ǗʆʷȋǸǿɵǗɰɰʈǓʫǸǸɿʧȐʏȄ ǗʆʷʈȑɰǜǗɿ

យទ�សា�ស� នង ែផនការ សកម�ភាពជាត ស�ព

របេភទរតតបោត

អគ�េលខធករដ� នរក�មរ�កសោជាតអភវឌឍនេដយចរភព

ឧសភ ២០១៦

ប ោះពមភបោយ អគគបលខាធការោឌ នររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព/ររសងបរសថទ ន អណោះអណាង GSSD 2016. National Invasive Species Strategy and Action Plan,

Department of Biodiversity, National Council for Sustainable Development/ Ministry of Environment, Phnom Penh, Cambodia.

បរៀបចបោយ នាយរោឌ នជវៈចរមោះ ននអគគបលខាធការោឌ នររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព/

ររសងបរសថទ ន សហការជាមយគបរោង “ការប តភាពរងសធោះ ដលការរគបរគង របបភទទនរនាធ នរតតាត បលរចចការពារ-អភររស នងផលតរមមនរពបឈរបងតបនអាស អាបគបយ_FORIS” បរកាមជនយឧបតទមភរបស GEF/UNEP។

ករសរមលបោយ បលរ បមេង មនររស ឧបតទមភបោយ មលនធបរសថទ នពភពបលរ (GEF) តាមរយៈរមមវធបរសថទ នសហរបជាជាត

(UNEP) នង មជឈមណឍ លរសរមម នងជវៈចរមោះអនថរជាត(CABI) រចនាបោយ នាយរោឌ នជវៈចរមោះ ននអគគបលខាធការោឌ នររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព របររបមខ របររខជាត ថតបោយ បលរ បសង រដឌធា រឯរបសតវទាញយរពអនធបនត អាចទាញយរ នព www.moe.gov.kh www.chm.gdancp-moe.org អគគបលខាធការោឌ នររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព

v

អនគណៈកមម ធការបដចេកដទែជាតរគបរគងជវៈចរមះ ែរមបអនវតតគដរមងែតព “ ការបបាតភាពរងែទះ ដលការរគបរគងរបដភទទនតទទ នរត តាត ដលើកចេការពារ-អភរកស នងផលតកមមពរពដ ើកនងតបនអាែអាដគនយ_FORIS”

ឯរឧតថម យន គមសា ន រដឌបលខាធការ ននររសងបរសថទ ន របធាន

ឯរឧតថម ជា ែអាង អនរបធានរដឌ លនរពបឈ ននររសងរសរមម អនរបធាន រកាខ របោញ នងបនសថទ

បលរ ប ចនទែរ អគគនាយររង ននររសងបទសចរណ សោជរ

បលរ ដមាង មនរកស របធាននាយរោឌ នជវៈចរមោះ ននអគគបលខាធការោឌ ន សោជរ ររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព នងជារបធាន គបរោង FORIS ថនប រជាត

បលរ វណណ ែណាង អនរបធាននាយរោឌ នរទពយសមផតថរដឌ ននររសង សោជរ បសដឌរចច នងហរញដវតទ

បលរ ដពជ ចនទ អនរបធាននាយរោឌ នបបចចរបទស នងទនារទនង សោជរ សថធារណៈ ននររសងពាណជជរមម

បលរ ថាច ែវណាណ អនរបធាននាយរោឌ នរគបរគង នងអភររសធនធានទរ សោជរ ននររសងធនធានទរ នងឧតនយម

បលរ រែ ន ពធ អនរបធាននាយរោឌ នកផនការ នងទនារទនង សោជរ សថធារណៈ ននររសងអភវឌណនជនបទ

vi

គណៈកមមការរគបរគងគដរមង

“ ការបបាតភាពរងែទះ ដលការរគបរគងរបដភទទនតទទ នរតតាត ដលើកចេការពារ-អភរកស នងផលតកមមពរពដ ើកនងតបនអាែអាដគនយ_FORIS”

បលរជទាវ ចាន ែមា ល អគគបលខាធការរង ននអគគបលខាធការោឌ នររមរបរា របធាន ជាតអភវឌណនបោយចរភាព

បលរ ដមាង មនរកស របធាននាយរោឌ នជវៈចរមោះ ននអគគបលខាធការោឌ ន អនរបធាន ររមរបរាជាតអភវឌណនបោយចរភាព នងជារបធាន គបរោង FORIS ថនប រជាត

បលរ ដែង រដឋធា អបរសរមបសរមលគបរោង FORIS ថនប រជាត សោជរ

បលររស គ លសណត មនរនថគបរោងកផបរគណបនយយ នងលទនរមម សោជរ

បលររស ភង ែធ មនរនថគបរោងកផបររដឌ ល សោជរ

vii

មតកា

អារមភកថា ................................................................................................................................... i ដែចកតសថលងអណរគណ ............................................................................................................. iii មតកា ...................................................................................................................................... vii វាកយែពទែខានៗ .................................................................................................................... ix ដែចកតែដងេប ........................................................................................................................... xi ១. ដែចកតដផតើម ........................................................................................................................ 1 ១.១. មលបហត នងភាពរបឈម .................................................................................................... 1 ១.២. វសថលភាព ........................................................................................................................ 3

២. ចកេវែយ .......................................................................................................................... 3 ៣. ដបែកកមម .......................................................................................................................... 3 ៤. ដោលបណង ...................................................................................................................... 3 ៥. រកបខណឌ ជាយទធសានតែត ..................................................................................................... 3 ៥.១. បគលការណរគោះសរោបរគបរគងរបបភទរតតាត ...................................................................... 3 ៥.២. ទសបៅជាយទនសថនរសថសរោបកាតបនទយផលបេោះពាលរបសរបបភទរតតាតបៅបលជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡស ................................................................................................................................... 4 ៥.២.១. វធានការណសរោបររង ឬបងាា .................................................................................... 4 ៥.២.២. វធានការណសរោបផថលសញដបនាធ ន នងបឆលយតបភាល មៗ ..................................................... 5 ៥.២.៣ វធានការណសរោបរតតរតា នងរគបរគង ......................................................................... 6 ៥.២.៤. វធានការណសរោបសថថ របឡងវញ ................................................................................... 7

៦. ការអនវតតយទធសានតែត នងសផនការែកមមភាពជាតកនងរកបខណឌ ដោលនដោបាយ ......... 7 ៦.១. ការរសថងសមតទភាពសរោបររង នងរគបរគងរបបភទរតតាត .................................................... 7 ៦.១.១. ការរសថងធនធានមនសស .............................................................................................. 7 ៦.១.២. ការពរងងររបខណឍ សថទ បន នងរចចសហការណរវងសថទ បន .................................................. 8 ៦.២. ឧបររណ នងយទនសថនរសថ ..................................................................................................... 8 ៦.២.១. ឧបររណ នងយទនសថនរសថសរោបររង ............................................................................ 8 ៦.២.២. ឧបររណ នងយទនសថនរសថសរោបផថលសញញដ បនាធ ន នងបឆលយតបភាល មៗ .................................. 9 ៦.២.៣. ឧបររណ នងយទនសថនរសថសរោបរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត ............................... 10 ៦.២.៤. ឧបររណ នងយទនសថនរសថសរោបសថថ របឡងវញ ................................................................. 11 ៦.៣. ការគរទបលការរគបរគងពតោន នងការផសពវផាយ ................................................................... 11 ៦.៣.១ បគលការណកណនា .................................................................................................... 11 ៦.៣.២. អនសថសនសរោបអនវតថជារកសថង ............................................................................... 12 ៦.៤. ការចលរមរបសសថធារណជនរបងការររង នងការរគបរគងរបបភទរតតាត .................................... 12 ៦.៤.១. បគលការណកណនា ....................................................................................................13

viii

៦.៤.២. អនសថសនសរោបអនវតថជារកសថង ................................................................................13 ៦.៥. ការបរៀបចបគលនបយ យបសដឌរចច ....................................................................................... 14 ៦.៦. ការពនតយ នងការតារកតងលខតបទោឌ នចាបសមរសប ............................................................. 14 ៦.៦.១. អនសថសនសរោបអនវតថជារកសថង ................................................................................15 ៦.៧. ការពរងងរចចសហរបតបតថការណអនថរជាត នងជាមយរបបទសរបងតបន .........................................15 ៦.៧.១. បគលការណកណនា ....................................................................................................15 ៦.៧.២. អនសថសនសរោបអនវតថជារកសថង ............................................................................... 16

៧. រកបខណឌសាថ បនែរមបអនវតតយទធសានតែត នងសផនការែកមមភាពជាតែតពរបដភទរតតាត ...................................................................................................................... 16 ៧.១. សថទ បនជាត ....................................................................................................................... 17 ៧.២. អាជាញ ធរកផនដ ................................................................................................................... 17 ៧.៣. សហគមនមលោឌ ន ............................................................................................................ 17 ៧.៤. សងគមសវល ...................................................................................................................... 18 ៧.៥. វសយឯរជន .................................................................................................................... 18

៨. ការបនតរា បបរា របដភទរតតាតដៅកនងសផនការយទធសានតែតជាត ដោលនដោបាយ នងរកបខណឌ ចាប .................................................................................................................. 19 ៨.១. ការបនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត ............................... 19 ៨.១.១. កផនការយទនសថនរសថអភវឌណនជាត ................................................................................... 19 ៨.១.២. កផនការយទនសថនរសថអភវឌណនវសយរសរមម ...................................................................... 19 ៨.១.៣. យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពបរសថទ នជាត ................................................................ 19 ៨.១.៤. យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពជវៈចរមោះ ......................................................... 19 ៨.២. ការបនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងបគលនបយ យជាត .................................................... 20 ៨.៣. ការបនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងររបខណឍ ចាប ............................................................. 20

៩. របភពធនធានហរញញវតថ ................................................................................................... 20 ៩.១. រោឌ ភ ល ....................................................................................................................... 20 ៩.២. នដគអភវឌណន នងោច សជនយ ............................................................................................... 21 ៩.៣. វសយឯរជន .................................................................................................................... 21

១០. ការតាមោន នងការវាយតពមល ....................................................................................... 21

ែននោឋ ន នងអនសាែន ........................................................................................................ 23 ឧបែមពនធ ................................................................................................................................ 25 ឧបសមពនន១៖ សរមមភាពអាទភាពសរោបរគបរគងរបបភទរតតាត ................................................. 25 ឧបសមពនន២៖ នតវធជាបគលការណកណនាសរោបរបតបតថការណរបសសថទ នបនពារពនននានា ............. 27 ឧបសមពនន៣៖ ររបខណឍ បគលនបយ យ នងការរគបរគងរបបភទរតតាត ....................................... 28 ឧបសមពនន៤៖ បញជ បឈលម ោះននរបបភទរតតាតអាទភាពបៅរមពជាកដលរតវោនវធានការរចចត ................. 28

ix

វាកយែពទែខានៗ

កាឥឃល ាមឣើឦ(surveillance)៖ ការសរារសថវរជាវបៅបលទហរលោលននបញញា របសរបបភទណាមយ បហយបនាធ បមរបរៀបចជាលរខណៈវនចឆយសរោបតាមោន។

កាឥតាឣដាឞ (monitoring)៖ ការសបងាតតាមោនជារបចចបៅបលភាពពោះរបនរញញជ ល នងទហសថយភាយននបញញារបសរបបភទរតតាត នងបៅបលជបរមសនានាកដល នយរមររគបរគង។

កាឥររររតា (control)៖ ជាការរគបរគងជមង ឬរបបភទណាមយឱយវសទតបៅរបងររមតរណតមយ កដលអាចទទលយរ ន )ឧទាហរណ ររមតដងសបត ររមតរ យរយ េ យ ឬររមតបរគោះថនប រ(។

កាឥររររតាចរឣរះ (integrational control)៖ ការរគបរគងននជមង ឬរបបភទណាមយបោយការបរបបញចលគប នន ជបរមសបផសងៗ បដមផទាញផលរបបយជនលអរបងបគលបណងននការរគបរគង។

កាឥហតឦសញញា សនទទ ឞ (early warning)៖ ជាការោសបតឿនរលរអពការមរដល ឬការបឃញោនវតថោន នងការជប បញញា របសរបបភទបរៅរសរណាមយ មនបពលបញញា បនាោះ នកាល យជាបញញា ចចរឬសគល។

កាឥនទាចឦមដាឤមចរនទ (intentional introduction)៖ ការនាចលរបសមនសសបោយោនបណងអវមយ គោនការ ពារពននបៅនងការបធវចលនា ឬចរចររបងបគលបៅជារលរននរបបភទបរៅរសរណាមយបចញពកដនធមមជាតរបសវ បហយរបបភទបរៅរសរបនាោះ ោនសកាថ នពលពរងាយបនថបៅតបន ឬបៅរកនលងបផសងៗ។ សរមមភាពនាចលកបបបនោះ អាចចចតទរថនជាអបពរសបចាប ឬខសចាប។

កាឥនទាចឦមដាឤអមចរនទ (unintentional introduction)៖ ការនាចលបោយអបចតនាបរតបចញពផលននការបរបរ ស របសមនសស ឬររបពននសរមមភាពកចរចចយរបសមនសស កដលោនមខងារជាភាប រងារចមលងននការពរងរភាពរយ េ យបៅខាងបរៅតបនធមមជាតរបសរបបភទបរៅរសរបនាោះ។

កាឥមររើភនន កងាឥសឥរាងគឥសរររឡឞរយជឧសាសរសត (bio-control)៖ គជាវធានការណកដលោនរបសទនភាព នងោនលរខណៈបរសថទ នជាមលោឌ ន សរោបកាតបនទយឥទនពលរបសរបបភទរតតាតតាមរយៈការបរបសរតវធមមជាតរបសរបបភទរតតាត។

កាឥរាររារ (invasion)៖ ការរររលោលននរបបភទមយបៅរបងទតាង ឬទរកនលងថមណាមយ ជាទបៅវោនឥទនពលបផលល ញបៅបលរបបភទបដមរបណត សរមមភាពអភវឌណន នងជាទបៅ បេោះពាលបៅបលសខភាពរបសមនសស។ សគល ៖ ោនររណជាបរចន នបងាា ញពផលវ របរតបចញពរបបភទបរៅរសរតាមរយៈផលវចមលង របបភទបរៅរសរ នបនាខលនជាមយនងបរសថទ នថម បហយបនាធ បមរវ នកាល យជាការរតតាត។ ជាទបៅ ការរតតាត អាចបរតោនរបងរយៈបពលខល កតមនកមនរគបរបបភទបរៅរសរទាងអសបនាោះបទ នងរគបសថទ នការណបឡយ។

កាឥវាឤរមឣលហាឞអឤ (risk assessment)៖ ជាដបណរការវយតនមលបៅបលហានភយននការនាចលរបបភទបរៅរសរ កដលអាចកាល យជារបបភទរតតាត ឬកដលអាចបងាជាបញញា នានាបៅនថងបរកាយ។

ជឧៈចរឣរះ (biodiversity or biological diversity)៖ ជាភាពនានាននសររងគកដលោនជវតបៅរគបធនធានធមមជាត រមទាងរបពននបអរឡសដបគរ សមរទ នង វរជាត នងភាពសថញននរបពននបអរឡស កដលរបង

x

បនាោះពរបគ គជាកផបរមយបេបណាត ោះ។ ជវៈចរមោះ គតរមទាងភាពសមផររបងរបបភទកតមយ ឬរវងរបបភទមយបៅមយ នងភាពសមផរននរបពននបអរឡស។

ររមអវកនងរសរក (indigenous species)៖ ជារបបភទកដលោនរបណតបដមរបងតបនណាមយននរបបទសរមពជា មនកមនជារបបភទកដល ននាចលបោយសថររតាថ អវមយ។

ររមអវមរៅរសរក (alien or exotic species)៖ ជារបបភទកដល ននាចលពខាងបរៅបៅរបងទតាង ទជរមរ ឬកដនធមមជាតខសពដរបណតរបសវ ឬជារបបភទណាមយកដលមនកមនជារបបភទរបងរសរ ឬរបបភទោនបដមរបណតននរបពននបអរឡសជារលរណាមយរបងតបន។

ររមអវរាររារ ឬររមអវវសរនទទ ឞរាររារ (invasive alien species)៖ គជារបបភទរតតាតននរបបភទបរៅរសរឬ របបភទមនោនបដមរបណតរបងធមមជាតននរបពននបអរឡសរបងរបបទសរមពជា ឬរបងតបន។

ររឡឞធមអកឡស (ecosystem)៖ ជារកនលង ទជរមរ កដនជរមរ ទតាងណាមយននធមមជាតកដល នបបងាតបឡងបោយសថរអនថរអបពរបសសររងគកដលោនរបតរមមរវងគប បៅវញបៅមរ បៅនងបរសថទ នជវញរបសបគ ឧទាហរណ នរពបឈ ដបសម បង រតពាង ទបនល ភប ដករសចការ ទររង ទរបជជន។

ហលឧចឣលង (pathway)៖ ជាមបធោ យ ឬជាផលវកដលរបបភទបរៅរសរ នបធវដបណរពរកនលងបដមរបណត ឬពទតាងថមបៅកានរកនលងមយបទៀតកដលរបបភទបរៅរសរបនាោះ មនធាល បោនពមនមរ។

អរគាឣអនទឣឤ (quarantine)៖ ការោរឱយបៅោចបោយកឡរននសររងគរបងបគលបណងររងការឆលងជមង ឬការបងាា បរគោះថនប របៅបលសររងគដនទបទៀត។ បសវភតគមអនាមយ គសបៅបៅររដបណរការពនតយ កឆរបឆរបឋមបៅបលសររងគកដលរពងនាចល បដមផពនតយររបមលសកាា នពលហានភយរបសរបបភទនាចលកដលបងាឱយខចខាត នងបនាធ បមរចចតវធានការររងដលការបរតោនបរគោះថនប រទាងបនាោះ។

ឥកខជារចមរង (weed)៖ ជាររខជាត នដោះបៅរកនលងណាមយ កដលបគមនរតវការ ឬជាររខជាតមនោនតនមលបសដឌរចចកដល នដោះបៅរបងនរព នងរតវ នបគចចតទរថនជាររខជាតរខានដលការដោះលតលសរបសរបបភទដនទបទៀត )ជាទបៅមនទានររបឃញោនតនមលឬផលរបបយជន(។

xi

ដែចកតែដងេប

បោយោនការយលដងកានកតខាល ងបឡងៗពហានភយននវតថោនរបបភទរតតាត ចបពាោះបរសថទ ន បសដឌរចច នងសងគមបៅរបងរបបទសរមពជា បហយវសយចមផងៗរទរទងបសដឌរចច នងការអភវឌណសងគមរបសរមពជា អារសយបៅនងធនធានជវៈចរមោះ នងបសវរបពននបអរឡស គបផសបៅនងសរមមភាពពាណជជរមម វសយបទសចរណ នងការដរជញជ នឆលងកាត បទបររសងបរសថទ ន ចច ចរតវបរៀបចយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះបឡង របងបគលបណងបបពញភាពខវោះចបនាល ោះបលការអនវតថរចចខតខរបងករបង នងបឆលយតបបៅនងបញញា របឈមននរបបភទរតតាតបៅចបពាោះមខ នងបៅអនាគតននវសយបរសថទ ន រសរមម សរមមភាពអភវឌណននានា នងការករបរបលអាកាសធាត។ ផលវចមលងឥតកដនរណតននរបបភទរតតាតតាមរយៈសរមមភាពមនសសបោយបចតនា នងអបចតនា រជាបពវបហតចបង រមជាមយនងរចចការពារធនធានជវៈចរមោះរបសរបបទសរមពជា បទបតរមវឱយោនយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះបឡង។

កផអរបលបសចរថកណនាអពទរមងននយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតរបសគណៈរដឌមនរនថ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ រតវ នបរៀបចតារកតងបោយ៖ រ( ោនកចងពមលបហតនាឱយបរតោនរបបភទរតតាតបៅរបងរបបទសរមពជា បហតផល នងភាពចច ចឈលនដលការបរៀបចយទនសថនរសថ នង កផនការសរមមភាពជាតបនោះបឡង ខ( ការបបងាតចរខវសយ បបសសរមម នងបគលបណងរបសយទនសថនរសថ នង កផនការសរមមភាពជាតបនោះ គ( ការតារកតងររបខណឍ យទនសថនរសថទបសថា តរម បគលកាណរគោះសរោបរគបរគង នងទសបៅយទនសថនរសថសរោបកាតបនទយ ឃ( ការរណតរបនាមសរមមភាពអនវតថននយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតរបងររបខណឍ បគលនបយ យ កដលរតវបនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត បគលនបយ យ នងររបខណឍ ចាបនានា ង( តនាទរបសសថទ បនថនប រជាត-បរកាមជាត សងគមសវល នងវសយឯរជនជាបដម ច( របភពថវកាគរទ នង ឆ( ការរណតររបខណឍ តាមោន នងវយតនមល។ របណនផលទនជាតសរបរបសរមពជារបងរងវង ៧% បៅ៨ % របងរយៈបពលជាងដបឆប រនលងបៅបនោះ ោនមលោឌ នអារសយនងសរសរសថមភរបសវសយចននបន គរសរមម វយនភណឍ កាតបដរ បសវបទសចរណ នងសណង។ រសរមម ជាវសយមយកដលបសដឌរចចរមពជាបៅកតខវោះមន ន។ វសយរសរមម នរមចកណរបសដឌរចចរមពជារបងរងវងមនតចជាង៣០%ននផលទនជាតសរបរបចចឆប ។ រជរោឌ ភ ល នោរកផនការនាអងារបចញបៅបរបទសចននមយលនបតានរបចចឆប គតរតមឆប ២០១៥។ បរៅពបនោះ ររមតបសទរភាពននបសដឌរចចមលោឌ ន នង ជវភាពរសបៅរបសរបជាជនរមពជា ករបរបលបៅតាមររមតអនថរគមន នងសខភាពននធនធានជវៈចរមោះ នងបសវមខងាររបពននបអរឡស ជាពបសសរបបភទរបងរសរ។ របបភទរតតាត អាចនងបធវឱយបេោះពាលដលភាពសមផរកបបននធនធានជវៈចរមោះ នងបសវមខងាររបពននបអរឡស តាមរយៈការរបរតរបកជងដបណថ មទជរមរ នងចណអាហារ។ របបទសជាបរចនបលពភពបលរ នររបឃញថនវតថោនរបបភទរតតាត នបធវឱយខចខាតដលបសដឋរចច សងគម នងបរសថទ នរបងទររ ររបសបលនដលល អាបមរររបចចឆប ។ បចចបផនបអបរវទោសថនរសថ នរមសហការជាមយរោឌ ភ ល នដគអភវឌណន រគោះសថទ នអបរ នងសងគមសវល ននងរពងរោះររវធានការណ នងវធសថនរសថនានាកដលោនរបសទនភាព នងរបសទនផល បដមផរគបរគង រតតរតា នងរចចតរបបភទរតតាតកដលរពងោនវតថោនបៅបលពភពបលរ។ ជាអរសល រលវធានការណ ឬវធសថនរសថណាមយបដមផរគបរគង រតតរតា នងរចចតរបបភទរតតាត ចច ចរតវោនថវកា នងធនធានបផសងៗ ជាពបសស វធសថនរសថរគបរគង រតតរតា នងរចចតរបបភទរតតាត តាមរយៈរោល ង ឬរបសថនរសថ នងគមសថនរសថ។ វធសថនរសថគម

xii

មនទានធានា ននវសវតទភាពបរសថទ ន នងរតវចណាយអសថវកាបរចន គបសមគប នងវធសថនរសថបរបរោល ង នងមនោននរនថរភាពបឡយ។ ចរខវសយ បបសររមម នងបគលបណងរបសយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ បរៀបចបឡងបោយកផអរបលការវភាគពសថទ នភាព ការយលដង សមតទភាព នងលទនភាពរពងទររបសរមពជារបងការរគបរគងរបបភទរតតាតនាបពលបចចបផនប នងបៅអនាគត។ ចកេវែយ៖ ជវៈចរមោះ របពននបអរឡស បរសថទ ន បសដឌរចច នងសងគមរបសរបបទសរមពជា នងោនភាពរបបសរបឡង តាមរយៈការរគបរគងរបបភទរតតាតរបរបបោយរបសទនភាពរតមឆប ២០២៥។

ដបែកកមម៖ ររបខណឍ បគលនបយ យ នងយនថការរគបរគងរបបភទរតតាតនានា បោយោនការចលរមពរគបភាគពារពនន រតវ នបបងាតបឡងសបៅកាតបនទយហានភយបៅបលធនធានជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡសបៅរតមឆប ២០២៥។

ដោលបណង៖ រណតវធានការណសមរសបសរោបររង ទបសថា ត លបប ត រតតរតា តាមោន នងរគបរគង របបភទរតតាត

បបងានការយលដងពរបបភទរតតាត កដលជាបញញា ចបងបងាផលបេោះពាលដលការអភវឌណនបសដឌរចច នងសងគមរមពជា

ពរងងរចចសហការណ រចចសហរបតបតថការណ នងការចលរមពរគបភាគពារពននរបងការរគបរគងរបបភទរតតាត។

បដមផសបរមចចរខវសយ បបសសរមម នងបគលបណងរបសខលន យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត នោរបចញនវបគលបៅយទនសថនរសថសខានៗដចខាងបរកាម៖

រតវររង បងាា ឬទបសថា តបៅបលសរមមភាពនាឱយបរតោនរបបភទរតតាត នងការនាចលរបបភទបរៅរសរ បៅមនបពលរបបភទបរៅរសរទាងបនាោះ ោនវតថោន ឬ នចលមរកានទតាងថមបងាការរតតាត

ផថលសញញដ បនាធ ន នងការបធវអនថរគមនបឆលយតបភាល មៗ រមទាងការលបប តទាងរសង បបសនជាអាចបធវ ន

រតវរតតរតា នងរគបរគងននរបបភទរតតាតរបងររបខណឍ មនឱយរលោលបនថបៅទតាងថម សថថ របឡងវញទតាង តបន កដនជរមរ ឬដបរបរ សនានា កដលទទលរងការគរមរកហង ឬការរចរល បោយសថររបបភទរតតាត។

បដមផសបរមច នបគលបៅជាយទនសថនរសថទាងបនខាងបល យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថព របបភទរតតាត រ នោរបចញជាសបណកផនការសរមមភាពរបងររបខណឍ ជាយទនសថនរសថមយចនន រមោន៖

ការរសថងសមតទភាពសរោបររង នងរគបរគងរបបភទរតតាត ការបលរទរចតថ នងការគរទបលការអនវតថកបបវទោសថនរសថ នងបបចចរវទោសមរសប ការគរទបលការរគបរគងពតោន នងការផសពវផាយ ចលរមរបសសថធារណជនរបងសរមមភាពររង នងរគបរគងរបបភទរតតាត

xiii

ការបរៀបចបគលនបយ យបសដឌរចច ការពនតយ នងការតារកតងលខតបទោឌ នចាបសមរសប ការពរងងរចចសហការណអនថរជាត នងរបងតបន។

ភាពចច ចននធនធានថវការគបរគន នងការចលរមពបណាថ អបរពារពននរគបររមត នងពរគបរចនាសមពននចចតតាងសរោបអនវតថសរមមភាព នងការតាមោនវយតនមលរបសយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបនោះ រោនកចងបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបនោះកដរ។ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះរ នគតគរដលនរនថរភាពននសរមមភាពរចចត រគបរគង នងរតតរតារបបភទរតតាត កដលតរមវឱយបនរញញជ ប នងបញច លបៅរបងបគលនបយ យ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត នងកផនការអភវឌណននានារបសវសយបផសងៗ ។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

1

១. ដែចកតដផតើម

១.១. ឣឦមេរ ឞងភនឡររឈឣ ការនាចលរលរបបភទបរៅរសរ ននងរពងរររលោលជាមយនងសរមមភាពពាណជជរមម វសយបទសចរណ នងការដរជញជ នឆលងកាត។ សរមមភាពពាណជជរមមអនថរជាត ការនាចលរបបភទបរៅរសរបោយបចតនាផង នងអបចតនាផង កដលអាចបងាផលបេោះពាលអវជជោនដធងនធងរ នងោនបពលខលោះ បគមនអាចសថថ រធមមជាតឱយមរដចសថទ នភាពបដមវញ នបឡយបៅទតាងកដលធាល បោនវតថោនរបបភទរតតាត។ វធបផសងៗកដលអាចបធវឱយបរតោន ឬបធវការនាចលរបបភទរតតាតបនោះ បគបៅថន ផល វចមលង។ ផលវចមលងសខានៗ អាចជាការបធវជនញននរបបភទររខជាត ឬសតវបរៅរសររបងបគលបណងតាងលមអបគហោឌ ន រគោះសថទ ន បបរសន រសោឌ ន ឬបបងានទនបផលវសយរសរមម បសសតវ មចចឆ ជាត វរវបផរមម នងនរពបឈ បហយបរកាយមររបបភទររខជាតឬសតវបរៅរសរទាងបនាោះ នកាល យជារបបភទរតតាត។ បគរអាចររបឃញរបបភទរតតាតទាងបនាោះោនបៅរបងទនញ នងសោភ រៈបវចខចប នងតាមមបធោ យដរជញជ នបផសង ៗ កដល នដរទនញទាងបនាោះ បៅថនវចទរចលង។ សរមមភាពអភវឌណនវសយរសរមម នរពបឈ វរវបផរមម នងបសសតវ រអាចជារបភពចលងននរបបភទរតតាតដសខានផងកដរ។ របបភទបរៅរសរកដល ននាចល អាចរររលោលពទតាងមយបៅទតាងមយ ពរកនលងមយបៅរកនលងមយ ពតបនមយបៅតបនបៅទទាងរបបទស នងអាចឆលងបៅរបបទសបផសងៗតាមរយៈមបធោ យដរជញជ នឆលងកាតនផធរបបទសតាមផលវបគរ ឬផលវទរ ឬសោភ រៈបវចខចបនានា។ រងវលជាពបសស បរតោនតាមការដរជញជ នបៅកានតបនោចរសយល។ ោនភសថតាងជាបរចន នបងាា ញពការរលោលននរបបភទរតតាតបៅដលតបនោចរសយល ដលទរបជជន នងដលតបនទវលនានា ជាពបសសបៅតាមដងផលវសថធារណៈ។ របបភទរតតាតរសរបងទរ នដោះនងរសរបងទតាងថមតាមរយៈទររ េ លនាវ ឬចរនថទរហរចោះបឡង។ បគោនការល រជាខាល ងរបងការតាមោន នងរតតរតារបបភទរតតាតទាងបនាោះ បោយសថរផលវចមលងមនោនកដនរណតបៅរបងរបបទស រដចជារវងរបបទសមយបៅរបបទសមយបទៀត។ បគអាច េ នសថម នថន ផលបេោះពាលបោយផលធ លរបសរបបភទរតតាត បៅបលបសដឌរចចរមពជារបចចឆប គតជាទររ រ អាចោនតនមលរបលនដលល អាបមររ។ ផលបេោះពាលទាងបនោះ គតបញច លកតការ តបង បៅបលផលតភាព ការចណាយបលការសអាតរបបភទរតតាត នងការខាតបងរ រចណលពវសយរសរមម នរពបឈ ជលផល នងពាណជជរមម កតមន នគតបញចលពការខចខាតននមខងារ នងបសវរបពននបអរឡស រពមទាងសខភាពមនសសនង សតវបឡយ។ បយងតាមឯរសថរ គបរោងការប តភាពរងសធោះដលការរគបរគងរបបភទរតតាតបលរចចការពារ អភររស នងផលតរមមនរពបឈរប ងតបនអាសអាបគបយ កដលសរាបៅបលភាពពារពននននបគលនបយ យ នតបផញដត មខងារភាររចច នងការទទលខសរតវរបសសថទ បន ទភាប រងារ ឬអងគភាពសរោបរគបរគង នងបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាត។ បគសបងាតបឃញបៅោនភាពខវោះខាតននយនថការនាបពលបចចបផនប បគលការណរគោះ នងបគលការណកណនា កដល នររមតកដនរណតបលសរមមភាពពារពននមយចនន ដចជារចចការររង ការទបសថា ត ការផថលសញញដបនាធ ន ការបឆលយតបភាល ម ៗការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត។ ភាពោនររមតរណតបៅបលសរមមភាពទាងបនាោះ បណាថ លមរពបញញា របឈមចបងៗចបពាោះមខ រមោន៖

រ( រងវោះខាតភាពជារលរននបគលនបយ យ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាព បគលការណកណនា នងនតបទោឌ នចាបសរោបបោោះរសថយបញញា រតតាត នងរគបរគងរបបភទរតតាត

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

2

ខ( ចបណោះដងរបសសថទ បន ទភាប រងារ នងអងគភាពកដលោនតនាទ ភាររចច នងសមតទរចច បៅបលបញញារបបភទរតតាត មនទានរគបរគន នងបៅោនកដនរណត

គ( ភាពមនសសងាវ រគប ននសថទ បន នងអងគភាពបផសងៗបៅបលរចចសហការ នងរចចសហរបតបតថការរបងការរចចតរបបភទរតតាត

ឃ( មនោនការសរារសថវរជាវឱយ នរគបរគនបៅបលរបបភទរតតាតអាទភាព នងវសយពារពនន ង( រងវោះខាតបលការតាមោន នងរបពននផថលសញញដ ភាល មៗសរោបបឆលយតបបៅនងការរតតាត ច( រងវោះខាតបហោឌ រចនាសមពនន នងបរកាខ រ រពមទាងសមតទភាពរបតបតថភតគមអនាមយ ឆ( មនោនចបណោះដងមលោឌ នរគបរគនកដលចច ចសរោបបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាត ជ( ខវោះខាតរបពននទនបនយពតោនអពចបណោះដង នងការបរបរ សទាងរបងរបបទស តបន នងអនថរជាត

បដមផបោោះរសថយបញញា របឈមខាងបល ចលរមចកណរដលការអភវឌណនបសដឌរចចសងគម នងកាតបនទយភាពរររររបសសហគមនមលោឌ ន របបទសរមពជាចច ចរតវបរៀបចបបងាតយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបពញបលញមយសរោបសរមលដលការររង ការផថលសញញដ បនាធ ន ការបឆលយតបភាល មៗ ការលបប ត ការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត។ បលសពបនោះ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត រតវកតយរមររបតបតថរបរបបោយរបសទនភាព កផអរបលយទនសថនរសថចននបខាងបរកាម បដមផបឆលយតបបៅនងភាពរបឈម នងបោោះរសថយបៅទទាងរបបទស។ ទ១៖ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបនោះ រតវកតបនរញញច បបញញា បរសថទ នបៅរគបបសចរថសបរមចនានា បកនទមបៅនងរតាថ បសដឌរចចសងគម។ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត រនលងមរ នបផលថ តបៅបលការររងទបសថា ត ឬការបងាា បលការនាចលបោយអបចតនា ចបពាោះកតជមងរតតាតបៅបលវសយរសរមម នងជលផលបេបណាត ោះ។ សកាថ នពលននវសយឯបទៀតកដលទទលរងផលបេោះពាល មនរតវ នពចចរណាដតដលបៅរបងបពលបធវបសចរថសបរមច។ ការបរនបឡងននរបបភទបរៅរសរនានា តាមរយៈការបធវពាណជជរមម នបធវឱយបេោះពាលដលរបពននបអរឡស កដនជរមរ នងរបបភទរបងរសរកដលរពងទទលរងការគរមរកហងគរឱយរពយ រមភ។ បចចបផនបការពចចរណាអពបញញា បរសថទ ន រគនកតជាកផបរតចមយននដបណរការវភាគបលហានភយ កដលបណាថ លមរពរបបភទបរៅរសរទទល នការអនញញដ តនាចល។ ផលវ រកដលបណាថ លមរពសរមមភាពនាចលរបបភទបរៅរសរ បពលខលោះោនទហធបធង នងមនអាចវយតនមល ន ឬរមនអាចកាតបនទយ នពការខចខាតបោយផលធ លចបពាោះបសដឌរចច។ ទ២៖ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត រតវកតបលររមពសរចចសហការ នងរចចសហរបតបតថការបៅរប ងរោឌភ ល រដចជារវងរោឌ ភ លនានា បដមផបឆលយតបឱយ នរហស នងោនរបសទនភាពបៅនងការរតតាតថមៗ នងផល វចមលងរបសការរតតាតបនាោះ។ រចចសហការ នងជយរចចការពារ នងគពាររបភពធនធានសរោបគរទវសយសខាន ៗរមោន រសរមម ជលផល នរពបឈ សតវនរព នងរបបភទរបងរសរ។ ភាពរបមាយ នងការមនយលចាសពតនាទ នងភាររចច អាចនាឱយោនការយតយេ វដលការបឆលយតបបៅនងការបលចបឡងនវផលវចមលងថមៗ។ សថទ បន នងអងគភាពរដឌភាគបរចន មនោនរមមវធរសថងសមតទភាព នងថវកាចច ច កតរោនរមមវធកដលោនរសថបមយចនន មនោនភាពសសងាវ រគប រវងកដនសមតទរចច ឬមនោនសមតទភាពរគបរគន។ ទ៣៖ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត រតវកតពរងងរមមវធការពារ នងគពាររបភពធនធានធមមជាត នងធនធានជវៈចរមោះកដល នគរទវសយបសដឌរចចជាត រពងទទលរងសោព ធពការបធវពាណជជរមមអនថរជាត នងការឆលងកាតនផធរបបទស។ សមតទភាព គជារតាថ គនលោះរបងការរគបរគងរបបភទរតតាត។ សថទ បន នងអងគភាពរដឌ កដលោនសមតទរចចពារពនននងធនធានធមមជាត មនោន

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

3

សមតទភាព នងជនាញលមមរគបរគនរបងការរណតររអតថសញញដ ណរបបភទរតតាត កដលរពងោនវតថោនបៅរបងរបបទសឱយ នសររតយចាសលស។ ១.២. ឧសាឦភនឡ របបភទរតតាត បផលថ តបៅបលមររសររងគ ររខជាត នងសតវ កដលរពងោនវតថោន នងកដលអាចោន សកាថ នពលអវជជោនដលបសដឌរចច សងគម នងបរសថទ នននរបបទសរមពជា។ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ សបៅចបពាោះផលបេោះពាលបសដឌរចច សងគម នងបរសថទ ន កដលបណាថ លមរពរបបភទរតតាតោនវតថោនទាងបលដបគរ នងរបងទរ។ ឯរសថរយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបនោះ មនោនបចតនាបោោះរសថយបញញា នានាកដលពារពននបៅនងមនសស នងសតវបឡយ បបបទាោះវោនទនារទនងគប បៅវញបៅមររវងមនសស សតវ របបភទរតតាត នងការបរតោនជមងឆលងពរបបភទរតតាតបៅបលមនសស នងសតវ។

២. ចកេវែយ

ជវៈចរមោះ របពននបអរឡស បរសថទ ន បសដឌរចច នងសងគមរបសរបបទសរមពជា នងោនភាពរបបសរបឡងតាមរយៈការរគបរគងរបបភទរតតាតនានារបរបបោយរបសទនភាពរតមឆប ២០២៥។

៣. ដបែកកមម ររបខណឍ បគលនបយ យ នងយនថការរគបរគងរបបភទរតតាត បោយោនការចលរមពរគបភាគពារពនន រតវ នបបងាតបឡងសបៅកាតបនទយហានភយបៅបលធនធានជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡសបៅរតមឆប ២០២៥។

៤. ដោលបណង បគលបណងននយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ គបដមផ៖ រណតវធានការណសមរសបសរោបររង ទបសថា ត លបប ត រតតរតា តាមោន នងរគបរគងរបបភទរតតាត

បបងានការយលដងពរបបភទរតតាតកដលជាបញញា ចបងបងាផលបេោះពាលដលបរសថទ ន ការអភវឌណបសដឌរចច នងសងគមរមពជា

ពរងងរចចសហការណ រចចសហរបតបតថការណ នងការចលរមពរគបភាគពារពននរបងការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៥. រកបខណឌ ជាយទធសានតែត ៥.១. មគាឦកាឥណរះសរាសរសរងររមអវរាររារ

ការរគបរគងរបបភទរតតាត គជាកផបរមយននការរគបរគងធនធានធមមជាត ជវៈចរមោះ របពននបអរឡស នងបរសថទ នរបរបបោយនរនថរភាព កដលតរមវបធវសោហរណរមម នងអនវតថវធសថនរសថចរមោះ

ការររង នងការទបសថា ត គជាជបរមសដោនរបសទនភាព នងរបសទនផល សរោបបងាា បលការរតតាតរបសរបបភទបរៅរសរនាចលកដលមនទានោនវតថោននាបពលបចចបផនបបនោះ

យនថការសរមបសរមលររមតជាត នងការចលរមពរគបភាគពារពននរបងការបបងាតររបខណឍ ចាប នង វធបោោះរសថយបលការរគបរគងរបបភទរតតាត បដមផជរញការអនវតថរបរបបោយរបសទនភាព

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

4

ការរចចតរបបភទរតតាតឱយ នបជាគជយ តរមវឱយោនការចលរមពរគបភាគពារពនន ជាពបសសោច សរមមសទនននទតាងដ នងអបររគបរគងដករសចការ ឬបរបវណដបផសងៗកដលោនរបបភទរតតាត

ការទបសថា តដសរមម ឬការអនវតថនបយ យដតងរង មនអាចររងផលវចមលង ឬការសថយភាយរបសរបបភទរតតាត នទាងរសងបនាោះបទ

ការរគបរគងរបបភទរតតាតឱយោនរបសទនភាព រតវោនការគរទថវកាជាត ពវសយឯរជន នងពសងគមសវល

ការសរារសថវរជាវវទោសថនរសថ បដមផចងររងពតោនវទោសថនរសថ នងបបចចរវទោ សបៅធានាដលការវយតនមល នងធានាដលរមមវធរគបរគងឱយោនរបសទនភាព នងោនវទោសថនរសថជាមលោឌ ន។

៥.២. វសមៅជាឤវធសាសរសតសរាសការសឞថឤហឦសេះពាឦឥសសររមអវរាររារមៅមឦើជឧៈចរឣរះ ឞងររឡឞធមអកឡស ទសបៅជាយទនសថនរសថដទលទលយ សរោបកាតបនទយផលបេោះពាលរបសរបបភទរតតាតបៅបលធនធានជវៈចរមោះ របពននបអរឡស កដនជរមរ នងរបបភទដបរបរ សនានា អាចកចរបចញជាបនវធានការណ៖ វធានការណទ១៖ ការររង ឬការបងាា បៅបលសរមមភាពនាឱយបរតោន នងការនាចលរបបភទរតតាត

បៅមនបពលរបបភទរតតាតទាងបនាោះោនវតថោន ឬដោះ នងរសបៅរបងទតាងថម។ វធានការណទ២៖ ការផថលសញញដ បនាធ ន នងការបធវអនថរគមនបឆលយតបភាល មៗ រមទាងការលបប ត

ទាងរសង បបសនជាអាចបធវបៅ ន។ វធានការណទ៣៖ ការរតតរតា នងការរគបរគងននរបបភទរតតាតរបងររបខណឍ បញឈបការរលោលបនថ។ វធានការណទ៤៖ ការសថថ របឡងវញទតាង តបន កដនជរមរ ឬដបរបរ សនានា កដលទទលរងការ

គរមរកហង ឬការរចរលបោយសថររបបភទរតតាត។

៥.២.១. ឧធាឞកាឥណសរាសរារាាង ឬសងាា ការររង ឬការបងាា បៅបលសរមមភាពនាឱយបរតោន ឬការនាចលននរបបភទរតតាត គជាជបរមសដរបបសរ

បផតបរពាោះសរមមភាពបនោះ វោនរបសទនភាព រពមទាងោនរបសទនផល សរោបការរតតពនតយ នងការរគបរគងរបបភទរតតាតមនបពលោនវតថោនរបសពរវ នងចចតទរជាសរមមភាពយទនសថនរសថកដលោនអាទភាពខពសបផត។

ជាការរបបសរ បគមនរតវបធវឱយបរតោន ឬមនរតវឱយោនការនាចលរបបភទរតតាតចលរបងរបបទសរមពជា បោយមន នពនតយកឆរបឆរជាមន មន នបធវភតគមអនាមយ នងមនទាន នសរាវយតនមលពហានភយននការរតតាតរបសរបបភទទាងបនាោះជាមន នបឡយ។ ជាការពត វធានការណទាងបនោះ គវអារសយបៅនងការបរៀបចឱយោនកផនការទបសថា តបងាា ជាមន ការបលរទរចតថដលសមតទរចចនានា នងអបរពារពនន នងការបធវឱយោនមបធោ យសមរសបសរោបរតតពនតយកឆរបឆរ។

បគោនការល រជាខាល ងរបងការរតតរតាបលការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត។ វធានការណ អនវតថជាទបៅ គរតវរណតររអតថសញញដ ណ រតតរតា នងតាមោនផលវចមលងសខាន បៗដមផកាតបនទយការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលបោយអបចតនា។ ផលវចមលងសខាន នៗនរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតបោយអបចតនាមររបងរបបទសរមពជា គតាមរយៈពាណជជរមម សរមមភាពអភវឌណន នងបទសចរណជាត នងអនថរជាត បៅតាមរចរបចញចលអនថរជាតសខានៗ។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

5

មគាឦកាឥណណណនទាសរាសរារាាង ឬសងាា មឞររមអវរាររារ រតវររង បងាា នងហាមឃាតមនបពលរបបភទរតតាត នឆលងចលមរដលរមពជា បរពាោះថនបគមនអាចទសសនទាយទរជាមនអពផលបេោះពាលអវជជោនននរបបភទរតតាតទាងបនាោះ បៅបលជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡស បរកាយបពល របបភទទាងបនាោះ ោនវតថោនរចជាបរសចបៅរបងរបបទសរមពជា

រតវគត នងចចតទររបបភទបរៅរសរនានា អាចបងាឱយោនហានភយបៅនថងអនាគតបៅរបងររតណាមយ

រតវអនវតថបគលការណ "អនកសាឡឦររឧវវឦខសររឧចាមពាះកាឥមឝវើឱយមកើរាឞកាឥឡឦ"(Polluter Pays) កដលសបៅដលការបធវឱយខចខាតជវសថនរសថធមមជាត ជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡស។ បគលការណបនោះ រតវ នបគអនវតថចបពាោះការបឆលយតបបៅនងការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទរតតាតបោយអបចតនា បរពាោះរបបភទរតតាតបនោះ អាចបដរតនាទជាអបរបពលជវសថនរសថ កដលបងាផលបេោះពាលអវជជោនដលការអភវឌណ នងគណភាពននជវតបៅនថងអនាគត

រតវពោយមកាតបនទយហានភយបណាថ លមរពការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលបោយអបចតនានន របបភទបរៅរសរនានា

អាចបធវឱយបរតោន ឬនាចលបោយអបចតនាបៅ នដរបណា របបភទបរៅរសរទាងបនាោះ រតវ នទទលការអនញញដ តពសថទ បននងអងគភាពោនសមតទរចចជនាញជាមនសន។ ការអនញញដ តបនោះ តរមវឱយសថទ បនសមតទរចចជនាញបធវការសរាវយតនមលបពញបលញ បៅបលហានភយននរបបភទបរៅរសរកដលរតវនាចល។ របសនបបគម នការអនញញដ ត បគរតវររងទបសថា តជាោចខាតនវរលសរមមភាពបធវឱយបរតោន ឬការនាចលននរបបភទបរៅរសរ

របសនបបចច ចរតវឱយោនការនាចលរបបភទបរៅរសរបោយខានមន ន បគចច ចរតវសហការជាមយសថទ បនពារពនន សរោបបរៀបចយទនសថនរសថ នងវធានការថមៗ បដមផបោោះរសថយ នងបឆលយតបតាមការចច ច

ការររងដោនរបសទន រអារសយបៅនងការរតបនថងបលការនាចល នងការបធវចរចររបងនផធរបបទសននរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត។ សរមមភាពបនោះ គជារតាថ សខានរបងការគរទយទនសថនរសថររង នងការរចចតននការរលោលបៅតបនបផសងៗបទៀត។

៥.២.២. ឧធាឞកាឥណសរាសហតឦសញាសនទទ ឞ ឞងមឆលើឤរសភនល ឣៗ បបបទាោះជាោនរចចខតខបលរចចការររងទបសថា ត នរបបសររថ របគមនអាចបញឈបរលការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត ទាងរសង នបឡយ។ ការផថលសញញដ បនាធ នននការចចបបផថមរតតាត នងការបឆលយតប បរកាមរចចសហការណ នងអនថរគមនភាល មៗ គជារតាថ ចច ចបផតបដមផឈលនបៅលបប ត ឬរចចតបចចលរបបភទរតតាតណាមយ មនបពលរបបភទបនាោះ អាចរររលោលហសពកដនសមតទភាព នងកដនសមតទរចច រមទាងថវកា នងវធសថនរសថរតតរតាកដលោន។ ថវបបការផថលសញញដ បនាធ ន នងការបឆលយតបភាល មៗ ជាយទនសថនរសថសខានមយននការរគបរគងរបបភទរតតាត នាបពលបចចបផនបបនោះ របបទសរមពជាបៅមនទានោនរបពននថនប រជាតបពញបលញណាមយ សរោបបធវការរតសគលអតថសញញដ ណ បឆលយតប នងតាមោនបលការរតតាតកដលបទបនងបរតោនបឡយ។ របពននឬយនថការបនោះ រតវកតបបងាតបឡងបដមផតាមោនរបបភទបរៅរសរ ឬរប

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

6

បភទរតតាតនាចលបោយបចតនា កដល នផថលសញញដ រតតាត នងរតវបរៀបចចចតវធានការរចចតដលទរកនលងកដលោនវតថោនរបបភទបនាោះ។

មគាឦកាឥណណណនទាសរាសហតឦសញញា សនទទ ឞ ឞងមឆលើឤរសភនល ឣៗ ការផថលសញញដ បនាធ នអពវតថោនថម រៗបសរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត នងសកាថ នពលរតតាតរបសវ គជាយទនសថនរសថគនលោះននការលបប តរបរបបោយរបសទនភាព នងរបសទនផល គបផសនងសមតទភាព បោោះរសថយបញញា ជាបនាធ ន

ការបរបរ សវធានអវមយជាចច ច បដមផបធវការពនោ ឬឃរគងឱយរបបភទរតតាតបៅមយរកនលង បបបទាោះជាោនភាពខវោះខាតកផបរពតោនវទោសថនរសថ ឬបសដឌរចចអពឥទនពលរររលោលជវសថនរសថរបោយ

ការរចចត ឬការឃរគងរបបភទរតតាត រតវបធវបៅបពលរបបភទរតតាតបទបចចបបផថមរតតាត គបៅបពលវោនចនន នងទហតចតច នងមនទានអាចបនថពជ ន

ការរចចតរបបភទរតតាតបៅដណារការដបង ជាពបសសចបពាោះការររបឃញររណថមៗ គោនរបសទនភាព នងរបសទនផល ជាជាងការរតតរតាវរបងរយៈបពលកវង

មនរតវបធវសរមមភាពលបប តបៅបលការរតតាតទាងរសងបឡយ របសនបបបគមនទាន នបធវការសរាពបអរឡស នងមនោនការបបថជាញ ចតថបោយោនថវកាគរទសរោបអនវតថសរមមភាពបនាោះបទ

ការរតតពនតយកឆរបឆររររបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត បៅតាមរពលនយនថបហាោះ នងទតាងរចរបចញចលរបបទសតាមរពរបទលរបបទស គជាវធានការណកដល នកណនាផងកដរ។

៥.២.៣ ឧធាឞកាឥណសរាសររររតា ឞងរសរង

របសនបបបគមនអាចលបប តរបបភទរតតាតទាងរសង នបទ បៅបពលបនាោះបគនងរតវរគបរគងរបបភទ រតតាតទាងបនាោះជាបរៀងរហត បរកាមវធានការណរតតរតាដសមរសបមយ។ បទពបសថធនបៅរបបទសកដលោនសថទ នភាពរបហាររបកហលរមពជា នបងាា ញថនការលបប តរបបភទរតតាតទាងរសង ទទល នបជាគជយតចតច បៅបរកាមរមមវធរគបរគង។

មគាឦកាឥណណណនទាសរាសររររតា ឞងរសរង ការអនវតថវធានការរតតរតាោនរបសទនភាព បធវបៅ នដរបណាសងគម វបផធម នងសលធមអាចទទលយរ នបពាលគ បគរតវបធវការថលងកថលងបធៀបបៅនងទសសនៈយលដងននការមនចចតវធានការណអវបសថោះបៅបលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតទាងបនាោះ

ការអនវតថវធានពបសសបោយកឡរ បពលខលោះអាចោនភាពរបបសរជាងការអនវតថវធានការណរមបញច លគប ។ បពលខលោះការបរបភាប រងារសររងគរសរតតរតាជវសថនរសថ)របបភទរតតាត( អាចោនភាពរបបសរជាង បបបធវការបរបៀបបធៀបជាមយនងវធានរបសថនរសថ នងវធានគមសថនរសថចលគប របេនថវតរមវឱយោនការពនតយបហយពនតយបទៀត មនបពលសបរមចអនវតថវធានបរបភាប រងារសររងគរសរតតរតាជវសថនរសថ បដមផកាតបនទយជាអតបរោននហានភយបៅនថងបរកាយ

សរមមភាពសអាតរបបភទរតតាតបៅបលនផធដធបោយបរបរោល ង )របសថនរសថ( អាចជាជបរមសដោនរបសទនភាព របេកនថវោនតនមលនថល នងរតវការបពលបវល

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

7

រតវោនភាពចាសលស នងរ រដរបជា បៅបពលណារតវបរបសថរធាតគម បដមផបជៀសវងការបងាឱយោនភាពធន (persistent) នងការបធវឱយោនភាពគរទរននសថរធាតគម )accumulation) បៅរបងសងាវ របណាថ ញចណអាហាររបងដ ឬរបងរបពននបអរឡស។ សថរធាតពលោនរបងអងគធាតសររងគ (contaminant) រមទាងសោសធាតអងគធាតរលរ មនគរយរមរបរបរ សបឡយ

គរកតបលរទរចតថ នងជរមញឱយោនការចលរមរបសសហគមនមលោឌ ន យវជន នងនរសថ បៅរបងសរមមភាពរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត

រតវអនវតថវធសថនរសថចរោះជនាញរបងការរតតរតា នងការរគបរគងននរបបភទរតតាត របសនបបចច ច រតវចចតទរការអនវតថចាប នងបទោឌ ននានាកដលពារពននបៅនងរបបភទរតតាត គជាកផបរមយននរមមវធ នងសរមមភាពរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត។

៥.២.៤. ឧធាឞកាឥណសរាសសាត ឥមឡើងឧញ មគាឦកាឥណណណនទាសរាសរររឡឞរយ ឞងរសរង រតវកតរណតររអតថសញញដ ណ នងរណតអាទភាពរបបភទរតតាតកដលោនវតថោន មនឈលនដលការសថថ រទរកនលងកដលខចខាត ឬរចរលបោយសថររបបភទរតតាតទាងបនាោះ

រតវកតោរបញច លការបរៀបច នងការអនវតថរមមវធសថថ របៅរបងរមមវធរបសវសយនានាបៅរគបររមត សថទ បនោនសមតទរចចរដឌកដលពារពនននានា ោនតនាទរបងការដរនាអបរពារពននបផសងៗឱយមរជបជគបបដមផកចររកលរបទពបសថធនរបងសរមមភាព ឬរមមវធននការសថថ របឡងវញ។

៦. ការអនវតតយទធសានតែត នងសផនការែកមមភាពជាតកនងរកបខណឌដោលនដោបាយ

ខាងបរកាមបនោះ គជារតាថ ចច ចសរោបការអនវតថនឱយ នបជាគជយននយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត។

៦.១. កាឥកសាងសឣរថភនឡសរាសរារាាង ឞងរសរងររមអវរាររារ ៦.១.១. កាឥកសាងឝឞធាឞឣឞសស

ពរងង នងបបងាតសថទ បន ឬររមជនាញបបចចរបទសបដមផរគបរគងរបបភទរតតាត រសថងសមតទភាព នងជនាញពារពននបដមផបរៀបចអនវតថរមមវធអបររបងការររង ការផថលសញញដ បនាធ ន ការបឆលយតបភាល មៗ ការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត

បណថ ោះបណាថ លដលមនរនថជនាញពារពននអពការរណតអតថសញញដ ណ ផលវចមលង សថរបពភណឍ សវតទភាព ការទរោរ ការដរជញជ ន ការប ោះបងបចចលរបបភទរតតាត នងភតគមអនាមយ

បនរញញជ បរបបភទរតតាតបៅរបងរមមវធសរាបៅតាមរគោះសថទ នអបរ នងវទោសថទ នរសថវរជាវ។ បនថពរងងសមតទភាពសថទ បនជនាញទទលខសរតវ សហគមនមលោឌ ន នងររមនានាបដមផអនវតថវធានការណរគបរគងរបបភទរតតាត កដលរពងោនវតថោន។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

8

៦.១.២. កាឥឡរងងរកសខណឌ សាថ សឞ ឞងកចចសេកាឥណឥវាងសាថ សឞ បលរទរចតថបលការរសថវរជាវអពរបបភទរតតាត ជាពបសសពារពននបៅនងរបពននទនារទនងជវសថនរសថ ការរណតររបឈលម ោះ នងការចចតលោបថនប រននរបបភទ នងបអរឡសបៅទទាងរបបទស

ផថលឧបររណបរកាខ ររគបរគនសរោបមនធរពបសថធនបៅបលរបបភទរតតាត ជាពបសស បៅតាមវទោសថទ នជានខពស

រសថងបណាថ ញរសថវរជាវកដលអាចបនរញញជ បការវយតនមលហានភយ នងបបចចរបទសរគបរគងហានភយ តករមតរមងទសននធនធានរសថវរជាវកដលោនរសថប បដមផបឆព ោះបៅរររបបភទរតតាតតាមរយៈការផសពវផាយពតោន នងោនការចលរមពរគោះសថទ នអបរ នងវទោសថទ នរសថវរជាវជាត

បបងាតររមបណឍ តសភា ឬររមអបរវទោសថនរសថអពជវសថនរសថននការរតតាត នងបលរទរចតថឱយោនការបោោះដរ រចចសហការ នងរចចសហរបតបតថការរបងការបបងាតអភររមរសថវរជាវបផសងៗ

រសថង នងគរទយនថការននរចចសហការ នងការសរមបសរមលរបរបបោយរបសទនភាព សរោបររង ផថលសញញដ បឆលយតប រតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាតបៅរបងរបបទស

ផថលអណាចដលសថទ បនសរមបសរមល ឬដលយនថការចចតតាងសមរសបណាមយ បដមផឈលនដលការបធវបសចរថសបរមចចតថ ថនបតសបណនាចល ឬការបធវឱយបរតោនរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត គរកតអនញញដ តកដរឬបទ

ពរងងសមតទភាពសថទ បនបលការរតតរតា នងការឃាល បមលបៅទតាងយទនសថនរសថ ោនជាអាទ រពងកផ នងរចរបចញចលតាមរពរបទលននរបបទស

បរៀបចយនថការកាតបនទយ នងយនថការតាមោនរបបភទរតតាតតាមរយៈការសរារសថវរជាវ នងរគបរគងតាមវសយនានា។

៦.២. ឧសកឥណ ឞងឤវធសាសរសត ៦.២.១. ឧសកឥណ ឞងឤវធសាសរសតសរាសរារាាង

រណតររអតថសញញដ ណ រតរតា នងផសពវផាយរបបភទរតតាតបងាហានភយ រណតររអតថសញញដ ណ នងរគបរគងផលវចមលងកដលនាឱយបរតោន ឬនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតបោយអបចតនា ឧទាហរណ តាមរយៈការបធវពាណជជរមមអនថរជាត រចរបចញចលតាមរពកដន សរមមភាពបទសចរណ វសយនរពបឈ វសយជលផល វសយរសរមម គបរោងវសវរមម មបធោ យបធវដបណរបជងបគរ តាមបជងយនថបហាោះ វសយបងាា តពជ នងវសយវរសថនរសថ

សរារសថវរជាវ នងគរទការរសថវរជាវ បដមផពរងងការយលដងអពមលបហតកដលនាឱយបរតោនរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតកដលោនវតទោនបៅទតាងថម នងបសបអបងាតរបបភទបរៅរសរកដលោនសកាថ នពលរតតាត បហយរបពននបអរឡសនានាកដលងាយររបរគោះថនប របោយសថរការរលោលននរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតទាងបនាោះ

បរៀបចបគលការណកណនារបងររបខណខ សហការណជាមយវធានអនវតថជារកសថង កដលសបៅកាតបនទយវតថោនរបបភទរតតាតរបងររមតអតបរោ ឬឈលនបៅលបប តការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតបោយអបចតនា

ផសពវផាយជាសថធារណៈឱយរបតបតថនវវធានអនវតថជារកសថង កដលពារពនននងការររងរបបភទរតតាត

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

9

ោរឱយអនវតថនវវធានភតគមអនាមយ ការរតតពនតយតាមរពរបទល ឬបហោឌ រចនាសមពននពារពនននានាបដមផតាមោនការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត

អនវតថផលបេោះពាលបរសថទ នននគបរោងអភវឌណនបដមផររងការរតតាតរបសរបបភទបរៅរសរ បោយអបចតនា

វយតនមលហានភយននរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតកដលបសបសនាចល មនបពលបធវបសចរថសបរមចចតថបធវការនាចល

បរៀបចវធសថនរសថអនវតថសថរលផងននវធានបរបសររងគរសរតតពនតយជវសថនរសថសមរសប នងអនវតថសថរលផងបលការរតតពនតយរបបភទរតតាតបោយបរបសរតវធមមជាតបដមផវយតនមល បបសនជាចច ច

បរៀបចវធសថនរសថឱយ នរបបសរសរោបអនវតថចបពាោះ ឬដរបចញរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតបចញពទនញជញដរ សភារៈបវចខចប របសរបរបធវដបណររបសបគគល តាមរយៈរថយនថ យនថបហាោះ នងមបធោ យនានា

បលរទរចតថដលអបរបធវនហរណ នងអាហរណឱយបឆលយតបបៅនងបទោឌ នរបតបតថលអៗ សរោបកាតបនទយហានភយននការរតតាតរបងររមតអបផរោកដលោនការពារពននបៅនងការជញដរ នងសរោបឃរគងននរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតកដលអាចនងរចផតពការរតតពនតយបោយនចដនយ។

៦.២.២. ឧសកឥណ ឞងឤវធសាសរសតសរាសហតឦសញញា សនទទ ឞ ឞងមឆលើឤរសភនល ឣៗ បរៀបចបបងាតយនថការផថលសញញដ បនាធ ន នងបឆលយតបភាល មៗ បៅនងវតថោនរបបភទរតតាតរបបភទរតតាតរបរបបោយហានភយកដលបទបនងោនវតថោន។ យនថការបនោះតរមវ៖ បបងាតមលនធកដលោនភាពងាយរសលរបងការយរមរបរបរ ស សរោបសរមមភាពសបនរងាគ ោះបនាធ ន គរទជារបចចរលសរមមភាពបឆលយតបភាល មៗ សហការរគបវសយបដមផអាចរណតអតថសញញដ ណ នរហស

បរៀបច នងអនវតថរបពននសបនរងាគ ោះ របពននតាមោន នងរបពននរពោនបដមផបឆលយតប នរហសរបងការ រណតររបហតកដលបធវឱយបរតោន ឬការនាចលននរបបភទរតតាត

ធានាឱយោនការតាមោនរបបភទរតតាតនានាជារបចច ជាពបសសសរោបអបរអនវតថបៅទវល ោនជាអាទ អបរបងាា តពជ អបរជវវទោ អបរបអរឡស នងបណាថ អបររសថវរជាវ កដលោនភាររចចតាមោន

អនវតថ នងគរទការតាមោន ការបធវរណតរតា នងការរយការណ បធវដចបនោះបគអាចចងររងបទពបសថធនលអៗ កដលបរតបចញពការរគបរគងរបបភទរតតាត បដមផចលរមវភាគទានដលចបណោះដងមលោឌ ន

គរោនការតាមោនជារបចចបៅតាមរពលនយនថបហាោះ រចរបចញចលតាមជាយកដន នងសថទ នយ ពបសថធននានា

ផថលអាទភាពដលការលបប តរបបភទរតតាតថមៗកដលបទបបរតបឡង មនបពលរបបភទទាងបនាោះដោះលតលស នងរររលោលបកនទម

ធានាថនវធលបប ត រតវោនភាពចាសលសបផតជាមយនងបគលបណងមនបធវោនផលបេោះពាលរយៈបពលកវងបៅបលរបបភទរបងរសរ។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

10

៦.២.៣. ឧសកឥណ ឞងឤវធសាសរសតសរាសររររតា ឞងរសរងររមអវរាររារ

វធសថនរសថដសមរសបបផតសរោបរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត គការពចចរណាបៅបលពតោនវទោសថនរសថកដលោនរសថប នងបៅបលផលបេោះពាលបរសថទ នកដលបណាថ លមរពការអនវតថវធសថនរសថបបចចរបទសបរបរ សបដមផរតតរតា។ វធសថនរសថទាងបនាោះ ោនការអនវតថកបបរបនពណ )ដចជាការោដណាវលជ( ការសងរបង ការជរមោះសោអ ត )ដចជាការជរមោះសោអ តបោយនដ បោយោេ សន ការដតរបទច ការបលរររល( ការបរបសថរធាតគម នងការកលងសតវសរតវធមមជាតឱយសរបបភទរតតាត )ជវសថនរសថ(។ ជានចចកាល បគគរបរបវធសថនរសថខាងបលចរមោះគប សរោបបគលបៅអវមយ។ ខាងបរកាមជាវធសថនរសថមយចនន៖ កាឥររររតាតាឣឥឤៈកាល ាង៖ សបៅដលការបរសោអ តរបបភទរតតាតបចញបោយនដ បោយរោល ង ឬបោយោនជនយ

ោេ សនសរោបបធវការសោអ ត )ឧទាហរណ ការរបមលសោអ តរប េល រ(។ កាឥររររតាមដាឤមររើសាឥធារឣ៖ សរមមភាពបនោះោនការពារពននបៅនងការបរបរ សសថរធាតគមរចចតបមម ឬថនប

សោល បសតវលអត កដលោនរបសទនភាពខពសចបពាោះរបបភទរតតាត កតបគគរកតបជៀសវងឱយខាងកត ននវសថរធាតគមណា កដលអាចបងាបញញា ភាពបនាខលនបៅរបងដ ទរ នងខយលរបងរយៈបពលកវង នងបគរគរកតបជៀសវងសថរធាតគមណា កដលអាចគរទរបៅរបងបណាថ ញចណអាហាររបងដ ឬរបងរបពននបអរឡស។ ការវវតថបៅជាសថរធាតបនាខលនរបសថនប សលបសតវលអត ថនប រចចតជមង នងថនប រចចតររខជាតចនរងកដលរពងបរប អាចកាតបនទយរបសទនភាពននការរតតរតាបលរបបភទរតតាតកដលបគរតវរចចតបចចល។

កាឥររររតាមដាឤមររើសឥរាងគាឞជឧរ(សររឧឝឣមជារ)៖ ជាសរមមភាពសបៅដលការបរបរ សសរតវធមមជាតជាសររងគរសបោយបចតនាបៅបលរបបភទរតតាតណាមយ ឬរជាការរបកលងសរតវធមមជាតននសររងគរសបដមផរតតរតារបបភទរតតាតណាមយ។ របការបនោះបគអាចអនវតថបៅ ន ដរបណាកតសររងគរស ឬសរតវធមមជាតកដលរតវយរមរបរបរ ស ឬកលងរបងធមមជាត រតវ នបគសថគ លលរខណៈជវសថនរសថជារលរជាមនសន។

កាឥរសរងណដឞជរឣក៖ វធានបនោះោនការពារពននដលវធាននានាដចជាបរបការដតរបទច ការបរបសតវសរបបភទ រតតាតបធវជាចណ ឬរសរមមភាពកដលោនសភាពរបហាររបកហល បដមផគបសងាតការលតលស។

កផអរបលវធានការណរតតរតាកដលោនរសថបបៅតាមមលោឌ នជារកសថង ខាងបរកាមជាអនសថសនសរោបចណាតការបផសងៗ៖

បគរតវបរៀបចបធវសថរបពភណឍ របពននបអរឡស កដលទទលរងពការវយលររបសរបបភទរតតាត បនាធ បមរោរបចញជាយទនសថនរសថរតតរតាផលវការ កដលរមទាងការរណតទភាប រងារអនវតថជាមយនងការរពមបរពៀងបៅបលរបបភទរតតាតអាទភាព ការរណតទតាងសរបចណាតការរតតរតា វធសថនរសថ នងបពលបវលអនវតថ

ការវយតនមលពលទនភាពបញឈបការរររលោលបកនទមបទៀតរបសរបបភទរតតាត គជាយទនសថនរសថដសមរសបបផត បៅបពលណាការរចចតបចចលទាងរសងមនអាចបធវបៅរច។ របេកនថបៅទតាងណាកដលរបបភទរតតាតទាងបនាោះ មនអាចរររលោលបនថ បគរតវអនវតថចណាតការឃទររបបភទរតតាតបនាោះឱយបៅរបងតបនរណតមយជារលរណាមយ

ការវយតនមលអពលទនភាពកាតបនទយននរបបភទរតតាតណាមយរបងរយៈបពលកវង នងអាចទទល

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

11

នបជាគជយតាមរយៈការករសរមលបៅតាមសថទ នភាពននចណាតការ ឬបៅតាមសរមមភាពចណាតការកដលពារពនន )សរមមភាពរតតរតាចរមោះ(។ សរមមភាពចណាតការបទាលកដលទទល នបជាគជយ គោនកតការកលងសរតវធមមជាតននសររងគរសបេបណាត ោះ កដលជាវធសថនរសថរគបរគង ឬរតតរតា នងផថលវគគបណថ ោះបណាថ លដលអបរពារពននអពការបរបរ សវធសថនរសថនានា កដល នបរជសបរសរចបហយ នងអាចបធវបៅ ន

សរារសថវរជាវ នងគរទដលការរសថវរជាវអពរបសទនភាពននវធសថនរសថបៅបលរបបភទចាសលសណាមយ នងបៅបលមនសស នងសងគមសរោបលបប ត ឬរតតរតាបលរបបភទរតតាត

រសថវរជាវ នងគរទដលការរសថវរជាវបដមផរណតរររតាថ រមចកណររបសមនសស រតាថ ធមមជាត នងសរមមភាព អនថរគមនសរោបរតតរតាបៅដលការររសថយភាយននរបបភទរតតាត

សរារសថវរជាវពជវសថនរសថននរបបភទរតតាត នងរបពននបអរឡសកដលងាយរងបរគោះពរបបភទរតតាត។

៦.២.៤. ឧសកឥណ ឞងឤវធសាសរសតសរាសសាត ឥមឡើងឧញ បធវសថរបពភណឍ របពននបអរឡសកដលទទលរងផលបេោះពាលពរបបភទរតតាត បធវចណាតថនប រអាទភាពចបពាោះទតាងណា កដលោនវតថោនរបបភទរតតាតសរោបសថថ របឡងវញ បរៀបចតារកតងវធសថនរសថសរោបសថថ ររបពននបអរឡស នងយទនសថនរសថបធចឱយោននរនថរភាពននវធានការណ រតតរតាបផសងៗ ោនដចជាការរតតរតាបោយបរបសរតវធមមជាតននសររងគរស ការរតតរតាតាមរយៈរោល ង ការរគបរគងចរោះ ការបរបបភលងដត ឬការរតតរតាបោយបរបសថរធាតគមជាបដម ធានាឱយោនធនធានហរញដវតទរគបរគនសរោបរមមវធសថថ របឡងវញ ជរញបលរទរចតថឱយបរបរ សររខជាតរបងរសរសរោបសថថ របឡងវញ បរៀបច នងអនវតថកផនការតាមោន នងវយតនមលបលការរគបរគងរបបភទរតតាត បរៀបចរចចរបជពភារាជាមយនដគ នងអបរពារពនន បដមផកចររកលរបទពបសថធនអពសរមមភាពសថថ រ បឡងវញ

គរទរចចផថចបផថមរបសសហគមនរបងការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៦.៣. កាឥគាារវមឦើកាឥរសរងឡរាឞ ឞងកាឥហសឡវហាឤ

រមមវធរបបភទរតតាតសរល )Global Invasive Species Programme (GISP) នងរបពននរបមល របបភទរតតាតបឈលម ោះ Invasive Species Conpendium បរកាមការរគបរគងរបស CAB International ជារបភពពតោនសខានៗ នងអាចររ នតាមរយៈរបពននបអឡចរតនរ)អនធកណត( នវរបបភទរតតាតនានា។ ពតោនទាងបនាោះ រអាចយរមរបធវជាចបណោះដងមលោឌ នសរោបរគបរគងរបបភទបរៅរសរនាចលថមៗ កដលមនទាន នរជតរជាបចាស ឬរមនទានោនសមតទភាពរគបរគង។

៦.៣.១ មគាឦកាឥណណណនទា ចងររងពតោនអពរបបភទរតតាត បដមផយរពតោនទាងបនាោះ បៅរគបរគងរបបភទរតតាតរបងរបបទស

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

12

បោយសថរការបរៀបចចណាតថនប រជាអាទភាពននររខជាតរតតាតសរោបរតតរតាបៅោនបញញា បរចន ជាការរបបសរបគចច ច រតវកតចចបបផថមបចញពអនវតថបៅបលរបបភទរតតាតកដលោនអាទភាពខពស នងរបងបរោណតចតច

ជានចចកាលរតវកតបធវការរសថវរជាវវទោសថនរសថ បដមផរបបមលទរជាមនអពការរតតាតននរបបភទបរៅរសរណាមយ។ តារងបញជ បឈលម ោះរបបភទរតាតមយចននកដល នរនតបោយអបរចលរមរបងសកាខសថល ថនជារបបភទអាទភាពកដលរតវកតចចតវធានរតតរតាជាបនាធ ន ោនកចងបៅរបងឧបសមពននទ៤

សថទ បនជាត សងគមសវល កផបរឯរជន នងសហគមនមលោឌ ន គរោនភាររចចចបងបលការរបមល ទនបនយ នងពតោនអពរបបភទរតាត រពមទាងបញញា ពារពនននានា

គរកតកចងឱយ នចាសបៅរបងបសៀវបៅកណនាអពពតោនននរបបភទរតតាត ។

៦.៣.២. អឞសាសឞសរាសអឞឧរតជាកណសតង

ផថចបផថមបរៀបចចបណោះដងជាមលោឌ ន កដលចច ចបផតសរោបបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាតនានា ជាពបសសសរោបរបបភទរតតាតកដលោនកចងរបងឧបសមពនន៤ បោយបផលថ តបៅបលទរកនលងអាចបរតោន ររមតរតតាត នងរបសទនភាពននការរតតរតារបបភទរតតាតណាមយ

ភាជ បរបពននទនបនយររខជាតរបងរបបទស តបន នងសរលបលរ )ឧទាហរណ IUCN/ISSG, GISP, Aliens List Server, Invasive Species Compendium (ISC))។ របពននពតោនអពរបបភទរតតាតសរលបលរ នងបដរតនាទជាមលោឌ នននបណាថ ញកចរចចយ បបងាតបទោឌ នទនបនយ នងជយសរមលដលការោរបញចល នងកចរចចយ

បរៀបចបញជ បឈលម ោះរបបភទរតតាតទទាងរបបទស បលរទរចតថឱយោនការផលល សបថរពតោនរវងអបរវទោសថនរសថ នងសថទ បនរគបរគង មនរតមកតរបបភទរតតាត កតកថមទាងវធសថនរសថរតតរតាបលរបបភទរតតាតទាងបនាោះផងកដរ

បរៀបចចងររង នងផសពវផាយពតោនអពវធសថនរសថលអៗ សរោបបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាតកដលបរតបចញពទនញជញដរ ឬសោភ រៈបវចខចបរសថចរបសរបរអបរបធវដបណរ នងមបធោ យបធវដបណរ

បរៀបចយនថការកចរចចយ នងការបោោះដរពតោនអពការររង ការលបប ត នងការរតតរតារបបភទរតតាតរបងចបណាមអបរពារពនន

បរៀបចយនថការរបមល នងផសពវផាយពតោនដលសថធារណជនជារលរ បបងាតរបពននទនបយរបបភទរតតាតបោយបញចលពតោនអពហានភយននរបបភទរតតាតនមយៗ នងចររលរខណៈននរបបភទនមយៗដចជា លរខណៈរបសថនរសថ នងយនថការរគបរគងជាបដម។

៦.៤. កាឥចឦឥឣឥសសសាធាឥណជឞកនងកាឥរារាាង ឞងកាឥរសរងររមអវរាររារ ការចលរមដសរមមរបសសថធារណជន គជារតាថ សខានណាសរបងការរគបរគងរបបភទរតតាតឱយ នបជាគជយ។ បគរតវកតោនចបណោះដង ផថលការអបរ នងជរោបជនដលសថធារណជន បដមផឱយពរបគអាចចលរមទទលខសរតវរបងការររង ការរតតរតា នងការរគបរគបរបបភទរតតាត។ ចបណោះដងរបសសថធារណៈ បដមផបបងានការចលរម គរោនបគលការណដចខាងបរកាម៖

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

13

៦.៤.១. មគាឦកាឥណណណនទា ការផថលចបណោះដង នងការយលដងបោយកផអរបលពតោន នងចបណោះវជាជ អពការបរតបឡងននរបបភទរតតាត អពដបណាោះរសថយបញញា ទភាពណាមយ គជារតាថ សខាន

ររឱកាសបោោះរសថយបញញា រតតាតកដលបគ នសថគ ល។ រតវបបងានការយលដងដលសថធារណជន នងចណាតការជាសថធារណៈ តាមរយៈចងររង នងផសពវផាយពតោនអពរបបភទកដលោនហានភយខពស គជារតាថ អាទភាព

ពរងងការយលដងជាសថធារណៈអពបញញា របបភទរតតាត គជាមលោឌ នរគោះននការររង ឬការកាតបនទយហានភយននការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតបោយអបចតនា ឬមនោនការអនញញដ ត

រមមវធយលដងអពរបបភទរតតាត គរបផលថ តបៅបលសថធារណជន នងឯរជន។ រចចខតខរបងករបងបៅបលរមមវធយលដងអពរបបភទរតតាត បគគរកតសងាតធងនបៅបលយវជន រសថ នងររមជនកដលងាយរងបរគោះ

បគគរកតបលរទរចតថ របងការបរបរ សរបពននផសពវផាយអពការរងវលននរបបភទរតតាតបៅបលវសយនានា។

៦.៤.២. អឞសាសឞសរាសអឞឧរតជាកណសតង បរៀបចយទននាការផសពវផាយបោយបរបរ សពតោនថមៗ នងចាសលសអពរបបភទរតតាត បរបពតោនរបងទរមងបផសងៗ ោនជាអាទ បអឡចរតនរ បសៀវបៅកណនា របពននទនបនយ ទសសនាវដថវទោសថនរសថ នងឧបររណផសពវផាយបផសងៗ បៅតាមររមបគលបៅកដល នរណតទរ

បលរទរចតថកផបរឯរជន នងអបរពារពននឯបទៀត ឱយអនវតថតាមបសៀវបៅកណនាអពបទពបសថធនលអៗ ឬនតវធសរោបអនវតថ នងតាមោនកដលោនកចងរបងបសៀវបៅកណនា

ធានាថនសថធារណជន ោនការយលដងចាសលសអពការអនវតថបទោឌ នចាបចបពាោះការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត បទាោះបបោយបចតនារថ ឬអបចតនារថ

ផសពវផាយជាសថធារណអពបសៀវបៅកណនាសថពយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត នងបគលនបយ យជាតអពការរគបរគងរបបភទរតតាត

បរករបបសៀវបៅកណនាសថពយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាត នងបគលនបយ យរគបរគងរបបភទរតតាតជាភាសថសថមញដកដលោនភាពសមរសបបៅនងររមបគលបៅ

បរបរ សរកនលងបងាា ញកដលសមរសបអពរបបភទរតតាតកដលជាអាទភាពខពស ឬបៅរកនលងសថធារណកដលងាយបមលបឃញ ឬររបបភទរបងរសរកដលទទលរងផលវ រពរបបភទរតតាត

បរៀបចយទនសថនរសថអពការយលដងជារលរ នងទនារទនង សរោបររមបគលបៅនមយៗ បដមផឱយពរបគអាចជយកាតបនទយហានភយកដលបងាបោយរបបភទរតតាត។ សថធារណជន គជាររមបគលបៅសខាន កដលរតវកតយរចតថទរោរ។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

14

៦.៥. កាឥមឥៀសចាមគាឦឞមោបាឤមសដឋកចច នាបពលបចចបផនប ោនវធានររងមយចននបៅបលការនាទនញចល )អាហរណរមម( ឬការបរបរ ស

របបភទរតតាត នង នបងាឧបសគគររងបៅបលអបរទាងឡាយណាកដលបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត។ ឧបររណ នងការបលរទរចតថលអៗ ចច ចរតវកតបរៀបចអនវតថជាបនាធ ន រមទាងទនលខសរតវរបងការបោោះរសថយផលបេោះពាលននរបបភទរតតាត ជាមយគប នងការអនវតថយនថការទទាតសណង បរគឿងបលរទរចតថ នងការបលរទរចតថបោយមនផលធ លផងកដរ។ របបភទរតតាត ជានចចកាល បរតបចញពផលវ រននការសបរមចចតថបដមផវសយបសដឌរចច វសយវសវរមម ឬវសយសនថសខបសផៀង បហយចងបញញច ប បគលបណងទាងបនាោះ រអាចបងាផលបេោះពាល នងហានភយរតឡបបៅបលវសយបសដឌរចចវញកដរ។ បទាោះជាយេ ងបនោះរថ តនមលខចខាតបណាថ លមរពការរតតាត មន នឆលោះបញញជ ងបៅបលតនមលទផារបទ។ ផធយបៅវញ ការររង ការលបប ត នងការរតតរតារបបភទរតតាត គរបងបគលបណងផលរបបយជនបសដឌរចចជាត រគសថរ នងសងគម។ ដបណាោះរសថយ គរកតបញច លបគលការណទផារដចខាងបរកាម៖

អនកសាឡឦវវឦសឞទកមចញមលល៖ រតវផថលបនធរទនលខសរតវដលអបរបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាតកដលបងាឱយោនផលបេោះពាលអវជជដលបសដឌរចច ឬរបពននបអរឡស ចបពាោះតនមលខចខាតកដលបណាថ លមរពសរមមភាពរបសពរបគ។ រតាថ ចបង គអាជាញ ធរោនសមតទរចចបនោះឯង កដល នផថលការអនញញដ តឱយនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត បរពាោះថនអបរនាចលរបបភទបនាោះ នងកលងទទលខសរតវ បៅបពលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត នរចផតពការទទលខសរតវរបសអបរនាចល។

មគាឦកាឥណកាឥពាឥជាចឣបង៖ សកាថ នពលននតនមលខចខាតោនទហធបធង ជាពបសសបគមនអាចសថថ រធមមជាតឱយបរតបឡងដចបដមវញ នបទ បហតបនោះវោនសថរៈសខានរបងការរគបរគងជាមលោឌ ន បហយបគលនបយ យសថពបគលការណការពារជាចមផង គរោនកចង។ បគរតវកតបរៀបចចចតកចងវធានការណការពារជាចមផង បៅបពលសរមមភាពណាមយបងាការគរមរកហងបៅដលសខភាពមនសស ឬបៅបលបរសថទ ន បបបទាោះប បគមនោនវទោសថនរសថ បដមផយរមរបររសថយឱយ នចាសលសអពទនារទនងរវងបហត នងផល។

កាឥពាឥហឦររមោជឞសាធាឥណៈ៖ វទាមទារការវនបយគសថធារណៈបៅបលវធានននការររង ការលបប ត ការរតតរតា ការបននរបនទយ នងការបនា បរពាោះថនការរតតរតាបលរបបភទរតតាត អាចោនបរគោះថនប រដលរបបយជនសថធារណៈ។

កាឥមឦើកវកចរត៖ ផថលការបលរទរចតថដលកផបរឯរជន បដមផអសទាញការចលរមរគបរគងរបបភទរតតាត។

៦.៦. កាឥឡឞរយ ឞងកាឥតាកណរងឦខរសវដាឋ ឞចាសសឣរសស ររបខណឍ ចាប ោនសថរៈសខានចបពាោះការគរទដលរចចខតខរគបរគងរបបភទរតតាត កដល នអនវតថ

បៅររមតជាត របបទសរបងតបន នងអនថរជាត។ វធានការណបឆលយតបដោនរបសទនភាព គអារសយបៅនងចាបរបងរបបទស បដមផររង រពមទាងវធានបោោះរសថយជារកសថង។ ររបខណឍ ចាបជាត គរកតកចងឱយ នចាស នងរគបរគនសរោបកាតបនទយផលបេោះពាលបណាថ លមរពរបបភទរតតាត។ របការរបឈមបផត គសថទ បនជាតនានាកដលពារពនន បៅោនភាពខវោះខាតកផបរថវកា ចបណោះដង នងសមតទភាព។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

15

៦.៦.១. អឞសាសឞសរាសអឞឧរតជាកណសតង បដមផបឆលយតបយទនសថនរសថខាងបល សរមមភាពខាងបរកាម រគនកតជាអនសថសនបេបណាត ោះ៖ ពនតយបឡងវញនវរលបគលនបយ យ កផនការយទនសថនរសថ នងឧបររណចាប កដលោនការពារពននដលរបបភទរតតាត នងករសរមលឱយោនភាពសមរសប នងតាមការចច ច

អនវតថចាបបដមផពរងងការររង ការលបប ត នងការរតតរតាបលរបបភទរតតាត ពនតយ នងបធវបចចបផនបភាពឧបររណចាបពារពននបៅនងភតគមអនាមយទាងររខជាត នងសតវពាហនៈ បរៀបចបទោឌ ន ឬបសៀវបៅកណនាអពរបបភទរតតាត នងវធសថនរសថអនវតថជារកសថង បរៀបចបសៀវបៅកណនាអពរចចសហការណ បដមផគរទដលដបណរការអនវតថវធសថនរសថជារកសថង កដលនងឈលនបៅររការកាតបនទយជាអបផរោ ឬរលបប តទាងរសងននការនាចលរបបភទរតតាតបោយអបចតនា

សហការតាមោនបលការអនវតថបទោឌ ន ឬបសៀវបៅកណនាអពរបបភទរតតាត នងវធសថនរសថអនវតថជារកសថង

គរទអាជាញ ធរថនប របរកាមជាត របងការបរៀបចបសចរថកណនា របកាស នងវធាននានាអពរបបភទរតតាត បរករបជាភាសថជនជាត បបចច ច នងធានាអនវតថឧបររណចាបទាងបនាោះឱយោនរបសទនភាព។

៦.៧. កាឥឡរងងកចចសេរររសរតកាឥណអឞតឥជារ ឞងជាឣឤររមវសកនងរាសឞ សថទ បនអនថរជាតជាបរចនរតវ នបបងាតបឡង បហយចាបខលោះរបសសថទ បនទាងបនាោះ នអនមត នងខលោះមនទាន នទទលការអនមត ជាមយនងបគលបណងបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាតមយចនន។ របការមយរបស អនសញញដ សហរបជាជាតសថពជវៈចរមោះ កដលតរមវឱយសោជររបបទសហតទបលខ រមទាងរបបទសរមពជាបយងផងកដរ គោរតាទ៨៖ "ររងការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទរតតាត រតតរតា ឬរលបប តរបបភទរតតាតនានាកដលោនការគរមរកហងដលរបពននបអរឡស កដនជររ ឬដលរបបភទរប ងរសរ" ។ សថទ បនអនថរជាតមយចននបទៀត ោនដចជា រមមវធបរសថទ នអនថរជាត )UNEP) អងគការពាណជជរមមពភពបលរ )WTO) នងអងគការបសផៀង នងរសរមមពភពបលរ )FAO) គជាសថទ បនអនថរជាតដសខាន នងអងគការបរៅ រោឌ ភ លអនថរជាតមយចនន ោនដចជា អងគការអភររសធមមជាតអនថរជាត )IUCN) អងគការអភររសសតវនរពពភពបលរ )WWF) អងគការដបសមពភពបលរ )Wetlands International) អងគការអភររសអនថរជាត )CI) អងគការអភររសធមមជាត )The Nature Conservancy) នងអងគការCAB International កដលោនបបសសរមមបោោះរសថយរបបភទរតតាត នងអភររសជវៈចរមោះ។

៦.៧.១. មគាឦកាឥណណណនទា សថទ បននានា នងរមមវធគបរោងជនយសរោបរតតរតារបបភទរតតាត តរមវឱយោនការរច ចបញច លបញញា រងវលនានាបៅរបងវសយបសដឌរចច នងផលវចាបទាងបៅររមតមលោឌ ន ជាត នងអនថរជាត

បញញា របបភទរតតាត ោនទហហសពរពខណឍ សោរបបទសជាត នងចច ចរតវោនអភររមររមតតបន នងរគបរជងបរជាយសរោបបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាត។ បហតបនោះ បគចច ចរតវកចររ កលរពតោន នងបទពបសថធន រមទាងបមបរៀនទាងលអ នងបមបរៀនគរបជៀសវង រពមទាងភាពរបឈម

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

16

រចចសហរបតបតថការរវងរបបទស គជាការចច ច បដមផធានាលរខខណឍ ចច ច សរោបររង នងកាតបនទយហានភយឱយបៅររមតអបផរោពការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទរតតាតកដលបងាបរគោះមហនថរយបៅរបងរងវងកដនសមតទរចចរបសខលន ឬកដនរតតរតារបសខលនបដមផទបសថា តការបផលល ញបរសថទ នរបសរបបទសជតខាង

បបងាតបណាថ ញទនារទនងរវងរមមវធនានារបងតបន នងអនថរជាតកដលោនការពារពននដលរបបភទរតតាត

ធានាថនការចលរមដសរមមរបសរមពជា បៅរបងអនសញញដ នានា នងរចចរពមបរពៀងររមតតបន នងអនថរជាត។

៦.៧.២. អឞសាសឞសរាសអឞឧរតជាកណសតង ពរងងការចលរមបៅរបងរមមវធរចចតរបបភទរតតាតររមតតបន នងពភពបលរ អនវតថកាតពវរចចននការរគបរគងរបបភទរតតាតររមតតបន នងពភពបលរ បលរទរចតថបលរចចសហការណររមតតបន នងអនថរជាត បលរចចការររង ការរគបរគង នងការរតតរតារបបភទរតតាតកដលោនបៅរបងរបបទស

ចលរមអនវតថចាបននភតគមអនាមយជាមយរបបទសជតខាង បដមផសរមបសរមលការរគបរគងឆលងកាតខណឍ សោននរបបភទរតតាត

បរៀបចរចចសហការណរវងវសយនានាជាមយអងគការអនថរជាត កដលោនការពារពននដលការបធវ ពាណជជរមម បទសចរណ នងគមនាគមនដរជញជ ន

រណតររអតថសញញដ ណ នងបរបរ សពតោនរបងតបនកដលជាការចច ច ជរញរចចសហរបតបតថការណថនប រតបនបលការវយតនមលររមតហានភយ ចលរមការររង ការលបប ត ឬការរតតរតា

ជរញរចចសហរបតបតថការណថនប រតបនបលការរសថងសមតទភាព នងកចររកលរបបចចរវទោសរោបការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៧. រកបខណឌសាថ បនែរមបអនវតតយទធសានតែត នងសផនការែកមមភាពជាតែតពរបដភទរតតាត

ររសងបរសថទ ន សហការណជតសបទនជាមយររសងរសរមម រកាខ របោញ នងបនសថទ ជាមយនងបណាថអបរពារពននឯបទៀតននសថទ បនរដឌបផសងៗទាងថនប រជាត នងថនប របរកាមជាត អាជាញ ធរកដនដ សងគមសវល រគោះសថទ នអបរ សហគមន សហរគនឯរជន នងនដគអភវឌណនបផសងៗ នងបដរតនាទដសខានរបងការអនវតថយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ ឱយោនរបសទនភាព នងទទល នបជាគជយបៅតាមកដនសមតទរចច នងវសយបរៀងៗខលន ដចោនកចងរបងឧបសមពនន១។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

17

៧.១. សាថ សឞជារ សថទ បនជាតសខានៗ រមោន ររសងបរសថទ ន ររសងរសរមម រកាខ របោញ នងបនសថទ ររសងពាណជជរមម

ររសងបសដឌរចចនងហរញដវតទ ររសងគមនាគមន នងដរជញជ ន ររសងបទសចរណ នងររសងអបរ យវជន នងរឡា រពមទាងអងគភាពរដឌ នងអជាញ ធរនានា ោនតនាទ នងភាររចចដចខាងបរកាម៖ ផថលការកណនា នងគរទបៅដលបណាថ ញរបសខលន រដចជាអងគភាពខលន នងទភាប រងារបរកាមឱវទបៅរគបររមត របងបគលបណងធានាថនបញញា របបភទរតតាត រតវ នចចតវធានការបោោះរសថយសមរសប នងទានបពលបវល

បនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងបគលនបយ យ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាព តាមោន នងផសពវផាយពតោនអពសរមមភាពនានាកដលអាចបងា ឬបធវឱយបេោះពាលបណាថ លពរបបភទរតតាត

សហការគប បលការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៧.២. អាជាា ឝឥណហឞដ បយងតាមបគលបនា យ នងយទនសថនរសថវមជឈការ នងវសហមជឈការ ការរគបរគងបរសថទ ន នងធនធាន ធមមជាតរមទាងរបបភទរតតាត គរកតជាមខរពញមយននបគលនបយ យ នងយទនសថនរសថនានាកដលពារពនន ោនដចជាយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពសថពជវៈចរមោះ នងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពបរសថទ នជាត។ យនថការនានាកដលរពងដបណរការបៅថនប រមលោឌ ន ឬថនប របរកាមជាត ដចជាររមតបខតថ រសរ ឃ នងគណៈរមមការភមផងកដរ។ តាមរយៈយនថការ នងរចនាសមពននបៅមលោឌ ន អាជាញ ធរថនប របរកាមជាត ោនតនាទ នងភាររចចដចជា៖

សហការអនវតថរបងការបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាតបៅរបងភមឃរបសខលន អនវតថចាប បសចរថសបរមច ឬបសចរថរបកាសកដលោនការពារពននដលការរគបរគងរបបភទរតតាត បនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងកផនការឃ -សងាា ត នងបលរទរចតថបញច លរបងកផនការបខតថ ចចតកចងរោល ងរបជាសហគមនកដលោនរចនាសមពននសថពការរគបរគងបរបរ សធនធានធមមជាត នងសងគមសវល បដមផចលរមរគបរគងរបបភទរតតាត

រនតរររបបភទកដនជរមរណាកដលងាយរងបរគោះថនប រពរបបភទរតតាតបៅរបងភមឃ បដមផទាញការចចបអារមមណ នងបរៀបចវធានការសមរសបសរោបការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៧.៣. សេឣឞឣឦដាឋ ឞ ការបបងានការយលដងបៅសហគមនមលោឌ ន គជាការចចបអារមមណមយយេ ងខាល ង។ បគររតវរណតររយនថការបលរទរចតថនានាបដមផជរញការចលរមរបសរបជាសហគមន បៅមនបពលពរបគចលរមសរមមភាពរតតរតា ឬរគបរគងរបបភទរតតាតណាមយ។ តនាទជារលរសរោបរបជាសហគមនរមោន៖

ការចលរមរបងដបណរការបធវកផនការ បដមផរណតររអតថសញញដ ណ នងចចតថនប រអាទភាពននបញញា នងសរមមភាពកដលោនការពារពននដលរបបភទរតតាត

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

18

អនវតថវធានការណ នងសរមមភាពកដល នរណតថនោនអាទភាព តាមរយៈកផនការមលោឌ ន ចលរមសរមមភាពសថថ រជវៈចរមោះ នងរបពននបអរឡសបឡងវញ ចលរមសរមមភាពរណតរបបភទរតតាតកដលោនបៅរបងមលោឌ ន ចលរមវគគបណថ ោះបណាថ ល នងសរមមភាពរសថងសមតទភាព ោនដចជាការរណតរបបភទររខជាត នងសតវរតតាតថមៗ

កចររកលរពតោនអពវទោសថនរសថនងរបនពណ នងចបណោះដងមលោឌ ន ជាមយសហគមនរបង មលោឌ ន នងបណាថ អបរពារពននឯបទៀត។

ចនចចចបបផថមននការចលរមរបសសហគមន គតាមរយៈការបរៀបចកផនការគពារបរសថទ នមលោខ ន។ សហគមនមលោឌ ន អាចចលរមវគគបណថ ោះបណាថ លបបចចរបទសរបងការរណតរររបបភទររខជាតរតតាត។ របបភទររខជាតបរៅរសរកដលសងសយជារបបភទរតតាត រតវរយការជាបនាធ នដលគណៈរមមការភមឃកដលោនរសថប ឬភាប រងារោនសមតទរចចទទលខសរតវបៅមលោឌ នរបសខលន ឬររយការមរកានសថទ បនោនសមតទរចចបៅបខតថ។ បដមផបបពញសរមមភាពទាងបនាោះ បគចច ចរតវ៖

បបងាតរញច បថវកាកដលោនភាពងាយរសលយរមរបរបរ សសរោបសរមមភាពបនាធ ន គរទជារបចចនវសរមមភាពបនាធ ននានា សហការអនថរវសយ គរទសហគមន នងការចលរមរបសរបជាសហគមន។

៧.៤. សងគឣសឧឦ សងគមសវលបដរតនាទដសខានរបងការរគបរគងរបបភទរតតាត។ មខងារចបងរបសបគ របងចបណាមអបរ

ពារពនននានា រមោន៖ អនវតថសរមមភាពបលការបបងានការយលដងអពរបបភទរតតាត ជយពរងងសមតទភាពសហគមនកដលោនរចនាសមពននចចតតាងបហយ នងរបជាសហគមនឱយចលរមអនវតថយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ

ចងររងចបណោះដងមលោឌ នរបសរបជាសហគមន បបចចរវទោ នងការអនវតថរបចចនថង អពការរគបរគងរបបភទរតតាត។

៧.៥. ឧសឤឯកជឞ តនាទសខានៗរបសវសយឯរជន ជាមយអបរពារពននឯបទៀត រមោនៈ

• វនបយគបលវសយបបចចរវទោកដលគតគរបញញា បរសថទ នជាចបង នងនរនថរភាព • អនវតថផលបេោះពាលបរសថទ នរលគបរោង នងសរមមភាពកដលរបបភទរតតាតអាចោនឥទនពលបរសថទ នធងនធងរ

• ធានាឱយោនការវយតនមលពហានភយជាមនសន មនគតដលសថរៈសខានននរបបភទបរៅរសរថមៗ

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

19

• ចលរមចកណរធនធានថវកា នងសោភ រៈនានាបដមផគរទរមមវធកដលោនទសបៅរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត។

៨. ការបនតរា បបរា របដភទរតតាតដៅកនងសផនការយទធសានតែតជាត ដោលនដោបាយ នងរកបខណឌ ចាប

ការបនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងកផនការយទនសថនរសថជាត បគលនបយ យ នងររបខណឍ ចាប គជាវធមយកដលធានាដលការចលរមបរបរ សធនធាននានាឱយោននរនថរភាព សបៅគរទដលការរគបរគងរបបភទរតតាតជាបរៀងរហត។ ខាងបរកាមបនោះជាសរមមភាពកដល នបសបបឡងបដមផោរបញជ លបៅរបងកផនការយទនសថនរសថជាត បគលនបយ យ នងររបខណឍ ចាបសខានៗននវសយមយចនន៖

៨.១. កាឥសសរញញា សសញញា ររមអវរាររារមៅកនងឤវធសាសរសត ឞងណហឞកាឥសកឣមភនឡជារ ៨.១.១. ណហឞកាឥឤវធសាសរសតអអឧឌឍឞជារ

សរាវភាគបសដឌរចច នងបអរឡសននទនារទនងរវងរបបភទរតតាតបៅនងការអភវឌណនជាត បដមផបលររមពសការយលដងអពរបបភទរតតាតបៅរបងកផនការយទនសថនរសថអភវឌណនជាត

ផថលការគណនាឱយ នចាសអពតនមលសរបននការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត បធវយេ ងណាឱយអបរនបយ យោនភាពបពញចតថ នងទនរចតថ បដមផបលររមពសការគរទដលការអនវតថ យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបនោះ។

៨.១.២. ណហឞកាឥឤវធសាសរសតអអឧឌឍឞឧសឤកសកឣម ការោរបញជលសរមមភាពននការរគបរគងរបបភទរតតាត បៅរបងកផនការយទនសថនរសថអភវឌណនវសយរសរមម អាចជាឱកាសមយសរោបគរទ នងពរងងការងារពារពននវសយរសរមម ជាពបសសទបសថា ត ររង នងរគបរគងហានភយននរបបភទរតតាត បៅបលផលតភាព នងទនបផលននផលតផលរសរមម។

៨.១.៣. ឤវធសាសរសត ឞងណហឞកាឥសកឣមភនឡសឥសាថ ឞជារ បនរញញជ បបញញា របបភទរតតាតបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពបរសថទ នជាត ជរមញការោរបញជ លបញញា របបភទរតតាតបៅរបងកផនការសរមមភាពកដលគពារបរសថទ នថនប រមលោឌ ន។

៨.១.៤. ឤវធសាសរសត ឞងណហឞកាឥសកឣមភនឡជារសតឡជឧៈចរឣរះ របបទសរមពជាោនយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពជវៈចរមោះ បទប នផសពវផាយឱយបរបរ សជាផលវការ នងបរៀបចបោយគណៈរមមធការជាតរគបរគងជវៈចរមោះ។ គណៈរមមធការជាតរគបរគងជវៈចរមោះ ោនសោជរតណាងររសងសខានៗ នងអភ លបខតថមយចនន កដលោនសមតទរចចរបងការរគបរគងធនធានធមមជាត នងជវៈចរមោះកដលសទតបៅរបងកដនសមតទរចច នងវសយរបសខលន។ ការអនមតយលរពមបៅបលយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពជវៈចរមោះ ោនអតទនយធបធងរបងការបលររមពសមខោតរបបទសរមពជាបលឆរអនថរជាត។ បគលបណងទបៅរបសយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពជវៈចរមោះ រមោន៖

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

20

កថររាធនធានជវៈចរមោះ នងផលតភាពននរបពននបអរឡស តាមរយៈរចចការពាររបបភទោនតនមលននសររងគោនជវតនានាកដលោនបៅរបងធមមជាត នងបរសថទ នករនចប ជាពបសស នរពបឈ ទរ នងសមរទ ដបសម នងដរសរមម

រគបរគងសរមមភាពមនសស នងការបរបរ សធនធានជវៈចរមោះ បដមផធានាដលការកថររាធនធានធមមជាត នងជវៈចរមោះកដលោនសថរៈសខានចបពាោះជវភាពរសបៅ នងការអភវឌណនបសដឌរចចសងគម

ធានាផលរបបយជនកដលបរតបចញពការរបរ សធនធានជវៈចរមោះរបរបបោយនរនថរភាព បដមផ ចលរមកាតបនទយភាពររររ នងបលររមពសគណភាពជវតរបសរបជាជនរមពជា។

៨.២. កាឥសសរញញា សសញញា ររមអវរាររារមៅកនងមគាឦឞមោបាឤជារ ជរមញការោរបញចលបញញា របបភទរតតាតបៅរបងបគលនបយ យ បៅបពលណាោនការពនតយបសបរ បឡងវញ បដមផធានានវរបសទនភាព នងបបពញបកនទមបៅនងតរមវការរបបទសជាត។ បញញា សខានៗកដលោនការពារពនន ោនកចងបៅរបងយទនសថនរសថនងកផនការសរមមភាពជាតសថពជវៈចរមោះ បៅរគបវសយអនថរគមន។

៨.៣. កាឥសសរញញា សសញញា ររមអវរាររារមៅកនងរកសខណឌ ចាស គរទអាជាញ ធរថនប របរកាមជាតរបងបរៀបចបសចរថជនដណង របកាស នងឯរសថរផលវចាបនានាកដលពារពនននងរបបភទរតតាត

បរករបបៅជាភាសថជាត ឬភាសថជនជាត នងបធវឱយោនភាពងាយយល នងអាចអនវតថបៅ ននវបសចរថជនដណងរបកាស នងឯរសថរផលវចាបនានា អពរបបភទរតតាតកដលោនការពារពនន

គរទដលដបណរការអនវតថចាបតាមរយៈការបរៀបចបសៀវបៅកណនាអពការអនវតថចាប។

៩. របភពធនធានហរញញវតថ

៩.១. ឥដាឋ អបាឦ បោយសថរថវការដឌបៅោនររមតរណត រោឌ ភ ល របកហលមនោនភាពងាយរសលរបងការវភាជនរញច បថវកាសរោបការររង ការរតតរតា ឬការរគបរគង ដរបណាសរមមភាពទាងបនាោះោនភាពចាសលស សមបហតផល នងសមរសប។ បទាោះជាយេ ងបនោះរថ រោឌ ភ ល ោនកាតពវរចចអនវតថោរតាទ៨)h) របសអនសញញដសហរបជាជាតសថពជវៈចរមោះ បហយោរតាទ២០របសអនសញញដ សហរបជាជាតសថពជវៈចរមោះ រ នតរមវឱយរបបទសហតទបលខ "ផថលបៅតាមសមតទភាព នងលទនភាពថវកាគរទ នងបលរទរចតថបៅបលសរមមភាពបៅរប ងរបបទសខល ន កដលោនបចតនាសបរមចឱយ ននវបគលបណងនានារបសអនសញញដ សហរបជាជាតសថពជវៈចរមោះ បោយរសបបៅតាមកផនការជាត អាទភាពជាត នងរមមវធនានា" ។ បហតបនោះ រោឌ ភ ល រតវកតបបថជាញ ចតថបបពញកាតពវរចចខាងបលឱយខាងកត ន បោយបបងានរញច បវភាជនថវកា សរោបគរទរមមវធអភររស នងគពារបរសថទ ន រមទាងការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត។ បដមផបរៀបចថវកាបដភាគឱយ នរគបរគន រលរចចខតខរបងករបងណាមយ រតវកតបញជ លយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតនវរលឱកាសផថលជនបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតនានា

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

21

ផងកដរ រមទាងកផនការយទនសថនរសថអភវឌណនជាត យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពបរសថទ នជាត កផនការយទនសថនរសថអភវឌណនវសយរសរមម កផនការវនបយគតាមវសយនានា នងកផនការវនបយគឃសងាា ត។

៩.២. មដអអឧឌឍឞ ឞងាច សជា ឞឤ ការបធវឱយោន នងការនាចលរបបភទរតតាត គជាបញញា ជាត នងរជាបញញា សរលកដរ។ របបភទរតតាត មនរតមកតចច ចឱយោនអនថរគមនររមតជាត កតសរមមភាពរបសរបបទសមយ អាចបងាការរលោលដលរបបទសជតខាង នងសហគមនអនថរជាត។ ជានចចកាល របបទសមយ មនោនសមតទភាព នងលទនភាពរគបរគនរបងការរេ បរងចណាយបលការរតតរតារបបភទរតតាត ដរបណារបបទសនានា រមទាងនដគអភវឌណន នងទភាប រងារហរញដវតទអនថរជាត រតវផថលជនយហរញដវតទបកនទម។ ទភាប រងារនដគអភវឌណនបទវរភាគ ឬ/នង ពហភាគ គរកតរតវ នបលរទរចតថដចខាងបរកាមបដមផ៖

គរទសរមមភាពកដលោនការពារពននដលយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត គរទអភររមននរចចសហការណលអររមតជាត បលការពរងងសមតទភាពរបងនយសហរបតបតថការណអនថរជាត

បលរទរចតថឱយោនរចចសហរបតបតថការណររមតតបនបៅរបងរមមវធកដល នគរទថវកា ពនតយបឡងវញនវដបណរការបធវកផនការជាត នងយទនសថនរសថជាតបោយធានាថនរមមវធគរទពនដគអភវឌណន នងមនោនការបធវឱយោន ឬការនាចលរបបភទរតតាតបោយបចតនា នងកាតបនទយការបធវឱយោន ឬការនាចលរបបភទរតតាតបោយបចតនាឱយបៅរតមររមតអបផរោ។

៩.៣. ឧសឤឯកជឞ ោនមបធោ យជាបរចនកដលវសយឯរជន អាចចលរមវភាគទានធនធានរបសពរបគ សរោបររង រតតរតា ឬរគបរគងរបបភទរតតាត តាមរយៈសរមមភាពដចខាងបរកាម៖

វនបយគបលវសយបបចចរវទោកដលគតគរបញញា បរសថទ នជាចមផង នងនរនថរភាព ចលរមវភាគទានបដមផគរទរមមវធនានាកដលសបៅរតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាតកដលជាកផបរមយននការទទលខសរតវរបសពរបគរបងការបធវធររចច។

វសយឯរជន រគរបលរទរចតថឱយវនបយគបលគបរោងសរមមភាពនានាកដលររងជាអបផបរោននការបធវឱយបរតោន ឬការនាចលរបបភទរតតាត។

១០. ការតាមោន នងការវាយតពមល

ការអនវតថយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត តរមវឱយោនការតាមោន នងវយតនមលជារបចចបៅបលដបណរការទាងបនាោះ។ ររមការងារបបចចរបទសរគបរគងជវៈចរមោះ ោនភាររចចទទលខសរតវបលរចចសហការរលសរមមភាពអនវតថរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតបៅររមតជាត។ សថទ បនោនសមតទរចច ោនភាររចចទទលខសរតវបលការតាមោន នងអនវតថភាររចចបរៀងៗខលន។ បដមផោនលទនភាពតាមោនយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតឱយោនរបសទនភាព ររមការងារ

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

22

បបចចរបទសរគបរគងជវៈចរមោះ នងសថទ បនោនសមតទរចចរគបរគងផលធ ល បោយសហការណជាមយរគោះសថទ នអបរ អនវតថភាររចចដចខាងបរកាម៖

ដរនាការបរៀបចកផនការតាមោន នងវយតនមល បោយោរបញជ លទរមងននរចនាសមពននកដលរតវ រយការណ សចនាររននការបបពញការងារ នងផលបេោះពាល សចនាររកដលរតវសបរមច នងឧបររណតាមោន

ជយសថទ បនឯបទៀតបដមផបរៀបចកផនការតាមោនរបសសថទ បនសថម នងកសវងររលទនភាពបនរញញជ បកផនការយទនសថនរសថជាតទាងបនាោះបៅរបងកផនការតាមោនរបបភទរតតាតទាងមល

ជយសថទ បនឯបទៀត បដមផបរៀបចសចនាររអនវតថកផអរបលទនបនយមលោឌ នជាមយនងលទនផលតាម ជហាា នននការររចបរមនរបងរយៈបពល៥ឆប នងរយៈបពលររលណាមយជារលរ។

ឧសកឥណតាឣដាឞសាខាឞៗឥឣាឞ៖ រ យការណរបចចឆប របសអបរពារពនន រ យការណរបចចឆប របសអងគរបជគណៈរោម ធការជាតរគបរគងជវៈចរមោះ កដល នពភារាព វឌណនភាពននការអនវតថនយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត

រ យការណជាតកដល នបរៀបចបដមផរយការណជនអនសញញដ សហរបជាជាតសថពជវៈចរមោះ។

បចចបផនប គបរោងការប តភាពរងសធោះដលការរគបរគងរបបភទរតតាតចនរងបលរចចការពារអភររស នងផលតរមមនរពបឈរបងតបនអាសអាបគបយបៅរមពជា នផថលថវកាមយចននបដមផផថចបផថមអនវតថសរមមភាពណាកដលបនាធ ន បហយនងោនកចងបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតនវចនចមយចននដចខាងបរកាម៖

រសថងសមតទភាពបលការររង ការរគបរគង ឬការរតតរតារបបភទរតតាត បរៀបចបបងាតឧបររណ នងរសថវរជាវររវធសថនរសថសរោបការររង ការរណតររសញញដ នងការបឆលយតបជាបនាធ នបៅនងការរតតាត ការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត នងការសថថ របឡងវញបៅទតាងកដល នខចខាតបោយសថររបបភទរតតាត

រណតយរការរសថវរជាវជាបញញា អាទភាពបៅបលរបបភទរតតាត រគបរគង នងកចររកលរពតោន អបរ នងបបងានការយលដងសថធារណៈ ពនតយបឡងវញនវនបយ យ កផនការ នងផលវចាបនានា។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

23

ែននោឋ ន នងអនសាែន

សរបបសចរថមរ វោនសថរៈសខានណាសរបងការយរចតថទរោរដលការបបងាតបសចរថកណនាអពបគលនបយ យ នង យទនសថនរសថនងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត កដលនងផថលឱកាសសរោបរបបទសរមពជាបយង អាចពនតយពចចយថនបតរបបភទរតតាតណាខលោះោនវតថោនបៅរបងរបបទស បហយរបបភទរតតាតណាមយ រតវ នរណតថនជារបបភទអាទភាពសរោបបធវការរតតរតានងរគបរគង បហយថនបតយនថការណាមយកដលរតវបបងាតបដមផ បដមផទបសថា តរបបភទរតតាតទាងបនាោះរបងរយៈបពលយរអកងវង។ ការរណតយរបញញា របស រពោះខលបយរស ឬបនាល អយយេ សបៅរមពជា បធវជាររណសរា នងអនវតថបងាា ញតាមរយៈគបរោងការប តភាពរងសធោះដលការរគបរគងរបបភទរតតាតបលរចចការពារ-អភររស នងផលតរមមនរពបឈ រប ងតបនអាសអាបគបយ នររបឃញជារចាសថនរបបភទរតតាតបនោះ នបងាផលបេោះពាលអវជជោនយេ ងសបមផមដលការអភវឌណនបសដឌរចចសងគមរបសរមពជា ជាពបសសបេោះពាលដលវសយរសរមម វរវបផរមម នងរបរចញច មជវតរបសរបជាសហគមនមលោឌ ន។

របបភទរតតាត មនរតមកតបងាការគរោមរកហង ឬបងាផលបេោះពាលអវជជោនដលរបបទសរមពជាកតបេបណាត ោះបទ កតវ នរពងបងាហានភយដលរបបទសជាបរចនរបងតបន នងពភពបលរ។ បរៀងរលនថង របបភទរបងរសរ នងទជរមររបសវ រពងរបឈមនងហានភយននការ តបងជាបបណថ រៗ បោយសថរវតថោនរបបភទបរៅរសរ រមទាងររខជាត នងសតវ។ ការរតតាតរបសរបបភទបរៅរសរទាងបនោះ នរពងបរនបឡង បោយសថរការបធវចរចរកបបអនាធបបតយយបៅបលទផារ នងការបរបរ សរបបភទបរៅរសរ នងផលវចមលងនានា របងបរការននសរមមភាពដទលទលយ។ បហតបនោះ បគចច ចរតវោនរចចសហរបតបតថការណអនថរជាត បដមផរបយទនរបឆង នងរតតរតារបបភទរតតាតទាងបនាោះមនឱយរររលោលបនថ។

អនសថសនកចងបៅរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត រគនកតជាជហាា នននរចចផថចបផថម របងការបោោះរសថយបញញា របបភទរតតាតកដលបរតោនទទាងរបបទសរចបៅបហយបនាោះ។ អនសថសនទាងបនាោះ ចច ចរតកតករលអជារបចច បដមផឆលោះបញញជ ងពសថទ នភាពននរបបភទរតតាតបៅរបងរបបទស នងឈលនបៅររការរគបរគងទទាងរបបទស។

ការអនវតថបគលការណកណនាោនកចងរបងយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតបនោះ នងអាចបធវបៅ នដរបណា រជរោឌ ភ លរមពជា ទទលសថគ លពសថរៈសខានននការររង ឬការរតតរតាបលការរររលោលននរបបភទរតតាតបៅទទាងរបបទស។ រជរោឌ ភ លរមពជា រតវកតបបថជាញ ចតថរបងការផថលថវកា នងបរៀរគរថវកាសរោបអនវតថរមមវធរគបរគងរបបភទរតតាតឱយោនជានរនថនតបៅ នងកសវងររជបរសនានាបធវការបឆលយតបណាមយ។ ការរណតទហននបសចរថរតវការថវកាណាមយ គរកតោនការវយតនមលបៅបលហានភយននការផធោះបឡងពការរតតាត នងពវសថលភាពកដលអាចផធោះបឡង។ រោឌ ភ ល រគរកតគរទដលការបបងាតបហោឌ រចនាសមពននចច ច បដមផររសង មនធរ ឬភាប រងាររដឌនានា អាចអនវតថយទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាតរបរបបោយរបសទនភាព នងបជាគជយ។

ការទទលខសរតវបលការររង ការរគបរគង នងការរតតរតារបបភទរតតាត មនគរោរបនធរបលរោឌ ភ លទាងរសងបនាោះបឡយ។ បណាថ នដគពារពនននានា ររតវកតចលរមកចររកលរការទទលខសរតវផងកដរ។ បគ នផថលអនសថសនថន បៅបពលរោឌ ភ លផថលការអនមតបគលការកណនាបគលនបយ យ ចកណរសថទ បន នង

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

24

អងគការចចតតាងពារពនននានា គរកតបងាា ញការបបថជាញ ចតថរបងការកាតបនទយការ តបងជវៈចរមោះ បោយសថរឥទនពលបផលល ញរបសរបបភទបរៅរសរ។ វធមយបដមផនាសថទ បន នងអងគការចចតតាងពារពនននានា ចលរមការអនវតថ គរតវផថលការគរទអនមតបោយសមរគចតថ នវរបបៀបរបបននការអនវតថរបហាររបកហលបៅនងអវ កដលោនកចងរបងឧបសមពនន២។ របបៀបរបបននការអនវតថទាងបនាោះ គរកត នោរតាងបងាា ញយេ ងទលទលយបៅរគបទរកនលង សថធារណៈ ដចជាសនចារ សនផលា ថនប លបណថ ោះរនបឈ ថនប លលរផលា រសោឌ ន សនសតវ រសោឌ នវរវបផរមម ជាបដម។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

25

ឧបែមពនធ

ឧសសឣពឞធ១៖ សកឣមភនឡអាវភនឡសរាសរសរងររមអវរាររារ ឦ .ឥ. សកឣមភនឡអាវភនឡ កាឥរអាវភនឡ សាថ សឞសាខាឞៗ ១ បរៀបចបធវសថរបពភណឍ របបភទរតតាតរបងរសរ ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ២ សរាវយតនមលពហានភយននរបបភទរតតាត កដលោន

វតថោន នងរបបភទបរៅរសរ ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ៣ សរា នងពនតយបឡងវញរលបគលនបយ យ នងចាប

លខតបទោឌ នកដលោនរសថប នងសថទ បននានាកដល រពងដបណរការ

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារ ពននបផសងៗបទៀត

៤ ពរងងភតគមអនាមយ នងការរតតពនតយរបបភទរតតាត ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

៥ បរៀបចចងររងមលោឌ នទនបនយ នងពតោនសថពរបបភទរតតាតររតជាត នងផសពវផាយការយលដងជាសថធារណៈ

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

៦ រណតរបបភទរតតាត នងតបនអាទភាពរបងបគលបៅរគបរគង នងលបប តរបបភទរតតាត

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

៧ បនរញញច បចបណោះដងទបៅដលអបរពារពននអពហានភយខពស ការរគបរគងនងលបប តរបបភទរតតាត

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

៨ បបងាត នងអនវតថយនថការផលល សបថរពតោន )Clearing house mechanism(

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

៩ បលររពសការសថថ ររបបភទរបងរសរបឡងវញ )សតវ នងររខជាត(

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១០ សរាពសកាថ នពលននវតថោនសរតវធមមជាតបដមផរតតរតារបបភទរតតាតអាទភាព

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១១ សរាពលទនភាពបលការបរបភាប រងារសររងគរសរតតរតាជវសថនរសថ )bio-control)

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១២ សរាវយតនមលលរខណៈជវសថនរសថ នងការបរបរ សររខជាតបដមផទបសថា តរតតាតរបសររខជាតរតតាត

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១៣ សហការជាមយនដគរបងការរគបរគង បងាា ររង នងលបប តរបបភទរតតាត

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១៤ រសថងសមតទភាពជនាញដលអបរពារពននអពការរណតអតថសញញដ ណរបបភទរតតាត

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១៥ បបងាតរបពននវយតនមល នងតាមោនរបបភទរតតាតជារបចច

ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

១៦ ពរងងការអនវតថចាបសថពជវៈចរមោះ នងជវសវតទភាព ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

26

បផសងៗបទៀត ១៧ ផសពវផាយសថធារណអពវតថោនរបបភទរតតាត

ចលថមដលសថធារណជនជាបនាធ ន ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ១៨ បរៀបចសថរលផងអនវតថវធសថនរសថរគបរគង នងលបប

តរបបភទរតតាត ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ១៩ ផសពវផាយវធសថនរសថ បទពបសថធន នងលទនផលការងារ

រគបរគងរបបភទរតតាត ខពស ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ២០ ពរងង នងករលមអជារបចចរបពននរគបរគងទនបយកដល

ោនរសថប មធយម ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ២១ បចចបផនបភាពចបណោះដងមលោឌ ននងវធសថនរសថរគបរគង

នងលបប តរបបភទរតតាត មធយម ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន

បផសងៗបទៀត ២២ បបងាតរបពននពោររណថនប រជាត នងបបងាតយនថការបឆលយ

តបរហសអពរបបភទរតតាត មធយម ររបសទ រររសរ នងររធទឧ

២៣ ពរងងករលមអលទនភាពយរមរបរបរ សនវសររងគណា មយកដលបគរតវការ បោយយរបចញពរបបភទររខជាតរបងរសរកដលោនភាពបនាខពស

ទាប ររបសទ រររសរ នងអបរពារពនន បផសងៗបទៀត

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

27

ឧសសឣពឞធ២៖ ឞរឧឝជាមគាឦកាឥណណណនទាសរាសរររសរតកាឥណឥសសសាថ ឞសឞពាកឡឞធនទនទ សថទ បន ឬបគគល មនរតវកចរចចយពជ របបភទររខជាត ឬសតវ កដល នសថគ លថនជារបបភទរតតាតបលរកលងកតរបងបគលបណងបបរការសរារសថវរជាវ នងោនការអនញញដ ត

ផថលពតោនតាមរយៈការរយការណជាបនាធ នបៅសមតទរចចកដលបៅជតបផត បៅបពលបឃញវតថោនរបបភទរតតាត

ពោយមររពតោនអពរបបភទរតតាតបៅរបងភមសថនរសថ នងកដនដរបសខលន ដចជាពអបរបងាា តពជ រកនលងបងាា តពជ សនចារដណា រសោឌ ន ថនប លបណថ ោះរនបឈ ឬថនប លចញច មសតវ ។ល។ ររមអភររស នងភាប រងារផសពវផាយ

ធានាថនរបបភទបរៅរសរ ឬរបបភទនាចល កដល ននាចលរបងបគលបណងអវមយ រតវរបកាសរ បដល ភាប រងារបៅតាមរចរបចញចលឆលងកាតរបបទស នងរពលនយនថបហាោះ

ពនតយ នងអនវតថវធានលអៗ នានាកដល នកណនាយរមរអនវតថចបពាោះការរតតរតា នងការរគបរគងរបបភទរតតាត

អបរផសពវផាយដលសហគមន រមទាង អបរបងាា តពជ រកនលងបងាា តពជ សនចារដណា រសោឌ ន ថនប ល បណថ ោះរនបឈ ឬថនប លចញច មសតវ ។ល។ ររមអភររស នងភាប រងារផសពវផាយកដលោនបៅរបងតបនរបសខលនអពរបបភទរតតាតតាមរយៈមបធោ យ នងវធសថនរសថសមរសប

រចចតបចចលរគបរបបភទរតតាតបចញពភមសថនរសថ នងកដនដរបសខលន បោយជនសមរវញនវរបបភទណាមនរតតាត នងរបបភទរបងរសរ

បសបសរបពននផសពវផាយនានាជយបឃាសនាផសពវផាយអពបញញា បងាបឡងបោយរបបភទរតតាតដលសថធារណជន

សរា នងកសវងយលរលបណាថ បទោឌ នចាប បគលការណកណនា នងរបកាសបដមផររង បងាា រតតរតា នងរគបរគងរបបភទរតតាត

កសវងររនដគជាមយសថទ បន អងគការ នងសោគមននានារបងការរគបរគងរបបភទរតតាតកដលោនហានភយខពស

ចលរមវភាគទាន នងបរចចរធនធាននានា រពមទាងចលរមអនវតថសរមមភាពបផសងៗបដមផរគបរគងរបបភទរតតាត

ចលរមោសថថ រ នងចញច មកតរបបភទកដលោនសវតទភាព នងគពារបរសថទ នបៅរបងសន នងរសោឌ ន។

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

28

ឧសសឣពឞធ៣៖ រកសខណឌ មគាឦឞមោបាឤ ឞងកាឥរសរងររមអវរាររារ

សាថ បនែរមបែរមលនងដកទ ររសងបរសថទ ន

ររសងរសរមម រកាខ របោេ ញ នងបនសថទ

វសាលភាព

ររខជាតដបគរ នងរបងទរ

សតវរសបលបគរ នងរបងទរ

ដោលដៅជាយទធសានតែត

ការររង

ការនាចលរបបភទបរៅ រសរោនបរគោះ

ថនប របោយរបបយល នងបោយផលធ ល

ការផតលែរញ បទទ ន -ការរណតរបបភទរតតាត មនឆលងកដនចលរបងរបបទស

-អនថរគមនបឆលយតបភាល មៗបៅបពលចលដលរបងរប

បទស

ការរគបរគង

បៅបពលរបបភទរតតាត នោនវតថោនរចបហយ នងរពងរររលោល

ការសាត រដ ើងវញ សថថ រទតាងកដលទទល រងការគរមរកហង នងរចរល

យទធសានតែតអនវតត

កាឥវាឤរមឣល -រណតអតថសញញដ ណ

-ការវយតនមល -ការរគបរគង

-ទនារទនង

ផសពវផាយ

កាឥសកា

-រចចអនថរគមន -ការរណតបឈលម ោះ

-ការសរាពវធរតតរតា

-ការតាមោន

-ការសរាវយតនមល

ឞរកឣមចាស

-ការពរងងររប ខណឍ ចាប -ការពរងងបលការ អនវតថចាប

កាឥចឦឥឣ

-បបងានចបណោះដង

នងពតោន

-ការអបរ ផសពវផាយ -ការពរងងសទន រគបរគង

កចចសេកាឥ - បទវភាគ

- ររតតបន - ពហភាគ

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

29

ឧសសឣពឞធ៤៖ សញា ម ម ះមឞររមអវរាររារអាវភនឡមៅកឣពជាណដឦររឧាឞឧធាឞកាឥកាចារ

ឦឥ ម ម ះណខមឥ ម ម ះអងមលស ម ម ះឧវាសាសរសត ររមវសឬវវសកាមណើ រមដើឣ ក) រ កេជាត ១ រពោះខលបយរស

(បនាល អយយេ ស) Giant mimosa / Catclaw mimosa

Mimosa pigra ទវបអាបមររឡាទន

២ រពោះខលបដរ Giant Sensitive Mimosa

Mimosa diplotricha

ទវបអាបមរររណាថ ល ខាងតផងរបបទសបរប សល នងតបនកាបរ េបបៀន (Caribbean)

៣ ទនរនាធ នបខតថ

Siam Weed Chromolaena odorata

ទវបអាបមរររណាថ ល នងខាងតផងពមចសរ នងតបនកាបរ េបបៀន (Caribbean)ដលរបបទសបរបសល

៤ រប ល រ Water hyacinth Eichhornia crassipes អាងទបនលអាោេ ហសន ៥ វលលទនរនាធ នបខតថ

Mile-a-minute weed Mikania micrantha ទវបអាបមររ)ខាងតផង រណាថ ល(

៦ រពោះខលបសពោះ (តចឬវរ) Sensitive Mimosa / Touch-Me-Not

Mimosa pudica

អាបមររឡាទនខាងតផង នងអាបមររឡានទន រណាថ ល

៧ ផលា ចបញជ ៀន Lantana Lantana camara

អាបមររឡានទនខាង តផង នងរណាថ ល នងអាបមររខាងតផង

៨ លាងខវង Purging Nut Jatropha curcas

តបនរតពរននសហរដឌអាបមររ នងតបនកាបរ េបបៀន

៩ បមម រង Para grass Brachiaria mutica ទវបអានរហវរ ១០ ដងាត Candlebush /

Ringworm cassia Cassia alata

នរពរតពរននទវបអាបមររឡាទន

១១ បមម របបោេ យ (ករតង) Arundo grass Arundo donax ទវបបមឌកទរបន ១២ បមម រនធយកឆា Mission Grass Pennisetum polystachion នរពរតពរននទវបអានរហវរ ១៣ ដរ Peruvian Primrose Ludwigia peruviana ទវបអាបមររឡាទន ខ) រត ១ រតចចបទរសថប Red-bellied Pacu Piaracus brachypomus អាោេ ហសន ២ រតទឡាពោ Blue Tilapia Oreochromis aureus អានរហវរ នងអាស

រណាថ ល

យទនសថនរសថ នងកផនការសរមមភាពជាតសថពរបបភទរតតាត 2016

30

៣ រតទឡាពោបមម Mozabique Tilapia ឬ

Java Tilapia

Oreochromis mossambicus

អានរហវរខាងតផង

៤ រតទឡាពោ Tilapia nilotica អានរហវរដលបអហសប ៥ រតកាប Mrigal carp Cirrhinus mrigala របបទសឥណាឍ ៦ រតទឡាពោ Red tilapia Oreochromis x O.

Mossambicus អានរហវរខាងតផង

៧ រតទឡាពោឆបត Nile Tilapia Oreochromis niloticus ទវបអានរហវរ ៨ រតកាបសបមម Grass Carp Ctenopharyngodon idella អាសខាងបរត ៩ រតកាបស Silver Carp Hypophthalmichthys

molitrix ចន នងសបបរខាងបរត

១០ (ដចរតឆពន) Catla Catla catla ឥណាឍ បន េ ល បងកាល កដស េ គសថថ ន

១១ រតអកណថ ងអារហវរ African Catfish Clarias gariepinus អានរហវរ នងអាសរណាថ ល

១២ (ដចរតស) Rohu Labeo rohita ឥណាឍ បន េ ល បងកាល កដស ភោ

១៣ អនធង Japanese Eel Anguilla japonica ជបេន របរ ចន នងបវៀតណាម

គ) បងកង ១ (បងាងដបងាៀបធ) Louisiana crayfish Procambarus clarkii សហរដឌអាបមររ ឃ) ែតវលអត ១ រកញច ដង Coconut leaf

beetle Brontispa longissima ឥណឍ បនស

េ ពញេហាគ បនៀ ២ ឃមអរ េប Euriopean

Honeybee Apis mellifera ទវបអាហវរ

ង) លមន ១ អបណថ ររតបចៀរររហម Red-eared Slider Trachemys scripta

elegans សហរដឌអាបមររ

ច) ខយង នងថលជលក ១ ខយងោស Apple Snail Pomacea gigas &

Pomacea canaliculata ទវបអាហវរខាងតផង

២ ខយងហាា ន Giant african snail Achatina fulica ទវបអាហវរខាងបរត ៣ រកងាបរាលរតយបចរ North American

Biullfrog Rana catesbiana ទវបអាហវរកបេរឦសថន

*******

នាយកដ� នជវៈចរម�ះ

អគ�េលខធករដ� នរក�មរ�កសោជាតអភវឌឍនេដយចរភព

េរកមជនយឧបត�ម�ព (GEF/UNEP) តមរយៈ

នងផលតកម�ៃរពេឈើ ក�ងតបនអាសអាេគ�យ-គេរមង FORIS កម�ជា"

រកសងបរស� ន

គេរមង "បបាតភពរាងស�ះ ដលកររគបរគងរ�េភទទ�នា� នរាតតបោតេលើកច�ករពារ-អភរកស