UD 14-15

A REESTRUTURACIÓN

DOS ESPAZOS

INDUSTRIAIS

Eva

www.aulasabertas.blogspot.com

XEOGRAFÍA

2º BACH

ESQUEMA DA UNIDADE

1) PROCESO E FACTORES DA INDUSTRIALIZACIÓN

ESPAÑOLA.

2) O TECIDO INDUSTRIAL ESPAÑOL E OS SEUS

CONTRASTES.

3) GRAN VARIEDADE DE PAISAXES INDUSTRIAIS.

3.1. ÁREAS DE ANTIGA INDUSTRIALIZACIÓN.

3.2.EN ÁREAS URBANAS E RURAIS.

3.3. PAISAXES DA INNOVACIÓN.

4) SITUACIÓN ACTUAL DA INDUSTRIA: DESAFÍOS E

GLOBALIZACIÓN.

TEMA (pregunta teórica)

Situación actual da industria en España e Galicia.

Desafíos: problemas estruturais (dimensión, I+D+i, tecnoloxía) e consecuencias da incorporación á Unión Europea.

Tendencias recentes da industria en España: globalización e deslocalización.

PRÁCTICOS

Comentario dunha paisaxe industrial e humanizada (fotografía).

Mapas ou planos sobre factores de localización industrial.

Mapas e gráficos de produción mineira, industrial, enerxética e principais áreas industriais de España e Galicia.

Mapas e gráficos de poboación ocupada nas actividades mineiras e industriais en España e Galicia.

VOCABULARIO

Economías de escala/ Enerxías renovables/ Difusión industrial/ Fondos estruturais/ Subcontratación/ Industrias verdes/ Materias primas estratéxicas / Parque tecnolóxico.

http://www.iesgrancapitan.org/profesores/bvaq

uero/bloggeografia/temasgeografia/temasgeog

rafia/tema12losespaciosindustrialesenespana.

pdf

http://geodocmar.wikispaces.com/file/view/TE

MA6_INDUSTRIA.pdf

http://geografiarte.wikispaces.com/file/view/UD

6.+Espacios+industriales.pdf/405580862/UD6.

%20Espacios%20industriales.pdf

1

PROCESO E FACTORES DA

INDUSTRIALIZACIÓN

ESPAÑOLA.

http://www.slideshare.net/isaacbuz

o/proceso-de-industrializacin-de-

espaa-

presentation?from=ss_embed

Páx. 301-305

1

Fracaso inicial

SéculoXIX

2

Inicio da Industrializa-

ción

1900-1959

3

Desenvolve-mento

1959-1975

4

Crise e reindustria

-lización

1975-1984

5

Actualidade

Atraso considerable respecto algúns países

europeos

Proceso desequilibrado tanto sectorial como

rexionalmente.

• Cataluña (sector téxtil)

• País vasco (Industria siderúrxica)

• Construción do ferrocarril

Industrialización desequilibrada tanto

sectorial coma rexionalmente

• Estancamento do sector agrario e nulo investimento en modernización por parte dos grandes propietarios

• Pouco interese da burguesía en investir capital

• Escaso poder adquisitivo do campesiñado

• Inexistencia dun mercado interior

• Factores políticos: perda das colonias americanas, guerra da Independencia, guerras carlistas , saída de materias primas cara aos países do norte de Europa (política librecambista)

Causas do atraso e do desigual proceso de

industrialización

• Arsenais e estaleiros de Ferrol

• Os altos fornos de Sargadelos

• Obradoiros téxtiles na Coruña

• Os cataláns déronlle un gran pulo á industria conserveira, fundamental nas Rías Baixas

En Galicia

1 Fracaso inicial Século

XIX

Respecto ao mapa industrial, ao comezar o século XX, a rexión industrial máis importante

do país era Cataluña, que concentraba un 22% do emprego, seguida de Andalucía

(19%), as rexións da cornixa cantábrica (12%) e a Comunidade Valenciana .

As rexións do interior peninsular e as illas quedaron á marxe do proceso industrializador, e

mantiveron unha economía agraria. En Madrid, a construción da red ferroviaria permitiu a

instalación de grandes fábricas, pero a cidade mantivo o seu carácter de capital política e

administrativa.

• Leis proteccionistas provocan unha maior demanda de produtos españois.

• O incremento da poboación tamén repercutiu no aumento da demanda de produtos manufacturados.

• Ampliación da exportación e entrada de capitais durante a Primerira Guerra Mundial que finaliza ao acabar esta.

Desenvolvemento industrial de España ata

os anos 20

• A crise económica de 1929 empeora a situación.

• As guerras (Guerra Incivil e a Segunda guerra mundial).

• Política autárquica da ditadura franquista , insuficiencia de materias primas e combustible e bloqueo exterior por motivos políticos.

• Creación do INI en 1941 insuficiente intento para impulsar o crecemento industrial en determinados sectores: siderúrxico, naval, petroquímico ou automobilístico.

Crise e estancamento económico e industrial

• Debilmente, foi desenvolvendo as industrias metalúrxica, téxtil e naval, especialmente en Vigo.

Galicia

2 Inicio da Industrializa-ción 1900-1959

SEAT se inauguró

en 1950 por el

Instituto Nacional

de Industria (INI)

durante la

dictadura de

Franco y su fábrica

fue establecida en

Barcelona . SEAT

pertenece al grupo

empresarial

INI, por ese motivo

(al ser propiedad

del Estado) Franco

acudió a

inaugurarlo.

Con la llegada de

la democracia a

España, comienza

la privatización

de las

empresas, y como

consecuencia, la

marca se vende a

Fiat, mas tarde

será comprada por

el Grupo

Volkswagen.

http://algargos.laco

• Incorporación de España ao sistema mundial de economías capitalistas desenvolvidas.

• Modernización das estruturas, importación dos bens de equipo, a tecnoloxía e os recursos necesarios para poder modernizar a industria e incrementar a produción.

• Período de industrialización acelerada (1960-1975)

Plan de estabilización 1959

Plans de desenvolvemento (1964-

1975)

• Empresas públicas propiedade do Instituto Nacional de Industria (INI) (sectores básicos como a minaría ou a produción de enerxía).

• Un crecente número de empresas multinacionais, provenientes, sobre todo, dos Estados Unidos, Alemaña e Suiza, e dominantes nos sectores tecnoloxicamente máis avanzados como a industria do automóbil ou a farmacéutica.

• Unha gran cantidade de pequenas e medianas empresas (PEMEs) de capital privado español, predominantes nos sectores máis tradicionais.

Presenza de diferentes tipos de empresas

• Creación dos doce polos de promoción e desenvolvemento industrial política dos Polos de Desarrollo (1964, Coruña e Vigo)

• A GAEIG (Gran Área de Expansión Industrial de Galicia, 1973) intentou paliar o atraso da nosacomunidade. Eixe Ferrol - A Coruña - Santiago -Vilagarcía de Arousa - Pontevedra - Vigo.

Galicia

3 Desenvolvemento 1959-1975

El período entre 1959 y 1975 supuso un crecimiento económico sin

precedentes, al que contribuyeron una serie de factores favorables, como la

expansión generalizada de la economía capitalista, la llegada de capital

extranjero, la instalación de grandes empresas multinacionales, etc. Al

mismo tiempo, España recibía las divisas que aportaban turistas y

emigrantes, con las que hizo frente a la compra de petróleo, a la importación

de bienes industriales y a la nivelación de la balanza de pagos.

El estado puso en funcionamiento los planes de desarrollo y una política

regional basada en los polos de desarrollo y promoción, entre los que

destacaron los de Huelva, Córdoba, Granada o Burgos. (Coruña e Vigo

1964)

A pesar de que los planes de desarrollo no dieron los resultados

previstos, se consiguieron objetivos muy importantes, el más notorio de los

cuales, sin duda, fue que el PIB alcanzó un índice de crecimiento anual en

torno al 7%.

La industria española mejoró notablemente y alcanzó un alto grado de

diversificación en su producción de bienes de equipo, de uso y de

consumo, aunque siguió acusando los efectos negativos de la gran

dependencia tecnológica, de las importaciones y de una inadecuada

INVERSIÓN Y EMPLEO EN LOS

POLOS DE DESARROLLO

(HASTA 1979)

Período de vigencia / Inversión

(millones pts) / Puestos de trabajo

Burgos 1964-73 19.760

10.832

Huelva 1964-73 49.694 7.224

A Coruña 1964-71 11.665 4.188

Vigo 1964-71 9.669 13.299

Sevilla 1964-70 9.213 9.666

Valladolid 1964-70 20.311

20.153

Zaragoza 1964-69 9.064

8.273

Granada 1970-79 8.440 1.339

Córdoba 1971-80 8.412 1.470

Oviedo 1971-82 34.439 5.049

Logroño 1972-81 10.826

4.319

Vilagarcía 1972-81 2.253 2.605

TOTAL 193.746 88.417

Localización da Industria 1975

Ao finalizar o período de industrialización

acelerada (1960-1975) coñecido como

desarrollista, o mapa industrial español

mostraba o predominio dos grandes centros

urbanos e industriais

(Barcelona, Madrid, Bilbao, Valencia, Zaragoza

etc.), xunto a grandes eixes de

desenvolvemento que enlazaban algúns

deles.

O eixe Cantábrico seguiu concentrando a

industria básica ligada aos recursos

minerais, con grandes empresas, algunhas

públicas.

O eixe Mediterráneo, en cambio, mantivo o

predominio de industrias tradicionais

(téxtil, agroalimentaria, moble, calzado) e da

pequena empresa, xunto á instalación

progresiva de grandes multinacionais en

sectores máis dinámicos

(automóbil, electrodomésticos).

O eixe do Ebro contaba tamén con esa

mesma variedade de pequenas empresas

locais (viños, conservas, calzado) e grandes

firmas, que comezaron a deslocalizarse desde

El desarrollo industrial de los años 1960 se localizó en las

regiones que tenían mayor tradición industrial y en sus áreas

adyacentes, lo cual agravó los desequilibrios regionales.

Se generó una dicotomía entre los tres espacios más

industrializados (Cataluña, País Vasco y Madrid), que

concentraron casi las tres cuartas partes de las inversiones

multinacionales y del empleo recién creado, y, por otra parte, la

Meseta, Galicia, Extremadura y Andalucía, que acusaron una

pérdida de significación industrial.

El modelo industrial de la década de 1960 hizo que aumentaran

las diferencias entre regiones ricas y pobres, lo que incidió en

los procesos demográficos de emigración y de éxodo rural

que vivió la población española y que vinieron a incrementar aún

más los propios desequilibrios.

Al final del período, la industria española experimento una

profunda crisis, al ser tributaria en exceso de sus deficiencias

estructurales y de la dependencia energética. El

encarecimiento de la energía, causado por la gran subida de

los precios del petróleo en 1973, incrementó los costes de

producción.

• O aumento do prezo da enerxía tras a crise do petróleo de 1973 que encareceu os custos de produción e transporte

• O período de inestabilidade de transición política á democracia atrasou a aplicación de medidas

• Escaso nivel Tecnolóxico e falta de capital para investir

Crise

1975-1984

• Le¡ de Reconversión e Reindustrialización (1984) remodelación da industria e dos espazos industriais para adaptarse aos modelos europeos en canto a tecnoloxía, especialización, produtividade e competi-tividade.

• Fomentaba a entrada de capital estranxeiro

• Creou Zonas de Urxente Reindustrialización(ZUR) que pretendían incentivar a instalación e ampliación de empresas xeradoras de emprego estable, diversificar a produción da área e fomentar o progreso tecnolóxico

Reindustrialización

A partir de 1984

• A partir de 1981 comezaron a sentirse os efectos da crise en Galicia na perda de postos de traballo nos estaleiros de Vigo e Ferrol.

• En Galicia, a reconversión afectoulle ao sector naval de Ferrol e de Vigo. A creación das ZUR intentou motivar a instalación de novas industrias nas dúas áreas máis castigadas pola crise, Ferrol e Vigo.

Galicia

4 Crise e reindustrialización 1975-1984

A crise do modelo fordista e a terceira Revolución Industrial

A mediados dos anos 70 do século pasado produciuse a crise do modelo de

industrialización característico do período anterior. En tan so unha década, a

industria española perdeu case un millón de postos de traballo (unha cuarta

parte dos existentes no ano 1975), mentres a taxa de paro na industria crecía

desde apenas un 3%, a comezos da década dos setenta ata alcanzar o 16%

en 1980.

Viviuse entón unha longa fase de axuste, que supuxo tamén a desaparición

de moitas empresas e o peche ou privatización de boa parte das que ata

entón eran propiedade do INI.

A situación foi sobre todo grave nalgunhas industrias tradicionais, moi

afectadas pola crecente competencia exterior, como a

siderurxia, naval, material eléctrico, téxtil ou calzado. Os territorios que se

especializaban nela convertéronse en áreas industrializadas en

declive, como sucedeu nas rexións do Cantábrico.

A intensidade da crise industrial explícase pola conxunción de diversas

CAUSAS: unhas estruturais ou externas, que afectaron a todos os países dos

nosos arredores, e outras de carácter interno.

Crise

1975-1984

Entre as CAUSAS EXTERNAS, as máis importantes foron:

O aumento do prezo da enerxía tras a crise do petróleo que encareceu os

custos de produción e transporte para as empresas reducindo os seus

beneficios

A aparición dunha nova revolución tecnolóxica, baseada nas tecnoloxías

da información e comunicación

(microelectrónica, informática, robótica, telecomunicacións ou redes dixitais)

así como a biotecnoloxía ou novos materiais, que provocou unha maior

automatización da produción, destruíndo empregos e esixindo grandes

investimentos que non todas as empresas puideron realizar.

Unha progresiva desaparición do proteccionismo ante a globalización dos

mercados e a integración de España na actual Unión Europea (1986), que

aumentou a competencia á que se enfrontaban as empresas do país.

Novas formas de produción máis flexibles para abaratar custos que

obrigaron a reducir o tamaño de moitas grandes fábricas e aumentar a

subcontratación a pequenas empresas, algunhas delas fóra de España.

.

Crise do petróleo

O período de crecemento económico baseado en enerxía barata finalizou nos anos 70 do século XX tras a creación da OPEP, que agrupou algúns dos principais países produtores de petróleo. Tras diversos conflitos entre árabes e israelís, estes países impulsaron bruscos aumentos no prezo do barril de petróleo, que tiveron un rápido impacto sobre a economía mundial.

Países exportadores de

petróleo, 2010

www.icarito.cl

Entre as CAUSAS INTERNAS específicas do caso español:

O período de transición política á democracia, que provocou incertezas

que frearon o investimento das empresas privadas e a chegada de capital

exterior, sen que os gobernos do momento aplicasen unha política decidida

para enfrontarse á crise.

Unha presenza excesiva de pequenas empresas con pouco capital e de

industrias tradicionais de escaso nivel tecnolóxico, que utilizaban

grandes cantidades de enerxía ou de man de obra pouco cualificada para

vender os seus produtos no mercado interior, sendo as que se enfrontaron

con máis dificultade á nova situación.

As empresas industriais que superaron este período de crise tiveron

que realizar un importante esforzo no campo da innovación para poder

competir, facendo máis eficientes os seus procesos produtivos, mellorando

calidade e a diferenciación dos seus produtos (deseño, marca propia etc)

ou buscando novos mercados de venda no exterior.

Desde mediados dos anos 80, recuperouse o crecemento da

produción industrial e freouse a caída do emprego.

Nos anos 80 do pasado século, a crise do modelo de organización anterior e o

declive dalgúns sectores obrigou a aprobar unha política de reconversión e

reindustrialización, vixente durante máis dunha década.

O seu obxectivo foi reducir o impacto negativo provocado pola crise, e salvar unha

parte dos empregos e das empresas, favorecendo a súa modernización para facelas

máis competitivas.

Incluíu sectores tradicionais que contaban con grandes compañías, as veces

públicas: siderurxia, construción naval, metalurxia

pesada, electrodomésticos, compoñentes electrónicos e téxtil.

As axudas destináronse a salvar empresas que xa non eran rendibles, mediante

fondos para que saldasen as súas débedas e renovasen a súa tecnoloxía. Tamén se

intentou a recolocación de parte dos traballadores que quedaron en

paro, subvencionando as empresas que os contratasen.

Delimitáronse Zonas de Urxente Reindustrialización (ZUR) nas áreas máis

afectadas polo declive: ría do Nervión en Bilbao, cunca central de Asturias, Baía de

Cádiz, Ferrol, Vigo e algúns municipios metropolitanos en Barcelona e Madrid. Nelas

construíronse novos polígonos industriais e ofrecéronse axudas para atraer novas

empresas. O seu éxito foi relativo, pois beneficiou, sobre ido, as grandes empresas e

as áreas de Madrid, Barcelona e Bilbao, con escaso éxito no resto.

Reindustrialización

A partir de 1984

Características actuais da organización industrial

Nos últimos tempos producíronse importantes cambios respecto á forma en que

as impresas industriais organizan a súa actividade:

O coñecemento e a innovación considéranse os recursos principais para poder

competir en ca!idade e produtividade fronte aos novos países industriais, que

ofrecen custos moito máis baixos.

Aumenta o poder das grandes empresas mediante fusións e compras, pero

esténdese a produción segmentada con división de tarefas entre

establecementos especializados, ben dentro da propia empresa multiplanta

(aquela que conta con máis dun centro de traballo) ou a través doutras empresas

subcontratadas.

Fronte á produción en grandes volumes, moitas empresas realizan unha

diversificación dos seus produtos, fabricando series curtas de bens

homoxéneos que rotan con gran rapidez, seguindo a moda ou os gustos do

consumidor, quen á súa vez é inducido por campañas publicitarias.

Esa maior flexibilidade produtiva permite que moitas PEMEs poidan competir

coas grandes empresas, sobre todo se cooperan entre si para levar a cabo

proxectos en común e acceder a novos mercados.

5 Actualidade

Crece a presenza de traballadores cualificados, ao automatizarse as tarefas

rutineiras, e aumentando os empregados que xa non se dedican á

fabricación, senón a servizos internos como a

xestión, administración, deseño, servizo ao cliente, vendas etc.

Tamén se diversifican as perspectivas das distintas ramas industriais:

As de maior complexidade tecnolóxica (farmacéutica, informática e

electrónica, aeronáutica etc.) están dominadas por empresas multinacionais, e

teñen un desenvolvemento limitado; a súa evolución depende das estratexias

desas grandes firmas.

As industrias máis tradicionais (siderurxia, confección, calzado, moble

etc.), que utilizan gran cantidade de recursos naturais ou man de obra pouco

cualificada, son as máis afectadas pola competencia dos novos países

industriais, sobre todo asiáticos, que provocaron o seu progresivo declive.

As máis dinámicas son as que empregan tecnoloxías de complexidade

media, pero que ofrecen produtos de calidade e ben diferenciados;

beneficiáronse, ademais, do crecemento do consumo en España, e tamén

aumentaron as súas exportacións: alimentación e bebidas, maquinaria e

equipos, produtos químicos, artes gráficas e edición etc.

Na década actual, a política industrial centrouse en fomentar a

innovación empresarial para poder competir en calidade e eficiencia

fronte aos custos máis baixos dos rovos países industriais.

O programa de Consorcios Estratéxicos Nacionais en Investigación

Técnica (CENIT) financia proxectos de colaboración entre as grandes e

as pequenas empresas, con centros de investigación para realizar

proxectos de desenvolvemento industrial.

O programa de apoio as Agrupacións Empresariais Innovadoras (AEI)

busca identificar distritos industriais (cidades ou comarcas con gran

densidade de PEMEs industriais, especializadas nun tipo de

produto, onde as empresas compiten polos mesmos mercados pero

tamén colaboran en proxectos comúns) de pequeñas empresas, para

achegar fondos que lles axuden a realizar actividades de innovación

conxuntas e crear redes de colaboración estables para competir coas

grandes compañías. Promóvese a creación e ampliación de parques

científicos e tecnolóxicos, así como de centros tecnololóxicos onde as

empresas poden atopar asesoramento técnico.

2

O TECIDO INDUSTRIAL

ESPAÑOL E OS SEUS

CONTRASTES.

http://www.murciaeduca.es/iesdosmares/sitio/upload/005_LOS_PAISAJES_INDU

STRIALES_DISTRIBUCION_Y_PROBLEMAS1.pdf

2.1 CAMBIOS RECENTES NA

LOCALIZACIÓN INDUSTRIAL

2.2 AS DIVERSAS ESTRATEXIAS DE

LOCALIZACIÓN SEGUNDO O TIPO DE

INDUSTRIA

2.3 FACTORES EXPLICATIVOS DOS

CAMBIOS NA LOCALIZACIÓN INDUSTRIAL

2.1 CAMBIOS RECENTES NA

LOCALIZACIÓN INDUSTRIAL

Como reflexo das transformacións que coñeceu a industria nas

dúas últimas décadas a súa distribución no territorio tamén sufriu

cambios considerables. A tendencia dominante é unha progresiva

desconcentración espacial (traslado de industrias desde as

grandes aglomeracións metropolitanas cara a outro tipo de

territorios) visible a diferentes escalas A escala rexional e a

escala urbana.

A tendencia é a unha distribución máis equilibrada da industria no

territorio pero ao mesmo tempo acentúanse os contrastes

cualitativos. As actividades de maior nivel tecnolóxico, que

producen bens de maior calidade e prezo, seguen concentradas

en grandes cidades e as súas áreas metropolitanas, mentres que

as máis tradicionais se trasladan as áreas con menores custos.

A escala rexional, modificouse

pouco a importancia relativa de

cada comunidade

autónoma, pero hai algúns

cambios destacables:

Cataluña é a de maior volume

de emprego (23,6% do total

español) e produción

(24,5%), mantendo esa posición

desde o comezo da

industrialización.

Séguenlle en importancia a

Comunidade

Valenciana, Madrid, Andalucía

e o País Vasco, sumando entre

as cinco case dúas terceiras

partes do emprego e a

produción industriais.

Tamén gañaron posicións

outras comunidades como

Aragón, Navarra e A

Rioxa, situadas no eixe do Ebro.

A existencia de procesos de traslado

de industrias desde as grandes

aglomeracións metropolitanas cara

a outro tipo de territorios obsérvase

mellor a escala urbana.

As grandes cidades, con máis de

250 000 habitantes, perderon uns 40

000 postos de traballo na industria

desde o ano 2000. Nelas, as áreas

industriais son substituídas por

espazos de oficinas, vivendas ou

outro tipo de usos do chan. Na

actualidade, so reúnen un 18% dos

empregados industriais que hai en

España.

Nas cidades máis pequenas e as

áreas rurais, a evolución do emprego

industrial foi máis favorable. Os

municipios con menos de 20 000

habitantes gañaron 381 000

empregos industriais nese mesmo

período, e catro de cada dez postos

de traballo industriais xa se localizan

nestas áreas.

2.2 AS DIVERSAS ESTRATEXIAS DE

LOCALIZACIÓN SEGUNDO O TIPO DE

INDUSTRIA

Industrias polarizadas.

Localízanse case

exclusivamente nas grandes

aglomeracións urbanas, onde

están a maioría dos seus

clientes e toda unha serie de

servizos e infraestruturas de

calidade, que necesitan para

o seu bo funcionamento.

Industria

farmacéutica, electrónica e

informática, aeronáutica, edito

rial,..

Industrias dispersas.

Os recursos que máis usan

(produtos

agrarios, auga, man de obra

pouco cualificada etc.) están

moi repartidos polo

territorio, así como a

demanda dos seus produtos.

Son industrias de

alimentación e

bebidas, produtos

metálicos, confección de

roupa etc.

As pautas de localización diversifícanse ao considerar os

diversos tipos de industria:

2.3 FACTORES EXPLICATIVOS DOS

CAMBIOS NA LOCALIZACIÓN INDUSTRIAL

A intensificación dos procesos de difusión industrial (desprazamento da

actividade industrial desde as grandes cidades e as rexións de maior

densidade cara a outras periféricas) ten varias causas, que se reforzan

mutuamente:

1) Forte aumento dos custos nas grandes áreas urbanas: chan máis

caro, maiores impostos, conxestión do tráfico ou maiores controis

urbanísticos e ambientais, que impiden o funcionamento dalgunhas

industrias altamente contaminantes.

2) Expectativas de maior beneficio, ao substituír fábricas e almacéns por

outros usos do chan máis rendibles, o que provoca unha forte presión

inmobiliaria a prol do seu peche ou traslado, para ocupar eses espazos con

oficinas ou vivendas.

3) Mellora dos transportes e as comunicacións, que facilita o

desprazamento a maior distancia sen apenas aumento de custos.

4) Oferta de polígonos industriais novos e de calidade en cidades de menor

tamaño e algunhas áreas rurais.

5) Existencia de iniciativas locais en certos lugares, que manteñen unha

En cambio, a resistencia ao traslado das industrias máis avanzadas e

as oficinas das maiores empresas débese a outras causas:

Os traballadores máis cualificados, as institucións de apoio

tecnolóxico (universidades e centros de investigación), os centros

financeiros e as mellores infraestruturas (aeroportos

internacionais, redes de banda ancha etc.) seguen concentrados nas

grandes metrópoles.

Xéranse así o que se denominan economías externas, que non

dependen das propias empresas, pero das que todas se benefician ao

localizárense nesas áreas urbanas densas; así, esas industrias non se

deslocalizan.

Por ese motivo, os mapas que reflicten a localización das industrias

son moi diferentes segundo o tipo de actividade representado.

3

GRAN VARIEDADE DE

PAISAXES INDUSTRIAIS.

http://historiacidead.wikispaces.co

m/file/view/6.+Paisajes+industriale

s.pdf

Aínda que a variedade que podemos atopar é

moi ampla, poden identificarse 4 tipos básicos

de paisaxes industriais, con evolución

diferente nos últimos anos:

1) Áreas de antiga industrialización (en declive)

2) Paisaxes industriais en áreas urbanas

3) Paisaxes industriais en áreas rurais

4) Paisaxes da innovación: parques

tecnolóxicos e científicos

Corresponden a espazos industriais de longa

tradición, asociados a depósitos de materias primas ou aos

portos por onde estas se importaban.

A súa localización correspóndese coas zonas mineiras e

industriais das rexións do Cantábrico (Asturias e o País

Vasco), así como a algunhas comarcas de Cataluña (vales

do Llobregat, Besós, Ter), pero tamén está presente nalgúns

núcleos do interior peninsular (Puertollano en Cidade

Real, ou Ponferrada en León) e nalgunhas cidades do

litoral (Ferrol na Coruña, a Baía de Cádiz).

Trátase, en todos os casos, de núcleos de forte

especialización nunha soa actividade (minaría do

carbón, siderurxia, metalurxia pesada, construción

naval, téxtil), que se enfrontaron con dificultade ao

encarecemento dos custos da enerxía, a antigüidade da

súa tecnoloxía e, sobre todo, a aparición de novos

competidores tras o ingreso na Unión Europea e a

globalización do comercio mundial.

Moitas destas áreas presentaban xa unha forte

deterioración ambiental e paisaxística. Pero o peche de

fábricas e o seu abandono engadiu a aparición dos

denominados baldíos industriais (soares sen uso) e ruínas

industriais (edificios abandonados), que desanimaban

Áreas de antiga industrialización en

declive

Instalacións de Astano

na Ría de Ferrol

Nas dúas últimas décadas, algunhas zonas

aproveitaron as políticas de

reindustrialización e de renovación ou

rexeneración urbana:

1) Mantívose unha parte das antigas

empresas, pero con intensas melloras

tecnolóxicas e unha forte redución de

emprego para seren competitivas. Ao

mesmo tempo, xurdiron outras actividades

que permiten diversificar a súa economía e

reducir a dependencia dun só sector.

2) As antigas áreas industriais, portuarias ou

ferroviarias abandonadas

reutilizáronse, ben para novas áreas

empresariais máis modernas e con

mellores infraestruturas, ou ben para

construír equipamentos, vivendas e

servizos (espazos de ocio, zona

verdes, palacios de congresos etc.).

Algúns edificios de especial valor

consérvanse como patrimonio industrial e

reutilízanse para museos, centros culturais

etc.

Non obstante, persisten problemas

actuais para xerar emprego suficiente ante

a escaseza de iniciativas empresariais e a

A zona e os antigos altos tornos

de ENSIDESA, na ría de

Aviles, recupérense como

parque empresarial.

Paisaxes industriais en áreas

urbanas

Ao longo do proceso de industrialización, as cidades reuniron unha proporción

crecente das empresas e os empregos industriais, que tenderon á concentración

espacial, sobre todo, nas grandes aglomeracións metropolitanas. Existen vanos

factores explicativos:

Beneficios da aglomeración, asociados ao gran tamaño do mercado de consumo, a abundancia e

cualificación da man de obra, a maior densidade e calidade das infraestruturas de comunicación, e á

presenza de centros de apoio á innovación empresarial.

Abundante promoción de chan industrial para atraer a instalación de empresas en polígonos e

parques industriais.

Ambiente de negocios e ámbito social atractivo.

Desde hai máis de dúas décadas, a crise do

modelo de produción en serie ou fordista

produciu unha intensa reestruturación

industrial e importantes cambios na

localización das empresas urbanas:

Redúcese o volume de emprego industrial

substituído polo crecemento dos

servizos, polo que se fala de

desindustrialización.

Non obstante, aumenta o valor da

produción, debido á súa crecente

especialización en industrias de maior

contido tecnolóxico ou de

coñecemento, como a

farmacéutica, electrónica e

informática, fabricación de

vehículos, aeronáutica, industria editorial e

audiovisual etc., fronte á deslocalización das

industrias tradicionais como a

confección, moble etc.

Prodúcese unha terciarización

industrial, pola que boa parte das empresas

industriais só manteñen nas grandes cidades

En paralelo, prodúcense cambios

na localización e a paisaxe

industrial:

As áreas ferroviarias e

portuarias, espazos onde

antes se localizaban moitas

industrias polas facilidades para

o transporte, transfórmanse

agora en zonas ocupadas por

vivendas, oficinas ou

equipamentos públicos, para

mellorar a calidade ambiental e

facer rendibles solos en zonas

centrais.

Nas periferias urbanas, xunto

aos tradicionais polígonos

industriais, xorden agora

parques industriais, de menor

densidade e maior

calidade, xunto a parques

empresariais de oficinas e

áreas loxísticas para transporte

e almacenamento.

Paisaxes industriais en áreas

rurais

Nas últimas décadas prodúcese unha

reindustrialización en dous tipos de áreas:

Os núcleos rurais ofrecen solo e man de obra

barata, polo que atraen industrias que buscan reducir

custos e empregan traballadores pouco cualificados.

Estes núcleos enfróntanse cada vez máis á

competencia dos novos países industriais.

Os núcleos especializados, onde as pequenas

empresas locais realizan innovacións nos seus

produtos ou nas súas formas de traballo;

colaboran, ademais, para conquistar novos mercados

cuns resultados moito máis favorables.

Eixes de desenvolvemento industrial

Estes eixes corresponden aos núcleos dispostos

ao longo das grandes vías de comunicación

que conectan as principais cidades do país.

Neles produciuse a instalación dun gran número

de empresas industriais e de transporte, debido a

varios factores de localización combinados: o

solo é moito máis barato ca nas grandes

cidades, e non adoita haber tantas limitacións

urbanísticas e ambientais para as industrias; a

mellora das infraestruturas de transporte reduce os

custos que xera o desprazamento de mercadorías

a maiores distancias; as empresas inmobiliarias

promoveron novos polígonos

industriais, adaptados ás necesidades de todo tipo

de empresas.

Nestes eixes construíronse tamén grandes

plataformas loxísticas, con naves destinadas ao

almacenamento de mercadorías, que moitas veces

teñen unha xestión informatizada e unha

automatización dos procesos de carga e

descarga, e contan con numerosas portas de

embarque para os camións.

Plataforma

loxistica xunto a

eixes de

comunicación.

Principais plataformas e zonas de actividades loxísticas en España

Paisaxes da innovación: parques

tecnolóxicos e científicos

A crecente importancia que se lle concede á innovación para mellorar a

competitividade das empresas e dos territorios explica a promoción de áreas

destinadas a albergar actividades intensivas en coñecemento e profesionais de

alta cualificación, co obxectivo de convertelos en núcleos de investigación e

desenvolvemento tecnolóxico, os tecnopolos.

A partir do exemplo pioneiro do parque científico construído pola Universidade

de Stanford (1951), en California, que deu orixe ao posterior desenvolvemento

do Silicon Valley, en España iniciouse a construción de parques

tecnolóxicos desde 1985, impulsados polos Gobernos autonómicos. En 1988

creouse a Asociación de Parques Científicos e Tecnolóxicos de España

(APTE) para favorecer a súa colaboración.

As paisaxes da innovación rexistraron un rápido crecemento nos últimos anos.

A APTE conta na actualidade con máis de 70 parques, en que se instalan 3800

empresas, que dan emprego a 100 000 traballadores. Predominan as empresas

de informática, electrónica e telecomunicacións, as de consultoría e asesoría

técnica, as farmacéuticas e de biotecnoloxía, xunto a centros públicos de

investigación. Case todas as comunidades autónomas contan, polo menos, cun

destes parques, aínda que o seu dinamismo foi desigual e a súa capacidade de

impulsar a innovación na rexión, bastante escasa.

Na última década, os centros

que máis aumentaron son os

PARQUES CIENTÍFICOS:

Están promovidos, na súa

maioría, por

universidades, coa

colaboración de Gobernos

autonómicos e locais.

Destínanse a actividades de

I+D e formación

superior, pero non contan con

fabricación directa, polo que o

seu tamaño adoita ser inferior.

Os PARQUES TECNOLÓXICOS teñen as

seguintes características:

Trátase de espazos de elevada calidade

urbanística e ambiental, ben comunicados

e accesibles, destinados a albergar

empresas de base tecnolóxica e institucións

de I+D, xunto a centros universitarios.

Para potenciar o nacemento de novas

empresas innovadoras, contan con centros

ou incubadoras de empresas onde se

ofrecen pequenos locais en alugamento a

baixo prezo, así como servizos de apoio

para acoller durante un período de tempo

limitado (xeralmente, dous ou tres anos)

iniciativas que se consideran innovadoras e

viables.

Xunto as parcelas onde se sitúan as

empresas tecnolóxicas que realizan tarefas

de fabricación, constrúense edificios

multiempresariais onde se localizan

aquelas outras que só necesitan oficinas ou

pequenos locais.

Lévanse a cabo actividades de formación

especializada e de difusión de novas

tecnoloxías, responsabilidade dos xestores

Parque Tecnológico y Logístico de Vigo

4

SITUACIÓN ACTUAL DA

INDUSTRIA: DESAFÍOS E

GLOBALIZACIÓN.

PREGUNTA TEMA

SITUACIÓN ACTUAL DA INDUSTRIA EN

ESPAÑA E GALICIA.

DESAFÍOS: PROBLEMAS ESTRUTURAIS

(DIMENSIÓN, I+D+I, TECNOLOXÍA) E

CONSECUENCIAS DA INCORPORACIÓN Á

UNIÓN EUROPEA.

TENDENCIAS RECENTES DA INDUSTRIA

EN ESPAÑA: GLOBALIZACIÓN E

DESLOCALIZACIÓN.

Situación actual da industria

española

A industria española despois da súa entrada na Unión Europea viviu un

proceso de modernización produtiva, aínda que tivo que superar un

período de crise a partir do ano 1990 que se agudizou no ano 1993. A

mediados dos noventa a industria española, xa

recuperada, convertérase no sector de actividade máis produtivo grazas

á moderación salarial e á flexibilidade na contratación laboral.

A industria tivo un bo ritmo de crecemento de vendas, produción e

demanda aínda que vai perdendo importancia dentro do conxunto de

actividades económicas a causa da terciarización xeral do emprego.

No entanto, en 2007 xorde a crise financieira en Estados Unidos e

aféctalle a economía mundial.

Na Unión Europea iniciouse unha tendencia xeral á baixa, que en

España se reflicte cunha recesión da carteira de pedidos, un aumento

dos stocks e unha desaceleración do emprego.

Desafíos: problemas estruturais

(dimensión, I+D+i, tecnoloxía) e consecuencias da

incorporación á Unión Europea.

A Industria española sofre de problemas estruturais que dificultan a súa

adaptación ao novo ciclo tecnolóxico:

a) A dimensión das empresas é inadecuada. A maioría delas son pequenas

(menos de 50 empregados) e medianas (51- 500), pero producen case un terzo

do emprego na industria. Os produtos destas empresas son máis caros e menos

competitivos.

b) A investigación é escasa. O investimento en I + D é moi reducido.

Actualmente, o investimento é inferior ao 1% do PIB, moi por de baixo doutros

países da UE. Ademais son investimentos moi concentrados dende o punto de

vista sectorial (nos sectores máis dinámicos: electrónica, ordenadores ...) e

territorial (Madrid e de Cataluña).

c) A tecnoloxía é atrasada e dependente. España crea pouca

tecnoloxía, importa moita e apenas exportar. A orixe do atraso tecnolóxico atópase

nos reducidos gastos en I + D.

As principais consecuencias desta estrutura son a baixa produtividade e

calidade, o maior prezo dos produtos e a menor competitividade das empresas .

As consecuencias entrada de España na UE para a industria

española foron diversas:

A desaparición dos aranceis entre os Estados membros implicou unha

feroz competencia por conseguir a mellor relación calidade-prezo.

Moitas empresas optaron por mellorar a tecnoloxía e adaptarse aos

mercados, realizando investimentos en investigación e desenvolvemento

tecnolóxico ( I+D) e na formación de profesionais.

Os países integrantes da Unión Europea aumentaron os seus

investimentos significativamente na industria española. En moitas

ocasións, o investimento de capital destinouse a comprar empresas xa

existentes, o que lles permitiu a estas saír da crise e aumentar a súa

produción e rendibilidade.

Non obstante, e a pesar desta serie de vantaxes, a estrutura industrial

española supuxo un problema á hora de beneficiarse dos investimentos.

A excesiva cantidade de PEMES, nun número moi superior ao existente

nos países europeos, dificultou a cooperación e o investimento a grande

escala, o que converteu a maioría das PEMES en pouco competitivas. A

competencia das multinacionais impulsou moitas delas ao peche

definitivo.

Ademais a Unión Europea ofreceu a posibilidade de recibir axudas

financeiras (Fondos de Cohesión) orientadas a reducir as disparidades

económicas e sociais entre os Estados membros. Pero un dos imperativos

da UE e da moeda única, o euro, era que as axudas do Estado destinadas

as empresas públicas debían desaparecer. Así, o Goberno aplicou, a partir

de 1997, unha nova política industrial co obxectivo de reconverter os

sectores en crise (carbón, naval e industria de defensa). Unha das

medidas aplicadas foi a privatización das empresas en crise, é

dicir, poñelas á venda para que fosen xestionadas dende o sector privado.

A pertenza á Unión Europea, por un lado permitiu mellorar a estrutura

industrial española e obrigouna a alcanzar a calidade necesaria para

competir no mercado. Por outra banda a competencia é cada vez maior e

as subvencións e axudas económicas cada vez máis reducidas.

A incorporación de novos países á UE afecta a industria española por

diversas causas: estes países gozan dunha maior proximidade ao grande

eixe industrial europeo que constitúen os países nórdicos, Alemaña e o

Norte de Italia; ademais, a súa estrutura productiva é similar á española, a

man de obra, máis barata, e a súa produtividade e cualificación en alta

tecnoloxía, maior. Así mesmo o investimento do capital estranxeiro

permitiulles a implantación de empresas de alta tecnoloxía co que

aumentou o seu potencial industrial dentro da UE.

Tendencias recentes da industria en

España

Na actualidade, España pode considerarse unha potencia industrial, pois ocupa noveno lugar entre os países do mundo polo valor da súa produción industrial e o quinto dentro da Unión Europea.Un 18% do PIB español xérase na industria, ao que debe unirse outro 10% na construción, para sumar un total dun 28% no sector secundario da economía.

Pero nos últimos trinta anos, o emprego industrial reduciuse en case un millón de postos de traballo, pese a que a produción obtida seguiu aumentando de forma case constante.

Os factores explicativos desa diminución do emprego industrial son varios:

Para poder competir en mercados cada vez máis abertos, as empresas deben realizar un considerable esforzo en innovación tecnolóxica cunha crecente mecanización e automatización do traballo, provocando a conseguinte redución de empregos.

Nos últimos anos, aumentou a deslocalización de empresas antes instaladas no noso país e que agora trasladan toda ou parte da súa produción cara a países que teñen salarios máis baixos, menores impostos e controis ambientais menos esixentes, pero que contan con traballadores cada vez máis cualificados.

A competencia dos novos países industriais, sobre todo asiáticos, provoca un aumento da importación de manufacturas, que substitúen os produtos fabricados enEspaña. Todo isto xerou o peche de fábricas e conflitos sociais naquelas áreas industriais máis afectadas.

A globalización supón ter que competir con industrias máis innovadoras e preparadas tecnoloxicamente. Como resultado moitas fábricas pecharon ou tiveron que reducir o seu número de traballadores (o paro aumentou de xeito significativo) e outras tiveron que adaptarse ás novas condicións do mercado (diversificación da súa produción,…..+ GALICIA ( 3.3 pax. 308)

Galicia Libro Páx.308

As grandes empresas localizadas en Galicia contan con capital

eminentemente foráneo e están máis vinculadas á industria española ou

europea no seu conxunto que á do resto da comunidade autónoma.

Na actualidade, o sector secundario ocupa en torno ao 29% da poboación

activa galega, similar á porcentaxe española (30%), o que indica un

importante desenvolvemento do sector nas últimas décadas. Non

obstante, algúns dos subsectores empresarias localizados en Galicia supoñen

un gran custo ambiental (celulosa de Pontevedra, a refinería da Coruña,..).

As empresas industriais galegas, salvo excepcións, caracterízanse polo seu

pequeño tamaño, o que as fai pouco competitivas, ao teren dificultades para

incorporar innovacións tecnolóxicas.

Os principais subsectores industriais localízanse ao longo do Corredor

Atlántico, sobre todo na área metropolitana de Vigo e no Golfo Ártabro, que

conta con mellores infraestruturas de comunicación e cunha rede empresarial

consolidada: construción naval, industria automobilística, sector alimentario

(industria conserveira de peixe, os conxelados de produtos do mar, produtos

avícolas), o ramo da madeira (FINSA) ou a industria téxtil e da confección

(Inditex).

5

A ENERXÍA: A DIVERSIDADE

DE FONTES DE ENERXÍA.

Estudiar por

fotocopias

• Transporte e industria son os usos principais.

• Existen importantes refinerías (A Coruña) pero o cru importase de Arabia saudita, Irán, Iraq, México e Nixeria.

Petróleo

• Emprégase principalmente nas centrais térmicas para producir enerxía eléctrica

• Crisis importante. Peche de minas en Asturias, Castilla-León e Andalucía.

Carbón

• Empregase para uso industrial e doméstico

• Exportase de Arxelia e Libia.Gas natural

• Enerxía nuclear.

• En España existen 15 centrais nucleares (9 en funcionamento).

Uranio

• Aproveita a forza do vento.

• Localízase en numerosas zonas do país.Eólica

• Enerxía eléctrica e térmica.

• Metade sur peninsular e litoral do mediterráneo.Solar

-Santa María de

Garoña

-Valdellos II: dado que

Valdellos I sufrió un

incendio en 1989, el

cual le costo su cierre.

Se espera su definitiva

clausura en 2028.

- Trillo

- Zorita

- Ascó I y II

- Cofrentes

- Almarar I y II

- Además de un

almacén de residuos

de baja y media

intensidad en el Cabril

CENTRAL TÉRMICA

de As Pontes de García

Rodríguez,

A coruña

Refinería de Repsol, A Coruña

http://radiomacutogalicia.blogspot.com

a galicia máis contaminada

1. Elnosa (Pontevedra)

2. Grupo Empresarial

ENCE, S.A.

(Louzirán, Pontevedra)

3. Refinería de Repsol A

Coruña

4. Incineradora de

Sogama, Cerceda (A

Coruña)

5. Cementeira

Cementos Cosmos

(Oural, Lugo)

http://radiomacutogalicia.blogspot.com

a galicia máis contaminada

A fábrica papeleira e de cloro do grupo Ence-Elnosa, ten o dubidoso mérito de ter feito doblete na lista das fábricas máis contaminantes de Galicia: nada máis e nada menos que o primeiro e segundo posto, según o estudiorealizado polo grupo ecoloxista Greenpeace.Gracias a estas dúas industrias, Pontevedraé, según a organización, o punto máiscontaminado de Galicia debido as verteduras da fábrica.En dito estudio, recóllense os efectoscontaminantes das diferentes industrias.

INDUSTRIA PAPELERAEFECTOS DE SU CONTAMINACIÓNEl proceso de fabricación del papel trae aparejado el uso de sustancias químicas altamente tóxicas como el dióxido de azufre (causante de la lluvia ácida), el dióxido de cloro, clorofenoles(organoclorados), hipoclorito, dioxinas y furanosque son vertidos a la atmósfera y al medio hídrico (ríos y costas) y que pueden provocar trastornos en el sistema inmunológico, nervioso y reproductor debido a sus compuestos cancerígenos y mutagénicos."

central nuclear de Ascó en

Tarragona

Central biomasa, allariz

VOCABULARIO

• Estrutura de organización empresarial que permite a diminución do custe por unidade ao aumentar o volume da produción.

• Nas últimas décadas a mellora dos transportes e as comunicacións permitiron a moitas empresas reducir os custos de produción.

Economías de escala

• Desprazamento da actividade industrial desde as grandes cidades e as rexións de maior densidade cara a outras periféricas.

• Este proceso intensificouse en España nas últimas década debido a varias causas, entre elas o forte aumento dos custos nas grandes áreas urbanas e a mellora dos transportes e as comunicacións.

Difusión industrial

• Aquelas que se obteñen de fontesnaturais virtualmente inesgotables, ben sexa pola inmensa cantidade de enerxía que conteñen, ben porque son capaces de rexenerarse por medios naturais.

• Entre as enerxías renovables cóntanse a hidroeléctrica, eólica, solar, xeotérmica, maremotriz, a biomasa e os biocombustibles.

• Aquelas que non se esgotan co seu consumo, senón que se renovan periodicamente de forma natural. Supoñen tamén un menor impacto ambiental, polo que adoitan cualificarse como enerxías limpas. Eólica, solar, biomasa, xeotérmica e maremotriz son renovables.

• España é a segunda produtora mundial de enerxía eólica, tras Alemaña.

Enerxías Renovables

• Os Fondos Estruturais son instrumentos da Unión Europea que teñen por obxecto reducir as diverxencias de desenvolvemento entre as rexións, e busca reforzar a cohesión económica e social.

• O Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional(FEDER) –destinados ás rexións menos favorecidas- e o Fondo Social Europeo (FSE) –destinado á formación, para fomentar as oportunidades de emprego.

Fondos estruturais

• Contratación dunha empresa por outra para que realice unha parte da súa actividade seguindo as indicacións, características e prazos que se lle impoñen.

• Utilízase a miúdo por grandes empresas para abaratar os seus custos, ou porque buscan PEMEs moi especializadas nunha tarefa.

Subcontratación

• Nova rama industrial que ten como finalidade desenvolver tecnoloxías limpas para a industria e non contaminar nos procesos de produción, distribución e consumo.

• Reciclan ou reutilizan algún tipo de material (cartón, papel, plástico....), reducen ao mínimo as emisións de gases efecto invernadoiro, dispoñen de planta de tratamento de auga e de residuos sólidos,…

Industrias verdes

• Materias primas que pola súa importancia son vitais para a existencia económica ou política de certos Estados e inflúen poderosamente nas decisións políticas que se toman nestes países.

• Petróleo, gas natural ou uranio.

• España, é un país dependente enerxeticamente, importa a maioría da enerxía que consome (petróleo e gas natural).

Materias primas estratéxicas

http://www.solidaridad.net/noticia/4103/

causa-de-las-guerras-materias-

primas-estrategicas

• Espazo industrial creado por iniciativa estatal co fin de atraer empresas de tecnoloxía avanzada e xeradoras de innovación. Estes centros adoitan manter unha estreita vinculación coas universidades e cos centros de investigación.

• En España iniciouse a construción de parques tecnolóxicos desde 1985, impulsados polos Gobernos autonómicos.

• En 1988 creouse a Asociación de Parques Científicos e Tecnolóxicos de España (APTE) para favorecer a súa colaboración.

Parque tecnolóxico

Industrias punta

• Industrias que empregan unha tecnoloxía avanzada, que destinan moitos recursos a investigación e precisan de persoal altamente cualificado.

• Informática, telecomunicacións, microelectrónica,..

Concentración industrial

• Asociación ou fusión de empresas para ser máis competitivas.

• A concentración de empresas dun mesmo sector recibe o nome de concentración horizontal. Por exemplo, algunhas industrias siderúrxicas.

• A concentración de empresas de distintos sectores que operan en diferentes etapas do proceso produtivo recibe o nome de concentración vertical. Por exemplo, a industria téxtil (tecidos, confección,..)Deslocalización

• Traslado dunha empresa cara a rexións ou países onde a man de obra é máis barata ou ten vantaxes fiscais co fin de reducir os custos de produción.

• Téxtil, calzado e electrónica.

Deslocalización

Las empresas se van a mover buscando costes laborables moderados, condiciones de trabajo más flexibles (menores exigencias de seguridad, mayor jornada...), legislaciones menos rigurosas con el medio ambiente, y una cierta estabilidad política con instituciones que aporten confianza, un mínimo nivel en las infraestructuras y una cierta cualificación profesional... Muchos países de la Europa del Este, Latinoamérica y Asia reúnen estas condiciones.

http://elpais.com/diario/2006/04/23/negocio/1145800048_850215.html (noticia)

http://www.youtube.com/watch?v=G8QjJMiiDgE&feature=related (video)

Un ejemplo: en 1995, la cadena de tiendas GAP vendía en los Estados Unidos camisas made in El Salvador. Por cada camisa vendida a veinte dólares, los obreros salvadoreños recibían18 centavos. Los obreros, o mejor dicho las obreras, porque eran en su mayoría mujeres y niñas, que se deslomaban más de catorce horas por día en el infierno de los talleres, organizaron un sindicato. La empresa contratista echó a trescientas cincuenta. Vino la huelga. Hubo palizas de la policía, secuestros, prisiones. A fines de 1995, las tiendas GAP anunciaron que se marchaban a Asia.

Patas arriba. La escuela del mundo al revés. Eduardo Galeano.