pueblos 64 – enero de 2015. feminismo. dossier en euskera
TRANSCRIPT
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
1/16
Informacin y Debate n PUEBLOSnPrimer trimestre n2015 n1
Cintillo si necesario nDOSSIERInformazio eta Eztabaida Aldizkaria
www.revistapueblos.orgDosiern64 zenbakiaLehen hiruhilekoan2015
FRANCISCOV
IDAL.
FEMINISMOA ETA LURRALDEA
LATINOAMERIKAN> Yas un i : b i z i t z a de fenda tz ek o bo r rok a
> Ez inbes tek oak e ta ez i k us i ak . Emak umeak Ko lonb iak o ek onomian>Er rep res i oe ta t i k bu ru j abe tz e ta ra .
Emak ume i nd i genak go rpu t z - l u r l u r ra l dea ren de fen t s an> Era i l ak , j i po i t uak , k a r t z e l a tuak . Lu r ra l de -ga taz k a s oz i a l ek o log i k oen
inpak tua Pe ruk o emak umeen go rpu t z en ga inean
EMMA
GASC
.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
2/16
DOSIER
nFeminismoa eta lurraldea
Ospatu berri den Latinoamerika eta Karibeko XIII. Topaketa
Feministan1, 1500 emakume feministak elkarrekin
hausnartu dute euren identitate ezberdinetatik (emakume
indigena eta nekazariak, feminista komunitarioak,
gazteak, lesbianak eta trans, etxeko langileak,sexu-langileak, emakume migranteak eta afrikarren
ondorengoak), Hala, emakume hauek feminismoa
mugimendu irekia dela agerian utzi dute, bere baitan
feminismo ezberdinak hartzen dituen mugimendua
eta aberastu, hazi, birpentsatu eta bere burua
zalantzan jartzeko bokazioa duena.
Aukeratutako hiru lan ardatzak
kultura artekotasun kritikoa,
bizitzaren jasangarritasuna eta
gorputz-lurraldea dira.
Feminismoak eta lurraldearen aldeko borrokak
Latinoamerikan
lex Guillamn y Clara Ruiz*
Azken deklarazioak, besteak bes-
te, emakumeengan inpaktua
duten kapitalismoaren, hetero-
patriarkatuaren eta kolonialtasuna-
ren arteko erlazioa nabarmentzen du;
bizitza emakumeen lana esplotatuz
sostengatu dela aipatzen du, merkatukapitalisten metaketaren, eta ez bi-
zitzaren, mesederako; eta, azkenik,
Mugimendu guztiak dira osatugabeak eta, hortaz,beste mugimenduekin hitz eginez eta alderatuz aberas daitezkeBOAVENTURADESOUSASANTOS
EMMAGASC.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
3/16
Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n3
Feminismoa eta lurraldea n DOSIER
emakumeen gorputzen defentsa, es-
kubideak dituzten subjektu gisa, eta
lurraldearen defentsa, bizitza material,
kultural, historiko eta sinbolikoaren
espazio gisa, Latinoamerikako eta Ka-
ribeko feministen borroka nagusia delaadierazten du deklarazioak. Topaketara
joandako emakume feminista gazteen
hitzetan: Erauzketan oinarritutako
ekonomia kapitalistek gure lurraldeei
egiten dietena egiten die patriarkatuak
gure gorputzei.
Latinoamerika munduko erauzke-
ta-merkatua zabaltzeko prozesuan
dago murgilduta eta prozesu honek lu-
rralde eta gorputzetan sartu eta bizitza
eredu bakar eta eztabaidaezina inposa-
tzen du: merkantilizazioan eta gizartea-ren aurrerabidearen irabazien irudika-
rian oinarritutako garapen modernoa,
alegia. Lumatzearen bitartez kapitala
metatzea eta gizakien eta beste izaki
naturalen bizitzak kontrolatzea, esplo-
tatzea eta manipulatzea dira hedapen
neoliberal honen oinarriak, eta honek
sortzen dituen erreakzioak egoera poli-
tikoa, pertsonak eta euren harremanak,
agendak eta eraldaketa-irudikariak
eraldatzen ari dira, baita guk erabiltzen
ditugun kontzeptu-esparruak ere.
Azkenaldian, erauzketan eta -
nantza-espekulazioan oinarritutako
garapen-eredu hegemonikoa ikuspe-
gi ezberdinetatik zalantzan jartzen
duten zenbait mugimendu laguntzen
ari gara Latinoamerikan. Hauek ere-
du horrek ingurumenean, herri-indi-
genengan eta emakumeengan dituen
inpaktuak nabarmentzen dituzte eta
gizon eta emakumeen, hiri eta herrien,
zuri eta indigenen, gizakia eta natura-
ren eta estatu eta herritarren arteko
botere-harremanak aztertzen dituzte.
Testuinguru honetan, emakumeen eta
emakume-erakundeen protagonismoa
handituz doa lurraldea defendatzen
duten borroketan eta esperientzia eta
harreman berriak sortzen dira femi-
nismoaren eta garapen-eredu hege-
monikoaren kritikaren artean.
BIZITZARENIRAUNKORTASUNARENALDEKOJOERA ANITZGure europar ikuspegitik lotura ho-
rretaz aritzeak 60ko hamarkadan Eu-ropan sortutako ekofeminismoerrefe-
rentziara garamatza. Askotariko joera
honek eragina izan du, besteak beste,
India edo Mali bezalako herrietan
naturaren defentsan ari diren hainbat
emakume-mugimendu herritarretan.
Ekofeminismoa ez da aipatu, era
esplizitu eta garrantzitsuan behintzat,Latinoamerikan lurraldearen aldeko
borrokan ari diren emakume antola-
tuen joera berrian. Hala ere, borroka
eta adierazpen hauetako askotan
ekofeminismoaren indar-ideia nagu-
sietako batzuk hautematen dira, bai
alderdi esentzialistan bai konstrukti-
bistan. Burujabetze asmoaren eta
ekologiaren elkarguneak, gaur, ez du
izen bakarra Latinoamerikan; aitzitik,
plaza koloretsu eta jendetsua ematen
du, eta horretara emakumeak, emaku-me-erakundeak eta erakunde feminis-
tak leku ezberdinetatik eta bagaje eta
azentu ezberdinekin heltzen dira.
NEKAZARI-MUGIMENDUAElikadura burujabetzaren aldeko ne-
kazari-mugimendutik eta, bereziki,
CLOC-Va Campesinatik emakumeek
protagonismoa lortu dute lurraren
eta ondasun naturalen defentsarako
borrokan nekazaritza-industriaren
proiektu handien aurrean (transge-
nikoak, monolaborantza handiak,
nekazaritza txikiarekin bateraezinak
diren erauzketa-proiektuak, etab.).
Era berean, emakumeek berezko es-
pazioak lortu dituzte eta horietatik
euren burua eskubide-, proiektu- eta
nahi-subjektu aldarrikatu dute. Hala,
esaterako, 2011an, Via Campesinak
Emakumeen kontrako indarkeria
amaitzeko kanpainari ekin zion,
Emakumeen Mundu Martxarekin ba-
tera. Horren bidez, kultura kapitalis-
tak emakumearen kontra erabiltzen
duen indarkeriaren forma anitzak eza-
gutzera ematen zituzten. Horrez gain,
bere baitan buruzagitza gizonezkoena
izan ohi dela aitortzen du erakundeak,
emakumeen parte-hartzea eskasa dela
onartuz.
Kasu batzuetan, erakunde mistoe-
tan, blokeo egoera hauen ondorioz,
emakumeek berezko erakundeak sortu
dituzte eta emakume-erakunde haue-
tako batzuk euren herrietako gizarte
mugimenduen artean ezinbesteko bi-lakatu dira2. Beste zenbait kasutan,
emakume-erakundeek eta feministek
espazioak lortu dituzte nekazarien
burujabetzaren inguruan ikuspegi inte-
gralagoak dituzten erakunde mistoetan.
Hau da, adibidez, Movimento dos Tra-
balhadores Rurais Sem Terraren (MST)
kasua.
INDIGENENBORROKAKETAKOMUNITATE-FEMINISMOAGaur, mugimendu indigenen borroka
lurraldeen defentsan hil edo bizikoa
da. Komunitate eta herri indigenen lu-
rraldeak Abya Yalan ematen diren in-
gurumen-gatazken erdian daude. Ko-
lonialismoa hasi eta 500 urtera, bere
suntsikortasuna gero eta handiagoa
da eta geratzen diren azken lurralde
eta herriez jabetzen saiatzen da. Eta
borroka honetan emakumeen prota-
gonismoa gero eta nabarmenagoa da:
erakunde askoren barruan gaitasunak
garatzeko, agendak sortzeko eta na-
zio-mailan eta nazioartean emakume
indigenaren parte-hartzea hobetzeko
prozesuak eman dira.
Baina prozesu hauetan tentsio
handiak ere eman dira eta ematen
dira. Emakume indigenek krista-
lezko sabaiak eta desadostasunak
topatzen dituzte erakunde mistoetan
bidegabekeriei aurre egitean. Generoa
mendebaldeko kontzeptu kolonialtzat
hartzen da.
Hala, bada, testuinguru honetan
komunitate-feminismoa da berri na-gusia. Nahiz horrela deitu edo ez, ko-
munitate-feminismoak, adierazpide
Prozesu hau osopositiboa da baina baditukontraesanak eta erronkak.
Izan ere, erakunde
feminista askok emakume
indigenez osatutako herri-
erakundeekin tutoretzazko
botere-harreman
paternalistak izan dituztela
kritikatu izan da
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
4/16
4 n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida
DOSIER n Feminismoa eta lurraldea
eta abardura ezberdinetatik, lurral-
dearen defentsa eta gorputz-lurraldea
uztartzen ditu; batera aldarrikatzen
ditu feminismoa eta mundu-ikuskera
indigena, emakumeen gizabanako
eskubideak eta jatorrizko herrialdeeneskubide kolektiboak. Era berean,
patriarkatuak salatzen dituzte, ko-
loniala zein jatorrizkoa, ez azterke-
Baina emakume hauen parte-
hartzea ez da zaintza lanetara edo
eltze komunak prestatzera muga-
tzen. Aitzitik, gero eta rol aktiboagoa
dute erresistentzia ekintzetan; izan
ere, euren lelo eta eskaerekin, ma-nifestazioen buru izaten dira, giza-
eskubideen defendatzaileen giza-es-
kubideen urraketak salatzen dituzte
eta euren borroka ezagutzera ematen
dute hedabideetan. Rol aktiboago ho-
nen adierazgarri da, emakume haue-
tako asko kriminalizatu izan dituz-
tela herri ezberdinetan. Esperientzia
hauek frogatu bezala, emakume ne-
kazari, defendatzaile, irakasle, ikasle
eta merkatarien rola garrantzitsua da
antolaketa prozesuetan eta ekono-mia- eta gizarte-alternatibak sortze-
ko. Era berean, emakumeen parte
hartzeko eskubidea defendatu na-
hian, zenbait gizarte erakunderen
egitura matxista eta baztertzaileak
kolokan jartzen dituzte eta alderdi
politikoen manipulazio saiakerak
eta estatuaren ezgaitasuna kritika-
tzen dituzte.
Azken joera bat ingurumenaren
aldeko erakundeetako emakumeek
osatzen dute. Hauek ingurumenaren
eta emakumeen problematikari au-
rre egiten diote, lurraldea eta giza-
eskubide ekonomiko, sozial, kultural
eta ingurumenezkoak defendatzen
dituzte eta, aldi berean, erakundeak
eta komunitateak laguntzen dituzte
natura hondatzen duten proiektuek
emakumeengan dituzten inpaktuak
aztertuz.
Latinoamerika mailan, aipatze-
koak dira hainbat erakunde. Gizarte-
eta ingurumen-eskubideen emakume
defendatzaileen sareak, adibidez,kutsadura, osasuna eta protestaren
kriminalizazioari lotuta, meatzari-
tzak emakumeengan sortzen dituen
inpaktuak salatzen ditu. Ildo berean,
ama lurraren defentsarako Boliviako
emakumeen sarea emakumearen kon-
trako indarkeria ekologikoaz ari da,
meatzaritzak sortzen duen indarke-
riari dagokionez. Indarkeria honek
ura izateko, osasunerako, elikadura-
rako, elikadura burujabetzarako eta
lurralderako eskubideak urratzen ditu,besteak beste. Urriaren 14an Quiton
ospatutu zen erauzketa-industriaren
tazkak sortzean, gorputzaren defen-
tsa borroka nagusitzat hartzen duten
zenbait erakunde feministak loturak
sortu dituzte emakume-erakunde he-
rrikoiekin (indigenak, baserritarrak
eta hiritarrak) eta apurka-apurka lu-rraldearen aldeko borrokak barne har-
tu dituzte euren agenda feministan,
feminismoaren agenda historikoa alde
batera utzi gabe3.
Perun, adibidez, Alfombra Roja
erakundea parte hartzen ari da lurra-
ren eta ingurumenaren defentsarako
manifestazio eta aldarrikapenetan.
Mugimendu feministatik sortutako
ekimen honek estatuak salatzen ditu
sexu- eta ugalketa-eskubideen arloan
euren betebeharrak bete ditzaten.Bere ekintzetan gorriz jantzitako per-
tsonak lurrean etzaten dira alfonbra
modura. Irudi hori birsemantizatu
nahi dute eta protesta zentzu bat eman
nahi diote, emakumeen eskubideen
aldeko eta indarkeria guztien kon-
trako etengabeko borroka irudikatuz.
Prozesu hau oso positiboa da bai-
na baditu kontraesanak eta erronkak.
Izan ere, erakunde feminista askok
emakume indigenez osatutako herri-
erakundeekin tutoretzazko botere-
harreman paternalistak izan dituztela
kritikatu izan da.
INGURUMENARENALDEKOETAERAUZKETARENKONTRAKOERAKUNDEAK
Beste joera garrantzitsu bat ikus-
ten da, emakume baserritarrek osa-
tutakoa. Emakume hauek ez datoz
lehen aipatutako mugimenduetatik,
komunitate- edo auzo-erakundeeta-
tik eta lurraldearen, uraren, zerbitzu
publikoen eta bizitzaren defentsa-
rako fronteetatik baizik. Hauek, teo-
rikoan baino gehiago, era enpirikoan
kritikatzen dituzte gizartearen bide-
gabekeriak eta egitura patriarkala.
Erauzketa-proiektuen aurrean erre-
sistentzian dauden lurraldeetako
emakume antolatuak honen adibi-
de argia dira. Neurri batean, euren
zaintza rolak bultzatzen ditu emaku-
me hauek borrokatzera; rol horrek,
familiaz harago, ingurumena eta
bizi-bitartekoak (lurra, haziak, ura,kultura eta erkidega) hartzen hartzen
baititu.
Burujabetze asmoaren
eta ekologiarenelkarguneak, gaur,
ez du izen bakarra
Latinoamerikan;
aitzitik,plaza koloretsu
eta jendetsua ematen du,
eta horretaraemakumeak,
emakume-erakundeak
eta erakunde feministak
leku ezberdinetatiketa bagaje eta azentu
ezberdinekinheltzen dira
ta historikoa egiteko asmoz, soilik,baizik eta hauek eta hauen ondorioekgaur egun ere irauten dutelako. Be-
raz, komunitate-feminismoa koloniaosteko feminismoen ildoan kokatzen
da; mendebaldeko feminismoarekin
adiskidetasuna eta elkartasuna adie-
raziz baina, aldi berean, euren buru-
jabetze asmoen bizipen autonomoa
aldarrikatuz.
MUGIMENDUFEMINISTAPlazara doan beste bide bat emakume
askotariko mugimendu feministan eta
zenbait LGTB kolektibotan jaiotzen
da. Herri batzuetan (hala nola, Guate-mala, Honduras, Ekuador eta Perun),
egoera ezberdinetan ingurumen-ga-
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
5/16
Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n5
Feminismoa eta lurraldea n DOSIER
kontrako emakumeen topaketan4 , pe-
trolioak eta meatzaritzak kaltetutako
zenbait emakumek ezagutzera eman
zituzten erauzketa enpresek naturan,
lurraldeetan eta emakumeen gorpu-
tzetan sortutako kalteak (gaixotasu-nak, alkoholismoa, indarkeria).
GORPUTZ-LURRALDEANOINARRITUTAKOSUBJEKTUAKETABURUJABETZEESTRATEGIAKGarapen-ereduak zalantzan jartzen
dituen lurraldearen defentsaren eta
joera feminista ezberdinen arteko
bilgunea den plaza koloretsu eta jen-
detsu honek era konstruktiboan ohar-
tarazten ditu gizarte-mugimenduak,
euren gabeziak, inkoherentziak etamugak nabarmenduz. Aldi berean,
hauek konpontzearren, mugimenduen
arteko kutsadura proposatzen du,
hau da, euren borroken, agenden eta
pentsamoldeen artean dagoen zatiketa
gainditzea.
Nire gorputza, nire lurraldea
leloak joera hauek interpelatzen
ditu: lurraldearen kontzeptu indige-
na (emakumeen gorputzak erasoak
jasaten ditu eta balioetsi eta defenda-
tu behar da jatorrizko komunitateeneta lurraldearen defentsarako mugi-
menduen barruan ere); emakumeen
kontrako indarkeriaren kontzeptu
feminista (meatzaritza, petrolioa
eta nekazaritza-industria bezalako
erauzketa-jarduera duten lurraldee-
tan emakume baserritar eta indigenek
pairatzen dituzten beste eraso mo-
tak ere kontuan hartuz); eta ekologia
politikoaren edo gizarte anbientalis-
moaren ikerketa-subjektua (ingurune-
ko kanpo-efektuez gain, gizartekoak
ere ikerketa-subjektu izango dira,
nola herriek inpaktu horiek era ez-
berdinetan pairatzen dituzten kontuan
hartuz).
Gure ustez, ez dago aldaketarako
subjektu bakarra; aitzitik, gero eta
sendoagoak eta antolatuagoak diren
boterearen patroi eta mekanismo ez-
berdinen aurrean antolatutako subje-
ktu anitzetan pentsatzea indarra eta
beharra da. Aldaketa-subjetu eta al-
daketa beraren parte gara,gure buruaeraldatuz eraldatzen dugu. Ezin da
emakumeen kontrako indarkeriarik
gabeko bizitza duin batean pentsatu
ez bada arrazakeria gainditzen. Era
berean, ezin da herri indigenetan bizi-
tze onapentsatu euren barruan emaku-
meen kontrako indarkeria gainditu
gabe. Hala, aldaketa-subjektu anitzen
arteko loturak interesatzen zaizkigu.
Gaur egungo mundu-krisi siste-
mikoak berari aurre egiteko modu
berriak eskatzen ditu, hots, pertsononartean, pertsonon eta naturaren artean
eta pertsonon eta iparraldeko eta he-
goaldeko nazioen artean harreman
ezberdinak sortzen dituzten moduak.
Era berean, krisiak mugimenduen ba-
rruan eta artean boterearen erabilera
berreraikitzea eskatzen du, elkarren
artean konektatutako agenda plural
eta jasangarriak lortzeko.
Latinoamerikako hainbat lekutan,
konquista espainarraren ondorioen,
landatik hirirako migrazio handien
eta beste zenbait kontu historikoren
eraginez, gizarte-ehuna oso kaltetua
izan zen. Hala, bada, emakumeen eta
gizartean botere gutxien zuten pertso-
nen eskura zeuden antzinako praktika
jasangarrien ordez (trukeak, auzola-
na, auzo-sareak, hazi eta produktuen
trukeak), konantza ezan eta kon-
sumismoan oinarritutako lehiaketa-
logika indibidualistak eta arrazistak
ezarri ziren. Erronka handia da hiri
kaotiko, zikin eta arriskutsu horiek gi-
zatiartzea; emakume gazte, heldu etazaharrek bizitza duinerako eskubidea
izan dezaten ingurune osasuntsu ba-
tean.
Bizitze ona edo sumak kawsay
bezalako proposamen batzuk herri
indigena eta nekazari-komunitateetan
sortu dira eta, nekazaritza, osasuna,
haurren hazkuntza edo zaintzaren
inguruan, antzinako ezagutzak be-
rreskuratzen dituzte. Mendebaldeko
gizarteetan, berriz, zientzia, teknolo-
gia edo industria farmazeutiko kapita-listek ezagutza hauek ordeztu dituzte.
Gainera, proposamen hauek elkar-
tasunean eta elkarlanean oinarritu-
tako produkzio- eta kontsumo-eredu
ezberdinak aurkezten dizkigute eta,
1 XIII Encuentro Feminista Latinoamericano y del Caribe.
Peru, 2014ko azaroaren 22tik 25era. Informazio gehia-
go, hemen: www.13efac.org
2 CONAMUCA, Dominikar Errepublika; Movimento de
Mulheres Camponesas, Brasil; FEMUCARINAP, Peru;
ANAMURI, Txile; CONAMURI, Paraguai, etab.
3 Sexu-eskubide eta sexu-askatasunaren aldarrikapena,berdintasunaren aldeko eta indarkeria patriarkalaren
kontrako borroka, besteak beste.
4 Informazio gehiago hemen: http://territorioyfeminismos.org
Nire gorputza, nire
lurraldea leloak joera
hauek interpelatzen ditu:
lurraldearenkontzeptu
indigena, emakumeen
kontrako indarkeriaren
kontzeptufeminista eta
ekologia politikoaren edo
gizarte anbientalismoaren
ikerketa-subjektua
horietan, komunitatearen zentzua ni-abaino garrantzitsuagoa da.Mugimenduen bilgune horretan
feminismoek bizitze onaren plantea-
mendu gehienak ere badituzte eta
abardura garrantzitsu bat gehitzen
dizkiete: bizimodu ezberdina sortzea
ez da posible izango ez bada kapitalis-
mo patriarkala gainditzen eta guztion-
tzako, naturarentzako eta natura-
ren menpe gaudenontzako justizia,
duintasun eta askatasun printzipioen
aplikazioan ez badira emakumeen
ekarpenak aintzat hartzen.q
*lex Guillamn eta Clara Ruiz
mundu-mailako lankidetza feminista baten aldekoaliantzako kidea den Entrepueblos/Entrepobles/Entrepobos/Herriarte erakundeko Feminismoak
eta Burujabetzak batzordeko kideak dira.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
6/16
6 n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida
M Cruz Tornay*
Ekuadorrek bizitze onaedosumak kawsay-aren oinarriak
betetzeko helburuarekin,
gobernuaren politikek
produkzio-matrizearen
aldaketa eta petrolio osteko
ekonomiarako trantsizioenergetikoa gehitzen dituzte,
zeharkako ardatz gisa. Haatik,
estatuak Amazoniako
petrolio-ustiaketatik lortutako
baliabideen bitartez lortu nahi du
biztanleen ongizatea.
Erabaki honek arriskuan jartzen
du herri indigenen bizitza eta,
hortaz, amazoniar emakume
asko bizitza eta lurraldearendefentsan borrokatzera
bultzatu ditu.
bizitza defendatzeko borroka
EMMAG
ASC.
Yasun-ko parke nazioanala men-
debaldeko Amazonia ekuador-
tarrean kokatzen da eta mun-
duko bioaniztasunik handiena duten
ekosistemetako bat da. Waorani he-rriaren arbasoen lurraldean dago eta,
bertan, borondatez isolaturik dauden
zenbait herri bizi dira. Herri hauek,
ezin ukituzko zona delaratutako ere-
muan bizi dira.
Petrolio-ustiaketak beste lurral-
deetan sortutako inpaktuek mobili-
zazioa eragin zuten 90ko hamarkada
hasieran eta, horren ondorioz, Ama-
zoniako eremu kalteberenak, besteak
beste, Yasunko parke nazionala ba-
besteko proposamenak sortu ziren.ITT Yasun Ekimena Ishipingo, Tam-
bococha eta Tiputini-ko petrolioa lu-
Yasun:
razpian mantentzeko asmoz erakunde
ekologistek sortutako alternatiba izan
zen; izan ere, erakunde hauek petro-
lio osteko trantsizio baten alde egiten
zuten.2007an gobernura heldu zenean,
Rafael Correa presidenteak ozialki
onartu zuen ITT Ekimena eta propo-
samen hura publikoki aurkeztu zion
nazioarteko erkidegoari. Ekuadorreko
estatuak 43. bloke izenez ezagutzen
den eremuko erreserbak ez ustiatzeko
konpromisoa hartuko zukeen hura us-
tiatuz gero estatuak lortuko zituzkeen
irabazien erdia dohaintzen bidez jaso
izan balu. Hala, ez zen ikutuko 800
milioi barriletan estimatutako petrolioerreserba eta ekidituko zatekeen 410
milioi tona CO2 isuritzea.
DOSIER
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
7/16
Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n7
Feminismoa eta lurraldea nDOSIER
Ekuadorreko gobernuak defen-
datutako proposamenak nazioarteko
arreta erakarri zuen, izan ere, lehenen-
go aldiz, erregai fosilen erauzketan oi-
narritutako garapen-eredua gainditze-
ko eta ingurumena errespetatzen dueneredu berri bateranzko trantsiziorako
proposamen honek nazioarteko eragi-
le publiko eta pribatu ezberdinak tar-
tean sartzen zituen.
Dena den, ITT Ekimenarekiko
atxikimenduak lortzeko kanpaina
martxan zegoen bitartean, gobernua
B plan bat jorratzen ari zen. Plan
horrek, nazioarteko erkidegoak ezetz
esatekotan, petrolio horren ustiaketa
aurreikusten zuen.
2013ko abuztuan, Errepublikakopresidenteak amaitutzat jo zuen
A plana aurrera eramateko beha-
rrezkoak ziren dohaintzak lortzeko
epea eta Petroamazonas enpresa pu-
blikoak Yasunko parke nazionaleko
%0,1 ustiatuko zuela iragarri zuen.
Sei urtetan, ustiaketa ekiditeko beha-
rrezkoak ziren 3.600 milioi dolarren
ehuneko 0,37 baino ez zen lortu. Ra-
fael Correaren esanetan erabakia bere
agintaldiko zailena izango zen baina
herrialdeko pobrezia akabatzeko be-
harrezkoak ziren diru-sarrerak lortze-
ko bide bakarra ere bai.
LURRALDEARENETAGORPUTZENGAINEKOINDARKERIAPatrizia Gualingak urteak daramatza
Amazoniako lurraldeen defentsan.
2002an sarayaku herriko Emakumea
eta Familiako burua zen. Bere komu-
nitateko beste zenbait kiderekin Costa
Ricara bidaiatu zen eta Giza-Eskubi-
deen Amerika arteko Gortean Ekua-
dorreko estatuari auzia jarri zioten sa-rayakuen lurraldean petrolio-enpresak
sartzen utzi eta babesteagatik. Gor-
teak sarayaku herriari arrazoia eman
zion eta estatuak barkamena eskatu
behar izan zuen baina Amazoniako
lurraldeek eta komunitateen bizitzak
arriskuan jarraitzen dute Yasunkoa
bezalako erauzketa proiektuen eragi-
nez.
Patriciak, urtez eta urtez, ger-
tutik ikusi du multinazionalen jar-
duera eta iritzi argia du gobernuarenB planaren ondorioen gainean: Bi-
zitza eta petrolio-erauzketa bateraezi-
nak dira. Isolaturiko herriak desagertze-
ra behartuta daude. Sarayakuen burua
Yasun parkeko hegoaldean bizi diren
tagaeiri, taromenane eta oamenane
komunitateez ari da. Hauek borondatez
bizi dira isolaturik baina isolaturik bi-
zitzeko erabaki horrek egoera ahulean
jartzen ditu kanpoan hartutako eraba-
kien aurrean: Isolaturik dauden herriek
ez dute hitzik. Euren hitza isila da eta
bakean uzteko eskatzen du. Gobernuak
entzun beharko luke hitz hori edo etno-
zidio izugarria egingo du.
Patriziak bezala, beste amazoniar
emakume askok euren gain hartu zu-
ten beren lurraldearen defentsa, izan
ere, bizitzaz eta espirituz lotuta daude
lurralde zuen, baina emakumeek euren
buruzagien alde agertu ziren eta multi-
nazionalak beren lurraldean egotea ez
zutela nahi adierazi zuten.
Patriziak esan bezala, bizitza
petrolio-erauzketarekin bateraezina
bada, emakumeentzat are bateraezi-nagoa da, hauek autonomia galtzen
baitute tradiziozko bizimoduak baz-
tertzen direnean. Berrogei urteko
ustiaketa Amazonian nahikoa da en-
presekin batera zer datorren jakiteko:
lurraldea militarizatzea, ura eta airea
kutsatzea, alkoholismoa, indarkeria,
prostituzioa...
Erauzketa-enpresek lurraldearen
maskulinizazioa dakarte. Bertan bo-
tere-harreman asimetrikoak ezartzen
dira; hain zuzen, ezer baino lehen,estatuaren errepresio-indarrek petro-
lio-ustiaketaren jarduera defendatzen
dute. Komunitateetako gizonek en-
presa horietan lan egitean tradiziozko
lanbideak galtzen dira, genero-rolak
indartzen dira eta gizon eta emaku-
meen arteko desberdintasunak area-
gotzen dira; izan ere, gizonek soldatabat jasotzen dute eta emakumeek eu-
ren menpekoagoak dira.
Ustiaketa-proiektu bakoitzak pun-
tako teknologia erabili badu ere, kasu
guztietan kaltetu da lurraldea neurri
batean. Aurten bakarrik, Petroamazo-
nas estatu-enpresak 19 isurketa egin
ditu. Hala, uraren eta airearen kutsa-
durak gaixotasunak sortzen ditu komu-
nitateko kideen artean eta gaixo hauek
emakumeek zaintzen dituzte, genero-
rolen arabera. Era berean, emakumeekelikagaiak bilatu behar dituzte ur to-
xikoek txakra kutsatzen dutenean.
ERAUZKETARENKONTRAKOMOBILIZAZIOAKCorrea presidenteak Cadena Nacio-
nal1 -era deitu zuen herritarrei eko-
sistema horren inguruan hartutako
erabakia ezagutzera emateko. Go-
bernuaren B planaren kontrako eta
Amazoniaren aldeko erreakzioek Ya-
sunidos herritar-mugimendua sortu
zuten eta hau presidentearen kritiken
jomuga bilakatu zen.
Gabriela Rurales ekologis-
ta militanteak Yasunidos herritar-
mugimenduaren antolaketan parte
hartzen hasi zen. Gabyk eguneroko
manifestaldiak gogoratzen ditu, ez
Quiton bakarrik, herriko probintzia
guztietan baizik. Aldez aurretik akti-
bismoarekin loturarik izan ez zuten
pertsonen mobilizazioa mantentzea
erronka bilakatu zen eta sinadurak
jasotzeko kanpaina baten bidez lortuzen. Horren helburua 43. blokearen
etorkizunaren inguruko herri-kon-
tsulta lortzea zen.
Yasunidosak sei hilabetez egon
ziren kalean eta 750.000 sinadura
lortu zituzten. Kopuru hau kontsul-
ta egiteko legeak eskatutakoa baino
askoz handiagoa zen baina Hautes-
kunde Batzorde Nazionalak 350.000
baino ez zituen onartu. Gabrielaren
ustez, prozesua iruzurrezkoa izan zen
egiaztatze sistema ez baitzen daga-rria izan eta herritar-kolektibo honek
larderia anitz pairatu baitzituen.
Berrogei urteko ustiaketaAmazonian nahikoadaenpresekin batera zer
datorren jakiteko:
lurraldea militarizatzea,
ura eta airea kutsatzea,
alkoholismoa,indarkeria,
prostituzioa...
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
8/16
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
9/16
Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n9
Feminismoa eta lurraldea n DOSIER
Garapena sustatzen dutela esaten dute eta, hemen, behintzat, gezur hutsa da dio Naida Jimena
Chaparrok. Bera El Quimbo proiektuak kaltetutako jornalarietako bat da. Bere hitzetan,baztertu gaituzte.
Lehen jornalariak ginen, kontratistak, eta deitzen ziguten lekura joaten ginen, baina lursail horiek guztiak
Emgesak erosi ditu eta, gaur, abandonaturik daude. Hala, Naida Jimenak Juan Manuel Santosen gobernuak
sustatutako garapen-eredua bere lurraldean eta emakumeengan izaten ari den ondorioak azpimarratzen
ditu. Agindutako aurrerabidea, berriz ere, merkataritza librean, kanpo inbertsioan eta megaproiektuetan
oinarritutako politiketan datza. 90ko hamarkadaz geroztik, politika hauek lurraldearen suntsiketa, gizarte-
desberdintasunak eta giza-eskubideen urraketak larriagotu dituzte.
Erika Gonzlez*
Ezinbestekoak
eta ez ikusiak
Emakumeak Kolonbiako ekonomian
EMMAGASC.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
10/16
10n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida
DOSIER n Feminismoa eta lurraldea
Politika hauen adierazgarri dira
lore-hazkuntza eta El Quimbo-
ko zentral hidroelektrikoaren
eraikuntza. Kasu bietan, politika
hauek ekologian, ekonomian eta gi-
zartean sortutako eraldaketek ondoriolatzak ekarri dituzte ekosistemetara
eta gizartearen gehiengoarentzat. Era
berean, gizarte-, ekonomia- eta lan-
arloetan, gizon eta emakumeen ar-
tean berdintasuna lortzeko baldintzak
suntsitzen dituzte. Hala, bada, gizar-
te-justizia eta giza-duintasuna berma
lezaketen garapen-ereduak sortzeko
aukera gero eta murritzagoa da.
LORE-INDUSTRIAK
EMAKUMEENGORPUTZETANSORTZENDITUENAZTARNAKBogot-ko sabana, hiriburuko men-
debaldean, neurri handi batean plas-
tikatua dago, Estatu Batuetara
esportatzen diren loreak hazteko ne-
gutegien ondorioz. Jarduera hau Ma-
drid, El Rosal eta Facatativa herrietan
kokatzen da, besteak beste. Sektoreari
lore-industria esaten zaio nahiz eta
negutegian garatzen den eta ez fa-
brikan. Sektorea sei enpresa handik
kontrolatzen dute1 eta nazioarteko
konglomeratu bezala funtzionatzen
dute: produkzio katea Kolonbia eta
Ekuadorren hasten da eta azken maila
Amerikako Estatu Batuetan, Errusian
eta Japonian ematen da.
Gaur egun, Bogotko sabanako
herri askoren lana lore-hazkuntzaren
baitan dago eta ez dago alternatibaaskorik. Lursailak itxi edo lekualda-
tzeak desastrea ekar lezake, Facatati-
v-ko gobernuak adierazi bezala: Ez
dago hori jasan dezakeen herririk;
gatazka sozial handiak sortuko lirate-
ke. Nazioarteko merkataritzaren era-
ginpean dagoen jarduera ekonomiko
bakar baten menpe egoteak egoera
ahulean jartzen ditu herri hauek. Lo-
re-industriak egiten duen lurraldearen
erabilerak beste nekazaritza-ereduak
garatzeko aukerak murrizten ditu.Lurra, ura eta agrokimikoak era
intentsiboan erabiltzen dituen mono-
laborantza eskema hori nekazaritza
industrialaren ereduan oinarritzen
da. Langileek maquila lantegietako
intentsitateaz egiten dute lan loreak
ekoizteko: erein, gidatu, belar txarrak
kendu, ureztatu, inausi, lore-begiak
kendu, moztu... Hala, zortzi orduz
eta, goi-denboraldian, 12 orduz ego-
ten dira mozten2, corduko 400 zurto-
in moztuz, bataz bestez. Behin uzta
eginda, landareak aukeratu, sailkatu
eta sortatan antolatu egiten dira. Hala,
orduko 400 eta 600 zurtoin arteko ko-
purua batzen da.
Esku-lan intentsiboa duten espor-
taziorako beste industrietan bezala,
ehungintzan kasu, lore-industrian lan-
gile gehienak emakumeak dira. Hauek,
gaur, langileen ehuneko 60 dira. Argi-
taratu berri dugun ikerketa batean fro-
gatu bezala3, lgizonak baino gehiago
emakumeak daude lan honen menpe:
horietako gehienak familia-buruak
dira (langileen ehuneko 69)4, ez dute
lanbide-prestakuntzarik eta, euren
seme-alabak mantentzeko esplotazio
maila altuagoak jasaten dituzte. Hauek
dira, negozioa errentagarriagoa egitea-
rren, lan-eskubideen ahulezia areagotu
eta lanaren kostua txikiagotzen duten
baldintzak.
Azken urteotan, sektorean zenbait
enpresa itxi behar izan dituzte eta lan-
ezegonkortasuna larriagotu da. Honen
arrazoiak, lore-industriako patroienarabera, beste herriekin dagoen lehia
eta pesoaren balioaren igoera dira5.
Lore-industriakoenpresek inposatutakomalgutasunaren ondorioz
langileek ez dute
malgutasunik euren astia
gobernatzeko
El Quimbokozentral hidroelektrikoaeraikitzen ari den
enpresak hiru izen ditu:
bertako filialarena,
Emgesa; nazioarteko
enpresa-izena,
Endesa; eta akziodun
nagusiarena,
Enel
Estatuak sektorea sostengatzen duabantaila komertzialen eta diru-lagun-tzen bitartez baina, hala ere, langileakkaleratzen dituzte, lan erritmo intentsi-
boagoen eta malgutasunaren bidez so-
lik mantendu omen baitaiteke enplegua.
Alabaina, langileak ez datoz bat ber-
tsio horrekin. Asociacin Herrera
elkarteko emakumeen esanetan enpre-
sak ez daude krisian. Euren ustez, ez
dira esportazioak jaitsi eta [laboreak]
Kolonbiako beste eskualde batzuetara
zabaltzen ari dira. Krisia aitzaki gisa
erabiltzen dute lana malguago bihur-
tzeko. Untraores sindikatuko boze-
ramaileak bat datoz ikuspegi honekin.
Euren ustez, patroiak beti kexatzen
dira, baina krisia ez dute haiek jasa-
ten, izan ere, gobernuak enpresei
diru-laguntzak ematen dien bitartean,
hauek, lan-karga handitzearen bidez,
krisia langileen gain jartzen dute.
ARGAZKIA: ERIKAGONZLEZ.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
11/16
Feminismoa eta lurraldea n DOSIER
Lore-industriako langile batek
egunero jasan behar izaten ditu be-
hin-behinekotasuna, gizarte-laguntza
eza, soldata baxuak, lanaldi luzeegiak
goi-denboraldian eta produkzio-xede
intentsiboagoak. Benilda enpresakolangile ohia den Ofelia Gmezek la-
naldi luzeak deskribatzen ditu: Goi-
zeko seietan sartu eta ez genekien zer
ordutan irtengo ginen. Ez da harri-
tzekoa, beraz, sektorean gaixotasun
profesional ugari egotea. Langileen
gaixotasunak ugaritzen doaz negute-
gietan denbora ematen duten heinean.
Bestalde, Flores Coln enpresako lan-
gile ohia den Floralba Zapatak bere
egoera azaltzen digu: Ebakuntzak
egin behar dizkidate besoko tendoie-tan, errotatzaileen zorroan, klabiku-
lan... dena artazien ondorioz.
Langileek pairatzen duten pre-
sioak euren etxean jarraitzen du; izan
ere, lanaren banaketa patriarkalaren
ondorioz emakumeek zaintza la-
nak ere burutu behar izaten dituzte.
Hortaz, intentsitate handiko lan ba-
tetik irten eta ordaintzen ez den lan
batera sartzen dira, azken hau ere
intentsiboa delarik: janaria prestatu,
etxea atondu, familia zaindu, etab.
Lan hauek ez diete neke siko eta
psikosozialaz suspertzen uzten. Lo-
re-industriako enpresek inposatutako
malgutasunaren ondorioz langileek
ez dute malgutasunik euren astia go-
bernatzeko.
Zailtasun hauek gorabehera, lan-
gileek sindikatuak, salaketak, grebak
eta protestak erabiltzen dituzte euren
eskubideak aldarrikatzeko. Emaku-
meen ekintza sindikal eta sozialak
lan eta bizitza duinaren defentsarako
indar kolektibo bat sortzeko helburua
du. Zenbait sindikatuk, elkartek eta
sarek emakumeak konzientzia har-
tzen eta lorezaintzak euren gorputze-
tan, seme-alabengan, euren herrian
eta Bogotko sabanan duen eragina
ezagutzen laguntzen ditu. Gainera,
hauek sustatzen dira: hezkuntza eta
mobilizazioa loreen monolaboran-
tzaren inpaktuak ezagutzera emate-
ko; eskubideak defendatzeko tresnak
sortzea; eta hausnarketa kolektiboa
eta lurraldea berrantolatzeko alterna-tibak sortzea. Azken batean, gizarte-
justiziaz ekoiztearren, lan egiteko eta
Hala ere, proiektua 2008an aur-
keztu zen berriz eta, gizartearen go-
goz kontra, onartua izan zen. Egun,
zentrala eraikitzen ari da eta, ustez,
2015eko lehen hiruhilekoan bukatuko
da. 1997an aurreikusi bezala, inpaktu
handiak izaten ari da biztanleengan;
izan ere, urtegia lursail produktibo
nagusietan kokatzen da eta Emgesak
erosi dituenean lursail horiek nekaza-
ritza-jarduera galdu dute. Jornalariak,arrantzaleak, saltzaileak, garraiola-
riak, kafe-biltzaileak... jarduera eko-
nomiko nagusia galtzeak enplegua
desagertzea ekarri du sektore asko-
tara. Enpresak 3.000 kaltetu zenba-
tetsi ditu, gizarte-erakundeek, ordea,
12.000 inguru. Enpresa transnazional
handi baten eta tokiko nekazarien
artean argi eta garbi bidegabea den
gatazka honetan, kaltetuen ahotsek
garapen-proiektuen ondorioak mi-
laka pertsonen bizimoduetan eta le-
kualdaketetan erakusten dituzte6.
Jennifer Chavarro El Quimbok
kaltetutakoen erakundeko (Asoquim-
bo) kidearen ustez, emakumeek beti
izan dute parte-hartze handia ekoiz-
penean. Haiek ortu txikien, kakaoaren
sektorean jornalari aritzearen eta
arrantzaren bitartez familia horni-
tzen lagundu dute. Haatik, etxekoan-
dretzat hartzen dute euren burua,
egunero kakaoaren uztara joaten ba-
dira ere. Mara Dens Trillero La Ja-
guako nekazari-kooperatiba batekoordezkaria honen adibide argia da.
Bera etxekoandrez osatutako talde
bizitzeko modu ezberdinak bilatzen
eta probatzen saiatzen dira, euren lu-
rraldea zainduz eta kontserbatuz.
ELQUIMBO:GARAPENARENPROMESATIKGIZARTE- ETAEKONOMIA-KRISIRAKolonbiako hego-ekialdean, Kolon-
biako ibai handienak, Magdalena
ibaiak, alegia, Huilako departamen-
dua zeharkatzen du. Bere iturburutik
hurbil, Emgesa konpainia El Quim-
boko zentral hidroelektrikoa eraiki-
tzen ari da. Egia esan, enpresak hiru
izen ditu: bertako lialarena, Emgesa;
nazioarteko enpresa-izena, Endesa;
eta akziodun nagusiarena, Enel. Bo-
tere ekonomiko handia duen trans-
nazional batez ari gara eta, enpresak
bere proiektuen inpaktuen aurrean
bere interesa nagusitzeko erabiltzen
du botere hori.
Hori izan da, hain zuzen, El
Quimbo proiektuarekin gertatutakoa.
Ez da kontuan izan proiektuaren %
95 Amazoniako Erreserban dagoela,
nahiz eta horretarako balio handia
duen erriberako eta lehorreko baso
tropikalaren 1.000 hektarea suntsi-
tu beharko diren. Era berean, ez da
kontuan izan proiektu berari ezezkoa
eman zitzaiola aurkeztu zen lehenen-
go aldian, 1997an. Ezezkoaren arra-
zoia proiektuak sortuko lukeen krisi
sozioekonomikoa izan zen; izan ere,
instituzio publikoen beren esanetan,lur horiek eskualdean nekazaritza-
rako dauden lurrik onenak ziren.
ARGAZKIA: ERIKAGONZLEZ.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
12/16
12n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida
DOSIER n Feminismoa eta lurraldea
1 Grupo Cha, The Elite Flower, Sunshine Bouquet, Grupo 8, Flores Ipanema.
2 Goi-denbo raldia gabonei, San Valentin egunari, amaren egunari eta abarreri dagozkie.
3 Informe OMAL n 11 (2014): Las mujeres en la industria colombiana de las flores. Txosten horretatik artikulu
honetarako zenbait informazio eta lekukotasun atera da. Artikulua osoa hemen: www-omal.info.
4 Garzn Hernndez, N. eta Pedraza, Z. (2013): Subjetividad y flexibilizacin laboral: la biopoltica del mercado en lavida de las operarias del cultivo, Gradu-tesia, Universidad de los Andes, Bogot.
5 Konkurrentzia Ekuador eta Kenyarena da, gehienbat. Pesoaren balio igoeraren eraginez peso gutxiago lortzenda saldutako lore dolar bakoitzeko. Hau garrantzitsua da, lore gehienak ezportatu eta dolarretan saltzen baitira.
6. Pulido, A. (2014): Susurros del Magdalena. Los impactos de los megaproyectos en el desplazamiento forzado, CEAREuskadi, Bilbo. Online eskuragarri.
*Erika Gonzlez OMAL Paz con Dignidad,Latinoamerikan aritzen diren
multinazionalen behatokiko ikertzailea da.
bateko ordezkaria zen. Hauek, ora-
in Emegesaren eskuetan dagoen lur-
sail batean ekoizten zuten eta, bertan,
8 emakumek lan egiten bazuten ere,
enpresak pertsona bakar batentzako
kalte-ordainketa onartu zuen. Bide-
gabea bazen ere, azkenean, akordioa
sinatu zuen: Eta, bai, damu dut. 25
milioi peso (10.000 euro) zortzion
artean banatzean, zipitz bana egokitu
zitzaigun. Hor dena lapurtu ziguten.
Kalte-ordainak murriztearren en-
presak erabilitako logika argi ikus-ten da kontraturik gabeko nekazarien
salaketetan. Hauek, kasu askotan ez
dira kaltetutzat ezagutu izan kalte-
ordainak patroiak esandakoan oina-
rritu baitira eta, beraz, hauek dira,
hain zuzen, egoera ahulenean daude-
nak, lana topatzen ez dutenak. Gyna,
Garzon-go nekazaria da eta, bere esa-
netan, bazkaltzen badugu ez dugu
afaltzen, kezka horrekin bizi gara.
Egoera horretan dauden pertsonek ez
dute kalte-ordainik jasotzen eta Ko-
lonbiako estatuak ez ditu euren erre-klamazioak aintzat hartzen. Gainera,
estatuak ez dio enpresari exijitzen
sortutako kalteak konpontzeko. Ma-
ra Dens-ek aipatutako kalte-ordaina
ez da ekonomia suspertzeko tresna
izan, protestak isilarazteko eta isil-
tasuna lortzeko tresna baizik. Zoila
Mara Lenco La Jaguako jornalari eta
arrantzaleak momentu latza bizi du:
berak irabazitakoarekin 10 pertsonak
bizi behar dute. Hala ere, berak ez du
Emgesak eskainitako dirua hartu: Ez
dut hartu izan nahi nire duintasunak
25.000 peso horiek baino gehiago
balio duelako. Nire komunitatea, hau-
rrak, ekarriko duten hondamendia...
Ez dut ikasi behar zer ekarriko dutenjakiteko.
Langabeziak, jarduera ekonomiko
eta bizibide ezak eta inbertsio pu-
blikoa murrizteak familiarteko eta au-
zokideen arteko harreman pertsonale-
tara eramaten dute gatazka. Proiektua
hasi baino lehen, kezkak ez ziren eko-
nomikoak eta, zailtasun ekonomiko-
rik bazegoen, komunitateak aurre
egiten zion. Orain, Jennifer Chavarro-
ren ustez, El Quimboko eraikuntzak,
dinamika kolektibo horiek hausten
ditu eta gizarte-harremanak merkan-tilizatzen ditu. Emakumeek komu-
nitatea ehuntzen dute baina, krisiaren
aurrean, sostengu, elkartasun, esker
on, identitate eta segurtasun eza pai-
ratzen ari dira. Ez da harritzekoa,
beraz, haiek proiektuaren eta trans-
nazionalen kontrako erresistentziaren
protagonistak izatea. Zoila Mararen
hitzak euren borrokaren adierazgarri
dira: Nire seme-alabak, nire komuni-
tatea eta nira herria maite baditut, hau
ez dut diruagatik egiten amorruagatik
baizik, bizitza eman behar badugu
ere.q
Langabeziak,jardueraekonomiko eta bizibideezak eta inbertsio publikoa
murrizteak familiarteko
eta auzokideen arteko
harreman pertsonaletara
eramaten dute gatazka
ARGAZKIA: ERIKAGONZLEZ.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
13/16
Feminismoa eta lurraldea n DOSIER
Emakume indigenakgorputz-lur lurraldearen defentsan
E r r e p r e s i o e t a t i k b u r u j a b e t z e t a r a
Lorena Cabnal*
Emakume indigenentzat
estatuak gerraren efektuak
konpondu ez dituen lurraldeetan
bizitzea aukera iluna da.
Hauek, pobretutako lekuak
dira, bake akordietatik urrun
daudenak. Hala ere, historian
zehar, emakume indigenak
arpilatze eta zapalketareneta euren gorputzen kontrako
indarkeriaren aurrean matxinatu
izan dira. Erresistentzia istorio
ugari dago: aurrena, amama
eta birramamena koloniaren
zapalketaren aurka; egun,
ordea, emakumeek euren
gorputza frontean kokatzen dute
bizitzaren defentsan.
Gaur, lurralde ezberdinetatik,
emakume asko lurraldearen
defentsan ari gara, gutariko
batzuk ageriko ekintzen bidez eta
beste batzuk publikoa ez den ko-
munitatetik. Desjabetze-logika pa-
triarkalak gorputza ere kendu digu
emakumeoi. Bai bizitzeko, bai gure
familiak elikatzeko, bai ereiteko
eta laboratzeko eta bai komunitate-
bizitza sortzeko kosmoseko elemen-
tuekin dugun harremana ere kentzendigute. Emakumeok lur-lurraldea
defendatzen dugu, bizitza eta esa-
nahia duen espazio konkretu ho-
rren garrantzia ezagutzen dugulako.
SANJUANSACATEPQUEZ,JALAPAETASANTAROSALurralde indigenetan militarismoa na-
gusitzen denean lur-lurralde espazio
hau arrisku larrian jartzen da. Jalapa
eta Santa Rosan setio-egoera ezarri
eta 10 hilabetera, AMISMAXAJ1-eko
emakumeok publikoki salatu genuen,
setio-egoerak iraun zuen bitartean sol-
daduek erabilitako sexu-indarkeriaren
ondorioz, ume ugari jaio zirela. Solda-
duek urtebete egon ziren mendialdekodestakamendu militarrean eta sexu-ja-
zarpen, kontrol eta esku-sartze kasuek
agerian utzi zuten patriarkatua zapalke-
ta militarraren bidez nola aritzen den.
EMMAGASC.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
14/16
DOSIER n Feminismoa eta lurraldea
Egoerak eraso frontean kokatu zuen gor-
putza, izan ere, 8000 soldadu bide baz-
terretan jarri ziren, emakumeek arropa
garbitzen zuten lekuetan, ereiten zuten
lekuetan; eskolen aurrean jartzen ziren
neskak jazartzeko eta emakume buru-zagiak bortxaketarekin mehatxatzen
zituzten gauza latzetan aritzeagatik.
Beste zenbait erakundekin batera
Setio-egoeran dauden Jalapa eta Santa
Rosako emakumeen Giza-Eskubideen
egoeraren Egiaztapen Batzordea2sor-
tu genuen kasu hauen inguruan infor-
mazioa biltzeko asmoz.
Horrelako kasuak Guatemalako
leku askotan errepikatzen dira, esate
baterako, San Juan Sacatepquez-en
erresistentzian dauden 12 komunita-
teetan. Prebentzio-egoera bi aldiz luza-tu zen eta bertako emakumeek soldadu
eta poliziak salatu dituzte, larderia,
eraso ezberdinak eta sexu-jazarpena
argudiatuz. Emakume horiek esan be-
zala, etxean ere ez dira seguru sentitzen
eta 3.000 salaketa inguru egin dituzte,
mehatxuenak, bortxaketa saiakerenak,
lapurretenak eta irainenak, besteak
beste. Kostu-ekonomikoa, familiaren
nekea, ez dagokien gauzetan dauden
emakumeen estigmatizazioa eta neke
emozional eta espirituala... hauek dira
emakume hauek babes ezaren aurreanpairatzen dituzten efektuak.
PATRIARKATUAK, NEOLIBERALISMOAETAGORPUTZALURRALDEGISAEnpresen inposizioek sortutako
egoerak salatzea ohiko borroka his-
torikoei gehitzen zaien borroka berria
da. Bestalde, emakumeak erakunde
mistoen barruan ere borrokatzen gara,
emakume buruzagiak baztertzen di-
tuzten kide batzuen modu patriarka-
len kontra, adibidez.
Gorputza lurralde gisa defenda-tzeari utzi gabe lurra defendatzea, hori
da, erresistentzian kide diren gizonek
ez bezala, emakumeok dugun borroka.
Guztiok lur-lurraldearen defentsan ari
bagara ere, borroka horrek, hitz horie-
tan adierazita, ez du emakumeen gor-
putzen defentsa barne hartzen.
Gure gorputz-lur lurraldea ez da
saltzen, berreskuratu eta defendatzenda. Lelo hau lelo-politiko gisa era-
biltzen hasi da Xalapn mendiko lu-
rraldearen defentsan, sexu-indarkeria
eta meatzaritzaren aurkako borrokan.
Gero, Guatemalako feminismo komu-
nitarioaren kategoria politiko bilaka-
tzen da. Leloak, gorputza ulertzeko
eta sentitzeko modu bat adierazten
du, lurralde bizidun historiko gisa.
Baina hau inola ere ez dagokio men-
debaldeko ikusmolde geograkoari,
hots, gorputz-geograari edo mapari;
aitzitik, harreman honen inguruko in-terpretazio kosmogoniko eta politiko
bati dagokio: bizitzaren sarean gor-
putzak nola diren eta dauden. Aldi
berean, kontzeptu honek gorputzen
gainean zapalketa ezberdinak, hala
nola, patriarkatuaren egituraren era-
gin historikoak, kolonialismoa, arra-
zakeria eta kapitalismo neoliberala
nola eraiki diren aztertzera eramaten
gaitu. Hauek, gorputzak desjabetu di-
tuzte itun eta aginte anitzen bitartez.
Gorputza lurraldetzat jotzeak bizi-
tzaren dimentsio kontziente bat onar-tzea dakar, Dimentsio horretan ehun-
tzen da harreman kosmiko osoa. Gor-
putza leku zehatza da, gure hitza, gure
sentimenduak, nahiak eta historia bizi
diren lekua. Bere denborazkotasuna du.
Eta leku hori antzinakotasunari, orai-
naldiari eta etorkizuneko belaunaldiei
lotzen duten hariak ere baditu.
Kolonizazioa baino lehen gor-
putzek lurrarekin zuten harremana
suntsitu egin zen. Lurra eta gorpu-
tzak desjabetzen dituen gizarte- eta
lurralde-kontrola ezarri zen eta erre-publikak, mugak eta estatuak sortu
ziren. Jatorrizko herrien eta, bereziki,
emakume indigenen bizitza estatu-
nazio kolonialaren botere eta kontrol
totalitarioaren menpe jarri zen. Hala,
testuinguru horretan jaio ginen eta
bizi gara maia eta xinka herriak eta
Abya Yalako beste hainbat herri; bai-
ta emakume guztiak ere: indigenak,afrikar jatorrizkoak, mestizoak, mi-
granteak edo gure lurralde- eta poli-
tika-identitateak zeinahi ere diren.
Gorputza bizitzarako berreskura-
tzea erabat pertsonala, konzientea eta
askatzailea den ekintza da eta gure
burua egunero birsortzera eta pasioz,
intentsitatez eta kolorez bizitzera bul-
tzatzen gaitu. Egunerokoan, gorpu-
tza zapalketa hauen kontra energiaz
borrokatzeko tresna dugu, poza be-
rreskuratuz baina sumina galdu gabe.
Hala, bada, jarrera honek gorputzakborrokatzen duen sistema bera asal-
datzen du.
Gure gorputzak defentsa-meka-
nismoak erabiltzen ditu gure bizitza
arriskuan jarri duten gertaerak ez go-
goratzeko. Baina sendabidean, inkon-
tziente sakonerako bide ibil dezake-
gu mina, errua, lotsa, beldurra, izua,
lesbofoia eta homofobia, etab. as-
katzeko. Gure sentimenduetatik hitz
egitea eta barneratutako zapalketak
sendatzea despatriarkalizazio eta des-
kolonizazio ekintza da.Gure gorputzak ahaztu gabe lur-
lurraldearen defentsan irautea itxa-
ropena pizten duen ekintza politikoa
da. Hala, ekintza honek mundu berri
baten eraikuntzan laguntzera bul-
tzatuko ditu etorkizuneko belaunal-
diak, zapalkuntzatik askaziora ibiliz.
Garapen-eredu arriskutsu honen er-
dian guk sumina galdu gabe poza al-
darrikatzeko energia izateak sistema
bera aztoratzen du.q
1 Santa Mara Xalapn Jalapako Emakume Indigenen Elkartea (AMISMAXAJ) Xalapneko mendiko bihotzean sortutako
erakundea da, hain zuzen, Los Izotes herrixkan. 2003n sortu eta 2004an elkarte bihurtu zen. Sortu zenetik xinka
emakumeen defentsan aritu da, hauen kontrako indarkeriaren eta, bereziki, sexu.indarkeriaren aurrean. Era berean,
arbasoen lurraldearen defentsan ere aritu da, metalen meatzaritzaren kontra borrokatuz Jalapako departamenduan,
eta xinka herria nazio-mailan eta nazioartean ezagutzera ematen lagundu du. 2007an, feminista gisa aurkezten dute
euren burua publikoki eta 2010an, jatorrizko emakumeengandik sortutako askazio-proposamen batekin komunitate-
feminismoa aldarrikatzen dute. Nazioarteko eztabaida feministari berezko kategoria eta kontzeptuak eskaini dizkiote
euren sentimenduetatik interpretatzeko eta zapalkuntzak gorputzetik eta lurretik pentsatzeko. Era berean, euren ikus-
puntutik interpretazio-edukia ere eskaini diote gorputz-lur lurraldea berreskuratzea eta defendatzea leloari.
2. Batzorde hau 23 emakume erakunde feminista eta indigenek osatu zuten emakumeen giza eskubideen urraketalarriei segimendua emateko. 2013Ko maiatzaren 23an prentsaurreko bat egin zen emakumeen egoera salatzeko.
Segurtasun neurri gisa, prentsaurrekoa giza eskubideen defendatzaileen babeserako na-
zioarteko erakundeen laguntzarekin egin zen.
*Lorena Cabnal, qeqchi xinka maia,feminista komunitarioa (AMISMAXAJ, Guatemala).
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
15/16
Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n15
Erailak,
jipoituak,
kartzelatuak
Lurralde-gatazka sozial
eta ekologikoen inpaktua Peruko
emakumeen gorputzen gainean
Nire urmaelak defendatzeagatik tirokatu naute.Bizitza galduko dut nire urmaelak defendatzeagatik.
MXIMAACUADECHAUPE
Roco Silva Santisteban*
Lizeth Vsquezek arrosa
koloroeko lan-jantzia zeraman
10 poliziak bidezidor batean
bera jipoitu eta bertan laga
zutenean. 2012ko maiatzaren
31 zen eta Lizeth Cajamarcako
Bolognesi plazan zegoen. 17
urterekin bere barne asaldurak
Conga meatzaritza-proiektuaren
kontra jarri zuen Liseth.
Zein izan zen bere delitua?
Mobilizazio baketsu batean
parte hartzea eta, poliziek eltze
komunak ostikoz jo zituztenean
eta sukaldatzen ari ziren
emakumeak iraindu zituztenean,
haserretzea. Emakume horien
artean, bere ama zegoen.
Lizeth-ek emakumeak bakean
uzteko agindu zienean, poliziek
makilaz jo zuten. Gero, iletik ti-
raka 50 metroz arrastaka eraman zu-
ten eta jipoitzen jarraitu zuten. Hori
gutxi balitz, autoritatearen aurrean
erresistitzeagatik salatu zuten Liseth
Vsquez Chiclayoko Fiskaltzan (ez,
ez da ironia) eta skalak 9 urteko kar-
tzela eskatu zuen berarentzat. HonekCajamarcako Unibertsitateko ikas-
le honi sortu zion larritasunaz gain,
zailtasun ekonomikoak eragin zizkion
familiari, Lisethek eta bere amak Ca-
jamarcatik Chiclayorako bidaia (500
km) ordaindu behar baitzuten kausa-
ren bistan egoteko. Azkenean, kasua
artxibatu zen bi urteko prozesu baten
ondoren.
Global Witness-en txosten berri
baten arabera1, Peru munduko 4. he-
rrialderik hilgarriena da ingurumena-
ren eta lurraren defendatzaileentzat,Brasil, Honduras eta Filipinen atzetik.
2002 eta 2014 artean, gutxienez 57
aktibista hil zituzten Perun (horietako
gehienak azken lau urteetan). Txos-
tenaren arabera, hilketa hauetako
gehienak meatzaritza-proiektuekin
lotutako gatazken eragina izan ziren.
2013ko beste txosten baten arabera2,
zenbait meatzaritza-enpresak hitzar-
menak sinatu zituzten Peruko poli-
zia nazionalarekin. Hitzarmen hauek
segurtasun-indar publikoen inde-pendentziaren kontrakoak dira, eta
praktika mertzenarioak ematen dute.
Hamarka emakume dira mobili-
zazioetan zauritutakoak, gehienak,
kolpez. Beraz, Lisethen kasua ez da
bakana: Cajamarcan poliziak Giza-
Eskubideen Koordinakunde Nazio-
naleko abokatuak (Amparo Abanto)
eta Herriaren Defendatzailearen bule-
goko abokatu bat (Genoveva Gmez)
jipoitu ditu; Tragadero Grande-n, So-
rochuco eskualdean, DINOES ope-
razio berezien zuzendaritzako taldebatek Chaupe familiako emakume
guztiak (Mxima, Ysidora eta Jhilda)
EMMAGASC.
-
7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.
16/16
DOSIER n Feminismoa eta lurraldea
jipoitu zituen euren lurrak utzarazi
zizkienean. Haatik, oraindik ere, Ya-
nacocha meatzaritza-enpresak ez du
lortu lur horien jabea dela frogatzea.
Jhilda adinez txikia zen orduan bai-
na, hala ere, AKM fusil batez jipoi-tu zuten. Jipoiaren ondorioz, neskak
zenbait orduz galdu zuen konortea.
Mxima eta bere alabak mediku lege-
lariarenera3joan ziren eta honek kol-
peen inguruko agiria egin zien. Hala
eta guztiz ere, Sorochucoko komisa-
rian salaketa artxibatu zuten.
KRIMINALIZAZIOAETASALAKETAKProtestetan parte hartzen duten emaku-
meek jipoiak eta sexu-laidoak (Peruko
iparraldeko Piura mendietako Majaz
kasuan bezala) jasan behar izan dituz-te. Emakume horietako askok krimina-
lizazioa pairatzen dute eta delitu ani-
tzen salaketak egin dizkiete, besteak
beste, estortsioarena astungarriekin.
Kasurik ezagunena Mxima Acua
de Chauperena da. Berari usurpazio
delitua astungarriekin egotzi zioten
(Yanacocha enpresak bere lurrak inba-
ditzea leporatzen dio). Baina hori ez da
guztia. Rosa Sara Huamn Caariseko
buruzagi indigenak hamar salaketa
baino gehiago izan ditu. Gainera, sa-
laketak Chiclayo eta Janeko sklatze-
tan egin ziren eta bertatik Rosa Sararen
etxera hainbat orduko distantzia dago.
Ohoreak hondatzeko irain-
kanpainak erauzketan oinarritutako
garapen-ereduaren disidenteen kri-
minalizazioaren parte da. Mirtha
Vsquez Mxima Chauperen aboka-
tua da eta Garapen Iraunkorrerako
Hezkuntza eta Esku-Hartze Taldeko
(GRUFIDES) zuzendarietako bat ere
bai. GRUFIDES Cajamarcan kokatu-
tako ingurumenaren aldeko gobernuz
lan-taldeak hau adierazi zuen bere de-
klarazioan4:
Erauzketa-industriek herriari ekarriko
dizkioten onura ekonomikoak gora-
behera, industria hauen inpaktuak
[...] ingurumenerako eta gizarterakoondorio latzak ekarri ditu. [...] Euren
lurrak, bizibideak, edateko ura eta
nekazaritza-jarduera kentzen zaizkie.
[...] Emakumeen esanetan, neskek
industrietara lan egitera datozen gi-
zonetariko batzuen sexu-indarkeria
pairatzen dute, gehienbat, Amazio-
niako eskualdean; hauek, eskolarako
bidean bortxaketak jasaten dituzte
baita prostituziorako salerosketa ere.
Euren lurrak kentzean emakumeek
hirira joan behar izaten dute eta au-toritateek ez dituzte trebatzen inguru
ezberdin horretan euren buruak eta
seme-alabak mantendu ahal izateko.
Zoritxarrez, gaur egun, pairatu behar
dituzten prozesu traumatikoen eta eu-
ren eskaerak azpian jartzearen ongo-
rioz, borrokatzen duten emakumeak
nekaturik daude (Maxima Chaupek,
adibidez, migrainak, zorabioak eta
hanketako hozmintzeak izaten ditu
etengabe).
Hala ere, emakumeak izaten dira
Herrien Gailurrean parte hartzeko
antolatzen direnak eta erakunde in-
digenen arteko agendak antolatzen
dituztenak. Gainera, hobe beharrez,
topaketa feministen eta nekazari-
erronden edo denfentsarako fronteen
arteko topaketen kontzeptu-esparrua
zalantzan jartzen dute. Mendez eta
mendez eusteko izan duten indar be-
rarekin, emakume indigenek latinoa-
merikar guztiei erakusten digute hau:
emakumeak eta lurra ez gara konkis-
tatzeko lurraldeak.q
kanpoko erakundea da. Eskualdeko
prentsa etengabe dabil Mirtha Vs-
quezen atzetik eta berak Giza-Es-
kubideen Amerika arteko Batzordea-
ren kautelazko neurriak dituen arren,
bere etxea eraso arraroak izan ditu.Ni neu, testua idazten dudan hau, he-
dabide ezberdinetatik irauntzen naute
(besteak beste, El Comercio, Correo
etaPer21), terroristak defendatzen
ditudala eta meatzaritzaren eta, hor-
taz, herriaren garapenaren kontra
nagoela argudiatuz. Hedabide hauek
berek ni erasotzea justikatzen dute,
pertsona batek mobilizazio batean tu
egin zidanean gertatu bezala.
Gizarte-mobilizazioen testuingu-
ruan, ohikoa da poliziek eta autorita-
teek emakumeak eta euren seme-alabakmehatxatzea. Aldi berean, gizonezko
buruzagi askok erresistentzia ager-
tzen dute emakumezkoen buruzagitzak
onartuak eta ozialak izaten direnean.
Batzuetan emakumeak mobilizazioe-
tako fronte gisa erabiltzen dituzte, po-
liziek nekez joko dituztelakoan; baina
ez da hala. Beste batzuetan etxeko
lanez gainkargatzen dituzte mobiliza-
zioetan parte hartzeari utz diezaioten.
Era berean, emakumeek beren gain
hartzen dute poliziaren ekintza kri-
minalen salaketaren ardura, nahiz etajustiziarako sarbidean eta eurena ez de
hizkuntza batean hitz egiteko zailtasu-
nak izaten dituzten. Era berean, eurek
ordaintzen dituzte salaketa hauei lotu-
tako garraio-kostuak.
AURRERAJARRAITZEKOINDARRA2014ko irailaren 19an, Perun mi-
sio batean egon ostean, Legean eta
Praktikan Emakumearen kontrako
Bereizkeriaren inguruko Nazio Ba-
tuen Giza-Eskubideen Batzordeko
1 Global Witness (2014): El ambiente mortal de Per. El aumento de asesinatos de defensores ambientales y de latierra.Hemen eskuragarri: derechoshumanos.pe
2. Polica mercenaria al servicio de las Empresas Mineras txostena 2013ko abenduan argitaratu zuten Giza EskubideenKoordinakunde Nazionala, Mehatxatutako Herrientzako Elkartea, Mugarik Gabeko Giza Eskubideak eta Garapen
Iraunkorrarerako Hezkuntza eta Esku-Hartze Taldea (Grufides) erakundeek.
3 Justiziak enkargatutako medikua medikuntza legalaren arloko arazoan irizpenak emateko.
4 Frances Ra day Giza Eskubideen Batzordeko lan taldeko presidente-erredaktoreak eta Alda Facio lan taldeko kideak
sinatutako deklarazioa. Hemen eskuragarri: www.ohchr.org.
*Roco Silva Santisteban (Lima, 1963) kazetaria etaolerkaria da. Gaur egun, Giza-Eskubideen Kordinakunde
Nazionalaren zuzendaria da (derechoshumanos.pe).
Dosier hau Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkariko 64. zenbakiaren parte da (2015ko lehen hiruhilekoa).Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin argitaratu da.
Aldizkari honen edukiak ez du inst ituzio horren i ritz ia zertan adierazi.
Koordinazioa eta edizioa: Entrepueblos/Entrepobles/Entrepobos/Herriarte eta Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkaria.Euskerazko itzulpena: Iigo Gallastegi. Maketazioa: Gonzalo Trigueros.