Hugo a S. Victore

QUAESTIONES ET DECISIONES IN EPISTOLAS D. PAULI

Secunda Pars

A Secunda ad Corinthios usque ad Hebreos

Hugo a S. Victore

QUAESTIONES ET DECISIONES IN EPISTOLAS D. PAULI

SECUNDA PARS

INDEX GENERALIS

III. IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS.

IV. IN EPISTOLAM AD GALATAS.

V. IN EPISTOLAM AD EPHESIOS.

VI. IN EPISTOLAM AD PHILIPPENSES.

VII. IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES.

VIII. IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES.

IX. IN EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES.

X. IN EPISTOLAM I AD TIMOTHEUM.

XI. IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.

XII. IN EPISTOLAM AD TITUM.

XIII. IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM.

XIV. IN EPISTOLAM AD HEBRAEOS.

1

Hugo a S. Victore

QUAESTIONES ET DECISIONES IN EPISTOLAS D. PAULI

Secunda Pars

III. IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS.

PROEMIUM

Paulus apostolus, etc. Haec est secunda epistola, quaeCorinthiis destinatur. Scribit autem aliquando duas, aliquando unumepistolam tantum Apostolus; sed nec, cum unam, aliquid diminutumet imperfectum, nec cum duas aliquid superfluum dicit, ut hic videripotest. Nam haec epistola, quae sequitur, consummatio et confirmatioest praecedentis. In hac enim secunda, monet eos corrigi, qui nondumper praecedentem epistolam erant correcti. Notat eos, quod ineleemosynis erant parci. Correctum fornicatorem praecipit recipi.Unde patet quae hujus materia epistolae sit, quae etiam intentio. Estautem materia specialis status Corinthiorum, in quo tunc erant.Intentio vero ad unitatem et integritatem fidei revocare. In hoc autemstatu speciali generalem Ecclesiae statum signat, et informat, etomnes ad unitatem fidaei invitat. Praemittit more suo, et aliorumscribentium epistolas, salutationes eorum, quibus scribit, captandobenevolentiam: unde et dicit, Paulus apostolus, conjungendo nomenhumilitatis et nomen dignitatis, ut dignitatis excellentiam humilitascomes temperet, sine qua omnis virtus cassa et inanis. Item JesuChristi, Jesus est nomen personae. Fuerint autem plures hoc nomine

2

dicti, ut Jesus Nave, Jesus magnus sacerdos, sed et omnesnuncupative. Christus vero solus substantive, quia et nomen, et remhabuit: qui Salvator mundi vere fuit. Interpretatur enim JesusSalvator. Christus vero nomen personae, quod utramque complectiturnaturam. Est enim nomen officii, ut sacerdos, miles, et interpretaturunctus. In Veteri Testamento duae ungebantur personae, regalis etsacerdotalis; Christus vero unctus est unctione regali, qui secundumdivinam naturam suos regere potuit; secundum vero naturamhumanam offerendi potestatem accepit, qui semetipsum obtulit DeoPatri: unde ex officio regali et sacerdotali Christus dicitur. VoluntasDei multis modis accipitur, ut jam superius dictum est, et iterumdicere non erit superfluum. Dicitur enim voluntas Dei ipsa dispositio,et beneplacitum. Unde: Omnia quaecunque voluit fecit (Psalm.CXXXIV). Dicitur etiam voluntas Dei, consilium, vel praeceptum:unde dicitur: Deus vult omnes salvos fieri (I Tim. II), id est, consulitet praecipit ea facere: per quae salventur, ut sunt prohibitio, velpermissio, et si qua hujusmodi.

3

QUAESTIO I.

Cum ego voluissem hoc, nunquid levitate usus sum?Quaeritur ergo utrum Apostolus mentitus fuerit, promittendo seventurum, cum non venerit: ipse enim dixit, veniam, et non venit:ergo apud ipsum erat est, et non, id est, affirmatio et negatio deeodem, et sic mendacium, et sic reus mendacii. Solutio. Mendaciumest falsa vocis significatio cum intentione fallendi: unde qui dicitfalsum, quod putat verum: non est judicandus mendax, cum potiusfallatur, quam fallat. Quicunque vero cum intentione fallendi verumdicit vel falsum, reus est mendacii: unde colligitur, quod aliquisdicens verum, reus est mendacii, sive mentitur: et quod aliquis dicitfalsum, non tamen mentitur vel reus est mendacii.

4

QUAESTIO II.

Quaeritur autem de iis, qui pie mentiuntur, an mendacii reisint, ut obstetrices illae Aegyptiae? Nam ex intentione fallendi falsumpronuntiabant. Solutio. Qui sic mentiuntur peccant, et dum vitaealiorum provident, contra conscientiam suam agentes, veritatemoffendunt, et animae propriae periculum incurrunt.

5

QUAESTIO III.

Item de iis quaeritur qui joco falsum dicunt. Solutio.Aliquando sic jocari malum est, aliquando non; si vero exconsuetudine, sic peccatum est.

6

QUAESTIO IV.

Aliis quidem odor mortis in mortem, etc. (II Cor. II.)Quaeritur an odor mortis sit bonus an malus, cum Apostolus dicat seesse odorem, aliis in mortem, aliis in vitam: si enim bonus quomodoin mortem. Item si malus, quomodo bonus Deo? Solutio. Apostolusnon erat nisi odor bonus, et tamen hoc odore bono alii moriebantur,id est, occasionem per invidiam sumebant, sicut lex bona, et tamenoccasio mali quia praevaricationis.

7

QUAESTIO V.

Non quod sufficientes simus, etc. (II Cor. III). Hic quaeriturquomodo dicat Apostolus, quod sufficientes non sumus aliquid anobis cogitare, cum mala ex nobis et cogitare, et facere possimus.Item cum quaedam naturaliter possimus facere, quae neque adpraemium neque ad poenam sunt, haec autem sunt illa quae a primacreatione data sunt nobis, ut digitum erigere, curvare, deponere, ethujusmodi. Solutio. Apostolus hic agit de bonis illis, quae meritumhabent apud Deum, quae nullo modo possunt sine gratiasuperveniente et juvante fieri. Unde Misericordia ejus praeveniet me(Psal. LVIII), et misericordia ejus subsequetur (Psal. XXII). Gratiaenim praevenit voluntatem, ut velit, et subsequitur, ne frustra velit.Unde Apostolus hic destruit errorem illorum, qui dicebant initiumboni naturaliter non posse esse sine gratia, sed boniconsummationem esse ex nobis: in hoc quod dicit, sed sufficientianostra ex Deo est. Ex libero enim arbitrio facultatem bene operandihabemus, non tamen hac facultate uti possumus nisi gratia adjuvante.Est enim liberum arbitrium per culpam ita depressum, ut potentia suauti non possit, nisi erigatur a gratia et adjuvetur, sicut cum potestatemequitandi habeam, non tamen hujus potentiae exercitium haberepossum absque equo.

8

QUAESTIO VI.

Littera occidit, spiritus autem vivificat, etc. Quaeriturquomodo littera dicatur occidere: nunquid talia praecipit, quaeobservata occidant? quomodo ergo stabit quod alibi dicit Apostolus,quod lex sancta est, et mandatum sanctum, bonum et justum, sipraecepta occidant? Item si dicatur quod littera sine spiritu, id estsine gratia, occidat, idem de Evangelio dici posse videtur. Item sidicatur littera ideo occidere, quia non possunt omnia ad litteram ibiobservari: non pereat, qui ea observaverit. eodem modo dici potest deEvangelio. Nam si hoc, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, etbiberitis ejus sanguinem, etc. (Joan. VI), ad litteram observatur, idest, ut littera sonat, ut sic manducare, et bibere intelligamus, hic, sicutalibi, stultum et damnabile est. Solutio: Littera sine spiritu occidit, idest, sine gratia, quia occasio mortis est, sicut scientia absque charitateinflat. Littera vero Evangelii non absque spiritu est. Vel ut alibi jamdictum est: Per litteram, sive legem, intelligitur mandatum sinegratia: quod semper occidit: quia concupiscentiam augens superadditpraevaricationem. Per Evangelium, mandatum cum spiritu, id estgratia, intelligitur: unde Apostolus vocat legem ministrationemmortis: Evangelium, ministrationem justitiae.

9

QUAESTIO VII.

Et non sicut Moysi ponebat velamen, etc. Quaeritur develamine, an excaecet. Solutio. Aliud est velamen figuratum, quodest lectio Moysi: quod figuratum est per velamen, quod Moysesloquens filiis Israel posuit super faciem suam. Aliud est velamencaecitatis, quod est positum super cor Judaeorum: utrumque velamenaufertur per Christum. In cujus rei figura velum templi scissum est inpassione Christi.

10

QUAESTIO VIII.

Nos autem omnes revelata facie gloriam Dei speculantes, ineamdem imaginem transformamur, etc. Quaeritur quid gloriam, etquid imaginem vocet? Solutio. Gloriam Dei, quam speculamur, etimaginem, in quam transformamur, idem vocat, scilicet Christum,qui est gloria, et imago Dei increata, sicut vir est gloria, et imago Deicreata.

11

QUAESTIO IX.

Qui est imago Dei invisibilis (II Cor. IV). Quaeritur cur Filiusdicatur imago Patris. Solutio. Ut ostendatur sic esse ex Patre, ut peromnia ei similis et aequalis ostendatur.

12

QUAESTIO X.

Si autem quaeratur cur Spiritus sanctus, cum sit ex Patre, etsimilis et aequalis per omnia, non dicatur imago Patris sicut Filius.Respondetur quia imago, aequalitas, et similitudo magis pertinent adproprietatem Filii, quam ad proprietatem Spiritus sancti. Ea enimquae nascuntur, non quae procedunt, solent esse similia. Notandumquod ad imaginem et aequalitatem sequitur similitudo: quiaubicunque imago, vel aequalitas est, ibi est similitudo, sed nonconvertitur. Item nec imago infert aequalitatem, nec infertur ab ea,quia et imago sine aequalitate, et aequalitas sine imagine esse potest.

13

QUAESTIO XI.

Habentes eumdem spiritum fidei. Dicit expositor super hunclocum, quod tempora variata sunt, non fides, quia quidquid noscredimus, et illi antiqui crediderunt, et e diverso. Unde sic objicitur:Abraham credidit Christum nasciturum, et nos credimus natum: sedaliud est esse nasciturum, aliud natum: ergo aliud credidit ille, etaliud nos? Solutio. Quidquid credimus nos, et antiqui, etc., id est, reseaedem subjectae sunt nostrae fidei, et illorum: non tamen sequiturquod idem, quod est modo praeteritum, esse in tempore eorumpraeteritum; vel quod tunc futurum, modo sit futurum. Item siopponitur: Abraham credidit Christum nasciturum, sed modo falsumest Christum nasciturum: ergo Abraham credidit falsum. Solutio. Utnobis videtur, quid interpretatur quale. Cum enim dicitur: Abrahamcredidit Christum nasciturum, sensus est, fidem habuit de Christinativitate, quae tunc futura erat; sed in assumptione, cum dicitur,modo falsum est Christum nasciturum, sensus est: nativitas Christinon est futura: unde ex illis duabus nullo modo sequitur Abrahamfalsum credidisse.

14

QUAESTIO XII.

Sed licet is, qui foris est, noster homo. Quaeritur an duohomines sint homo exterior, et homo interior, et an idem sit homoexterior, et homo vetus, et homo interior, et homo novus. Solutio.Sicut homo vetus, et homo novus, non sunt duo homines, sed unus,licet secundum aliud vetus, secundum aliud novus dicatur, sic homoexterior, et homo interior non duo homines, sed unus et idemsecundum diversa sic dictus est. Nec idem est homo vetus, et homoexterior; nec idem est homo novus, et homo interior. Vetus enimhomo consistit in culpa, et poena, quae duo non solum inveniuntur inhomine exteriore, sed etiam in homine interiore. Homo vero novusintelligitur secundum justitiam et gloriam: quae duo etiam adhominem interiorem pertinent. Homo vero exterior dicitur, quidquidhabemus commune cum brutis: homo interior, quod nobis communeest cum angelis.

15

QUAESTIO XIII.

Qui dedit nobis pignus spiritus, etc. (II Cor. V). Quaeriturquomodo Spiritus sanctus dicatur pignus, et cujus rei sit arrha?Solutio. Spiritus sanctus amor est, et ex amore, quem habemus ergaDeum, certi sumus de promissione ipsius; et quia hanc certitudinemhabemus ex Spiritu sancto, ideo Spiritus sanctus quasi arrha, etpignus nobis datus est a Deo. Est autem pignus certitudo rei creditae,vel promissae, vel credendae. Scientes ergo timorem Dominihominibus suademus. Timor in quinque species dividitur, ut jam inepistola ad Romanos dictum est, nec opus est recedere.

16

QUAESTIO XIV.

Sive enim mente excedimus, etc. Quaeritur qui sint mentisexcessus. Solutio. Duo sunt excessus, vel pavor, vel intentio adsuperna: ita ut quodam modo a memoria labantur inferiora. In hocmentis excessu fuerunt omnes sancti: quibus arcana Dei mundumexcedentia revelata sunt.

17

QUAESTIO XV.

Pro omnibus mortuus est Christus. Quaeritur quomodo proomnibus mortuus sit Christus: cum ejus mors non omnibus prosit:damnandis enim non prodest, sed tantum electis. Solutio. SecundumHieronymum sic intelligitur, pro omnibus salvandis. Universitasenim quandoque restringitur, et hoc modis pluribus. Quandoque enimcolligit signum universale singula generum, quandoque generasingulorum, quandoque neutrum, sed partem majorem, vel dignioremipsius universitatis. Vel secundum Augustinum, mortuus est proomnibus Christus, quia hoc ejus mors promeruit, ut per ipsum omnessalvarentur, nisi in ipsis remaneret: sufficiens enim erat ad omniumsalutem.

18

QUAESTIO XVI.

Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi. Quaeriturquomodo Pater in Filio, vel Filius in Patre dicatur esse: vel quomodoillud sit intelligendum: Qui videt me, videt et Patrem (Joan. XIV).Solutio. Ideo alter in altero esse vel videri dicitur, quia una estsubstantia eorum naturaliter. Quod addo, ut haeresim Sabellianamexcludam. Ibi est unitas, ubi nulla diversitas, sed omnimodoindifferentia, et aequalitas, et identitas. Unde Hilarius ait: Patervidetur in Filio propter unitam naturae similitudinem: sic enimdetestamur pestem Arianorum, quod nihilominus exsecramurinsaniam Sabellianorum, sic Deum trinum confitemur, quod unum, etsic unum, quod trinum. Multi enim in diebus nostris sunt Sabelliani,quantum ad intellectum, qui confitentur tres personas: sed cumdicitur, quod tres personae sunt una substantia, non aliud intelligunt,quam Sabellius intellexit: quod inde contingit, quia nonanimadvertunt multiplicem hujus nominis, substantia,significationem. Dicit enim Hilarius quod cum dicitur: Pater et Filiussunt una substantia, talis locutio habet et fidei conscientiam, etfraudem paratam. Deinde aperit utrumque dicens: Si singularemDeum Patrem, et Filium significes, falsa est intelligentia: si autemdicas ideo Patrem et Filium unam substantiam, vel unum simpliciter,ut intelligas unum, par et indifferens, per omnia aequale, ex nullaparte dissimile, vera est intelligentia. Quibus verbis manifestissimedistinguit, inter unitatem personalem, et unitatem naturalem: Paterenim et Filius unum sunt in natura, non in persona.

19

QUAESTIO XVII.

Ecce nunc dies salutis, etc. (III Cor. VI). Quaeritur cur tempusgratiae dies salutis dicitur, cum etiam in tempore legis naturalis etscriptae multi salvarentur? Solutio. Ideo dies salutis hoc tempusgratiae dicitur, quia in hoc tempore hostia oblata est, per quam solamintroitus patet in regnum, per quam etiam illi, qui praecesserunt,salutem meruerunt. Unde etiam tempus gratiae dicitur, proptermajores vires nobis datas per fidei, et dilectionis manifestationem:unde et vires diaboli sunt imminutae, et quia nunc omnia gratis, noncausa alicujus terreni commodi fiunt, et quia illa, quae in aliistemporibus sunt promissa, hoc tempore sunt adimpleta.

20

QUAESTIO XVIII.

Charitate non ficta, etc. Quaeritur quae charitas dicatur ficta.Solutio. Quae non perseverat, vel quae non est sufficiens ad salutem,vel simulata, scilicet aliquod signum dilectionis exterius ostensum,cum intus non sit in corde, et haec charitas non est charitas.

21

QUAESTIO XIX.

Quasi morientes, et ecce vivimus. Quaeritur juxta haecquomodo jugum Domini sit suave, et onus leve, cum sancti tot ettanta dura et difficilia patiantur, et quomodo laborantes et onerati adse venientes requiem inveniant, cum non a labore ad requiem, sedpotius a requie ad laborem videantur transire. Solutio. Sanctis graviaet aspera sustinentibus adest Spiritus sanctus, qui in exteriorishominis corruptione interiorem hominem revocat, de die in diem, etgustata requie spirituali, spe futurae beatitudinis omnia asperarelevat, et sic in tot duris levius est onus Christi. Omnia enim saevaet immania, facilia et prope nulla facit amor Dei et Domini nostriJesu Christi.

22

QUAESTIO XX.

Ut fiat aequalitas, sicut scriptum est: Qui multum nonabundavit, etc. (II Cor. VIII.) Quaeritur an minores qui (quasiprovinciales) ministrant stipendia militibus Christi, sint illis inmeritis aequales: quod videtur Apostolus velle dicens, ut fiataequalitas. Solutio. Ista aequalitas non est pietatis, sed quia utriquesustentant, et sustentantur ab invicem. Minores enim majores incarnalibus sustentant, et sustentantur in spiritualibus. Et majoresminores, id est spiritales, carnales sustentant in spiritalibus, etsustentantur in carnalibus ab eisdem.

23

QUAESTIO XXI.

Providemus enim bona non solum coram Deo, etc. Quaeriturquomodo dividat Apostolus, scilicet coram Deo, et coram hominibus,cum non possit fieri coram Deo, nisi etiam fiat coram hominibus?Nec tamen semper exigitur opus exterius, videlicet cum deestfacultas. Semper autem exigitur, ut munda sit conscientia. Solutio. UtApostolus ostendat conscientiam non posse esse mundam, nisi etiambona provideantur coram hominibus, ideo distinguit inter haec duo.

24

QUAESTIO XXII.

Quaeritur: Quid est providere bona coram Deo? Solutio. Sicmentem aptare, ut nihil fiat contra Deum, quod fieri nequit, nisiscandalum vitetur fratrum exterius, vel ideo dividat inter praedicta, utostendat quaedam esse quae licet fieri quantum ad Deum pertinent,quia in se bona sunt, quamvis aliter videatur hominibus, ideoquepossunt praetermitti. Quod ergo expedit et decet, illud fiat quodexpedit nobis ad meritum, quod decet ad exemplum caeteris. Ergopropter conscientiam bona providere debemus coram Deo. Propterfamam providemus etiam bona coram hominibus: qui enimconscientiae fidens famam negligit, crudelis est, quod facit qui noncurat, an quod facit placeat, an displiceat, et propter scandalumfratrum nihil dimittit.

25

QUAESTIO XXIII.

Qui parce seminat, parce et metet. (II Cor. IX.) Quaeritur depauperibus, qui parce seminant, vel nihil, an ideo parce et ipsimetent. Solutio. Non parce seminat ille qui parum largitur, si animuspromptus sit dare, si plus haberet. Parce ergo seminare dicendus est,qui parvam habet dilectionem, sive plus, sive minus det: et hic parcemetet, id est, parvam percipiet retributionem in vitam aeternam.

26

QUAESTIO XXIV.

Non enim audemus nos inserere, etc. (II Cor. II.) Id est, nonusurpamus nobis potestatem, sed potestate nobis a Deo data utimur.Quaeritur itaque quid sit usurpare potestatem. Solutio. Ille usurpatsibi potestatem, qui non electus, vel non vocatus, sumit sibi honorem,qui ingerit se, et non accepta potestate vult dominari.

27

QUAESTIO XXV.

Nos autem non in immensum gloriamur. Quaeritur: Quid estin immensum gloriari? Solutio. Plusquam debet, et in eo quod nondebet quis gloriari, quod facit ille qui extendit se in id in quod jusnon habet. Abuti autem potestate est adulari, et vitia peccantiumpalpare. Uti potestate est peccantes arguere, et caetera quae adaedificationem pertinent facere.

28

QUAESTIO XXVI.

Qui gloriatur, in Domino glorietur. Quaeritur quid sit inDomino gloriari, cum alibi dicat: Absit mihi gloriari, nisi in cruceDomini nostri Jesu Christi (Galat. VI). Et illud: Non solum gloriamurin spe filiorum Dei, sed etiam in tribulationibus nostris (Rom. V).Nunquid idem est in Domino, et in cruce Domini, et intribulationibus gloriari? Quid est gloriari? Solutio. Gloriari estgaudere laude, et gloria se dignum judicare. In Domino gloriari esttotam fiduciam non sibi, sed Domino tanquam auctori attribuere, etin Christo exsultare gaudio spirituali. In cruce Domini gloriariduobus modis potest intelligi. Ille enim recte in cruce Domini gloriaridicitur, qui cum gaudio, et spe futurae vitae imitatur Dominipassionem, et hoc est gloriari in tribulationibus. Dicitur etiam aliquisgloriari in cruce Domini, qui non judicat se dignum salute, nisi perpassionis Dominicae meritum, dicens cum apostolo Petro: Quia nonest aliud nomen sub coelo in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV),haec dico absque praejudicio melioris sententiae.

29

QUAESTIO XXVII.

Aemulor enim vos Dei aemulatione, etc. (II Cor. XI.)Quaeritur: quid est aemulatio? Solutio. Aemulatio est motus mentisin bonum vel in malum propter alienum statum. Quando est inbonum, tunc est amoris; quando est in malum, tunc est livoris.

30

QUAESTIO XXVIII.

Quaeritur item: quid est aemulari Dei aemulatione? Solutio.Diligere ad honorem Dei, vel ea aemulatione quam Deus inspirat.

31

QUAESTIO XXIX.

Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibereChristo. Quaeritur de hac desponsatione Apostoli cum non omnes quisunt in Ecclesia sint virgines, ut conjugati, quomodo ergo potest eosqui non sunt virgines exhibere virginem, quasi unam, insupercastam? Solutio. Duplex est virginitas: corporis et mentis: carnisvirginitas est corpus intactum, mentis virginitas est integritas hominisinterioris incorrupta. Haec autem exigitur ab omni fideli, sine qua illaquae est carnis non prodest. Virgo autem una omnes dicuntur propterunitatem integrae fidei, solidae spei, sincerae dilectionis. Casta, nonhabens aestum malae voluntatis.

32

QUAESTIO XXX.

Satanas transfigurat se in angelum lucis, etc. Quaeritur anpericulosum sit credere Satanam esse angelum lucis, cum ea dicit, velfacit, quae congruunt bonis. Solutio. Si tunc quando dicit vel facit eaquae conveniunt, non est error periculosus; cum autem suas fallaciasincipit ducere ne quis post eum eat, opus est vigilantia: quod non fitsine Deo.

33

QUAESTIO XXXI.

[In fame, et siti, etc. Quaeritur ubi est promissio Dei dicentis:Primum quaerite regnum Dei, et haec omnia adjicientur vobis(Matth. VI). Videtur enim promissio titubasse, cum Apostolus dicatse laborasse in fame, et siti, frigore et nuditate. Solutio. Novit illemedicus, cui semel nos totos commisimus, et a quo promissionempraesentis vitae et futurae habemus, quando haec adjutoria apponat,vel subtrahat sicut nobis expedire judicat?

34

QUAESTIO XXXII.

Per fenestram in porta a fratribus. Quaeritur an hoc factum sitlaudabile, an dignum reprehensione: quod videtur quibusdam, quiaDei auxilio non est liberatus. Solutio. Ante non est necessariumsuffragium Dei quam defecerit humanum auxilium; nec debet aliquisexspectare Dei auxilium, dum habet quod faciat, ne videatur tentareDeum.

35

QUAESTIO XXXIII.

Et sic effugi manus ejus. Quaeritur an Apostolus feceritfugiendo, ut bonus pastor, an ut mercenarius. Nonne lupo venienteoves deseruit, et fugit? et sic videtur quod non bonus pastor, sedmercenarius fuerit. Solutio. Quando aliquis pastor specialiter apersecutoribus quaeritur, licet ei cedere, et rabiem persecutorumdeclinare, et fugiendo utilitati totius gregis se custodire, et interimcaeteri qui ita non requiruntur, conservis suis cibaria praebeant. Cumautem, omnium commune instat periculum, ii, qui aliis indigent, nondeserantur ab iis quibus indigent.

36

QUAESTIO XXXIV.

Sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit, etc. (IICor. XII.) Quaeritur quomodo Apostolus dubitaverit an in corpore, anextra corpus sit raptus cum nemo in hac vita existens Deum sicuti estvidere possit; unde dicit Moysi: Non videbit me homo, et vivet(Exod. XXXIII). Item si extra corpus sit raptus, ita scilicet quodanima separata a corpore fuerit, nunquid corpus ejus interim fuitmortuum? Item si intellectuali visione Deum vidit, tunc eum viditvere, et illam cognitionem habuit, in qua summa est beatitudo et sicin beatitudine fuit; sed beatitudo semel habita nunquam amittitur; autsi jam susceptam Deus ei abstulit, videtur quod injuste Deus egerit.Solutio. Utrumque contingere potuit: vel quod anima a corporeseparata Deum in se viderit vel anima, libera a sensibus corporis inipso corpore sic Deum contemplaretur; et quoniam alterum istorumrecte contingere potuisset dubitando dicit Apostolus sive in corpore,sive extra corpus. Unde quodcunque horum fuerit, salva eritauctoritas illa: Non videbit me homo, et vivet, quia utroque modoexuisse hominem potuit. Si autem extra corpus fuit, tunc corpusmortuum fuit, et ab anima separatum, et iterum anima redeuntevivificatum. Cum autem plenam Dei cognitionem habuit, et sic inbeatitudine fuerit, si iterum eidem eadem gloria subtracta fuit, non estmirum, nec incredibile, quia sic Deus servo suo dilectissimobeatitudinem et gaudium futurum, quod accepturus eratpraeostendere potuit, ut firmius in ejus dilectione et servitioperduraret, et tempus ipsum recipiendi vehementius desideraret:quemadmodum in monte transfiguratus gloriam humanitatis tribusdiscipulis suis ostendit.

37

QUAESTIO XXXV.

Per tertium vero coelum, et paradisum, in quem raptus est,idem intelligit, videlicet plenam divinitatis intelligentiam, velcognitionem. Nota de tribus coelis quadripertitam sententiam.Secundum primam sententiam primum coelum est aereum, unde avescoeli. Secundum est firmamentum, unde et vocavit firmamentumcoelum. Tertium est empyreum, quod statim ex quo factum angelisest repletum, ubi angeli, et animae sanctae fruuntur contemplationeDei. Secundum secundam sententiam primum coelum est corporalisvisio, qua coelum, et terra, et omnia oculis conspicua cernuntur.Eadem visione quandoque Dei munere videntur quaedam, ut Elisaeuscurrus ignitos (IV Reg. II), et Balthasar manum scribentem, inpariete, mane, thecel, phares (Dan. V). Secundum coelum est visioimaginaria, vel spiritalis, qua videntur non corpora, sed imagineseorum: sicut solent in somnis, vel in exstasi, ut Pharao spicas (Gen.XLI), et Petrus discum (Act. X). Tertium visio intellectualis, qua noncorpora, nec imagines corporum videntur, sed incorporalia, etimmaterialia instinctu mentis conspiciuntur, ut substantia, Deitas etomnis animae affectio. Tertia sententia tres coelos triplicemangelorum hierarchiam secundum Dionysium vocat. Prima inascensu est quae continet angelos, et archangelos, et virtutes.Secunda potestates, principatus et dominationes; tertia thronos etcherubim, et seraphim. Hanc itaque tertiam hierarchiam in ascensu,et primam in descensu, vocat Apostolus tertium coelum, siveparadisum: ad quod cum dicit se raptum, ostendit quod Deum viditimmediate facie ad faciem. Quarta sententia est, quod primumcoelum dicitur cognitio coelestium corporum, secundum coelestiumspirituum, tertium cognitio Deitatis.

38

QUAESTIO XXXVI.

Scio hujusmodi, etc. Quaeritur quomodo hominem raptumdicat sive in corpore, sive extra, cum homo in corpore et animasubsistat, quomodo ergo dicit hominem posse extra corpus rapi.Solutio. Veritas hominis ibi consistit, ubi est imago, et similitudo Dei.Unde est illud: Mens cujusque, ipse est quisque. Nomine itaquehominis, vocat hominem interiorem.

39

QUAESTIO XXXVII.

Datus est mihi stimulus carnis meae angelus, etc. Quaeritur aquo sit ei datus stimulus iste, an a Deo, an a diabolo. Si a Deo,quomodo angelus Satanae dicitur, quasi ab eo missus? Item si adiabolo missus, quomodo verum est quod sequitur: Ne magnitudorevelationum extollat, etc. Nunquid ideo Satanas per angelummissum a se Apostolum colaphizabat, ne in superbiam extolleretur?Solutio. Et a Deo, et a diabolo missus est ille qui Apostolum vexabat,sed propter aliud a Deo, et propter aliud a diabolo. A Deo ideo missusest, ne magnitudo revelationum extolleret eum. A diabolo ideo, uteum ad defectum traheret. A Deo etiam ideo missus est, ut virtus ininfimitate perficeretur.

40

QUAESTIO XXXVIII.

Propter quod ter Dominum rogavi, etc. Diabolus expetivit Jobtentandum, et exauditus est (Job I). Apostolus petivit ut angelusSatanae recederet ab eo, et non est exauditus. Ubi est ergo divinajustitia? Nunquid justum fuit diabolum exaudiri, et non Apostolum?Solutio. Deus eos quos sanare disposuit, non semper exaudit advoluntatem, sed ad sanitatem. Quosdam vero iratus quandoqueexaudit ad voluntatem, ut diabolum.

41

QUAESTIO XXXIX.

Item cum sciret Apostolus hanc infirmitatem sibi datam adprofectum, et ad humilitatis conservationem, quaeritur anrationabiliter petierit ut ab eo talis tentatio recederet. Solutio. Licethoc sciret, tamen humane casum ex afflictione timebat, et sic extimore humiliabatur; humilitas vero expellebat morbum superbaeelationis, et hac dispensatione divinae providentiae, datus est eistimulus ille.

42

QUAESTIO XL.

Et non egerunt poenitentiam, etc. Quaeritur an poenitentia sitnecessaria emendanti mores in melius; et quibus modis agiturpoenitentia. Solutio. Non sufficit mores in melius mutare, et a malisrecedere, nisi per poenitentiae dolorem, et humilitatis gemitum, etcordis contriti sacrificium satis fiat de culpa. Item notandum est quodtribus modis agitur poenitentia: ante baptisma, et post baptisma, progravioribus, et quotidie pro levioribus et crebris, juxta illud: Vitastigrandia, vide ne opprimaris arena.

43

QUAESTIO XLI.

Oramus Deum, ut nihil mali faciatis (II Cor. XIII). Hic innuitApostolus quod sola gratia Dei declinatur a malo, dicendo: Oramus,etc. Nil enim valet exterior plantatio et irrigatio sine interioriincremento: quod dat Deus sola gratia. Quaeritur ergo cur in sacrisScripturis saepe praecipitur nobis et declinare a malo, et facerebonum: cum ad neutrum istorum sufficiat liberum arbitrium, cumsolius gratiae opus sit proprium tam hoc quam illud. Solutio.Voluntas nonnihil facit, sed sola non facit. Ideo cum praecipitur, utfiat hoc vel illud, liberum arbitrium debemus agnoscere; cum autemoratur, gratiae beneficium postulatur. De gratia et libero arbitrio jamin superioribus dictum est, et similiter quid per se gratia sinevoluntate operetur, et quid sine illa non operetur; nec opus est uteadem iterum repetantur.

44

45

IV. IN EPISTOLAM AD GALATAS.

PROEMIUM

Paulus apostolus, etc. Hanc Epistolam Apostolus mittitGalatis: qui de Gallia venientes, in quamdam Graeciae provinciamGraecis se miscuerunt. Unde provincia illa prius Gallograecia dictaest, deinde Galatia. Unde cum Graeci acuti ingenii sint, hi stulti, et adintelligendum tardiores, ut indociles Galli habentur. Hi prius abApostolo in fide, et in doctrina evangelica sunt instructi, postea apseudoapostolis multis modis sunt subversi, ut crederent gratiamChristi sine lege Moysi non sufficere ad salutem. Unde patet quae sitmateria specialis, scilicet status Galatarum in quo tunc erant;generalis autem materia, communis status Ecclesiae. Intentio veroApostoli in hac Epistola est Galatas versutiis pseudocircumventos adveritatem fidei catholicae et doctrinae evangelicae revocare. Modustalis: salutem praemittit, ubi contra detractores, et de operibus legisgloriantes, de sua dignitate, et Christi gratia breviter tangit:commendans personam suam, quando pseudo deprimebant. Postsalutationem de levitate eos redarguit: post personam suam latiuscommendat. Deinde legem Moysi improbat: docens eam non essetenendam post Christum, quia non solum non proficit ad salutem etjustitiam, sed etiam officit. Post commendat Evangelium et fidemChristi, quae sufficit ad salutem.

46

QUAESTIO I.

Qui dedit semetipsum pro peccatis nostris, ut eriperet nos depraesenti saeculo, etc. Cum mundus sive saeculum sit opus Dei quibonorum tantum auctor est, quaeritur hic quomodo totus in malignopositus sit mundus, vel quomodo saeculum dicatur nequam. Solutio.Non solum loca, sed etiam tempora et instrumenta malorum trahuntinfamiam eorum, quae in eis fiunt: unde dies pessimi, et temporapericulosa dicuntur. Saltus quoque pleni latronibus, mali dicuntur; etgladius, quo sanguis effunditur, et calix, quo venenum propinatur; etsic mundus, vel saeculum malitiae nomen sortitur propter ea quae ineo fiunt.

47

QUAESTIO II.

Sed licet nos, vel angelus evangelizet vobis praeter id, etc.Nonne multa erant, quae nondum eis Evangelizavit quae suntcredenda et tenenda parvulis, qui lacte simplicis doctrinae suntnutriendi? Solutio. Non ait plusquam accepistis, sed praeter id,inquit, per quod intelligit contrarium. Unde promittebat se venire adquosdam, ut impleret ea quae eis deerant.

48

QUAESTIO III.

Si adhuc hominibus placerem, etc. Quaestio, quae solet hicfieri, in prima Epistola ad Corinthios soluta est. Sed dicet aliquis:Quidquid alibi dictum sit, vellem audire, quomodo utrumque verumsit, si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem; et illud:Placete omnibus per omnia (I Cor. X). Ipse non vult placerehominibus, ut sit servus Christi. Nobis autem praecipit ut omnibushominibus placeamus. Nunquid non vult nos non esse servos Christi,cum utrumque non possimus, et illis placere, et Christi servi esse?Unde scriptum est: Dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent(Psal. XXV). Eadem quaestio nascitur ex verbis Domini diversis.Alibi enim dicit: Luceat lux vestra coram hominibus (Matth. V); etalibi: Nolite justitiam vestram coram hominibus facere (Matth. VI).Solutio. Nihil aliud monemur, sive ex verbis Domini, sive ex verbisApostoli, nisi ne finem bonorum operum in laude hominumponamus, et ne eamdem quasi pro mercede bonorum operumoptemus.

49

QUAESTIO IV.

Persequebar Ecclesiam Dei, etc. Quaeritur an Apostoluspersequendo Ecclesiam Dei peccaverit, cum zelum legis habuit,idque faciendo crederet propter Deum esse faciendum. Nam quisquetenetur, ut illud faciat, quod conscientia dictat esse faciendum propterDeum, et ita si non faceret, videtur Deum offendere per contemptum.Item, Ecclesiam persequi, malum esse quis dubitet? Solutio. Dicuntquidam, sive hoc sive illud faceret, peccaret. Alii vero dicunt quodzelus ille, quem habuit Apostolus, erat bonus, sed opus illud malumfuit, et erroris, scilicet persecutio Ecclesiae.

50

QUAESTIO V.

Neminem autem aliorum apostolorum vidi, nisi Jacobumfratrem Domini. Quare Jacobus minor filius Alphaei frater Dominidicatur solet quaeri. Solutio. Dicunt nonnulli quod ideo frater Dominidictus est, quia fuit filius Joseph de alia uxore, qui pater Dominiputabatur: sed hoc non est ratum, cum Joseph virgo esse credebatur;alia ergo quaerenda est solutio. Sciendum itaque quod Maria materDomini, Joachim et Annae filia fuit, quae nupsit Joseph, et ita fuitJoseph putativus pater Domini. Mortuo autem Joachim, Cleophasfrater Joseph eamdem Annam accepit uxorem, et genuit ex ea filiamquam vocavit Mariam, quae nupsit Alphaeo, qui genuit filios, scilicetJacobum, Joseph, Simonem et Judam. Mortuo autem Cleopha,quidam Salomas eamdem Annam duxit, et ex ea filiam genuitnomine Mariam, quae nupsit Zebedaeo: et habuit ex eo filiosJacobum, qui dictus est Major, et Joannem evangelistam. Tres igiturviros Anna habuit, et tres filias. Nunc videndum est quare JacobusAlphaei et minor dictus est frater Domini. Minor dictus est adcomparationem alterius, qui prius adhaesit Domino, et ideo majorvocatus est, non secundum tempus nativitatis, sed conversionis.Frater autem Domini dictus est secundum quosdam, quia filiusmaterterae ejus erat, vel propter similitudinem sanctitatis ejus, velpotius quia nepos fuit patrui Christi, id est Cleophae. Hebraei enimgermana consanguinitate ex parte patrum conjunctos fratres vocant.Notandum quod quatuor modis in Scripturis fratres dicuntur. Natura,ut Esau et Jacob; gente, ut omnes Judaei fratres inter se dicuntur;cognatione, ut omnes illi qui sunt de eadem familia; cum ex unaradice turba diffunditat, ut Abraham, et Loth, et Jacob, et LabanScriptura vocat fratres. Affectu fratres omnes Christiani, ejusdemgratiae participes, eumdem Patrem coelestem habentes.

51

QUAESTIO VI.

Cogis gentes judaizare (Galat. II), etc. De hac reprehensionequaeri solet an fuerit vera, an dispensatoria, et an peccaverit Petrus,et vere reprehensibilis fuerit? Solutio. In responsione hujusquaestionis illa duo praeclara lumina Hieronymus et Augustinusvidentur dissentire. Hieronymus dicit quod reprehensio illadispensatoria, et non vera fuit, et quod Petrus non peccavit, necreprehensibilis fuit. Augustinus vero asserit quod vera fuitreprehensio, nec simulatoria, et quod Petrus vere reprehensibilis fuit;nec secundum veritatem Evangelii ambulavit; non in hoc, quodinfirmus factus est infirmis, sed quia suo exemplo cogebat gentesjudaizare: alioqui consequens erit falsum scripsisse Paulum, quodnullatenus credendum est. Item de abolitione legalium post Christum,nihilominus idem magistri duo non idem sentiunt. Hieronymus enimdicit quod post Christum mortiferae sunt illae legales observantiae.Augustinus dicit quod licuit Judaeis tunc in primitiva Ecclesia easobservare, tantum non ponerent spem in eis. Ante enim Christiadventum videntur fuisse necessariae; in ipso confinio legis et gratiaeindifferentes, si in eis non poneretur spes; nunc autem suntmortiferae. Nota quod dispensatio est inferioris status concessiocausa vitandi scandali, in qua minus fit malum, ut majus vitetur.Salva reverentia secretorum, B. Augustini sententiam praeferimussententiae B. Hieronymi super praedicta reprehensione et legisabolitione. Unde objectionibus B. Hieronymi sic respondemus. Primaest: Christus est finis legis, id est consummatio et plenitudo legemimplens, et consummans in se, et in suis. Non tamen ita quod lex postChristi adventum per nullum temporis curriculum licite a quoquamfieret. Item, lex et prophetae usque ad Joannem. Venerande senexHieronyme, responde mihi sensu puro, qualiter est hocintelligendum, lex et prophetae usque ad Joannem? Nunquid sic,quod post Joannem non licuit legem servare? Quod videtursecundum tuam disputationem. Sed nonne Christus etiam postJoannem legem servavit, vetus pascha celebrando? Nunquid Christus

52

fecit quod non decuit? Est itaque intelligendum sic: lex et prophetaeusque ad Joannem, id est a Joanne gratia Novi Testamenti incoepit etpraedicari et exhiberi: etex tunc Vetus Testamentum coepit cessare.Item tunc temporis non erat haeresis legales observare caeremonias,licet modo esset, maxime si quis crederet gratiam non sufficere adsalutem sine lege. Item si sunt observandae, salutem afferunt. Nonnequaedam observamus, quae salutem non conferunt, sed pro nostroarbitrio eis possumus uti, et non uti?

53

QUAESTIO VII.

Ex operibus legis non justificabitur homo, nisi per fidemChristi. Quaeritur quomodo fides justificet et non opera, cum Deusreddat unicuique secundum opera sua. Nonne ex quo habet essemeritum et praemium, corona et justitia? Si ergo corona est exoperibus, videtur quod justitia sit ex eisdem. Solutio. In Epistola adRomanos disputatum est pro modulo nostro de hac quaestione: hicmodo sufficiat dicere: fides ideo dicitur justificare, quia excertitudine invisibilium aeterna bona diliguntur; dilectio autemjustificat. Ex fide ergo dicit nos justificari, quia ipsa prima est, ex quaimpetrantur caetera. Nec cum dicit nos ex fide justificari, opera bonafrustrantur, sed ideo hoc dicit, quia ipsa opera sunt ex gratia fidei.

54

QUAESTIO VIII.

Si ea, quae destruxi, iterum reaedifico, praevaricatorem meconstituo. Sed dicet aliquis: Nonne fidem quam impugnabatdestruxit, et iterum eam reaedificat praedicando, et sic videtur essepraevaricator? Solutio. Qui rem falsam, quae destrui potest, destruit,si eam iterum reaedificat, praevaricator est. Fides autem non potestdestrui, licet possit impugnari. Licet itaque Paulus prius conareturnostram fidem destruere, et iterum reaedificare, non tamenpraevaricator fuit.

55

QUAESTIO IX.

Item opponitur de eodem sic: Si ea, quae destruxi, iterumreaedifico. Ecce manifeste dicit se destruxisse legalia; alibi verodicit: Legem ergo destruimus? Absit! sed legem statuimus (Rom. III).Quomodo ergo verum est utrumque? Solutio. Duobus modis diciturquis legem destruere. Ille legem destruit, qui eam in statu suo anteVerbi incarnationem dicit inutilem, nec a Deo datam asserit, et hocmodo legem Paulus non destruebat. Ille etiam dicitur legemdestruere, qui eam ostendit post Christi adventum secundum carnalianon esse tenendam, et hoc modo Paulus legem destruebat dicens: Sicircumcidamini, Christus nihil vobis proderit.

56

QUAESTIO X.

Nunquid Christus peccati minister, cum lex bona sit, etmandatum bonum, justum, et sanctum? quomodo Christus si legemministrat, et peccatum? Nunquid Deus, quando legem dedit,peccatum ministravit? Solutio. Lex quidem bona, tamen occasiopeccati: juxta quam rationem minister legis dicitur minister peccati.

57

QUAESTIO XI.

Per legem enim legi mortuus sum, etc., id est per auctoritatemlegis eam dimisi: sed per quam auctoritatem, quaeritur. Solutio.Moyses dicit: Suscitabo vobis prophetam de fratribus vestris, quemsicut me audietis (Deut. XVIII). Et Hieremias: Consummabotestamentum novum domui Israel. Et David: Et holocaustum propeccato non postulasti: tunc dixi: Ecce venio (Psal. XXXIX). Ex hocetiam quod in lege scriptum est: Odio habebis inimicum tuum(Matth. V), cum nullus cum odio inimici possit salvari, constat quodlex neminem justificat. Ideoque ab ea ad gratiam quae justificatfugiendum est. Et quia lex tantum manum, et non animum cohibebatde exterioribus agendo, et omnes cultores suos sub maledictioneconstituebat, liquet quod per ipsam ipsi moriendum est, ut in Deovivatur.

58

QUAESTIO XII.

Qui dilexit me, et tradidit seipsum pro me, etc. Revocaquaestionem illam ad memoriam, quomodo Pater, Filius, et Judasconveniant in traditione Filii, super Epistolam ad Romanossecundum posse nostrum pertractatam. Si enim per legem justitia,ergo Christus gratis mortuus est: sed Christus non est gratis, id estsine causa, sive utilitate, mortuus: ergo ex lege non est justitia.Lector, auctoritatem revoca ad memoriam quoties opus fuerit tibiprobare quod ex lege non est justitia: hoc dico, quia sunt auctoritatesquibus videtur quod possit ostendi quod ex lege sit justitia: sicut insuperioribus ostensum est.

59

QUAESTIO XIII.

Quis vos fascinavit non credere veritati, etc. Quaeritur quid sitfascinatio. Solutio. Magica ludificatio, qua oculis hominumostenduntur aliter quaedam quam sint: fascinus, vel fascinatiovocatur: vel vulgo fascinatio, quod nocet infantibus. Oculi enimquorumdam dicuntur visu urere, et hic actus fascinatio existimatur.Sic invidia non solum invido nocet aliena felicitate tabescenti, sed iisetiam in quibus aliqua bona incipiunt esse. Unde scriptum est:Fascinatio nugacitatis obscurat bona (Sap. IV).

60

QUAESTIO XIV.

Qui ex fide sunt, benedicentur: qui ex operibus legis sunt, submaledicto sunt. Quaeritur quid sit esse ex fide, quid sit esse exoperibus legis. Solutio. Illi sunt ex fide quorum esse pendet ex fide,id est qui per fidem tendunt ad verum esse, et qui per fidei gratiamquaerunt justificari. Et soli a Deo aeternae vitae benedictionemconsequentur. Ex operibus autem legis esse dicuntur, qui ex eisquaerunt justificari; ideoque sub maledicto sunt, tanquam legistransgressores.

61

QUAESTIO XV.

Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus quaescripta sunt in libro legis, ut faciat ea. Quaeritur an Deus in legepraecepit aliquid quod non possit adimpleri? Si dicatur nihil,quomodo omnes, qui sunt ex operibus legis, sub maledicto sunt?Item, si Deus praecepit aliquid homini quod ipse non vellet facere,videtur Deus injustus et crudelis. Solutio. Dicunt quidam quod nihilpraeceptum est in lege quod homo non possit adimplere. Contra quosdicit expositor, quod multa praecepit Deus, quae omnia nullus potuitadimplere. Unde apostolus Petrus: Cur tentatis Deum, nobisimponere jugum, quod neque nos, neque patres nostri portarepotuimus (Act. XV).

62

QUAESTIO XVI.

Maledictus omnis qui pendet in ligno. Quaeritur an Christussit sub hac universitate maledictionis contentus? Sed ille est quisuper omnia est Deus benedictus in saecula; per quem tollitur omnismaledictio, et qui benedixit nos omni benedictione in coelestibus.Ipse enim semen Abrahae promissum, in quo fit omnium gentiumbenedictio. Quomodo ergo iste potest esse maledictus? Solutio. Aliaest maledictio culpae, quae longe est a Christo: alia est poenae, quamChristus voluntarie suscepit, factus pro nobis maledictum, sivepeccatum, id est hostia pro peccato: ut omnium maledictionem tamculpae quam poenae de medio tolleret. Potest etiam dici quodmaledictus fuit Christus maledictione culpae, non vere, sedsecundum opinionem hominum: unde tanquam peccator cum iniquisreputatus est.

63

QUAESTIO XVII.

Si enim ex lege haereditas, non ex promissione. De hacconsequentia quaeritur an vera sit. Ad sui veritatem requirit ut sintopposita haereditatem esse ex lege, et ex promissione: alioquin nonsequeretur, si ex lege, non ex promissione. Quid est ergo,haereditatem esse ex lege: quid est esse ex promissione? quid etiamvocat haereditatem? Solutio. Haereditatem, vocat aeternam vitam:esse ex lege, est esse ex operibus legis, ad quorum impletionemhomo videtur sibi sufficere, nec gratia Dei indigere, quod est exmeritis esse haereditatem. Ex promissione vero esse haereditatem,hoc est, esse ex gratia. Vide ergo, quod esse ex lege, et promissionesunt opposita. Unde alibi dicit Apostolus: Si ex operibus, jam non exgratia (Rom. XI), id est, si ex debito, non ex gratia.

64

QUAESTIO XVIII.

Quid ergo lex? Cum priores sancti, qui ante legem fuerunt,fuerint per gratiam fidei justi, et promissionem sint consecuti,quaeritur quare lex sit data? et quid utilitatis contulerit? Solutionemhujus quaestionis Apostolus ponit dicens: Propter transgressionemlex posita est, quod duobus modis potest intelligi, scilicet proptertransgressionem cohibendam, ut saltem timore cessarent hominestransgredi, ut quandoque idem facerent voluntarie; vel proptertransgressionem lex posita est, id est, ut faceret homines transgredi,et sic humiliarentur, et medicum quaererent, et gratiae auxiliumimplorarent. Data est ergo ut superbos humiliaret, et infirmitatemproderet, et duris in flagellum et in signum futurorum.

65

QUAESTIO XIX.

Quaeritur cur statim post hominis casum lex non sit data? velquare ipse Filius illico non venerit? vel quare tot homines perirepermiserit? Solutio. Magno consilio hoc factum est, ut post hominiscasum non illico lex daretur, vel Filius mitteretur. Nisi enim superbiahominis prius vires experiretur sui arbitrii, libertati sufficientiamarrogaret, et legem superflue datam, et Filium frustra venissejudicaret. Nec omnes, qui tunc fuerunt, perierunt: sicut nec omnesqui modo sunt, fiunt salvi. Itaque hoc factum est, ut homo morbuminfirmitatis suae agnosceret, et gratiam sibi necessariam imploraret.In lege enim naturali relictus est sibi, ut sic vires naturae experiretur,et convictus est de ignorantia, et confessus est, quia defecit lumenoculorum suorum: adhuc tamen credebat se habere virtutem, quapossit implere quidquid necessarium ad salutem erat. Unde etdicebat: Non deest qui impleat, sed deest qui jubeat. Quasi diceret:Cognitione, non virtute indigeo. Data est itaque lex, quaeignorantiam illuminaret, sed infirmitatem non adjuvaret: quaepeccatum detexit, sed non consumpsit, qua data invaluit morbus, etaucta est concupiscentia, non legis, sed naturae vitio, et instantiadiaboli, ut ita cognita utriusque legis insufficientia, et sua infirmitate,clamaret ad medicum, et quaereret gratiae auxilium: et sicmultiplicatis infirmitatibus acceleraverunt ad medicum, qui veniensin forma servi sanavit vulnera languidi. Hic est enim Samaritanus illequi ad vulneratum, qui incidit in latrones, appropinquavit, et vulneraejus alligavit: quem sacerdos, et levita, id est lex et sacerdotium,pertransierunt (Luc. X): quia lex ad perfectum neminem perduxit(Hebr. VII). Hic est Elisaeus, qui post missum baculum noneffectivum salutis, venit ad suscitandum mortuum filium Sunamitis(IV Reg. IV). Hic est Angelus magni consilii, qui descendit inpiscinam, et mota aqua sanabatur unus (Joan. V). Hic est omnipotenssermo, qui a regalibus sedibus venit, dum medium silentium omniatenerent (Sap. XVIII). Nota tria esse silentia. Primum silentium estignorantia languoris, quod fuit sub lege naturali. Secundum silentium

66

est desperatio salutis, quod fuit sub scripta lege, et hoc silentium estmedium. Tertium silentium est adeptio sanitatis: quod erit in gloriaaeternae beatitudinis. Dum itaque omnia medium silentium tenerent,id est, de salute desperarent: summi Regis Filius de lumine coeli adtenebras mundi vel inferni descendit. Et veniens locutus est pacem,dedit gratiam, proposuit misericordiam, promisit veniam. Et sic ruptomedio silentio coeperunt aegroti pura fide, et vera confessione, quasimagnis clamoribus flagitare remedium, et accelerare ad medicum,per quem aegroti sanarentur, et vulnera curarentur.

67

QUAESTIO XX.

Lex posita est in manu Mediatoris. Quaeritur cur Christusdicatur Mediator? Solutio. Quia mediat nos, id est reconciliat Deo.

68

QUAESTIO XXI.

Sed cum non solum Filius nos sibi reconciliet, sed etiam DeusPater, sicut dicit Apostolus: Deus erat in Christo, mundumreconcilians sibi (II Cor. V), quaeritur cur solus Filius dicaturMediator Dei et hominum. Solutio. Tota Trinitas virtutis usu nos sibireconciliat: sed solus Filius impletione obedientiae, etsacramentorum susceptione nos justificat et reconciliat. Unde nonimmerito solus Mediator dicitur.

69

QUAESTIO XXII.

Cum Christus Deus, et homo, Dei et hominum mediator sit,quaeritur secundum quam naturam, an secundum divinam, ansecundum humanam, an secundum utramque sit Mediator. Solutio.Auctores dicunt quod non est mediator secundum quod est Deus, sedtantum secundum quod homo, per mortalitatem nobis appropinquans,Deo per justitiam.

70

QUAESTIO XXIII.

Sed conclusit scriptura omnia sub peccato. Quaeritur quidvocet scripturam. Solutio. Legem, quam alibi vocat litteram, hicappellat Apostolus scripturam: quia tantum jubet, non adjuvat:aegrotum, qui sibi sanus videbatur, de morbo convincit, et sicostendendo peccata, et non auferendo concludit omnia sub peccato.Data est ergo lex, ut gratia quaereretur: et gratia collata est, ut peream lex impleretur: huic consonat quod alibi dicit: Conclusit Deusomnia in incredulitate, ut omnium misereretur (Rom. XI).

71

QUAESTIO XXIV.

Quicunque in Christo baptizati estis, Christum induistis.Quaeritur de illo, qui ficte accedit ad baptismum, an sit in Christobaptizatus, et Christum indutus. Quod si dicatur sic, consequiturquod Christo sit conformis: si autem non est baptizatus, si poenitueritde sua fictione, poterit baptizari, sed hoc ei non conceditur: constatergo quod si baptizatus. Solutio. In Christo baptizari, et Christuminduere duobus modis intelligitur, vel sacramenti perceptione, quodcommune est bonis, et malis; vel sanctificatione interiori, et vitaeconformitate, quod solis bonis convenit.

72

QUAESTIO XXV.

Quaeritur quomodo Christus sit indumentum sanctorum, etanne sancti sint indumentum Christi? Solutio. Christus diciturindumentum sanctorum, et sancti etiam indumentum Christi. Sedaliter et aliter. Christus enim dicitur indumentum sanctorum perobumbrationem Spiritus sancti, ab aestu vitiorum eos protegens:sancti vero indumentum Christi, quasi ipsum intra se habentes, etcircumdantes. Etiam ipsum sua sancta conversatione honorant: sicutmali male vivendo, blasphemant.

73

QUAESTIO XXVI.

Si vos Christi, ergo Abrahae, etc. Christus dicitur semenAbrahae, et fideles dicuntur semen Abrahae. Unde quaeritur ansecundum eamdem significationem et Christus et fideles dicantursemen Abrahae? Solutio. Christus semen Abrahae est corporaliter,quia de ejus stirpe natus: fideles semen Abrahae spiritualiter sunt, idest justi per fidem, sicut ille fuit.

74

QUAESTIO XXVII.

Sub elementis mundi eramus servientes (Galat. IV). Si ergoJudaei etiam sub elementis serviebant, in quo a paganis distabant?Solutio. Judaei sub elementis Deo, non ipsis elementis serviebant:pagani vero non Deo, sed ipsis elementis cultum divinum exhibebant.

75

QUAESTIO XXVIII.

Ubi venit plenitudo, etc. Quaeritur cur adventus Salvatorisdicatur plenitudo temporis? Solutio. Ideo quia hoc temporeadimplentur quae praecedentibus temporibus erant praenuntiata, etmagis proprie videretur dictum tempus plenitudinis, quam plenitudotemporis, et finis saeculi idem dicitur.

76

QUAESTIO XXIX.

Misit Filium suum, etc. Quaeritur unde et quo missus estFilius. Audi: A Patre exivi, et veni in mundum (Joan. XVI).

77

QUAESTIO XXX.

Sed dicet aliquis: Nonne in mundo erat, et mundus per eumfactus est (Joan. I). Nunquid missus est illuc, ubi prius erat. Solutio.Prius erat in mundo per potentiam, et essentiam, sed coepit aliter essein mundo visibilis factus per servilis formae susceptionem. Sicut ergoquando a Patre exivit, Patrem non deseruit; sic in mundum venit, inquo prius erat. Quare autem missio Filii, vel Spiritus sancti, cum sitopus Trinitatis, Patri attribuatur, jam in praecedentibus dictum est.

78

QUAESTIO XXXI.

Factum ex muliere. Cum sit natus de virgine Dominus,quaeritur cur Apostolus factum de muliere asserat? Solutio. Usus estHebraicae locutionis modo ponentis mulierem pro femina, ut Eva inGenesi nondum passa concubitum mulier vocatur. Nota quodexpositor dicit quod Creator, qui semper erat, factus est, ut creaturaesset; quia factus est homo, ut fieret quod non erat; non ut periretquod erat; hoc dico propter quosdam, qui negant eum aliquid factumesse.

79

QUAESTIO XXXII.

Factum sub lege, ut eos, qui sub lege erant, redimeret, etc.Nonne per mortem suam redemit tam eos, qui sub lege erant, quameos, qui sine lege erant? Quomodo ergo dicit Apostolus Christum sublege factum, ut eos, qui sub lege erant, redimeret, quasi per legisobservationem eos redemerit? Solutio. Factus est sub lege, ut eamimpleret, et impletam cessare faceret; et sic etiam Judaeos a legispraevaricatione redimeret. Nisi enim legem observaret, in qua factaest promissio, quis crederet quod ipse esset semen Abrahaepromissum Abrahae, in quo non solum Judaei, sed etiam omnesgentes benedicerentur?

80

QUAESTIO XXXIII.

Ut adoptionem filiorum reciperemus. Quid vocat adoptionem;an bona gratuita ad praesentem justitiam, an ad futuram gloriampertinentia, per quae efficimur filii? Solutio. Quidam distinguendumputant inter filios adoptionis et filios gratiae, ego autem arbitroreosdem esse.

81

QUAESTIO XXXIV.

Misit Deus spiritum Filii sui, etc. Nota Trinitatem hicmanifeste significari. Sunt quidam, qui dicunt, quod sicut aeternaVerbi generatio a solo Patre est, sic et temporalis ipsius missio; quiasecundum hos Patrem Filium mittere, est ipsum a Patre esse, et nobisin carne assumpta apparere. Similiter asserunt de Spiritu sancto, quodsicut aeterna ipsius processio a Patre, et Filio, et non a semetipso est,sic et temporalis: sed Augustinus manifeste dicit quod tam Filii quamSpiritus sancti temporalis missio opus est Trinitatis; unde ipsiusFilius dicit se missum a Spiritu sancto.

82

QUAESTIO XXXV.

Clamantem: Abba, Pater. Quaeritur, cur Apostolus duovocabula idem significantia posuerit; videtur enim alterum superflueponi. Solutio. Ideo hoc facit, ut duos populos una fide conjunctosinnueret. Hebraicum enim nomen Judaeos, Graecum vocabulumgentilem populum significat; eadem utriusque vocabuli significatiounitatem fidei et Spiritus figurat.

83

QUAESTIO XXXVI.

His, qui natura dii non sunt. Hic innuit quod una natura estPatris, et Filii, et Spiritus sancti. Si enim Filius non est natura Deus,ergo nec colendus, nec adorandus. Sed opponitur sic nobis: Nonnehumanitas Christi colitur et adoratur? nec tamen natura est Deus.Solutio. Quod est assumptum adoratur non propter se, sed propterassumentem; non ergo solam et nudam, sed Deitati unitam adoramusSalvatoris humanitatem.

84

QUAESTIO XXXVII.

Imo cogniti sitis a Deo. Nonne Deus omnia ab aeterno novit?Quomodo ergo dicitur Deus tunc quasi primum nos cognoscere,quando incipimus in ipsum credere? Solutio. Tropica locutione quodDeo auctore agimus, ipsi attribuitur; unde dicitur: Postulat prosanctis, quia facit eos postulare, sic cognoscere nos, quia praestatnobis sui cognitionem et quiescere, quia facit nos in seipsoconquiescere.

85

QUAESTIO XXXVIII.

Quomodo convertimini iterum ad infirma, et egena? Galataeprius legem non tenebant, quomodo ergo dicit: iterum convertiminiad egena, etc. Solutio. Ut ostendat legalem observationem postChristi adventum distare parum, vel nihil ab idololatria. Vel ideo hocdicit, quia non solum legem servare volebant, sed ad pristinos etiamerrores convertebantur; sic duplici errore a pseudo circumventi erant.

86

QUAESTIO XXXIX.

Et septimae decadis septimum, qui jubilaeus dicitur. Quid esthoc quod dicit expositor? nonne quinquagesimus annus jubilaeusdicebatur in lege? quomodo ergo septimae decadis septimus annusjubilaeus dictus est? nam septimus septimae decadis est sexagesimusseptimus. Solutio. Filii Israel aliquando captivitate pressi nonpotuerunt servare annum jubilaeum suo ordine. Sexagesimo sextoautem anno data est licentia redeundi a Cyro, et Dario, et ex parteredierunt, et sexagesimum septimum annum coluerunt pro jubilaeo.Sed dicet aliquis quod antequam septuaginta anni essent impleti, nonsunt reversi de captivitate. Solutio. Non quidem generaliter et ex totosunt reversi ante annum septuagesimum; tamen in anno sexagesimosexto, ut praediximus, quibusdam indulta est licentia redeundi, quodsignificatur per Alleluia, quod canitur in Sabbato post Parasceven,qui sexagesimus sextus dies est septuagesimae. Sed quoniam adhucquidam detinebantur in captivitate, sequitur tractus, qui est signumlaboris, sicut alleluia est signum laetitiae. Sequenti autem Sabbatocanitur etiam secundum cum primo Alleluia praefigurans generalemreversionem Judaeorum quae est completis annis septuaginta.

87

QUAESTIO XL.

Si potuisset fieri, eruissetis, etc. Nonne illud fieri potuit quodait Apostolus? Solutio. Sacra Scriptura illud dicit non posse fieri,quod juste non fit; unde Job ait: Utinam possem me occidere (Job X).Et Dominus ad Loth: Non possum quidquam facere, donec illointroeas (Gen. XIX). Non posse se dixit, quod sine dubio poterat perpotentiam, sed non per justitiam.

88

QUAESTIO XLI.

Abraham habuit duos filios. Nonne de Cetura post mortemSarae plures filios habuit? Quomodo ergo dicit Apostolus eum duoshabuisse quasi non plures quam duos? Solutio. Si plures quam duos,ergo duos; non enim dicit tantum duos, sed tamen potius de his quamde aliis dicit, quia Scriptura de istis singula prosequitur, innuensaliquid egregium praefigurari.

89

QUAESTIO XLII.

Haec autem sunt duo testamenta. De hac et consimilibuslocutionibus quaeritur quomodo verae sint. Nonne aliud est figura,aliud veritas; aliud significans, aliud significatum? quomodo ergonomen veritatis praedicatur de nomine figurae, cum dicitur: Haecsunt duo Testamenta, et petra erat Christus? (I Cor. X.) Solutio. Hocverbum, esse, in hujusmodi locis, ponitur pro significare.

90

QUAESTIO XLIII.

Item cur sacra Scriptura in tali loco utatur verbo substantivo,potest quaeri. Nonne planius esset, si diceretur: Haec autemsignificant duo testamenta, et petra figurabat Christum? Solutio.Vocum est significare, rerum est esse proprie. In theologia vero nonsolum voces habent significationem, sed etiam res in aliarum rerumponuntur significationem, id est quaedam res aliis rebus significantur.Quoties ergo Scriptura sacra vult ostendere, quae res quam remhabeat significare, non dicit: hoc significat illud; sed hoc est illud, utpetra erat Christus; si enim diceretur petra significat Christum,videretur quod hujus nominis petra, et non hujus rei petraedemonstraretur significatio.

91

QUAESTIO XLIV.

Nota quod superius dicit, quod Ismael natus est secundumcarnem; Isaac non secundum carnem, sed per repromissionem, sednonne Isaac sicut Ismael natus est commistione utriusque sexus?quomodo ergo non est natus secundum naturam vel secundumcarnem? Solutio. Ismael natus est usitata lege naturae, scilicet exnaturalium causarum concursu; generatio vero Isaac non naturae, seddivinae virtutis, et gratiae fuit operatio. Tali enim commistioni, quaein tali aetate esse potuit inter Abraham senem, et Saram vetulam etsterilem natura non concedit filios; sed quod natura negavit, gratiacontulit.

92

QUAESTIO XLV.

Sed quomodo tunc qui secundum carnem natus est,persequebatur eum qui secundum spiritum, vel repromissionem natusest; sic et nunc. Quaeritur: Ubi hoc inveniatur quod Ismaelpersequeretur Isaac. In Genesi enim legitur, quod major cum minoreludebat (Gen. XXI). Quid ergo mali fecit? quid peccavit? quomodoludendo tantum eum persequabatur? Solutio. Lusum majoris cumminore intellexit Sara esse delusionem. Unde et indignat ait: Ejiceancillam, et filium ejus. (Ibid.) Et Apostolus talem delusionem vocatpersecutionem. Ita et nos magis persequuntur delusores, quam apertipersecutores.

93

QUAESTIO XLVI.

Si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit. (Gal. V.)Nonne circumcidit Apostolus Timotheum? Ergo decepit eum, et fecitut Christus nihil prodesset? Solutio. Hoc dicit de iis qui quaerebantjustificari ex circumcisione; et ideo se circumcidebant, et sic a gratiaexciderunt, quam credebant insufficientem esse. Illis autem, qui eamex quadam reverentia susceperunt, non tamen ponentes spem in ea,non erat perniciosa secundum Augustinum, secundum veroHieronymum omnibus suscepta nocuit, nisi fieret dispensatio. De quacontroversia superius plenius dictum est.

94

QUAESTIO XLVII.

Testificor omni circumcidenti se, quoniam debitor estuniversae legis faciendae. Nunquid si universam legem impleat,etiam sic poterit justitiam consequi? Quod videtur ex his verbis, sedalibi manifeste habetur quod ex lege non est justitia. Item, nonneomnis homo tenetur, ut legem impleat, saltem secundum spiritum?Quid est ergo quod omnis circumcidens se hoc debet, non alius?Item: Nonne omnis tenetur, ut diligat proximum sicut seipsum? sedqui diligit proximum, totam legem adimplet. Nonne ex his videtur,quod omnis tenetur universam legem adimplere? Quid est ergo quoddicit: Testificor omni homini circumcidenti se, etc. Solutio. Qui excircumcisione vel ex lege quaerit justificari, tenetur ad hoc, utjustitiam habeat, vel dignus sit vita, ut impleat quidquid praecipiturin lege, scilicet ut nihil concupiscat; et Deum ex toto corde diligat, inquibus duobus consistit perfecta justitia; quam, si quis haberet, nonindigeret gratia fidei, sicut nec angeli Dei, quae nulli concessa est inpraesenti, nisi soli Mediatori Dei et hominum: unde necesse est, ut siquis vult justificari vel beatificari, ad solam gratiam confugiat; sienim in lege quaerit justificari, hoc exigitur ab eo quod non potest abhomine solvi.

95

QUAESTIO XLVIII.

In Christo Jesu neque valet circumcisio, neque praeputium.Dicit expositor quod iis qui sunt in Christo Jesu sunt vitia fugienda,virtutes appetendae; media vero nec fugienda, nec appetenda, inquibus ponit circumcisionem. Unde videtur quod ipsa non prodest,neque obest; sed superius dictum est quod circumcisio non solumnon prodest, sed etiam obest. Et Apostolus dicit: Si circumcidamini,Christus vobis non proderit. Si ergo aufert nobis Christum, multumobest. Solutio. Circumcisio simpliciter suscepta, quod in ea nonponatur causa salutis, videtur esse indifferens, et sic non prodest, necobstet; si autem hac intentione, et hoc animo, ut ex ea quaeratursalus, obest percepta.

96

QUAESTIO XLIX.

Omnis lex in uno sermone impletur: Diliges proximum tuumsicut teipsum. Cum duo sint praecepta dilectionis, Dei scilicet etproximi, quaeritur quomodo in dilectione proximi omnis leximpleatur? Solutio. In dilectione proximi continetur dilectio Dei; quisenim potest diligere proximum propter Deum, nisi diligat Deum?Item nemo potest diligere proximum sicut seipsum, nisi diligat se;nullus autem se diligit, nisi Deum diligat: quid est enim se diligere,nisi bonum suum amare? bonum autem verum et summum estChristus. Alioquin qui diligit iniquitatem, odit animam suam.

97

QUAESTIO L.

Quaeritur quis sit proximus? Solutio. Omnis homo. Tenemurergo ex praecepto omnem hominem diligere et exhibere officiapietatis omni indigenti.

98

QUAESTIO LI.

Sicut temetipsum, etc. Quaeritur an debemus proximumquantum nosmetipsos diligere? Quod videtur, cum dicatur, sicuttemetipsum. Solutio. Sicut non est quantitatis, sed qualitatis, hocquidem tenemur aliis facere, quod volumus secundum rationem abaliis nobis exhiberi. Nota: Cum utrumque praeceptum de dilectionein utroque contineatur, saepe ponitur unum potius quam duo, si enimutrumque simul poneretur, videretur quod alterum sine alterohaberetur, vel posset haberi.

99

QUAESTIO LII.

Caro concupiscit adversus spiritum. Quaeritur quomododicatur caro concupiscere, cum sola anima concupiscat. Solutio.Quod anima facit ex carne, hoc carni attribuitur, sicut auris dicituraudire, oculus videre, cum anima haec per hujusmodi instrumentaagat.

100

QUAESTIO LIII.

Cum ergo secundum substantiam idem sit anima et spiritus,quo anima concupiscit adversus spiritum; nunquid adversussemetipsam? Solutio. Carnem concupiscentem vocat delectationemcarnalem, quam anima habet ex carne. Nomine autem Spiritussignificat delectationem spiritualem. Et propter has duasdelectationes homo interior divisus est, et diversa sortitur vocabula.Secundum enim inferiorem delectationem, nunc caro, nunc homo,nunc anima vel animalis, vel carnalis dicitur; secundum verosuperiorem dicitur spiritus, vel spiritualis, vel novus homo.

101

QUAESTIO LIV.

Si spiritu ducimini, non estis sub lege. Quaeritur quid est essesub lege? Solutio. Timore poenae, non amore justitiae abstinere abomni malo opere, hoc est esse sub lege. Ut ille dicitur esse sub lege,qui ex ea quaerit justificari, qui debitor est universae legis implendae.

102

QUAESTIO LV.

Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, etc.Quaeritur quomodo Apostolus inter opera carnis enumeret quaedamquae non sunt vitia carnis, sed potius animae, ut ira, invidia, etc.Solutio. Nomine carnis totum significat hominem, qui secundum sevivendo in haec cecidit. Credere enim omnia vitia ex carne esse,error est, ne diabolus, qui carnem non habet, ab his videaturimmunis.

103

QUAESTIO LVI.

Fructus autem spiritus sunt charitas. Dicit expositor quodApostolus opera spiritus vocat fructus, quia propter se petenda sunt.Sed Augustinus dicit quod virtutes propter solam beatitudinempetendae sunt, propter se autem nihil amandum, nisi summumbonum, cujus fruitio nos beatos efficit. Quid ergo dicendum? quidtenendum? Solutio. Virtutes petendae sunt propter se, quiapossessores suos sincera delectatione delectant, sed non tantumpropter se, sed etiam propter beatitudinem, quae est finis supremus.

104

QUAESTIO LVII.

Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto (Gal. VI), etc.Quaeritur quid sit praeoccupari, et quid vocet delictum. Solutio.Praeoccupatur, qui ideo cadit in aliquod delictum, sive peccatum, velquia ignorat quod agendum sit vel dimittendum, vel cum cognoscit,sed tamen infirmitas ad peccandum impellit. Delictum est bonidesertio, sicut peccatum mali perpetratio, vel delictum est quodignoranter fit; peccatum quod a sciente, indifferenter tamen unum proaltero ponitur.

105

QUAESTIO LVIII.

Unusquisque onus suum portabit, etc. Quaeritur quomodoutrumque sit verum. Alter alterius onera portate, etc., et hoc, quod hicdicit: Unusquisque onus suum portabit? Solutio. Alia sunt oneraparticipandae infirmitatis, de quibus superius egit; alia suntreddendae Deo rationis de actibus nostris, de quibus hic agit. Verumest itaque quod in praesenti debemus subvenire invicem; et quifortiores sunt aliorum infirmitates sustinere; et tamen in futurounusquisque onus suum portabit, id est pro peccato suo et non propeccato alterius.

106

QUAESTIO LIX.

Operemur bonum ad omnes, etc. Quaeritur an praeceptoteneamur officia pietatis impendere etiam inimicis? Quod videtur,cum Apostolus dicat: Operemur bonum ad omnes; et Dominus inEvangelio: Diligite inimicos vestros; benefacite iis qui oderunt vos(Luc. VI). Sed Augustinus ait: Diligere inimicos non est tantaemultitudinis, quantam credo exaudiri in Dominica oratione, ubidicitur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimusdebitoribus nostris (Matth. VI). Et Gregorius ait: Sufficit non odisseinimicos, id est salutem eorem velle; et si opera misericordiae non eisimpendantur. Solutio. Praecepto tenemur omnium salutem velle; sedimpendere etiam officia pietatis inimicis quantum ad infirmos, etminus perfectos, consilium est, quantum ad perfectos praeceptum.Diligenter ergo notandum est quid secundum consilium, quidsecundum praeceptum dicatur.

107

QUAESTIO LX.

Item quando constat, quod bonum sit benefacere malis, etpeccatoribus, et impiis, quid est quod dicit Scriptura: Da misericordi,et ne suscipias peccatorem, et impiis, et peccatoribus reddevindictam, et benefac humili, et ne dederis impio (Eccles. XII).Solutio. Sensus praedictarum auctoritatum est ut nulli peccatori ideobenefacias, quia peccator est, sed quia homo, id est nullius culpamdebemus fovere, sed naturam. In unoquoque diligamus quod Deusdiligit, et odiamus quod ipse odit; si autem non possumus omnibustam bonis quam malis subvenire, famulis Dei bona, quae possumus,debemus impendere; unde Apostolus: Maxime autem ad domesticosfidei.

108

109

V. IN EPISTOLAM AD EPHESIOS.

PROEMIUM.

Paulus, apostolus, etc. Hanc Epistolam scribit Ephesiis, quosin fide Paulus non fundavit, sed ab Joanne apostolo fundatosconfirmavit, qui firmiter in fide et bonis operibus perstiterunt, quoshortatur ut in bonis proficiant, scribens eis a Roma de carcere. Estitaque materia apostoli in hac epistola status Ephesiorum, in quo tuncerant. Intentio vero, eos in bonis habitis confirmare, adulterioraprovocare, nec non ad humilitatem actionemque gratiarum informare.Modus agendi talis est: more suo salutationem praemittit; deinde agitgratias, exponens multiplicia Dei beneficia, tum generi humano, tamipsis apostolis, tum ipsis Ephesiis per solam gratiam collata. DeindeChristi dignitatem et praelationem ostendit. Postea ad patientiam etcharitatem eos invitat, unitatem fidei et Ecclesiae commendans, etdona gratiae enumerans, tandem ad certamen exhortans, contraprincipes tenebrarum militiae Christianae armaturam describit.

110

QUAESTIO I.

Benedictus Deus, qui benedixit nos, etc. Cum benedici dicaturde Deo et de homine, quaeritur an eodem modo dicatur, et secundumeamdem significationem. Solutio. Aliter, et aliter de utroque. NamDeus ab homine benedicitur, cum dignis laudibus extollitur; homovero a Deo benedicitur, cum Deus ei munera gratiae suae impertitur.

111

QUAESTIO II.

Dicit expositor quod Apostolus hic ponit duaspraeordinationes: unam de praesenti justitia, alteram de futuracorona. Sed cum una sit Dei praedestinatio, quae est ipse Deus,quaeritur quomodo duae dicantur? Solutio. Non ideo duae dicuntur,quin una sit; sed quia duos habet effectus, scilicet per praesentemjustitiam, et futuram gloriam. Cui solutioni sic objicitur: Si numeruspraedestinationum assignandus est secundum numerum effectuum,jam erunt infinitae praedestinationes, cum sint infinitipraedestinationis effectus. Solutio. Omnes justitiae, quia numero etnon specie differunt, unus effectus dicuntur esse, sic et omnescoronae, quia non specie, sed solo numero discernuntur, unuseffectus praedestinationis dicuntur. Quoniam vero praesens justitia etfutura gloria non solum numero, sed etiam specie differunt, nonincongrue duo effectus praedestinationis dicuntur. Notandum quodmulta sunt hujusmodi, quae cum sint plura numero, et unum specie,simpliciter non plura, sed unum secundum usum loquendi dicuntur,ut fides mea et fides illius cum duae sint numero, non tamen duaesimpliciter, sed una dicuntur; quia una sunt specie; sic de herba, devoce, de intellectu, visu et multis aliis, littera, figura, elemento,vocali, differendum est.

112

QUAESTIO III.

Sicut elegit nos, ut essemus sancti, etc. Dicit Pelagianus quodeos quos Deus ab aeterno elegit, ideo eos elegit, quia praesciebat eosfuturos bonos et per liberae voluntatis arbitrium, non quia eos eratsanctificaturus. Sed hanc ejus haeresim destruit Apostolus cum dicit:Elegit nos, ut essemus sancti, et immaculati; non dicit quia futurieramus sancti; sed ut essemus. Si enim hoc esset quod dicitPelagianus, justificatio nostra causa esset divinae electionis, nondivina electio causa nostrae justificationis, et sic quod est temporalecausa esset ejus quod est aeternum, non e converso: quod non potestesse.

113

QUAESTIO IV.

In quo habemus redemptionem, etc. Quaeritur an idem vocetredemptionem et remissionem peccatorum? si idem videtur, quodalterum superflue positum sit. Solutio. Redemptionem, pretium illud,per quod redempti sumus, vocat, per quod datur facultas nobisredeundi; remissio vero peccatorum, quae nobis confertur inbaptismo, effectus est ipsius redemptionis.

114

QUAESTIO V.

Instaurare omnio, quae in coelis sunt, etc. Cum Christus proangelis non sit mortuus, quaeritur quomodo ea quae sunt in coelis perChristum sint restaurata? Solutio. Ideo hoc dicitur, quia qui pergratiam salvantur, supplent numerum angelorum diminutum; vel perea quae in coelis sunt, intelligit animas, quae jam sunt in coelo; perea quae in terris sunt, sanctos adhuc in hac vita degentes.

115

QUAESTIO VI.

Signati estis Spiritu sancto, qui est pignus haereditatis.Quaeritur quomodo Spiritus sanctus dicatur pignus haereditatisnostrae; nonne pignus est illud quod ad tempus pro aliquo pretiodatur, et iterum cum pretium solvitur, illud aufertur? nunquid ergoSpiritus a nobis aufertur, cum ipsa haereditas nobis datur? Solutio.Pignus hic ponitur pro arrha, quae est de ipso pretio, nec auferturcum pretium solvitur; unde quidam codices habent arrham, nonpignus.

116

QUAESTIO VII.

Constituens ad dexteram suam, etc. Deus spiritus est, neccorporis forma finitur, vel concluditur: quomodo ergo dicitur Filiussedere ad dexteram Patris, cum Pater non habeat latus dextrum velsinistrum, quia non habet corpus? Solutio. Per dexteram Dei in sacraScriptura quandoque significatur aeterna beatitudo, quandoqueaequalis divinae naturae, quandoque judiciaria potestas. Est enimChristus ad dexteram Patris, quia in Patris majestate manet aequalis,et quia Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio(Joan. V). Per dexteram ergo Dei vel per manum, vel brachium, veldigitum, vel oculum, vel aurem, et similia, nihil corporale debetintelligi, sed totum spiritualiter.

117

QUAESTIO VIII.

Supra omne nomen, quod nominatur non solum in hocsaeculo, etc. Nonne novem sunt ordines angelorum? Angeli,archangeli, virtutes, potestates, principatus, dominationes, throni,cherubin, seraphin, et non sunt plures iis, qui in praesenti omnesnominantur. Quomodo ergo dicit: Constitutum super omne quodnominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro, quasi aliquisint in futuro nominandi, qui in praesenti non nominantur. Solutio.Quorumdam angelorum denominationes datae sunt eis secundumofficia quae nobis exhibent in praesenti, ut angeli, archangeli,virtutes, potestates, principatus, dominationes; ideo dicuntur nominain praesenti, quia hoc modo eorum denominatio spectat ad praesens.Unde in futuro evacuabuntur, quando Christus tradet regnum Deo etPatri, quando Deus erit omnia in omnibus. Quorumdam veroangelorum denominationes ad futurum statum spectant, ut throni,cherubin et seraphin; unde nec in futuro evacuabuntur, sed superomnes hos ordines supercoelestium spirituum sublimata esthumanitas Salvatoris.

118

QUAESTIO IX.

Et ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam. Quaeritursecundum quam naturam, scilicet divinam an humanam, Christus sitcaput Ecclesiae. Solutio. Potest dici quod secundum divinam,secundum quam caput, principium, et auctor est omnium fidelium.Cui solutioni sic objicitur: Eadem ratione potest dici quod sit caputlapidis, et omnis creaturae, quorum est auctor; et nihil diceretur deEcclesia. Ideo dicimus, quod Christus proprie secundumhumanitatem est caput Ecclesiae.

119

QUAESTIO X.

Quare Christus dicitur caput Ecclesiae. Quare dicitur caputesse, non inconvenienter potest quaeri. Solutio. Ideo Christus caputEcclesiae dictus est, quia sicut in capite hominis plene sunt omnessensus carnales, scilicet visus, auditus, odoratus vel olfactus, gustuset tactus; sic in Christo est plenitudo omnium sensuum spiritualium,scilicet plenitudo gratiae, de cujus plenitudine nos omnes accepimus(Joan. I), unde et membra dicimur, quasi aliquem sensum non omneshabentes, sicut caetera membra corporis unum solum sensum habent;nullum habet omnes praeter caput.

120

QUAESTIO XI.

Eramus natura filii irae (Ephes. II), etc. Deus est auctornaturae; si ergo natura sumus filii irae, videtur quod Deo auctore hocsumus. Solutio. Natura tribus modis accipitur in sacra Scriptura,scilicet pro illo integro et interrupto bono, in quo conditus est homo,secundum quam acceptionem dicitur quod omnis creatura Dei bonaest. Dicitur etiam natura corruptio peccati, in qua concipitur, et cumqua nascitur omnis homo, et sic accipitur hic cum dicitur: Eramusnatura filii irae. Vitium enim inolevit pro natura: quia ergo pro culpaoriginalis peccati, cum quo nascimur, digni sumus gehenna, ideodicimur natura filii irae. Accipitur etiam natura pro reliquiis illiusboni naturalis, quae remanserunt in nobis post peccatum, et sicaccipitur, ubi legitur quod Gentes naturaliter faciunt ea, quae legissunt (Rom. II).

121

QUAESTIO XII.

Mihi omnium sanctorum minima data est gratia (Ephes. III).Cum Apostolus non esset minimus in numero omnium sanctorum,imo inter apostolos unus de primis esset, quomodo verum dicat seminimum omnium nominando. Solutionem hujus quaestionis quaeresuper illum locum: Ego sum minimus apostolorum, in prima Epistolaad Corinthios.

122

QUAESTIO XIII.

Investigabiles divitias Christi, etc. Quaeritur quomodoApostolus intellexit vel evangelizavit, si investigabiles sunt divitiae.Investigabiles enim res dicuntur, quae non possunt comprehendi.Solutio. Quae natura sua investigabiles, per gratiam et revelationemsancti Spiritus factae sunt vestigabiles non solum Apostolo, sed etiamcaeteris fidelibus, quos ipsa unctio docet de omnibus.

123

QUAESTIO XIV.

Sacramenti absconditi, etc. Quaeritur, quae dicanturabscondita. Solutio. In mundo causae absconditae sunt omnium quaenaturaliter fiunt. In solo autem Deo absconditae sunt causae omnium,quae per gratiam fiunt. De his duobus generibus causarum jam insuperioribus aliquantum dictum est.

124

QUAESTIO XV.

Ut innotescat principibus, et potestatibus in coelestibus perEcclesiam, etc. Quaeritur an mysterium incarnationis fueritrevelatum super coelestibus essentiis ante ipsius impletionem. Insolutione hujus quaestionis videntur contrarii Hieronymus etAugustinus. Dicit enim beatus Hieronymus, angelicas dignitates adpurum non intellexisse supra memoratum sacramentum; unde sicquaerunt: Quis est iste, qui venit de Edom? (Isa. LXIII.) Et alibi:Quis est iste rex gloriae? (Psal. XXIII.) Beatus vero Augustinus dicit,quod non latuit angelos mysterium regni coelorum; unde litteradiversis exponitur modis, Ut innotescat, etc. Haec autem contrarietas,quae videtur esse inter praedictos doctores sic potest solvi: illis, quimajoris dignitatis sunt, revelatum est praedictum sacramentum; aliisvero non ad purum, ut dicit beatus Hieronymus. Quod autem angelicrescant quotidie in cognitione, ex iis quae in mundo fiunt multiconsona voce asserunt doctores. Unde nos quasi pro certo hochabemus, cum canonica Scriptura hoc videatur manifeste innuere.

125

QUAESTIO XVI.

Ex quo omnis paternitas in coelis, et in terra nominatur. Exhoc loco habemus, quod non solum Deus Pater noster est, sed etangeli, et homines patres nostri dicuntur. Sed alibi dicit Dominus:Unus Pater est vester, qui est in coelis (Matth. XXIII). Si ergo unusest, quomodo plures? vel si plures, quomodo unus? Solutio. SicutDeus, qui solus vere est, et solus vere bonus est, essentiae et bonitatissuae nomen caeteris impertit, ut ipsa quoque et esse, et bonadicantur; ita et ipse, qui solus vere Pater est omnium creatione, etfidelium regeneratione, paternitatis nomen caeteris concessit.Sciendum est ita, quod Deus Trinitas omnium Pater est creatione etfidelium regeneratione. Deus vero ingenitus solus Pater est Unigenitiper naturam. Angeli vero patres nostri dicuntur auctoritate exempli,ratione beneficii, cura, et providentia. Homines vero patres et natura,et auctoritate exempli et ratione beneficii; et cura, et providentia.

126

QUAESTIO XVII.

Quae sit latitudo, et longitudo, et sublimitas. Quae sit latitudodilectionis, quae longitudo aeternitatis; quae sublimitas potentiae,quod profundum scientiae, secundum hoc, quod de Deo exponitur,talis potest esse intelligentia.

127

QUAESTIO XVIII.

Scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi. Sicharitas Christi supereminet scientiae, quomodo potest sciri? si nonpotest sciri, quomodo orat Apostolus, ut eam sciant discipuli?Solutio. Quae scientia humana non potest comprehendi, per gratiamex parte cognoscitur, quod ut fiat Apostolus orat.

128

QUAESTIO XIX.

Ut impleamini in omnem plenitudinem Dei, etc. Nonne minushabebimus quam ipse Deus? quomodo ergo possumus impleri inomnem plenitudinem Dei? quomodo potest aliquis habereplenitudinem Dei, et non esse plenus Deus et aequalis Deo? Solutio.Sensus est, ut sitis pleni Deo, non plenus Deus. Hoc est inplenitudinem omnem impleri; in praesenti habere plenitudinemvirtutum, et in futuro plenitudinem gloriae; non enim optat Paulusalicui plenitudinem divinae naturae conferri, sed ut simus pleni Deoin praesenti et in futuro.

129

QUAESTIO XX.

Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV).Quomodo intelligantur? Solutio. Unus Dominus Pater, et Filius, etSpiritus in natura, non in persona. Una fides non in numero, sedgenere, quia similis in omnibus, sicut omnium idem volentiumdicitur esse eadem voluntas. De fide jam dictum est. Unum baptismadicitur, quia aequale est, et ejusdem essentiae a quocunque detur, etideo etiam quia non potest reiterari.

130

QUAESTIO XXI.

Dedit dona hominibus. David dicit? Accepisti dona inhominibus (Psal. LXVII); si dedit, quomodo accepit? vel si accepit,quomodo dedit: Solutio. Tanquam Deus dedit; accepit non solum insemetipso secundum quod est homo, sed etiam in membris suis, inquibus est, de qua acceptione agit Propheta: unde dicit: Accepistidona in hominibus.

131

QUAESTIO XXII.

Quae dona dedit ascendens. Quaeritur quae dona dederitascendens. Solutio. Spiritum sanctum, et dona etiam, quae non suntSpiritus sanctus, quae cum dat etiam in ipsis dat Spiritum sanctum,non seorsum dat Spiritum sanctum, et dona ejus, quae non sunt ipse,sed dando Spiritum sanctum dat dona; et dando dona Spiritus sanctidonat ipsum. Hoc dico propter eos qui nolunt concedere Spiritumsanctum dari, cum sit immutabilis, sed dona ejus tamen. Tunc enimdicitur Spiritus sanctus nobis dari a Patre, et Filio, et etiam asemetipso, cum cordibus nostris per charitatem hanc virtuteminfundit ad hoc, ut diligamus Deum et proximum.

132

QUAESTIO XXIII.

Cum Christus sit Deus et homo, quaeritur secundum quamnaturam dedit dona? Solutio. Secundum eam dedit, ut dicit expositor,secundum quam ascendit, et descendit, et sic secundum quod esthomo dedit; quia divinitas, quae est ubique, nec descendit, necascendit. Sed hoc videtur esse contrarium praedictis, ubi asserui,quod tanquam Deus dedit, non tanquam homo. Cum ergo legitur,quod tanquam homo vel secundum humanitatem dedit, sic intelligidebet, qui est homo, non quia est homo, sed quia est Deus.

133

QUAESTIO XXIV.

An Deitas descendit, et quomodo. Item dicit alia expositio,quod Christus secundum Deitatem descendit, et secundumhumanitatem ascendit, quod videtur contrarium superioribus. Dictumenim quia divinitas quae ubique est, nec descendit, nec ascendit, hicautem dicitur quod Deitas descendit: quid ergo tenendum est?Solutio. Cum dicitur quod Deus descendit, hoc intelligitur dedescensione incarnationis, qua Deus factus est homo. Cum diciturquod homo descendit, hoc debet intelligi de descensione ad inferos,quae fuit tantum secundum animam, non secundum corpus, quodjacuit in sepulcro, nec secundum Deitatem, quae ubique erat.

134

QUAESTIO XXV.

In virum perfectum, etc. Quaeritur qua perfectione. Solutio.Nec perfectio potest intelligi vel de toto Christo, id est corpore etcapite, vel de singulis membris. Christus enim in se consummatus, inaliis crescit et proficit, sed in futuro tandem perficietur, ut necviribus, nec numero aliquid superaddatur. Unusquisque etiam tuncerit vir perfectus, tam virtutum consummatione quam corporisstatura. Unde sequitur: In mensuram aetatis plenitudinis Christi.Unusquisque enim in ea perfectione resurget, in qua erat, vel adquam perventurus erat, cum esset triginta annorum; non enim omneserunt ejusdem magnitudinis vel illius, cujus Christus erat de hac vitaexiens.

135

QUAESTIO XXVI.

Irascimini, et nolite peccare, etc. Permittit Apostolus irasci,quod non potest vitari, sed Dominus prohibet irasci dicens:Quicunque irascitur fratri suo, reus est judicio (Matth. V). Undevidetur quod illud quod Dominus prohibet, Apostolus permittat. Itemdictum est superius: quod nihil prohibetur in Novo Testamento, quodnon possit vitari, sicut nec aliquid praecipitur, quod non possitimpleri; quod non videtur esse verum, si Dominus prohibet irasci, etnullus possit vitare irasci. Solutio. Primus motus irae, qui non est inpotestate nostra, permittitur ab Apostolo: Dominus autem nonprohibet primum motum, qui dicitur propassio, sed voluntatem, etpropositum nocendi alteri. Aliud itaque permittitur ab Apostolo, etaliud prohibetur a Domino, quod potest vitari gratia adjuvante.

136

QUAESTIO XXVII.

Quae sint portae mortis et vitae. Nota quod concupiscentia, ettimor mundi duae sunt portae mortis, per quas intrat diabolus; sicuttimor et amor Dei sunt portae vitae, per quas intrat Christus. Uterquestat ad ostium; et Christus pulsat, et diabolus: sed hostis expellitur,Christus introducitur.

137

QUAESTIO XXVIII.

Nolite contristare Spiritum sanctum, etc. Quaeritur quomodoquis possit Spiritum sanctum contristare, cum impassibilis sit nectristitiae passionem possit in se suscipere. Solutio. Quodam tropousus est in theologia satis usitato; quo ea, quae Deo auctore in nobisfiunt, ipsi attribuuntur; quia illi ergo, quos implet charitate, sicutgaudent de profectibus aliorum, sic contristantur de lapsibuscadentium, dicit Apostolus: Nolite contristare Spiritum sanctum, idest eos in quibus habitat Spiritus sanctus per charitatem.

138

QUAESTIO XXIX.

Donate invicem, etc. Dicit Scriptura: Nisi dimittamusconservis nostris, quod Deus repetit dimissa; sed quaeritur quomodoDeus repetit? Nunquid iterum puniet Deus pro peccatis pro quibusjam satisfactum est per cordis contritionem, et oris confessionem, etper dignos fructus poenitentiae. Nunquid bis puniet in idipsum?Solutio. Ad hoc, ut aliquis faciat dignos fructus poenitentiae, exigiturut de caetero non peccet mortaliter; unde quicunque postpoenitentiam peccat, inutilem sibi priorem satisfactionem reddit.

139

QUAESTIO XXX.

Quid bis punire in idipsum? Bis autem punire in idipsum estpro peccato per poenitentiam deleto, nec repetito, in alia vita iterumpunire, quod Deus non facit. Si aliquis autem poenitens affligitur proaliquo peccato et iterum idem repetat; si in hac vita vel in alia pro illoiterum puniatur, hoc non est bis punire in idipsum.

140

QUAESTIO XXXI.

In odorem suavitatis (Ephes. V), etc. Si mors Christi fuit Deosuavis odor, ergo mortem ejus libenter accepit; ergo non peccaveruntJudaei, qui illum crucifixerunt; quia id fecerunt, quod bonum erat, etDeo placuit. Solutio. Actio Judaeorum mala erat, nec Deo placebat idquod fiebat ab eis; sed passio Christi bonum fuit, et salutis nostraecausa.

141

QUAESTIO XXXII.

Dies mali sunt, etc. Nonne dies habent esse ex Deo auctore,sicut scriptum est: Tuus est dies, et tua est nox? (Psal. LXXIII.)Quomodo ergo dicuntur mali? Solutio. Pro malitia, et miseriahominum dicuntur dies mali; alioquin quantum ad horarum spatiaordinati sunt, et boni.

142

QUAESTIO XXXIII.

Nemo carnem suam odio habuit, etc. Nonne viri sancticarnem oderunt, persequuntur, crucifigunt et mortificant, nonnutriunt, nec fovent? quomodo ergo verum est, Nemo carnem suamodio habuit? Solutio. Sancti non carnem, sed carnis vitium oderunt,et persequuntur.

143

QUAESTIO XXXIV.

Propter hoc relinquet homo patrem. Quaeritur quomodo hocad Filium Dei pertineat, qui nunquam Patrem deseruit, sed sempercum eo inseparabiliter permansit? Solutio. Quia Filius in forma, quapatri aequalis est, nobis non apparuit, dictus est Patrem deseruisse velreliquisse; nunquam tamen ab eo recessit: in mundum venit, etPatrem non deseruit.

144

QUAESTIO XXXV.

Qui uxorem suam diligit. Quaeritur de qua dilectione hic agat;si enim de dilectione, qua diligimus nos mutuo propter Deum, sensusest: Qui diligit uxorem suam, seipsum diligit, id est facit quod sibiutile est: secundum hoc ita posset dicere de quolibet proximo.Solutio. Hoc ideo dicit Apostolus, quia magis instat viro providereuxori quam alii: unde si propter Deum acquirit ei necessaria, et regit,et se diligit, id est, facit quod sibi utile est; quia inde meretur apudDeum.

145

QUAESTIO XXXVI.

Servi, obedite dominis vestris (Ephes. VI). Hic quaeritur anliceat Christiano servum habere, cum hoc Apostolus permittat.Catholica quoque, et maxime Gallorum Ecclesia hoc recipit. Solutio.Melius esset hujusmodi servitutem non exigere, nec Ecclesia quasibonum recipit, sed quasi malum tolerat.

146

QUAESTIO XXXVII.

Filii, obedite parentibus vestris; et vos, patres, nolite adiracundiam provocare filios. Quaeritur quare Apostolus praecipiatparentibus ut filios diligant, et filiis ut parentes honorent, cum naturaad se mutuo diligendos compellat. Solutio. Naturalis amor non habetmeritum, nisi propter Deum fiat: ideo praecipit ut se propter Deumdiligant, et sic meritum habeant.

147

QUAESTIO XXXVIII.

Non est nobis colluctatio contra carnem. Nonne sanctipugnant contra carnem et sanguinem, contra malos homines, velcontra vitia, quae ex carne et sanguine oriuntur? quomodo ergo dicit:Non est nobis colluctatio, etc.? Solutio. Non est nobis colluctatiotantum contra carnem et sanguinem, sed etiam contra daemones.

148

QUAESTIO XXXIX.

Adversus mundi rectores. Nonne Deus, qui mundum condidit,mundum gubernat, et regit, ut idem sit conditor et rector? quomodoergo daemones vocat Apostolus mundi rectores. Solutio. Hic nominemundi signat mundi amatores. Hic est mundus, qui totus in malignopositus est: hic est mundus, in quo non reperitur nisi concupiscentiacarnis, concupiscentia oculorum et superbia vitae: hunc mundumvocat Apostolus tenebras, subjungens harum tenebrarum, et alibidicens: Fuistis aliquando tenebrae; nunc autem lux in Domino(Ephes. V).

149

VI. IN EPISTOLAM AD PHILIPPENSES.

PROEMIUM

Paulus et Timotheus, etc. Hanc epistolam scribit ApostolusPhilippensibus, qui sunt Macedones. Sunt enim Philippi metropoliscivitas in Macedonia, quae est quaedam provincia in Graecia, quamaedificavit Philippus pater Alexandri, vocans eam nomine suo. Hiautem accepto verbo praedicationis ab Apostolo firmi in fide fuerunt,nec pseudo receperunt. Hos ergo munit contra duplex bellum, scilicettribulationum et pseudopraedicatorum. Est itaque intentio Apostoli inhac epistola cohortari Philippenses ad patientiam contra tribulationes,et ad constantiam contra pseudoapostolos. Modus talis: more solitosalutem praemittit. Deinde gratias agit pro eis, implorans eis majorabona, ut virtutibus crescentes ad perfectionem perveniant. Deinde adpatientiam tribulationum monet exemplo suo, et Christi. Postea utsibi caveant a versutiis pseudoapostolorum. Tandem admonitionemmortalem interserit, et prope finem de gratia, quam sibi Romani perEpaphroditum miserant, se gaudere dicit.

150

QUAESTIO I.

Quid enim? dum omni modo sive per occasionem, sive perveritatem Christus annuntietur. Quaeritur quomodo permittatApostolus malis praedicare evangelicam doctrinam cum alibiscriptum sit: Peccatori dixit Deus: Quare tu enarras justitias meas(Psal. XLIX)? etc. Item: Non est speciosa laus in ore peccatoris(Eccli. XV). Item: Cujus vita despicitur, restat ut praedicatio ejusnegligatur. Solutio. In hujusmodi praedicator increpatur propter se,non propter alios. Non enim sibi prodest, sed aliis quod praedicat:unde laus Dei in ore peccatorum non est speciosa. Tolerandi ergosunt mercenarii. Unde Dominus: Super cathedram Moysi sederuntScribae et Pharisaei: quae dicunt facite (Matth. XXV), etc. Itaquepraedicatores, qui pro veritate praedicant, diligendi sunt; mercenarii,qui ex occasione et temporali commodo veritatem annuntiant,permittendi sunt; fures et latrones, sive lupi cavendi, imo fugiendisunt.

151

QUAESTIO II.

Quid eligam, ignoro, etc. Quaeritur quomodo Apostolusdubitet utrum eligat, an manere in carne, an dissolvi et esse cumChristo (Philipp. I), cum sciat quod quanto pugna fortior, tantocorona major. Nonne sciebat majoris meriti esse pugnare quamquiescere? Solutio. Affectus ad utrumque trahebat: idcirco dicit seignorare quid eligat. Dubitat ergo Apostolus ex affectu, non exignorantia. Sed tunc quaeritur: Quomodo dicat multo melius essedissolvi et esse cum Christo. Solutio. Melius, hic ponitur pro suaviuset securius.

152

QUAESTIO III.

Vobis donatum est non solum, ut in eum credatis, sed etiam utpro ipso patiamini, etc. Quaeritur an ipsum pati sit bonum, et an sitdonum Dei? quod si est, appetendum est. Solutio. A quo est fidescredentium, ab eo est tolerantia patientium. Poena autem ipsa in senon est bona, nec propter se appetenda, nec inter dona Dei debetenumerari. Pati tamen pro Christo bonum est et desiderandum; quiamagnum habet meritum. Nec Apostolus dicit simpliciter: Vobisdonatum est pati; sed sic: Vobis donatum est pro Christo pati.

153

QUAESTIO IV.

Qui cum in forma Dei esset (Philipp. II). Quaeritur quid hicnotet forma. Solutio. Forma aliquando ponitur pro repraesentatione,aliquando pro veritate rei, ut hic: Qui cum in forma Dei esset, id estin veritate divinae essentiae et in aequalitate substantiae; sicut enimhomo hominem, canis canem gignit , sic Deus Deum genuit peromnia aequalem, non imparem: unde et Filius dicitur esse hoc, quodPater est et quoniam hoc potest secundum personam, et naturamintelligi, Augustinus ostendit hujus dicti intelligentiam, dicens: IdeoFilius dicitur id quod Pater est, quia sicut Pater est Deus, sic et Filius,et sicut Pater est omnipotens, sic et Filius, et sicut Pater estimmutabilis, sic et Filius. Ideo enim unum, et summe unum suntPater et Filius, quorum nulla est diversitas naturae vel voluntatis.Utrumque ergo dicit Scriptura, quod Filius est aequalis Patri, et quodPater major est Filio, sed hoc secundum formam servi, illud autemsecundum formam Dei.

154

QUAESTIO V.

Et habitu inventus est ut homo, etc. Quot modis aliquidhabetur? Solutio. Quatuor modis aliquid alicui accedit, ut habeatur,vel sic ut mutet et non mutetur, ut sapientia; vel sic ut mutet etmutetur, ut cibus; vel sic ut nec mutet nec mutetur, ut annulus; vel sicut non mutet sed mutetur, non a sua natura, sed a quadam prioriforma, ut vestis, quando induitur; non mutat hominem, sed mutatur;non a natura sua, sed accipit speciem et formam, quam dejecta nonhabuit, secundum quam comparationem et similitudinem intelligiturincarnatio: sic enim forma servi accessit ad formam Dei, ut eam nonmutavit vel convertit, sed ipsa forma servi est mutata, non a naturasua, sed in excellentiorem et digniorem statum, quam prius fuerat.Hoc ergo totum, quod Augustinus dicit de habitu, ideo adducit utostendat, quod quando Verbum caro factum est non est mutatum velconversum in hominem; sicut nec homo mutatur in vestem, quandoea induitur. Hoc autem, quod quidam addunt de suo, quod sicut homoquando induitur veste sua, non fit aliquid; sic nec Deus, quandoformam servi accepit, factus est aliquid: hoc, inquam, non habent exverbis Augustini, nec alterius sancti, cum sit falsum: si enim inomnibus volunt tenere similitudinem adductam de veste, oportet eosconcedere, quod sicut homo non fit vestis, quando ea induitur; ita necDeus homo, quando forma se servi induit, factus sit. Si enim Christusnon est nisi id quod fuit ab aeterno, nullum esse habuit communecum matre: ergo non consubstantialis matri; quia nullum substantialedicitur de utroque. Dum enim dicitur: Christus est homo, et Virgomater Domini est homo, non idem significatur, hoc nomine, homo,secundum hos novos haereticos. De his plenius dictum superEpistolam ad Romanos.

155

QUAESTIO VI.

Qui humiliavit semetipsum factus obediens, etc. Quaeritur anChristus aliquid meruit. Solutio. Nobis, non sibi meruit. Nos enimper ejus meritum facti sumus digni vita aeterna; ipse vero per mortemsuam sibi non acquisivit aliquid, quo prius dignus non erat. Dicitamen potest: Vere per humilitatem passionis meruit claritatemresurrectionis, scilicet impassibilitatem et immortalitatem. Non dicoquod Christus, nisi moreretur, immortalis et impassibilis non fieret;sed dico quod tale meritum tali praemio erat dignum.

156

QUAESTIO VII.

Quaeritur quomodo simul in eadem anima potuerit essesumma beatitudo et tristitia: ante enim passionem haec duo fuerunt inChristo. Quod enim ibi fuerit beatitudo secundum mentem ex quofuit homo, credendum est: alioquin, quomodo esset verus Deus, nonvideo. Item quod ibi fuerit tristitia constat, cum ipse dicat: Tristis estanima mea usque ad mortem (Matth. XXVI). Solutio. Sicut in Paulofuit vis inferior et vis superior, sic in Christo fuit vis inferior, animaescilicet motus, vel affectus quidam, qui mortem horrebat: ratio tamensuperior in sua beatitudine libera vigebat. Non enim affectus carnis inipso, sicut in caeteris, rationem impediebat in aliquo, ut minusdivinitate contemplaretur.

157

QUAESTIO VIII.

Item quaeritur quomodo majorem beatudinem non habuit postresurrectionem, quando immortalitatem et impassibilitatem induit?Solutio. Non tunc habuit plus quantum ad mentem, sed quod priushabuit, tunc quietius possedit, sicut rex quietius et securius regnumsuum possidet cessantibus infestare inimicis.

158

QUAESTIO IX.

Propter quod donavit, etc. Nonne prius habuit nomen, quodest super omne nomen? Quomodo ergo dicit, Propter quod donavit?non solum enim secundum quod Deus est, datum est ei hoc nomen abaeterno secundum naturam, sed etiam secundum quod est homo a suiconceptione datum est illud homini assumpto secundum gratiam.Solutio. Tunc res dicitur fieri, quando innotescit: quod enim priushabuit, tunc primum post resurrectionem hominibus et daemonibusinnotuit.

159

QUAESTIO X.

Item quaeritur cui datum sit hoc nomen, an Deo, an homini?Solutio. Augustinus dicit quod homini et non Deo datum est nomenquod est super omne nomen (Philipp. II), scilicet ut sit Deus et FiliusDei per gratiam non participationis, sed unionis, et totum habeathomo assumptus per gratiam, quod habet Deus genitus per naturam.Per gratiam itaque homo habet, ut sit filius, non filius gratiae, sedfilius naturae. Aliter dicit Ambrosius quod Deo non homini datum estnomen, quod est super omne nomen.

160

QUAESTIO XI.

Sed nunquid Augustinus, et Ambrosius, super hoc contrariasentiunt? Solutio. Alia est donatio gratuita, de qua Augustinus; alianaturalis, de qua loquitur beatus Ambrosius. Datum est homini, ut sitDeus per personalem unionem statim in sui conceptione: quandoenim Deus factus est homo per dignationem, et homo factus est Deusper gratiam, non Deus adoptivus, sed Deus naturalis, Deus aeternus,Deus omnipotens. Deo autem genito datum est ab aeterno esse Deumper naturam. Itaque nulla est in intelligentia contrarietas interdoctores veritatis.

161

QUAESTIO XII.

Qui spiritui servimus Deo, etc. (Philip. III.) Quaeritur quaservitute. Nota quod servitus, quae soli Deo debetur, dicitur latria;unde et idololatra, qui Dei culturam exhibet idolis, et abominatiodicitur idololatria, et domus idolium, et sacrificium idolothytum. Sedservitus, qua per charitatem jubemur servire invicem, Graece duliadicitur: utraque vero servitus sermone Latino nuncupatur.

162

QUAESTIO XIII.

Hebraeus ex Hebraeis, secundum legem Pharisaeus. Quaeriturunde dicti sint Hebraei. Solutio. Hebraei dicuntur ab Heber, non abAbraham, ut visum est beato Augustino aliquando, quod postearetractavit: quod inde patet, quia ipse Abraham est Hebraeus inquodam loco dictus: quod non esset, si hoc nomen ab ipso derivatumesset. Item Abraham interpretatur pater multarum gentium; Hebraei,transeuntes. Constat ergo verum esse quod Hebraei non ab Abrahamdicti sunt, sed ab Heber: qui solus in divisione linguarum Hebraicamretinuit linguam.

163

QUAESTIO XIV.

Secundum justitiam, quae in lege est. Quaeritur quomododicat se conversatum secundum justitiam, quae in lege est, sinequerela, cum alibi dicat se cum aliis in desideriis carnis, dum esset inlege, ambulasse, unde et filium irae se nominat? Solutio. Utrumqueverum est, et quod secundum desideria carnis ambulavit, et tamensecundum justitiam, quae in lege erat, quae timore poenae, nonamore servire facit; quae manum, non animum comprimit,conversatus sit sine querela: talis erat justitia in lege.

164

QUAESTIO XV.

Non habens justitiam meam, etc. Nonne Deus legem dedit, etei obedire praecepit? quomodo ergo justitiam, quae est ex lege, dicitsuam? Solutio hujus quaestionis in superioribus continetur. Dumenim erat in lege quaerens ex operibus legis justificari: in hoc quodcredebat propriis viribus posse adimplere ipsam legem, justitiamlegis suam faciebat.

165

QUAESTIO XVI.

In fide ad cognoscendum, etc. Hoc de fide non habentetempus operandi intelligitur, sed diligere nonne est opus fidei? Sedfides sine dilectione, postquam aliquis est adultus, nunquam valet.Quomodo ergo dicit expositor quod hoc debet intelligi de fide nonhabente tempus operandi, quod ipsa valeat ad Deum cognoscendum,et ad alia? Solutio. Hoc ideo dicitur, ne quis putet sufficere hoc adsalutem, scilicet credere, et habere fidem sine operibus, cum habetbene operandi facultatem.

166

QUAESTIO XVII.

Quorum nomina sunt scripta, etc. Quaeritur quid sit libervitae. Solutio. Liber vitae est praedestinatio Dei, in qua omnessalvandi scripti sunt, vel saltem per solam praedestinationem, veletiam per justitiam et praedestinationem.

167

QUAESTIO XVIII.

Gaudete in Domino semper (Philipp. IV), etc. Dicit expositorquod gaudium in saeculo, et gaudium in Deo contraria sunt, nec ineodem simul esse possunt. Sed nonne aliquis est qui divisus est, etpartim gaudet in saeculo, et partim in Domino, sicut partim diligitmundum, et partim diligit Deum? Solutio. Illo gaudio dicitur quilibetgaudere, quod in illo cognoscitur praeponderare, et illam partemhominis interioris quam occupat gaudium mundi, non tenet gaudiumquod est in Domino, quia non possunt esse in eodem circa idem.

168

QUAESTIO XIX.

Petitiones vestrae innotescant apud Deum, etc. Nonne Deusomnia plene et perfecte novit antequam eveniant? quomodo ergodicit Apostolus, Ut petitiones innotescant apud Deum? Solutio.Sensus est: Petitiones vestrae adeo sint vehementes et non tepidae, utdignae sint exaudiri et impleri. Cum enim adimplentur, nobisinnotescunt, quod ad Deum perveniunt.

169

QUAESTIO XX.

Dicit expositor quod angeli offerunt orationes nostras Deo:ideo quaeritur qualiter haec oblatio sit intelligenda. Solutio. Salvareverentia secretorum, dicimus quod ab angelis nostras orationes Deoofferri, nihil aliud est quam per eos dignas fieri, ut a Deoexaudiantur. Item angeli medii sunt inter nos et Deum: sicut enimdivina secreta nobis annuntiant, sic ea, quae apud nos hic aguntur,Deo nuntiare dicuntur.

170

QUAESTIO XXI.

Sed cum Deo sua perfectio ad omnia cognoscenda sufficiat,quaeritur ad quid angeli ei aliquid nuntiant? Solutio. Non ut eumdoceant, sed ut aeternam et incommutabilem veritatem ejusconsulant, et ut sciant quid sibi sit faciendum, quid, et quibus etquando sit annuntiandum.

171

QUAESTIO XXII.

Non quaero datum, sed fructum, etc. Quaeritur quid distetinter datum et fructum. Solutio. Datum vocat id quod datur, ut cibus,nummus, vestis. Fructus vero intentio datoris: quae ideo diciturfructus, quia secundum eam opus judicatur utile et fructiferum. Velfructum vocat mercedem ipsam. Unde opus bonum dicitur flos, exquo fructus aeternae vitae nascitur. Nota quod per corvum, qui pavitEliam, intelligitur donum, ubi opus bonum fuit sine intentione bona.Per viduam, quae eumdem prophetam pavit, intelligitur fructus; ubifuit bonum opus cum intentione bona.

172

173

VII. IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES.

PROEMIUM

Paulus apostolus, etc. Hanc epistolam scribit Apostolus adColossenses, qui sunt Asiani: quibus non ipse Apostolus praedicavit,sed ejus discipuli, scilicet Archippus et Epaphras. Sed Archippusministerium in eos acceperat; Epaphras vero ex eis oriundus fuit, etab Apostolo instructus doctrinam Archippi confirmavit. Postea veropseudoapostolis supervenientibus, et carnales observantiaspraedicantibus, in dubium illis venerat quibus esset credendum. UndeApostolus, cujus auctoritas celebris erat, quasi medius judicat, quaepars potius sit tenenda, scribens eis ab Epheso. Intentio itaqueApostoli est in hac epistola confirmare Colossenses in ea fide etdoctrina, quam a discipulis ejus acceperunt, et non in aliquo praeterChristum spem ponendam esse docet. Modus tractandi talis est: moresolito salutem praemittit; deinde gratias agit de bonis eorum, fidem etdilectionem eorum commendans. Orat ut perficiantur in Christo,cujus beneficia, et secundum utramque naturam primatumcommendat, et post ministerii sui dignitatem commemorat, et monetne per philosophiam, vel legis caeremonias seducti a Christorecedant. Tandem omnes simul, et separatim, scilicet sexus, etaetates, et conditiones moraliter instituit. In fine monet Archippumsollicitum esse ministerii sui.

174

QUAESTIO I.

Gratias agentes, etc. Dicit expositor quod hic incipitApostolus ostendere quod lex non prodest, sed nocet. Nonne lexbona, et a Deo data, et non solum non nocuit, sed profuit in statusuo? quomodo ergo verum est quod non prodest, sed nocet? Solutio.Verum est quod lex ante gratiam profuit; sed post gratiam inutilisfuit. Cui solutioni sic objicitur: Nonne lex modo perhibettestimonium veritati, et per illam illuminamur in cognitione Deitatis?ergo etiam nunc tempore gratiae nobis prodest lex. Quomodo ergoverum est: Lex non prodest, sed nocet? Solutio. Lex lecta, etspiritualiter intellecta prodest, et non nocet: secundum vero litteramobservata non prodest, sed nocet.

175

QUAESTIO II.

Qui dignos nos fecit in partem sortis sanctorum. Quaeriturquid vocet sortem, cujus participes facti sumus. Solutio. Futuramhaereditatem, quae sorte, id est divina gratia et voluntate, sine meritisdatur, hic vocat Apostolus sortem.

176

QUAESTIO III.

Item quaeritur quomodo sine meritis futura haereditas detursanctis, cum per fidem, et dilectionem, et bona opera eam mereantur.Solutio. Sine meritis praecedentibus fidem intelligendum est, nonsine subsequentibus: quae sunt ex gratia, et ideo non excluduntur,cum dicitur quod sola gratia datur futura gloria. De his jam diximussuperius.

177

QUAESTIO IV.

Transtulit nos in regnum Filii. Quaeritur quid dicat regnumFilii Dei. Solutio. Regnum coelorum, vel Filii, pluribus modisaccipitur, scilicet pro futura gloria, ut ibi: Adveniat regnum tuum(Matth. VI); vel pro praesenti Ecclesia, ut ibi: Cum tradet regnumDeo et Patri (I Cor. XV); vel pro fide Christi, ut ibi: Regnum Deiintra vos est (Matth. XII); vel pro sacra Scriptura, ut ibi: Auferetur avobis regnum coelorum, et dabitur genti facienti fructum (Matth.XXI).

178

QUAESTIO V.

Filii dilectionis suae. Nonne Spiritus sanctus est dilectio, quaPater diligit Filium, et Filius Patrem, et Christus est filius dilectionis?Videtur ergo, quod sit filius Spiritus sancti: quod fides non recipit.Solutio. Dilectio communiter accipitur pro divina natura, sivesubstantia, sive essentia, cum dilectionis filius esse praedicatur. Estenim Filius naturae, substantiae, et essentiae Patri consubstantialis, etcoessentialis. Quid autem dilectio significet, cum dicitur: Spiritussanctus est dilectio, qua Pater diligit Filium, et e diverso alibiexpositum est. De redemptione item, et imagine, et de eo quodChristus dicitur caput Ecclesiae, jam dictum: nec oportet, ut actaagamus.

179

QUAESTIO VI.

Quaeritur autem an Christus secundum humanitatem fueritcaput sanctorum incarnationem praecedentium. Videtur quod sic: sedqui nondum secundum humanitatem erat, quomodo potuit esse caputeorum? Vel si, quomodo potuerunt habere, quod nondum caput erat?Solutio. Christus etiam secundum humanitatom potest dici caputeorum qui fuerunt ab Abel, quia per fidem futuri omnes salvatiquotquot salvati sunt. Nota quod Christus ejusdem naturae esse cumPatre praedicatur, ubi filius dilectionis esse ostenditur. Ubi veroimago, non solum ejusdem substantiae identitas, sed etiam personalisproprietas insinuatur. Ubi primogenitus omnis creaturae esse dicitur,ibi Patri coaeternus asseritur. Ubi quod omnia per ipsum condita suntlegitur, omnipotentia ipsius declaratur. Ubi dicitur quod omnia inipso constant (Coloss. I), immensitas ejus manifestatur, cujusaeternitas in Joanne insinuatur, ubi scriptum est: In principio eratVerbum (Joan. I); et personalis proprietas cum subjungitur: EtVerbum erat apud Deum (ibid.); et substantiae identitas, cum dicitur:Et Deus erat Verbum (Joan. I). Est itaque Filius Patri coaeternus,consubstantialis, coomnipotens; alius in persona, idem cum Patreomnium creaturarum principium.

180

QUAESTIO VII.

Et ipse, Christus scilicet, est caput Ecclesiae. Dicitur quodEcclesia coepit primo ab Abel, qui primus fuit justus, sed nonneAdam fuit justus? Creditur enim quod post lapsum per poenitentiam,et fidem sit justificatus: quare ergo non dicitur Ecclesia incoepisse abAdam? Solutio. Ab Adam maculam originalis peccati contraxitEcclesia, ab Abel nullam, et ideo ab Abel melius incoepisse diciturquam ab Adam; quia Scriptura de peccato Adam, et non de justitiafacit mentionem, et de justitia Abel, et non de peccato. Christus ergosemper caput omnium, qui fuerunt ab initio, sicut eorum, qui secutisunt eum: per quem solum accessum habemus ad Patrem.

181

QUAESTIO VIII.

Videte, ne quis vos decipiat per philosophiam, et inanemfallaciam (Coloss. II), etc. Nonne cognitio rerum naturalium, quamtradiderunt philosophi, utilis fuit ad Dei invisibilia cognoscenda? Pervisibiles enim rerum visibilium formas, quarum doctrina docetur inmathematica, venitur ad invisibiles rerum visibilium causas, quasdocet physica: per quas venitur ad cognoscendas invisibilessubstantias, et invisibilium substantiarum invisibiles naturas.Quomodo ergo Apostolus talem cognitionem vocat inanemfallaciam? Solutio. Apostolus non reprehendit philosophos de hoc,quod naturas rerum inquirebant; sed de hoc, quod potentiam Dei cumsit infinita, sub causis naturalibus coarctare conabantur, dicentesDeum nihil facere contra naturam. Unde Deum creaturam fieri,virginem parere, mortuum revivere, dicebant esse impossibile. Huncergo errorem eorum jure reprehendit Apostolus: non veram, quamhabebant, de naturis cognitionem.

182

QUAESTIO IX.

In quo habitat omnis plenitudo divinitatis. Cum una etsimplex plenitudo divinitatis sit, quomodo dicat omnis plenitudodivinitatis, cum omnis soleat colligere multitudinem? Solutio. Omnisplenitudo divinitatis dicitur, ut I otetur: quod omni modo inhabitandiibi est, etiam personaliter. Vel aliter: Omnis plenitudo dicitur utinsinuetur quod in ipso est plenitudo non solum scientiae, sed etiampotentiae et bonitatis. In quo destruitur error eorum qui dicunt quodhomo assumptus habet omnem scientiam per gratiam, quam habetVerbum per naturam, sed non omnem potentiam.

183

QUAESTIO X.

Plenitudo divinitatis corporaliter. Cum divinitas sitincorporea, quaeritur quomodo possit habitare corporaliter in Christo.Solutio. Corporaliter dicit, id est, completive, solide et veraciter,respiciens ad legales figuras, quae fuerunt umbra futurorum, quarumcorpus, id est, impletio et veritas est Christus. Vel aliter: Corporaliternon significat naturam rei existentis, sed potius modum existendi.Sicut enim corpus sic habet esse naturaliter in uno loco, quod simulnon potest esse in alio: sic plenitudo divinitatis habet esse in homineassumpto: quo modo in nulla alia est creatura. In omni creatura estper essentiam, in justis per gratiam, in solo Christo secundumpersonalem proprietatem. Hoc est ergo Deitatem habitare in Christocorporaliter, id est personaliter. Sicut corpus est in pluribus locis,simul non corporaliter sed spiritualiter. Hoc dicens non negoveritatem, et essentiam corporis Dominici esse simul in pluribusaltaribus, sed per hoc insinuo quod modum illum existendi non habetcommunem corporibus aliis, vel ex natura corporis, sed potiuscommunem cum spiritu, non creato, sed increato. Utrumque mirum,et verum; quod spiritus creatus alicubi est corporaliter, et corpusChristi sacramentale in pluribus locis spiritualiter.

184

QUAESTIO XI.

Delens chirographum decreti, quod erat contrarium vobis, etc.Quaeritur quid vocet decretum, quid chirographum. Solutio.Decretum nominat vel ipsam legem Moysi, vel Dei praeceptum,quod primo homini dedit in paradiso, dicens: De ligno scientiae boniet mali ne comedas (Gen. II); chirographum utriusque decreti violatimemoriam: omnium autem culparum chirographa deleta sunt fusosanguine sine culpa.

185

QUAESTIO XII.

Quae sunt umbra futurorum, corpus autem Christi. Quaeriturquomodo distinguatur umbra, corpus, spiritus. Solutio. Aliud estumbra, aliud corpus, aliud spiritus: quae tria aliis nominibus dicunturfigura, res, veritas, ut idem sit umbra et figura; idem corpus et res;idem spiritus et veritas. Legales caeremoniae umbra, et figurafuturorum dicebantur. Sacramenta gratiae corpus, sive res illarumumbrarum vel figurarum sunt: spiritus vel veritas dicitur gratiaspiritalis scilicet quam conferunt sacramenta Novi Testamenti, etsignificant: sacramenta vero Veteris Testamenti, tantum gratiamspiritualem significant, et non conferunt: et haec differentia interhaec et illa sacramenta. Item sciendum est quod illa, quae temporelegis fuerunt praecepta, nunc tempore gratiae non sunt praecepta; sedtantum veritatis testimonia, unde tunc peccatum erat non observareetiam unum. Nunc autem non est peccatum ea non custodire; imo quicustodit, offendit.

186

QUAESTIO XIII.

Mortificate membra vestra (Coloss. III), etc. Quaeritur quid,vel quae vocet membra, quae sunt mortificanda. Nunquid oculus,manus, pes sunt mortificandi? Solutio. Membra hic vocat Apostolusconcupiscentiam membrorum, sicut ipse subjungit, et exponitfornicationem, etc.

187

QUAESTIO XIV.

Avaritiam, quae est idolorum servitus, etc. Nonne aliud estavaritia, aliud idololatria? quomodo ergo avaritiam vocat idolorumservitutem? Solutio. Ideo avaritiam comparat idololatriae, quia nonest dispar malitia. Sicut enim idololatra colit truncum, sic avarusnummum. Et sicut idololatra nititur auferre Deo honorem suum, sicavarus res quas Deus communiter pro omnibus creavit, sibi usurpatsoli.

188

QUAESTIO XV.

Exspoliantes veterem hominem, etc. Quaeritur quid hic vocetveterem hominem. Solutio. Dicitur quandoque vetus homo Adamprimus homo, qui peccando se, et totam posteritatem suam induittunica vetustatis. Dicitur quandoque vetus homo, quilibet homo, quiportat imaginem terreni; quandoque vero dicitur vetus homo ipsavetustas, quae consistit in culpa et in poena; quandoque vetus homohabitus vitiorum nuncupatur, ut hic, secundum expositorem.

189

QUAESTIO XVI.

Et induite novum hominem. Quaeritur similiter quid hic vocetnovum hominem? Nam novus homo quandoque dicitur Christus, aquo est omnis novitas; quandoque novus homo dicitur quilibet inChristo renovatus; quandoque etiam habitus virtutum; quandoquespecialiter mens rationis. Sed superius, quod homo interior vocatur,mens, dictum est; hic autem dicitur quod mens interior dicitur novushomo: quod videtur esse contrarium, cum aliud sit novus homo, aliudinterior, ut jam ostensum est. Solutio. Dicit expositor quod novumhominem vocat rationalem mentem, nec est contrarium ad id quodsuperius dictum est, quod mens interior homo dicitur: idem enimpropter diversas proprietates diversa sortitur vocabula.

190

QUAESTIO XVII.

Qui renovatur in agnitionem Dei secundum imaginem ejus,etc. Item quaeritur quomodo mens dicatur renovari secundumimaginem Dei, cum ipsa sit imago Dei, nunquid renovari potestsecundum seipsam? Solutio. Eadem est imago quae renovatur, et illasecundum quam renovatur, sicut dicimus aliquem mortuum essesecundum corpus, id est corpore non secundum spiritum. Mensitaque secundum semetipsam, id est in semetipsa renovatur. InEpistola tamen ad Ephesios dicitur, quod ipsa renovatio fit secundumDeum: ideo secundum Deum, ne secundum creaturam esse dicatur.Per talem enim renovationem Deo consimilis et conformis efficitur:ideo secundum ipsam esse dicitur. Nota quod haec imago, quae incognitione Dei renovatur, aeque in viro et in femina invenitur: quaealia est ab illa, de qua superius dictum est: Vir est imago Dei, etmulier viri.

191

QUAESTIO XVIII.

Donantes vobis metipsis, si quis adversus aliquem habetquerelam. Hoc idem praecepit Dominus, dicens: Debitoribus vestrisdimittite (Matth. VI), sed quid est quod a nobis dimitti possit? quodest debitum, quod a nobis possit exigi ab illo, qui nobis injuriamintulit? Solutio. Hoc est dimittere injuriam illatam, pro nobis nullomodo satisfactionem propter injuriam postulare: quaedam alia superhoc alibi a nobis dicta sunt.

192

QUAESTIO XIX.

Dicit expositor quod qui ab illicitis abstinet laudem habet; quivero a licitis temperat, laudem et praemium quasi diceret: Ille vitatpoenam, hic etiam meretur coronam. Sed nonne etiam ille, quiabstinet ab illicitis, non solum laudem, sed etiam mercedem habet?Solutio. Qui abstinet ab illicitis semper vitat poenam, sed non sempermeretur coronam, nisi tunc tantum, quando tentatur et impugnatur.

193

QUAESTIO XX.

Omnia in nomine Domini facite. Per omnia, non intelligit nisibona, quae sunt a nobis facienda. Unde quaeritur an omnia faciendapraecipiat propter Deum fieri. Nunquid ex praeceptis constringordare pallium meum pauperi, quem indigere video, et sciam hoc Deoplacere. Nam si dimitto, videor contemnere: quod scio illum vellefieri. Solutio. Sic debet intelligi: Omnia facite in nomine Domini, idest nihil contra Deum faciatis, et in bonis non gloriam vestram, sedDei quaeratis. Non tamen in omnibus quae agimus meremur; quiaquaedam sunt indifferentia, ut sedere, stare, spiritum ducere, manumclaudere, oculos aperire, et hujusmodi. Quaedam vero talia sunt, quaesic habent meritum, si fiant; et non sint peccatum, si non fiant, utpallium dare pauperi, et omnia vendere, et dare pauperibus: quodperfectorum est, qui nudi Christum sequuntur.

194

QUAESTIO XXI.

Dicite Archippo: Vide ministerium quod accepisti in Domino,ut illud impleas (Coloss. IV). Quaeritur an subditi praelatos monerepossint. Solutio. Ecce auctoritas, ut subditi praelatos moneant, nepigri sint in praevidendis his, quae ad salutem spectant.

195

VIII. IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES.

PROEMIUM

Paulus et Silvanus, etc. Hanc epistolam scribit ApostolusThessalonicensibus. Thessalonica metropolis est Macedoniae, quaeest provincia Graecorum. Thessalonicenses ergo sunt Macedones,sive Graeci, qui ab Apostolo conversi, et nec per tribulationes, necper pseudopraedicatores potuerunt moveri a fidei veritate. Hoscollaudat Apostolus, quia tantae fidei imbiberant spiritum, ut speetiam futurorum a civibus suis non credentibus pericula devotoanimo pro nomine Christi sustineret. Erant tamen aliqui inter eosotiosi, et curiosi; aliqui etiam minus recte de resurrectione sentientes,et ideo nimis de amicorum morte tenere dolentes. Hos ergo corrigitApostolus in hac epistola, et monet perfectos non cedere adversis, etpseudoapostolis, et ut alios corrigant. Scripsit autem ab Athenis. Etest intentio Apostoli in hac Epistola pravos et incorrectos corrigere,et bonos ad perseverantiam, aliorumque correctionem cohortari.Modus talis, more suo salutem praemittit: qua praemissa de boniseorum gratias agit, commemorans non fidem et opera, sed etiamconversionis modum et malorum sustinentiam ut ad perseverandumprovocet; de suis quoque laboribus, et Evangelii veritate, et prudentiinter eos conversatione, et quanto affectu desideret eos videreinterserit. Deinde pravos, ut a luxuria, et otio, et curiositatecontineant, obsecrat, et mortuos resurrecturos confirmat. Circa finemest moralis instructio. Dicit itaque Paulus et Sylvanus, etc.Timotheus, etc. Nota quod mos erat Apostoli eos in salutatione sibiadjungere, qui secum apud illos vel fuerant, vel futuri erant.

196

QUAESTIO I.

Deo vivo et vero, etc. Quaeritur quare dicat, vero. Solutio.Unus est naturaliter Deus; multi participatione: ad quorumdifferentiam dicitur verus Deus, utpote si ex se non aliunde Deus est.Alii enim non ex eo quod sunt, dii sunt, sed ex eo quod acceperunt.

197

QUAESTIO II.

Pervenit enim ira Dei super illos. (I Thess. II). Quaeriturquomodo propter peccata sua ira Dei, et poena super eos pervenerit,id est ante mortem. Nunquid poena aeterna allevatur per poenamtemporalem? si enim non allevatur, videtur Deus immisericors, quihic punit, et ibi. Item, si allevatur aeterna per temporalem, videturquod talis poena non procedat ex ira Dei, sed ex misericordia; et ideonon ira, sed misericordia dicenda. Solutio. Magna quidem Deimisericordia est per poenam temporalem vocare ad poenitentiam; sedipsi nolentes poenitere, Dei misericordiam vertunt sibi in iram, etpoena inflicta, quae potuit esse salutis medium, fit illis aeternaepoenae initium.

198

QUAESTIO III.

Festinamus videre faciem vestram cum multo desiderio, etc.Dicit expositor in quo mala eis fierent; sed quaeritur quomodo expraesentia Doctoris fierent mala discipulis: cum potius bona quammala ex ea fieri videantur: unde ipse desiderabat videre eos propterutilitatem praesentiae suae, scilicet ut eos confirmaret, et ea quaedeerant, superadderet. Solutio. Major corona, et laudabilior victoria,si starent immobiles, absente magistro: tamen Apostolus humanetimuit ne caderent, et ideo ad eos venire desiderabat.

199

QUAESTIO IV.

In adventu ejus, scilicet Domini. Quaeritur in quo adventu.Solutio. Triplex est adventus Domini, unus in carnem, unus in spiritu,unus in carne. In carnem venit factus homo. In spiritu venit quandoSpiritum suum spiritui nostro infudit, ipsum sanans et justificans. Incarne veniet in judicio. Occulte etiam venit unicuique in morte, vel uteos purget, vel ut januam regni aperiat: malis, ut eos puniat.

200

QUAESTIO V.

Ut non contristemini sicut caeteri, qui spem non habent. (IThess. IV). Quaeritur an contristari et flere pro morte amicorum sitpeccatum, cum Apostolus dicat: Ut non contristemini? Solutio.Necesse est ut cum mors occupat dilectum, ut contristet dilectionisaffectum; non ergo culpa, si contristemur necessitate amittendi; siconsolamur spe recipiendi: unde Apostolus non dicit simpliciter, utnon contristemini, sed ait, ut non contristemini sicut caeteri, qui spemnon habent, quasi diceret: Licet contristari, sed cum spe.

201

QUAESTIO VI.

Quaeritur quomodo Dominus flebat Lazarum mortuumcontinuo, eo jubente, victurum? Solutio. Non mortuum, sed mortem,quam non meruit peccando, deflebat: ad quam Lazarus, et miseriasmundi iterum erat revocandus: et inde Dominus est motus

202

QUAESTIO VII.

Quaeritur an orationes, eleemosynae, sacrificia altaris,omnibus prosint, pro quibus fiunt. Solutio. His solum prosuntpraedicta post mortem, qui ita vixerunt ante mortem ut digni sint, uthaec utilia sint eis post mortem: his enim, qui sine fide perdilectionem operantem ab hac vita exierunt, non prosunt; quia hicviventes salutis pignore caruerunt, scilicet ad salutem.

203

QUAESTIO VIII.

Cum Christus omnia possit, quaeritur cur fidelibus suis nondonaverit statim immortalitatem, ut omnino mortem nunquamexperirentur. Solutio. Si hoc fieret, carni quidem daretur quaedamfelicitas, sed fidei minueretur fortitudo. Nemo tunc ad Christi gratiampropter futuram vitam festinaret; sed tamen propter mortis molestiamfugiendam, et sic quodammodo delicate crederetur in Christum. Ubiigitur tunc esset gloriosus triumphus martyrum?

204

QUAESTIO IX.

Et eos qui dormierunt. Quaeritur, cum Christum, qui jamvivit, dicat mortuum, cur fideles mortuos non mortuos, seddormientes appellat? Solutio. Ideo dicit Christum mortuum, etsurrexisse, ut, dum hoc audimus, idem speremus, scilicet nosresurrecturos per virtutem Deitatis. Electos vero ideo dicitdormientes; quia nemo tam facile potest excitari a sommo, quamfacile eos omnes excitabit Deus a sommo mortis.

205

QUAESTIO X.

In voce archangeli, etc. De hac voce quaeritur, an materialiserit. Solutio. Dicunt quidam quod materialis erit ministerioangelorum formata, sicut illa materialis fuit, quae audita est baptizatoDomino, quae ideo dicitur Dei; quia efficaciam ei dabit Deus, ut perillam mortui resurgant. Alii dicunt, quod aliquod evidens signum erit.De incerto ambigua solutio. Omnia enim futura in novissimo, nobisincerta.

206

QUAESTIO XI.

Deinde nos, qui vivimus. Quaeritur quomodo dicat Apostolus,quod illi primi resurgent, qui jam dudum mortui fuerunt, et deindeilli, qui tunc vivi inventi fuerint, cum ipse alibi dicat; quodresurrectio erit in ictu oculi et in momento (I Cor. XV); ubi nec prius,nec posterius sit aliquid, sed omnia simul? Solutio. Potest dici, quodideo simul fieri dicitur mortuorum resurrectio, quia parva mora erit.

207

QUAESTIO XII.

Quaeri autem solet utrum illi, quos vivos inveniet Christus,sint morituri, an sine morte ad immortalitatem transituri? Solutio. Dehoc nihil certum habemus; videtur tamen quibusdam, quod in ipsoraptu moriantur, et reviviscant, cum alibi dicat Apostolus: in Christoomnes vivificabuntur (I Cor. XV), et alibi: quod seminas, nonvivificatur, nisi prius moriatur (ibid.). Nec incredibile hoc videridebet, cum in momento, et in ictu oculi, communis et generalisresurrectio futura esse credatur.

208

QUAESTIO XIII.

Rapiemur obviam Christo in aera. Quaeritur an id de omnibusdicatur? Solutio. Boni quasi leves Christo occurrent in aera; malivero quasi ponderosi non obviam in aera Christo, sed terrae, quamsemper amaverunt, adhaerebunt. Nota quatuor esse genera eorum,qui ad judicium venient; quidam enim venient, ut judicent tantum, utvalde boni, non ut judicentur, de quorum salute constat. Alii suntminus perfecti, de quorum salute nondum constat; hi venient adjudicium, ut judicentur. Sic malorum duo sunt genera; alii venient adjudicium, ut judicentur, ut minus mali de quorum damnatione nonconstat. Alii vero, non ut judicentur; quia jam judicati sunt, quia deeorum damnatione jam certum est. Quare ergo venient? nunquid utjudicent? absit! Quare ergo? ut audiant cum diabolo. Ite, maledicti inignem aeternum (Matth. XXV), etc. De modo judicii jam dictum estin prima epistola ad Corinthios; quomodo scilicet sancti judicaturi,an sola comparatione, an etiam potestate.

209

QUAESTIO XIV.

Dies Domini sicut fur in nocte ita veniet (I Thess. V), etc.Cum nemo sciat, an die, an nocte Dominus venturus sit ad judicium,quaeritur quomodo Apostolus tempus adventus Domini vocet diem.Solutio. Dies in tali loco non ponitur pro illuminatione aeris sicutalibi; sed pro revelatione, id est manifestatione, quia tunc omniamanifestata erunt. Sciet enim unusquisque, quare se, vel aliumDominus salvet vel damnet.

210

QUAESTIO XV.

Sine intermissione orare. Quaeritur quomodo hoc praeceptumApostoli impleri possit. Quis enim potest semper orare? Nonneoportet quandoque dormire? Solutio. Sic intelligitur: Sineintermissione certarum horarum. Vel per orationem intelligitursanctum desiderium, et pius affectus, et sic justus nunquam desinitorare, nisi desinat justus esse; qui enim semper bene agit, semperbene orat.

211

IX. IN EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES.

PROEMIUM

Paulus, et Silvanus (II Thess. I), etc. Hanc Epistolam scribitApostolus Thessalonicensibus. Orta enim apud eos gravioritribulatione monet eos ad patientiam, ostendens justum Dei judicium,ut boni gloriam consequantur, mali poenam. Et quia in prima epistolaquaedam dicit de Adventu Domini et de resurrectione mortuorum,unde putabatur dies Domini instare; nunc alteram scribit epistolam,in qua significat, licet obscure (nec enim aperte potest), de abolitioneregni Romani, de Antichristi apparentia, et damnatione, et dequorumdam fratrum inquietudine. Scribit etiam non instare diemDomini sicut occasione prioris Epistolae quibusdam videtur. Estitaque intentio Apostoli in hac epistola, bonos et quietos adpatientiam movere, et inquietos corrigere; et quae obscure dixerat inpriori epistola, hic aliquatenus aperire. Modus talis, primo salutat,deinde gratias agit de bonis eorum; postea monet ad patientiam, et adconstantiam; inde asserit, quod adventum Christi praevenietAntichristus, et aliqua adventus Antichristi signa licet obscuredenuntiat, agens de abolitione Romani regni et de interfectioneAntichristi. Circa finem vero, ut curiosos atque otiosos corripiant,obsecrat.

212

QUAESTIO I.

In flamma ignis dantis vindictam iis, qui non noverunt Deum.Quaeritur, an Dominus in igne circumdatus venturus sit ad judicium?Solutio. In flamma ignis dicitur venturus, quia terribilis impiisapparebit, ut eos exurat atque cruciet. Ignis quidem ejus adventumpraecedet, quo elementa solventur, ut renoventur.

213

QUAESTIO II.

Quaeritur quomodo vivi reservabuntur illi, quos vivosinveniet Dominus. Solutio. Sicut tres pueros in camino fornacis, ignisnon laesit; sic ille ignis praecedens adventum judicis bonos nonlaedet.

214

QUAESTIO III.

Quaeritur quas poenas animae impiorum nunc patiuntur apudinferos, an materiales, an tantum conscientiae tortiones? Solutio.Creditur, quod poenas materiales, ut ignem et frigus patiantur. Undedicitur: Transibunt de aquis nivium ad calorem nimium (Job. XXIV).

215

QUAESTIO IV.

Item quaeritur quomodo his poenis torquentur, cum resspirituales a corporeis contingi nequeant. Solutio. Fieri potest ut perea puniantur, a quibus non continguntur, velut quis horroremmagnum ex aliquo viso vel imaginato contrahit, etsi ab illo noncontingatur.

216

QUAESTIO V.

Item resumptis corporibus, cum illa deinceps immortaliafutura sint, quomodo in illis punientur, cum dissolvi nequeant?Solutio. Erunt quidem corpora malorum immortalia, sed passibilia, idest talia in quibus mali patiantur, sine tamen laesione naturalisquantitatis, vel essentiae ipsorum corporum.

217

QUAESTIO VI.

Nisi venerit discessio primum (II Thess. II), etc. Quaeritur:quomodo quod dicit de discessione fiet? Solutio. Hoc quatuor modispotest intelligi, vel de terreno Romano imperio vel de spiritualiimperio Romanae Ecclesiae, vel de fide, vel de Antichristo. Cum aliatranslatio dicit Refuga. Nota quod legitur quod Antichristus nasceturin Babylone de tribu Dan. Juxta quod Jacob ait: Fiat Dan coluber invia, et cerastes in semita (Gen. XLIX). Qui cum primum semanifestabit veniet Hierosolymam, et circumcidet, se dicens: Egosum Christus Judaeis promissus.

218

QUAESTIO VII.

Qui extollitur super omne, quod dicitur Deus, ut dii gentiumvel sancti; aut quod colitur, ut Deus Trinitas. Sed quaeritur quomodopoterit se extollere super Deum trinitatem? Nonne haec erit maximaejus superbia et extollentia quod dicet se Christum esse, et ita Deoaequalem, non enim majorem se dicet; quomodo ergo extollitur superomne quod colitur Deus? Solutio. Ut mihi videtur in hoc intelligiturhaec extollentia, quod ille iniquus, homo peccati, filius perditionis,venerationem et culturam soli Deo Trinitati debitam, faciet sibiexhiberi et non Deo. Legitur quod sicut in Christo habitavit plenitudodivinitatis, ita in Antichristo plenitudo malitiae, et omnis iniquitatis,et, ut ita dicam, plenitudo diabolitatis erit.

219

QUAESTIO VIII.

Unde potest quaeri an erit homo simpliciter, an diaboluspersonaliter eum assumet, ut Deus hominem. Solutio. Non potestdiabolus sic hominem assumere, ut sibi personaliter unitus sit; eritergo purus homo, quem tamen diabolus sic possidebit, ut omnivirtute nequitiae suae, et omni iniquitate impleat, ut prorsus deditusilli et devotus nihil velit, nihil possit nisi quod diabolus vult et potest.

220

QUAESTIO IX.

Mysterium jam operatur iniquitatis. Dicit expositor, quod inNerone et in aliis malis occulte operatur jam diabolus, qui inAntichristo aperte saeviet. Unde quaeritur quomodo occulte opereturin Nerone. Nonne Nero Christum negavit, et aperte eos, qui Christumpraedicabant, persecutus est? Solutio. Ideo dicitur in Nerone operariocculte; quia hoc fecit Nero fraudulenta quorumdam suggestione.Vel, quod melius est, ideo dictus est diabolus operari occulte inNerone, non quia manifesta esset illa persecutio, sed quia illa estumbra, et figura, et imago quaedam illius, quae fiet per Antichristumquae multo gravior erit omnibus, quae praecesserunt. Regnabit enimtribus annis, et dimidio; et sedens in papilione in monte Olivetiinterficietur virtute Spiritus sancti per Michaelem, ut ipsumDominum vel alium angelum, ut dicunt doctores.

221

QUAESTIO X.

Quem Dominus destruet illustratione adventus sui etc. NonneAntichristus prius interficietur antequam Dominus veniat adjudicium? Ex libro enim Danielis intelligitur, quod concedenturelectis quadraginta duo dies ad poenitentiam post mortem Antichristi.Quanto vero post venturus sit Dominus, penitus nescitur non solumab hominibus, sed etiam ab angelis. Quomodo ergo dicit apostolus:Illustratione adventus sui (cum ante adventum sit interficiendus)destruet illum Dominus? Solutio. Interficietur quidem, ut creditur,ante adventum Domini Antichristus corporis, et animae solutione;Dominus tamen destruet illum jam resuscitatum cum toto corpore,illustratione adventus sui damnando, et in ignem aeternum mittendo,dicens illi et aliis reprobis: Ite, maledicti, in ignem aeternum (Matth.XXV).

222

QUAESTIO XI.

Secundum operationem Satanae, etc. Dicit expositor, nontamen sine sensu, ut phrenetici, qui culpam non habent de malis quaeagunt. Unde potest quaeri, si totum faciet Antichristus diaboloinstigante et cooperante, et quodammodo compellente, quare eiimputetur potius quam phreneticis, vel si phrenetici hoc faciuntdiabolo instigante, quare eis non imputatur. Et quomodo sunt sineculpa de malis quae agunt, potius quam ille iniquus? Solutio.Phrenetici, qui sunt sine sensu magis dicendi sunt aliquid pati quamaliquid agere; et mala fiunt potius per eos quam ab ipsis; quoniamipsi non sunt auctores, cum voluntatem ad hoc non applicent.Antichristus vero sic diabolo instigante omnia faciet, quodvoluntatem suam omnem et sensum ad eumdem applicabit; et ideo eiomnia imputabuntur ad poenam aeternam.

223

QUAESTIO XII.

Signis, et prodigiis mendacibus, etc. Quaeritur de signis illis,quae per diabolum faciet Antichristus, an ideo dicta sint mendacia,quia non vera ut videntur, sed phantastica erunt; id est quia mortalessensus per phantasmata decepturus est, vel ideo dicta sunt mendacia,quia Dei permissione ad mendacium trahent? Solutio. Videtur nobisverisimile esse, quod omnia signa illa, quae diabolus poterit facere, etAntichristus faciet vere. Illa vero, quae diabolus non habet in suapotestate, nec ille iniquus faciet vere, sed per solam magicam artemdeludet oculos mortalium ut videatur facere, quae vere non faciet.Unde Apostolus dicit: Cujus adventus erit in omni virtute, quantumad ea, quae vere faciet, et in omni seductione, quantum ad ea quaenon vere faciet. Omnia tamen valent ad seductionem impiorum. Quaeautem sunt illa, quae diabolus poterit et quae non potestati ejussubjacent, non est nostrae parvitatis evolvere.

224

QUAESTIO XIII.

Mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, utjudicentur, etc. Quaeritur autem de illis qui signis et prodigiis illiusiniqui permoti credent ipsum esse bonum, et Dei Filium: an habeantaliquam excusationem? Si enim ei non divinum cultum exhibebunt,cum conscientia eorum dictet eis, ipsum tanquam Deum adorandum,ad mortem peccabunt, et ita videntur inexcusabiles esse. Solutio.Apostolus dicit quia non receperunt claritatem veritatis, ut salvifierunt, id est Christum prius manifeste praedicatum, mittet illiusDeus operationem erroris, ut credant mendacio et judicentur: ubi satisdocet quod propter praecedentia peccata non habebunt excusationem,etsi arbitrentur se obsequium praestare Christo, id est vero Deo,credendo in Antichristum

225

QUAESTIO XIV.

Dicit Augustinus quod posse habere fidem, vel charitatem,natura fidelium est: habere fidem, vel charitatem, gratia Dei. Undepotest quaeri quomodo hoc debeat intelligi. Nonne quod naturale est,nobis in nostra facultate est? sed cum habere fidem, vel charitatemsine gratia non possumus, quomodo posse habere fidem, natura estfidelium? Solutio. Posse habere fidem, id est potentia habendi,naturalis est; sed hujus potentiae usum habere, solius gratiae est, etnon naturae.

226

QUAESTIO XV.

Qui non vult operari, non manducet (II Thess. III). Quaeriturde quo opere hic agatur. Si enim de exteriori, quomodo praecipit nemanducet qui non vult operari? Multi enim digni sunt manducare,licet non operentur. Solutio. Augustinus dicit quod Apostolus vultservos Dei corporaliter operari, ut non compellantur egestate,necessaria petere; non tamen male agunt, qui opera exteriora prospiritualibus postponunt cum habeant unde vivant, quia Mariaoptimam partem elegit (Luc. X). Illi vero, qui curiositati deditioperari nolunt, reprehenduntur; non qui minora bona pro majoribusdeserunt.

227

QUAESTIO XVI.

Si quis non obedierit verbo nostro per Epistolam, hunc notate,et non commisceamini cum illo, ut confundatur. Dicit ita Apostolus,quod ille qui admonitioni Ecclesiae resistit excommunicandus est.Unde quaeri potest qualiter id faciendum est. Et certum quod magnadiscretione faciendum est, ne Ecclesia detrimentum incurrat, nec levicausa talis vindicta exercenda est.

228

229

X. IN EPISTOLAM I AD TIMOTHEUM.

PROEMIUM

Paulus apostolus, etc. Hanc Epistolam scribit ApostolusTimotheo, qui fuit filius cujusdam mulieris fidelis patre gentiliprocreatus: et cum non esset circumcisus, et ipse esset gentilis, et deeo darent bonum testimonium fratres, qui erant in Listris et Iconio,hunc voluit Paulus proficisci secum: et ideo eum circumcidi propterJudaeos qui in locis illis erant. Eratque eruditus tam divinis Scripturisquam liberalibus artibus. Hunc Apostolus episcopum creavit: ideoeum, relictum in Asia instruit in hac Epistola de officio episcopali,scilicet quomodo pseudoapostolis resistat et quomodo Ecclesiaminstruat, quales presbyteros vel diaconos ordinet; quales viduashonoret, et quomodo in Ecclesia se habeat, vel quomodo eam regat.Et est intentio Apostoli in hac Epistola instruere Timotheum deepiscopalis dignitatis officio. Modus talis: primo salutat eum; deindemonet ut pseudo resistat; postea instruit de episcopali officio, docensquales debeat ordinare presbyteros et diaconos. Deinde quales viduasrecipere debeat; postea de modo correptionis instruit eum; in fineautem monet ut vitet profanas novitates.

230

QUAESTIO I.

Dei patris Salvatoris nostri, etc. Cum Filius frequenter dicaturin Scriptura Salvator, qui solus pro salute nostra mortuus est, nonPater, non Spiritus sanctus, quaeritur cur Apostolus salutem nostramad Deum Patrem referat, dicens hic: Dei Patris Salvatoris nostri.Solutio. Deus pater in hoc, quod dignatus est nobis Filium suummittere, et Spiritum sanctum in sacramentis Novi Testamenti tribuere,auctor est salutis nostrae et ideo Salvator dicitur.

231

QUAESTIO II.

Et Jesu Christi spei nostrae. Item quaeritur quare spemspecialiter ad Filium referat, dicens, et Jesu Christi spei nostrae, cumin totam Trinitatem speremus et credamus. Solutio. Ideo spemnostram ad Christum, quia ipse a mortuis resurrexit, et ad coelosascendit, referimus; quia per ejus resurrectionem speramus adgloriam resurrectionis futurae pertingere.

232

QUAESTIO III.

Gratia, misericordia et pax, etc. Quaeritur cur praeter solitum,Apostolus in hac salutatione tria ponat dicens, gratia, misericordia, etpax. Solutio. Novem praecedentes Epistolas scripsit communiter adEcclesias. Hanc autem specialiter Timotheo coepiscopo; ideo triaponit. Per misericordiam idem intelligens, quod in aliis per gratiamscilicet remissionem peccatorum; per pacem tranquillitatem etpraelibationem futurae vitae; per gratiam vero intelligit donationemSpiritus sancti, qua armantur ministri Christi.

233

QUAESTIO IV.

Ut non intenderent fabulis, etc. Quaeritur quid hic per fabulasintelligat Apostolus? nunquid legis verba, et divina eloquia sic vocatin hoc loco? et alibi dicit: Profanas et aniles fabulas devita (I Tim.IV). Solutio. Fabulas hic dicit doctrinam illorum, qui legem cumgratia praedicant esse necessariam. Vel fabulas hic dicit traditiones,quas Judaei non scriptas tenent, et alter in alterum transfunditloquendo, quas deuterosin vocant: ubi dicunt, et credunt duas uxoresDeum primo creasse, ex quibus hominum texunt genealogiasinfinitas parientes infructuosas quaestiones. De quibus traditionibus asacris Scripturis alienis, Dominus dicit in Evangelio: Quare irritumfecistis mandatum Dei propter traditiones vestras? (Matth. XV.).

234

QUAESTIO V.

Finis autem praecepti est charitas, de corde puro, etconscientia bona, et fide non ficta. Hic definit Apostolus charitatem,ut dicit expositor. Unde potest quaeri quae sit definitio hic data, anhoc finis praecepti? an hoc de corde puro, et conscientia bona, et fidenon ficta? Solutio. Definitio charitatis est, esse de corde puro, etconscientia bona, et fide non ficta.

235

QUAESTIO VI.

Item potest quaeri an haec definitio conveniat omni charitati.Quod si concedatur, nullus est habens charitatem, qui non sitperfectus, quia legem consummans et perficiens; quia charitas finisest praecepti, id est perfectio et consummatio. Si enim finis poniturpro consummatione in hoc loco. Alibi autem ponitur proconsumptione, ut cum dicitur, panis finitur. Alibi pro termino, ut cumdicitur: Hic finitur ager. Item, quis potest habere cor purum etconscientiam bonam sine charitate? nonne cordis munditia, et bonaconscientia procedit ex charitate? quomodo ergo charitas procedit decorde puro? Solutio. Videtur mihi quod hic definitio perfectae etconsummatae charitatis assignatur, et ita non convenit haec definitioimperfectae charitati. Primum datur dilectio, quae cor mundat, et exqua bona opera fiunt, et ex quibus nascitur bona conscientia, tandemcorde mundato, et bona conscientia comparata perficitur charitas etconsummatur, quae est finis praecepti. Haec dico sine praejudiciomelioris sententiae.

236

QUAESTIO VII.

Bona est lex, si quis ea legitime utatur. Quaeritur quid sitlegitime uti? Solutio. Ut dicit expositor, ille utitur legitime lege, quieam spiritualiter intelligens per eam cognoscit morbum, et quaeritmedicum, et qui scit eam ad tempus datam, et deserit eam propterChristum. Notandum quod injustus legitime utitur lege, cum intelligitquare data sit, et ejus timore fugit ad gratiam Christi, ut fiat justus.Justus autem legitime utitur lege, cum eam terrendo imponit injustis.

237

QUAESTIO VIII.

Lex non est posita justo. Nonne David et alii justi, qui sublege erant, tenebantur legem custodire, quomodo ergo lex non estjusto posita? Solutio. Lex non imponitur justo, ut ei dominetur, eteum timore coerceat, et justus non est sub lege, sed potius cum ipsa,tanquam legis amicus.

238

QUAESTIO IX.

Quia ignorans feci, etc. Dicit expositor quod istud, quia potestcausam notare vel consecutionem. Ssd quaeritur quomodo ignorantia,quae culpa est, possit esse causa divinae misericordiae. Solutio. Estquaedam ignorantia ex infirmitate: ex qua si quis zelo bono agatcontra Deum, ex affectu, quem habet, meretur ab illa ignorantialiberari.

239

QUAESTIO X.

Venit in hunc mundum peccatores salvos facere, etc.Quaeritur de parvulis, qui sunt nati ex parentibus baptizatis, anpertineant ad peccatores, propter quos salvandos venit Jesus inmundum. Hi enim peccatum actuale non habent, et originalequomodo contrahere possunt a parentibus, quod ipsi non habent; quiaest eis dimissum. Solutio. Sciendum est quod originale peccatum sicdimittitur in baptismo, non ut omnino non sit, sed ut culpa non sit.Manet vero corruptionis vitium etiam in baptizatis, qui generant, nonex eo quo sunt renati, sed ex vetustate corruptionis, per quam transitculpa originalis in parvulos: unde et ipsi indigent remedio. Unde etipse medicus ait: Parvulos sinite venire ad me (Marc. X).

240

QUAESTIO XI.

Quorum ego primus sum. Nonne Cain et Saul priores Paulofuerunt? quomodo ergo Paulus inter peccatores primus? Solutio.Primus erat Paulus non ordine temporis, sed magnitudine iniquitatis.Cui solutioni sic objicitur: Nonne Paulus peccavit per ignorantiam, etmulti alii scienter? sed majus peccatum est peccare scienter quam perignorantiam: non ergo Paulus primus erat inter peccatoresmagnitudine iniquitatis, cum alii, maxime illi, qui peccaverunt inSpiritum sanctum, multo pejores sint Paulo etiam secundum statumprimum, in quo fuit blasphemus, persecutor, contumeliosus. Solutio.Paulus magnitudinem delictorum suorum considerans omnibuspeccatoribus judicavit se pejorem, licet in oculis Dei aliter fuit.

241

QUAESTIO XII.

Regi autem saeculorum immortali, invisibili, soli Deo, honoret gloria in saecula saeculorum. Amen. Dicit expositor quod homoassumptus a Verbo ex eo tempore rex est saeculorum, ex quoassumptus est a Verbo; sed si homo assumptus non est homo, necDeus, nec persona, ut quidam ausi sunt profiteri, quomodo homoassumptus ex quo est assumptus, et non ante, rex est saeculorum?Nos autem dicimus quod homo assumptus a Verbo est homo et Deus:ipsum Verbum a quo assumptus est, et coepit in tempore esse rexsaeculorum, quando videlicet coepit assumi a Verbo. Quando enimcoepit esse Deus homo, coepit et homo esse Deus, sicut multaeauctoritates protestantur.

242

QUAESTIO XIII.

Qui omnes homines vult salvos fieri (I Tim. II). Cum Deus sitomnipotens, et divinae voluntati nullus resistere possit, quomodo nonomnes salvi fiunt, cum Deus omnes velit salvos fieri? Vel nunquidvoluntas ejus est, ut reprobi salventur? Ambrosius sic solvit: Deusvult omnes salvos fieri, si ipsi velint. Sed nonne multi volunt salvifieri, qui tamen non salvantur? quomodo ergo verum est, Deus vultomnes salvos fieri? Ideoque alii sic exponunt: Deus vult, etc.,placeret ipsi, si omnes salvarentur, vel omnes, id est de omni generehominum aliqui. Vel sic: Omnibus gratiam offert, per quam si voluntsalvari possunt. Sed haec solutio quomodo vera? Nonne multi sunt etfuerunt, qui ne verbum quidem praedicationis audierunt? Vel omnesvult salvos fieri, id est facit sanctos velle, ut omnes salvi fiant. Velsic: Vult omnes salvos fieri, id est nullus fit salvus, nisi ipse velit.Simili modo intelligitur illud: Qui illuminat omnem hominem (Joan.I), id est nullus illuminatur, nisi ab ipso, et omnes in Christovivificantur, juxta eumdem modum oportet intelligi. Sic de ambiguodiversae sententiae dantur.

243

QUAESTIO XIV.

Unus mediator Dei, et hominum homo Christus Jesus. Demediatore jam superius ex parte dictum est. Hic autem illud sufficiatintueri quod dicit expositor, quod in quantum est homo, est medius,non in quantum Verbum. Sed nonne inter angelos, et Deum Patrem,et etiam inter Spiritum sanctum medius est in quantum est Verbum,licet aliter inter angelos et Deum Patrem, et aliter in Spiritumsanctum medius sit et Patrem? Solutio. Bene concedi potest quod, inquantum est Verbum, medius inter rationales creaturas et DeumPatrem est; sed non est medius inter Deum Trinitatem, et homines inquantum Verbum est, sed in quantum est homo similis Deo in justitia,hominibus in mortalitate. Si enim in quantum est Verbum, essetmedius inter homines et Deum Trinitatem, jam aliquid esset mediuminter seipsum et aliud, quia verbum inter se et homines; quod non estconcedendum. Dicet aliquis: Jam Christus non est mortalis, quomodoergo est medius inter homines mortales, et Deum immortalem, cumideo medius dictus sit; quia similis est hominibus per mortalitatem, etDeo per justitiam? Solutio. Adhuc nos Christus Deo Patri tanquammediator optimus reconciliat per id quod pro nobis fecit in diebuscarnis suae, id est mortalitati.

244

QUAESTIO XV.

Adam non est seductus, sed mulier. Quaeritur uter pluspeccaverit, an Adam, an Eva? Solutio. Dicunt doctores, quod muliernon solum peccavit; sed etiam virum peccare fecit. Cui solutioni sicobjicitur: Adam est seductus, quia non credidit verum esse, quodhostis persuasit; mulier vero est seducta credens verum esse, quodserpens dicebat; et sic consequens est quod ille scienter, et illa perignorantiam peccavit; sed gravius est scienter peccare, quam perignorantiam. Unde consequens est quod plus peccaverit vir quammulier. Solutio. Ignorantia illa non habuit excusationem, quia exculpa processit, dubitando enim respondit dicens. Ne forte moriamur(Gen. III). Vir autem cogitavit de Dei misericordia, et poenitentia; etideo minus peccavit.

245

QUAESTIO XVI.

Quaeritur quomodo verum sit, quod non est seductus? Nonnecredidit commissum esse veniale, quod erat mortale? Ergo et ipsealiquo modo est deceptus. Solutio. Non est seductus prior, et in eo, inquo mulier, ut dicit auctoritas. Sed nunquid non est seductus, si priornon est seductus, et in eo in quo mulier? Si enim quis non estvulneratus in capite, ergo non est vulneratus? Nunquid adnegationem determinatam sequitur simplex negatio? Solutio.Doctores Novi Testamenti quandoque dicunt aliquod non fuisse,quod Scriptura Veteris Testamenti non dicit fuisse. Unde quiascriptura Geneseos loquens de seductione mulieris, nihil dicit dealiqua seductione viri, ideo Apostolus dicit: Adam non est seductus,sed mulier. Juxta eumdem modum loquendi, alibi idem Apostolus,quod Melchisedech non habuit principium, neque finem, non patrem,non prolem asserit, cum tamen in veritate principium, et finem, etpatrem, et forsitan prolem habuerit, sed quia scriptura sic induciteum, ut nec de ejus genealogia, nec nativitate, nec morte aliquiddixerit, ideo Apostolus asserit omnia praedicta non habuisse, EtAmbrosius dicit quod vir cum prima muliere benedicitur, et non cumsecunda, quasi diceret: In sacra Scriptura legimus benedictionem viricum prima muliere, sed non legimus, ubi Deus benedicat virum cumsecunda.

246

QUAESTIO XVII.

Salvabitur autem mulier per filiorum generationem. Sigeneratio filiorum salvet, quid faciet continens vel virgo? nunquidnon salvabitur, quia non habet filios? quid est quod alibi aitApostolus: Beatior autem erit, sive vidua, sive virgo, si sicpermanserit? Solutio. Non ponit causam salutis in filiorumgeneratione; sed potius in fide et dilectione, unde subjungit: Sipermanserit in fide et dilectione. Et est sensus, et si mulier fueritcausa peccati, tamen salvabitur non solum continens, vel virgo, sedetiam nupta, etsi nunquam a filiorum generatione cessans, sed perfiliorum generationem incedens ab hoc mundo exierit, si tamenpermanserint in fide et dilectione. Vel augmentum salutis valebit ei,si filii ejus per doctrinam, et industriam ipsius permanserint in fide etdilectione, Vel mystice potius intelligitur. Mulier typus est carnis,quae alibi signatur per turturem. Adam est figura rationis, quae perpasserem figuratur. Filii sunt bona opera, quae per pullos turturisintelliguntur, qui in nido Catholicae fidei tantum vivunt; extra nonvigent, imo conculcantur, quia bona opera non prosunt paganis,Judaeis, haereticis, schismaticis. Unde dicit hic: Si permanserit infide et dilectione, scilicet filii mulieris, pulli turturis, bona opera.

247

QUAESTIO XVIII.

Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat (I Tim.III), etc. Sed iste ambitiosus desiderat episcopatum, nunquid potestinferri, ergo desiderat bonum opus? Solutio. Episcopatus est intentiosuper suam, et aliorum vitam, et sic nomen est operis, quod desideratbonus, qui intermissa, sed non relicta, Rachele decora facie, cumJacob intrat ad Liam oculis lippam, propter filiorum fecunditatem, demonte contemplationis cum Moyse descendit ad campos actionis,Non enim sic debet quisquam esse otiosus, ut in eodem otio noncogitet utilitatem proximi, nec sic actuosus, ut contemplationem Deinon requirat. Episcopatus etiam nomen est dignitatis, quam desideratambitiosus, qui vult potius praeesse quam prodesse.

248

QUAESTIO XIX.

Unius uxoris virum, etc. Quaeritur an monogamus debeatdici, et possit ordinari, qui ante baptismum habuit uxorem; et eadimissa renatus est in Christo et post fidelem duxit. Solutio. DicitHieronymus quod talis non est bigamus, et quod potest ordinari; cuijam novo nec stupra, nec alia imputantur. Sed Augustinus dicit, quodmonogamus non est, nec debet ordinari, licet ei non obsit, quod priusfecerat; propter mysterium quod in ordinandis servari debet; quod inpraedicto non potest servari.

249

QUAESTIO XX.

Sed nunquid Hieronymus, et Augustinus, in solutionepraedictae quaestionis contraria sentiunt? Solutio. Hieronymus dicitquod talis monogamus est quantum ad meritum, nec est peccatum siordinetur. Augustinus vero dicit, quod monogamus non est quantumad vim sacramenti, nec potest ordinari, ubi sacramentummonogamiae servetur; nec exigitur, ut in quolibet ordinando servetur,alioquin virgo non possit ordinari, cum non sit unius uxoris vir.Ecclesia est convocatio multorum ad unius Dei cultum.

250

QUAESTIO XXI.

Magnum pietatis sacramentum, etc. Quaeritur quid hic dicatursacramentum. Quandoque enim sacramentum dicitur rei sacraesignum, ut sacramentum baptismi et altaris, quandoque dicituraliquid occultum et secretum, sive mysterium. Solutio. Sacramentumvocatur Christus secundum deitatem occultus, qui causa est totiusreligionis, et verae culturae. Quis enim unquam fuit pius et devotusin fide, nisi sacramenti hujus prius percepta cognitione?

251

QUAESTIO XXII.

Quod manifestatum est in carne, etc. Quaeritur de quamanifestatione hic agatur. Solutio. De illa, quae facta estpraedicatione, virtutibus, et signis in carne assumpta ostensis.

252

QUAESTIO XXIII.

Justificatum in spiritu. Nonne sermo praecessit de Verbo Dei?hoc autem non est justificatum, sed potius ab aeterno justum natum.Solutio. Cum sermo fit de Christo, diligenter intuendum est quoddicatur, et secundum quid; hoc ergo, justificatum in spiritu,intelligitur Christus secundum assumptum hominem, secundumquem immunis est ab omni peccato, omnimodam habens justitiam.

253

QUAESTIO XXIV.

Apparuit angelis. Hic habemus auctoritatem, quod angeliproficiunt in scientia per ea, quae fiunt in Ecclesia, quod jamsuperius super locum; ut multiformis sapientia innotescat, etc.,diligenter prosecuti sumus, et expositor idem testatur in hoc loco.

254

QUAESTIO XXV.

Nihil rejiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur (ITim. IV). Quaeritur an hoc sit contrarium legali doctrinae, quaediscernit quosdam cibos, dicens alios mundos, alios immundos?Solutio. In lege quaedam animalium dicta sunt immunda non natura,sed significatione: ut si de porco, et agno requiratur, utrumquemundum in natura, quia omnis creatura bona est; in significationetamen agnus mundus est, porcus immundus.

255

QUAESTIO XXVI.

Pietas ad omnia utilis est, promissionem habens vitae, quaenunc est, etc. Quaeritur quid vocet promissionem praesentis vitae;nam de promissione futurae constat. Solutio. Temporaliumsufficientiam et spiritualium abundantiam. Utrumque enim Deuspromittit cultoribus. Sufficientia temporalium promittitur, ubi dicitur;Primum quaerite regnum Dei et haec omnia adjicientur vobis (Matth.VI). Abundantia spiritualium ubi scriptum est: Quicunque haec, velilla reliquerit propter me, centuplum accipiet (Matth. XIX), id est inpraesenti spiritualium bonorum jucunditas temporalium bonorumaffluentiam tantum excedit, quantum centenarius unitatem superat.

256

QUAESTIO XXVII.

Quae data est tibi per prophetiam, etc. Quaeritur, quid vocetprophetiam? Solutio. Prophetiam vocat electionem sanctorum quielegerunt eum in pontificem. Vel potius Spiritus sancti inspirationem,per quam cognovit Apostolus ipsum esse dignum episcopatu.

257

QUAESTIO XXVIII.

Cum impositione manuum. Quid ea est? Solutio.Impositionem manuum vocat verba mystica, quibus confirmatur adhoc opus electus, auctoritatem accipiens, conscientia sua teste, utaudeat vice Domini sacrificia offerre.

258

QUAESTIO XXIX.

Dignus est operarius mercede sua (I Tim. V), etc. Quaeritur,an id, quod a plebe datur praedicatori, sit debita merces et condigna;et an peccet, si pro ea praedicat, et an qui hoc facit vendatEvangelium. Solutio. Quis audeat dicere non esse mercedem, quodipsa veritas vocat mercedem? Non tamen pro tali mercede debetpraedicare, sed ut aeternam mercedem accipiat a Domino.Necessitatis itaque est accipere unde vivitur, charitatis est praebere,imo debitum, ut qui accipiunt spiritalia, ministrent carnalia.Praedicator debet accipere, ut praedicet; non praedicare, ut accipiat.

259

QUAESTIO XXX.

Peccantes vero coram omnibus argue. Huic videtur essecontrarium, quod Dominus dicit in Evangelio: Si frater tuuspeccaverit in te, corripe eum inter te et ipsum solum (Matth. XVIII).Nunquid tam bonus discipulus discordat a tam bono Magistro?Solutio. Utrumque verum est, et aliquando illud, quod Dominus aitproprio ore scilicet quando tu solus sis, faciendum est; culpa enimocculta secreto debet argui, ut Joseph justus fecit de Maria, solussuspicans adulterium; alioquin, si aliter feceris, eris proditor, noncorrector. Aliquando etiam faciendum est, quod Veritas dixit orePauli scilicet quando palam peccatur. Publica enim offensa publicaindiget satisfactione.

260

QUAESTIO XXXI.

Modico vino utere. Quaeritur quomodo id consuluit. Solutio.Speciale dat consilium, ut semetipsum salubri regat doctrina,prudenter enim vult Deus serviri sibi, non ut nimia abstinentiadebiles fiant, et post medicorum suffragia requirant sui.

261

QUAESTIO XXXII.

Languens circa quaestiones, et pugnas verborum (I Tim. VI),etc. Quaestio erat, an aliquis esset servus, cum omnes ex eisdempatribus sint orti, et omnes Christus redemerit. Item pugna verborumliberaverit, quia Dominus dicit: Si Filius vos liberavit, vere liberiestis (Joan. VIII), quae et similia videntur dissentire a doctrinaapostolica, quae hortatur servos subjectos esse dominis suis, etsimiliter verbis Domini dicentis: Reddite ergo quae sunt CaesarisCaesari, etc. (Luc. XX.) Sic autem solvenda est talis controversiaverborum; hoc, si Filius vos liberaverit, vere liberi estis,intelligendum est de spiritali libertate, non de carnali. Paulus autemloquitur de libertate et servitute carnali quam non tollit spiritalis.

262

QUAESTIO XXXIII.

Radix omnium malorum est cupiditas. Alibi dicit Scriptura:Initium omnis peccati est superbia (Eccle. X). Hic autem, quodavaritia vel cupiditas. Si enim avaritia habetur species pro genere,quomodo utrumque verum est? si enim superbia initium est omnibuspeccati, ergo cupiditatis; et si cupiditas radix est omnium malorum,ergo super biae; et sic idem causa est et effectus ejusdem. Solutio.Cum dicitur quod radix omnium malorum est cupiditas, vel omnispeccati initium superbia, si genera singula intelliguntur, falsum est, siautem genera singulorum, verum est. Nullum enim genus peccati est,quod non quandoque ex superbia, quandoque ex cupiditate nascantur.Nam sunt aliqui qui divitias cupiunt, ut per eas ad culmen honorispertingere valeant; sunt alii, qui ideo dignitatem appetunt, ut ditioresfiant.

263

QUAESTIO XXXIV.

Solus potens. Nonne angeli potentes sunt, unde et virtutes, etpotestates vocantur? Solutio. Solus Deus potens per naturam ex eoquod est; angeli vero per gratiam ex eo quod acceperunt, potentessunt.

264

QUAESTIO XXXV.

Qui solus habet immortalitatem, etc. Nonne animae et angelietiam per naturam sunt immortales? Solutio. Solus Deus habetimmortalitatem, id est immutabilitatem, quia nec potuit, nec potest,nec poterit peccare. Hanc immortalitatem non habent nec angeli, necanimae sanctorum, licet enim sint immortales per gratiam, tamenmutabiles per naturam vere esse creduntur.

265

QUAESTIO XXXVI.

Qui lucem habitat inaccessibilem. Propheta dicit: Accedite adeum, et illuminamini (Psal. XXXIII): nonne ipse Deus est ipsa lux,quam dicitur inhabitare? quomodo monemur accedere ad hanclucem, si ipsa est inaccessibilis? Solutio. Nemo ex se accedit ad eam,sed cui datur dono ejus.

266

QUAESTIO XXXVII.

Quem nemo hominum vidit, nec videre potest. NonneAbraham vidit Deum, et Moyses, et caeteri patres? Quomodo ergoverum, quod nemo Deum vidit unquam? Item, nonne et nos ejusvisionem speramus? Sed quomodo, si nemo potest eum videre?Solutio. Deus in natura sua est invisibilis oculo carnis illae verovisiones sanctis patribus in creatura subjecta exhibitae sunt. UndeMoyses post figuras illas, in quibus Deus videbatur, ait: Domine,ostende mihi faciem tuam (Exod. XXXIII). In futuro autem videbiturDeus a mundo corde, et nunc videtur a sanctis angelis.

267

QUAESTIO XXXVIII.

Devitans profanas vocum novitates, etc. Quaeritur an omnesvocum novitates sint vitandae. Solutio. Non, quia non omnes suntprofanae, ut hoc ipsum nomen Christianum, homousion, mandatumnovum, et testamentum novum, et canticum novum, novitates vocantnon profanas, sed sacras, et religioni congruentes. Hypostasis autemtempore haereticorum notabat profanam novitatem, quo nominehaeretici utebantur, nunc in significatione personae, nunc insignificatione substantiae, ad deceptionem simplicium, ut siconcederent Trinitatem esse hypostasim unam, inferrent: Ergo suntuna persona; sin autem dicerent Patrem, Filium et Spiritum sanctumesse tres hypostases, concluderent: Ergo sunt tres substantiae. Nuncautem hoc vocabulum non notat profanam novitatem, quia redactumest ad significationem personae. Unde concedimus modo simpliciterTrinitatem esse tres hypostases, et non unam; quod non eratconcedendum sine determinatione olim, quando adhuc retinebatmultiplicem significationem.

268

QUAESTIO XXXIX.

Et oppositiones falsi nominis scientiae, etc. Quaeritur quidvocet Apostolus scientiam falsi nominis. Nunquid logicam? sed sihoc est, quomodo Augustinus vocat dialecticam scientiamscientiarum, quae non solum facit scientem, sed etiam demonstratscientem? Solutio. Ut arbitror, scientiam falsi nominis vocat artemsophisticam, cujus oppositiones devitandae sunt a piis et mansuetis:quia non valent, nisi ad subversionem simplicium.

269

XI. IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.

PROEMIUM

Paulus apostolus, etc. Jam a mundo transiturus hancsecundam epistolam scribit a Roma de carcere, Timotheoinfirmitatibus et adversitatibus fatigato, ut constanter laboret in Deigratia sibi credita, exhortans eum ad martyrium multis modis, et utperseveret in officio rectae praedicationis, et sancta operatione: etpraedicens quid futurum sit in novissimis temporibus et de suo obitu.Et est intentio Apostoli in hac epistola exhortari Timotheum ad suiofficii diligentem exsecutionem, et ad palmam martyrii, et quaedamadhuc addit de episcopali officio. Modus talis: primo salutat, deindegratias agit de bono quod habet, ubi suum videndi eum desideriumostendit: postea monet ad praedicandum, et ad patientiam martyrii,suo exemplo et aliis modis: inde dicit quales futuri sint in novissimisdiebus: tandem de tempore resolutionis suae instanti.

270

QUAESTIO I.

Non dedit nobis Deus spiritum timoris. Quaeritur de quotimore hoc dicatur. Solutio. De timore quem expellit amor Dei.

271

QUAESTIO II.

Quae data est nobis ante tempora saecularia, etc. Quandoaliquid nobis nondum existentibus potuit dari? Solutio. Data est, idest praevisa dari: unde non dicit simpliciter data est, sed addidit inChristo Jesu.

272

QUAESTIO III.

Item quaeritur cur non dicat sempliciter ante tempora, sedaddit, saecularia. Nonne omnia tempora sunt saecularia? Ad quorumergo differentiam dicit saecularia? Solutio. Dicunt quidam angeloscreatos esse ante mundi creationem, et spatia illa, quae erant acreatione angelorum, usque ad creationem mundi, vocat Apostolusalibi tempora aeterna, ad quorum differentiam dicit hic temporasaecularia. Sed dicet aliquis: Nonne tempus notat mutabilitatem, etaeternitas immutabilitatem? Quomodo ergo possunt aliqua temporaesse aeterna? quomodo simul esse mutabilia et immutabilia? Solutio.Sic praedicti doctores hoc intelligunt: In illis spatiis, quae dicunturtempora aeterna, erat successio, et nulla decessio: et sic quaedamimmutabilitas, et secundum hoc quaedam aeternitas. Huic sententiaevidetur Hieronymus consonare. Fere autem omnes doctores dicuntcreatos angelos non ante, sed cum mundo; sed quid secundum illosper tempora aeterna debeat intelligi, videat et inquirat qui eorumopinionem sectatur. Mihi autem priorum sententia videtur potior,salva reverentia secretorum: hoc dico, nil temere asserendo.

273

QUAESTIO IV.

Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim.II), etc. Nonne viri activi Deo militant, et tamen implicati suntsaecularibus negotiis? quomodo ergo dicit Apostolus: Nemo militansDeo, etc. Solutio. Negotia vocat saecularia cum animus occupaturcura colligendae pecuniae: quod nemo potest simul facere, et Deomilitare. Viri autem activi non ad hoc exterioribus vacant: utpecuniam colligant: sed ad hoc tantum, ut sibi, et aliis necessariaprovideant.

274

QUAESTIO V.

Ex semine David secundum Evangelium meum, in quo laborousque ad vincula. Quaeritur de qua tribu erant Christus et Maria. Sedex hoc loco nota Christum ex David natum: sicut in principio ait: Exsemine David secundum carnem. Et Gabriel archangelus de eodem:Dabit ei Dominus Deus sedem David patris sui (Luc. I). Haec dicopropter eos qui nolunt matrem Domini esse ex semine David, qui detribu Juda erat: sed de tribu Levi tantum fuisse, et propter Josephvirum Mariae, qui erat de familia David, Christum dicunt dictum exsemine David: et Origenes (ut dicitur) sic sensit. Alii dicunt, quod etnobis videtur, Mariam etiam de stirpe David processisse, et ita, destirpe Juda, non solum de stirpe Levi. Nam duae tribus, regalis etsacerdotalis, permistae erant, et ideo non est mirum Virginem traxisseoriginem de utraque tanquam verum Regem, et Sacerdotem paritura.Nolite verbis contendere. Inter servos Dei non debet esse contentio,sed collatio, et modesta veritatis inquisitio.

275

QUAESTIO VI.

Dicentes jam resurrectionem factam. Quaeritur de quaresurrectione dicat Apostolus: an de illa, quae est mentium: an de illa,quae est corporum? Nam si de illa, quae est mentium, quae fit inbaptismate, hoc dicatur, quomodo illi, qui hanc dixerunt jam factamesse, subverterunt quorumdam fidem, cum hoc sit verum etcredendum? Item si de resurrectione corporum hoc dicebant,quomodo per hoc aliquorum fidem subvertebant, cum constetomnibus hoc falsum esse? Solutio. Potest hoc de utraqueresurrectione intelligi: per hoc enim quod dicebant jamresurrectionem mentium factam esse, nec aliam corporum futuramesse, decipiebant scilicet quia subdole resurrectionem corporumnegabant. Vel etiam in hoc fidem subvertebant, quod dicebantresurrectionem corporum factam esse: inde sumentes occasionemerroris sui, quod scriptum est in Evangelio: Multa corpora sanctorumsurrexerunt, et apparuerunt in sancta civitate (Matth. XXVII),negantes generalem resurrectionem, quam exspectamus, futuram.

276

QUAESTIO VII.

In magna domo sunt non solum vasa aurea, et argentea, etc.Quaeritur quos intelligit per vasa aurea, et argentea, et quos per vasalignea, et fictilia? Solutio. Per vasa aurea, et argentea intelligitpraedestinatos; per vasa lignea et fictilia, reprobos. Vel per vasa aureaintelliguntur boni, sive sint praedestinati, sive non; per vasa lignea etfictilia, mali, sive sint ad vitam praesciti, sive reprobi. Et sicsecundum hanc sententiam de utrisque quaedam sunt ad honorem,quaedam ad contumeliam. Secundum vero priorem ad honoremtantum sunt vasa aurea et argentea; ad contumeliam vero lignea etfictilia. Stultas quaestiones, et sine disciplina devita, etc. Hic innuitnon omnes quaestiones vitandas esse, sed illas tantum, in quibusnullus est fructus. Habentes speciem pietatis: virtutem ejus negantes.Tales multi sunt in hoc tempore, quales hic describit Apostolus, quise, non Deum, diligunt: habentes nomen et habitum sanctitatis, cumintus sint pleni omnium immunditiarum. Virtutem pietatis vocatcharitatem, de qua scriptum est: Fortis est ut mors dilectio (Cant.VIII): hanc necessario praecedit mundi contemptus.

277

QUAESTIO VIII.

Omnes qui volunt pie vivere in Christo, persecutionempatientur (II Tim. III). Nonne Ecclesia habet tempus pacis in quomulti pie vivunt, nec tamen persecutionem patiuntur? Solutio. Sanctipluribus modis patiuntur, ut in corde et corpore: nunc a diabolo, nunca malis hominibus, nunc a concupiscentiis suis; quibus etiam estpersecutio infirmorum conversatio. Hi enim dicunt cum Apostolo:Quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego nonuror? (II Cor. XI). Non sunt itaque sine persecutione pie viventes inChristo, etiam tempore pacis.

278

QUAESTIO IX.

Cursum consummavi (II Tim. IV), etc. Nonne ad cursusconsummationem adhuc restabat acrior et crudelior inimicus, scilicetNeronis gladius? Quomodo ergo verum erat Paulum consummassecursum ante passionis triumphum! Solutio. Hoc dicit non re plena,sed spe certa. Qui enim fecit eum victorem in certamine, jam certumet securum per revelationem eum reddiderat de consummatione.

279

XII. IN EPISTOLAM AD TITUM.

PROEMIUM

Paulus servus Dei, etc. Hanc epistolam scribit Tito relictoCretae episcopo, ex humilitate, et simplicitate nimis patienti, aNicopoli, de episcopali officio imperiose et potestative tractando,praescripta ei sua auctoritate utili. Debet enim pontifex haberematernam pietatem, et paternam severitatem: ut sit fortis superbis, etsuavis modestis: nec habens timoris angulum, nec elationissupercilium. Urat et luceat: unde in veste legalis pontificis eratcoccus bis tinctus, qui habet speciem ignis. Ignis autem duo facit:urit, et lucet; ita et pontifex gladio praedicationis, scilicet ignitoeloquio, urere debet mordaci increpatione, et metuenticomminatione: et lucere blandis, fovendo et delectabilia promittendo.Ideoque de manna dicitur, quod indurabatur ad ignem, et liquescebatad solem. Et baculus pontificalis ab inferiori pungit, et in summo adanteriora extenditur in se rediens: quia ecclesiasticus doctor gladioverbi pungere debet, id est aspere arguere peccantes, quod est exinferiori natura, et correctos in anteriora dirigere, ita tamen ut adpropriam conscientiam sui consideratione redeat, si forte in se habeatquod aliis improperando annuntiat. Forma itaque baculi hoc figurat,quod pontifex rebelles pungere, et mites ad se trahere debeat, undequidam ait:

Curva trahit mites pars, pungit acuta rebelles.

Est ergo intentio Apostoli in hac Epistola instruere Titum deepiscopali officio, atque monere, ut id imperiose tractet, et haereticosvitet. Modus talis: Primo salutat, deinde instruit eum de episcopaliofficio, docens eum quid agere debeat, et quales episcopos percivitates constituere: deinde qualiter diversos vel sexu, vel aetate, vel

280

conditione instruere debeat: postea monet eum de vitandis haereticis.

281

QUAESTIO I.

Quam promisit ante tempora saecularia, etc. Quaeriturquomodo vitam aeternam promisit Deus ante omnia tempora, cumnondum essent homines, quibus promitteret? Solutio. Promisit, id estin seipso aeterno immutabiliter proposuit, ut in tempore vitamaeternam iis, quos jam praedestinavit, daret.

282

QUAESTIO II.

Sine crimine, etc. Non ait sine peccato: quia, ut dicitauctoritas, nullus quantumcunque pie vivat, etsi dignus nomine justisit, est sine peccato. Sed dicet aliquis: Nonne in baptismate, et perveram poenitentiam fit plenaria omnium peccatorum remissio? Quodsi est, imo, quia ita est, constat quod iste baptizatus, et vere poenitensest absque peccato. Quomodo ergo verum est, Nullus est sinepeccato? Solutio. Cum dicitur, Nullus est sine peccato, sicintelligitur: Nullus quantumcunque sit bonus, potest transigere hancvitam sine peccato; potest tamen vivere sine crimine, id est gravioripeccato, et querela, id est peccato tali, quod est dignum accusatione,et damnatione, ut adulterium, homicidium, furtum, et similia.

283

QUAESTIO III.

Cretenses semper mendaces, etc. Quaeritur, cur Apostolusdoctrinae suae, cui inest divina auctoritas, intersevit verba Gentilis etinfidelis auctoris, et loquens Atheniensibus ait: In ipso vivimus,movemur et sumus (Act. XVII); et alibi ait: Inveni aram, in quascriptum est, Ignoto Deo, quae de scripturis ethnicorum sumpta essecertum est (ibid.) Solutio. Licet divinae auctoritati, unde voluerit,assumere testimonium veritatis, quod necessarium esse judicavit.Non enim propterea omnia alia, quae ibi sunt approbat, et vera essejudicat. In cujus rei figura Hebraei spoliaverunt Aegyptios auro, etargento et aliis, quae erant necessaria ad divinum cultum. Et in legepraeceptum est Judaeis, ut si mancipium gentile emerent, ejus piliraderentur, et unguium incrementa abscinderentur, deinde ad ususdomesticos assumeretur. Sic vanis et superfluis Gentiliumsuperstitionibus abrasis et decisis, quod purum repertum fueritassumendum est ad ministerium domus Dei. Notandum est quoddivini auctores hujusmodi testimonia ponunt in alia significatione,quam sint posita a suo auctore, ut illud: Expedit, ut unus homomoriatur pro populo, [et non] quam tota gens pereat (Joan. XI); aliterintellexit Caiphas, aliter evangelista. Ille enim cujus potentia etvirtute locuta voce hominis est asina velut organo, usus est Caipha inpraedictorum verborum prolatione.

284

QUAESTIO IV.

Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Nota, quodquidam confitentur Deum verbis tantum, alii etiam factis; quidamDeum tantum factis negant, quidam et verbis, et factis, qui Deumverbis et factis, confitentur, boni sunt. Qui autem negant et verbis etfactis, infideles sunt; qui autem verbis confitentur, et factis negant, andicendi sunt confitentes, an negantes simpliciter? Solutio. Audi. Afructibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII), non ait a verbis.Omnes itaque mali Deum factis negant; omnes antichristi sunt, quiChristum negant vita. Antichristus nondum venit, et tamen jam multiantichristi sunt in mundo.

285

QUAESTIO V.

Haereticum hominem post unam, et secundam correptionemdevita (Tit. II), etc. Haereticum vocat, qui per legem, legemimpugnat. Sed quare talis est vitandus. Nonne melius esset, cum eosaepe conferre, et ab errore eum ad veritatem revocare? Solutio. Exquo incorrigibilis est, melius est eum devitare, quia si saepiuscorriperetur, exercitatio esset ad malum.

286

QUAESTIO VI.

Cum sit proprio judicio condemnatus. Quaeritur, quomodoiste talis proprio judicio sit condemnatus, nam credit verum essequod dicit, et sic non judicat se damnatum. Solutio. De eo quiscienter peccat, qui errorem agnoscit et veritatem novit, et tamenerrorem laudat, et veritatem vituperat, hic loqui videtur Apostolus, ethic talis teste conscientia damnatus est ut liquet omnibus.

287

XIII. IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM.

PROEMIUM

Paulus vinctus Christi Jesu, etc. Hanc Epistolam scribitPhilemoni Colossensi, qui nulla ecclesiasticae ministrationispraeditus erat dignitate, sed vir laudabilis in plebe, cui familiareslitteras mittit pro Onesimo servo suo, qui cum damno ejus fugerat,sed ab Apostolo audito Evangelio baptizatus, cui et veniam precatur,et culpam deprecatur Apostolus scribens ei a Roma de carcere. Et estintentio Apostoli implorare veniam Onesimo apud Philemonem.Modus talis est, prius salutat eum cum uxore et filio; deinde agitgratias Deo de bonis eorum, commendans fidem et charitatem eorum,postca Philemonem obsecrat, cum ei imperare posset, ut Onesimoparcat, et gratias Deo agat, quia talem illum recepit, ut non servumexistimet, sed dilectissimum fratrem. Deinde dicit, ut paret sibihospitium speranti ad ipsum venire.

288

QUAESTIO I.

Philemoni, et Appiae, et Archippo, etc. Quaeritur, quare inhac salutatione non servet personarum dignitatem, scilicet curArchippum, qui erat episcopus Colossensis non praeponat, sedsupponat, et Philemonem, qui nulla dignitate ecclesiastica eratpraeditus, praeponat, nunquid ideo quia iste pater, et ille filius fuit?Solutio. Ideo laicum ordinato praeponit, quia de re familiari agitur.

289

QUAESTIO II.

Ita te, frater, fruar in Domino, etc. Quid est frui? nonne alicuiinhaerere propter se per amorem? sed sic solo Deo fruendum est,quia solus Deus propter se diligendus est; quomodo ergo dicitApostolus ad Philemonem: Ita te, frater, fruar in Domino. Solutio.Non dicit simpliciter, ego te frater fruar; sed addit in Domino, perhoc innuens se finem dilectionis in Domino posuisse. Vel frui dicituruti cum quadam delectatione, et sic potest hic accipi.

290

291

XIV. IN EPISTOLAM AD HEBRAEOS.

PROEMIUM

Multifariam, etc. Paulus, doctor egregius, gentium Apostolus,ministerium suum volens honorificare. Juxta quod in Epistola adRomanos ait: Quandiu quidem Apostolus gentium sum, honorificaboministerium meum, tentans si quomodo ad aemulandum provocemcarnem meam (Rom. XI). Ecclesiis Hebraeorum hanc epistolamscribit agens de eminentia Christi secundum utramque naturam, etlegis Mosaicae inutilitate; astruens multis modis fidem Jesu Christiabsque legalibus sufficere ad justitiam et salutem. Legalia vero postChristi passionem non modo non proficere, verum etiam officere,quorumdam Hebraeorum existimationem excludens, qui Christumconfitentes legales observantias tenendas esse putabant; et in huncerrorem quosdam etiam, qui de gentilitate venerant ad Christum, suaauctoritate induxerant; ideo providens Apostolus gentibus, nedeinceps in hunc errorem Hebraeorum auctoritate trahantur, Judaeosquoque ad aemulandum provacans, gratiam Dei commendat perChristum verum pontificem hoc tempore fidelibus factam, legemostendens reprobatam. Intentio itaque Apostoli in hac epistola estChristi eminentiam, et fidei sufficientiam, nec non legisinsufficientiam et inutilitatem ostendere.

Modus tractandi talis est. Primo proponit audienda esse verbaChristi sicut prophe tarum, et amplius conferendo eum prophetis, etpraeferendo; quia in eo locutus est Deus ut in prophetis, et major esteis. Deinde commendat eum alternatim secundum utramque naturam,humanam, scilicet, et divinam, postea comparat eum angelis, etpraefert, multa interserens de excellentia ejus secundum utramquenaturam. Deinde comparat eum Moysi et praefert. Deinde multisrationibus et auctoritatibus gratiam fidei, umbrae legis perferendam

292

declarat; et sacerdotium Christi sacerdotio Levitico, et TestamentumNovum Veteri; ejusque sacrificium unum multis illius sacrificiispraeponendum ostendit; quia ibi umbra hic veritas. Tandem ponitfidei descriptionem; eam multis testimoniis commendans. Circafinem vero moralem subdit instructionem.

293

QUAESTIO I.

In primis quaeritur, cur huic epistolae sicut caeteris nonpraeposuit nomen suum, quod est Paulus; cur etiam nomen dignitatistacuit, quod est Apostolus? Solutio. Quia Hebraeis odiosus erat,quibus legis destructor videbatur, nomen suum eis odiosum tacuit, nepraescripta nominis invidia sequentis excluderet utilitatem lectionis;sciens quoque eorum superbiam, suamque humilitatem demonstrans,sui ordinis dignitatem noluit anteferre nominando se Apostolum, sedmeritum sui officii tacens, superbis ipse humilis non se apostolumnominavit, ne superbi indignarentur. Sed dicet aliquis? NonneApostolus scribit fidelibus, qui erant Hierosolymis, quibus nomenPauli non erat odiosum, nec ejus tanquam superbi dignitatiinvidebant; quomodo ergo verum est, quod ideo nomen proprium velnomen dignitatis tacuit, quia Hebraeis erat odiosum, cum his quibusscripsit, non odiosus, sed dilectus fuerit? Solutio. Inter eos, quibustanquam egregius gratiae praedicator multum placuit, erant quidamlegis aemulatores, qui legem cum gratia tenendam esse putabant, etpraedicabant, et his Pauli nomen fuit odiosum. Neminem enim suaefalsae opinioni ita contrarium invenerunt sicut Paulum, undepersequebantur eum, quantum poterant. Notandum quod fueruntquidam dicentes hanc Epistolam fuisse minime apostoli Pauli, quiaejus nomen huic non praeponitur sicut in omnibus aliis, et ideo quodsplendidiore atque facundiore stylo quam aliae resplendeat; sed autLucae, aut Barnabae, aut Clementis fuisse. Quibus Hieronymus sicrespondet: Si ideo non est dicenda Pauli, quia ejus nomine non estinscripta, ergo nec alicujus illorum, imo nullius omnino, cum nulliusnomen habeat in titulo, quod propter praedictam jam causam factumest. Quod autem majore refulget facundia quam aliae, non estmirandum, cum naturale sit unicuique in sua lingua plus valere quamaliena; cum ergo hanc solam lingua Hebraica, alias vero graecascripserit, quid mirum si majore nitet facundia?

294

QUAESTIO II.

Diebus istis. Quaeritur quos dies vocet. Solutio. tempusgratiae vocat dies Apostolus propter eminentem fidei doctrinam etsalutis cognitionem, unde alibi: Ecce nunc dies salutis (II Cor. VI).

295

QUAESTIO III.

Quem constituit haeredem universorum, etc. Quaeritur,secundum quam naturam Christus hic dicatur haeres universorum.Solutio. Bene dici potest, quod secundum naturam divinam hicdicatur haeres, id est possessor, et Dominus universorum, id estomnis naturae. Vel secundum humanitatem dicitur haeresuniversorum scilicet salvandorum, vel Judaeorum et Gentium. Hicest enim haeres mundi, semen illud, in quo benedicuntur omnesgentes, ad quem loquitur Pater, dicens: Postula a me, et dabo tibigentes haereditatem tuam (Psal. II).

296

QUAESTIO IV.

Per quem fecit et saecula. Nonne Deus Pater fecit omnia perFilium visibilia et invisibilia, mutabilia et immutabilia? Cur ergoApostolus non dicit: Per quem omnia fecit, sed per quem fecit etsaecula! Solutio. Haec visibilia et mutabilia sunt magis nobis nota; etideo in his Dei potentiam amplius miramur quam in iis, quae suntignota, et haec est ratio, quare saecula potius nominavit specialiter.

297

QUAESTIO V.

Qui cum sit splendor gloriae, etc. Quaeritur, quare hac utatursimilitudine, et alibi alia? Solutio. Apostolus volens ostendere, quod,licet Filius sit ex Patre, tamen illi est coaeternus, utitur proportionalirerum temporalium similitudine, dicens: qui cum sit splendor gloriae,quasi diceret: sicut splendor ignis, licet sit ex igne, tamen igni estcoaevus et esset illi coaeternus, si ille esset aeternus, nunquam enimignis fuit sine splendore; sic Filius, licet sit ex Patre, tamen illi estcoaeternus, quia nunquam Pater fuit sine Filio. Item volens ostendereidentitatem naturae, quam habet Filius cum Patre, aliarum rerumutitur proportionali similitudine, vocans Filium figuram substantiae,quia utramque in eisdem rebus non potuit demonstrare. In creaturisenim nil invenitur, quod habeat esse ex alio, et sit ejusdem naturaevel substantiae et quod non praecedatur ab eo. Filius autem sic habetesse ex Patre, quod illi est coaeternus; sicut splendor igni coaevus etest ejusdem essentiae sive naturae cum Patre. Sicut homo generans,et homo ex eo genitus, sicut enim homo non potest gignere nisi idquod ipse est, id est quia homo hominem generat, sic Deus non aliudgenerat, nisi quod ipse est, id est Deus Deum. Lector diligenterintuere haec verba Apostoli, et expositionem sanctorum super eadem;et animadvertes quomodo tam haeresis Sabelliana, quam Arianadestruitur hic manifeste.

298

QUAESTIO VI.

Portansque omnia verbo virtutis suae. Quaeritur quomododicatur omnia verbo portare Deus, cum ad proprietatem Verbi nonpertineat portare. Similiter, an omnibus subsit, et non potius praesit etsupersit, ut ea portare dicatur. Solutio. Ideo verbo potius quam virtutedicitur omnia portare ut in portando, id est continendo, etgubernando, et conservando nullum laborem, vel difficultatemintelligatur sustinere, qui omni re est interior, quia omnia sunt in ipsoet omni re est superior, quia ipse super omnia; et omni re antiquior,quia ipse est ante omnia, et omni re est novior, quia ipse post omnia,id est post omnium initia

299

QUAESTIO VII.

Sedet ad dexteram, etc. Dicit expositor quod homo assumptusest sublimatus usque ad Patris aequalitatem, quae intelligitur perdexteram: ideo quaeritur an concedendum sit quod homo assumptussit aequalis Patri; sed cum Filius dicat: Pater major me est (Joan.XIV): quod intelligendum est secundum id, quod est assumptum,quomodo idem est aequale Patri, cum Filius secundum id sit minorPatre? Solutio. Homo ille, in quantum est homo, minor est Patre, etnon aequalis: in quantum vero homo assumptus est Deus, Filius Deinon est minor Patre, sed aequalis. Videndum itaque est quid de quodicatur, et secundum quid, quoties sermo occurrit de Christo, sunttamen multi, qui non concedunt, quod homo assumptus sit Deus, utjam superius dictum est.

300

QUAESTIO VIII.

Tanto melior angelis effectus. Quaeritur secundum quamnaturam hic loquatur de Christo: quod autem secundum divinitatemmelior sit angelis, nulla quaestio est; sed ta men melior non estangelis effectus, sed potius natus. Per hoc itaque quod dicit, effectus,cogimur hic intelligere de Christo secundum humanitatem, scilicetquod melior sit angelis effectus. Sed huic videtur esse contrarium,quod invenitur in Psalm.: Minuisti eum ab angelis (Psalm. VIII).Quomodo secundum eamdem naturam potest esse melior, et minor?Solutio. Minoratus est angelis carnis mortalitate et passione; eteisdem major et melior est gratiae plenitudine de qua et ipsi angeliaccipiunt.

301

QUAESTIO IX.

Ego hodie genui te, etc. Quaeritur de quo die loquatur.Solutio. Dicit Augustinus quod hoc potest intelligi de die illo, quoChristus natus est secundum carnem. Divinius tamen intelligi potestde aeterna ipsius generatione: unde dicit genui, ne nova intelligatur:hodie enim de praeterita; et sic innuitur esse aeterna: in qua nil estpraeteritum, quasi esse desierit; nec futurum, quasi nondum sit.

302

QUAESTIO X.

Sed iterum potest quaeri quomodo hoc de temporali Christigeneratione valeat exponi, cum Deus Pater Christum non genueritsecundum humanam naturam? Sicut enim Christus non habet matremsecundum Deitatem, sic nec patrem secundum humanitatem. Cumergo non sit ejus pater secundum hanc naturam, quomodo potest dici,quod eum genuerit secundum eam? Solutio. Gignere non sempernotat generationem naturalem, sed quandoque gratuitam, ut tibi:Voluntarie genuit nos verbo veritatis (Jac. I). Quia ergo Christigeneratio temporalis, opus fuit totius Trinitatis, non inconvenienterpotest dici, quod Pater eum genuerit etiam secundum humanitatem.Sed dicet aliquis: Ergo Christus est filius gratiae, et sic adoptivus?Solutio. Non est verum: per gratiam quidem homo ille factus estfilius, non gratiae, sed naturae.

303

QUAESTIO XI.

Et rursum dicit: Ergo illi in patrem, et ipse erit mihi in filium,etc. Quaeritur de hac auctoritate, quomodo ad Christum pertineat,cum nec praecedentia, nec subsequentia illius loci, unde haecauctoritas sumpta est, hoc videatur pati. In libro enim Reguminducitur Deus Pater ad David, loquens: Tu non aedificabis mihidomum, quia vir sanguinum es; sed filius tuus, qui post te regnabit:qui si inique egerit, corripiam eum in virga virorum, et in plagis[verberibus] filiorum hominum, et ponam regnum ejus in saeculumsaeculi, et ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium (II Reg. VII),etc. Haec omnia nec Salomoni, nec Christo adaptari possunt, Solutio.In divina Scriptura saepe in eadem serie quaedam ponuntur, quae adsolam historiam referuntur; quaedam ad solum mysticum sensum;quaedam etiam, quae utroque modo accipi possunt, ut in praedictis;quaedam ad Salomonem, quaedam ad Christum referuntur.

304

QUAESTIO XII.

Item contingit in multis aliis. Si quis enim historiam sequens,considerans praecedentia et subsequentia, ubi scriptum est: Eccevirgo concipiet, et pariet filium (Isa. VII): magis videbitur ei, quodhaec auctoritas ad juvenculam illam Isaiae, quam ad virginemreferatur, cum ibi quaedam sint, quae nullo modo matri nostriEmmanuelis possint convenire, quae ad historiam solam spectant,licet aliquis modus locutionis et proprietas relationis satis indicetquod omnia ad eamdem personam referantur: Filius, inquit, tuus, quipost te regnabit, etc. Solutio. Sciendum est tria genera esserelationum: alia est enim personalis, ut Saulus, qui et Paulus; aliageneralis et simplex, ut mulier, quae damnavit, salvavit; alia vocalis,ut manus meae, quae vos fecerunt, clavis confixae sunt.

305

QUAESTIO XIII.

Item quaeritur secundum quam naturam Pater dicat: Ero illi inpatrem. Nam secundum humanam non est pater; secundum divinamab aeterno fuit pater, quomodo ergo dicit: Ero illi pater? Solutio.Tunc res dicitur fieri, cum incipit cognosci, quia ergo perresurrectionem omnibus fidelibus patuit, et in futuro etiaminfidelibus patebit, quod ipse sit Pater, et ille Filius, ideo dicit: Eroilli in patrem. Vel sic: Ero illi, id est homini assumpto in patrem, etipse homo erit mihi in filium, non tamen secundum humanitatem, sedsecundum divinitatem.

306

QUAESTIO XIV.

Et cum iterum introducit primogenitum, etc. Quaeriturquomodo Apostolus adventum, quem ipse Dominus exitum vocat,dicens: Ex Patre exivi, et veni in mundum (Joan. XVI), vocetintroitum dicens, Et iterum cum introducit (Hebr. I). Solutio.Quantum ad Patrem, qui intus erat, adventus Domini dicitur exitus;quantum vero ad nos, qui foris eramus, dicitur introitus, vel econverso.

307

QUAESTIO XV.

Et adorent eum omnes angeli Dei, etc. De homine assumptosolet quaeri utrum illa adoratione quae dicitur latria, sit adorandus:latria enim soli Deo, et non creaturae exhibetur; sed homo assumptusest creatura, et sic videtur, quod latria non sit ei exhibenda. Solutio.Latria homini illi exhibetur non quia homo, sed quia Deus, de hocjam superius dictum est; illa autem adoratio, quae hominibus, velangelis exhibetur, dulia vocatur.

308

QUAESTIO XVI.

Qui facit angelos suos spiritus, etc. Quaeritur quomodo hocfaciat? Solutio. Spiritus nomen est naturae, ut homo, angelus nomenest officii, ut miles: ideo de spiritibus fiunt angeli, sicut de hominibusfiunt milites; non de angelis fiunt spiritus, sicut nec de militibus fiunthomines.

309

QUAESTIO XVII.

Et ministros suos flammam ignis, etc. Quaeritur quomodoflammam ignis, id est, seraphin, faciat ministros suos, cum seraphinsemper assistant: quomodo ergo ministrare dicitur ordo ille, sisemper assistat? Non enim ministrare dicuntur, nisi ex eo quodministrant. Solutio. Potest dici, quod seraphin immediate a Deoaccipit, quod inferiori revelat, qui ad nos mittitur: unde et inferiornomine superioris censetur, cujus gerit officium, vel potius a quoaccipit officium. Unde Isaias ait: Volavit ad me unus de seraphin, ettetigit labia mea (Isa. VI). Vel potest dici quod, cum aliqua magnafacienda vel nuntianda sunt, tunc illi superiores mittuntur, quorumtamen officium non est ministrare, sed potius assistere. Nota quodnihil fit, quod non fiat, vel Deo jubente, vel Deo permittente: quibusverbis innuitur, quod non omne quod fit, opus sit Dei: quod enimtantum permittit, non facit. Hoc dico propter eos, qui dicunt, quodquidquid est, in eo quod est a Deo est. Si hoc est: nulla est praedictadistinctio, quod alia finnt, Deo jubente; alia fiunt, Deo permittente.

310

QUAESTIO XVIII.

Propterea unxit te, etc. Dicit expositor ad hoc unctumChristum, ut diligeret justitiam. Sed nonne ex quo fuit, justitiamdilexit, nec prius unctus quam dilectione plenus fuit? quomodo ergodicitur ad hoc unctus, ut diligeret justitiam? Solutio. Per oleumunctionis intelligitur ipsa gratia, et virtus: per diligere, ipsum actumde virtute procedentem insinuat. Causaliter ergo praecedit unctioactum diligendi, et non tempore. Vel aliam expositionem prosequere.

311

QUAESTIO XIX.

Propterea unxit, id est, ideo quia dilexisti justitiam, unxit te.Sed nonne ab ipsa sua cognitione habuit plenitudinem unctionis?quam ergo unctionem quasi in praemium accepit, quia dilexitjustitiam? Solutio. Per oleum exsultationis, quasi unctus est meritodilectionis, secundum quosdam intelligitur stola maturaeresurrectionis.

312

QUAESTIO XX.

Unxit te Deus, Deus tuus, etc. alter, id est prior, est casusvocativus, quasi diceret: O fili Deus, Deus tuus unxit te. Sed quisDeus habet Deum? quis Deus est unctus? Solutio. Christus Deus est,et Deum habet, non in quantum est Deus, sed in quantum est homo etsecundum id est unctus.

313

QUAESTIO XXI.

Ipsi peribunt, etc. Quaeritur de quibus coelis dicat, quod sintperituri. Solutio. De coelis aereis, ut dicit expositor, qui per diluviumperierunt, et igne perituri sunt. Unde quaeritur, si jam per diluviumperierunt, quomodo iterum per ignem perituri sunt? Nonne si jamperierunt, esse desierunt, et si jam desierunt, quomodo iterum igneperibunt? Solutio. Per diluvium perierunt, id est in deterius mutatisunt et iidem ipsi igne perituri sunt, id est in meliorem statummutandi sunt. De terra autem, et coelis superioribus non est quaestio,quin in melius sunt mutanda: unde Petrus ait: Novos coelos, etnovam terram exspectamus (II Pet. III). De aqua et aere dubitatur anin meliorem statum sint mutanda, sicut terra et coelum, quia inApocalypsi scriptum est: Et mare jam non erat (Apoc. XXI). Et hicde coelis aereis scriptum est: Ipsi peribunt. Unde quibusdam videturquod aqua et aer illas proprietates, ex quibus haec nomina eisconveniunt, amittent, et cum ipsis etiam nomina perdent, non tamenex toto annihilabuntur, sed nec aqua, nec aer amplius vocabunturprivatis et annihilatis his, unde prius sic dicebantur.

314

QUAESTIO XXII.

Omnes spiritus administratorii sunt, etc. Dictum est superiusquod superiorum non est officium ministrare, quomodo ergo omnessunt administratorii? Solutio. Potest dici quod omnes spiritus nobisministrant vel immediate, ut inferiores; vel aliis mediantibus, utsuperiores et medii; vel per omnes, non colligit nisi eos, qui suntultimi ordinis, qui proprie dicuntur angeli, quorum est specialiterofficium ministrare, et ideo soli proprie sunt administratorii.

315

QUAESTIO XXIII.

Quid est homo quod memor es ejus (Hebr. II), etc. Quaeriturquomodo hoc exponendum. Solutio tribus modis exponitur. Primosic: Quod per hominem intelligitur homo vetus, per filium hominishomo novus intelligitur. Secundo sic: Ut per hominem intelligaturquilibet bonus, per filium hominis Christus. Tertio sic: Ut perhominem, et filium hominis idem intelligatur scilicet Christus.

316

QUAESTIO XXIV.

Minuisti eum paulo minus ab angelis, etc. Superius dixit quodmelior effectus est angelis: hic dicit, quod minoratus est eis: et nos,qualiter utrumque sit verum, diximus. Hic autem quaeritur, ansimpliciter sit concedendum, quod Christus minor sit angelis. Quodsic quidam volunt probare Christus est omne, quod factus est, sedfactus minor: ergo minor est angelis. Solutio. Non est dicendumsimpliciter, quod sit minor angelis; hoc autem paulo minus factus estminor, sic intelligitur, id est, secundum aliquid minoratus est, scilicetsecundum carnis infirmitatem et passionem mortis, ut dicitauctoritas: nec consequens est, quod si minor est secundum aliquid,quod ideo simpliciter sit minor.

317

QUAESTIO XXV.

Omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII). Omniaaliquando universitatem colligit, ut omnes angeli coeli justi sunt.Aliquando per determinationem in partem redigitur, ut omnia meatua sunt (Joan. XVII), hoc enim dicit Deus Pater ad seniorem filium,id est ad Judaicum populum: ideo per omnia hic intelligere oportet,non ea, quae Deo secundum naturam conveniunt: sed ea tantum, quaesunt necessaria ad salutem. Aliquando etiam omnia habet vimnegationis, ut omnia, quae audivi a Patre meo, nota feci vobis (Joan.XV), id est nulla nisi quae audivi. Unde potest quaeri quomodo hocaccipiatur cum dicitur, omnia subjecisti. Solutio. Dicunt quidam quodin partem redigitur, et per omnia tantum angelos, et hominesintelligunt. Sed si excellentiora subjecta sunt Christo, quomodo nonminora? Cum Ambrosius dicat, quod sicut a Dei opere nihil excipitur,ita nec a Christi potestate. Et Augustinus ait: Nulla creatura erit nonsubjecta, cui primates angeli subjiciuntur. Et ipse Apostolus ostenditnil esse exceptum, cum subjungit: In eo enim quod omnia ei subjecit,nihil dimisit non subjectum ei.

318

QUAESTIO XXVI.

Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei, etc. Prophetaait, omnia subjecisti ei: quod exponens Apostolus subjunxit, nihildimisit non subjectum ei, quomodo ergo dicit hic: Necdum videmusomnia subjecta ei? Solutio. David utitur praeterito pro futuro moresuo ex certitudine, dicens: Omnia subjecisti ei. Apostolus intelligenssuperius ait orbem futurum subjectum ei: et hic ait: Necdum videmusomnia subjecta ei; quasi diceret: jam ex parte prophetia impleta est,ex parte adhuc implenda. Sed dicet aliquis: nonne divinaedispensationi omnia famulantur, cujus voluntati nihil resistere potest?et sic jam velint nolint ei subjiciuntur universa. Quomodo ergo dicitApostolus. Necdum videmus omnia subjecta ei? Solutio. Subjectioalia est generalis, alia specialis. Item alia occulta, alia necessaria, aliavoluntaria. Secundum generalem, et occultam, ac necessariam, jamomnia subjecta sunt Deo; secundum voluntariam nondum omniaquae subjicientur subjecta sunt. Nondum omnis lingua coelestium,terrestrium et infernorum confitetur, quia Dominus Jesus est in gloriaPatris (Philipp. II). Nondum omnes inimici positi sunt scabellumpedum ejus (Psal. CIX). Quod quidem totum fiet in futuro; ideo dicitApostolus: Nondum videmus omnia ei scilicet voluntarie, vel palam.Nota quod mente humana solus Deus major est, non aliquisangelorum. Possunt quidem angeli majores divi quam hominesquantum ad corpus et animum corporis corruptione aggravatum (Sap.IX): sed non ad ipsam mentis puritatem, in qua assumpta est a Verbo.

319

QUAESTIO XXVII.

Ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem, etc. Mors Christinon omnibus profuit; quomodo ergo pro omnibus mortem gustavit?Solutio. Universitas hic redigitur in partem: scilicet pro omnibuspraedestinatis gustavit mortem. Vel ideo dicitur pro omnibus gustassemortem, quia quantum in ipso est omnibus sufficit mors Christi.

320

QUAESTIO XXVIII.

Decebat eum propter quem omnia, et per quem omnia, etc.Quaeritur quomodo decuit Deum Patrem, auctorem salutis fideliumper passionem mortis consummare. In quo consistit ista decentia,cum potius videatur indecens quod Dominus gloriae moriatur?Solutio. Si Christus non moreretur, homo periret: quod si esset, Deusab universitate non glorificaretur; et hoc esset indecens, cum propterDeum glorificandum omnia sint facta. Item si Christus nonmoreretur, homo non salvaretur, et sic divina praedestinatio nonimpleretur,et hoc esset inconveniens, ut ipsa cassaretur. Nec indecenserat ut auctor salutis pro nobis moreretur, cum sit proximus noster, etfrater, et deceat proximum providere utilitati proximorum quantumpotest; unde sequitur:

321

QUAESTIO XXIX.

Propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, etc.Quaeritur an ideo Christus dicatur frater noster, quia nostrae naturaefactus est particeps, formam servi accipiendo (Philipp. II). Sed cumnatura suscepta a Deo, communis sit bonis et malis, videtur quodChristus non solum sit frater fidelium sed etiam infidelium. Solutio.Non solum ideo dicitur Christus frater noster, quia ipse participat denatura nostra, sed etiam ideo, quia nos de plenitudine gratiae ejusaccepimus. Ad hoc ergo quod aliquis dicatur frater Christi, oportetquod ei conjunctus sit natura et gratia.

322

QUAESTIO XXX.

Et ipse, scilicet Christus, similiter participavit eisdem scilicetpueris vel carne, et sanguine. Sed quaeritur quomodo Christus puerisparticipaverit? Solutio. Id est factus est puer constans ex anima, etcarne, ut expositor dicit. Vel participavit carne et sanguine, id est,factus est homo, et hoc similiter, id est passibilis, et mortalis.

323

QUAESTIO XXXI.

Ut destrueret eum, qui mortis habebat imperium. Cum morssit poena juste illata a Deo et ita a Deo esse non inconvenienterdicatur, quaeritur quomodo diabolus dicatur auctor mortis. Non enimidem videtur posse esse a Deo, et a diabolo. Solutio. Quia morsaccidit ex peccato, quod diabolus persuasit, ideo imperium mortishabet, vel habere dicitur; quia causa mortis fuit, ideo auctorappellatus est: unde dicitur quod Deus mortem non facit, id est causaejus non habet esse ex Deo. Nota quod haec est justitia, qua redemptisumus. Quia enim fudit diabolus sanguinem non debitoris, jussus estreddere debitores; et quia fudit sanguinem innocentis, in quo nihilinvenit, est jussus recedere a nocentibus, quos quodam jure videbaturpossidere.

324

QUAESTIO XXXII.

Dicit expositor quod nisi homo esset qui diabolum vinceret,non juste, sed violenter homo ei tolleretur. Sed nonne diabolusinjuriam Deo fecerat, qui servum prius fraudulenter decepit, et postviolenter possedit? Quam ergo injustitiam faceret Deus, si solo verbopotentiae suae eriperet hominem de manu injustissimi invasoris?Solutio. Omnia opera Dei justa, sed in quibusdam etiam estmanifesta potentia, et latet justitia; in quibusdam etiam occulta latetpotentia, et manifesta est justitia. Si ergo Christus in liberationenostra uteretur manifesta potentia, et occulta justitia posset viderialicui minus discreto, quod homo non juste, sed violenter diabolotolleretur: ut autem omnis iniquitas oppilaret os suum (Psal. CVI),usus est Dominus noster in nostri redemptione manifesta justitia, etocculta potentia.

325

QUAESTIO XXXIII.

Ut liberaret eos, qui timore mortis, etc. Quaeritur cujusservituti subditi erant, quos liberavit Dominus? Solutio. Diabolusante adventum Christi effectum nequitiae suae per mortem obtinuit:cujus timore dejiciebat, quos nullo alio modo potuit dejicere. Nampro vita sua omnia dabant. Unde in Job legitur: Pellem pro pelle;omnia, quae habet homo, dabit pro anima sua (Job I). Itaque timoremortis victi cedebant, et tentationi succumbebant, donec Christusvenit, qui moriendo et resurgendo timorem mortis tulit de medio.Unde sancti mortem irrident, et cupiunt dissolvi, et esse cum Christo(Philipp. I). Vel timore poenae potest intelligi, quo Judaei sub legeserviebant, quos Christus evacuata lege per gratiam a legis onere, etservili timore liberavit.

326

QUAESTIO XXXIV.

Nusquam enim angelos apprehendit, etc. Quaeritur an Deusposset assumpsisse angelicam naturam in unitatem personae sicutfecit humanam? Solutio. Videtur nobis quod potuit, sed noluit; in quodignitas generis nostri intelligitur: homini enim qui minus acceperatangelis in sua creatione, plus collatum est in sua glorificatione pergratiam. Non enim natura humana adorat supra se naturamangelicam, sed potius e converso.

327

QUAESTIO XXXV.

Unde debuit per omnia fratribus assimilari. Nonne per solamgratiam assimilatus est fratribus in hoc, quod homo natus est, quodeducatus, passus, mortuus? quomodo ergo dicit Apostolus, quod hocdebuit, cum hoc non sit debitum, sed donum Dei gratuitum? Solutio.Non dicit simpliciter debuit, sed addidit, ut misericors fieret (Hebr.II): moriendo enim non posset nobis misereri, nisi fieret priuspassibilis et mortalis. Vel ideo dicit, debuit, id est dicens fuit fratribusassimilari. Per hoc enim, quod nostras infirmitates, et mortem pronobis pertulit, nos ad humilitatem provocavit, et charitatem in nobisaccendit.

328

QUAESTIO XXXVI.

In eo enim in quo passus est ipse, et tentatus potens est, etc.Nonne ante passionem, imo ante incarnationem potens erat tentatisauxiliari? non enim ejus potentia per passionem est augmentata, quidest ergo in eo in quo passus? potens est eis, qui tentantur, auxiliari?Solutio. Post passionem bene novit etiam per experimentum quae sitista tentatio, et tribulatio patientium: unde cum multa alacritateprotendit manum ad compatiendum; ideo dicitur, potens haec facere,et perfecte haec nosse. Scit enim qui sunt illi, qui pro ipso patiuntur,novit quando et quomodo quibus manum debet porrigere. UndePropheta: Factus est Dominus refugium pauperi in opportunitatibusin tribulatione (Psal. IX).

329

QUAESTIO XXXVII.

Quanto ampliorem honorem habet domus qui fabricavit illam(Hebr. III), etc. Nonne saepe ille, qui dispensat in domo majoremhabet in ea gloriam, quam ille qui fabricavit eam? quomodo ergodicit Apostolus: Quanto ampliorem, etc. Solutio. Hoc intelligendumest de domo spirituali, quasi diceret: Christus tanquam Dominus etCreator major est Moyse servo et ministro.

330

QUAESTIO XXXVIII.

Secundum diem tentationis, etc. Quaeritur a quibus fiattentatio. Solutio. Tentat homo, ut sciat quod ignorat, secundum quamacceptionem tentatio est quaedam animi blanda praecurrensexperientia, ad aliquid agnoscendum, quod prius ignorabatur. TentatDeus, ut probet per afflictionem et tribulationem, ut probatumcoronet. Tentat diabolus, ut dejiciat aliquem in peccatum: undedicitur: Et ne nos inducas in tentationem (Matth. VI), id est ne sinasdejici in peccatum. Tentat caro, cum ejus motus inordinatos sentimus.Tentat mundus, cum nos per vanitatem ad amorem sui provocat.

331

QUAESTIO XXXIX.

Propter quod offensus fui, etc. Alia translatio habet proximusfui. Quomodo ergo si offensus, fuit proximus; et si proximus,quomodo offensus? et si utraque littera non potest stare, utra potiustenenda? Solutio. Proximus fuit adhibendo correctionis flagella; quiaproximi est proximum corrigere. Offensus fuit et iratus, quia perflagella etiam noluerunt poenitere. Vel bonis quadraginta annis in hocpotest intelligi iratus; quia tanto tempore non eos introduxit in terrampromissionis: hanc tamen sententiam non videtur sequens litteraapprobare. Malis vero in hoc potest intelligi proximus quadragintaannis, quia, tanto tempore eos sustinuit, nec ex toto delevit.

332

QUAESTIO XL.

Si introibunt in requiem meam. Quaeritur qua figura id sitdictum. Solutio. Figura est quae dicitur aposiopesis, et est sensus: Sihoc erit, quodlibet impossibile erit, vel non amplius credatur mihi inaliquo. Nota quatuor esse Sabbata, sive requies. Prima requies est illaDei, de qua scriptum est in Genesi: Et requievit Deus die septimo(Gen. II); secunda requies est terra promissionis; tertia, quies mentis;quarta est aeterna. Prima et quarta Dei; secunda et tertia hominis.Prima figura est quartae, secunda tertiae.

333

QUAESTIO XLI.

Sicut juravi in ira mea, etc. Quaeritur quod hic vocetur iraDei: constat enim quod talis passio non cadit in Deum. Solutio. Iramvocat Dei immobilem aeternae justitiae sententiam, per figuram, quaedicitur anthropopathos: quae fit quoties ea, quae de hominibus dictapassionem significant, Deo figurative attribuuntur. Jurat ergo Deus inira, quando firmiter statuit punire pro peccati obstinatione. Notaquatuor esse genera symbolorum, id est signorum, id est eorum, quaefigurative dicuntur de Deo. Alia enim symbola sunt similia, et sunt arebus corporalibus sumpta, ut ignis, lux, sol et alia hujusmodi. Aliasimilia et a rebus incorporeis sumpta, ut ratio, intellectus, spiritus etsimilia. Alia sunt dissimilia et a rebus corporeis sumpta, ut leo, ursus,vermis et ejusmodi. Alia sunt dissimilia, et a rebus incorporeissumpta ut ira, furor, dolor, poenitentia et similia.

334

QUAESTIO XLII.

Ut non obduretur quis ex vobis fallacia peccati, etc. Quaeriturquod vocet fallaciam peccati. Solutio. Fallacia peccati est cum quispraesumit de gratia Dei: et hac securus fiducia jacet in peccatis: Velquando promittit quis quod in futuro anno se corriget, ut in praesentisecurius peccet, quod fit auctore diabolo. Potest etiam triplex fallaciahic notari, ut prima sit, quando pravo motui consentimus, secunda,quando ad opus malum prorumpimus; tertia, quando in peccaticonsuetudine delectamur.

335

QUAESTIO XLIII.

Quibus autem infensus est quadraginta annis, etc. Quaeriturquomodo id intelligatur. Solutio. Quadragenarius indicat integritatemannorum: ideo infensus dicitur illis quadraginta annis, quia irasciturpeccantibus usque in finem vitae suae.

336

QUAESTIO XLIV.

Et quidem operibus ab institutione mundi (Hebr. IV), etc.Quaeritur ubi fiat mentio de illa requie aeterna, quae significatur perterram promissionis: nam de requie Sabbati ibi agitur: Et requievitDeus die septimo ab omni opere, quod patrarat. De requie vero terraePalaestinae ibi mentio videtur fieri, ubi dicitur: Si introibunt inrequiem meam. Solutio. Ubi agitur de requie Sabbati, vel de requieterrae Palaestinae secundum litteram, ibidem agitur de vera requieanagogice, quae per illas duas significatur.

337

QUAESTIO XLV.

Requievit Deus die septimo, etc. Dicit Scriptura, quod sexdiebus Deus fecit omnia opera sua, ut nihil novum postea faceret; sednonne quotidie creat novas animas? quomodo ergo nihil novumfacit? Solutio. Nihil facit Deus nisi de materia in prima conditionefacta, ut quaelibet corporea: vel ad similitudinem jam tunc factorum,ut spiritus incorporeos, scilicet humanas animas.

338

QUAESTIO XLVI.

Iterum terminat dies quemdam hodie, etc. Quaeritur quomodoper hoc, quod hic inducit Apostolus cogat Judaeos ad intelligendamrequiem aliam ab alia, quae erat terrae promissionis, dicendo: Hodiesi vocem ejus audieritis, etc. Solutio. Illi, quibus scribebat, fidemhabebant, et David prophetam esse credebant: secundum quodnecesse erat alium diem, et aliam requiem intelligere ab illa terraepromissionis requie ex prophetae verbis ibi positis: et sic proceditprobatio Apostoli:

339

QUAESTIO XLVII.

Vivus est enim sermo, etc. Dicit expositor quod Filius Deividet quomodo ratio, et sensualitas in suis differentiis conveniunt:sed nonne in differentiis differunt: quomodo ergo in differentiis suisconveniunt: nunquid aliqua possunt in eodem convenire, et differe.Solutio. Non dicit quod in differentiis, quibus ratio differt asensualitate, vel e diverso, haec duo conveniant, sed quod ratiodifferentias habet, quibus ipsa a seipsa distinguitur, dum in Deuminhiat de divina usia cogitans, vel inferius coelestia considerans,invisibilium spirituum naturas contemplatur, vel in terra de mundanisrecte pertractandis agit. Similiter et sensualitas differentias habet,quibus a seipsa dividitur dum plus dedita infimis rebus inferior est,vel ab illis revocata dignior est. Videt itaque Filius Dei quomodosuperior differentia sensualitatis consentiendo convenit cumdifferentiis rationis? vel inferior differentia rationis pressa, et captivaaliquando consentit inferiori differentiae sensualitatis. Nota quodanima ponitur vel pro sensualitate, vel pro carnalibus peccatis, velpro carnalibus cogitationibus: sic et spiritus pro ratione, vel prospiritualibus peccatis, vel pro bonis cogitationibus. Cum dicitur quodsermo Dei pertingit usque ad divisionem animae et spiritus (Hebr.IV), unde triplicem expositionem invenies in glossa propter triplicemanimae et spiritus acceptionem.

340

QUAESTIO XLVIII.

Tentatum per omnia pro similitudine absque peccato. In eoquod tentatus est, scit compati. In eo quod absque peccato potestliberare. Dicit expositor quod impossibile est homini scireafflictiones, nisi eas expertus fuerit. Sed nonne multi ex solo visusciunt aliorum afflictiones, quas nusquam passi sunt: adeo etiamquod eis compatiuntur? quomodo ergo verum est, impossibile esthomini, etc. Solutio. Non expertus non scit ita perfecte sicut ille quiper experimentum novit: quem modum cognoscendi notat Apostolusdicens: Non habemus pontificem qui [non possit compati, id estnoverit.

341

QUAESTIO XLIX.

Nec quisquam sumit sibi honorem (Hebr. V), etc. Nonnemulti maximi in hoc tempore seipsos ingerunt: et non vocati etiamquandoque per violentiam sumunt sibi honorem? quomodo ergoverum est: Nec quisquam sumit sibi honorem? Solutio. Nemo pie etreligiose agens seipsum ingerit. Neque Christum seipsumglorificavit, etc., cum haec glorificatio Patris de Filio facta sitsecundum humanam naturam.

342

QUAESTIO L.

Quaeritur quomodo haec auctoritas: Ego hodie genui te, quaesecundum Augustinum exponitur de aeterna generatione, in hoc locoab Apostolo inducitur: quomodo Pater dicens, Ego hodie genui te,testatur Christum secundum quod homo, Filium suum esse, et mundiredemptorem? Solutio. Hieronymus dicit quod haec auctoritas dehumana Christi generatione sic intelligitur: Hodie, id est in temporegratiae et lucis, genui te, id est incarnavi te: vel genui, id est, ostendite esse genitum: secundum quod bene inducitur haec auctoritas.

343

QUAESTIO LI.

Secundum ordinem Melchisedech, etc. Dicit expositor quodtemporalis non fuit Melchisedech: sed nonne homo fuit tantum, et sictemporalis, quia omnis homo est temporalis. Solutio. Ideo dictum estquod non est temporalis: quia Scriptura subticuit ejusdem initium etfinem vitae, infigura Christi, qui caret initio et fine. Vel potest dicisacerdos non temporalis propter ejus sacerdotium, quod manet inChristo in aeternum.

344

QUAESTIO LII.

Exauditus est pro sua reverentia, etc. Quaeritur quid sitChristum exauditum esse pro sua reverentia. Nonne Stephanussimiliter exauditus est pro sua reverentia, et caeteri sancti? Quid ergomagnum de Christo si sit exauditus pro sua reverentia? Solutio. Nonest mirum si quaedam dicantur de Christo communia martyribus,cum quaedam etiam communia legalibus sacerdotibus hic ponantur.Potest tamen dici, quod Stephanus exauditus est pro reverentiaChristi potius quam pro sua: Christus enim per se intravit, alii peripsum: unde et de plenitudine ejus omnes accepimus (Joan. I). et sicaliquid speciale dicitur de Christo cum legitur, quod exauditus est proreverentia sua: quae in hoc notatur, quod sine peccato et solacharitate mortuus et passus est.

345

QUAESTIO LIII.

Didicit ex his quae passus est obedientiam, etc. Ea discimus,quae ignoramus: cum igitur Christus omnia noverat tanquam Deus,quomodo didicit quod non ignoravit? Solutio. Haec quaestio jamsatis superius est agitata. Dictum est enim quod duplex est cognitio,una comprehensionis, altera experientiae: illam quae estcomprehensionis ab aeterno habuit, alteram vero didicit ex tempore.

346

QUAESTIO LIV.

Quae sunt elementa exordii sermonum Dei, etc. Quaeriturquae sit differentia inter haec tria, elementa, exordium, sermonemDei? Solutio. Sermonem Dei vocat doctrinam evangelicam;exordium Symbolum, et orationem Dominicam: elementa suntmateria, quam symbolum continet, ut nativitas, passio, et alii fideiarticuli.

347

QUAESTIO LV.

Omnis qui lactis est particeps, etc. Dicit expositor: Qui noncapit, Verbum caro factum est (Joan. I): quomodo capiet, In principioerat Verbum (ibid.). Quaeritur ergo quomodo ad intelligendum leviussit, Verbum caro factum est, quam istud, In principio erat Verbum,cum istud de incarnatione Verbi sit contra rationem humanam: illavero altiora, et de personarum Trinitate, et unitate essentiae rationeinvestigentur, ut ex prophetis apparet? Solutio illa de incarnationeideo leviora dicta, quia visibiliter exhibita sunt: haec vero difficiliora,quia paucorum solo intellectu comprehensa.

348

QUAESTIO LVI.

Item quaeritur quomodo illi, quibus loquitur Apostolus hic,indigebant, ut docerentur quae sint elementa exordii sermonum Dei.Nonne fideles erant? quomodo ignorabant nativitatem, passionem, etalios articulos fidei: cum sine his nemo fidelis est? Solutio. Illi haecsciebant, sed non plene.

349

QUAESTIO LVII.

Quapropter intermittentes sermonem (Hebr. VI), etc. Cumillis necessarius esse videatur sermo inchoationis, quomodo dicitintermittentes inchoationis sermonem? Solutio. Sensus est: nonsemper immorari debetis in his, quae ad inchoationem pertinent, sedad perfectionem tendere.

350

QUAESTIO LVIII.

Non rursus jacientes fundamentum, etc. Hoc videturcontrarium praedictis. Si enim elementorum adhuc indigebantdoctrina, fundamentum erat illis necessarium. Solutio. Glossae huicquaestioni sufficiunt exponentes qualiter non rursus debeat intelligi.

351

QUAESTIO LIX.

Ab operibus mortuis, etc. Mortua opera vocat peccatamortalia, vel opera bona, quae per malum superveniens suntmortificata: quaeritur ergo quomodo verum sit, quod nullum bonumsit irremuneratum, sicut nullum malum impunitum. Solutio. Taliabona ideo mortua dicuntur, quia non prosunt ad vitam aeternam: ettamen in hoc remunerabuntur, quia minus in futuro punientur, qui illafecerunt. Vel forsitan temporale commodum pro eis datum est. Itemtalia bona mortua dicuntur, quia per poenitentiam reviviscere possuntsecundum quosdam: non ideo quod amplius pro eis remunerentur:sed quia ex bonis ante factis facilius gratiam consequentur. Nobisautem videtur quod, deleto peccato per poenitentiam, per quod erantmortificata sicut prius antequam essent mortua, digna sunt vitaaeterna.

352

QUAESTIO LX.

Baptismatum, etc. Quaeritur quomodo hic dicat pluraliterbaptismatum, cum alibi dicat: Unus Dominus, una fides, unumbaptisma (Ephes. IV), etc. Si unum, quomodo plura? Solutio. Sicutdicitur una fides non numero, sed genere, ut tradit auctoritas, sicpotest dici unum baptisma non numero, sed genere, quia una forma:nec potest iterari: et quia est ibi una trium personarum operatio, pluraquantum ad singulas ablutiones dicuntur. Vel ideo baptismatum inplurali dicit, quia est baptisma in potentia, in sanguine: nec hoc ideo,quod sacramentum baptismatis celebretur nisi in aqua: sed quiavicem baptismi supplet sanguinis effusio, fides, et poenitentia: ibiduntaxat ubi articulus necessitatis, non contemptus religionis excluditsacramentum baptismatis. Cui solutioni sic objicitur: Nisi quisrenatus fuerit ex aqua, et Spiritu sancto, non intrabit in regnumcoelorum (Joan. III). Secundum hanc auctoritatem videtur, quodnullus dignus sit salute sine susceptione hujus sacramenti. Solutio.Doctores sic praedicta verba Domini exponunt Nisi quis renatusfuerit ex aqua, etc., id est, nisi quis renatus eo spiritu, etregeneratione fuerit, qua renascuntur illi qui renascuntur ex aqua, etSpiritu sancto potest salvari. Hoc autem spiritu diversis modisrenascuntur homines. Renascuntur alii per poenitentiam, alii pereffusionem sanguinis, alii per baptisma. Nota quod fundamentumChristianae religionis dividitur in sex, quae hic ponuntur ab apostolis,scilicet poenitentia, fides, baptisma, manuum impositio, resurrectio,futurum judicium: quae ad instructionem neophytorum pertinent.

353

QUAESTIO LXI.

Impossibile est eos, qui semel illuminati, etc. Hic videturApostolus graviter prolapsis negare poenitentiam, sicut in sequenti,ubi dicit: Voluntarie peccantibus jam non relinquitur hostia propeccato. Solutio. Nobis videtur quod utrobique describit peccatum inSpiritum sanctum, in cujus baratrum quicunque semel inciderit,impossibile est quod poenitentiam consequatur vel salutem. Doctoresvero dicunt quod hic impossibile, etc., non negat omnemrenovationem, sed tantum baptismatis iterationem. Vel de futuro statupotest intelligi: cui sententiae quaedam glossae deserviunt.

354

QUAESTIO LXII.

Dicit expositor quod baptisma valet etiam contra sequentiapeccata. Sed quaeritur quomodo peccata, quae nondum sunt facta,jam sint dimissa. Solutio. Dicunt quidam quod ideo baptisma diciturvalere contra sequentia peccata, quia per gratiam in baptismatecollatam futura peccata vitantur. Sed secundum hanc solutionem quidest hoc, quod in eadem glossa sequitur, si poenitentia de his agatur?Nobis sic videtur esse intelligendum, quod baptisma valet contrasequentia: quia ex virtute baptismatis minore satisfactione deleripossunt: ut si contingat fidelem et infidelem idem peccatumcommittere, poenitentia, quae sufficit renato ad salutem, eademinfideli vel nondum renato non sufficit. Hoc dico absque praejudiciomelioris sententiae.

355

QUAESTIO LXIII.

Intravit Dominus per semetipsum, etc. Cum Dominus inEvangelio dicat: Sit sermo vester: Est, est; Non, non: quod autemamplius est, a malo est (Matth. V), quaeritur quomodo juravitDominus tunc Abrahae. Nunquid non crederet, vel tardius crederetAbraham Deo, si promitteret sine juramento? Solutio. Non propterAbraham juravit Dominus, cum sine juramento ei firmiter crederet:sed propter eos, qui post eum futuri erant, qui promissioni factaeAbrahae aut omnino non crederent, aut tardius crederent, nisi essetper juramentum confirmata, et sic juramentum illud fuit non a maloAbrahae, sed illorum qui futuri erant.

356

QUAESTIO LXIV.

Si quaeratur: Quare juravit Dominus per semetipsum?Solutio. Quia solent homines per majorem sui jurare, Deus autemnon habuit majorem: unde constat eos peccare, qui per aliquodinferius jurant. Nam illud, per quod jurant, quodammodo superius seconstituunt.

357

QUAESTIO LXV.

Et omnis controversiae eorum finis juramentum. Quid ergodicemus de judicio ignis, vel aquae, vel aliorum hujusmodi, quaerecipere videtur Ecclesia. Nonne in illis etiam finis controversiaeconsistit? Solutio. Haec judicia Ecclesiae non sunt: unde et reimultoties inde absolvuntur, et non rei quandoque judicantur: quodnequaquam fieret, si mater Ecclesia haec haberet. Unde in quibusdamlocis potius haec tolerat, quam commendet. Sed dicet quis: Idemjudicium debet fieri de juramento. Id nos concedimus. Non enimEcclesia instituit illud, sicut nec praedicta.

358

QUAESTIO LXVI.

Secundum ordinem Melchisedech (Hebr. VII), etc. Quaeriturquomodo? Solutio. Christus secundum ordinem Melchisedechpontifex multis modis dicitur. Tum quia ille rex et sacerdos solus fuit,ita Christus; tum quia non oleo visibili, ut Moyses institutus fuit, sedoleo exsultationis et puritate fidei unctus est; nec animalia immolavit,sed in pane et vino oblato sacrificium Christi dedicavit; sic etChristus Spiritu sancto unctus est a Patre; qui semetipsum in aracrucis Deo Patri obtulit; et quia verum corpus et sanguinem in coenadiscipulis dedit, et quia ejus sacerdotium manet in aeternumsecundum ritum et dignitatem.

359

QUAESTIO LXVII.

Quaeritur quid illa oblatio Melchisedech in pane et vinoprofuit sumentibus? Solutio. Dicunt quidam, quod tantum iis, quisumebant cum fide, quantum nunc corpus Christi prodest. Quodnobis non videtur esse verum: non enim sacramenta legis naturalis,vel legis scriptae tantum profuerunt, vel prodesse potuerunt, quantumsacramenta gratiae.

360

QUAESTIO LXVIII.

Quod minus est, sine ulla contradictione benedicitur. Nonnesaepe vir sanctus benedicitur ab eo, qui est minoris sanctitatis: ut cummonachus benedicitur ab aliquo sacerdote saeculari, quomodo ergoverum est, quod minus est, benedicitur a majore? Solutio. Potestaliquis esse minor aliquo excellentia meritorum, et major eodemdignitate: hic autem agitur de majoritate et minoritate quae consistitsecundum dignitatem. Quod ergo minus est dignitate, benedicitur abeo, quod est majus dignitatis excellentia. Nec agitur hic de qualibetbenedictione, sed de illa tantum, quae convenit consecratis.

361

QUAESTIO LXIX.

Per Abraham, et Levi, qui decimas accepit, decimatus est, etc.Dicit Augustinus quod sicut, Adam peccante, qui in lumbis ejus erantpeccaverunt; sic Abraham decimas dante, qui in lumbis ejus erantdecimati sunt. Sed nunquid Christus, vel Adam peccante, peccavit;vel Abraham decimas dante, decimatus est, cum fuerit in lumbisutriusque, secundum carnem? Cum ergo Levi, et Christus in lumbisAbrahae pariter fuerint, quomodo Levi est decimatus, et nonChristus? Vel si Christus decimatus sicut Levi, quomodo probatApostolus sacerdotium Christi sacerdotio levitico majus esse: perhoc, quod ordo leviticus in Levi, sit decimatus in Abraham? Solutio.Erant quidam et forte adhuc sunt dicentes carnem Christi ab Adamusque ad virginem integram, et incorruptam servatam esse, qui nonsunt audiendi. Levi ergo est decimatus, et non Christus, quamvisuterque ibi fuerit, quia Levi inde contraxit unde decimationisubjacuit, id est culpam. Christus autem nihil inde contraxit, undedecimationi foret subjectus, cujus caro non vulnus, sed vulnerismedicamentum inde contraxit. Cui solutioni sic objicitur: Tota caro,quae fuit in Isaac ex Abraham descendit secundum communemlegem, scilicet per concupiscentiam; sed caro Christi fuit in Isaac:ergo caro Christi per concupiscentiam descendit ex Abraham.Solutio. Non est simpliciter concedendum quod caro Christi perconcupiscentiam inde sic descenderit: hoc enim esset, quod perconcupiscentiam fieret caro Christi; potest tamen concedi perdivisionem: quaedam caro, postea quae fuit Christi secundumcommunem legem, inde descendit, quae a primo homine usque adMariam sub originali fuit peccato.

362

QUAESTIO LXX.

Translato sacerdotio, necesse est legis fieri translationem.Quaeri potest quomodo ad sacerdotii translationem necessariosequatur legis translatio. Solutio. Quia enim simul ab eodem subeadem sponsione utraque data sunt: quod de uno asseritur, et dealtero necessario intelligitur. Vel ideo translato sacerdotio, necessariotransfertur lex; quia ideo fit translatio sacerdotii, quod ejus ministerionemo justificabatur et sic propter suam insufficientiam etinfirmitatem translatum est; sed lex aeque insufficiens et infirma.Unde Apostolus: Nihil ad perfectum adduxit lex (Hebr.). Eadem ergonecessitate transfertur ipsa. Quia neutrum ergo potuit consummare,utriusque fit translatio: quod figuratum in sacerdote et levita,languidum, qui incidit in latrones, transeuntibus et misericordiamcurationis non conferentibus (Luc. X).

363

QUAESTIO LXXI.

Manifestum est autem quod de Juda ortus est Dominus noster.Quaeritur igitur an etiam mater ejus? Solutio. Quaestionem illam,quam superius posuimus super Epistolam ad Timotheum, revoca admemoriam, quam faciunt verba Origenis dicentis, quod Maria tantumfuit de tribu Levi, et propter Joseph tantum dictus est Dominus detribu Juda. Sed, sicut dixi, duae tribus permistae erant regalis, etsacerdotalis, et virgo ex patre patris de tribu Juda fuit, et ex partematris de tribu Levi.

364

QUAESTIO LXXII.

Nihil ad perfectum adduxit lex, etc. Nonne quidam perfectierant tempore legis, ut David, et alii multi; et justitiam illam, quiajusti erant, ex obedientia divinae legis habebant quomodo ergo exlege justi non erant? Solutio. Justi illius temporis non ex lege, sed exfide futuri justitiam habebant: lex enim delicta ostendit, non abstulit.

365

QUAESTIO LXXIII.

Ad interpellandum pro nobis, etc. Quaeritur quomodoChristus interpellet pro nobis? Solutio. Dicit expositor quodrepraesentatione sui, quod sic intelligendum est quod meritumpassionis suae, quam in sua humanitate exhibuit, nos credentes Patrireconciliat.

366

QUAESTIO LXXIV.

Qui non habet quotidie necessitatem (Hebr. VIII). Quaeriturde sacrificiis legis quid utilitatis contulerunt: nunquid peccatorumremissionem? Solutio. Pro quibusdam peccatis peccantesprohibebantur ab ingressu, et per sacrificia sic reconciliabantur utliceret eis ingredi in templum: non autem per talem remissionemfiebant digni vita aeterna.

367

QUAESTIO LXXV.

Si ergo super terram esset, nec esset sacerdos, etc. Quaeriturquomodo haec intelligenda? Solutio. Hujus capituli littera minuscontinens est, et decisa: ideoque caliginem ingerit. Unde quinqueexponitur modis, sicut habetur in glossis. Nota in omni sacrificioquatuor considerantur scilicet cui offeratur, et a quo offeratur, quidofferatur, et pro quibus offeratur. Idem ipse unus utriusque mediatorper sacrificium pacis reconcilians nos Deo, unum cum illo maneret,cui offerebat, unum in se faceret pro quibus offerebat; unus ipseesset, qui offerebat et quod offerebat.

368

QUAESTIO LXXVI.

Qui exemplari, et umbrae deserviunt, etc. Quaeritur quod hicdicatur exemplar. Solutio. Veritas in monte Moysi ostensa diciturfigurarum juxta se factarum exemplar. Item ipsae figurae dicunturexemplar veritatis, quae postea impleta est: et sic ipsae figuraediverso respectu et exemplum et exemplar dici possunt. Exemplaronim proprie dicitur ad cujus similitudinem aliquid fit; exemplum,quod inde trahitur.

369

QUAESTIO LXXVII.

Nam, si illud prius culpa vacasset, etc. Nonne lex bona,sancta et a Deo data? quomodo ergo non vacat a culpa? Solutio. Earatione dicitur vetus testamentum a culpa non vacare. qua dicitur lexiram operari, scilicet, quia non justificat, et quia praecipit quod nonpotest fieri sine gratia.

370

QUAESTIO LXXVIII.

Quaeritur cur non eo ritu colimus Deum quo coluerunt eumHebraei patres? Solutio. Quia aliud Deus praecepit nobis per patresnovi testamenti: neque haec contra vetus testamentum sunt, quae nosobservamus, sed in illo praedicta, et praenuntiata.

371

QUAESTIO LXXIX.

Item cur auctoritatem illius testamenti teneamus? Solutio. Neprophetas exstinguamus, et testimonium de medio offeramusveritatis. Cum ergo aliquid legitur, quod a nobis non observatur,quaerendum est tantum quid significet, non reprehendendum; quia eoipso, quod jam observatur, non damnatum, sed impletum probatur.

372

QUAESTIO LXXX.

Item quaeritur unde illud vetus dicatur testamentum, hocnovum, cum lex impleatur per novum testamentum? Solutio. Vetustestamentum, vetus vocatur pro veteri noxa, quae per litteramjubentem, et minantem non sanatur. Hoc autem novum diciturpropter novitatem spiritus, quae hominem sanat a vitio vetustatis.Nota diligenter quae sit differentia inter duo testamenta: illud vetus,hoc novum. Ibi littera, quae sola occidit, hic spiritus vivificans. Illudscriptum est in tabulis lapideis, hoc in mentibus et in cordibus. Illudpromittit terrena, hoc coelestia. Illud habet sacramenta salutemsignificantia, non conferentia; hoc habet sacramenta salutemconferentia. Item nota quod testamentum dicitur, et ipsa promissiotemporalis, vel aeterna, et scriptum continens ipsam promissionem.Vetus ergo testamentum continens promissionem ad veteremhominem pertinentem. Novum vero testamentum, quod continetpromissionem aeternae haereditatis quae ad novum hominem spectat.

373

QUAESTIO LXXXI.

Si enim cinis vitulaeaspersus inquinatos sanctificat (Hebr.IX), etc. Quaeritur quid vocet coinquinationem, a qua sanctificatcinis vitulae aspersus? Solutio. Contactum mortuorum sic vocat; vellepram, a qua mundat cinis ille, id est a poena, quae secundum legemtali immunditiae debebatur: quo tactu significatur consensus peccati.

374

QUAESTIO LXXXII.

Et quemadmodum statutum est hominibus semel mori. Dicitexpositor quod eadem necessitate, et jure naturae Christus mortuusest: qua necessitate, et in re alii homines moriuntur. Unde quaerituran Christus sit necessitate mortuus, et an habuit necessitatemmoriendi? Quod videtur manifeste secundum praedictamauctoritatem. Sed si necessitate, quomodo sola voluntate mortuus,sicut scriptum est: Oblatus quia voluit? (Isa. LIII.) Solutio. Dicuntquidam quod inter caeteras poenalitates, quas Dominus suscepit cumnatura nostra sine culpa: etiam hanc poenalitatem, scilicetnecessitatem moriendi suscepit voluntarie: quae non excluditvoluntatem, nec excluditur ab ea. Nec tamen intelligendum est quinChristus potentia divinitatis posset deponere hanc poenam sineanimae et corporis dissolutione, et supervestire naturam assumptamstola immortalitatis; sed si amplius non conferret, quam ei collatumest ante mortem, necessario moreretur.

375

QUAESTIO LXXXIII.

Exspectantibus se in salutem, etc. Super hunc locum dicitexpositor quod Christus non necessitate, sed voluntate pro peccatoexspectantium se in salutem mortuus est: sed superius dictum estquod mortuus est necessitate: quod videtur esse contrarium. Solutio.Quod hic dicit, sic intellige. Christus mortuus est non necessitate, idest in eo non fuit peccatum, pro quo necesse fuit eum mori: undequasi exponens, quod dixerat, subjungit: sed pro peccato eorummortuus, scilicet qui eum exspectabant in salutem.

376

QUAESTIO LXXXIV.

Alioqui cessassent offerri (Hebr. X), etc. Hostiae legales, utdicit Apostolus, si perfectos facerent offerri cessarent: unde quaeriturcur hostia salutaris novi testamenti cum perficiat, et sanctificatosconsummet, saepius offeratur, et offerri non cesset? Solutio. Semelquidem oblata per passionem mortis in ara crucis in forma humanaest; nec iterum sic per mortem offertur, sed tamen in sacramentosaepius offertur, non causa suae infirmitatis, sed potius nostrae, quiquotidie peccamus: et praecipue propter recordationem mortisChristi, ut amor ejus cordibus nostris altius infigatur per hoc, quodmemores sumus tanti beneficii.

377

QUAESTIO LXXXV.

Corpus autem aptasti mihi, etc. Quaeritur in quo aptaveritcorpus Christi? Solutio. Haec aptitudo in duobus consistit, scilicet inmunditia, et mortalitate: nisi enim esset mundum, per ipsumimmundi non possent redimi, nisi esset mortale non posset immolari;necesse est ergo ut Domini corpus esset mundum per immunitatempeccati, et mortale.

378

QUAESTIO LXXXVI.

Non deserentes collectionem vestram. Quaeritur an Apostolusdamnet hic quod Dominus permittit, dicens: Si vos persecuti fuerintin una civitate fugite in aliam (Matth. X), cujus rei etiam ipse deditexemplum fugiendo in Aegyptum. Et Paulus similiter multotiesinvenitur idem fecisse: quid est ergo quod hic culpat eos, quideserunt collectionem? Solutio. Eos culpat Apostolus in hoc loco, quiquasi causa sanctitatis suae inter alios infirmos, vel imperfectoshabitare non possunt: et ideo deserendo collectionem scinduntunitatem, et sic peccant ad mortem. Cum aliqui specialiter quaeruntura persecutoribus, tunc licet rabiem persecutorum declinare, si fieripotest sine detrimento collectionis.

379

QUAESTIO LXXXVII.

Voluntarie peccantibus, etc. Quaeritur qui sunt voluntariepeccantes, quibus non relinquitur hostia pro peccato. Solutio. Dicitglossa quod voluntarie peccantes permanentes in peccato exvoluntate peccandi vocat: quibus non prodest Christus, qui est hostiapro peccato, qui poenitentibus tantum prodest.

380

QUAESTIO LXXXVIII.

Sed iterum quaeritur cur dicat Apostolus post acceptamnotitiam veritatis, cum nec ante notitiam veritatis manentibus involuntate peccandi prosit Christus? Forsitan dicet quis quod talibuspotest prodesse per gratiam baptismatis ut nec aliqua etiam poenasatisfactionis injungatur, quomodo post gratiam regenerationis nonpotest renovari etiam per poenitentiam. Hoc dicentes non excludimuspoenitentiam, ut quidam volunt ex his verbis Apostoli: voluntariepeccantibus, etc., occasionem sumentes. Quibusdam autem videturquod voluntarie peccantes vocet, qui scienter veritatem invidia, velodio, vel aliqua causa hujusmodi impugnantes in Spiritum sanctumpeccant, et ideo irremissibiliter peccant; quia hoc peccatum nec inpraesenti, nec in futuro habet remissionem, ut Dominus ait. Quodetiam videtur insinuari superius, ubi dicit Apostolus: Impossibile esteos qui semel illuminati (Matth. XII), etc. Et subsequenter in hocloco supponit: Qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem testamentipollutum duxerit, et spiritui gratiae contumeliam fecerit. Quibusverbis manifeste videtur peccatum in Spiritum sanctum significari.

381

QUAESTIO LXXXIX.

Quaeritur cur baptismus non possit iterari: cujus iterationegata est hic ab Apostolo secundum quosdam? Solutio. Quiabaptismus simul et culpam et poenam aufert. Unde si iteraretur, nonsolum vilesceret, sed etiam ad peccatum invitaret. Sed dicet aliquis:eadem ratione nec poenitentia deberet iterari, ne vilescat vel adpeccandum provocet. Solutio. Aliud judicium est de poenitentia, quaeper poenae irrogationem a peccato cohibet, quam de baptismo, quo etculpa et poena ex toto remittitur.

382

QUAESTIO XC.

Et ignis aemulatio quaedam. Quaeritur quam poenam hic perignem significet? Solutio. Aeternae poenae vehementiam hic ignissignificat, quia nullius elementi est tanta efficacia quanta est ignis.

383

QUAESTIO XCI.

Quae consumptura est adversarios, etc. Nunquid ignis innihilum rediget Christi inimicos? Solutio. Ideo dicitur ignisaemulatio adversarios consumptura, quia nulla pars corporis velanimae a poena vacabit, quin ab igne crucietur.

384

QUAESTIO XCII.

Mihi vindictam, et ego retribuam, dicit Dominus. Quaeritur,an semper vindicta sit reservanda Domino; nunquid non licet hominivindictam sumere? Nonne licite latrones suspenduntur? Solutio. Nonlicet homini sibi sumere vindictam, nec eam affectare debet; sed sisumere necesse est, Deus tantum sit in causa, et zelus justitiae, quiautem aliter sumit, mortaliter peccat. Juxta illud: Qui gladiumacceperit, gladio peribit (Matth. XXVI).

385

QUAESTIO XCIII.

Fides est sperandarum substantia rerum argumentum nonapparentium (Hebr. XI). De hac fidei definitione quaeritur an omnifidei conveniat, et an soli etiam aptari possit. Videtur autem quodhaec definitio tantum conveniat fidei, quae est de rebus futuris; sedcum fides sit de praesentibus, et praeteritis, ut de nativitate, etpassione, quomodo fides passionis est substantia rerumsperandarum? Item, nonne spes et charitas est substantia, id est res etcausa, quae res sperandas facit subsistere in nobis? quomodo ergosola fides est substantia sperandarum rerum? Solutio. Secundumquod glossa hanc definitionem exponit, videtur quod non soli fideiconveniat. Caeterum licet pars hujus definitionis aliis virtutibusassignari videatur, non tota tamen; sola enim fides est argumentumnon apparentium, per quam solam certi sumus de aeternis, quod sunt;per spem vero, quod ea nos sumus habituri, confidimus. Et ideoproprie fides substantia futurorum dicitur, quia per eam scimus quodsunt. fides etiam de praesentibus, vel praeteritis potest dici substantiarerum sperandarum, id est causa quae facit quandoque ea quaesperamus subsistere in nobis, quia per fidem passionis venitur adfutura bona, et est argumentum non apparentium, adeo quod illi quividerunt eum pati aliquid crediderunt, scilicet Christum esse Deum,qui in cruce pendebat.

386

QUAESTIO XCIV.

Ut ex invisibilibus, etc. Quaeritur quid vocet invisibilia?Solutio. Vel informem et invisibilem materiam quatuor elementorum,quae Graece chaos dicitur; vel invisibilem mundum, qui archetypusdicitur, qui in mente Dei erat juxta cujus exemplar factus est istesensibilis et visibilis mundus.

387

QUAESTIO XCV.

Abel fide adhuc defunctus loquitur, etc. Quaeritur quomodoille, qui non vivit, loquatur? Solutio. Loquitur, id est materia estloquendi; loquitur quia suo exemplo nos monet ut simus justi.

388

QUAESTIO XCVI.

Sine fide impossibile est placere Deo, etc. Quaeritur de quafide hoc dicat; nunquid de fide incarnationis? Solutio. Dicitur quodsine ea nullus ab initio placuit Deo.

389

QUAESTIO XCVII.

Credere oportet accedentem ad Deum quoniam est, etc.Quaeritur de qua fide agat, an de perfecta, an de imperfecta? Si deimperfecta, quomodo per eam potuit aliquis Deo placere; si deperfecta, quomodo hoc potest sufficere ad salutem, credere quia est,et quia inquirentibus se remunerator sit? his enim non sunt omnesarticuli contenti, qui sunt necessarii ad salutem. Solutio. Videtur hicfidei habendae ponere ordinem, id est ostendere quid in primiscredere oportet, non fidei sufficientiam assignare.

390

QUAESTIO XCVIII.

Utrum vero aliquod tempus fuerit in quo hoc credere tantum,scilicet, quia Deus est, et quia remunerator, etc., suffecerit, quaeripotest. Quod non videtur.

391

QUAESTIO XCIX.

Fide et de futuris benedixit Isaac Jacob, etc. Nunquid cumbenediceret ei, intellexit quod ibi significabatur per hoc, quodminorem benedicebat? Si intelligebat, tunc sciebat quod diceretJacob, quod nequaquam historia patitur. Nam et manus contrectavit,ut probaret an esset Esau, et postea veniente Esau ait: Quis fuit, quivenit fraudulenter: cui benedixi, et erit benedictus? Solutio. Licettunc non intellexit, tamen post intellexit, et ejus rei fidem habuit,quod major populus serviet minori.

392

QUAESTIO C.

Item quaeritur unde Isaac in benedicendo deceptus est?Solutio. Non fuit deceptus, quin sciret quem effectum haberetbenedictio in illo quem benedicebat; nondum tamen quod Jacob essesciebat, quem benedicebat. Solet autem proprie deceptio in iis, quaenon debent fieri, accipi. Nunquid decipi dicendus est, qui proaurichalco emit aurum, vel pro stanno argentum? Si vero largedeceptio accipiatur, pro omnibus quae aliter fiant quam existimantur,et hic deceptio quaedam fuit.

393

QUAESTIO CI.

Et adoravit fastigium virgae ejus; vel ut alia habet littera,super fastigium, etc. Quaeritur quid est quod Jacob adoravit supercacumen virgae Joseph. Solutio. Forte tulerat a filio virgam, quandoidem filius jurabat, et dum eam tenet post verba jurantis, nondum illareddita, mox adoravit Deum: sic solvit Augustinus. Vel potest diciquod adoravit fastigium virgae ejus, id est regnum Christi futurum ingentibus: quod per illud significabatur, ut nomine signi signatumintelligatur.

394

QUAESTIO CII.

Jephthe, etc. De hoc quaeritur an rationale fecerit votum, et anpeccaverit implendo illud, unicam filiam offerendo Domino.Nunquid si canis occurrisset ei, obtulisset eum Deo? Solutio. Videtur,quod stulte egerit vovendo, stultius votum implendo: tamen siocculto monitu sancti Spiritus hoc fecerit, excusatur, sicut Samson,qui secum Philisthaeos compressit, quia non licet sibi manum inferre.Unde et Jonas dixit: Mittite me in mare.

395

QUAESTIO CIII.

Quaeritur cur in recordatione mortis illius puellae, Hebreaevirgines singulis annis planctus faciunt? Solutio. Exempli causa, nequis iterum sic stulte aliquid voveat, vel faciat, unde talis dolor sequipossit.

396

QUAESTIO CIV.

Quaeritur an Abraham voluntate peccaverit, volendoimmolare filium suum, cum, secundum quosdam, imo revera Jephthepeccaverit occidendo filiam, nisi hoc factum sit instinctu divino.Solutio. Abraham non solum non culpatur crudelitatis crimine, verumetiam laudatur pietatis nomine, quod filium suum non scelerate, sedobedienter, voluit occidere.

397

QUAESTIO CV.

Deinde patres quidemcarnis nostrae eruditores habuimus, etreverebamur eos: nonne multo magis obtemperabimus Patrispirituum, et vivemus? (Hebr. XII.) Si quaeratur, utrum animaehumanae sint ex traduce, nota diligenter hanc auctoritatem, per quammanifeste probatur, quod animae non sunt ex traduce sicut caro; sienim hoc esset, nequaquam distingueret Apostolus inter patres carnisnostrae, et Patrem spirituum.

398

QUAESTIO CVI.

Contemplantes ne quis desit gratiae Dei, etc. Quaeritur quidsit deesse gratiae Dei? Solutio. Gratiae oblatae oculos mentisclaudere, et gratiam respuere, quemadmodum radio solis oculis meisapertis eos claudere, vel apertos tenere, pro libitu possum, quod estex libero arbitrio; et sic gratia non excludit liberum arbitrium, necipsum arbitrium excludit gratiam.

399

QUAESTIO CVII.

Vendidit primogenita sua, etc. Quaeritur quid Apostolus vocetprimogenita Esau. Solutio. Primogenita hic vocat honorem etdignitatem sacerdotii: quia ante sacerdotium Aaron omnesprimogeniti sacerdotes erant, sicut fuit Sem. Et haec erat magnadignitas, quia de substantia et haereditate paterna majorem portionemsumebat, vestiumque ornatu locupletiorum splendebat, eiquebenedictio dabatur.

400

QUAESTIO CVIII.

Quaeritur an peccatum Esau erat irremissibile, cum Apostolusdicat quod non invenit poenitentiae locum. Nonne poenituit? imolacrymatus est: quomodo ergo verum est, non invenit locumpoenitentiae? Solutio. Non invenit locum poenitentiae, id est veniae,et locum benedictionis per poenitentiam non quod non poenituerit,sed quia non poenituit uti debuit. Lacrymae enim illae potius fueruntex indignatione contra fratrem, et ex dolore amissi honoris, quam exhumilitate veraque poenitentia.

401

QUAESTIO CIX.

Testamenti novi mediatorem Jesum, et sanguinis aspersionemmelius loquentem quam Abel. Quaeritur in quo sanguis Christimelius loquatur quam sanguis Abel? Solutio. Dicit glossa ideomelius, quia iste, id est Christi, petebat veniam, ille vindictam; istesalutem, ille damnationem. Sed dicet quis: Nonne effusores sanguinisChristi perierunt, sicut effusores sanguinis Abel? Ergo sanguis Christivindictam loquitur, sicut sanguis Abel. Quomodo ergo meliusloquitur iste quam ille? Solutio. Sanguis Christi non solum vindictamclamat contemnentibus, sed etiam veniam omnibus, etiampersecutoribus, si ipsi volunt poenitere. Sanguis vero Abel tantumvindictam, et nulli veniam loquitur. Vel melius loquitur sanguisChristi quam Abel, id est melius nos loqui facit, scilicet, quod Jesussit Filius Dei, a quo redempti sumus; quam sanguis Abel, qui facitnos loqui Abel fuisse virum justum in figura Christi immolatum.Nota quod Abel, qui primus injuste occisus fuit, positus est proomnibus aliis quorum sanguis nullam veniam facere potuit.

402

QUAESTIO CX.

Per hanc quidem placuerunt Deo, etc. Quaeritur an Abrahamet Lot cognoverunt eos esse angelos. Si cognoverunt, quomodoofficia humanitatis praebuerunt, quae non sunt necessaria, nisiinfirmitati hominum? Item si non cognoverunt angelos esse, sedhomines tantum arbitrati sunt, quomodo plusquam homines veneratisunt eos? Solutio. Primo homines arbitrati sunt divinitus missos, et inquibus Deus esset; postea vero compererunt angelos esse.

403

QUAESTIO CXI.

Quaeritur quomodo angeli in sumptis corporibus comederepotuerunt? Non enim sic illa corpora unita habebant, ut animaehominum habent sibi unita corpora, unde nec animata erant, necsensibilia illa corpora; nec laedi poterant in illis corporibus angeli.Solutio. Non comederunt angeli more animalium, sed sicut ignisquod ipsi apponitur consumit, et in nihilum redigit; sic et cibus illeconsumptus est operatione illorum, vel ipsi inde fecerunt quodvolebant.

404

QUAESTIO CXII.

Item quaeritur quomodo cum angeli essent tres visi, unumeorum in fide Trinitatis et unitatis adorare potuerit Abraham? Solutio.Divina revelatione cognovit in illis mysterium Trinitatis et unitatis.

405

QUAESTIO CXIII.

Quorum enim animalium, etc. Dicit expositor, quod perduplicem allegoriam probat, quod corpus Christi non estcomedendum ab iis qui tabernaculo deserviunt; sed cum unus sitsensus utriusque historiae, quomodo per duplicem allegoriam probathoc? Quid est allegoria? Nonne spiritalis sensus? Ergo ubi est unussensus, quomodo duplex est allegoria? Solutio. Dicit per duplicemallegoriam, id est per allegoriam de duplici historia surgentem. Velallegoria dicitur significans et significatum; hic autem prosignificante ponitur: Quid est autem per duplicem allegoriam nisi perduplicem historiam, scilicet unam Veteris, alteram Novi Testamenti?