programación didáctica do departamento dei.e seminario de filosofía, i.e.s. maximino romero de...

i.e Seminario de Filosofía, I.E.S. Maximino Romero de Lema, Programacións didácticas 2015-2016

1

Programación Didáctica do Departamento de

Filosofía

O Xefe de Departamento

Antonio Díaz Amor


2

Presentación 3

Programación L.O.M.C.E

1.- Introdución e contextualización da materia Valores Éticos 5

1.-Introdución e contextualización da materia Filosofía de 1º de bacharelato 6

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave na materia Valores Éticos 7

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave na materia Filosofía de 1º de

bacharelato

8

3.- Obxectivos da materia valores éticos 9

3.- Obxectivos da materia Filosofía de 1º de bacharelato 10

4.- Contidos de Valores Éticos de 1º de E.S.O 11

4.- Contidos de Valores éticos de 3º de E.S.O. 12

4.- Contidos de Filosofía de 1º de bach. 13

5.- Standares de aprendizaxe avaliables de 1º de E.S.O. 14

5.- Standares de aprendizaxe avaliables de 3º de E.S.O. 17

5.- Standares de aprendizaxe avaliables de 1º de bacharelato 21

5.1.- Temporalización 27

5.2.- Mínimos esixibles para superar as materias 28

5.3.- Procedementos e instrumentos de avaliación 32

6.- Metodoloxía didáctica 32

7.- Materiais e recursos didácticos 33

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado en 1º e 3º de E.S.O. 34

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado en 1º de bach. 35

9.- Avaliación do proceso do ensino e a práctica docente 39

10.- Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes 39

11.- Procedementos que lle permitan ao alumnado de bach. acreditar os coñecementos necesarios 39

12.- Avaliación inicial 40

12.1.- Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos resultados 41

13.- Medidas de atención á diversidade 41

14.- Elementos transversais 41

15.- Actividades complementarias e extraescolares 42

16.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación 43

PROGRAMACIÓN L.O.E.

1.1.-Obxectivos xerais 44

1.2.-Metodoloxía 44

1.3.-Avaliación 45

1.4.-Recuperacións e materias pendentes 45

II.-Programación didáctica de Educación para a cidadanía e os dereitos humanos de 2º de E.S.O 46

III.-Programación didáctica de Educación ético-cívica de 4º de E.S.O 65

IV.-Programación didáctica de Historia da filosofía de 2º de bacharelato 72


3

SEMINARIO DE FILOSOFÍA

I.E.S. “Maximino Romero de Lema”

Baio-Zas (A Coruña)

PRESENTACIÓN

Este curso 2015-2016 o Seminario de Filosofía do I.E.S. “Maximino Romero de Lema”

segue a ser unipersoal e o xefe de seminario impartirá as materias de bacharelato, Valores Éticos

en 1º e 3º de ESO e Ética e Cidadanía de 4º de ESO. O profesor Ricardo Vigueret Gil, do

seminario de Ciencias sociais impartirá a cidadanía de 2º de E.S.O.

Profesor Materia Grupos

Antonio Díaz Amor

(Xefe de seminario)

Filosofía e cidadanía 1º Bach Grupos A e B (seis horas)

Historia da filosofía 2º Bach Grupos A+B (seis horas)

Valores Éticos 1º de ESO Grupo A (unha hora)

Valores Éticos 3º de ESO Grupo A (unha horas)

Ética 4º E.S.O. Grupo A (unha hora)

Ricardo Vigueret Gil

(Seminario de CCSS)

Éducación para a cidadanía

2º E.S.O

Grupo A (dúas horas)

O xefe de seminario segue a pertencer ao Consello Escolar do centro, é o titor do grupo B

de 1º de bacharelato e pertence ao Departamento de Orientación así como á Comisión Cultural.

Todas as materias que imparte este seminario son, a maioría das veces, disciplinas

descoñecidas para o alumnado; por iso vémonos na obriga xa non só de facer unha presentación

dos contidos dun xeito xeral, senón tamén de xustificar a existencia da necesidade das mesmas

nunha sociedade na que parece primar máis o coñecemento científico-tecnolóxico que o

humanístico. Polo tanto, é necesario amosarlles aos alumnos e alumnas que as disciplinas

filosóficas, a pesares de facer referencia moitas veces a temas e acontecementos dun pasado

remoto, non deben ser adxectivadas como anacrónicas ou inútiles, senón que os problemas que se

tratan son inherentes á propia natureza humana e, polo tanto, o seu estudo non é patrimonio

dunha época determinada.

Partindo disto o papel do profesor é fundamental como catalizador para motivar ao

alumnado e implicalo nos temas que se van estudar, facéndolle ver que as cuestións filosóficas

están inmersas na realidade histórico-social actual e conectadas coas experiencias mais próximas e


4

concretas da súa realidade; un alumnado que se atopa nunha etapa vital caracterizada por ser o

momento de máxima apertura ao mundo e cunha curiosidade ilimitada.

Por elo a nosa intención é chegar ao alumnado perfilándolles os problemas filosóficos

como problemas vitais directamente relacionados coa vida do día a día, facéndolles ver que non

existe ningún tipo de separación entre a vida e a filosofía e que dende a súa autonomía persoal,

dende o diálogo tolerante e o respecto polos dereitos humanos, dende o rexeitamento de calquera

tipo de discriminación e dende a valoración da utopía poden ser capaces de se decatar da

amplitude das preguntas filosóficas e das distintas posibilidades de respostas que se lles poden dar,

tendo como meta a busca da sabedoría, da liberdade e da igualdade entre tódolos seres humanos.

Esta programación segue a liñas xerais marcadas no Proxecto Educativo de Centro

apostando por unha formación laica, integral, pluralista e tolerante potenciando o diálogo e o

espírito crítico mediante a observación e o razoamento.

Dividimos a programación en dous bloques pois este ano entra en vigor para os grupos

impares de ESO e Bacharelato a LOMCE. Así pois unha primeira parte será a programación

axustada á nova lei e unha segunda seguirá coa lei anterior para cambiala o curso que ven.


5

PROGRAMACIÓN LOMCE

1.- Introdución e contextualización da materia Valores

éticos

A materia de Valores Éticos ten como obxectivo básico orientar o alumnado adolescente

na escolla do seu proxecto de vida persoal. A orientación de Valores Éticos permitirá que

ese proxecto se vaia enchendo de xeito acorde coa racionalidade práctica. Isto supón que

o proxecto, por racional, vai requirir virtudes intelectuais como o rigor, a coherencia, a

honradez intelectual ou o apego á realidade. Pola dimensión práctica desa racionalidade, o

proxecto requirirá que o alumnado vaia construíndo, desde a reflexión, un código ético de

valores e normas que determinarán as súas decisións para guiar a súa conduta de tal xeito

que realce a súa dignidade persoal e, ao mesmo tempo, permita a súa realización plena e

feliz como persoas e a promoción de relacións sociais marcadas polo recoñecemento das

outras persoas, o respecto cara a elas, e pola finalidade de alcanzar cotas cada vez maiores

de xustiza, tanto no nivel máis próximo á persoa como no nivel global.

No plano didáctico, Valores Éticos contribúe á consecución das competencias clave.

Resulta evidente que o obxectivo de alcanzar maiores competencias sociais e cívicas está

na súa propia constitución como materia. Pero a reflexión ética tamén require a posta en

práctica da competencia comunicación lingüística, pola necesidade de rigor e claridade na

exposición das propias ideas, e da capacidade dialóxica para comprender os puntos de

vista alleos e aprender deles. Tamén resulta indispensable fomentar tanto a competencia de

aprender a aprender como a de sentido da iniciativa e espírito emprendedor, pois ambas

inciden na necesidade de crecemento persoal, tanto na orde do exercicio dos procesos

cognitivos como na do aprecio pola creatividade, o sentido crítico e o non-estancamento.

Para a reflexión ética, ademais, é necesario coñecer e dialogar con pensadores/as que,

coas súas teorías antropolóxicas, éticas e políticas, foron moldeando tanto a nosa cultura

como os valores de respecto, non-violencia, liberdade, igualdade entre as persoas,

solidariedade e pluralismo; valores que son o corazón da Declaración Universal dos

Dereitos Humanos (DUDH). É desde eses valores como tamén se analiza o traballo

científico e tecnolóxico, polo que tamén se traballa a competencia matemática e as

competencias básicas en ciencia e tecnoloxía, non desde unha perspectiva substantiva,

pero si desde a análise da actividade científico-tecnolóxica como actividade que debe ser

acorde a valores éticos universais, tanto nos seus procedementos como nos resultados que

dela se poidan obter. Por último, a materia préstase a desenvolver nos alumnos e nas

alumnas, tanto en traballos colaborativos como en tarefas individuais, a competencia

dixital, que lles permita acceder e seleccionar información, procesala e plasmar as súas

creacións en produtos cunha innegable capacidade para a comunicación.

Apúntase, tamén, a oportunidade que brinda a materia para pór en práctica metodoloxías

didácticas activas e contextualizadas que faciliten a participación do alumnado en traballos

cooperativos, a realización de tarefas, a aprendizaxe baseada en problemas, o estudo de


6

casos, o traballo por retos, etc., metodoloxías todas elas que lle confiren ao alumnado o

papel de axente activo da súa propia formación.

Poucas materias afondan no tratamento dos elementos transversais do currículo como a de

Valores Éticos, tendo algún deses elementos, como a educación cívica e constitucional,

como parte nuclear, e necesitando o concurso dos outros, como a comprensión de lectura,

a corrección na expresión oral e escrita, o uso de ferramentas para a comunicación

audiovisual e outros elementos de TIC, ou a aposta polo emprendemento como antítese

do estancamento e a pasividade. Pero, ademais, na materia abórdanse temas como o

desenvolvemento sustentable, o abuso e o maltrato de persoas con discapacidade, ou o

fomento da igualdade de oportunidades, porque nestes e en outros é a reflexión ética a

quen ten que orientar a nosa conduta.

O currículo da materia está estruturado en seis bloques temáticos con enfoques,

perspectivas e niveis de fondura diferente. Son os seguintes: "A dignidade da persoa", "A

comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais", "A reflexión ética", "A

xustiza e a política", "Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos

Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos" e, por

último, "Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía". As diferenzas entre

bloques e o ter en conta os diversos momentos do desenvolvemento cognitivo do

alumnado nesta etapa foron os motivos determinantes de que, no currículo do primeiro

ciclo, os alumnos e as alumnas de primeiro de ESO traballen o referido á personalidade e á

súa constitución, a ineludibilidade dos problemas morais e a introdución á reflexión ética e

política. En terceiro de ESO, curso final do ciclo, os temas atinxen á configuración da vida

social e política, pondo como criterio ético básico dunha sociedade xusta o respecto á

DUDH e os valores que a conforman, e vendo que tanto a Constitución Española como o

Estatuto de Autonomía de Galicia se axustan a este criterio e o enriquecen

1.- Introdución e contextualización da materia Filosofía

de 1º de bacharelato

Partimos do feito de que neste curso os alumnos toman contacto coa Filosofía por

primeira vez. En xeral, todo o alumnado deberase ir familiarizando progresivamente co

saber filosófico e a súa terminoloxía.

A PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA correspóndese co indicado no Decreto 86/2015, do

25 de xuño, polo que se establece a ordenación e o currículo de Bacharelato na

Comunidade Autónoma de Galicia

Tamén debemos salientar o carácter transversal de aqueles contidos comúns de natureza

procedemental que están presentes en todo o currículo. A súa finalidade é o

desenvolvemento de destrezas intelectuais básicas, ineludibles en calquera caso para a

práctica da reflexión filosófica. Deberán marcar e impregnar, polo tanto, a organización da

práctica docente do conxunto do currículo. E non só na orde do traballo puramente

intelectual, senón tamén naqueles aspectos do traballo escolar que podemos considerar de


7

índole propiamente profesional: atención ás normas e instrucións de traballo, disposións e

actitudes, puntualidade, responsabilidade na asunción das tarefas, etc.

Cómpre subliñar o dobre carácter, terminal e propedéutico ou de iniciación, desta materia.

Terminal porque é o único contacto que terá moitos alumnos e alumnas con esta materia,

que como materia troncal será obxecto de Reválida un curso despois. Propedéutico

porque achega por primeira vez un catálogo de problemas filosóficos básicos nos que se

afondará; e esta iniciación deberá preparar para un posterior desenvolvemento en maior

amplitude e profundidade -e en perspectiva diacrónica- destas e doutras problemáticas

filosóficas, tal como se propón na materia de Historia da Filosofía do curso seguinte, que

xa será materia opcional de modalidade, ou optativa xeral en función dos intereses e

matricula do alumnado.

O equilibrio entre estas dúas finalidades deberá ser preservado nos desenvolvementos

didácticos concretos que se fagan nas aulas. Sen embargo, o condicionante da proba de

Reválida fai necesario priorizar o primeiro sobre o segundo. Así deberase proporcionar ao

alumnado os coñecementos necesarios para superar esa proba e, ao mesmo tempo,

promover aqueles traballos que poidan motivar ao alumnado que quere dar continuidade á

materia.

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias

clave na materia valores éticos

As competencias clave representan un grupo de coñecementos, habilidades e actitudes,

valores éticos e emocións, transferibles e multifuncionais. Son competencias que toda persoa

necesita para o seu desenrolo persoal:

Comunicación lingüística (CCL).

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT).

Competencia dixital (CD).

Aprender a aprender (CAA)

Competencias sociais e cívicas (CSC)

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

Conciencia e expresións culturais (CCEC).

A materia de Valores éticos contribúe a desenrolar as competencias relativas ao

pensamento critico e á resolución de problemas dende o momento en que incide na necesidade de

analizar, prantexar, argumentar e dar solucións fundamentadas aos problemas éticos, sendo este o

eixe sobre o que xira todo o currículo básico.


8

A competencia social e cívica, a de conciencia e expresión cultural, así como o traballo

colaborativo,increméntanse cando se reflexiona sobre o fundamento ético da sociedade e se toma

conciencia da importancia dos seus valores culturais. Ademais, a resolución de conflitos

interpersonais de forma non violenta promove no alumnado o interese por desenrolar actitudes de

tolerancia, solidariedade, compromiso e respecto á pluralidade cultura, política, relixiosa ou de

calquera outra natureza.

A competencia de aprender a aprender promóvese mediante o exercicio dos procesos

cognitivos que se realizan no desenrolo do currículo básico tales como analizar, sintetizar,

relacionar, comparar, aplicar, etc, e favorecendo no alumnado o gusto e a satisfacción que

produce o descubrimento da verdade.

Xa por último, o traballar con dilemas éticos e o debate das posibles solucións

contribúen ao desenrolo da competencia en comunicación lingüística porque esixe exercitarse na

arte do diálogo e na comunicación tamén dos sentimentos, usando tanto a linguaxe oral como

outros sistemas de representación.

Finalmente valórase a necesidade dunha reflexión seria acerca da función que debe

desempeñar a reflexión bioética nos avances científicos e tecnolóxicos e na súa aplicación

respectando a dignidade e os dereitos humanos.

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias

clave na filosofía de 1º de bacharelato

A materia de Filosofía promove no alumnado as seguintes competencias:

(CSC) o exercicio do pensamento crítico e independente, adquirindo mediante o seu

estudo as aptitudes en argumentación e o debate de ideas

(CCL) nun rexistro lector de nivel conceptual alto e na expresión con claridade de ideas

tanto en disertacións orais coma escritas e na expresión do pensamento en diferentes

rexistros e niveis

(CD)na selección de información con criterios de rigorosidade e no uso crítico das novas

tecnoloxías e na expresión mediante esquemas, táboas e outros elementos de

sistematización da información

(CCEC e CMCCT) no coñecemento das implicacións vitais e ideolóxicas dos avances

científicos, tecnolóxicos e artísticos

(CAA) na independencia no aprendizaxe e no traballo autónomo que permiten creación e

a innovación

(CSIEE) no emprendemento de proxectos autónomos tanto vitais como empresariais,

comprendendo as metas e os valores implicados


9

3.- Obxectivos

3. Obxectivos específicos da área de Valores Éticos

1.Valorar a dignidade humana e comprender a especificidade do humano.

2. Identificar as características e os trazos psicolóxicos propios da personalidade.

3.Comprender a importancia do desenrolo da autonomía na construción a identidade

persoal durante a adolescencia.

4. Comprender a relación entre liberdade persoal e responsabilidade.

5. Distinguir entre autonomía y heteronomía moral.

6. Comprender o concepto de intelixencia emocional e valorar a importancia das

habilidades sociais e emocionais na vida do adolescente.

7. Desenrolar actitudes e habilidades para potenciar a autoestima.

8. Coñecer as diferenzas entre os conceptos de ética e moral.

9. Identificar a liberdade e a sociabilidade como bases da moralidade.

10. Valorar a función que desempeñan os valores morais, como orientadores do

comportamento humano, na vida persoal e social.

11. Entender o concepto de norma moral e valorar a súa influencia no comportamento

humano.

12. Entender a relación existente entre ética, política e xustiza

13. Coñecer algunhas das teorías éticas más importantes ao largo da historia:

eudemonismo aristotélico, hedonismo de Epicuro, a ética utilitarista e a ética formal

kantiana.

14. Descubrir cómo se creou la ONU e as circunstancias históricas que motivaron a

redacción a Declaración Universal dos Dereitos Humanos.

15. Identificar os valores e os principios éticos que sustentan a Declaración Universal dos

Dereitos Humanos.


10

16. Coñecer o contido da Declaración Universal dos Dereitos Humanos.

17. Identificar as situacións que supoñen unha violación dos dereitos da muller e da

infancia

18. Analizar a problemática á que se enfronta, hoxe en día, a aplicación da Declaración

Universal dos Dereitos Humanos.

19. Descubrir os valores nos que se fundamenta a Constitución Española, e os dereitos e

deberes fundamentais dos cidadáns.

20. Familiarizarse co contido da Constitución Española e do Estatuto de Autonomía de

Galicia

21. Valorar a importancia da participación cidadán na vida política e coñecer algunhhas

das formas mais comúns de exercer esa participación

22. Informarse de que é a Unión Europea e cales son os seus obxectivos

23. Reflexionar sobre os avances tecnolóxicos e científicos para considerar a posibilidade

de fixar uns límites éticos e xurídicos, sobre a base do respecto á dignidade humana e os

dereitos recoñecidos na Declaración Universal de Dereitos Humanos.

24. Coñecer as causas e os síntomas da tecnodependencia

25. Entender o concepto de conciencia ecolóxica e valorar a necesidade de apostar por un

desenrolo sostible.

3.- Obxectivos da Filosofía de 1º de bacharelato

De entre os obxectivos xerais do Bacharelato, a Filosofía debe contribuír á consecución

dos seguintes:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha

conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do

Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a

corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a

sustentabilidade.

b) Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de forma

responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver

pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.


11

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres,

analizar e valorar criticamente as desigualdades e discriminacións existentes, e en

particular a violencia contra a muller e impulsar a igualdade real e a non discriminación

das persoas por calquera condición ou circunstancia persoal ou social, con atención

especial ás persoas con discapacidade.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o

eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita, a lingua galega e a lingua castelá.

f) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a

comunicación.

g) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus

antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma

solidaria no desenvolvemento e mellora da súa contorna social.

h) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais

i) Comprender os elementos e procedementos fundamentais da investigación e dos

métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e

a tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e

o respecto cara ao medio ambiente ea ordenación sustentable do territorio, con especial

referencia ao territorio galego.

j) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade,

iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

k) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como

fontes de formación e enriquecemento cultural.

4.- Contidos

Contidos valores éticos de 1º de ESO

A distribución de contidos a realizamos mediante tres bloque xerais que responden ao

marco legal:

1.- A dignidade da persoa

1.1.-O concepto e as características de persoa

1.2.- A adolescencia: o desenvolvemento da autonomía persoal

1.3.- A personalidade e os seus factores

1.4.- A importancia do binomio razón-liberdade na personalidade

1.5.- A intelixencia emocional

1.6.- A persoa como proxecto vital


12

2.- A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais

2.1.- A relación dialéctica entre individuo e sociedade

2.2.- Os valores éticos como guías das relacións interpersoais

2.3.- A importancia do proceso de socialización para a configuración da persoalidade

2.4.- Vida privada/vida pública: os límites da liberdade

2.5.- Valores e virtudes éticos nas relacións interpersoais

2.6.- Deber moral e cívico do auxilio

3.- A reflexión ética, os valores éticos e a a Declaración Universal dos Dereitos

Humanos (DUDH)

3.1.- Diferenzas entre ética e moral: a importancia da reflexión ética

3.2.- Liberdade e concepto de persoa

3.3.- Os valores: o seu papel na vida individual e colectiva

3.4.- Os valores e as normas éticas

3.5.- A DUDH: os dereitos da muller e os dereitos da infancia

3.6.- Organizacións que traballan polos DDHH: institucións internacionais e ONGG

4.- Contidos valores éticos de 3º de ESO

A distribución de contidos a realizamos mediante tres bloque xerais que responden ao

marco legal:

Bloque 1.- A xustiza e a política

1.1.-A democracia como garante dos DDHH

1.2.-O Estado de Dereito

1.3.-A importancia da división de poderes: Montesquieu

1.4.-A participación cidadá

1.5.-A Constitución española e o Estatuto de Autonomía de Galicia

1.6.-A Unión Europea

Bloque 2.- Os valores éticos, a DUDH e outros tratados internacionais sobre DDHH

2.1.-Relación entre Ética e Dereito

2.2.- Legalidade e lexitimidade

2.3.- A xustificación das normas xurídicas

2.4.- Elaboración da DUDH e creación da ONU

2.5.- Estrutura da DHDU e desenvolvemento histórico

2.6.- Problemas aos que se enfronta o exercicio práctico da DUDH


13

Bloque 3.- Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía

3.1.- Necesidade de criterios éticos na investigación científica

3.2.-A revolución dixital

3.3.- A conciencia ecolóxica e o desenrolo sostible

3.4.- Bioética e investigación científica

3.5.- A tecnodependencia

3.6.- Os riscos das novas tecnoloxías

4.- Contidos de Filosofía de 1º DE BACHARELATO

A distribución de contidos a realizamos mediante seis bloque xerais que responden ao

marco legal. Ademais hai un conxunto de contidos transversais que se tiveron en conta

para a preparación de todos os materiais como o uso de textos de distintos autores, o

fomento da composición filosófica e o uso das novas tecnoloxías educativas.

Bloque 1.- O saber filosófico: é unha presentación da materia comparándoa con outros

saberes como a ciencia e a relixión, os diferentes ámbitos filosóficos, a evolución histórica

da filosofía e a xustificación da súa necesidade na actualidade.

Bloque 2.- O coñecemento: Trataremos de se existe a verdade, se podemos coñecela e

como podemos comunicala; as diferentes posturas epistemolóxicas, a filosofía kantiana

como síntese de racionalismo e empirismo, a argumentación e as falacias e unha

introdución á lóxica.

Bloque 3.- A realidade: consiste nunha introdución aos temas clásicos da metafísica

occidental: a orixe do universo, Deus, a vida e a morte

Bloque 4.- O ser humano desde a filosofía: é unha continuación do bloque 3 e trataranse

temas da evolución, os procesos de hominización e humanización, o problema

mente/corpo e os impulsos e o inconsciente. Tamén se tratará o tema da liberdade

Bloque 5.- A racionalidade práctica: ética e política: traballaremos cos temas da

filosofía práctica, xustiza e dereito, legalidade e lexitimidade e as teorías éticas.

Bloque 6.- Cultura e sociedade: neste bloque final formularemos cuestións sobre cultura

e civilización, o proceso de socialización, o contrato social, a filosofía da técnica, a

estética e unha reflexión sobre a relación entre a filosofía e o mundo empresarial


14

5.- Estándares de aprendizaxe avaliables 1º de ESO

Bloque 1.- A dignidade da persoa

Sinala as dificultades para definir o concepto de persoa, analizando o seu significado

etimolóxico.CCL

Describe as características principais da persoa: substancia independente, racional e

libre.CCL

Explica e valora a dignidade da persoa que, como ente autónomo, se converte nun "ser

moral".CSC

Coñece información, de fontes diversas, arredor dos grupos de adolescentes, as súas

características e a influencia que exercen sobre os seus membros na determinación da súa

conduta, e realiza un resumo coa información obtida. CAA,CSC

Elabora conclusións sobre a importancia que ten para o/a adolescente desenvolver a

autonomía persoal e ter o control da súa propia conduta conforme aos valores éticos

libremente elixidos.CSC,CSIEE

Identifica en que consiste a personalidade e os factores xenéticos, sociais, culturais e do

contorno que inflúen na súa construción, e aprecia a capacidade de autodeterminación no

ser humano. CSC,CSIEE

Describe e estima o papel relevante da razón e a liberdade para configurar cos seus

propios actos a estrutura da súa personalidade.CSC

Realiza unha lista dos valores éticos que estima como desexables para integralos na súa

personalidade, e explica as razóns da súa elección.CSIEE

Define a intelixencia emocional e as súas características, valorando a súa importancia na

construción moral do ente humano.CCL

Explica en que consisten as emocións e os sentimentos, e como se relacionan coa vida

moral.CCL

Atopa, disertando en grupo, a relación entre algunhas virtudes e valores éticos e o

desenvolvemento das capacidades de autocontrol emocional e automotivación, tales como

a sinceridade, o respecto, a prudencia, a temperanza, a xustiza e a perseveranza, entre

outras CAA,CSC,CSIEE

Relaciona o desenvolvemento das habilidades emocionais coa adquisición das virtudes

éticas, tales como a perseveranza, a prudencia, a autonomía persoal, a temperanza, a


15

fortaleza da vontade, a honestidade cun mesmo, o respecto á xustiza e a fidelidade aos

propios principios éticos, entre outras.CSC

Emprega a introspección como medio para recoñecer as propias emocións, os sentimentos

e os estados de ánimo, coa finalidade de ter un maior control deles e ser capaz de

automotivarse, converténdose no dono da propia conduta. CAA,CSIEE

Toma conciencia e aprecia a capacidade que posúe para modelar a propia identidade e

facer de si mesmo/a unha persoa xusta, sincera, tolerante, amable, xenerosa, respectuosa,

solidaria, honesta, libre, etc., nunha palabra, digna de ser apreciada por si mesmo/a.CSIEE

Deseña un proxecto de vida persoal conforme o modelo de persoa que quere ser e os

valores éticos que desexa adquirir, facendo que a súa propia vida teña un sentido.CSIEE

Bloque 2.- A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais

Explica por que o ser humano é social por natureza e valora as consecuencias que ten este

feito na súa vida persoal e moral.CSC

Discirne e expresa, en pequenos grupos, sobre a influencia mutua que se establece entre o

individuo e a sociedade.CCL,CSC

Achega razóns que fundamenten a necesidade de establecer uns valores éticos que guíen

as relacións interpersoais e utiliza a iniciativa persoal para elaborar, mediante soportes

informáticos, unha presentación gráfica das súas conclusións sobre este tema. CD,CSIEE

Describe o proceso de socialización e valora a súa importancia na interiorización

individual dos valores e as normas morais que rexen a conduta da sociedade en que

vive.CCL

Exemplifica, en colaboración en grupo, a influencia que teñen na configuración da

personalidade os valores morais inculcados polos axentes sociais, entre eles a familia, a

escola, os amigos e os medios de comunicación masiva, elaborando un esquema e

conclusións, utilizando soportes informáticos.CAA,CD,CSC

Xustifica e aprecia a necesidade da crítica racional, como medio indispensable para

adecuar aos valores éticos universais establecidos na DUDH os costumes, as normas, os

valores, etc., do seu medio, rexeitando todo o que atente contra a dignidade do humano e

os seus dereitos fundamentais. CSC

Define os ámbitos da vida privada e a pública, así como o límite da liberdade humana, en

ambos os casos.CCL

Amosa, nas relacións interpersoais, unha actitude de respecto cara ao dereito que todos os

seres humano teñen a sentir, pensar e actuar de forma diferente, a equivocarse, a gozar do

tempo de descanso, a ter unha vida privada, a tomar as súas propias decisións, etc., e

nomeadamente a ser valorado de forma especial polo simple feito de ser persoa, sen

discriminar nin menosprezar a ninguén, etc.CSC


16

Emprega, en diálogos curtos reais ou inventados, habilidades sociais como a empatía, a

escoita activa, a interrogación asertiva, etc., coa finalidade de que aprenda a utilizalos de

forma natural na súa relación coas demais persoas. CAA,CCL

Exercita algunhas técnicas de comunicación interpersoal, mediante a realización de

diálogos orais, tales como a forma axeitada de dicir non, o disco raiado, o banco de

néboa, etc., co obxecto de dominalas e poder utilizalas no momento

adecuado.CAA,CCL,CSIEE

Identifica a adquisición das virtudes éticas como unha condición necesaria para lograr

unhas boas relacións interpersoais, entre elas a prudencia, a lealdade, a sinceridade, a

xenerosidade, etc.CSC

Elabora unha lista con algúns valores éticos que deben estar presentes nas relacións entre

o individuo e a sociedade, tales como responsabilidade, compromiso, tolerancia,

pacifismo, lealdade, solidariedade, prudencia, respecto mutuo, xustiza, etc.CSC

Destaca o deber moral e cívico que todas as persoas teñen de prestar auxilio e socorro a

outras cuxa vida, liberdade e seguridade estean en perigo de xeito inminente, colaborando

na medida das súas posibilidades a prestar primeiros auxilios, en casos de emerxencia.CSC

Bloque 3.- A reflexión ética, os valores éticos e a a Declaración Universal dos Dereitos

Humanos (DUDH)

Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas e

estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de

forma racional a conduta do ser humano á súa plena realización.

Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, tomando

conciencia da necesidade que ten de normas éticas.

Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral na persoa e apreciar o papel

que a intelixencia e a vontade teñen como factores que incrementan a capacidade de

autodeterminación.

Xustificar e apreciar o papel dos valores na vida persoal e social, resaltando as súas

características, a súa clasificación e a súa xerarquía, coa finalidade de comprender a súa

natureza e a súa importancia.

Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida

persoal e social do ser humano, destacando a necesidade de ser recoñecidos e respectados

por todos.

Tomar conciencia da importancia dos valores e das normas éticas, como guía da conduta

individual e social, asumindo a responsabilidade de difundilos e promovelos polos

beneficios que proporcionan á persoa e á comunidade.

Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus


17

atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

Estimar a importancia do problema actual do exercicio dos dereitos da muller e da infancia

en grande parte do mundo, coñecendo as súas causas e tomando conciencia deles, coa

finalidade de promover a súa solución.

Apreciar o labor que realizan institucións e ONG que traballan pola defensa dos dereitos

humanos, auxiliando as persoas que por natureza os posúen, pero non teñen a

oportunidade de exercelos

5.- Estándares de aprendizaxe avaliables 3º de ESO


Fundamenta racionalmente e eticamente a elección da democracia como un sistema que

está por riba doutras formas de goberno, polo feito de incorporar nos seus principios os

valores éticos sinalados na DUDH. CSC

Define o concepto de "Estado de dereito" e establece a súa relación coa defensa dos

valores éticos e cívicos na sociedade democrática.CCL

Describe o significado dos seguintes conceptos e establece a relación entre eles:

democracia, cidadán/cidadá, soberanía, autonomía persoal, igualdade, xustiza,

representatividade, etc.CCL

Explica a división de poderes proposta por Montesquieu e a función que desempeñan o

poder lexislativo, o executivo e o xudicial no Estado democrático, como instrumento para

evitar o monopolio do poder político e como medio que permite aos cidadáns e ás cidadás

o control do Estado.CSC

Asume e explica o deber moral e civil que teñen os cidadáns e as cidadás de participar

activamente no exercicio da democracia, coa finalidade de que se respecten os valores

éticos e cívicos no seo do Estado.CSC

Define a magnitude dalgúns dos riscos que existen nos gobernos democráticos cando non

se respectan os valores éticos da DUDH (dexeneración en demagoxia, ditadura das

maiorías, escasa participación cidadá, etc.) e formula posibles medidas para

evitalos.CSC,CSIEE

Identifica e aprecia os valores éticos máis salientables nos que se fundamenta a

Constitución española, e sinala a orixe da súa lexitimidade e a súa finalidade, mediante a

lectura comprensiva e comentada do seu preámbulo.CCL,CSC

Describe os conceptos preliminares delimitados na Constitución española e a súa

dimensión ética (nación española, pluralidade ideolóxica ou papel e funcións atribuídas ás

Forzas Armadas), a través da lectura comprensiva e comentada dos artigos 1 ao 9.CCL


18

Sinala e comenta a importancia dos "dereitos e as liberdades públicas fundamentais da

persoa" establecidos na Constitución: liberdade ideolóxica, relixiosa e de culto; carácter

aconfesional do Estado; dereito á libre expresión de ideas e pensamentos; e dereito á

reunión política e á libre asociación, e os seus límites.CSC

Coñece e aprecia na Constitución española a súa adecuación á DUDH, e sinala os valores

éticos en que se fundamentan os dereitos e os deberes dos cidadáns e das cidadás, así

como os principios reitores da política social e económica.CSC

Explica e asume os deberes cidadáns que establece a Constitución, e ordénaos segundo a

súa importancia, xustificando a orde elixida. CCL,CSIEE

Achega razóns para xustificar a importancia que ten, para o bo funcionamento da

democracia, o feito de que os cidadáns as cidadás sexan conscientes non só dos seus

dereitos, senón tamén das súas obrigas como un deber cívico, xurídico e ético.CSC

Recoñece a responsabilidade fiscal dos cidadáns e da cidadás, e a súa relación cos

orzamentos xerais do Estado como un deber ético que contribúe ao desenvolvemento do

ben común.CSC

Sinala e comenta, a través do traballo colaborativo, os elementos esenciais do Estatuto de

autonomía de Galicia recollidos no seu título preliminar.CAA,CSC

Identifica e valora as características sinaladas no título I sobre o "poder galego".CCL

Identifica e valora as funcións e as características do Parlamento sinaladas no capítulo I, e

da Xunta e a súa Presidencia, segundo o capítulo II.CCL

Describe a integración económica e política da UE, o seu desenvolvemento histórico

desde 1951, os seus obxectivos e os valores éticos nos que se fundamenta, de acordo coa

DUDH.CSC

Identifica e aprecia a importancia dos logros alcanzados pola UE e o beneficio que estes

supuxeron para a vida dos cidadáns e das cidadás (anulación de fronteiras e restricións

alfandegueiras, libre circulación de persoas e capitais, etc.), así como as obrigas adquiridas

en diferentes ámbitos (económico, político, da seguridade e a paz, etc.).CSC


19


Busca e selecciona información en páxinas web, para identificar as diferenzas,

semellanzas e vínculos existentes entre a Ética e o Dereito, e entre a legalidade e a

lexitimidade, elaborando e presentando conclusións fundamentadas.CAA,CD

Elabora en grupo unha presentación con soporte dixital sobre a teoría iusnaturalista do

dereito, o seu obxectivo e as súas características, identificando na teoría de Locke un

exemplo desta no que se refire á orixe das leis xurídicas, a súa validez e as funcións que lle

atribúe ao Estado.CD,CSC

Destaca e valora, no pensamento sofista, a distinción entre "physis" e "nomos",

describindo a súa contribución ao convencionalismo xurídico, e elabora conclusións

argumentadas arredor deste tema.CCEC

Analiza información sobre o positivismo xurídico de Kelsen, nomeadamente no relativo á

validez das normas e dos criterios que utiliza, especialmente o de eficacia, e a relación que

establece entre a ética e o dereito.CCEC

Recorre ao espírito emprendedor e á iniciativa persoal para elaborar unha presentación

con medios informáticos, en colaboración co grupo, comparando as tres teorías do dereito

e explicando as súas conclusións. CAA,CD,CSIEE

Explica a función da DUDH como un código ético recoñecido polos países integrantes da

ONU, coa finalidade de promover a xustiza, a igualdade e a paz en todo o mundo.CSC

Contrasta información dos acontecementos históricos e políticos que orixinaron a DUDH,

entre eles o uso das ideoloxías nacionalistas e racistas que defendían a superioridade duns

homes sobre outros, chegando ao estremo do Holocausto xudeu, así como a

discriminación e o exterminio de todas as persoas que non pertencesen a unha

determinada etnia, a un modelo físico, a unha relixión, a unhas ideas políticas, etc.CAA

Sinala os obxectivos da creación da ONU e a data en que se asinou a DUDH, e valora a

importancia deste feito para a historia da humanidade.CCE

Constrúe un esquema sobre a estrutura da DUDH, que se compón dun preámbulo e 30

artigos que poden clasificarse da seguinte maneira:CAA,CCL

– Os artigos 1 e 2 refírense aos dereitos inherentes a todas as persoas: a liberdade, a igualdade, a

fraternidade e a non-discriminación.

– Os artigos do 3 ao 11 refírense aos dereitos individuais.

– Os artigos do 12 ao 17 establecen os dereitos do individuo en relación coa comunidade.

– Os artigos do 18 ao 21 sinalan os dereitos e as liberdades políticas.

– Os artigos do 22 ao 27 céntranse nos dereitos económicos, sociais e culturais.

– Finalmente, os artigos do 28 ao 30 refírense á interpretación de todos eles, ás condicións necesarias para o

seu exercicio e aos seus límites.


20

Elabora unha campaña, en colaboración co grupo, coa finalidade de difundir a DUDH

como fundamento do dereito e a democracia, no seu medio escolar, familiar e social.

CCEC,CSC,CSIEE

Describe os feitos máis influentes no desenvolvemento histórico dos dereitos humanos da

primeira xeración (dereitos civís e políticos), da segunda xeración (económicos, sociais e

culturais) e da terceira (dereitos dos pobos á solidariedade, ao desenvolvemento e á

paz)CCEC.

Investiga mediante información obtida en distintas fontes, sobre os problemas e os retos

da aplicación da DUDH, no que se refire ao exercicio de dereitos civís (destacando os

problemas relativos á intolerancia, a exclusión social, a discriminación da muller, a

violencia de xénero e a existencia de actitudes como a homofobia, o racismo, a xenofobia,

o acoso laboral e escolar, etc.) e dos dereitos políticos (guerras, terrorismo, ditaduras,

xenocidio, refuxiados/as políticos/as, etc.).CD,CSC


Obtén e selecciona información, traballando en colaboración, dalgúns casos nos que a

investigación científica e tecnolóxica non foi guiada nin é compatible cos valores éticos da

DUDH, xerando impactos negativos nos ámbitos humano e ambiental, sinalando as

causas.CAA,CD,CMCCT,CSC

Diserta, colaborando en grupo, sobre a idea de progreso na ciencia e a súa relación cos

valores éticos, o respecto á dignidade humana e o seu medio, e elabora e expón

conclusións.CCL,CMCCT

Selecciona e contrasta información, colaborando en grupo, sobre algunhas das ameazas da

aplicación indiscriminada da ciencia e a tecnoloxía para o contorno ambiental e para a

vida (explotación descontrolada dos recursos naturais, destrución de hábitats,

contaminación química e industrial, choiva ácida, cambio climático, desertificación,

etc.).CCLC,MCCT,CSIEE


21

5.- Estándares de aprendizaxe avaliables 1º de BACH

Bloque 1.- O saber filosófico

Recoñece as preguntas e os problemas que veñen caracterizando a filosofía desde a súa

orixe, comparando coa formulación doutros saberes, como o científico ou o

teolóxico.CAA

Explica a orixe do saber filosófico diferenciándoo dos saberes prerracionais, como o mito

ou a maxia.CCEC,CSC

Identifica, relaciona e distingue as vertentes práctica e teórica do labor filosófico, así

como as disciplinas que conforman a filosofía.CAA,CSC

Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural

europea.CCEC

Expresa por escrito as teses fundamentais dalgunhas das correntes filosóficas máis

importantes do pensamento occidental.CCL

Comprende e usa con rigor conceptos filosóficos como razón, sentidos, mito, logos,

arché, necesidade, continxencia, causa, existencia, metafísica, lóxica, gnoseoloxía,

obxectividade, dogmatismo, criticismo, etc.CCL

Le e analiza de xeito crítico fragmentos de textos breves e significativos sobre a orixe da

explicación racional e acerca das funcións e as características do pensamento filosófico,

pertencentes a pensadores/as, que identifiquen as problemáticas filosóficas

formuladas.CCL

Bloque 2.- O coñecemento:

Identifica e expresa de xeito claro e razoado os elementos e as problemáticas que implica

o proceso do coñecemento da realidade, como é o dos seus graos, as súas posibilidades e

os seus límites.CCL

Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e a verdade, como son o idealismo, o

realismo, o racionalismo, o empirismo, o perspectivismo, o consenso ou o escepticismo, e

contrasta semellanzas e diferenzas entre os conceptos clave que manexan.CCEC

Explica e contrasta criterios e teorías sobre a verdade, tanto no plano metafísico como no

gnoseolóxico, usando con rigor termos como gnoseoloxía, razón, sentidos, abstracción,

obxectividade, certeza, dúbida, evidencia, escepticismo, autoridade, probabilidade,

prexuízo, coherencia, adecuación, consenso, incerteza, interese, irracional, etc., e

construír un glosario de conceptos de xeito colaborativo, usando internet.CD,CSC

Analiza fragmentos de textos breves de Descartes, Hume, Kant, Nietzsche, Ortega y


22

Gasset, Habermas, Popper, Kuhn ou Michel Serres, entre outros.CCL

Explica os obxectivos, as funcións e os principais elementos da ciencia, manexando termos

como feito, hipótese, lei, teoría ou modelo.CMCCT

Usa con rigor termos epistemolóxicos como indución, hipotético-dedutivo, método,

verificación, predición, realismo, causalidade, obxectividade, relatividade, caos e

indeterminismo, entre outros.CMCCT

Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores como Aristóteles,

Popper, Kuhn, B. Russell, A. F. Chalmers ou J. C. Borrón, entre outros.CMCCT

Identifica e reflexiona de forma argumentada acerca de problemas comúns aos campos

filosófico e científico, como son o problema dos límites e as posibilidades do

coñecemento, a cuestión da obxectividade e a verdade, a racionalidade tecnolóxica,

etc.CMCCT

Investiga e selecciona información en internet, procedente de fontes solventes, sobre as

problemáticas citadas, e realiza un proxecto de grupo sobre algunha temática que afonde

na interrelación entre a filosofía e a ciencia.CD,CSC

Utiliza os elementos e as regras do razoamento da lóxica de enunciados.CAA

Comprende e explica a estrutura e o estilo da retórica e da argumentación.CCL

Coñece a estrutura e a orde do discurso, e escribe breves discursos retóricos establecendo

coherentemente a exposición e a argumentación.CCL

Constrúe un diálogo argumentativo no que demostra as súas propias teses mediante as

regras e as ferramentas da argumentación.CSIEE

Distingue un argumento válido dunha falacia.CAA

Bloque 3.- A realidade

Coñece o que é a metafísica e usa a abstracción para comprender os seus contidos e a súa

actividade, razoando sobre eles.CAA

Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o

coñecemento metafísico da realidade.CCEC

Comprende e utiliza con rigor conceptos metafísicos como ser, sistema metafísico,

realidade, aparencia, materia e espírito, unidade, dualidade, multiplicidade, devir,

necesidade, continxencia, transcendencia, categoría e abstracción, materialismo,

espiritualismo, existencialismo ou esencialismo, entre outros.CCL

Realiza unha análise crítica ante teorías metafísicas diverxentes de interpretación da

realidade.CAA


23

Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos sobre as problemáticas

metafísicas que presenta a realidade, de pensadores como Platón, Aristóteles, Tomé de

Aquino, Descartes, Marx, Nietzsche, etc., comparando e establecendo semellanzas e

diferenzas entre os enfoques, e disertando coherentemente sobre as posturas

históricas.CAA

Explica e compara dúas das grandes cosmovisións do Universo: o paradigma organicista

aristotélico e o modelo mecanicista newtoniano.CMCCT

Describe os carácteres esenciais das interpretacións relativista e cuántica contemporáneas

da realidade, explicando as implicacións filosóficas asociadas a eses caracteres.CMCCT

Usa con rigor termos epistemolóxicos e científicos como cosmovisión, paradigma,

Universo, natureza, finalismo, organicismo, determinismo, orde, causalidade,

conservación, principio, mecanicismo, materia, relatividade, cuántica, espazo, tempo, azar,

determinismo, indeterminismo, probabilidade, gaia e caos, entre outros.CMCCT

Elabora esquemas, táboas e/ou mapas conceptuais que comparen os carácteres

adxudicados historicamente ao Universo, entendido como totalidade do real,

contextualizando historicamente e culturalmente cada cosmovisión e ampliando

información mediante internet e/ou fontes bibliográficas.CD

Analiza textos filosóficos e científicos, clásicos e contemporáneos, que aborden as mesmas

problemáticas, e investigar a vixencia das ideas expostas.CMCCT

Reflexiona sobre as implicacións filosóficas que afectan a visión do ser humano en cada

cosmovisión filosófico-científica estudada, e argumenta as súas propias ideas de xeito

razoado e creativo.CAA

Bloque 4.- O ser humano desde a filosofía

Utiliza con rigor vocabulario específico da temática, como evolución, dialéctica, proceso,

progreso, emerxencia, azar, selección natural, apto, reducionismo, creacionismo,

evolución cultural, vitalismo, determinismo xenético, natureza e cultura.CCL

Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da evolución, como a

consideración dinámica e dialéctica da vida ou o indeterminismo, entre outras.CMCCT

Analiza fragmentos breves e significativos de E. Morin, K. Popper, R. Dawkins, J.

Mosterín, A. Gehlen, M. Harris ou M. Ponty, entre outros.CCEC

Identifica e expón en que consiste o compoñente natural innato do ser humano, e a súa

relación cos elementos culturais que xorden nos procesos de antropoxénese e

humanización, dando lugar á identidade propia do ser humano.CCEC,CSC

Diserta sobre o ser humano en tanto que resultado da dialéctica evolutiva entre o

xeneticamente innato e o culturalmente adquirido, condición para a innovación e a


24

capacidade creativa que caracterizan a nosa especie.CSIEE,CCEC

Localiza información en internet acerca das investigacións actuais sobre a evolución

humana, e reflicte a información seleccionada e sistematizada de xeito

colaborativo.CD,CSC

Argumenta con coherencia, baseándose nos datos obxectivos aprendidos, sobre as

implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos para xulgar os seres humanos e as

culturas.CSC

Contrasta e relaciona as principais concepcións filosóficas que se viñeron dando

historicamente sobre o ser humano.CCEC

Analiza de xeito crítico textos significativos e breves dos grandes pensadores.CCL

Usa con rigor termos como dualismo e monismo antropolóxico, areté, mente, corpo,

espírito, creacionismo, antropocentrismo, teocentrismo, alma, humanismo, persoa,

dignidade, sentido, estado de natureza, estado de civilización, existencia, liberdade,

emoción, paixón, determinismo, alienación, nihilismo, existencia, inconsciente, morte,

historia ou transcendencia, entre outros.CCL

Diserta, de xeito oral e escrito, sobre as grandes cuestións metafísicas que lle dan sentido

á existencia humana.CCL

Argumenta e razoa, de xeito oral e escrito, acerca dos puntos de vista propios sobre o ser

humano, desde a filosofía e sobre diferentes temáticas filosóficas relacionadas co sentido

da existencia humana.CCL

Coñece as teorías filosóficas da relación entre mente e corpo (monismo, dualismo e

emerxentismo), e argumenta sobre esas teorías comparando semellanzas e diferenzas, de

forma colaborativa. CMCCT

Bloque 5.- A racionalidade práctica: ética e política

Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana, aínda

recoñecendo os seus vínculos ineludibles coa razón teórica e a intelixencia emocional.CSC

Explica a orixe da ética occidental no pensamento grego, contrastando, de forma razoada,

a concepción socrática coa dos sofistas.CCEC

Explica e razoa acerca do obxecto e a función da ética.CSC

Expresa de xeito crítico as argumentacións das principais teorías éticas sobre a felicidade e

a virtude, razoando as súas propias ideas, e achega exemplos do seu cumprimento e do

seu incumprimento.CSIEE,CSC

Expresa de maneira crítica as argumentacións das principais teorías éticas sobre a xustiza,

razoando as súas propias ideas, e achega exemplos do seu cumprimento e do seu


25

incumprimento.CSIEE

Analiza textos breves dalgúns dos filósofos representantes das principais teorizacións

éticas e sobre o desenvolvemento psicolóxico moral do individuo.CSC

Usa con rigor termos como ética, moral, acción moral, autonomía, responsabilidade,

convención moral, madureza moral, virtude moral, subxectivismo, relativismo e

universalismo moral, utilitarismo, deber moral, ética de máximos, ética de mínimos,

consenso, xustiza, eudemonismo, hedonismo, emotivismo e utilitarismo.CCL

Identifica a función, as características e os principais interrogantes da filosofía

política.CSC

Utiliza con rigor conceptos como democracia, Estado, xustiza, dereito, dereitos naturais,

Estado democrático e de dereito, legalidade, lexitimidade, convención, contractualismo,

alienación, ideoloxía, utopía, entre outros conceptos clave da filosofía política.CCL

Explica de xeito coherente as formulacións filosófico-políticas de Platón, os sofistas,

Maquiavelo, Locke, Montesquieu, Rousseau, Hobbes, Kant, John Stuart Mill, Popper ou

Habermas, entre outros.CCEC,CSC

Analiza e reflexiona sobre a relación entre individuo e Estado, sobre a base do pensamento

dos sofistas, Marx e a escola de Frankfurt.CSC

Analiza de xeito crítico textos significativos e breves dalgúns dos autores estudados, nos

que se argumente sobre o concepto de Estado, os seus elementos e as súas

características.CSC

Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de forma oral e escrita, contra a

arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia.CSC

Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico, e argumenta as súas

propias ideas.CSC

Describe e compara os conceptos de legalidade e lexitimidade.CCL,CSC

Bloque 6.- Cultura e sociedade

Explica as teses fundamentais de E. Cassirer sobre a capacidade simbólica humana, e as de

H. Poincaré sobre o proceso creativo.CCEC

Comprende e usa conceptos como estética, creatividade, creación, símbolo, signo, arte,

experiencia estética, mímese, beleza, gusto, subxectividade, xuízo estético e

vangarda.CCL,CCEC

Contrasta e relaciona algunhas construcións simbólicas fundamentais no contexto da

cultura occidental, e analiza, de xeito colaborativo, textos literarios, audicións musicais e

visualizacións de obras de arte para explicar os contidos da unidade.CAA,CCEC


26

Diserta sobre a relación e a posibilidade transformadora da realidade humana, a creación

artística, a ciencia e a ética.CSC,CCEC

Coñece e describe algúns dos elementos fundamentais da reflexión estética sobre a arte,

analizando textos significativos de filósofos como Platón, Schelling, Hume, Kant,

Nietzsche, Walter Benjamin, Gadamer, Marcuse ou Adorno, entre outros, e aplica esas

ideas ao estudo de diversas obras de arte.CCEC

Entende o valor filosófico da literatura, analizando textos breves de pensadores e literatos

como Platón, Santo Agostiño, Calderón de la Barca, Pío Baroja, A. Machado, Voltaire,

Goethe, Sartre, Unamuno, Borges ou Camus, entre outros.CCEC

Coñece a visión filosófica da música a través da análise de textos filosóficos sobre as

visións dos pitagóricos, de Platón, Schopenhauer, Nietzsche ou Adorno, entre outros, así

como mediante audicións significativas.CCEC

Diserta de xeito claro e coherente sobre o valor das artes para transmitir ideas filosóficas,

e procura e selecciona información en internet que amplíe o xa aprendido CD,CSC.

Coñece e manexa con rigor conceptos como símbolo, comunicación, linguaxe formal,

lóxica, xuízo lóxico, razoamento, demostración, discurso, elocuencia, orador, retórica,

exordio, inventio, dispositio, argumentación, elocutio, compositio, actio, falacia, debate,

negociación, persuasión e concepto universal, entre outros. CCL

Utiliza conceptos con sentido filosófico e aplícaos ao contexto empresarial: principios,

saber, orde lóxica, finalidade, demostración, razoamento, indución, dedución,

argumentación, sentido, significado, creatividade, diálogo, obxectivo/subxectivo,

emocións, globalidade e valor, entre outros.CSIEE

Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar na base da

creación dun proxecto, tanto vital como laboral, como "que son?", "que fago?", "por

que?", "para que?", "cal é o meu obxectivo?", "cal é o seu sentido, a súa razón de ser?",

etc., e saber argumentar a defensa das respostas.CSIEE,CSC

Deseña un proxecto vital ou empresarial, sobre a base da filosofía, valorando a íntima

relación entre os pensamentos e as accións, entre a razón e as emocións, a través do

diálogo, da argumentación e a linguaxe filosófica.CSIEE

Coñece e utiliza as ferramentas da argumentación e o diálogo na resolución de dilemas e

conflitos dentro dun grupo humano.CSC

Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a función e a importancia

das persoas emprendedoras e innovadoras para a construción e o avance dunha cultura, e

a transformación da realidade.CSIEE

Realiza un decálogo de valores éticos que deben rexer no mundo laboral e de cara á

sociedade e á natureza.CSC

Valora e diserta sobre a importancia do traballo para desenvolvernos como seres


27

humanos, para o avance dunha cultura e para transformar a realidade.CSC

Comprende e valora a importancia da razón crítica para o avance dun proxecto persoal e

colectivo.CSC

5.1.- Temporalización

TEMPORALIZACIÓN 1º ESO

Tendo en conta que tan so dispoñemos dunha sesión á semán o número de sesión

dedicadas a cada unidade serán as seguintes:

1º trimestre: Bloque 1, 10 sesións por cada bloque



TEMPORALIZACIÓN 3º ESO

Tendo en conta que tan so dispoñemos dunha sesión á semana o número de sesión

dedicadas a cada unidade serán as seguintes:

1º trimestre: Bloque 1, 10 sesións



TEMPORALIZACIÓN 1º BACH

1º trimestre: Bloque 1 e Bloque 2, 15 sesións por cada bloque




28

5.2.- Mínimos esixibles para superar as materias

1º de ESO

Para a orientación do alumnado e clarificación dos criterios e procedementos de avaliación

se establece unha relación de contidos materiais mínimos sobre os que versará a aplicación

dos contidos procedimentais, así como os procedementos de avaliación que se teñen

sinalado, en particular as probas escritas que polo seu carácter obxectivo constitúen un

elemento de xuízo esencial.

Unidade 1.- A dignidade da persoa

O concepto e as características de persoa

A personalidade e os seus factores

A importancia do binomio razón-liberdade na personalidade

A persoa como proxecto vital

Unidade 2.- A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais

Os valores éticos como guías das relacións interpersoais

A importancia do proceso de socialización para a configuración da persoalidade

Vida privada/vida pública: os límites da liberdade

Valores e virtudes éticos nas relacións interpersoais

Unidade 3.- A reflexión ética, os valores éticos e a a Declaración Universal dos

Dereitos Humanos (DUDH)

Diferenzas entre ética e moral: a importancia da reflexión ética

Os valores e as normas éticas

A DUDH: os dereitos da muller e os dereitos da infancia

Organizacións que traballan polos DDHH: institucións internacionais e ONGG


29

3º de ESO







A democracia e o Estado de Dereito como garante dos DDHH

A participación cidadá

A Constitución española e o Estatuto de Autonomía de Galicia

A Unión Europea


Relación entre Ética e Dereito

Legalidade e lexitimidade

Elaboración da DUDH e creación da ONU

Problemas aos que se enfronta o exercicio práctico da DUDH


Necesidade de criterios éticos na investigación científica

A revolución dixital

A conciencia ecolóxica e o desenrolo sostible

Os riscos das novas tecnoloxías

Mínimos esixibles para superar a materia de 1º de bacharelato







30

TEMA 1: O SABER FILOSÓFICO

A Filosofía. O seu sentido, a súa necesidade e a súa historia.

O saber racional. A explicación pre-racional: mito e maxia. A explicación racional: a razón

e os sentidos.

Filosofía, ciencia e relixión

Funcións e vixencia da Filosofía.

As disciplinas teórico-prácticas do saber filosófico.

O saber filosófico a través da súa historia. Características da Filosofía.

TEMA 2: O COÑECEMENTO (textos breves de Descartes, Hume, Kant, Nietzsche,

Ortega y Gasset, Habermas, Popper, Kuhn)

A teoría do coñecemento.

Graos e ferramentas do coñecer: razón, entendemento, sensibilidade.

A abstracción.

Os problemas implicados no coñecer: as súas posibilidades, os seus límites, os intereses, o

irracional.

O problema filosófico do coñecemento.

Algúns modelos filosóficos de explicación do coñecemento e o acceso á verdade.

A filosofía kantiana como síntese de racionalismo e empirismo

Retórica, argumentación e lóxica: a comunicación dende a filosofía.

A argumentación e as falacias.

TEMA 3: A REALIDADE (analizar textos de Platón, Aristóteles, Tomé de Aquino,

Descartes, Marx, Nietzsche)

A metafísica como explicación teórica da realidade.

A pregunta polo ser como punto de partida da Filosofía. Platón vs. Aristóteles.

A interrogación metafísica sobre a verdadeira realidade: o problema da aparencia e a

realidade.

As cosmovisións científicas sobre o universo. A filosofía da Natureza como admiración

filosófica pola Natureza.

O paradigma cualitativo organicista: O universo aristotélico.

O Universo máquina: a visión mecanicista na Modernidade. Supostos epistemolóxicos do

modelo heliocéntrico: A busca das leis universais dun Universo infinito. Determinismo,

regularidade, conservación, economía e continuidade.

A visión contemporánea do Universo.

Deus, o problema do mal e o ateismo

TEMA 4: O SER HUMANO DESDE A FILOSOFÍA

A reflexión filosófica sobre o ser humano e o sentido da existencia: A antropoloxía

filosófica.

As implicacións filosóficas da evolución. Filosofía e Bioloxía.


31

A dialéctica natureza-cultura no proceso de antropoxénese e de construción da identidade

propia humana.

Algunhas claves sobre o sentido da existencia humana.

O pensamento medieval: creación á imaxe divina, nova concepción do corpo e a alma, da

morte, da liberdade.

O Renacemento: antropocentrismo e humanismo.

A Modernidade e o século XIX: razón, emocións e liberdade.

O ser humano na filosofía contemporánea.

A reflexión filosófica sobre o corpo.

As distintas teorías filosóficas sobre a relación mente-corpo

TEMA 5. A RACIONALIDADE PRÁCTICA: ÉTICA E POLÍTICA (ler e

comprender textos de Platón, Maquiavelo, Locke, Montesquieu, Rousseau, Hobbes, Kant,

John Stuart Mill, Popper ou Habermas)

Racionalidade teórica e práctica.

A orixe da Ética occidental: Sócrates vs. Sofistas.

A Ética como reflexión sobre a acción moral: carácter, conciencia e madureza moral.

Principais teorías sobre a moral humana.

A busca da felicidade.

A boa vontade: Kant.

A xustiza como virtude ético-política.

Relativismo e universalismo moral.

Os fundamentos filosóficos do Estado.

Principais interrogantes da Filosofía Política.

Legalidade e lexitimidade.

A Xustiza segundo Platón.

O convencionalismo nos Sofistas.

O realismo político: Maquiavelo.

O contractualismo: Hobbes, Locke, Rousseau e Montesquieu.

A paz perpetua de Kant

Os fundamentos filosóficos do capitalismo no s.XIX.

A disputa política entre Popper e a Escola de Frankfurt.

TEMA 6 : CULTURA E SOCIEDADE (analizar textos filosóficos de Platón, Schelling,

Hume, Kant, Nietzsche, Walter Benjamin, Gadamer, Marcuse ou Adorno e San Agostiño,

Calderón de la Barca, Pío Baroja, A. Machado, Voltaire, Goethe, Sartre, Unamuno,

Borges ou Camus…)

A capacidade simbólica, a creatividade e a estética filosófica

A arte como instrumento de comprensión e expresión simbólica da realidade.

A realidade dende a arte, a literatura e a música.

As relación da arte coa ética, o coñecemento e a técnica.

Abstracción artística e pensamento metafísico. A arte como xustificación ou como crítica

da realidade.


32

A Filosofía e a arte. Filosofía e literatura. A Filosofía e a música.

A Filosofía e a empresa

5.3.- Procedementos e instrumentos de avaliación

1. Cuestionarios temáticos de “escolla múltiple” realizados na aula (un por cada

unidade didáctica).

2. Exames orais e escritos relativos aos contidos de cada avaliación, en forma de

aplicación dunha ferramenta de traballo (comentario de texto, disertación,

valoración de dilemas morais ou argumentación lóxica e retórica).

3. Traballos de aplicación propostos na aula: sínteses informativas, mapas

conceptuais, comentarios, cuestionarios etc., de entrega obrigatoria, elaboración

de esquemas, seguindo as indicacións precisas que se dean na aula.

4. Caderno do profesor para a observación da actitude na aula, valorando a

asistencia e puntualidade, a compostura, o esforzo realizado, o interese e

implicación nas tarefas diarias, a participación nos intercambios e intervencións

orais, as exposicións de informacións específicas, as solicitudes de aclaracións, etc.

A valoración destas actitudes e procedementos quedará recollida no caderno do

profesor.

6.- Metodoloxía didáctica

O punto de partida metodolóxico é a fuxida de calquera tipo de aprendizaxe memorístico

de conceptos potenciando a etapa operativo-formal de adquisición de coñecementos por

descubrimento utilizando de xeito frecuente o debate e o diálogo socrático e crítico. Para elo os

materiais de traballo serán de varios tipos: unidades didácticas elaboradas polo profesor, lectura

de xornais, revistas e libros e material audiovisual (dende o seminario queremos fomentar a idea

do cine como instrumento educativo e, sempre que sexa posible, ilustraremos os contidos tratados

con fragmentos de películas que se traballarán na aula), etc. tendo en conta que, ademais, é labor

do profesor clarexar os contidos temáticos apoiando coas súas explicacións os materiais

seleccionados.

Así entendida, esta metodoloxía deberá enfocarse cara a unha boa adquisición de

conceptos, habilidades e destrezas a nivel expresivo e de praxe investigadora; para elo o

profesorado non se limitará só a explicar, senón que deberá potenciar no alumnado o traballo

individual e en equipo facilitándolles todo o material que sexa necesario (textos, bibliografía,

direccións de internet, etc) para que os alumnos realicen exercicios de síntese, esquemas, mapas

conceptuais, comentarios de texto, análise de películas, exercicios de carácter creativo (contos,

dramatizacións, etc) e debates guiados acerca dos temas que sexan de interese para cada materia.


33

A aula ordinaria seguirá unha metodoloxía socrática:

- O alumnado contestará a unha serie de preguntas de aproximación á unidade e

posteriormente haberá un coloquio na aula.

-O alumnado deberá ler a documentación da unidade didáctica antes da clase

correspondente e respostar a unha serie de cuestións propostas polo profesor.

-A clase se dedicará á solución de dúbidas, presentación de debates e realización e

discusión de exercicios baixo a supervisión e coas aclaracións do profesor

-Para cada unha das Unidades didácticas propostas realizarase na aula un

cuestionario de opción múltiple, que se realizará despois de que todas as dúbidas

teñan sido aclaradas.

En 1º de bacharelato As orientacións metodolóxicas propostas a continuación apuntan á

potenciación e consolidación de competencias traballadas xa en etapas educativas

anteriores. De acordo con este criterio, as metodoloxías concretas empregadas polo

profesorado nesta materia deberán orientarse a:

-Potenciar unha autonomía progresiva, por parte dos alumnos, na obtención,

análise e procesamento da información referida ás cuestións e problemas

propostos.

-Promover o diálogo e o debate horizontal entre iguais como un medio para

desenvolver estratexias de conceptualización, información e comunicación

intelectual.

-Manter un modelo de aprendizaxe funcional no cal as nocións que se van

adquirido sexan aplicadas á vida real ou virtual.

-Promover a lectura e análise de textos, así como a composición de textos propios

e exposicións orais e escritas.

-Normalizar o uso de vocabulario técnico específico e esixir uns niveis de rigor

lóxico e de coherencia argumentativa tanto nas producións orais coma nas escritas.

-Manter unha perspectiva histórica que permita rastrexar as orixes das cuestións

filosóficas ou ideolóxicas sometidas a elaboración, análise ou debate

-Ofrecer instrumentos e estratexias de autoanálise e autoavaliación para detectar

os avances e carencias no proceso de aprendizaxe.

-Actuar seguindo pautas de estándares profesionais na esixencia do traballo

individual e colectivo: puntualidade, dedicación, actitude, rendementos,

seguimento das instrucións de traballo, resultados materiais e formais, etc.

7.- Materiais e recursos didácticos

Os materiais e recursos didácticos serán os seguintes:

Apuntes fotocopiados das distintas unidades.

Titoriais de apoio para a realización de tarefas.

Material audiovisual complementario a cada unidade didáctica así como material

bibliográfico que poderan atopar na biblioteca do centro

Non é necesario o uso dun libro de texto, pero o profesor poderá recomendar algún no

caso de que o alumnado así o requira.


34

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado en

1º e 3º de ESO A proposta de valoración numérica dos resultados da avaliación establecerase segundo as pautas

seguintes:

1.- A corrección das probas escritas sobre os contidos con arreglo aos estándares de

aprendizaxe e o instrumento de avaliación correspondente, suporán o 50 % da

cualificación global (ata 5 puntos). Como mínimo realizarase unha proba ou exame

trimestral.

2.-As Tarefas de aplicación de coñecementos con arreglo aos estándares de

aprendizaxe marcados (lecturas, ensaios, proxectos de investigación, análise de

documentos audiovisuais, creación audiovisual, exposicións, etc.) alcanzará o 20%

da cualificación (ata 2 puntos). Poderán realizarse ate 2 por trimestre.

3.- A revisión e avaliación do caderno-diario observando a pulcritude, a realización das

actividades, o levar o caderno ao día, as reflexións e as síntese alcanzará un 20 %

da cualificación.

4.- A actitude e traballo poderá supoñer un aumento do 10% na cualificación final da

materia (ata 1 punto).

Para alcanzar o nivel de suficiencia(5 puntos) nunha avaliación cómpre realizar todas

as actividades obrigatorias e acadar cando menos o nivel de suficiencia (metade da

puntuación) nos apartados correspondentes a cuestionarios e exames de contidos

mínimos e ter realizado e entregado as actividades obrigatorias. De non obterse o nivel

de suficiencia nos dous apartados sinalados a cualificación máxima que se poderá obter

será de 4 puntos.

Cando se produza unha avaliación negativa as actividades de recuperación consistirán en:

a) na revisión dos contidos mínimos, realizada en clase, no caso de que non se teña

acadado a cualificación suficiente nos exames, e na realización dunha nova

proba que permita demostrar que se ten acadado o nivel prescrito.

b) na corrección da actitude durante a seguinte avaliación si o motivo da insuficiencia

é unha valoración negativa do traballo individual ou grupal.

A falta de asistencia aos exames non é recuperable, salvo en caso de xustificación

documental médica (en caso de enfermidade) ou de institución oficial (no caso de non

asistencia por causas non médicas). A recuperación dos exames aos que se faltou por

causa xustificada farase antes da avaliación, de ser posible, ou posteriormente e fárase

contar a avaliación no caderno do profesor. Criterios de promoción

Para acadar o nivel de suficiencia final hai que ter unha media de cinco puntos nas

cualificacións das tres avaliacións.

Extraordinariamente e en función da boa actitude na aula poderá establecerse como nivel

de suficiencia a cualificación media das tres avaliacións, sempre e cando esta sexa superior

a 5 puntos.

De non acadarse o nivel de suficiencia nas avaliacións, ou no seu caso, na media das

avaliacións poderase realizar un exame final da materia.


35

A cualificación final da materia establecerase mediante unha avaliación individual que

tomará como base as cualificacións parciais das avaliación e do curso. Sobre esa base

tomaranse en consideración os aspectos actitudinais, manifestados no esforzo, a

participación, o interese, a implicación no traballo da aula e de grupos, o desenvolvemento

das capacidades ao longo do curso, etc. Asimesmo teranse en conta as circunstancias

persoais e académicas que a xunta de avaliación xulgue relevantes para a decisión de

cualificación e promoción correspondente a cada alumno.

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado en

1º de bacharelato

Criterios de avaliación

Os criterios que se establecen a continuación están orientados a comprobar o grao de

consecución, por parte do alumnado, dos estándares de aprendizaxe prescritos no

currículo. Estes criterios concrétanse metodoloxicamente no desenvolvemento de sete

tipos de acción diferentes desde as que se deberá observar o grao de consecución dos

citados obxectivos. Agora ben, tanto o proceso de aprendizaxe como as accións nas que

este se pon de manifesto, son sempre complexas; de aí que cada criterio deba ser tomado

como un complemento dos outros, como unha perspectiva desde a que completar todo o

proceso de avaliación da aprendizaxe.

1. Comprobar a capacidade para incorporar, procesar e integrar a información, así como

avaliar o grao de autonomía que se vai adquirindo ao longo do proceso de aprendizaxe.

2. Comprobar o nivel de comprensión dos problemas e teorías analizadas e o grao de

coñecemento, asimilación e dominio das nocións, conceptos e información adquiridos

sobre eles.

3. Verificar a capacidade para identificar nas fontes e formulacións orixinais os problemas

e nocións adquiridos en diferentes momentos do proceso de aprendizaxe, así como avaliar

o grao de competencia lectora e doutras destrezas intelectuais básicas como a capacidade

de análise (ideas principais/secundarias, supostos/conclusións), síntese (esquemas, mapas

conceptuais), estruturación e distribución do discurso, etc.

4. Avaliar a capacidade para facer avances nos procesos de axuste, precisión e

flexibilización dos conceptos ao longo do proceso discursivo, así como avaliar o grao de

destreza e coherencia na aplicación da capacidade argumentativa mantendo o respecto

ás diferentes opinións.

5. Avaliar o grao de incorporación significativa do vocabulario técnico introducido e

comprobar o nivel de precisión, exactitude e rigor no seu uso tanto oral como escrito.

6. Contrastar o grao de funcionalidade e significatividade dos conceptos e teorías


36

adquiridas en relación coa súa aplicación ao coñecemento e valoración do contorno vital

así como o nivel de conciencia asumido acerca da utilidade dos saberes académicos.

7. Corroborar o grao de adquisición dunha perspectiva histórica que permita situar as

ideas e acontecementos nun esquema xeral no que se integre a historia do pensamento en

Occidente.

8. Comprobar a asunción responsable de un compromiso, asimilable ao establecido nas

categorías profesionais, na realización das tarefas e traballos da materia no marco

escolar.

Criterios de cualificación

A proposta de valoración numérica dos resultados da avaliación establecerase segundo as pautas

seguintes:

1.- A valoración dos cuestionarios de recapitulación tipo test sobre os contidos

traballados na aula suporá o 30 % da cualificación global (ata 3 puntos).

Realizarase un cuestionario por unidade didáctica

2.- A corrección das probas escritas sobre os contidos con arreglo aos estándares de

aprendizaxe e o instrumento de avaliación correspondente, suporán o 50 % da

cualificación global (ata 5 puntos). Como mínimo realizarase unha proba ou exame

trimestral. Para cada avaliación fixarase un tipo de proba baseado nunha

ferramenta básica da actividade filosófica (composición, comentario ou

argumentación) acompañada dunha serie de preguntas.

3.-As Tarefas de aplicación de coñecementos con arreglo aos estándares de

aprendizaxe marcados (lecturas, ensaios, proxectos de investigación, análise de

documentos audiovisuais, creación audiovisual, exposicións, etc.) alcanzará o 10%

da cualificación (ata 1 puntos). Poderán realizarse ate 2 por trimestre.

4.- A actitude e traballo poderá supoñer un aumento do 10% na cualificación final da

materia (ata 1 punto

Para a avaliación destes apartados teráse en conta os apercebimentos e sancións

comunicadas á xefatura de estudos e as chamadas de atención ao alumno na aula

recollidas no caderno do profesor así coma os cumprimentos nos prazos de

entrega das actividades.

A proposta dunha sanción grave, posta en coñecemento do Xefe de Estudos,

como pode ser a falsificación da autoría de traballos, a copia durante un exame ou

proba presencial, ou calquera falta grave contra a convivencia durante o

desenvolvemento das clases, poderá dar lugar á perda do dereito a avaliación

continua. Nese caso o alumno terá acceso aos procedementos que lle permitan

acreditar os coñecementos necesarios para superar a materia.


37

Para alcanzar o nivel de suficiencia (5 puntos) nunha avaliación cómpre realizar todas





será de 4 puntos.



acadado a cualificación suficiente nos exames, e na realización dun novo exame

que permita demostrar que se ten acadado o nivel prescrito.






causa xustificada farase antes da avaliación, de ser posible, ou posteriormente e farase

contar a avaliación no caderno do profesor.

Criterios de promoción





a 5 puntos.










Para alcanzar o nivel de suficiencia( 5 puntos) nunha avaliación cómpre realizar todas



38




será de 4 puntos.



acadado a cualificación suficiente nos exames, e na realización dunha nova

proba que permita demostrar que se ten acadado o nivel prescrito.






causa xustificada farase antes da avaliación, de ser posible, ou posteriormente e fárase

contar a avaliación no caderno do profesor.

Criterios de promoción





a 5 puntos.











39

9.- Avaliación do proceso do ensino e a práctica docente.

O obxectivo fundamental da avaliación debe ser mellorar a aprendizaxe do alumnado.

Para elo utilizaremos varias ferramentas como son as probas escritas, o caderno-diario do

alumnado, o caderno do profesor, o seguimento da temporalización que nos servirán para valorar

o grao de consecución das competencias básicas.

Tamén se fará unha avaliación por parte do alumnado sobre o desenvolvemento da

materia, grao de dificultade, problemas acadados, avaliación do material, etc. Que deberá servir

para corrixir problemas do binomio ensinanza.aprendizaxe.

Coa finalidade de constatar a mellora na aprendizaxe do alumnado realizárase unha

avaliación inicial no mes de Setembro que recolla o grao de consecución das competencias básicas

e a capacidade de recepción de contidos filosóficos por parte do alumnado (lectura de textos

complexos, capacidade argumentativa, nivel moral, capacidade de reflexión.

Na memoria final indicarase o grao de mellora nas diferentes competencias en cada

grupo académico e de non constatarse a mellora indicaranse as posibles causas.

Realizarase unha valoración dos tempos dedicados a cada unidade didáctica e os

obxectivos acadados nela, así como os problemas atopados no seu desenvolvemento.

Finalmente realizarase unha avaliación por parte do alumnado sobre o desenvolvemento

da materia, grao de dificultade, problemas acadados, avaliación do material, etc, que

se incorporará á memoria final do Departamento.

10.- Actividades de seguimento, recuperación e

avaliación das materias pendentes.

Ao ser o primeiro curso da impartición das materias non hai alumnado coa materia

pendente.

11.- Procedementos que lle permitan ó alumnado

acreditar os coñecementos necesarios (BAC)

O alumnado que:

non acade a media de cinco puntos nas cualificacións das avaliacións

teña perdido o dereito a avaliación continua como resultado dunha sanción

se incorpore ao curso académico na derradeira avaliación

proveña de plans de estudos anteriores

realizará un exame final escrito, no que o alumno deberá demostrar especialmente o seu

coñecemento dos contidos mínimos e a aplicación dos procedementos establecidos na

programación.


40

Os mesmos criterios servirán para a proba extraordinaria de setembro.

O exame de acreditación responderá ao seguinte esquema:

Realización dunha composición sobre calquera dos temas desenvoltos no programa cun

mínimo de 500 palabras, que recolla as problemas esenciais propostos e as principais

solucións. A proposta temática irá acompañada dun texto dos recollidos no programa que

deberá comentarse en relación ao tema, ofrecendo datos do autor e a obra. (5 puntos)

Cuestionario de 20 items pertencentes a calquera dos cuestionarios realizados ao longo

do curso (3 puntos)

Definición de 4 termos filosóficos dos desenvoltos ao longo do curso (2 puntos)

12.- Avaliación inicial

Nos curso da ESO ao ser o primeiro curso que se imparte esta materia a avaliación

inicial consistirá na lectura dun texto sinxelo sobre algún dos temas que se traballará na aula e

unha serie de preguntas para valorar a súa capacidade de expresión lingüística e de pensamento

crítico.

No bacharelato para levar a cabo a avaliación inicial do alumnado se proporá a lectura

dun texto con conceptos filosóficos básicos e se pedirá a resposta a unha serie de cuestións que

tentarán valorar a súa capacidade de análise e síntese e captación da información.

Sobre a lectura dese texto se pedirá ao alumno que:

seleccione e subliñe a tese principal e as subsidiarias

exprese en un texto mínimo o sentido que tenta transmitir o texto

defina os conceptos máis relevantes

elabore un esquema coa relación entre os conceptos fundamentais do

texto.

explique a súa posición respecto ao problema de forma que permita

valorar a súa capacidade argumental.

propoña un exemplo extraído da literatura, o cine, a arte, a política que

explique e poña de manifesto a relación entre o problema filosófico e a

cultura actual.


41

12.1.- Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos

resultados

En función dos resultados desta proba adaptaranse as actividades propostas nas unidades

didácticas e as tarefas finais propostas para cada avaliación.

13.- Medidas de atención á diversidade

Proporanse medidas de reforzo mediante lecturas, vídeos e outros materiais

complementarios para aqueles alumnos que teñan dificultades coas competencias básicas. Todos

eles dispoñibles na biblioteca do centro.

Proporanse diferentes canles para a presentación das tarefas que, de acordo coa teoría das

Intelixencias Múltiples, se adapten mellor a cada un dos alumnos. Así en cada tema serán de

elección unha serie de tarefas que propoñen formas de realización adaptadas a cada unha destas

intelixencias (infografías, comics, videopresentacións, textos...)

A través do contacto por medio do correo electrónico garantízase o seguimento da

materia a aquel alumnado que, por razóns xustificadas, non poida durante algún tempo asistir ás

clases.

14.- Elementos transversais

Os elementos transversais do currículo da materia de Valores éticos da ESO serán os

establecidos no DECRETO 86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da

educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia:

1. “A comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a comunicación

audiovisual, as tecnoloxías da información e da comunicación, o

emprendemento, e a educación cívica e constitucional traballaranse en

todas as materias, sen prexuízo do seu tratamento específico nalgunhas

das materias de cada etapa.

2. A consellería con competencias en materia de educación fomentará o

desenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a

prevención da violencia de xénero ou contra persoas con discapacidade,

e os valores inherentes ao principio de igualdade de trato e non

discriminación por calquera condición ou circunstancia persoal ou

social. Do mesmo xeito, promoverá a aprendizaxe da prevención e

resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal,

familiar e social, así como dos valores que sustentan a liberdade, a

xustiza, a igualdade, o pluralismo político, a paz, a democracia, o

respecto aos dereitos humanos, o respecto por igual aos homes e ás

mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da violencia


42

terrorista, a pluralidade, o respecto ao Estado de dereito, o respecto e a

consideración ás vítimas do terrorismo, e a prevención do terrorismo e

de calquera tipo de violencia. A programación docente debe abranguer

en todo caso a prevención da violencia de xénero, da violencia contra as

persoas con discapacidade, da violencia terrorista e de calquera forma

de violencia, racismo ou xenofobia, incluído o estudo do Holocausto

xudeu como feito histórico. Evitaranse os comportamentos e os contidos

sexistas e os estereotipos que supoñan discriminación por razón da

orientación sexual ou da identidade de xénero, favorecendo a visibilidade

da realidade homosexual, bisexual, transexual, transxénero e intersexual.

3. A consellería con competencias en materia de educación fomentará as

medidas para que o alumnado participe en actividades que lle permitan

afianzar o espírito emprendedor e a iniciativa empresarial a partir de

aptitudes como a creatividade, a autonomía, a iniciativa, o traballo en

equipo, a confianza nun mesmo e o sentido crítico.

4. No ámbito da educación e a seguridade viaria, promoveranse accións

para a mellora da convivencia e a prevención dos accidentes de tráfico,

coa finalidade de que os/as alumnos/as coñezan os seus dereitos e

deberes como usuarios/as das vías, en calidade de peóns, viaxeiros/as e

condutores/as de bicicletas ou vehículos a motor, respecten as normas e

os sinais, e se favoreza a convivencia, a tolerancia, a prudencia, o

autocontrol, o diálogo e a empatía con actuacións adecuadas tendentes a

evitar os accidentes de tráfico e as súas secuelas.”

15.- Actividades Complementarias e extraescolares

Como actividades complementarias para os grupos de ESO tentaremos facer as seguintes:

Visitar o Parlamento de Galicia, o Centro Galego de Arte Contemporáneo e o

Museo do Pobo Galego.

Para o alumnado de 1º de bacharelato intentaremos visitar o Parlamento de Galicia, a

redacción dun xornal e o Departamento de psicoloxía social da Universidade da Coruña.

Tamén seguiremos colaborando na organización da semana cultural.


43

16.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación

da programación

Ao rematar cada unidade didáctica o profesor prantexarase unha serie de cuestións que

lle permitirán avaliar o funcionamento da programación e establecer medidas de mellora:

a)Conseguíronse os obxectivos didácticos previstos con todo o alumnado?

b)Foi acertada a temporalización da unidade?

c)Utilizáronse distintas estratexias metodolóxicas en función dos contidos e das

necesidades do alumnado?

d)Foron adecuados os recursos didácticos propostos?

e) Os contidos espertaron o interés do alumnado?

f) As actividades prantexadas foron motivadoras e variadas?

g) Foron eficaces as estratexias metodolóxicas utilizadas?

h) Foron axeitados os instrumentos de avaliación?

Foron axeitadas as medidas de atención á diversidade?


44

PROGRAMACIÓN LOE

1.1.- OBXECTIVOS XERAIS

Os obxectivos xerais que tentamos acadar coas materias que imparte este seminario son as

seguintes:

1.- Informar ao alumnado dos contidos básicos de cada materia e animalos a relacionalos

cos seus propios coñecementos e preconceptos.

2.- Potenciar as actitudes críticas fronte aos contidos das materias; que non só estuden

filosofía senón que tamén aprendan a filosofar.

3.- Manter unha actitude responsable, atenta e participativa na clase escoitando e

respectando aos demais, e construír información conxunta mediante o intercambio e a discusión

dialóxica de ideas.

4.- Expresar oralmente con corrección, claridade e coherencia as informacións e ideas

propias sobre os diversos temas, utilizando os conceptos mais apropiados en cada caso.

5.- Analizar, sintetizar e organizar adecuadamente por escrito toda a información

dispoñible.

6.- Conectar o que se di na aula coas experiencias cotiás do alumnado e cos distintos

coñecementos aportado polas distintas materias que forman parte do curriculum dos cursos 2º e

4º da E.S.O. e dos dous cursos do bacharelato.

7.- Inculcar no alumnado o pracer pola lectura, o cine e por calquera outro tipo de

manifestación artística para así espertarlle a sensibilidade e a inquietude pola cultura nos seus

distintos aspectos.

8.- Potenciar o uso da lingua galega na manifestación escrita dado que é a que se

utiliza habitualmente na oral, respectando harmonicamente o bilingüismo.

1.2.- METODOLOXÍA

O punto de partida metodolóxico é a fuxida de calquera tipo de aprendizaxe memorístico

de conceptos potenciando a etapa operativo-formal de adquisición de coñecementos por

descubrimento utilizando de xeito frecuente o debate e o diálogo socrático e crítico. Para elo os

materiais de traballo serán de varios tipos: libro de texto para a materia de Antropoloxía de 1º de

bacharelato, unidades didácticas elaboradas polo profesor, lectura de xornais, revistas e libros e

material audiovisual (dende o seminario queremos fomentar a idea do cine como instrumento

educativo e, sempre que sexa posible, ilustraremos os contidos tratados con películas que se

traballarán na aula), etc. tendo en conta que, ademais, é labor do profesor clarexar os contidos

temáticos apoiando coas súas explicacións os materiais seleccionados.


45

Así entendida, esta metodoloxía deberá enfocarse cara a unha boa adquisición de

conceptos, habilidades e destrezas a nivel expresivo e de praxe investigadora; para elo o

profesorado non se limitará só a explicar, senón que deberá potenciar no alumnado o traballo

individual e en equipo facilitándolles todo o material que sexa necesario (textos, bibliografía,

direccións de internet, etc) para que os alumnos realicen exercicios de síntese, esquemas, mapas

conceptuais, comentarios de texto, análise de películas, exercicios de carácter creativo (contos,

dramatizacións, etc) e debates guiados acerca dos temas que sexan de interese para cada materia.

1.3.- AVALIACIÓN

Por todo elo propoñemos unha avaliación educativa e formativa e nunca sancionadora nin

punitiva, unha avaliación continua entendida como diagnóstico permanente de dificultades e

progresos; para elo utilizaremos unha pluralidade de métodos (non a reduciremos exclusivamente

ao tradicional exame) tales como o caderno diario de aula, o traballo en equipo,a observación do

traballo diario e a participación nos debates, elaboración de traballos monográficos e actividades

de recapitulación de contidos.

Consideramos que avaliar non é unicamente tarefa do profesor; o alumnado, en todo

momento, mediante o seu caderno de traballo e enquisas que se lles ofreceran, deberá

autoavaliarse, avaliar os materiais de cada unidade (se os consideran axeitados ao seu nivel, ao

contido,...) e avaliar a tarefa do profesor. Isto servirá para planificar as actividades de

recuperación que terán carácter individualizado (o profesor acordará con cada alumno afectado a

mellor forma de recuperar) e para a programación de proxectos didácticos posteriores. O

profesorado tamén está para aprender e rectificar cando sexa necesario.

1.4.- RECUPERACIÓNS e MATERIAS PENDENTES

O alumnado que suspenda as materias que imparte este seminario durante o curso terá

oportunidade de recuperalas avaliación por avaliación. Os exames de recuperación realizaranse

todos a principios do mes de maio.


46

II.- Educación para a cidadanía

e os dereitos humanos de 2º E.S.O.

PRESENTACIÓN E METODOLOXÍA

2.1. PRESENTACIÓN

Os rapaces e rapazas teñen só un coñecemento parcial e pouco integrado de todas as facetas

que implica a vida política e social. En xeral a súa actitude cara á «política» é despectiva e

pouco informada. Porén non son conscientes de que toda a súa actividade, desde o ámbito

familiar, ás súas actividades cos compañeiros e compañeiras ou o seu «rol» como alumno/a dun

centro de secundaria, son actividades sociais e, en certo sentido, políticas, tal e como se

entendeu desde a antigüidade clásica (actividades que teñen que ver coa vida en comunidade).

O home é por natureza, tal e como dicía Aristóteles, un animal político. A comunidade con

outros humanos é imprescindible para as persoas e só é posible a través das regras sociais.

O noso reto será lograr que o alumnado recoñeza nas normas que guiaron a súa actividade

social ata o momento e nas que terá que usar no futuro, como parte dun requisito imprescindible

para vivir en sociedade, os criterios de lexitimidade democrática e, xa que logo, emancipatoria aos

que responden. Pensamos que non basta con ensinar un conxunto de valores, senón que eses

valores teñen que estar incardinados na vida do alumnado e deben estruturar a organización do

centro escolar e a vida da aula a través de procesos (diálogos, debates, toma de decisións

colexiadas) nos que a participación activa na vida en común contribúa a crear hábitos e virtudes

cívicas.

Competencia social e cidadá

Vivir en sociedade, comprender a realidade social na que estamos inmersos e exercer a

cidadanía democrática, son capacidades que calquera cidadán ou cidadá debería coñecer.

Capacitar aos alumnos e alumnas para desenvolver as súas vidas nunha sociedade plural que

esixe relacionarse cos outros (mesmo máis aló das fronteiras nacionais), afrontar os conflitos,

políticos e de convivencia cotiá, require dotar ao alumnado de competencias que lle permitan esas

relacións: coñecemento doutras culturas para facelos capaces de identificar e respectar

activamente as diferenzas, estratexias de resolución de conflitos baseados no respecto e a

capacidade de pórse en lugar doutro, desenvolvemento de comportamentos tolerantes e pacíficos,

aínda que non necesariamente indiferentes ou acríticos.

Ademais haberá que ensinar aos alumnos e alumnas as habilidades necesarias para participar na

vida social e política. Nun contorno democrático é importante que os nosos futuros cidadáns e

cidadás integren os valores democráticos, a práctica das normas de convivencia e o exercicio das

liberdades e deberes cívicos.

Estas habilidades non se xeran no baleiro senón que se basean no coñecemento do

funcionamento social, da súa pluralidade e o seu pasado histórico. Só se se comprende e se

coñece a sociedade na que se vive, poderase participar plenamente nela para tomar decisións

económicas, sociais e políticas ou para participar nas actividades da comunidade.

Mais este coñecemento da sociedade non pode ser unha asimilación da orde social vixente,


47

senón que debe ser, antes que nada, unha revisión dos supostos nos que se basea esa orde social.

Os rapaces e rapazas deben coñecer a sociedade na que viven exercendo unha actividade crítica

que poña de manifesto, ao mesmo tempo, as súas virtudes pero tamén as súas carencias, porque

só cando somos conscientes das carencias podemos propor estratexias para solucionalas.

Debemos formar cidadáns e cidadás comprometidos, que estean dispostos a participar no xogo

político dunha sociedade democrática e plural, e isto significa formar cidadáns que estean

dispostos a mellorar a sociedade na que viven. Cada vez máis a sociedade demanda do sistema

educativo que sexa quen de formar os individuos, non só para ocupar un lugar no sistema

produtivo e de traballo, senón tamén para participar nunha sociedade democrática. Iso require

entender a formación do individuo nun sentido amplo: educar para a convivencia, para as

relacións pacíficas, para o consumo responsable, para a tolerancia, etc. Vivimos nunha sociedade

na que domina o individualismo, pola perda de referentes culturais tradicionais, pola convivencia

de diferentes modos de vida e diferentes etnias debido, en grande parte, aos movementos de

poboación causados polo desigual desenvolvemento económico en diferentes partes do planeta,

pola crise do Estado do Benestar que se ve incapaz de resolver os problemas do paro, a

degradación do ambiente, as desigualdades económicas, etc. Todos estes procesos e problemas

poden producir unha sociedade na que se impoñan valores non adecuados: violencia, intolerancia,

racismo, etc. Só unha reflexión persoal sobre os problemas da nosa sociedade pode levarnos a

sociedades abertas nas que os individuos poidan propor e seguir modelos de vida baseados na

igualdade e no respecto mutuo.

Esta proposta de traballo propón un marco común no que se poidan incluír as diversas

propostas morais, éticas e relixiosas, coa única condición de non transgredir os principios básicos

do comportamento democrático que fan posible o diálogo entre as diferentes formas de vida. Os

diversos valores e formas de vida que se queren propor como modelos de vida común débense

traer ao espazo público e iso esixe que se manteñan dúas características: a racionalidade e o

diálogo. A lexitimación dos sistemas de valores non é posible desde presupostos autoritarios ou

irracionais, polo que os sistemas morais, relixiosos, éticos e mesmo políticos deben someterse, se

queren ser recoñecidos como interlocutores na discusión pública, a estes principios. Como base

para facer posible esta discusión pública é preciso que o contexto que propomos evite o

compromiso cun modelo político determinado, mais que tampouco se vincule con ningunha

proposta ética e/ou relixiosa.

A nosa proposta tentará construír uns mínimos ético-cívicos que sirvan de marco de referencia

no debate intercultural sen manter unha teoría ética que fundamente unha determinada opción

moral.

Damos por suposto que non toda norma ou institución xurídica ou política, polo feito de ser

legal e lexítima, isto é democrática, ha ser moralmente valiosa, e, ao revés, que non todo o que se

considere dende unha determinada perspectiva ética ou relixiosa valioso debe ou pode reflectirse

no plano xurídico común.

A competencia lectora

Entre todos os obxectivos deste materiais é fundamental non esquecer o básico, capacitar ao

noso alumnado para traballar coa ferramenta de traballo intelectual máis potente que existe, a

capacidade de entender as mensaxes escritas, de analizar, sintetizar e expor as ideas dun texto,


48

porque só a partir da lectura dos pensamentos dos outros poderemos xestionar e potenciar a nosa

propia forma de ver o mundo. O texto, nas súas distintas facetas (expositivo, literario,

periodístico…) ten un peso moi importante no conxunto deste libro.

Pero a competencia lectora non ten que ver só cunha competencia cognoscitiva, senón que

debe tamén incidir nas habilidades creativas dos nosos alumnos e alumnas, que deberán adquirir a

competencia ou habilidade que lles permita producir eles mesmos textos escritos,

conceptualmente ben expostos, usando as ferramentas propias dun pensamento racional.

A autonomía e iniciativa persoal

Entendemos que esta materia inflúe necesariamente no logro da capacidade dos alumnos e

alumnas para xerar un pensamento autónomo que pase, fundamentalmente, pola capacidade de

análise crítica e a toma de posición nos debates sociais actuais. Como base para a consecución

destes obxectivos é necesario dotar ao alumnado dunha ferramenta imprescindible para o debate

de ideas: os métodos de argumentación racional. Os alumnos e alumnas deberán aprender non só

a expresarse con claridade, senón tamén a non transgredir as regras lóxicas elementais do

razoamento. Este capacidade de razoamento argumental non pode nin debe estar desvinculado

dos problemas aos que se enfronta diariamente o noso alumnado e debe estar orientado ao estudo

de casos que esixan tomas de postura persoais, busca de solucións e asunción de

responsabilidades. Conseguir isto só será posible propondo casos reais, relacionados coa

experiencia inmediata do alumnado, primeiro no contorno inmediato da familia e os colegas, logo

no ámbito das institucións próximas (a escola, o concello…), para finalmente acercar ao alumnado

ás institucións sociais de ámbito autonómico e estatal.

A competencia dixital

Queremos dar unha especial relevancia á competencia que o alumnado ten que adquirir no uso

dos medios de transmisión da información, porén qureemos tamén que a presenza dos medios

informáticos non deixase de lado os outros medios tradicionais de transmisión da información.

Entendemos que a competencia dixital vai máis aló do uso de Internet ou a busca de información

na rede, tamén debe ter en conta:

– A clasificación da información, o carácter das fontes, a fiabilidade, etc

- O uso dos medios dixitais teñen que ir máis aló do mero uso como recompilador de

información. Hai que ensinar ao alumnado non só a usar o instrumento, senón a producir

con el. Producir en contornos dixitais significa producir audiovisuais (vídeos, maquetas

musicais…), presentacións que axilicen a oralidade (pps, movies…), formas de expor os

coñecementos (webs, blogs…) e tamén estruturas que permitan o traballo colaborativo

(proxectos de discusión, grupos…).

– Os medios dixitais de información non se reducen á Rede de redes, senón que o vídeo, a

música, as presentacións multimedia forman parte tamén do que coñecemos como medios

dixitais.


49

2.2. METODOLOXÍA

A educación para a cidadanía ten un dobre carácter: por unha parte é unha materia cunha

intención eminentemente práctica, poderiamos dicir que o que se pretende é que o alumno ou

alumna «saiba como actuar», é dicir, adquira a competencia necesaria para vivir en sociedade,

conforme a unhas regras e códigos aceptados racionalmente e integrados na súa actividade cotiá.

Pero por outra parte tamén se persegue a aprendizaxe de determinados valores e regras sociais,

que constitúen a esencia das sociedades democráticas.

Estas dúas competencias, unha de carácter práctico e outra de carácter cognitivo, son

indisociables. Comprender a constitución das sociedades democráticas como un logro social e

histórico, supón necesariamente pór en valor a maneira de vivir desas sociedades e

comprometerse coa súa defensa. Entendemos que estas normas democráticas establecen uns

«mínimos» de xustiza imprescindibles para garantir a convivencia pacífica e dar lugar ao

enriquecemento moral do ser humano. Facer desas normas unha guía na actividade práctica é o

segundo gran reto da materia.

Neste sentido entendemos que as competencias coas que se debe dotar ao alumnado desta

materia son tanto de formación do carácter moral, como de articulación da praxe cotiá dos

rapaces e rapazas dotándoos das habilidades necesarias para convivir nunha sociedade

democrática.

Por estas consideracións, pretendemos aplicar unha metodoloxía que vincule os obxectivos da

aprendizaxe de normas sempre a través da súa aplicación práctica cun nivel actitudinal (afectivo-

práctico). A exposición, por conseguinte, de teorías, normas ou proxectos cívicos, éticos ou

políticos, deberá ir sempre engarzada cunha actividade de carácter práctico.

Tres principios rexen a metodoloxía usada nestes materiais:

a) Comezar sempre propondo investigacións, actividades e/ou cuestións que se incardinen na

vida real dos nosos alumnos e alumnas, nas súas experiencias vitais. Ir do contorno próximo

ás novas experiencias e coñecementos.

O máis importante deste proceso de investigación consiste en dar ao alumno ou alumna a

capacidade de reflexionar sobre o seu contorno levando a cabo unha investigación persoal que

supoña propor estratexias de busca, elección, recoñecemento de obstáculos. Propor

investigacións ao alumnado significa potenciar nel as capacidades de análise de feitos, a

sistematización de datos, a busca de explicación. En resumo, adquirir un pensamento reflexivo

e autónomo.

A nosa proposta é que aprender implica acción, reflexión e interacción. Un alumno ou

alumna só pode facerse preguntas acerca do mundo social que o rodea, se primeiro toma

conciencia dos esquemas, estruturas e ideas que ten acerca dese mundo e de que estas ideas

teñen a súa orixe na propia experiencia. As ideas acerca do mundo que se constrúen a través

da experiencia producen estruturas que dan aos suxeitos certo grao de certeza. Estas

estruturas constitúen modelos intuitivos, que só se se fan explícitos poden ser susceptibles de

reflexión e/ou cambio. Só é posible cambiar unha pauta de comportamento se podemos

enfrontar ao alumnado coas súas propias concepcións do mundo.

A nosa proposta non é, por suposto, unha proposta de investigación formal, senón


50

fundamentalmente unha investigación práctica, como un intento deliberado de reunir datos

que poidan servir ao alumnado para xerar intuicións que produzan unha reflexión posterior.

Non abordaremos unha metodoloxía específica de investigación, senón que se usarán diversos

soportes: relatos, diálogos, observación, enquisas… todos eles coa finalidade de que as

alumnas e alumnos se decaten das características do seu contorno social e escolar.

Aínda neste contexto práctico, é necesario facer notar que a proposta de investigacións no

contorno próximo leva consigo unha serie de consecuencias didácticas que deberiamos

transmitir ao alumnado. Entre elas cabe destacar as seguintes:

– Cuestionarnos o coñecemento permanentemente facendo preguntas acerca de cuestións

que poden parecer obvias é unha forma de avance intelectual.

– As preguntas non as formula quen non sabe, senón que se fan sempre desde coñecementos

previos, que non sempre son conscientes.

– As preguntas poden ter distintas respostas, e un mesmo problema pode ser enfocado

desde ópticas diversas.

– As preguntas xorden da reflexión sobre a nosa experiencia.

Unha investigación sobre o noso contorno inmediato supón, entre outras actividades

intelectuais, a proposta de interrogantes, a formulación de hipóteses, a recompilación e análise

de información, a interpretación de datos e a elaboración de conclusións que poden iniciar (ou

non) un cambio nas nosas relacións co contorno, pero que, en calquera caso, enriquece o noso

coñecemento do mesmo.

b) A estruturación do material tentando un desenvolvemento progresivo e estruturado

xerarquicamente dos temas. Os bloques didácticos iniciaranse sempre cunha actividade que lle

presente o tema dun xeito intuitivo ao alumnado. Este será:

O instrumento do que nos serviremos en cada unidade para lograr a motivación do alumno

ou alumna cara ao tema, a súa boa disposición para adquirir novos coñecementos. A este

respecto a elección de textos literarios, cinematográficos ou icónicos é fundamental, tanto

pola linguaxe accesible que manexan, como pola capacidade que teñen de facer participes aos

alumnos e alumas de situacións que non pertencen á súa experiencia inmediata.

O cerebro humano está deseñado fundamentalmente para a supervivencia, para elaborar

estratexias útiles para a vida, por iso debería ser posible ensinar ao alumnado a descubrir cal é

o obxectivo e a importancia do que se vai ensinar. Que hai no tema que poida ser importante

para min? Cando esta resposta non é inmediata, pór o alumnado na posición na que ese

coñecemento podería ser relevante é un dos camiños posibles e a iso está dedicada a sección

de cada bloque de contidos.

Tentará que se fagan explícitos os preconceptos do alumnado respecto do tema. Detectar

os coñecementos previos dos alumnos e alumnas permite ter un punto de partida para

organizar as actividades e detectar o nivel de dificultade que deberán ter. Tamén é

fundamental coñecer o nivel lingüístico do alumnado e o contexto no que se desenvolve. As

actividades con textos literarios ou linguaxes audiovisuais, pretenden que o alumnado

desenvolva os seus coñecementos acerca dun tema mostrándonos ao mesmo tempo as súas

habilidades e capacidades argumentais e lingüísticas.


51

Permitirá non desvincular nunca a aprendizaxe dos novos coñecementos das actividades

prácticas para a súa comprensión e explicación. Debemos recoñecer que o tempo que o

alumnado pasa na escola non é, para eles, o máis importante do mundo. As pautas do seu

comportamento teñen a súa orixe fundamentalmente na familia, no grupo de pares e no

contorno social, do que a escola é só unha parte. Levar á escola o que é externo a ela e levar

fóra da escola o que parece só propio desta será o único xeito de provocar cambios no

comportamento social dos nosos alumnos e alumnas. As actividades prácticas deben ter esa

función integradora que permita eliminar as barreiras artificiais entre a escola e o mundo social

no que se moven os adolescentes.

c) O uso dos medios audiovisuais para pór os alumnos e alumnas en relación con situacións

sociais e conflitos que, en ocasións, son difíciles de vivenciar. Resulta empiricamente evidente

que as mensaxes dos medios de comunicación de masas constitúen hoxe o medio

comunicativo no que medran as novas xeracións. Os rapaces e rapazas recoñecen hoxe as

imaxes como o sistema de representación e transmisión de mensaxes máis directo e aceptado.

Non se pode esquecer que o xeito de establecer comunicación co alumnado debe pasar polo

uso dos medios de representación que lle son propios, así como recoñecer que a imaxe é un

dos mellores vehículos para expresar os problemas reais da nosa sociedade e, sobre todo, o

que mellor conecta coa sensibilidade das novas xeracións. Con todo, non se debe esquecer

que a imaxe, sendo como é un gran vehículo de comunicación, ten un grao de concreción tan

importante que debe ser complementado coa utilización da palabra, que permitirá transcender

a descrición de situacións concretas e singulares, accedendo a un plano máis abstracto para a

comprensión dos problemas morais. Por outra parte, a polisemia que encerran as mensaxes

icónicas fai delas causa de bo número de debates, porque o seu significado permanece case

sempre aberto a múltiples interpretacións.

Cremos, en todo caso, que os medios audiovisuais deben usarse como unha actividade de

traballo e non como un accesorio para facer mais agradable a aprendizaxe.

Neste uso dos medios audiovisuais debemos facer especial mención dalgúns instrumentos que

teñen unha especial relevancia nesta proposta metodolóxica:

1. O uso de secuencias cinematográficas como textos culturais

O cine forma parte do noso imaxinario colectivo e, por iso, ofrece unha oportunidade case

única para a análise das formas de representación do mundo social no que vivimos. Optamos

por un uso do cine, non meramente instrumental, senón tamén crítico e conformador das nosas

representacións. O cine debe producir espazos e tempos escolares onde se xere a reflexión e a

polémica.

O obxectivo central das actividades con secuencias cinematográfica é dar ao alumnado a

posibilidade de reflexionar sobre as súas ideas acerca de si mesmo e do mundo en que vive, de

xeito que a secuencia sirva para que nos situemos cognoscitivamente no tema e poida producir

marcos valorativos (éticos e políticos).

As secuencias teñen unha duración breve que equivale en ocasións ao tempo de lectura

dun texto e o seu visionado pode reforzarse coa lectura do guión da escena. Están escollidas

para que teñan unha estrutura pechada que non faga necesario ver a película completa.


52

A natureza das actividades esixe que se deixe sentir a voz do alumnado, creando unha

comunidade de diálogo que estimule a capacidade de elaborar respostas ante os conflitos

sociais.

2. A análise dos textos publicitarios

A publicidade é unha forma de ordenar signos visuais e códigos lingüísticos co obxecto de

apoiar a venda dun produto. Combinando recursos formais e de contido dun xeito creativo,

prodúcese unha nova canle de comunicación cunhas características propias. A actividade de

crear mensaxes publicitarias fundaméntase en artellar e seleccionar un conxunto de signos e

símbolos que poden ter manifestacións textuais, orais, corporais ou formais e que se constitúen

dun xeito ou doutro na mensaxe a través do xeito en que foron combinados e ordenados. A

combinación e a estrutura formal da linguaxe publicitaria posibilita unha mensaxe que transmite

non só o mundo real senón un universo de simbolizacións que conforman e estruturan a mesma

realidade do suxeito.

Despois da segunda guerra mundial as empresas iniciaron unha publicidade agresiva que

tentaba lograr cambios nos valores, actitudes e crenzas para conseguir unha sociedade de

consumo insaciable e en crecemento continuo. Durante os anos 50 e 60 impúxose a

publicidade persuasiva que creaba anuncios enganosos a través de trucos publicitarios e sen

demasiadas preocupacións éticas. Pero nas décadas seguintes demostrouse que os trucos

publicitarios perderan relevancia e capacidade de persuasión, e iniciouse unha publicidade

baseada na análise sociolóxica de estilos de vida e valores. De xeito que a publicidade tentaría

usar, a partir daquela, os valores e estilos de vida dos individuos para lograr o cambio de

actitudes que perseguía.

O noso propósito será guiar ao alumnado para que poida ver a publicidade coma un

axente sociolóxico que inflúe ao mesmo tempo que recolle os valores da sociedade na que

vivimos.

3. O uso do cómic como texto alternativo

O «cómic» (tira debuxada, narración gráfica…) é unha das novas forma de comunicación

de masas. Utiliza a prensa diaria, os cadernos de historietas, os libros, formas de difusión todas

elas que permiten a multiplicación numerosa do orixinal e, polo tanto, a facilidade na posta a

disposición do público.

Como calquera outro medio de comunicación non está illado do conxunto da cultura nin

das demais formas artísticas. As relacións entre cómic e literatura, pintura ou cine, son moi

importantes. Como todas estas manifestacións culturais proporciona unha vantaxe para a

comunicación: unha linguaxe fácil e común para todos.

Mais, o cómic, a diferenza doutras artes máis elitistas, ten implicacións sociais moi fortes.

Ao igual que o cine, fai a súa aparición como un produto da civilización capitalista que se

sustenta no consumo. A economía de consumo potenciou o uso da imaxe ata constituíla na

linguaxe do noso tempo e, como toda linguaxe, é un vehículo de transmisión de significados,

pero tamén de valores, normas, visións do mundo e crenzas.

A importancia do cómic como vehículo de crenzas, normas e lugares comúns está presente

non só na universalidade da súa linguaxe, senón tamén na capacidade que ten de chegar a un

número moi grande de persoas. Hai cómics para todos os gustos e estéticas, dende o máis


53

intelectual ata as historietas disparatadas ou de aventuras. E, por iso, as historietas poden

constituír documentos valiosos no momento de facer aplicacións didácticas, tanto polo seu

carácter lúdico, como pola proximidade da súa linguaxe.

Por outra parte, o valor cultural do cómic, considerado hoxe como unha forma de arte

contemporánea e unha linguaxe sen límites estruturais, fai que valla a pena que o profesorado

se tome a molestia de introducilo na aula como un documento alternativo de traballo, e que o

alumnado aprenda, ao mesmo tempo que contidos teóricos, a maneira correcta de ollar unha

viñeta, ou os contidos implícitos que se agachan nela.

2.3.-. OBXECTIVOS XERAIS DA ETAPA

As materias Educación para a Cidadanía e os Dereitos Humanos e a Educación Ético-cívica na

etapa da Educación Secundaria Obrigatoria, segundo establece o Real Decreto 1190/2012, de 3

de agosto, terán como obxectivo o desenvolvemento das seguintes capacidades:

1. Recoñecer a condición humana na súa dimensión individual e social.

2. Desenvolver as habilidades comunicativas e sociais que permiten participar en actividades

de grupo con actitude solidaria e tolerante, utilizando o diálogo e a mediación para abordar

conflitos.

3. Desenvolver a iniciativa persoal asumindo responsabilidades e praticar formas de

convivencia e participación baseadas no respecto, na cooperación e no rexeitamento á

violencia, aos estereotipos e aos prexuízos.

4. Coñecer e valorar a Declaración universal dos dereitos humanos, o Convenio europeo de

dereitos e liberdades, a Constitución española e o Estatuto de Autonomía de Galicia,

identificando os valores fundamentais.

5. Coñecer e valorar a igualdade esencial dos seres humanos e a relación existente entre a

liberdade e a responsabilidade individuais.

6. Recoñecer a igualdade de dereitos entre homes e mulleres, valorar a diferenza de sexos e a

igualdade de dereitos entre eles e rexeitar os estereotipos e prexuízos que supoñan

discriminación entre homes e mulleres. Fomentar a corresponsabilidade e o compartir as tarefas

domésticas e de coidado, tanto polos homes como polas mulleres.

7. Coñecer e apreciar os principios que fundamentan os sistemas democráticos e o

funcionamento da Comunidade Autónoma de Galicia, do Estado español e da Unión Europea,

as súas institucións, as súas normas e os procesos político-xurídicos, os seus valores e

símbolos.

8. Coñecer os fundamentos do modo de vida democrático e aprender a obrar de acordo con

eles nos diferentes ámbitos de convivencia.

9. Asumir o principio de correlación entre deberes e dereitos e reflexionar sobre as causas

que provocan a violación dos dereitos.

10. Valorar a importancia da participación na vida política e doutras formas de participación


54

cidadá, como a cooperación, o asociacionismo e o voluntariado.

11. Coñecer nos seus termos fundamentais a Constitución española, o Estatuto de Autonomía

de Galicia, a Declaración dos dereitos humanos e o Convenio europeo de dereitos e

liberdades. Valorar as accións encamiñadas á consecución dunha paz e seguridade

fundamentadas no respecto a estes dereitos fundamentais e a participación activa como medio

para lograr un mundo máis xusto.

12. Adquirir un pensamento crítico e reflexivo, baseado nun coñecemento rigoroso e ben

informado, así como valorar as razóns e argumentos dos outros.

13. Coñecer as normas de seguridade viaria e as causas e consecuencias dos accidentes de

circulación.

14. Asumir unha cultura de respecto do medio ambiente e uns hábitos de vida saudables que

os protexan ante as doenzas e ante as adiccións.

2.4. COMPETENCIAS BÁSICAS DA ETAPA

A Educación para a Cidadanía e os Dereitos Humanos relaciónase directamente coa

competencia social e cidadá, pero a complexidade das sociedades democráticas esixe facer fronte

a unha serie de novos desafíos como o coidado do ambiente, a orientación do desenvolvemento

tecnocientífico, a responsabilidade polas xeracións futuras, a igualdade entre os sexos, a loita

contra novas formas de exclusión social e contra as existentes, que impiden desvincular a

competencia social e cidadá do desenvolvemento das demais competencias básicas. Negarlle á

cidadanía a participación no debate sobre estas cuestións, entre outras, sería contraditorio cos

valores democráticos. Unha cidadanía activa debe ter capacidade de elixir, pero ser quen de elixir

esixe ser quen de formular preguntas, observar, seleccionar, analizar, sintetizar información e

transformala en coñecemento, explicitar ideas, construír argumentos, formular hipóteses, etc.

Estamos a falar de destrezas relacionadas con diferentes competencias (competencia en

comunicación lingüística, para aprender a aprender, autonomía e iniciativa persoal, etc.), que é

necesario adquirir se o obxectivo é a formación integral do alumnado e a súa preparación para a

vida social.

En relación coa competencia social e cidadá a educación para a cidadanía afronta o ámbito

persoal e público implícito nela propiciando a adquisición de habilidades para vivir en sociedade e

para exercer a cidadanía democrática. Ademais de contribuír a reforzar a autonomía, a autoestima

e a identidade persoal, favorece o desenvolvemento de habilidades que permiten participar, tomar

decisións, elixir a forma axeitada de comportarse en determinadas situacións e responsabilizarse

das decisións adoptadas e das consecuencias derivadas destas. Tamén contribúe a mellorar as

relacións interpersoais xa que traballa as habilidades encamiñadas a lograr a toma de conciencia

dos propios pensamentos, valores, sentimentos e accións.

Contribúese tamén á competencia a partir da adquisición do coñecemento dos fundamentos e

dos xeitos de organización dos Estados e das sociedades democráticas e doutros contidos

específicos como a evolución histórica dos dereitos humanos e a forma na que se concretan e se

respectan ou se vulneran no mundo actual, particularmente, en caso de conflito ou por parte de

réximes non democráticos.


55

Contribúese directamente á dimensión ética da competencia social e cidadá, favorecendo que o

alumnado recoñeza os valores do contorno e, á vez, poida avalialos e comportarse

coherentemente con eles, ao tomar unha decisión ou ao afrontar un conflito. Así mesmo, débese

favorecer o coñecemento dos valores universais e dos deberes contidos na Declaración universal

dos dereitos humanos, no Convenio europeo de dereitos e liberdades, na Constitución española e

no Estatuto de Autonomía de Galicia.

A educación para a cidadanía contribúe ao desenvolvemento da competencia de aprender a

aprender, fomentando o estímulo das habilidades sociais, o impulso do traballo en equipo, a

participación e o uso sistemático da argumentación, a síntese das ideas propias e alleas, a

confrontación ordenada e crítica do coñecemento, a información e a opinión.

Contribúese tamén ao desenvolvemento da competencia básica de autonomía e iniciativa

persoal, porque se desenvolven iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e

asunción de responsabilidades. O currículo atende especialmente á argumentación, á construción

dun pensamento propio, ao estudo de casos que supoñan unha toma de postura sobre un

problema e as posibles solucións.

O uso sistemático do debate contribúe á competencia en comunicación lingüística, porque

esixe exercitarse na escoita, na exposición e na argumentación. Por outra banda, a comunicación

de sentimentos, ideas e opinións, imprescindibles para lograr os obxectivos da materia, ao

empregar tanto a linguaxe verbal como a escrita, a valoración crítica das mensaxes explícitas e

implícitas en fontes diversas e, particulamente, na publicidade e nos medios de comunicación

tamén axudan á adquisición da competencia. Finalmente, o coñecemento e o uso de termos e

conceptos propios da análise do social fan posible a ampliación do vocabulario.

A necesidade de buscar, obter, analizar, sintetizar e relacionar a información procedente de

distintas fontes, comprendela e integrala para producir coñecemento, comunicala, facer inferencias

e deducións son procedementos que contribúen tamén a desenvolver a competencia tratamento da

información e competencia dixital.

A educación para a cidadanía permite tamén mellorar a competencia cultural e artística,

porque o desenvolvemento de habilidades sociais para a convivencia nunha sociedade plural, esixe

ser quen de apreciar o feito cultural nas súas diversas manifestacións.

Finalmente, ser conscientes da importancia do uso responsable dos recursos naturais, da

necesidade de preservar o ambiente, potenciar o consumo responsable e unha forma de vida

saudable, son contidos con que desde a educación para a cidadanía é posible contribuír tamén ao

desenvolvemento da competencia no coñecemento e interacción co mundo físico.


56

2.5.- CONTIDOS XERAIS DE EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA E OS DEREITOS HUMANOS

2º ESO

Bloque 1. Contidos comúns

– Exposición de opinións e xuízos propios con argumentos razoados e capacidade para

aceptar as opinións dos outros. O diálogo.

– Preparación e realización de debates sobre aspectos relevantes da realidade.

– Análise comparativa e avaliación crítica de informacións achegadas polos medios de

comunicación sobre un mesmo feito ou cuestión de actualidade. Feitos e opinións.

Bloque 2. Persoa e sociedade

– Autonomía persoal e relacións interpersoais. Modelos socioculturais e autoestima, xestión

das emocións, desenvolvemento de factores de protección fronte ás doenzas, ás adiccións e ao

consumismo.

– O carácter social do ser humano: persoa e sociedade. A familia no marco da Constitución

española. O desenvolvemento de actitudes non violentas na convivencia diaria. A noción de

cidadanía. Os criterios xurídicos de adquisición da nacionalidade española. Os valores

fundamentais da Constitución española e do Estatuto de Autonomía de Galicia: os seus

símbolos. Dereitos civís, políticos, económicos e sociais. A xustiza.

– A equidade e a solidariedade. O coidado das persoas dependentes. Axuda a compañeiros

ou persoas en situación desfavorecida.

– A participación no centro educativo.

Bloque 3. Deberes e dereitos cidadáns

– Declaración universal dos dereitos humanos e outros pactos e convenios internacionais

asociados, como o Convenio internacional de dereitos civís e políticos de Nacións Unidas e o

Convenio europeo de dereitos e liberdades. A protección dos dereitos humanos fronte ás

violacións. Os tribunais internacionais. A extensión dos dereitos humanos: un reto do mundo

actual.

– Igualdade de dereitos e diversidade. Respecto e valoración crítica das opcións persoais

dos cidadáns con respecto aos límites impostos pola lexislación.

– A conquista dos dereitos das mulleres e a súa situación no mundo actual. Os dereitos

laborais e a conciliación entre a vida familiar e laboral.

– Os deberes cara á natureza e ao medio ambiente. Xestión de residuos e consumo eficiente.

Preservación do noso patrimonio natural. A contaminación acústica.

– Bens comúns e servizos públicos. Os impostos e a contribución dos cidadáns ao

sostemento dos servizos de interese xeral. O estado do benestar. Nocións básicas sobre o

sistema de Seguridade Social e o sistema español de pensións.


57

Bloque 4. As sociedades democráticas do século XXI

– O Estado de dereito: o seu funcionamento. O modelo político español: a Constitución

española, o Estatuto de Autonomía de Galicia e o Estado das autonomías. A política como

servizo á cidadanía: a responsabilidade pública. O deber de transparencia na xestión pública.

– As sociedades democráticas como sociedades plurais e abertas.

– As democracias representativas. O Parlamento. A participación dos cidadáns. As

eleccións. A opinión pública.

– Diversidade social e cultural. Convivencia de culturas distintas nunha sociedade plural

dentro do marco constitucional.

– A dimensión económica da sociedade humana. Liberdade política e liberdade económica.

O papel da iniciativa económica privada na xeración de riqueza e o fomento do espírito

emprendedor. As ONG e a sociedade civil.

– Consumo racional e responsable. Recoñecemento dos dereitos e deberes dos

consumidores.

– Estrutura e funcións da protección civil. Prevención e xestión dos desastres naturais e

provocados.

– A circulación viaria e a responsabilidade cidadá. Accidentes de circulación: causas e

consecuencias.

Bloque 5. Cidadanía para un mundo global

– Os conflitos no mundo actual: terrorismo, estados falidos, fanatismo relixioso. Dereito

internacional humanitario.

– A loita contra o subdesenvolvemento e accións para lograr un mundo máis próspero e

máis xusto.

– Globalización e interdependencia. O uso das tecnoloxías da información e da

comunicación, novas formas de relación e lecer. Dereito á privacidade e respecto á propiedade

intelectual.


58

2.6.- OBXECTIVOS DIDÁCTICOS DE EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA E OS DEREITOS HUMANOS 2º

ESO

Bloque 1. Somos persoas: relacionámonos e

participamos na vida social

1.Recoñecer a condición humana na súa dimensión individual e social, tomando conciencia da

propia identidade, das características e experiencias persoais, respectando as diferenzas cos

outros e desenvolvendo a autoestima.

2.Coñecer e expresar os sentimentos e as emocións e desenvolver a afectividade nas relacións cos

outros, manifestando unha actitude aberta, solidaria e respectuosa, rexeitando os estereotipos,

os prexuízos e a violencia en todas as súas formas.

3.Recoñecer e asumir a igualdade de dereitos e oportunidades entre mulleres e homes, valorar a

diferenza de sexos rexeitando os estereotipos e prexuízos que supoñan discriminación e

participar activamente na prevención da violencia de xénero.

Bloque 2. Temos dereitos, temos deberes

1.Asumir a pluralidade das sociedades actuais recoñecendo a diversidade como enriquecedora da

convivencia e defender a igualdade de dereitos e oportunidades de todas as persoas, rexeitando

as situacións de inxustiza e as discriminacións existentes por razón de sexo, orixe, crenzas,

diferenzas sociais, orientación afectivo-sexual ou de calquera outro tipo, como unha

vulneración da dignidade humana e causa perturbadora da convivencia.

2.Recoñecer e asumir a igualdade de dereitos e oportunidades entre mulleres e homes, valorar a

diferenza de sexos rexeitando os estereotipos e prexuízos que supoñan discriminación e

participar activamente na prevención da violencia de xénero.

3.Coñecer e analizar as principais teorías éticas que máis contribuíron ao recoñecemento das

liberdades e dos dereitos das persoas.

4.Comprender a definición de «dereitos humanos», as súas características definitorias e os seus

ámbitos de aplicación.

5.Recoñecer as causas que provocan a violación dos dereitos humanos: a pobreza e a

desigualdade.

6.Comprender a relación entre os conflitos armados e o subdesenvolvemento, como fonte da

desigualdade e o conflito.

7.Valorar as accións encamiñadas á consecución da paz e a participación activa como medio para

lograr un mundo máis xusto.

8.Coñecer, valorar e exercer os dereitos e asumir responsablemente os deberes e as obrigacións

que se derivan das declaracións internacionais de dereitos humanos, identificando os valores

que os fundamentan.

9.Coñecer a orixe histórica dos Dereitos Humanos e as concrecións dos mesmos que tiveron lugar

ao longo da historia (dereitos do neno/a, dereitos das mulleres…).


59

Bloque 3. Vivimos nunha sociedade democrática

1.Coñecer e apreciar os principios e valores que fundamentan e lexitiman os sistemas

democráticos e o funcionamento da Comunidade Autónoma de Galicia, do Estado español e da

Unión Europea, tomando conciencia do patrimonio común e da diversidade social e cultural.

2.Coñecer os fundamentos do modo de vida democrático e aprender a obrar de acordo con eles

nos diferentes ámbitos da convivencia. Asumir os deberes cidadáns na mantenza dos bens

comúns e recoñecer o papel do Estado como garante dos servizos públicos.

3.Coñecer as diversas formas de participación política, desenvolver habilidades dialóxicas

orientadas á participación democrática e valorar a importancia da participación cidadá, ben

sexa na vida política institucionalizada ou noutras formas de participación como a cooperación,

o asociacionismo e o voluntariado.

4.Desenvolver a iniciativa persoal, actuar con autonomía, asumindo responsabilidades individuais

e colectivas e practicar formas de convivencia e participación baseadas no respecto, utilizando

o diálogo e a mediación para evitar e resolver os conflitos.

5.Coñecer, valorar e exercer os dereitos e asumir responsablemente os deberes e as obrigas que se

derivan das declaracións internacionais de dereitos humanos e da Constitución española e o

Estatuto de Autonomía de Galicia, identificando os valores que os fundamentan.

6.Adquirir un pensamento crítico, desenvolver un criterio propio e adquirir habilidades para

comunicar as propias ideas e defender as propias posicións en debates, a través da

argumentación documentada e razoada, así como para escoitar e valorar as razóns e

argumentos das outras persoas.

7.Practicar o diálogo coa realidade social en continuo proceso de transformación, como

instrumento para a análise crítica das conviccións persoais e a formulación dun proxecto de

vida propio, na dimensión persoal, cívica e profesional.

8.Coñecer e valorar o exercicio dos dereitos e a responsabilidade das obrigas como elemento

esencial da condición de cidadán.

9.Por en valor a noción de pertenza a una comunidade como base da cidadanía.

10.Coñecer o fundamento constitucional dos estados democráticos.

11.Coñecer as principais formas de organización política.

Bloque 4. Somos cidadáns nun mundo global

1.Identificar as posicións morais que están na orixe dos principais problemas e conflitos do mundo

actual.

2.Recoñecer a importancia da análise ética na resolución dos conflitos actuais.

3.Fomentar a actitude crítica ante os modelos que se transmiten a través dos medios de

comunicación.

4.Procurar as destrezas básicas para a utilización das fontes de información.

5.Recoñecerse membros dunha cidadanía global, baseada nos valores da liberdade, a igualdade e a

xustiza. Respectar os costumes e modos de vida de poboacións distintas.


60

6.Manifestar comportamentos solidarios coas persoas e colectivos desfavorecidos.

7.Coñecer as causas que provocan a violación dos dereitos humanos, a pobreza e a desigualdade,

así como a relación entre os conflitos armados e o subdesenvolvemento.

8.Valorar as accións encamiñadas á consecución da paz e a seguridade e a participación activa

como medio para lograr un mundo máis xusto.

9.Adquirir un pensamento crítico, desenvolver un criterio propio e adquirir habilidades para

comunicar as propias ideas e defender as propias posicións en debates, a través da

argumentación documentada e razoada, así como para escoitar e valorar as razóns e

argumentos das outras persoas.

10.Comprender a relación entre os conflitos armados e o subdesenvolvemento, como fonte da

desigualdade e o conflito.

2.7.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN

DE EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA E OS DEREITOS HUMANOS 2º ESO

A avaliación

Nunha materia como a educación para a cidadanía, a avaliación adquire un compromiso

fundamental, o de manter os mesmos valores nos que pretende educar. Dende o noso enfoque

educativo, entendemos que a avaliación non é simplemente unha acción técnica enfocada a medir

os resultados. É máis ben, e sobre todo, unha acción práctica, no sentido da praxe aristotélica, que

ten implicacións éticas, porque supón un compromiso con determinados valores que se realizan no

propio proceso educativo.

Hai que darlle á avaliación un sentido educativo e formativo, evitando as funcións

distorsionadas, como a punitiva ou a coercitiva. Non se pode esquecer que a avaliación cumpre

funcións non declaradas, que normalmente quedan ocultas, como as de clasificar, xerarquizar,

sancionar, castigar condutas ou servir á reprodución social.

A avaliación continua ten que entenderse como diagnóstico permanente de progresos e de

dificultades durante o proceso, como seguimento do traballo diario, tratando de (re)axustar a

axuda pedagóxica ás diversas necesidades do alumnado. A avaliación ten que referirse,

especialmente nesta materia, non só aos conceptos, senón tamén aos hábitos, procedementos e

valores que se propoñen ao alumnado.

Para facer unha avaliación en educación para a cidadanía, deberemos transmitir con ela os

valores que se defenden na aprendizaxe da materia. Se queremos transmitir os valores de

responsabilidade e autonomía, non podemos excluír o propio alumno ou alumna do proceso de

avaliación. Unha avaliación democrática dálles voz aos participantes, aos protagonistas do

proceso de aprendizaxe. Por iso cómpre acordar co alumnado os propios criterios e formas de

avaliación.


61

A avaliación terá en conta os seguintes aspectos e criterios:

1. Recoller e analizar información sobre os procesos de formación e evolución dos valores e

normas morais, tanto no plano social e histórico como no psicolóxico e persoal. Con este

criterio preténdese que o alumnado adquira o xuízo crítico necesario para ser partícipe dos

valores e normas morais vixentes na nosa sociedade.

2. Participar con madurez en debates e discusións de conflitos, utilizando a argumentación e

excluíndo comportamentos violentos, compulsivos ou con faltas de respecto aos demais

suxeitos do debate. Con este criterio preténdese avaliar o seu progreso na adquisición das

habilidades de expresión dos propios valores, pensamentos, sentimentos e accións, clave na

xestión das relacións interpersoais. Ademais desenvolverase tamén a adquisición dunha

conciencia crítica e autónoma, así como sentimentos de empatía e tolerancia.

3. Ler e analizar textos (filosóficos, literarios, cinematográficos…). Con este criterio

avaliarase os progresos nas capacidades lingüísticas do alumnado, ás súas habilidades para

identificar, valorar e incorporar os propios pensamentos e valores á lectura dun texto.

4. Analizar datos e documentación de diferente tipo (informes, vídeos, prensa…) que

conteñan información relevante sobre os problemas aos que se enfronta a nosa sociedade. Con

este criterio preténdese avaliar os coñecementos sobre a sociedade actual nas súas distintas

facetas, así como o desenvolvemento da súa predisposición á cooperación na construción

dunha sociedade xusta e solidaria.

5. As actitudes que mostre no transcurso da actividade da clase e que poidan ser coherentes

ou non co que manifeste oralmente ou por escrito.

6. A integración que faga dos distintos coñecementos que se lle proporcionan dende a

antropoloxía cultural, a psicoloxía, a etoloxía, etcétera.

Procedementos de avaliación:

Tendo en conta o principio de atención á diversidade do alumnado (en capacidade, intereses,

estilos cognitivos, motivación etc.), a avaliación usará unha pluralidade de métodos e de

instrumentos, procurando non reducila só á proba escrita tradicional. Entre estes instrumentos

podemos citar os seguintes:

1. A observación sistemática da vida da aula, valorando o grao de participación, o esforzo

realizado, o interese e implicación nas tarefas diarias, os intercambios e intervencións orais, as

exposicións de informacións específicas etc.

2. O caderno de aula: nel aparecen reflectidas actividades diversas, como comentarios de

textos, vocabulario, sínteses informativas, mapas conceptuais etc.

3. Traballos monográficos, elaborados a nivel individual ou grupal, así como lecturas de

libros relacionados co temario.

4. A autoavaliación razoada, encamiñada a autorregular a propia aprendizaxe con

responsabilidade e autonomía. A autoavaliación, ademais de fomentar a autoestima do

alumnado, pode achegar unha valiosa información sobre as expectativas de éxito ou fracaso.


62

Compromete ademais, democraticamente, ao alumnado na valoración da propia aprendizaxe e

na toma de decisións. As cualificacións dialogadas serán, así, unha responsabilidade compartida

entre a autoavaliación e a heteroavaliación feita polo profesorado. Dende unha pedagoxía da

autonomía, a autoavaliación é sempre a meta ideal.

5. Probas escritas, ás que hai que darlle sempre un sentido educativo. Estas poden tamén

someterse á autocorrección do propio alumnado. Tomando consciencia dos acertos e

aprendendo dos erros cometidos, poderán mellorar o proceso de aprendizaxe.

En conclusión, a forma de avaliar ha de gardar coherencia coa metodoloxía proposta e estar

guiada por unha racionalidade dialóxica. Iso esixe establecer na aula un clima de comunicación

fluída entre profesorado e alumnado. Se é importante a participación na aprendizaxe, non o é

menos no eido da avaliación. Ensinanza, aprendizaxe e avaliación forman un triángulo inseparable.

Sistemas de cualificación:

Probas escritas 50 %

Caderno diario 20 %

Participación e actitude 20 %

Traballo escrito 10 %

Nas probas extraordinarias esixirase ao alumnado os mínimos que constan na

programación e a nota será APTO ou NON APTO, entendendo que numericamente estaríamos

a falar de 5 puntos.

Criterios de avaliación de Educación para a

Cidadanía e os Dereitos Humanos 2º ESO

1. Valorar a liberdade e a responsabilidade persoais. Identificar e rexeitar, a partir da análise

de feitos reais ou figurados, situacións de discriminación.

2. Participar na vida do centro e do contorno e practicar o diálogo.

3. Rexeitar a discriminación e toda violación dos dereitos humanos. Utilizar diferentes fontes

de información e considerar as distintas posicións e alternativas existentes nos debates que se

formulen sobre problemas e situacións de carácter local ou global.

4. Identificar os principios básicos da Declaración universal dos dereitos humanos e a súa

evolución, distinguir situacións de violacións destes.

5. Recoñecer os principios democráticos e as institucións fundamentais que establece a

Constitución española e o Estatuto de Autonomía de Galicia e describir a organización,

funcións e formas de elección dalgúns órganos de goberno municipais, autonómicos e estatais.

6. Identificar os principais servizos públicos que deben garantir as administracións, recoñecer


63

a contribución dos cidadáns ao seu mantemento e amosar, ante situacións da vida cotiá,

actitudes cívicas relativas ao coidado da saúde, do contorno, da seguridade viaria, da

protección civil e do consumo responsable.

7. Coñecer e valorar o impacto das novas tecnoloxías (dereito á privacidade e repecto á

propiedade intelectual), a globalización ou algúns dos trazos das nosas sociedades actuais

(pluralidade cultural, sociedade do coñecemento, etc.) na nosa convivencia cívica.

8. Recoñecer a existencia de conflitos e as súas principais causas. Valorar a importancia do

Dereito internacional humanitario para paliar as consecuencias dos conflitos.

2.8.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE E TEMAS TRANSVERSAIS

Atención á diversidade

Os materiais que presentamos, pola súa propia natureza e metodoloxía, son susceptibles de

ter un tratamento diversificado. As actividades que se propoñen teñen alternativas na imaxe ou

nos textos e poden (e deben) relacionarse con situación concretas do alumnado. Como queira

que o punto de partida é sempre a situación concreta e vivencial do alumno ou alumna, será

este o que marque o punto de partida e o enfoque de cada unidade.

Temas transversais

O tratamento da imaxe no texto constituirá o material de reflexión nas temáticas transversais:

educación viaria, coidado do medio ambiente, problemática de xénero e educación para a paz e a

convivencia:

• Imaxes de conflitos familiares.

• Imaxes de tratamento inadecuado dos animais.

• Imaxes que representan diferentes tipos de códigos: viarios, relixiosos…

• Imaxes que representan diferentes condutas contrarias á convivencia: pintadas de graffitis.

A análise dos medios de comunicación de masas, fundamentalmente cine, videoxogos, prensa e

internet, usarase para poñer énfase na variedade de problemas morais e na pluralidade étnica da

nosa sociedade, ao tempo que se fomenta a tolerancia, o respecto pola diversidade e os valores de

equidade e xustiza social.


64

2.9.- MATERIAIS

Posible material audiovisual:

1º trimestre:

El señor de las moscas, de Peter Brook

El bola, de Achero Mañas

Hormigas, de Robert Scheerer

2º trimestre:

Las bicicletas son para el verano, de Jaime Chávarri

La ciudad de la alegría, de Roland Joffé

No sin mi hija, de Brian Gilbert

3º trimestre:

Bailando con lobos, de Kevin Costner

Un franco, 14 pesetas, de Carlos Iglesias

Oliver Twist, de Roman Polanski

2.10.- TEMPORALIZACIÓN

Primeiro trimestre:

1.- A familia e o centro educativo

2.- Os dereitos humanos

Segundo trimestre:

3.- Sociedades democráticas do século XXI: a España democrática

4.- A participación cidadá

Terceiro trimestre:

5.- A loita contra a discriminación

6.- Desenvolvemento sostible e consumo responsable

2.11.- MÍNIMOS ESIXIBLES

O que nos fai persoas e cidadáns

Os dereitos humanos e o seu fundamento

Rasgos fundamentais dos sistemas democráticos

A Constitución española e o Estatuto de Galicia

Problemas da globalización


65

III.- Educación ético-cívica (4º E.S.O.)

3.1.- INTRODUCCIÓN

Analizando os obxectivos e contidos do Real decreto 1190 do 3 de agosto de 2012 sobre

a materia Educación ético-cívica de 4º de ESO, parece que a formulación expresa dos contidos

que aparecen no Decreto do Currículo non é a mais axeitada: só unha notable inxenuidade ou

inexperiencia educativa permitiría crer que poden traballarse substantivamente e con éxito en 4º da

E.S.O. tal multiplicidade de temas nunha soa hora de clase semanal. Resulta máis doado

compartir as intencións educativas xerais que animan a organización xeral da materia, así como as

actitudes e procedementos que aparecen no Decreto para a mesma, que a formulación precisa dos

temas conceptuais establecidos nel.

Esta necesidade de reformular os temas e adaptalos á situación de cada centro, no senso

de “moral provisional”, non parece ser contraria ás intencións de organización dun currículo que

fai fincapé en que a materia de ética e cidadanía debe ser un instrumento destinado a potenciar o

desenvolvemento nos adolescentes dun razoamento moral autónomo dende o que o poder encarar

os problemas da sociedade actual.

Por iso este Seminario de Filosofía fai esta programación tratando de reformular os

contidos da materia Éducación ético cívica noutros termos que, por un lado, amosen unha mais

estreita conexión cos obxectivos xerais da etapa e, por outra, teñan maior virtualidade pedagóxica

para a elaboración das unidades, aínda que con elo se poida perder algo do seu “tecnicismo

filosófico”.

Parece obvio que a duración dun curso, nunha materia que dispón só dunha hora semanal,

limita o desenrolo de mais de tres ou catro unidades significativas. Nós seleccionamos tres

unidades cunha temporalización aproximada de doce clases cada unha, o que as permitirá

desenrolar adecuadamente ao longo do curso.

As unidades a traballar son as seguintes.

I.- O RETO DE SER PERSOA

II.- OS DEREITOS HUMÁNS E A DEMOCRACIA: a Constitución española, o

Estatuto de Autonomía e a Declaración universal dos dereitos humanos.

III.- OS FUNDAMENTOS DA VIDA MORAL e POLÍTICA: Liberdade e

responsabilidade


66

A selección destas tres unidades para guiar o desenrolo dos conceptos da nosa materia

non é arbitraria. Seguimos para dita selección catro criterios principais que expoñemos no

seguinte cadro:

CRITERIOS

CONDICIÓNS E OBXECTIVOS

Filosófico

(fonte epistemolóxica)

Relevancia e pertinencia filosófica (ética dos temas tratados)

Contexto curricular

(fonte pedagóxica)

Encher bacíos curriculares sobre temas morais de interese

educativo

Socio-político

(fonte sociolóxica)

Importancia social dos temas

Psicolóxico

(fonte psicolóxica)

Adecuación dos temas ás capacidades e intereses do alumno do

derradeiro curso da E.S.O.

Os desenrolos destes criterios levounos á elección das tres temáticas ao longo do curso no

seguinte orden:

1º trimestre.- O RETO DE SER PERSOA

O obxectivo é facerlle ver ao alumnado que as relacións interpersoais, a saúde, as tarefas e

a orientación que lle deamos á nosa vida son fundamentais para nos realizar como persoas; e o

importante que é o principiar a elaborar un proxecto de vida no que se poidan integrar os

acontecementos máis importantes e previsibles que quedan por vivir. Con isto tentaremos que

adopten unha actitude responsable coa súa vida e respectuosa coa vida dos demais.

2º trimestre.- OS DEREITOS HUMÁNS E A DEMOCRACIA: a Constitución

española, o Estatuto de Autonomía e a Declaración universal dos dereitos humanos. O obxectivo desta unidade é que o alumnado reflexione sobre os dereitos humáns e a

noción de democracia e valore a importancia da participación cidadá para o funcionamento das

institucións democráticas ao tempo que identificará os valores constitucionais e o coñecemento de

dereitos e deberes fundamentais recoñecidos na Constitución Españolas e no Estatuto de

autonomía de Galicia.

3º trimestre.- OS FUNDAMENTOS DA VIDA MORAL e POLÍTICA:

Dende esta unidade os alumnos terán que distinguir entre ética e moral, situando á

primeira entre as disciplinas filosóficas e a segunda como unha dimensión específica dos seres

humanos, un saber que axudará a orientar a nosa vida, diferenciándoo da relixión, do Dereito e da

política.


67

3.2.- OBXECTIVOS

1.- Coñecer e comprender os trazos específicos que fundamentan a moralidade humana na

súa practica individual e social.

2.- Comprender o xénese dos valores e das normas morais e a súa fundamentación

obxectiva e común a tódolos seres humanos presente na Declaración Universal dos Dereitos

humanos.

3.- Valorar criticamente o pluralismo cultural e moral das sociedades modernas.

4.- Identificar e analizar os principais proxectos éticos contemporáneos, sobre todo os

relacionados cos dereitos humanos.

5.- Analizar as diferentes formas de organización política das sociedades actuais, sobre

todo o sistema democrático e o Estado de Dereito como catalizadores da busca da xustiza.

6.- Desenvolver unha actitude construtiva, crítica e tolerante, xustificando as afirmacións,

de xeito que medre no alumnado a idea de que o paradigma dialóxico é o mellor camiño para

solucionar os problemas humanos e sociais.

3.3.- COMPETENCIAS BÁSICAS

Ao longo dos tres núcleos temáticos que imos desenrolar desenvolveremos as seguintes

competencias básicas:

Competencia en comunicación lingüística

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

Tratamento da información e competencia dixital

Competencia social e cidadá

Competencia cultural e artística

Competencia para aprender a aprender

Autonomía e iniciativa persoal

3.4.- CONTIDOS

Unidade I.- O reto de ser persoa

CONCEPTUAIS

Conceptos básicos: respecto, dignidade, liberdade,afecto, saúde, sentido da vida.

Causas e consecuencias do consumo de drogas.

O traballo, a propia intimidade e o sentido da vida.

PROCEDIMENTAIS

Análise da propia realidade vital.

Recoñecemento dos límites da liberdade.

Redaccións e debates

ACTITUDINAIS

Valoración positiva do crecemento como persoa

Coidado responsable da saúde corporal e psíquica

Actitude afectuosa, esperanzada e ilusionada cara ao futuro e ás persoas coas que se

convive.


68

Mínimos esixibles:

Conceptos básicos: respecto, dignidade, liberdade,afecto, saúde, sentido da vida.

Causas e consecuencias do consumo de drogas.

Recoñecemento dos límites da liberdade.

Coidado responsable da saúde corporal e psíquica

Temporalización:

Esta unidade desenrolarase ao longo do primeiro trimestre:

3 sesións para o visionado da película

9 sesións para o traballo de aula

Unidade II.- Democracia e dereitos humanos: a Constitución española, o Estatuto de

autonomía de Galicia e a Declaración dos Dereitos Humanos

CONCEPTUAIS

Conceptos básicos: Democracia, participación, constitución española, Estatuto de

autonomía de Galicia, Declaración dos Dereitos humanos, ser cidadán.

Concepto, dimensións e implicacións da cidadanía.

O deber na vida cotiá

PROCEDIMENTAIS

Debates sobre as distintas ideoloxías políticas e o seu concepto de democracia.

Realización de debates nos que os alumnado exprese os distintos deberes a que están

obrigados.

Comentario de textos

ACTITUDINAIS

Convencemento de que a felicidade non é unha utopía.

Valoración crítica dos distintos deberes que nos obrigan na nosa vida cotiá.

Xenerosidade coas persoas coas que convivimos de modo que nos fagamos a vida menos

difícil os uns aos outros.

Mínimos esixibles:

Conceptos básicos: Democracia, participación, constitución española, Estatuto de autonomía de

Galicia, Declaración dos Dereitos humanos, ser cidadán.

Convencemento de que participar na política é un dereito e pode ser un deber

Xenerosidade coas persoas coas que convivimos de modo que nos fagamos a vida menos

difícil os uns aos outros.

Temporalización:

A unidade desenrolarase ao longo do segundo trimestre:

3 sesións para ver a película



69

Unidade III.- Os fundamentos da vida moral e política

CONCEPTUAIS

Conceptos básicos: moral, ética, política, dereito, relixión.

Distinción entre moral e ética

Os saberes que nos orientan na vida

PROCEDIMENTAIS

Lectura e comprensión do desenvolvemento do tema nos textos e películas a traballar.

Debates en pequenos grupos

Identificación das actitudes e virtudes que configuran o carácter de personaxes de novela

ou de cine

ACTITUDINAIS

Estimación do traballo de investigación e estudo individual e colectivo

Sensibilidade e respecto ás diferentes formas de orientar a vida que temos as persoas.

Recoñecemento do pluralismo como posibilidade para crecer moralmente, tanto de forma

persoal como social.

Mínimos esixibles:

Conceptos básicos: moral, ética, política, dereito, relixión.

Os saberes que nos orientan na vida

Recoñecemento do pluralismo como posibilidade para crecer moralmente, tanto de forma

persoal como social.

Sensibilidade e respecto ás diferentes formas de orientar a vida que temos as persoas.

Temporalización:

Esta unidade desenrolarase ao longo do terceiro trimestre:

3 sesións para o visionado da película


3.5.- METODOLOXÍA

A partires de textos, documentais, películas, etc, traballados de forma individual e en

equipo na aula propoñemos unha metodoloxía activa na que por medio de coloquios e debates o

alumnado expoña os seus argumentos que despois serán comparados cos dos seus compañeiros e

sintetizados no caderno con exercicios de reflexión.

Ao finalizar cada unidade intentarase consensuar entre todo o alumnado un decálogo que

recolla os puntos que se consideren mais importantes do tema tratado.

Durante todo o curso os alumnos utilizarán como instrumento de traballo individual o

caderno-diario onde deberá quedar reflectido o seu traballo tanto dentro como fora da aula, así

como as súas impresións sobre os temas tratados.


70

3.6.- MATERIAIS

Material visual:

Que belo é vivir, de Frank Capra

Billy Elliot, de Stephen Daldry

O club dos poetas mortos, de Peter Weir

3.7.- AVALIACIÓN

a.-) Organización e tenacidade na realización do traballo

Débese organizar o traballo, traballar con regularidade e ter ao día o caderno.

b.-) Corrección dos traballos escritos

A boa expresión e a boa presentación do caderno diario e dos traballos monográficos será

factor avaliable.

c.-) Participación, respecto e cooperación nos traballos de equipo

É necesario traballar ben en equipo, colaborar e non provocar conflitos.

d.-) Participación, respecto e cooperación nos coloquios e debates

A participación nos debates, respectando e sendo tolerante cos demais compañeiros será

un factor avaliable dentro desta materia.

e.-) Análise e comprensión dos temas tratados

O alumnado deberá acadar unha capacidade mínima suficiente para facer un razoamento

moral de xeito crítico e autónomo sobre aqueles problemas morais vixentes na sociedade actual.

Sistemas de cualificación:

Caderno diario 20 %

Participación e actitude 20 %

Probas escritas 60 %

A maiores o alumnado poderá subir un 10% da nota cun traballo optativo ao trimestre.

Nas probas extraordinarias esixirase ao alumnado os mínimos que constan na


a falar de 5 puntos.


71

3.8.-TEMAS TRANSVERSAIS:

Unidade I :O reto de ser persoa.- traballaremos os temas transversais de Educación para

a convivencia, Educación non sexista, Educación do consumidor e Educación sexual.

Unidade II: Os fundamentos da vida moral e política traballaranse os seguintes temas

transversais: Educación para a convivencia, Educación para a paz, Educación ambiental e

Educación multicultural.

Unidade III: Democracia e dereitos humanos: a Constitución española, o Estatuto de

Autonomía de Galicia e a Declaración do Dereitos humanos.- os temas a traballar serán os

seguintes: Educación sexual, Educación do consumidor, Educación multicultural, Educación non

sexista, Educación para a convivencia e Educación para a paz.


72

V.- HISTORIA DA FILOSOFÍA (2º de bacharelato)

5.1.- INTRODUCCIÓN

Tódolos alumnos e alumnas de 2º de bacharelato cursan esta materia como obrigatoria,

podendo escoller na proba de acceso á universidade entre un comentario de texto histórico ou un

comentario de texto filosófico, por iso na programación seguiremos as indicacións que propón a

CIUG para este curso.

A función que debe desempeñar a Historia da Filosofía no currículo é dobre: por unha

parte, debe proporcionar unha información básica sobre filósofos e sistemas e, por outra, debe

completar a formación filosófica do alumnado mediante o estudio dalgúns filósofos

representativos de cada época.

Sendo consciente da esaxerada amplitude de contidos que propón o currículo para este

curso, pensamos que a materia non debe caer en prexuízos historiográficos ou doxográficos, nin

tampouco caer no erro de pretender ser unha historia de toda a cultura occidental; por elo, dende

a base dunha contextualización esquemática abordaremos a análise dos problemas tratados no

curso anterior, explicado no contexto das correntes e autores mais importantes da filosofía

occidental, segundo as indicacións que para este curso propón a CIUG.

5.2.- OBXECTIVOS

1.- Coñecer e comprender os diferentes aspectos (temas, autores, escolas) que integran os

períodos nos que se divide a Historia da Filosofía.

2.- Comprender a relación entre os problemas expostos e as teorías propostas con outras

manifestacións teóricas e prácticas do contexto histórico onde foron enunciados

3.- Comprender a Historia da filosofía como un avance en espiral, onde os problemas son

retomados cun crecente nivel de radicalidade metodolóxica.

4.- Recoñecer e situar os problemas filosóficos traballados no curso de 1º de bacharelato

como cuestións xurdidas ó longo da historia.

5.- Comprender os problemas filosóficos fundamentais que ocuparon ós filósofos ó longo

da historia e recoñecer a súa transcendencia para a comprensión do mudo actual.

6.- Aprender a ler e comentar textos filosóficos establecendo entre eles un diálogo crítico

que leve á súa interpretación, comparación e localización.

7.-Aprender a analizar e expoñer adecuadamente de xeito oral e escrito, os problemas e as

teorías filosóficas estudados prestando especial interese ó rigor conceptual e lóxico.

8.- Desenvolver e consolidar a actitude crítica ante opinións contrapostas, someténdoas a

unha reflexión racional, e analizar os conceptos previos, prexuízos e posicións ideolóxicas que

poidan existir como condicionantes.

9.- Comprender e valorar o desenvolvemento das ideas como un continuado esforzo

racional, e comprender e valorar que o diálogo racional é a orixe do mesmo.

10.- Valorar o debate de posicións contrapostas como medio para practicar o respecto aos

demais e a tolerancia positiva contra calquera forma de discriminación.


73

5.3.- SELECCIÓN DE CONTIDOS

Contidos comúns:

Busca de información a partir de fontes diversas (textos, libros e internet) e integración

desta seguindo criterios temáticos ou metodolóxicos.

Análise e comentario de textos filosóficos, identificando as súas ideas e relacionándoas

coa teoría do autor.

Presenza doa autores e autoras nas diferentes etapas.

Exposicións orais e composicións escritas acerca do pensamento das distintas autorías,

utilizando con propiedade o vocabulario técnico adquirido e incorporando as propias

reflexións de xeito fundamentado.

Participación en debates expoñendo loxicamente o pensamento propio.

5.3.1.- CONTIDOS CONCEPTUAIS

I.- FILOSOFÍA ANTIGA

1.1.- Platón

1.1.1.- A formación da polis grega

1.1.2.- Antecedentes presocráticos

1.1.3.- Os sofistas e Sócrates

1.1.4.- A teoría platónica das ideas diferenzas entre Mundo sensible e

mundo intelixible e os graos de coñecemento

1.1.5.-A concepción política de Platón: antropoloxía platónica e

vinculación da alma á cidade

1.2.- Aristóteles

1.2.1.- A formación da polis grega

1.2.2.- Antecedentes presocráticos

1.2.3.- O tránsito cara o mundo helenístico

1.2.4.- Física e metafísica en Aristóteles: hilemorfismo, cambio e

causalidade

1.2.5.- Ética e política en Aristóteles: areté, a idea de polis e a condición de

cidadán


74

II.- FILOSOFIA MEDIEVAL

2.1.- Agostiño de Hipona e Tomé de Aquino

2.1.1.- Santo Agostiño

- Helenismo: filosofía e cristianismo

- As novas ideas fornte ao mundo grego

2.1.2.- San Tomé

- A noción de Escolástica e o nacemento da universidade

- A recepción de Aristóteles. Averroes e o averroismo latino

2.1.3.- O problema razón/fe en San Agostiño e San Tomé

2.1.4.- Lei divina, lei natural e lei positiva en San Tomé.

III.- FILOSOFÍA MODERNA

3.1.- Descartes, Locke e Hume

3.1.1.- Renacemento e Reforma

3.1.2.- A vinculación do empirismo e racionalismo coa revolución

científica

3.1.3.- O problema do método: a idea de substancia en Descartes e o

problema da veracidade divina.

3.1.4.- Fenomenismo e causalidade en Hume

3.1.5.- Ai dea de “estado de natureza” como fundamento ideolóxico do

novo Estado burgués; a teoría do contrato socia len Locke

3.2.- Kant 3.2.1.- Factores políticos sociais e culturais que no XVIII conducen á

Ilustración.

3.2.2.- As novas ideas, progreso, educación ou iluminación, humanidade,

civilización, natureza.

3.2.3.- Características da razón ilustrada

3.2.4.- A idea kantiana de ilustración

3.2.5.- A síntese entre racionalismo e empirismo en Kant.

3.2.6.- O formalismo moral kantiano

IV.- FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA

4.1.- Marx

4.1.1.- As influencias do socialismo utópico, da esquerda hegeliana e da

economía política.

4.1.2.- Revolución industrial e movemento obreiro

4.1.3.- O nacemento das ciencias sociais

4.1.4.- O concepto de alienación

4.1.5.- A análise da mercancía e o concepto de plusvalía.

4.1.6.- O materialismo histórico.


75

4.2.- Nietzsche

4.2.1.- Un novo marco científico: evolucionismo e positivismo

4.2.2.- A herdanza da Ilustración

4.2.3.- O método xenealóxico

4.2.4.- Crítica da cultura occidental: o nihilismo

4.2.5.- A vontade de poder e o superhome.

5.3.2.- CONTIDOS PROCEDIMENTAIS

1.- Confección de cronoloxías e de esquemas conceptuais que permitan localizar e

relacionar tanto autores como posturas filosóficas.

2.- Interpretación do contido de textos filosóficos, sendo quen de relacionalos coas

condicións sociais e culturais que os enmarcan.

3.- Utilización axeitada das diferentes formas de información e consulta, facendo especial

fincapé nas posibilidades que nos ofrecen as novas tecnoloxías para a investigación da historia da

filosofía.

4.- Exposición e debates planificados sobre algún autor ou problema filosófico estudados.

5.3.3.- CONTIDOS ACTITUDINAIS

1.- Respecto e aprecio polas correntes filosóficas mais antigas sen as cales sería imposible

interpretar e comprender as reflexións feitas dende o presente mais próximo.

2.- Valorar e comprender o diálogo racional como a ferramenta mais importante para a

libre expresión do pensamento.

3.- Mostrar interese pola lectura e comprensión de obras filosóficas, así como unha

actitude crítica ante os contidos ideolóxicos que poidan subxacer nelas.

4.- Manifestar un talante aberto e tolerante ante a pluralidade de sistemas e ideas.

5.4.-MÍNIMOS ESIXIBLES

Os mínimos esixibles por autor son os que aparecen no apartado de Contidos conceptuais

que son os propostos pola CIUG para a proba de acceso á universidade.

5.5.- TEMPORALIZACIÓN

1º trimestre.- Filosofía antiga (30 sesións)

Platón (15 sesións) e Aristóteles (15 sesións)

2º trimestre.- Filosofía medieval e filosofía moderna I (22 sesións)

Tomás de Aquino (5 sesións), Agostiño de Hipona (5 sesións), Descartes, Locke e Hume

(12 sesións)

3º trimestre.- Filosofía moderna II e contemporánea (17 sesións)

Kant (10 sesións), Marx (4 sesións) e Nietzsche (3 sesións)


76

5.6.- METODOLOXÍA E MATERIAIS

Creemos que o traballo directo cos textos dos autores é básico na ensinanza desta materia,

por elo traballaremos con escolmas de textos das distintas épocas para que o alumnado vaia

descubrindo as teorías que propón cada autor, para despois facer traballos de síntese e

comparación, así como mapas conceptuais.

Unhas veces será o alumnado o que traballe dun xeito “virxe”, é dicir, cunha mínima

información sobre a autoría do texto, e outras serán as explicacións previas do profesor as que

sirvan de catalizador para o análise e comprensión dos textos.

A utilización de bibliografía que atoparán na biblioteca do centro e o acceso a paxinas web

deberán servir de complemento ideal para que o alumnado acade os obxectivos propostos nesta

materia.

Material audiovisual:

La rosa púrpura del Cairo, de Woody Allen

El nombre de la rosa, de J.J. Annaud

Galileo Galilei, De Liliana Cavanni

5.7.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN

5.7.1.- De carácter xeral

1.- Situar e contextualizar adecuadamente ós principais filósofos estudados no seu marco

histórico e filosófico.

2.- Relacionar os problemas filosóficos coas principais condicións socioculturais da súa

época e ás que pretenderon dar resposta.

3.- Mostrar e recoñecer a implicación dos sistemas filosóficos no desenvolvemento

histórico das ideas e dos cambios sociais.

4.- Coñecer e manexar adecuadamente o vocabulario filosófico básico adquirido nos dous

cursos de Filosofía de bacharelato.

5.- Analizar e comentar o contido dun texto filosófico con rigor metodolóxico,

identificando os problemas, os conceptos e os termos específicos que aparecen.

6.- Comparar e relacionar textos filosóficos de distintos autores, co fin de establecer entre

eles semellanzas e diferenzas de formulación e de explicación.

7.- Expoñer, de modo claro e ordenado, as liñas fundamentais dos problemas e sistemas

filosóficos que se estudaron dun modo analítico.

8.- Elaborar e expoñer, oralmente ou por escrito, algún aspecto do pensamento dun autor

ou o contido dunha das obras analizadas.


77

9.- Elaborar, de xeito individual ou colectivo, táboas sincrónicas nas que cada un dos

filósofos estudados se contextualice con outros acontecementos históricos.

10.- Participar en debates sobre problemas filosóficos actuais, nos cales aportarán as súas

propias reflexións, sendo capaces de relacionalas con outras posicións de épocas pasadas

previamente estudadas.

5.7.2.- De caracter específico

De acordo coas indicacións da CIUG solicitarase do alumnado que realice unha

redacción, composición ou exposición única a partir dun texto de carácter filosófico.

Para a avaliación desta terase en conta o seguinte:

1.- O conxunto de coñecementos que manifeste, que serán conformes cos contidos

establecidos no currículo.

2.- As calidades formais da exposición: claridade expositiva, capacidade crítica, rigor

conceptual e, en xeral, a maior ou menor madurez intelectual que a proba deixe translucir, polo

que se penalizaran as incorreccións gramaticais e ortográficas.

Puntuarase sobre 10 puntos en base aos seguintes items:

- Marco histórico e conceptual: ata 2,5 puntos

- Comprensión: ata 6 puntos

- Cuestión de semellanza ou diferenza con outros autores: ata 1,5 puntos

O alumnado poderá subir nota (un 10%) en base ao traballo optativo cos textos, e a

participación e actitude na aula.

Nas probas extraordinarias esixiranse ao alumnado os mínimos que constan na


a falar de 5 puntos

5.8.-TEMAS TRANSVERSAIS:

Ao longo da explicación dos diversos autores e escolas que imos estudar neste curso de

bacharelato irán aparecendo cuestións relacionadas cos temas transversais pois corresponde á

filosofía enfrontarse cos problemas que atinxen ao comportamento dos seres humanos ao longo da

historia.

No bloque dedicado á filosofía clásica grega, podemos vinculalo á educación

multicultural e á educación para a saúde, pois os sofistas son os primeiros autores que se

plantean a cuestión do relativismo cultural. Asemade, a preocupación polo corpo é unha

inquietude moi estendida no mundo grego.

A educación para a convivencia e para os dereitos humanos e a paz tamén atopan un

espacio neste bloque, pois os gregos nunca cesaron de reflexionar sobre a natureza da virtude e

sobre os principios que regulan a vida en comunidade. As posicións aristocratizantes de Platón ou

de Aristóteles, que xustifican a escravitude contrastan coas teses cosmopolitas dos estoicos ou

coa afirmación de Demócrito, que se declara cidadán do mundo.


78

Os sofistas, tan vilipendiados pola tradición socrático-platónica, coincidiron cos estoicos

na crítica da escravitude e na necesidade de ampliar os límites políticos de cada rexión, co fin de

construír unidades políticas cada vez máis amplas. Neste senso, tamén poderíamos atopar un

vínculo coa igualdade de sexos, reivindicada por algúns sofistas ou insinuada por algúns textos

de Platón.

A educación para os dereitos humanos e a paz poden atopar un espacio no bloque

dedicado á filosofía cristián medieval e renacentista; nas súas orixes o cristianismo desempeñou un

papel fundamental no recoñecemento dos outros como semellantes

Tamén a educación para a paz topa un espazo privilexiado no bloque dedicado á filosofía

moderna. O pensamento político do XVII xustifica certas formas de totalitarismo, pero é necesario

coñecer estas liñas de razoamento para apreciar a fundamentación democrática emprendida por

Spinoza e polos ilustrados, sen esquecer a importancia dos textos utópicos, que alimentarán a reflexión

política de autores posteriores que velarán polo desenrolo dunha razón práctica comprometida coa

transformación da sociedade; neste senso son moi valiosas as ideas políticas de Locke e a separación

de poderes e o cosmopolitismo de Kant e a súa idea dunha sociedade de nacións baseada na paz

perpetua.

O concepto kantiano de autonomía moral pode estenderse a todas as áreas transversais como

preámbulo imprescindible na formación dunha personalidade crítica e independente, capaz de resistir as

tentacións dun consumo innecesario ou á posibilidade de sucumbir aos riscos dunha conducción

imprudente.

Finalmente, no bloque dedicado á filosofía contemporánea, podemos tratar todos estes temas

desde unha perspectiva máis actual. O concepto de internacional socialista de Marx, ou o europeísmo

de Ortega son sobradamente coñecidos, e tamén a cultura da saúde de Nietzsche pode vincularse

facilmente coa necesidade de coñecer e comprender o propio corpo.


79

programación didáctica do departamento dei.e seminario de filosofía, i.e.s. maximino romero de...

Documents