Tema 2.- Al-Ándalus e os reinos cristiáns medievais.

Bloque 2.- A Idade Media: tres culturas e un mapa político en constante cambio (711-1474)

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

1. Al-Ándalus: conquista musulmá

da Península; evolución política de

al-Ándalus; revitalización

económica e urbana; estrutura

social; relixión, cultura e arte.

1. Explicar a evolución dos territorios musulmáns

na Península, describindo as súas etapas

políticas e os cambios económicos, sociais e

culturais que introduciron.

1.1. Explica as causas da invasión musulmá e da súa rápida

ocupación da Península.

1.2. Representa unha liña do tempo desde 711 ata 1474 e sitúa

nunha ringleira os principais acontecementos relativos a al-Ándalus

e noutra os relativos aos reinos cristiáns.

1.3. Describe a evolución política de al-Ándalus.

1.4. Resume os cambios económicos, sociais e culturais

introducidos polos musulmáns en al-Ándalus.

2. Os reinos cristiáns do século XIII

ao XV: evolución política;

nacemento das Cortes. Os reinos

cristiáns na baixa Idade Media

(séculos XIV e XV): diferente

evolución e organización política

das coroas de Castela, Aragón e

Navarra. Proceso de reconquista e

repoboación.

2. Explicar a evolución e configuración política

dos reinos cristiáns, en relación co proceso de

reconquista e o concepto patrimonial da

monarquía.

2.1. Describe as grandes etapas e as causas xerais que conducen

ao mapa político da Península Ibérica ao remate da Idade Media.

2.2. Explica a orixe das Cortes nos reinos cristiáns e as súas

principais funcións.

2.3. Compara a organización política da coroa de Castela, a de

Aragón e o reino de Navarra ao remate da Idade Media.

2.4. Comenta o ámbito territorial e as características de cada

sistema de repoboación, así como as súas causas e as súas

consecuencias.

3. Os reinos cristiáns na Idade

Media: réxime señorial e sociedade

estamental. Tensións sociais.

3. Diferenciar as tres grandes fases da evolución

económica dos reinos cristiáns durante toda a

Idade Media (estancamento, expansión e crise),

e sinalar os seus factores e as súas

características.

3.1. Describe as grandes fases da evolución económica dos

territorios cristiáns durante a Idade Media.

4. Os reinos cristiáns na Idade

Media: do estancamento á

expansión económica. Crises

agraria e demográfica.

4. Analizar a estrutura social dos reinos cristiáns

e describir o réxime señorial e as características

da sociedade estamental.

4.1. Explica a orixe e as características do réxime señorial e a

sociedade estamental no ámbito cristián.

5. O Camiño de Santiago. Unha

cultura plural: cristiáns, musulmáns

e xudeus. Manifestacións

artísticas.

5. Describir as relacións culturais de cristiáns,

musulmáns e xudeus, e especificar as súas

colaboracións e as influencias mutuas.

5.1. Describe o labor dos centros de tradución.

5.2. Procura información de interese (en libros e internet) sobre a

importancia cultural e artística do Camiño de Santiago, e elabora

unha breve exposición.

1.- Esplendor de al-Ándalus e formación dos reinos cristiáns.

A expansión do Islam

1.1.- Conquista e ocupación islámica.

1.2.- Emirato de Córdoba (756-929).

A crise do Emirato de Córdoba (finais do século IX)

1.2.- Califato de Córdoba (929-1031).

A sociedade andalusí

diversidade relixiosa Trazos básicos

Musulmáns

Árabes Minoría que dirixira a conquista. Formaban a elite do poder político e social, e acaparaban

os cargos, os privilexios e a propiedade da terra

Bérberes

Máis numerosos; chegaron á PI co exército conquistador ou emigrados desde o Norte de

África (mauri ou mouros). Moitos dedicábanse ao pastoreo e tiñan unha situación

relativamente humilde

Muladís Eran a maioría da poboación. Eran os hispano-visigodos convertidos ao Islam. Adoptaron

non só a relixión, senón tamén os costume e a lingua dos conquistadores

Eslavóns

Atigos escravos liberados e convertidos ao islam, procedentes de Europa Central.

Tiñan gran importancia no exército e na administración.

Non

musulmáns

Grupos minoritarios. Pagaban maiores impostos e sufrían certas limitacións de dereitos

Mozárabes Hispano-visigodos que continuaron sendo cristiáns. Vivían maioritariamente nas cidades.

Moitos sufriron persecucións e emigraron aos reinos cristiáns do Norte da Península

Xudeus Melloraron a súa situación cos musulmáns; dedicábanse á artesanía, ao comercio, á

medicina ou á ciencia; gozaban de autonomía xurídica

1.3.- A orixe dos reinos cristiáns.

A Península Ibérica nos séculos XI e XII

Etapas básicas do proceso de reconquista

Cronoloxía Área Feitos básicos

séculos

VIII-X

Norte da PI: a Cordilleira Cantábrica e os Pireneos

O reino de Asturias e León ocupa a zona entre a Cordilleira

Cantábrica e o Douro + o alto val do río Ebro

Os núcleos pirenaicos ocupan a vertente sur dos Pireneos

primeira

metade s. XI

Fortalecemento da liña de fronteira: seguía o curso do

Douro, o alto val do Ebro, a Ribeira navarra e a

vertente S dos Pireneos.

Disgregación de al-Ándalus en reinos de Taifas ⟹ debilidade

militar

Pago de parias aos reinos cristiáns

mediados

s. XI

a

mediados

s. XII

Conquista e ocupación dos vales dos ríos Texo e

Ebro:

avances cristiáns

reacción dos almorábides

dominio definitivo destes vales

Afonso VI de Castela conquista Toledo (1085)

Afonso I de Aragón conquista Zaragoza (1118)

Afonso I de Portugal conquista Lisboa (1147)

Ramón Berenguer IV de Aragón conquista Tortosa (1148) e

Lleida (1149)

mediados

s XII

ata 1212

Conquista dos cursos altos dos ríos Guadiana, Turia e

Xúcar:

avances cristiáns en medio de grandes rivalidades

contraofensiva dos almohades

recuperación cristiá: as Navas de Tolosa (1212)

Tratados de reparto de al-Ándalus entre Castela e Aragón

O reino de Portugal conquista Évora (1166)

O reino de León ocupa Cáceres (1169)

O reino de Castela ocupa Cuenca (1177)

A Coroa de Aragón conquista Teruel (1171)

desde 1220

ata 1266

Dominio do val do Guadalquivir, Levante e as

Baleares

avances fulgurantes dos reinos cristiáns

afundimento de al-Ándalus, que queda reducido a

unha franxa no sur: o reino nazarí de Granada

O reino de Portugal ocupa o val inferior do Guadiana e o Algarve

O reino de León remata a conquista de Estremadura en 1228

A Coroa de Castela ocupa o val do Guadalquivir e Murcia:

✓ Fernando III o Santo: Córdoba (1236), Xaén (1246), Sevilla

(1248)

✓ Afonso X o Sabio: Murcia (1243-1266), Cádiz (1265)

A Coroa de Aragón conquista Levante e Baleares:

✓ Xaime I o Conquistador: Mallorca (1229) e Valencia (1238)

Cronoloxía Área Modalidades de repoboación

séculos

IX-X

N do val do

Douro

N de Cataluña

Presura

Aprisio

A monarquía concede a propiedade das terras ermas aos nobres, mosteiros ou

campesiños coa condición de que as cultiven e defendan.

séculos

XI - XII

área Douro-

Texo

val do río Texo

concellos

División do territorio en concellos (núcleo amurallado + entorno rural = alfoz), aos que

a monarquía concede privilexios xurídicos e exencións fiscais (recollidos nos foros e

cartas de poboamento) para atraer repoboadores

val do río Ebro

repartimentos

concellos

Nos grandes núcleos urbanos (Zaragoza, Tudela): reparto das propiedades

abandonadas polos musulmáns

Na Estremadura aragonesa (poboacións do S do Ebro situadas na fronteira). Cartas

forais similares ás casteláns

séculos

XII - XIII

A Mancha

S do Sistema

Ibérico

Ordes

Militares

A monarquía concede amplos territorios (maestrazgos ou encomendas) ás Ordes

Militares para que os defendan e se encarguen de atraer poboación ⟹ repoboación

lenta e moi débil, latifundios, carácter pastoril

século

XIII

Estremadura

Levante

Baleares

Andalucía

Murcia

Ordes

Militares

repartimentos

Estremadura: entrega de grandes lotes de terra ás Ordes Militares. Idem anterior

Levante: repartimento en pequenos lotes, agás área de Castellón: latifundios á nobreza

e ás Ordes Militares

Baleares: expulsión ou escravización da poboación musulmá. Reparto en grandes lotes

entre rei e magnates

Andalucía e Murcia: creación de concellos reais + repartos de terras entre os

participantes na reconquista segundo a súa categoría social:

grandes extensións (herdamentos e donadíos) aos membros da alta nobreza laica e

eclesiástica (Igrexa, Ordes Militares)

concesións territoriais de menor entidade para a nobreza de segunda fila (baixa

nobreza)

lotes de pequeno tamaño (heredamentos) para os cabaleiros e as familias

campesiñas.

3.- Sociedade e monarquía feudal.

3.1.- A sociedade estamental.

3.2.- A monarquía feudal.

O funcionamento das Cortes medievais

A organización do poder na Coroa de Aragón

3.3.- As actividades económicas.

A Mesta na Coroa de Castela

4.- A crise dos séculos XIV-XV.

Os conflitos sociais e políticos en Cataluña (a guerra civil).

5.- A Galicia medieval.

al-Ándalus

A nobreza en Galicia no século XII

O desenvolvemento urbano de Galicia

A revolta dos irmandiños

A reacción nobiliaria