tupi-guarani e munvuruku: evivencias lexicais e … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi...

16
TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E FONOL~GICAS VE PARENTESCO GENETICO Aryon Do Rodrigues (UNICAMP) o objetivo desta canunica<;:ao e apresentar cer ca de 140 pares de cognates detenninados entre as lin- guas tupinambc3. I da familia tupi -guarani f e munduruku e kuruaya f da familia munduruku, e as correspandSncias fo nolCigicas estabeleeidas can base nos mesrros 0 A famIlia tupi -guarani, embora abrangendo mais de vinte linguas ,e muito harogena (eL Lemle, 1971) e 0 tup1nanba pede ser tanado cano uma lingua tipica dela. Os dados do tupin~ ba proven de fontes quinhentistas e seiscentistas (es- pecialmente Anoniroo, 1952-1953) e foram fonernizados se gundo Rodrigues (1958) 0 A familia munduruku e constitui da apenas pelas 1inguas mundurukue kuruaya (Rodrigues, 1970) 0 Os dados do mundurukuproven de Crofts (1973 e cx::rouni~ao pessoal) f suplement,ados par Str&rer (1932)- Os dados do kuruaya sac os colhidos e publicados par NimuendajU (1930) 0 Ambasas familias sao consideradas membrosdo tronco tupi (Rodrigues, 1970) 'I mas esta e a primeira vez que se apresent.am evidencias mais substan- ciais e sistematicas de seu parentescoo Un pequeno n~ ro de correspandencias senoras foi publicado nmnes tudo classificab3ric preliminar (Rodrigues, 1955) 0 0 primei-

Upload: ngodung

Post on 05-Aug-2019

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E

FONOL~GICAS VE PARENTESCO GENETICO

Aryon Do Rodrigues

(UNICAMP)

o objetivo desta canunica<;:aoe apresentar cerca de 140 pares de cognates detenninados entre as lin-guas tupinambc3.I da familia tupi -guarani f e munduruku ekuruayaf da familia munduruku, e as correspandSncias fo

nolCigicas estabeleeidas can base nos mesrros0 A famIlia

tupi -guarani, embora abrangendo mais de vinte linguas ,emuito harogena (eL Lemle, 1971) e 0 tup1nanba pede ser

tanado cano uma lingua tipica dela. Os dados do tupin~

ba proven de fontes quinhentistas e seiscentistas (es-pecialmente Anoniroo, 1952-1953) e foram fonernizados se

gundo Rodrigues (1958) 0 A familia mundurukue constituida apenas pelas 1inguas mundurukue kuruaya (Rodrigues,

1970) 0 Os dados do mundurukuproven de Crofts (1973 ecx::rouni~ao pessoal) f suplement,ados par Str&rer (1932)-

Os dados do kuruaya sac os colhidos e publicados parNimuendajU(1930) 0 Ambasas familias sao consideradas

membrosdo tronco tupi (Rodrigues, 1970) 'I mas esta e aprimeira vez que se apresent.am evidencias mais substan-ciais e sistematicas de seu parentescoo Un pequeno n~

ro de correspandencias senoras foi publicado nmnes tudoclassificab3ric preliminar (Rodrigues, 1955) 0 0 primei-

Page 2: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

ro estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve aNirnuendaju (1937)0

Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba

(Tb) acrescentam-se, quando POSsivel, as fonnas reconstruidas para 0 proto-tupi -guarani (marcadas can *), ern

parte confO:t:Irea publicac;ao feita por Lem1e (1971), ernparte :Lnedi tas. A essas seguem-se as fonnas domunduruku

(mu) e do kuruaya (ku) 0

As consoantes do tupinamba sac p t k ? m n

11 s b (fricativa bilabial ernposi<;:Oesinicial e medial, oclusi va bilabial ernpos~c;ao final) r w y; suas

vogais sac i e ~ a u 0, e as correspondentes na-- vsais 0 As consoantes do mundurukusac p t c k '? b d

J m n 11 s 'S h r w y; as vogais sac i e i: a0, e as correspondentes nasais 0 As consoantes do kuru-aya sac as mesrnasdo munduruku, mais [0.1, que corresJ?O!lde a parte des /r/ do mundurukuoAs vogais provavel1ren-

te sac as mesrnastarc'b5n, mas, a falta de umaanalise f2,

nenuca, roantem-se nos clades aqui utilizados as distin

90es entre [eJ e Cd, [4:} e . [e), [u] e [0] 0 Ao oontrariotupinamba e das linguas blpi -guarani em geral, 0 mun-

durukii e tonal, can pe10 nenos tres ni veis de tan (Braun

e crofts, 1965) 0 No presente trabalho canparativo naoserao considerados os tons do mundurukuo

A gramatica superficial do tupinarnJ::ildifere ern

muitos respeitos da gramatica do rnunduruku.oEntretanto,

POdem ser apontadas sarelhan9as em parte dos rrorfemas

de referencia pessoal (cf 0 oognatos 36, 3'7, 38, 39, 83,

Page 3: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

84, 130, 131, 139), nos rnorfemas transi ti vadores (caus~tivos) e intransitivadores (reflexivo) (17, 18, 117),em

parte des afixos casuais (29, 40) e part!culas re1acio

nais (25, 30, 41), nos naminalizadores (81,82, 86)"A seguir sac enumeradas as corresponooncias

fonol6gicas detectadas c Ao lado do tupina1l1OO(Tb) acr~

centa-se 0 fonernacorrespondents reconst:ruIdo para 0

proto-tupi-guarani (*) 0 AD munduruku (Mu)acrescenta-se)

<f' $'o kuruaya (Ku sempre que poSS1vel; note-se, porem, quenao ha analise fonenu.ca disponive1 para 0 kuruayao Sob

urnrnesrronGmeroreiinem-se correspondeneias que se <XIn-

p1errentame que px:'Ovavelrnentesac atribuIveis a urn so

fonemada proto-lingua em contextos fono10gicos diferentes- Os nUrrexosdes exernplos rernetema lista de c~

tos"

1- Tb p, "'p.;-; Mu 0,Ku f1 em weio 00 norferna, diante de

vagal anterior: 14, 27, 58, 92, 95, 139, 1400

Tb p, *p = Mub, Kub em Qutras arrbientes ~ 16, 22,40,

47, 64, 73, 80, 86, 89, 94, 102, 113, 123, 12602~ Tb p, *p ~ Mup, Ku p, b~ 3, 6, 9, 28, 35, 48, 85,99,

100, 109, 119, 129, 141 (Vn nota 1) 0

3- Tb b, *b ~ Mup, Ku P, -b~ 10, 45, 46, 50, 53, 60,65,66,75,81,87,90,97,98,101,110,125,137, 138,141_

4- Tb bf *b ~ Mub, Ku b~ 6, 29, 108, 135 (vo nota 2)"

5- Tb t, *t = Mu t, Ku t, 51, 59, 78, 93, 126n

6- Tb t, *t = Mud, Ku t-, -d-g 2, 55, 57, 75,119, 135,140 (vn nota 3) 0

Page 4: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

7- 'Ib t, *t ""Mun, Ku n em silaba contendo nasal~ 12,

Tb t, *t ""Mu c, K11 t em outros arobientes~ 132 (vanc

ta 4) 0

8- Tb r, *r ""Mu t, Ku d mante de pausa~ 13, 27, 31,34,

49, 51, 62, 64, 65, 66, 76, 82, 86, 91, 94, 99, 104.Tb r, *r = Mu r, Ku r ern outxos ambjentes ~ 9, 88,102(vo nota 5),

9- Tb s, *c = Mu 5, Ku :r diante de Mu i, Ku i~ 22, 7L72, 91, 95, 100, 1340Tb s, *c"" MuJ, K11 d em outros arnbientes ~ 21, 24,25,

41, 63, 111, 121, 128, 137Q

10~ 'Ib k, *k = Mu s, Ku ~ diante de vogal anterior daproto-lingua~ 8, 34, 600Tb k, *k ""Muk, Ku k em outros axrbientes ~ 5, 7, 11,15, 20, 28, 35, 42, 55, 59, 62, 64, 65, 67, 68 , 70,74, 95, 96, 101, 107, 120, 123, 127, 128, 132 (Va nota 6) 0

w11~ 'Jbkw, *k "'"Mu k, Ku k~ 90, 1240

12- Tb ?, *? ~ Mu~, K11 .Il intervocalico, rnntlguo a vo

gal aJ.ta~ 28, 48, 50, 64, 85, 89, 103, 1060

Tb ?, *, .;,;;Mu ?, (Ku?) em outroo ambientes: 10, 13,

26, 33,49, 55, 56, 77, 79, 1051 ]27 (vo nota 7)0

13- Tb y, *y ..,,;Mu ]'no inicio de morfema~ 39, 115, 136 ,138.Tb y, *y ~ Mu 0' no fim de rrorferoa, ap6s proto-'i: ~ 80,

1000'Ib y, 'ty '"' Mu y, Ku y no fim de rrorfema, apes outxas

Page 5: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

vogais: 3, 20, 23, 24, 32, 43, 54, 69, Ill, 112,126014- Tb y, *y = Mu w, Ku w: 11, 31, 43, 54, 67, 71,76,84,

88, 93, 104, 105, 117 (v. nota 8)•15- Tb w, ~ = MU~: 9, 21, 112, 122 (v. nota 9).16- Tb u, *u = Mu 0, Ku u, 0: 12, 26, 28, 35, 45, 50,59,

67, 85, 87, 88, 103, 112, 119, 122, 128, 132, 133 ,135, 136, 137 (v. nota 10)•

17- Tb li, *u = Mu 0, Ku u: 70,78 (vo nota 10)018- Tb ~, *~ = Mu i, Ku i: 1, 10, 11, 22, 27, 49, 51,62,

64, 65, 66, 68, 71, 72, 75, 78, 86, 91, 92, 94, 95,100, 101, 106, 109, 119, 122, 123, 125, 134,135,128~140 (v. nota 11).

19- Tb i, *i = Mu i, Ku i: 28, 30, 36, 57, 76, 89, 93,116 (v. nota 12).

20- Tb 0, *0 ;; Mu~, Ku ±, e em silaba acentuada: 3, 5,

6, 7,15, 17, 18, 22, 23, 24, 47, 53, 55, 61, 63,73,94, 113, 120, 126, 127"Tb 0, *0 = Mu 0, Ku u em silaba atona: 37, 39,46,83,99p 100 (vo nota 13)0

21- Tb 0, *0 ;;Mu i: 20, 770

22- 'Ib a, *a ;; Mu~, Ku a diante de consoante nasal fi-

nal de rrorfema: 4, 960

Tb a, *a = Mu a, Ku a em outros arnbientes: 2, 9, 13,

19, 21, 24, 31, 43, 46, 48, 52, 55, 56, 67, 71, 74,80, 81, 82, 85, 88, 89, 90, 93, 97, 98, 99, 102,104,105, 106, 107, 110, 112, 113, 115, 118, 123, 124,128 (v, nota 14).

Page 6: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

23- Tb a, *a = Mu ~, Ku a: 32, 54024- Tb e, *e = Mu e, Ku e, E: 5, 8, 11, 14, 16, 21,

29, 33, 34, 40, 41, 58, 76, 83, 114, 117, 121,131, 138, 1390Tb e, *e = Mui diante de -y: 69, III (vo nota 15) ,

25- Tb V, *V= MufJ diante de oonsoante nasal final de

norfema: 4,12, 21, 42, 61, 79, 96, 103. 121, 131,132 (vo nota 16) 0

25,130,

Lista de cognates

1- agua: Tb -i, *i, Mu-L

2- aldeia: Tb tab, *tab, Muda-at abrigo ternporarioo3- alircentar: Tb pay, Mupiy-bit canida, Ku buy - cx:mida,

4- amarrar: Tb man, Mum!no5- andar, estar: Tb eko, *eko, MueJd:o6- aparecer: Guarani abapa, Mujebapikc7- apoiar~ Tb kok, *kok, Mutik cuidar, trataro

8- aqui ~ Tb ke, ike, Mu~e pert.o, este invisi vel 0

9- arara: Tb parawa, *Mui-para an amare1a, Ku parawa

ao azuL10- arvore~ Tb 7H>, *?i:b, ~1u?ip, Ku (?Hbo

11- batata dace: Tb yetik, MuweSik, Ku weJH 0

12- bicho de pe: Tb tun, MunOnbicho de pe, Kn nOn PU!

gao13- cair: Tb ?ax, *:>3r, Mu '?.It. Ku (7) ado

14- caminho; Tb pe, *pe, Mue, Ku -£ 0

15- casa: Tb ok, *ok, Muik-?ao

16- casca: Tb pe, *pe, Mu i-be 0

Page 7: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

17- causativo: Tb mo-, *mo-, Mum-i-o

18- causativo-canitativo: Tb ero-, *ero-, Muiji-o19- cabec;:a: 'lb ?a, MlJ ":>a,Ku C') a,

20- cavar: 'lb ibi-koy, *±b±-kOy, Muk~y buraoo no c.hacL21- chegar: 'lb w-asem, *w-acem, Muajemo22- cipO: Tb f:sipo I Mui~ibi, Ku i~Jibi,23- cobra: Tb moy, *moy, Mupiy, Ku pE;Yo24- cobrir: Tb asoy, *acoy, Mua~f:y cabertoo

25- can: Tb ese, *ece, Mueji, Ku edL26- carer: Tb "u, *')U, Mu ')0, Ku (':l)u beber,

27- cru~Tb ¢:r, Mu ito

28- cupim: Tb kupi?i, *kupi?i, Mui-kopi vespa,29- dativo: Tb -be, *-be, Mu-be, Ku -be:0

30- de: Tb s-u?i, Guarani -wi, Mu-be-wi, Ku -b€:-yo31~ deixar: Tb e-yar, *e-yar, Mui -wato

32- dente: Tb ay, *ay, Mu;y, Ku alo33- dizer~ Tb ?e, *')e, Mu')e,

34- donnir: Tb ker, *ker, Muset" Ku~cdo35- dorso: Tb kupe, *kupe, Mukepi espinha dorsal,Ku ku

dorson

36- ele: Tb i-, *i-, Mui-, Ku 1-037- ele: Tb 0-, *0-, Mu0')-, Ku u- n

38- ele~ Tb t-, *t-, Mut.-, Ku t-"39 1 TJ * M ..•....- e e: D yo-, yo-, U Jo-n

40- em: Tb -pe, *pe, Mu-be, Ku -bE 0

o V v41- em elIDade: Tb sose, MuJeJe, Ku dcde n

v ~ ~42- engolJ.r: Tb mo-kon, MuJe-kon CCITer, ken beber 0

Page 8: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

43- escarnecer~ Tb yay, *yay, Muway riro Ku oay (jway/>

riro44- estar de pe~Tb ~am, *?am, Mu~ la bem altoa

45- estar deitadm Tb ub, *ub, Muop ficar.

46- face: Tb aba, *000, Mu cpa, Ku upao

4'7- fibra~ Tb po, *po, Mub~o

48- figado: Tb p'-~a, *pi?a, Mu psa.

49- fiTho do harem~ Tb a?~r q *a?i;r, Mu ?it fiJho da mulhero

50- f1echa~ Tb u....ub, *u?i,b, Muop, Ku oub, nib 0

51- flon Tb po-t:i:r, *po-ti:r, Mutit I Ku t,ito52- fogo~ Tb ata, *ata, Mu aga, Ku aSao53- folha: Tb 00, *ob, Mu :i:p, Ku eibo

- ~ ~ f -54- fonte~ '1h Ya::l, Mu~y port£), Ku OOl,jway /) porto,55- formiga (espo J ~ 'Ib ta ....ok, *ta?ak I Mu da?~o

56- fruta~ Tb ?a, Mn :,a, Ku P) ao

57- f1J['(lf,!9a~ Tb tin, *tln, Mu din, Ku tino58~ fumo~ Tb pe~ti;m, *pe-tim, Mue, Ku e-o

v' ,59- furar: Tb ku-tuk, *ku~tuk, Mu ]e-t.ok, lllr,tok, Ku na-

tug 0

v v'60- gordura~ Tb kab9 *kab, Musep, Kn sep-,61- grudar: Tb m:m, *rocm, Mu t'lli=n0

62- iroat.1Jro~ Tb ki:r, *ktl', Mukit verdeo

63 " Tb *' M v, K V. -'l..L- :iLr:., so, 'co, U ]:'Jtp, 11]~, y;r:o

64- i:rma jUnior da mulher~ Tb ¢k~P±r, Guarani ki:p3- ?f:r,

*k~""i:r, Mu kibi.t,

65= innao da mulher~ 'Ib kib±r, *kwi:r, Mukipi t,

66- innao jUnior do harem~ Tb ~r, *i-Mr, Kn ipido

Page 9: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

67- jacu: Tb yaku, Muwako, Ku waku,

68- jogar: Tb itik, *itik, Mu~ik.

69- lavar: Tb ey, *ey, Muw~y0

70- lIngua: Tb ape-ku, Guarani kU, Muko, Ku kUo

71- lua: 'Ib yas~, *ya~, Mukasi, Ku waJ'L72 - Tb 0 *. Mu" , K v,- mae: S~,~, 51, U Jlo

73- mao: Tb po, *po, Mub~ deClo, Ku M maoo

74- matar: Tb yuka, *yuka, Muyaoka, Ku yauka-o

75- maw de: 'Ib t~, *tib, Mudip, Ku libo

76- mel: 'Ib eir, *eir, Mueit, Ku eido77- morrer: 'lh e?o, *e"'o, Mu~io78- rnutum:Tl: mitu, *rn:i:tu,Muwiti5, Ku rnuitiL

79- nao: Tb -e?*m, *-e?:tm, Mu-'")m, Ku - ('"» umQ

80- nariz, penta do: Tb apfy, Muabi focinho, ponta,

81- naninalizador: 'Ib -ab, *-ab, Mu-ap, Ku -aho

82- naninalizador: 'Ib -ar, *-ar, Mu-at, Ku -ado83- nOs exclusivo: 'Ib ore, *ore, Muoee, Ku uteo

84- nos inclusi vo: Tb ya-, Mu~y-, Ku wei- Q

85- ovo: 'Ib upi ':>a, *upi"'a, Muopsa, Ku upiao86- paciente: Tb -¢r, *-pir, Mu-bite

87- pai: Tb ub, *ub, Muop marido, Ku up pai, maridoo

88- papagaio: Tb ayuru, *ayuru, Muaro, Ku anIo89- papai: 'Jb pa'")i, Mubay pai, Ku bai paL

w90- passar: 1b kwab, *k ab, Mukap, Ku kabo91- pau de cavar: Tb s:i:r, Mu'S'it pac

92- pe: Tb p±, *p±, Mui, Ku 10

93- pedra: Tb ita, *ita, Muwita-?a, Kuwita- l'"') ao

94- pegada~ Tb p±por, *pi:por, Muibft, Ku ib~do

Page 10: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

95- pegar~ Tb ¢s1-:k, *¢c±k, MuiSiko

96- pei to~ kam, *kam, Muk!:m, Ku kama97- pelo: 'Ib 00, *ab, Muap cabelo, Ku 00 pelo, cabe10a

98- pena~ Tb ab, *ab, Muapo99- perder-se~ 'Ib opar, *opar, Muopat perder.

100- pesado: Tn pos~y, *poc±y, MupJ6'L101- piolho~ 'Ib kw, *k~, Mukip, Kukib.

102- pintado: Tb parab, *parab, Mubara-rak, Ku bara-rago103- po1pa~ Tb u:.um, Mu-ana

104- possuidon 'Ib yar, *yar, Mui -wato105- prato~ 'Ib ya")e, *ya....e, Muwa;:>,ecaba<;:a,cuia, KuwaE

106- pregui<;:a; bicho: Tb a?~, *a?±, Muaya

107- quebrar: Tb ka, *ka, Muka.108- quem~Tb aba, *aba, Muab:i:, MuabuL

109- queimar: Tb a-p±, Mupik (intra)

110- quente~ Tb akub, *akub, MuaSip, Ku akibo

111- querer~ Tb sey, *cey, MuJ±Ya112- rabo: Tb uway, *uway, Mucay 0

113- raiz: Tb ape, *apo, Mu-ab±.114- ralar~ 'Ib e, Mueo

v'115- receber: 'Ib yar, ar, *yar, *ar, Mu]at agarrar a116- rede ~ Tb im, Ku ini a

117- reflexi vo: Tb ye-, *ye-, MuJ'e-we-0

118- residente de: Tb -war, *-war, Mu-wato

119- respirar~ Tb p±tu, *p:i:tu, Mu-pido-, Ku biciu respi-

rac;:ao.

Page 11: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

120- r09a: Tb ko, *ko, Muk~o* v-121- sair: Tb sem, cern, MuJerno

122- sangue: Tb uwi, *uwi, Muoy, Ku uL123- sentar: Tb ap±k, *a¢k, Muabik, Ku abigo124- sol: Tb kwar, *kwar, Muka-~i, Ku ka-J'L

125- terra: Tb ~, *~, Muipi, Ku ipL126- tipOia: Tb ti:poy, Mutcb±y 0

127- tirar: Tb ?ok, *?ok, Mu "'~o

v128- tanar banho: Tb yasuk, *yacuk, MuaJok, Ku aduk.

129- tran~ar: Tb pe, *pe, Mupen torcer.

130- tu: Tb e-, *e-, Mue-, Ku £-0

131- tu: Tb ene, *ene, Muen, Ku En"132- tucano: Tb tukan, *tukan, Mu&koo, Ku tukano133- urubu: Tb urubu, *urubu, Muoropo, Ku urupuo34 d 'I'b" M' v. K ' v,1 - vea 0: sr-wasu, u ~-s~-, u ~-J~o

135- vento: Tb ±bitu, *ibitu, Mukabido, Kukabidu.

136- vir~ Tb yur, ur, *yur, *ur, Mujot, ot, Ku ud.

137- visi tar: Tb sub, *cub, Murop ver.138- vo1tar: Tb yeb:i:r, *yebir, MuJepito

139- vOs: Tb pe-, *pe-, Muey-, Ku ei -.140- calcanhar: 'rb pita, *pita, Muidao

141- norrer: Tb pab, *pab, Mua-pap morrer muita genteo

Page 12: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

Un desenvo1viIoonto re1ati varrente reamte em mundu-ruku, que nao ocorreu em kuruaya, e pia> psa: 85-avo Muopsa <*opia = Ku upia = Tb upj ?a, *upj?a;48-fIgado Mupsa (Kunao docum:mtado) < *pia = Tb pi "a,*¢-?~o

Para os nUrreros 6 e 108 foram postulado~, em estudoanterior, ainda inew. to, proto-tupi *ep apak I e*apWo,respectivarrente, a vista do tupari (famo tu-pari) apapok chegar e apo quem; proto-tupi *pw da-ria ernproto-tupi-guarani (e ernmunduruku) *b (alerodo arredondaIrelto, ernproto-tupi -guarani, da vegalprecedente): *obapo (*-k I daria -k em tupari, mas ~emproto-tupi -guarani) 0 0 niimero 29, nao ocorrendoem tupari, nao foi considerado naquele estudo anterior, mas ernprincIpio uada parece opor-se a p::>stu=la~ao de proto-tupi *-p eo Quanto ao niirrero 135, p§:rece que arrbas as formas sac canpostos hap1010gic~incluindo 0 norfema do nGrrero119: proto-tupi-guarani *ib~(~)tu respir~ao da terra (cL n9 125) eproto-munduruku *ka?bi (pi) do respiraxao do ceu(Muka?bi ceu); mas fica sem exp1ic~ao a ausenciade ? no Mukabidoo Una dificuldade para a hipOtesede que a oorrespondencia 4 provem do proto-tupi *pWe apres&ntada, entretanto, pe10 niirrero 46, que seencaixa na oorrespondencia 3: 0 tupari epa olho,luzem oonfronto can 0 proto-tupi -guarani *aba rosto,leva a postula~ao de proto-tWi *epwa, precisaIreI1tecano no caso de *abapo <: *ep apokI , mas aqui 0 mun-duruku tern outro canportarrentoo

Esta correspondencia se prende ao fonema *t I p::>stu-1ado para 0 proto-tupi can a evidencia do tupari,que apresenta h em inIcio e fJ emmeio de norfema:aoniirrero 2 ~e-se 0 tupari hap cabertura do teto,kaw-construir; ao nGrrero119, 0 tupari cio respira-~ao; ao niimero135, 0 tupari ipcio ventoo

Page 13: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

(4) Os niimeros 12 e 132 foram associados por correspon-derem ao tupari yO-tap bicho de pe e yokan tucano ,respectivarnenteo 0 fonema tentativarnente ProPQStopara 0 proto-tupi e *c": *c'UT)e *c'ukan.

(5) Os niimeros 18 e 83, em que 'Ib r, *r correspondem aumaobstruinte Palatal em Mu, tern ambos contra Partescan t em tUPari: ete- e ote, resPeCti varrente.

(6) 0 nGrrero 110 e urncaso a parte, pois embora 0 Muapresente s, 0 Ku nao 0 acanpanha cane nos dernai.scasos. Evident.errente a fonna proto-munduruku deve terside ana10ga a do kuruaya, *akip, e a mudanli=ade kem s no munduruku ta:..vez seja urn fenareno anal6gicqpossivelm:mte devido a estreita associali=ao semantica can Muasa fogo.

(7) NimuendajU (1930) sistematicarnente deixa de regis -trar as oc1usivas glotais, que provavelrnente ocor-'riam emkuruaya tanto quanto em mundurukuo

(8) No niimero 88 0 Muaro Oeve provir de *aworo (eL tupari aore papagaio), cern *w > fJ c Tamb€m *w ;> {O noniimero 76, cuja recons~ao proto-tupi deve ser*e.vir (cf c tupari e.vit); em proto-tupi -guarani *y :>fJ diante de *i, nao so nesse caso, mas t.arr1b6n no nunero 93, cuja fonna proto-tupi seria *wita. -

(9) Ha urniinico caso, 0 niimero 118, de w em tupinambae munduruku; e possivel que se trate de enprestiIrono munduruku, tanado a uma lingua tupi--guarani, 00lID p. exo a lingua geral (nheengatu) 0

(10) Mu/u/ varia foneticaIrel1te de I 0 I a I u I; margemde variali=ao anc3.logaapresenta Mu /U/ •

(11) •• - ••No nurrero 106, Muay pressupoe os intenrediarios

Page 14: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

(12) No niimero 89 0 i fica contiguo ao a apOs a queda de? (corresPJndencia 12) e toma-se assilabico, caIDno niimero 106 (cf 0 nota 11) 0

(13) 0 niJrcero42 apresenta 0 = (5 em silaba acentuada; eprovavel que se trate de rrorfernas fonologicarrenteparecidos, mas MO cognatos.

Os nUmeros84 e 108 aprcsentam a ::= ~ 0 No caso doni3rrero108 11& evidencia clara de que 0 Mu~ corresPJnde realrrente ao proto-tupi *0, confonre 0 testemunhodo tupari aPJ quem (cf. nota 2) i 0 -a do prQto-tupi -guarani *aba se deve, provave1Irente, a assirnilac;ao: proto-tupi *apwo > prot,o-tupi-guarani -*abo > *aba, analogarrente a proto-tupi -guarani *aco:> *aca eu fui, *yaco *yaca nOs fanes (cf.guaraniaha, yaha) a Quanto ao niimero 84, a situac;ao nao etao clara; mas oKuwei- parece indicar que 0 ± doMuwiy- proven irrediatarnente de urne, cane na corresPJnooncia 24, e nao de urnai neste caso, 0 proto-munduruku teria *wey- corresPJndendo ao proto ::tupi -guarani *ya- i 0 -y da forma proto-mtmdurukuparece ser urnfonnante canumaos marcadores de 1a:-pessoa inclusiva e 2ao pessoa do p1ural~ cpo Muey-,Ku ei - ::= Tb pe- (niirrero 139) i a corresPJndencia restante, 'Ib a, *a ;;::;Mue, Ku e tern paralel0 no niime="ro 60, Tb kab, *kab ;;::Mu~ep, Ku sep-, e deve-se,PJssi velmente, a umavagal proto-tupi distinta de*ao

Os nUmeros18 e 25 apresentam tarnI:::>eme ;;::i:, mas emcont~tos em que nonnalrnente ocorre e :;:eo Em 18e possivel que, no munduruku, ± resulte de assimi-lac;ao a vogal seguinte: *e}'±- :> ~Ji:-iem 25 nao esta clara a situac;aoo

(16) Urn caso que escapa nitidaIrent-e ao padrao desta coE

Page 15: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

responooncia e 0 nUrrero57, que apresentaoral emmunduruku.

1- Anonilro- 1952-1953. Vocabulario na lingua brasilica.2a. edi~ao por Carlos Drumond.2 volumes. Sao Pau10; Universidade de Sao Paulo. -

2- Braun, lIse, e Marjorie Crofts- 1965. "HundurukuPhonology". Anthr0p::>logicalLinguistics 7:7:23-39.

3- Crofts, Marjorie- 1973. Gra:rnaticaHunduruku. Brasilia:SummerInstitute of Linguistics.

4- Lemle, Miriam- 1971. "Intemal Classification of theTupi-Guarani Linguistic Family". Tupi Studies I(DaVidBender-Samuel, ed.): 107-129. Norman:SummerInstitute of Linguistcs.

5- Nimuendaju, Curt- 1930. "Zur Spracne der Kuruaya-In-dianer". JOunlal de la Societe des Americanistes22:317-345.

6- Nimuendaju, Curt. 1937. "Die Verwandtschaft des Hun-durukfuschen mit Clem'I'upiischen". Santo Antonio,Provinzzei tschrift der Franziskaner in Nordbrasi-lien 15: 2:76-80.

7- Rodrigues, Aryan D. 1955. "As linguas "irnpuras" dafamilia tupi -guarani". Anais do XXXICongresso Internacional de Amaricanista.s: 1055-1071. Sao Pau-lo.

8- Rodrigues, Aryan D.- 1958. Phono1ogie der Tupipaml:Ai-Sprache. Dissertation, Universitat Hamburg.

9- Rodrigues, Aryon D. 1970. "Linguas aroorindias". Grande Encic1op§dia De1ta-Larousse: 4034-4036. RiO-deJaneiro: Delta:

Page 16: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

10- Ruys de lvbntoya, Antonio- 18760 Vocabulario y tesoro de 1a 1engua guarani, <3 mas bien tupi n Nuevaedicion 0 Viena e Paris.

11- S"tr&ter, Chrisostanus- 1932. Die Sprache der Mtmdu-~. M&ll.ingbei Wien: Anthropos n

xx 8emi.nario do GEL

Bauru, 1978