Tema 2.- Al-Ándalus e os reinos cristiáns medievais.

1.- Esplendor de al-Ándalus e formación dos reinos cristiáns (séculos VIII-XI).

A expansión do Islam

1.1.- Conquista e ocupación islámica.

1.2.- Emirato de Córdoba (756-929).

A crise do Emirato de Córdoba (finais do século IX)

1.2.- Califato de Córdoba (929-1031).

A sociedade andalusí

diversidade relixiosa Trazos básicos

Musulmáns

Árabes Minoría que dirixira a conquista. Formaban a elite do poder político e social, e acaparaban

os cargos, os privilexios e a propiedade da terra

Bérberes

Máis numerosos; chegaron á PI co exército conquistador ou emigrados desde o Norte de

África (mauri ou mouros). Moitos dedicábanse ao pastoreo e tiñan unha situación

relativamente humilde

Muladís Eran a maioría da poboación. Eran os hispano-visigodos convertidos ao Islam. Adoptaron

non só a relixión, senón tamén os costume e a lingua dos conquistadores

Eslavóns

Antigos escravos liberados e convertidos ao islam, procedentes de Europa Central.

Tiñan gran importancia no exército e na administración.

Non

musulmáns

Grupos minoritarios. Pagaban maiores impostos e sufrían certas limitacións de dereitos

Mozárabes Hispano-visigodos que continuaron sendo cristiáns. Vivían maioritariamente nas cidades.

Moitos sufriron persecucións e emigraron aos reinos cristiáns do Norte da Península

Xudeus Melloraron a súa situación cos musulmáns; minoría urbana dedicada á artesanía, ao

comercio, á medicina ou á ciencia; gozaban de autonomía xurídica

1.3.- A orixe dos reinos cristiáns.

2.-A expansión cristiá e a fin de al-Ándalus (séculos XI - XV).

A Península Ibérica nos séculos XI e XII

Etapas básicas do proceso de reconquista

Cronoloxía Área Feitos básicos

séculos

VIII-X

Norte da PI: a Cordilleira Cantábrica e os Pireneos

• O reino de Asturias e León ocupou a zona entre a Cordilleira

Cantábrica e o río Douro + o alto val do río Ebro

• Os núcleos pirenaicos ocuparon a vertente sur dos Pireneos

primeira

metade s. XI

Fortalecemento da liña de fronteira: seguía o curso

do Douro, o alto val do Ebro, a Ribeira navarra e a

vertente S dos Pireneos.

• Disgregación de al-Ándalus en reinos de Taifas ⟹ debilidade

militar

• Pago de parias aos reinos cristiáns

mediados

s. XI

a

mediados

s. XII

Conquista e ocupación dos vales dos ríos Texo e

Ebro:

• avances cristiáns

• reacción dos almorábides

• dominio definitivo destes vales

• Afonso VI de Castela conquistou Toledo (1085)

• Afonso I de Aragón conquistou Zaragoza (1118)

• Afonso I de Portugal conquistou Lisboa (1147)

• Ramón Berenguer IV de Aragón conquistou Tortosa (1148) e

Lleida (1149)

mediados

s XII

ata 1212

Conquista dos cursos altos dos ríos Guadiana, Turia

e Xúcar:

• avances cristiáns en medio de grandes rivalidades

• contraofensiva dos almohades

• recuperación cristiá: as Navas de Tolosa (1212)

• Tratados de reparto de al-Ándalus entre Castela e Aragón

• O reino de Portugal conquistou Évora (1165)

• O reino de León ocupou Cáceres (1169)

• O reino de Castela ocupou Cuenca (1177)

• A Coroa de Aragón conquistou Teruel (1171)

desde 1220

ata 1266

Dominio do val do Guadalquivir, Levante e as

Baleares:

• avances fulgurantes dos reinos cristiáns tras a

derrota dos almohades e o xurdimento de novos

reinos de taifas

• afundimento de al-Ándalus, que quedou reducido a

unha franxa no sur: o reino nazarí de Granada

(actuais provincias de Málaga, Granada e Almería)

• O reino de Portugal ocupou o val inferior do Guadiana e o Algarve

• O reino de León rematou a conquista de Estremadura en 1228

• A Coroa de Castela ocupou o val do Guadalquivir e Murcia:

✓ Fernando III o Santo: Córdoba (1236), Xaén (1246), Sevilla

(1248)

✓ Afonso X o Sabio: Murcia (1243-1266), Cádiz (1265)

• A Coroa de Aragón conquistou Levante e Baleares:

✓ Xaime I o Conquistador: Mallorca (1229) e Valencia (1238)

Cronoloxía Área Modalidades de repoboación

séculos

IX-X

• N do val do

Douro

• N de Cataluña

• Presura ou

aprisio

• A monarquía concedía a propiedade das terras ermas aos nobres, mosteiros ou

campesiños coa condición de que as cultivasen e defendesen.

séculos

XI - XII

• área Douro-Texo

• val do río Texo

• concellos

• División do territorio en concellos (núcleo amurallado + entorno rural = alfoz), aos

que a monarquía concedía privilexios xurídicos e exencións fiscais (recollidos nos

foros e cartas de poboamento) para atraer repoboadores.

• val do río Ebro

• repartimentos

• concellos

• Nos grandes núcleos urbanos (Zaragoza, Tudela): reparto das propiedades

abandonadas polos musulmáns.

• Na Estremadura aragonesa (poboacións do S do Ebro situadas na fronteira): cartas

forais ou cartas de poboamento similares ás casteláns.

séculos

XII - XIII

• S do Sistema

Ibérico

• vales dos ríos

Turia, Xúcar e

Guadiana

• Ordes

Militares

• A monarquía concedeu amplos territorios (maestrazgos ou encomendas) ás Ordes

Militares para que os defendesen e se encargasen de atraer poboación ⟹

repoboación lenta e moi débil, latifundios, carácter gandeiro.

século

XIII

• Estremadura

• Levante

• Baleares

• Andalucía

• Murcia

• Ordes

Militares

• repartimentos

• Estremadura: entrega de grandes lotes de terra ás Ordes Militares. Ídem anterior.

• Levante: repartimento en pequenos lotes, agás na área de Castellón: latifundios á

nobreza e ás Ordes Militares.

• Baleares: expulsión ou escravización da poboación musulmá. Reparto en grandes

lotes entre rei e magnates.

• Andalucía e Murcia: creación de concellos reais + concesión de lotes de terras

entre os participantes na reconquista segundo a súa categoría social e militar:

✓ grandes extensións (herdamentos e donadíos) aos membros da alta nobreza laica

e eclesiástica (Igrexa, Ordes Militares)

✓ concesións territoriais de menor tamaño para a nobreza intermedia (cabaleiros)

✓ lotes de pequeno tamaño para a baixa nobreza e as familias campesiñas.

3.- Sociedade e monarquía feudal.

3.1.- A sociedade estamental.

3.2.- A monarquía feudal.

O funcionamento das Cortes medievais

A organización do poder na Coroa de Aragón

3.3.- As actividades económicas.

A Mesta na Coroa de Castela

4.- A crise dos séculos XIV-XV.

Os conflitos sociais e políticos en Cataluña (a guerra civil).

5.- A Galicia medieval.

al-Ándalus

A nobreza en Galicia no século XII

O desenvolvemento urbano de Galicia

A revolta dos irmandiños

A reacción nobiliaria

Os seguintes textos deben permitirche facer unha redacción sobre os modelos de repoboación nos Estados cristiáns

medievais. Tendo en conta os documentos e o seu contexto, debes atender cando menos ás etapas do proceso en relación

coa reconquista, as modalidades empregadas e as súas consecuencias.

Doc. 1.- Carta de doazón de Afonso III, rei de Asturias (866-910).

Afonso [III] deu ao ilustrísimo señor Odoario, honrado guerreiro, terra para que a poboase. Este, cando chegou á cidade de

Chaves, na ribeira do Támega, construíu aldeas e castelos, fortificou cidades, poboou vilas, dándolles fronteiras fixas, e

repartiunas entre os habitantes dispoñendo todo con orde (...). Deu ao seu irmán, o diácono Odoino, unha vila na beira do

Limia coas súas igrexas (...) que estaban abandonadas había máis de douscentos anos.

Doc. 2.- Carta de poboamento de Tortosa (Tarragona) concedida por Ramón Berenguer IV no ano 1149.

Eu, Ramón Berenguer, conde de Barcelona, príncipe de Aragón (...). Douvos perpetuamente a todos vós, os habitantes de

Tortosa e a todos os vosos sucesores, as casas e casaríos, hortos e hortas, campos e viñas, cultivados e ermos, con todas as

súas pertenzas, en propiedade libre (...) . Ademais concédovos que non paguedes nunca en Tortosa o imposto chamada

peaxe, nin o portádego, nin o tránsito. E que non se vos fará a vós e aos vosos sucesores forza ou violencia nas vosas

persoas nin nos vosos bens mobles e inmobles, por min nin por ningún dos meus súbditos, excepto soamente o que me ditase

a xustiza, que respectaredes segundo os bos usos e costumes que vos dou (...).

Doc. 3.- Repartimento de Sevilla tras a súa conquista pola Coroa de Castela no ano 1248.

Este é o heredamento que deu o rei [Afonso X, 1252-1284] ao infante Don Afonso de Molina, o seu tío, en Sevilla. Deulle a

aldea que dicían en tempo de mouros Corcobina, á que puxo o rei Don Afonso por nome Molina, que está no termo de

Solúcar; e dixeron que adoitaba haber nela trinta mil pes de olivar (...), cento vinte mil viñas, e figueiras para mil seiras [cesta

grande de esparto] de figos; houbo cento cincuenta casas e están a maioría sans; houbo oito hortas cos seus pozos ermos; e

foi estimada esta aldea por todo en seiscentas aranzadas...[aproximadamente 270 hectáreas].