio horiek.

3. ORGANISMO EKOIZLEAK: LANDAREAK

Zurtoina

Landareari eusten dio, eta substan-tziak landare osoan zehar garraia-tzen dituen hodi eramaileak ditu.

Bi motatakoak izan daitezke hodi horiek:

Hodi zurkarak. Sustraiek xurgatutako ura eta gatz mineralak landare osoan zehar garraiatzen dituzte.

Liber-hodiak. Fotosintesian ekoitzitako nu-trienteak landarearen ataletara garraiatzen dituzte.

Sustraiak

Bi funtzio dituzte sustraiek:

– Landarea lurzorura finkatzea.

– Ura eta gatz mineralak xurgatzea lurzo-rutik. Sustraiaren geruza kanpokoenak harizpi mikroskopiko batzuk ditu, ile xurgatzaile deritzenak, eta substantziak xurgatzen laguntzen dute.

Arnasketa

Fotosintesia

OxigenoaEguzki-argia

Karbono dioxidoa

Hostoak

Oinarrizko bi prozesu egiten dituzte organo horretan landareek:

– Arnasketa. Oxigenoa hartzen dute airetik, eta karbono dioxidoa

askatu. Egunez nahiz gauez egiten dute.

– Fotosintesia. Prozesu horretan, materia organikoa ekoizten du landareak, eguzki-argiari esker; eta oxigenoa

askatu ingurunera. Egunez soilik egiten dute prozesu hori.

5. Egin landare baten atal bakoitzaren marrazkia, eta jaso taulan atal bakoitzaren izena eta funtzio nagusia.

6. Zer behar du landareak elikatzeko?

– Zer ingurumen-baldintza da ezinbestekoalandarea elikatzeko? Eman landarerik ezdagoeningurunebatenadibidea.

LANDARE-ZELULA ETA FOTOSINTESIAZelulaz osatutako izaki bizidun zelulaniztunak dira landareak. Zelula horiei landare-zelula deritze. Zelula horien ezaugarriak dira landareen egituraren nahiz funtzioen erantzuleak.Beste zelula batzuetatik bereizten dituen bi ezaugarri ditu landare-zelulak: zelula-pareta eta kloro-plastoa.

Kloroplastoen barnean gauzatzen da fotosintesia. Prozesu horretan, eraldatu egiten dira landareak xurgatzen dituen ura eta karbono dioxidoa, eguzki-argiari esker. Eraldaketa horretan, landarea osa-tzen duen materia organikoa eta ingurunera askatzen den oxigenoa sortzen dira. Oxigeno hori funtsez-koa da biosferaren funtzionamen-durako.

6

99

Zelula-paretak gogortasuna ematen dio zelulari, eta, horrenbestez, baita landareari ere. Zelula-pareta horiek di-rela eta, landare batzuk dira munduko izaki bizidun altuenak: sekuoiak.

Kloroplastoak landare-zelulen organulu bereizgarriak dira. Pigmentu berde bat dute, klorofila deritzona, eta hori da landareen hostoei eta atal berdeei kolorea ematen diena.

Ura

Argia

Oxigenoa

Karbono dioxidoa

Materia organikoa

100

Ingurune fisikoa eta han bizi diren izaki bizidunak nolakoak, halakoak izango dira ekosistemak. Hona hemen ekosistema batzuk:

4. EKOSISTEMA-MOTAK

– Oso lur emankorrak dira, lauak, eta itsasotik urrun daude.

– Landaredia landare belarkaren eta sastraka txikien hedadura handiek osatzen dute. Zuhaitz gutxi daude, eta oso sakabanatuta.

– Fauna bereizgarriena belarjale handien taldeak dira. Oso arruntak dira, baita, karraskariak ere.

– Zer eremu-klimatikotan dagoen, belardi bat ala beste izango dugu. Ezagunenetako bat Afrikako sabana da.

– Oso lur emankorrak direnez, desagertzen ari dira pixkanaka belar-diak, soroak ari baitira hartzen haien lekua.

– Lur emankorrak dira, eta ia latitude guztietan daude.

– Landaretza bereizgarria zuhaitzak dira. Zer zuhaitz mota nagusi-tzen den, baso-mota bat ala beste izango da: pinudiak, artadiak, pagadiak…

– Fauna ugaria eta askotarikoa da.

– Basoek hedadura handiak hartzen dituzte kontinente guztietan. Hala ere, hedadura hori gero eta txikiagoa da, gizakiak neurriz gain ustiatzen dituelako zura eta erregaiak ateratzeko. Horretaz gain, basoak etengabe ari dira hiritartzen.

– Lurzoruaren sakonuneetan pilatzen den ur gezak eratzen ditu. Sasoikoak ala iraunkorrak izan daitezke.

– Landaretza nagusia alga berdeak eta landare batzuk dira; hala nola ur-dilistak, ihiak eta sabi zuriak.

– Ugaria da fauna mikroskopikoa; adibidez, amebak. Ugariak dira, baita, animalia batzuk ere; hala nola anfibioak. Paseko lekuak eta atsedenlekuak ere badira hegazti migratzaile ugarirentzat.

– Substantzia toxikoek kutsatuz gero, ondorioak izango ditu horrek ekosisteman, baita eremu hiritarrek ordeztuz gero ere.

Belardiak

Basoak

Putzuak eta urmaelak

Ugandako sabana.

Gribskov-eko pagadia, Danimarka.

7. Jaso taula batean ekosistemen ezaugarri nagusiak.

8. Oso erraza da animalia-mota hauetako bakoitza aurkitzea aipatzen den ekosiste-man. Arrazoitu:

•belarjalehandiak/ •kaioak/ belardiak itsasbazterra

•animaliazuhaiztarrak/ •anfibioak/ basoak putzuak

9. Bilatu zure udalerritik hurbil dagoen natura-gune bat web orri honetan, eta erantzun:

– Zermotatakoekosistemada?

– Zerezaugarridituingurunefisikoak?

– Deskribatuizakibizidunarruntenak;deskri-batu,gutxienenez,haieklotzendituenkatetrofikobat.

6

101

http://links.edebe.com/uw

Ekosistema artifiziala: akuarioaEgon zara inoiz akuario batean? Baduzu akuariorik etxean? Ezagutzen duzu etxean akuarioa duen inor?

– Zer beharko zenuke zure akuarioa izateko? Zer ezaugarri izan beharko zenituzke kontuan?

– Nola zaindu behar da akuarioa, behin martxan dagoela?

– Zer alde daude akuario baten eta ekosistema itsastar natural baten artean?

Munduan zehar

– Lehorreko eta itsasoko ekosistemen arteko trantsizio-eremuak dira. Harritsua izan daiteke ingurune fisikoa, edo harea eta dunaz osatua.

– Landaretza bereizgarriena algak dira eremu itsastarrean; eta hondar gainean haz daitezkeen landareak, eremu lehortarrean.

– Itsasoko faunari dagokionez, ugariak dira itsas moluskuak eta arrain txikiak. Eremu lehortarrean hegaztiak izan ohi dira; adibidez, kaioak eta ubarroiak.

– Ekosistema horien mehatxu nagusiak dira ura kutsatzea eta portu eta kai-muturrak eraikitzea.

– Ekosistema berezia osatzen dute. Ingurune fisikoa hirietako eta herrietako eremu hiritartuak dira.

– Landaretzari dagokionez, landare nagusiak dira gizakiak parke eta lorategietan landatutako zuhaitz eta landareak.

– Hainbat animalia bizi dira gurekin batera hirietan: hegaztiak (usoak eta txolarreak, adibidez); artropodo ugari (labezomorroak, eltxoak, euliak...); ugaztunak (katagorriak eta saguzarrak), eta abar.

Itsasbazterreko eremuak

Eremu hiritarrak

Dunadun hondartza, Marbella (Malaga).

NOLA BABESTU: – Produktuen kontsumoa murriztu; ahal den guztietan berrerabili, eta birziklatu, produktuak edukiontzi egokietara botaz. Murriztu, berrerabili eta birziklatu estrategia, alegia.

– Garraio publikoa erabili ahal den guztietan.

– Ez utzi hondakinik naturaguneetan. Suteen prebentzio-oharrak errespetatu.

– Ingurumenarekin arduraz jokatuta ateratzen den zuraz egindako pro-duktuak kontsumitu.

– Zuhaitz-mozketa arautu baso-sailetan.

– Helduak ez diren arrainak kon tsu-mitzea saihestu.

– Arduraz ekoitzi diren elikagaiak kontsumitu.

– Naturagune babestuak mugatu eta errespetatu.

10. Azaldu nola eragin diezaiekeen gainerako izaki bizidunei ekosistema bateko izaki bizidun bat desagertzeak.

11. Azaldu nola murriztu, berrerabili eta bir-ziklatu dezakegun etxean.

12. Gabonetan, izei asko erosten dira, etxeak apaintzeko. Hitz egin galdera hauei buruz ikasgelan:

– Hondadezakepraktikahorrekekosistema-renbat?Nola?

– Nola konpondu edo murriztu dezakeguhondamendihori?

102

Munduko ia ekosistema gehienetan gaude gizakiak, baina hon-datu egin ditzakete gure ekintzek, eta ekosistema hori osatzen duten izaki bizidunen bat desagerrarazi. Ekosistemak babeste-ko eta haiek hondatzen dituzten ekintzak prebenitzeko eta/edo konpontzeko neurriak har ditzakegu herritarrek, baita gober-nuek ere.

5. EKOSISTEMEN KONTSERBAZIOA

Web orri honetako estekan, hon-dakin batzuk desagertzeko zenbat denbora behar duten azaltzen da:

http://hegoaldeuskaltegia.wordpress.com/2013/10/10/kakak-jango-gaitu/

EKOSISTEMAK

HONDATZEN DITUZTEN EKINTZAK:KutsaduraUretan, airean edo lurzoruan ekosistema bateko izaki bizidunei kalte egiten dieten substantziak pilatzean datza.Hauek eragiten dute, besteak bes-te, kutsadura: autoen eta lante-gien keek, zaborrek eta enpresen hondakinek.

DeforestazioaBasoak galtzean datza. Baso bat desagertzen denean, higatu egiten da lurra, haizearen eta euriaren ondorioz.Zuhaitz gehiegi botatzea eta baso-suteak dira deforestazioaren era-gile nagusiak.

Gehiegizko ustiapenaEkosistema batek sor ditzakeen baino animalia edo landare gehiago jasotzen ditugunean gertatzen da.Gehiegizko ustiapenaren adibide bat da gehiegizko arrantza, eta ale txikiegiena.

6

103

Gai bati buruzko galdera bat egokia da interesa sortu eta gaia hobeto ulertzeko giltzarriak ematen baditu. Halako galderak egiten irakatsiko dizu errutina honek.

Galderasortzaileak

PENTSAKETANErrutina

Faseak

a. . Taldeka, egin ideia-jasa bat, gutxienez, hamabi galdera osatzeko arrainen gutxieneko neurriak errespetatzen dituen erosketa arduratsuaren kanpainari buruz. Halako galde-rak izan daitezke eredu: Zergatik…? Zer arrazoi daude...? Zer gertatzen da, baldin eta...? Zer helburu du…? Nola aldatuko litzateke, baldin eta…? Demagun…?

Idatzi galderak orri batean, eta eseki orria ikasgelako leku ikusgarriren batean.

b. Aukeratu ideia-jasako galdera interesgarrienak. Jarraian, osatu bikoteak, eta hautatu galdera interesgarri horietako bat. Eztabaidatu. – Nola aurkitu dezakegu erantzun egokia? – Zer informazio emango liguke erantzunak?

c. Hitz egin, talde handian, zuen hausnarketaren emaitzari buruz.

d. Hitz egin taldean. Erosketa arduratsuari buruz, zer ikasi duzue, lehen ez zenekitena?

BERRIKUSI

104

13. Kopiatu zure koadernoan biosferari buruzko eskema, eta osatu zuri dauden tarteak. Gehitu ekosistemen kontserbazioari buruzko giltza-eskema.

14. Idatzi koadernoan zer habitat ikusten den argazki bakoitzean. Ondoren, azaldu habitat horietako bakoitzaren ezaugarri nagusiak:

BIOSFERA

IZAKIBIZIDUNAK

hauekosatzendute

bizitokia taldean,eratzendituzte

motak

Lehorrekoak

……..................

……..................ekosistemenadibideak

elementuak

Belardiak

Basoak

……..................

……..................

……..................

Ingurunefisikoa

izandaitekeAiretarra

Lehortarra

Urtarra

Izakibizidunak

Deskonposatzaileak

Kontsumitzaileak

Ekoizleak

adibidez:

egitendute

izandaitezke

erlazioak

Landareak

Harraparitza

……..................

……..................

Fotosintesia

Habitatak Ekosistemak

A CBLehorrekoa

Itsasokoa

Ur kontinentaletakoa

BERRIKUSI 6

105

15. Erreparatu irudiko paisaia urtarrari. Marraztu antzeko paisaia urtar bat zure koadernoan, handiagoa, eta xehetasun gehiagokoa. Ondoren, egin jarduerak.

– Marraztu lekuegokiananimaliahauek:marrazoa;atun-sarda;sardina-sarda;algak, itsasoko karramarroa;planktona;itsasluzokerraetaostra.

16. Erreparatu esperimentuari. Esan zer gas pilatu diren kanpai bakoitzaren azpian, adierazten den denbora igaro ondoren. Arrazoitu.

a) b)

17. Aztertu gure inguru hurbilean dagoen Europako Mendiak Parke Nazionala (Asturias, Kantabria eta Gaztela Leonen artean). Bilatu behar duzun informazioa, eta erantzun galderei.

– KokatuEuropakoMendiakParkeNaturalamapafisikobatean.

– Esanzerklimanagusitzenden,etadeskribatu.Parkehorretakoklimaetaizakibizidunadierazga-rrienakkontuanizanik,deskribatuekosistema-motanagusia.

– Adieraziikustendirenzeranimaliadirenekoizleak,zeranimalia,kontsumitzaileak,etazeranimalia,deskonposatzaileak.Eginhaienarteanizandaitekeenkatetrofikoa,eta,ondoren,saretrofikoa.

– Osatuhaienartekosaretrofikoa.

– Idatzi taulan zer funtzio (ekoizlea, lehen mailakokontsumitzailea, bigarren mailako kontsumitzaileaedodeskonposatzailea)duenekosistemanhorietakobakoitzak.

AMAITZEKOPRAKTIKAN JARRI 1. Irakurri arretaz Hermann dortokari buruzko informazio-oharra.

– Zerhabitat-motaduHermanndortokak?

– Izendatuharenharrapariak.Esanzerjatenduen.EginkatetrofikobatHermanndortokarekin.Erreparatukateari,etaesanzergertatukolitzatekeenHermanndortokadesagertuzgero.

– ZermehatxunagusidituHermanndortokak?ZeregindezakeguHermanndortokadesager-tzeasaihesteko?

2. Irakurri misteriozko obra bateko pasartea.

–Nolaetazergatikhilzen Ile-bola?

– Ile-bola goizean sartu izanbalitzberotegira, etaeguer-dian atera, gauzaberager-tatukozen?Zergatik?

Gaitasunak

106

HERMANN DORTOKANarrastia da Hermann dortoka. 25 cm luze izan daiteke. Belarjalea da: landareak ditu elikagai; adibidez, berroa, ardi-mihia, alpapa, kardua, txikoria-belarra, hirusta, atxaparra, erromeroa, salbia, garraiska eta txikoria. Dortoka honen harrapari nagusiak azeriak eta hegazti harra-pariak dira.

Mendietan eta landaretza mediterraneoko ere-muetan bizi da nagusiki.

Gure inguruan, Katalunian, Valentziar Erkidegoan eta Balearretan bizi dira.

Haren habitatak hondatu egin dira (eraikuntzak, nekazaritza mekanizatua, pestizidak, suteak), eta etxeko animaliatzat erabiltzeko ere harrapatu da legez kanpo. Horrek nabarmen murriztu du dortoka honen populazioa azken urteetan.

Gaur goizaldean, hilda aurkitu du ka-tua lorezainak, landare tropikalen be-rotegia ireki duenean.

Lady Warley ziur da norbaitek izutu egin nahi duela halako ekintza bat

eginda, eta bere bizitza arriskuan egon daitekeela pentsatzen hasi da. Henry James inspektore ospetsuari dei egin dio.

—Beraz, berotegiko ate eta leiho guztiak itxita zeuden, ezta hala? —galdetu dio lorezainari, hark katua aurkitu zuenean atera zuen argazkiari begira.

—Hala da, bai, inspektorea!

—Lasai egon zaitezke orduan lady War-ley, Ile-bola istripu natural baten ondo-rioz hil da …

Gaitasunak

HAUSNARTU

– Ikasi duzunetik abiatuz, zer neurri har ditzakezu zure eguneroko bizitzan ingurumena babesteko?

– Unitateko zer alderditan sakondu nahiko zenuke gehiago?

– Bada ulertzea kosta egin zaizun edukirik unitate honetan? Zein? Nola uler dezakezu hobeto?

Eskolako egunerokoa

107

3. Aztertu hondakinen gaikako bilketari buruzko informazio-kartel hau, eta erantzun galderei.

–Esan zer edukiontzitara botabehardenhondakinhauetakobakoitza:

atun-lata; gaileten kartoizko ku-txa; hondatutako ile-lehorgailua; usaina kentzeko aerosol baten ontzia; aldizkariak; pila; kafe-hondarrak; koloniaren beirazko ontzia.

–Zerrendatu edukiontzi bakoi-tzera botatzen diren egune-rokohondakinak.

–Zer egin dezakezu edukiontzihorirabotatzendirenhondaki-nakmurrizteko?

EKINAnimalia baten abenturei buruzko film labur bat egin behar duzu stop motion teknika baliatuz.•Aukeratu zer animalia izango den protagonista.•Osatu film laburra egiteko behar duzun guztiaren zerrenda. •Behar beste aurrekonturik izango ez bazenu, zer elementu alboratuko zenuke?•Zer jakin behar duzu filma ondo girotzeko?•Nola erabil dezakezu filma gure ingurunea babestearen beharraz kontzientziatzeko?

EZ BADUZU BEREIZTEN, HAUTSI EGINGO DA ZIKLOA