programaciÓn didÁctica curso 2017/18 · materias e composición do departamento 2. elementos...

DEPARTAMENTO DE FILOSOFÍA

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

CURSO 2017/18

IES COSME LÓPEZ RODRÍGUEZ A RÚA

1

ÍNDICE

1. Materias e composición do departamento 2. Elementos prescriptivos do currículo

3. Programacións das materias

3.1. Historia da Filosofía - 2º Bacharelato 3.2. Filosofía - 1º Bacharelato 3.3. Valores Éticos - 4º ESO * 3.4. Valores Éticos - 3º ESO * 3.5. Valores Éticos - 2º ESO 3.6. Valores Éticos - 1º ESO *

4. Plan de recuperación das materias pendentes

5. Elementos transversais

5.1. Contribucións as tecnoloxías da información e comunicación 5.2. Contribucióna ao plan lector 5.3. Contribución ao plan de convivencia 5.4. Contribución ao emprendemento 5.5. Educación en valores

6. Actividades complementarias e extraescolares

7. Seguimento e avaliación da programación

8. APÉNDICES 8.1: Criterios xerais de avaliación do departemento 8.2: Cadro sintético dos criterios de cualificación das materias 8.3: Lecturas 1º Bacharelato e 2º

9. Propostas de mellora

1.MATERIAS E COMPOSICIÓN DO DEPARTAMENTO Composición do departamento, materias que imparte e distrubución horaria entre os membros: Profesorado: Cargo:

Dna. María Milagros Sánchez Xefe de departamento

Dna. Ma Angeles López Dna. Dna.

.Profe.Profe .

ESO BACHARELATO

MATERIA

Curso Grupos Curso Grupos

His. da Filosofía 2º 1

Filosofía 1º 1

Valores éticos 4º 1




Profesor Materia (curso) nº horas por Total horas Total horas

grupo materia profesor

H da Filosofía 4 4

(2º bac.)

Filosofía (1º 3 3

bac.)

Dna. María M.

8

Sánchez

Valores éticos

1

1

Blázquez

(2º ESO)

Dna. Valores Éticos 1 1

(4º ESO)

Valores éticos 1 1

Dna. MªAngeles López (3º ESO)

Valores éticos 1 1

Dna. (1º ESO) 3

2. ELEMENTOS PRESCRIPTIVOS DO CURRÍCULO Os elementos que veñen prescritos na nova LOMCE e que afecta ás novas materias (Valores éticos 1º- 2º- 3 º- 4 º da ESO, Filosofía 1º Bacharelato) no referente aos obxectivos, quedan concretados do seguinte modo: • Obxectivos do bacharelato: O bacharelato contribuirá a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan: a) Exercer a cidadanía democrática, desde antecedentes históricos e os principais

unha perspectiva global, e adquirir unha factores da súa evolución. Participar de xeito

conciencia cívica responsable, inspirada polos solidario no desenvolvemento e na mellora do

valores da Constitución española e do seu contorno social.

Estatuto de autonomía de Galicia, así como

polos dereitos humanos, que fomente a i) Acceder aos coñecementos científicos e

corresponsabilidade na construción dunha tecnolóxicos fundamentais, e dominar as

sociedadexusta e equitativa e favoreza a habilidades básicas propias da modalidade

sustentabilidade. elixida.

b) Consolidar unha madureza persoal e social l) Comprender os elementos e os

que lle permita actuar de forma responsable e procedementos fundamentais da investigación

a utónoma e desenvolver o seu espírito crítico. e dos métodos científicos. Coñecer e valorar

Ser quen de prever e resolver pacificamente de forma crítica a contribución da ciencia e da

os conflitos persoais, familiares e sociais. tecnoloxía ao cambio das condicións de vida,

así como afianzar a sensibilidade e o respecto

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e cara ao medio ambiente e a ordenación

oportunidades entre homes e mulleres, sustentable do territorio, con especial

analizar e valorar criticamente as referencia ao territorio galego.

desigualdades e discriminacións existentes e,

en particular, a violencia contra a muller, e m) Afianzar o espírito emprendedor con

impulsar a igualdade real e a non actitudes de creatividade, flexibilidade,

discriminación das persoas por calquera iniciativa, traballo en equipo, confianza nun

condición ou circunstancia persoal ou social, mesmo e sentido crítico.

con atención especial ás persoas con

discapacidade. n) Desenvolver a sensibilidade artística e

literaria, así como o criterio estético, como

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e fontes de formación e enriquecemento

disciplina, como condicións necesarias para o cultural.

medio de desenvolvemento persoal.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras. g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as

tecnoloxías da información e da comunicación. h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus Obxectivos da ESO: A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír á súa conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado favorecer o desenvolvemento persoal e social,

e impulsar condutas e hábitos saudables.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como

na escrita, a lingua galega e a lingua castelá.

o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

capacidades que lles permitan

Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática. a) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. b) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller. c) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos. d) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación. e) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia. f) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura. i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historiapropias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo. m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora. n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación. ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito. o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusóf

3. PROGRAMACIÓN DAS MATERIAS 3.1 HISTORIA DA FILOSOFÍA - 2º BACHARELATO A. Unidades didácticas: contidos, obxectivos específicos, criterios de

avaliación e temporalización Obxectivos xerais da materia de Historia da Filosofía

A Historia da Filosofía no presente curso académico é conisderada pola LOMCE unha materia terminal do bacharelato, que adquire tamén a dimensión de propedéutica para un amplo abano de estudos e profesións posteriores. Deste xeito é fundamental ter en conta a continuidade desde unha perspectiva histórica ás ideas que se presentaron nas materias de Filosofía de cuarto de ESO e Filosofía de primeiro de Bacharelato e contribuir ao desenvolvemento integral dos alumnos e das alumnas de Bacharelato cara a permitirlles tomar conciencia do seu ser como ser pensante e autónomo e reflexionar sobre as súas propias crenzas, ideas e conviccións e as do mundo que hai arredor, de xeito crítico e razoado, e rexeitalas e/ou modificalas ou asumilas como parte de si. Trátase de abrir unha investigación que lles fará máis libres, permitiralles comprender o pasado e o presente e proxectar solucións sobre os problemas que se lles formulen no futuro.

Doutra banda, esta materia é, de todas as que ten o Departamento ao seu cargo, a que presenta un carácter máis ríxido e ordenado de todas elas. A innovación na formulación das Unidades Didácticas é moi limitada; a elección dos contidos, sucédelle outro tanto; a proposta de textos e recursos, adoece de algo similar; os métodos de comentario de textos, teñen unha longa tradición.

A materia está organizada en cinco bloques: o primeiro é transversal e, por tanto, reaparecerá ao longo de todo o currículo, trátase da análise de textos, a argumentación, as ferramentas de investigación propias da filosofía e as aplicacións das tecnoloxías da información e da comunicación na materia; os outros catro bloques corresponden coas catro épocas máis relevantes da historia no relativo ao pensamento: Grecia Antiga, a Idade Media, a Modernidade e a Ilustración e a filosofía da Idade Contemporánea, que chega a ocuparse de autores/as e problemas actuais. Estes catro bloques están estruturados a través de autores/as salientables, dos/das que se sinala a súa terminoloxía, os textos máis representativos e as súas teorías características, e se contextualizan con outros/as autores/as ou épocas, resaltando á súa vez as súas contribucións á sociedade e á súa época.

Os obxectivos xerais podemos concretarlos nos seguintes :

1.- Adquirir un rigoroso coñecemento do pensamento dos filósofos máis destacados e dos

conxuntos problemáticos que conforman a historia da filosofía. 2.- Ordenar cronolóxica e sistematicamente autores e problemas, sinalando a súa situación

histórica e destacando as relacións que existen entre eles. É dicir, combinar un rigoroso coñecemento diacrónico da evolución de autores e problemas cun preciso coñecemento sistemático desta evolución, que elimina toda forma de xustaposición mecánica.

3.- Coñecer o contexto histórico, social e intelectual no que xorde a obra dos grandes pensadores e en relación co cal adquiren sentido os máis importantes núcleos problemáticos da historia da filosofía.

4.- Analizar e comentar textos filosóficos, indicando a súa estrutura argumental, destacando os seus termos esenciais e realizando unha crítica fundamentada do seu contido.

5.- Establecer relacións e correspondencias entre autores e problemas, sinalando as semellanzas e as diferenzas existentes entre distintas posturas ante as grandes

consultas filosóficas. 6.- Sinalar a vixencia e a actualidade das máis relevantes contribucións á historia da filosofía,

indicando a súa utilidade para a análise de problemas actuais. 7.- Elaborar distintos tipos de traballo, como esquemas e resumos sistemáticos, comentarios

de texto, composicións ou disertacións filosóficas, debates e breves monografías. Na realización destes traballos deben exercitarse as capacidades de elaborar sínteses rigorosas e de aplicar unha metodoloxía de traballo intelectual que sustente axeitadamente a actividade crítica propia da filosofía.

8.- Expresar axeitadamente, en forma oral e escrita, as propias opinións acerca da obra dun autor ou dun problema filosófico que posúa unha especial actualidade, unindo o coñecemento rigoroso da historia da filosofía coa expresión das propias ideas.

9.- Analizar criticamente as teorías e os conceptos que fundamenten actitudes discriminatorias, excluíntes e dogmáticas, tendo en conta o contexto histórico no que xurdiron.

10.- Advertir a importancia da crítica e do diálogo racionais para a análise dos grandes problemas tratados ao longo da historia da filosofía, que impiden o dogmatismo e toda forma de exclusión ou discriminación.

Obxectivos específicos, criterios de avaliación e contidos das unidades didácticas O desenvolvemento dos contidos da materia organizáse en once unidades didácticas, en cada unha das cales se especifican os seguintes apartados: obxectivos didácticos específicos, criterios de avaliación e, por último, os contidos. UNIDADE 1.1 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer a procedencia do mundo, da cultura e da lingua grega, e localizar xeograficamente

as tres zonas onde xurdiu a filosofía a partir do século VII a.C. 2. Saber cal é a natureza da reflexión filosófica como un tipo de pensamento vinculado

necesariamente á invención da escritura fonética e da cidade centrada na ágora como espazo de discusión pública e política. 3. Manexar con soltura a diferenza entre monistas e pluralistas, e saber encadrar cada filósofo

presocrático a cada un destes puntos de vista, así como coñecer as principais teses das súas doutrinas. 4. Ter coñecemento do cambio que supón con respecto á filosofía presocrática a aparición do

movemento sofístico, saber en que consisten o seu relativismo moral e o seu escepticismo epistemolóxico e coñecer a reacción de Sócrates fronte aos sofistas. 5. Saber que é o intelectualismo moral e dominar o significado da ignorancia, da maiéutica e da

ironía socráticas como elementos inseparables da indución e a definición das virtudes morais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Describe como se formou o pobo, a cultura, e a lingua gregos e é capaz de situar Xonia, a

Grecia continental e a Magna Grecia. 2.1. Comprende a natureza literaria e cívica da filosofía como trazo distintivo dun pensamento

novo e irredutible a outras formas de pensamento pretéritas ou de latitudes distintas. 3.1. Identifica os filósofos presocráticos segundo a diferenciación entre monistas e pluralistas,

sitúa os diferentes movementos filosóficos e expón as teses de cada un deles. 4.1. Distingue as formulacións morais de Sócrates e dos sofistas, e expón as teses relativistas e

escépticas destes de xeito claro. 5.1. Entende axeitadamente a articulación entre a ignorancia, a maiéutica e a ironía socráticas e

a súa función no proceso de definición das virtudes morais.

CONTIDOS - O nacemento da filosofía: diálogo e escritura. - Investigación en diversas fontes sobre o contexto histórico, social e cultural que determina o xurdimento da filosofía. - Análise crítica da razón do xurdimento da filosofía en Grecia. - Valoración axeitada de diferentes tradicións e culturas na formación de Grecia e do xurdimento da filosofía. - O principio da realidade nos presocráticos. - Definición da distinción entre monistas e pluralistas nos presocráticos, así como exposición das principais propostas sobre o principio da realidade. - Ordenación cronolóxica e sistemática dos autores e dos problemas da filosofía presocrática. - A educación do cidadán e a imposibilidade do coñecemento. - Exposición dos problemas tratados polos sofistas sobre a educación do cidadán e sobre a complexidade da adquisición do coñecemento. - Análise de aforismos e breves textos filosóficos dos sofistas. - A filosofía de Sócrates: ignorancia, ironía e maiéutica. - Argumentación sobre a vixencia dos problemas éticos formulados por Sócrates. - Descrición da vixencia e da actualidade da ignorancia, da ironía e da maiéutica socráticas, indicando a súa utilidade para a análise dos problemas actuais. UNIDADE 1.2. OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer o contexto histórico, político, social e cultural no que nace Platón e desenvolve a súa

filosofía, e relacionalo coas súas experiencias persoais. 2. Saber que é unha idea e vincular a doutrina das ideas coa necesidade dunha ontoloxía

dualista que distingue entre un mundo sensible e inmanente e un mundo intelixible, transcendente e ideal, que é a causa do mundo sensible. 3. Entender a concepción tripartita da alma de Platón e o seu enfoque funcional a pesar do seu

aspecto formal mitolóxico e metafórico. 4. Comprender a teoría do coñecemento de Platón e manexar con naturalidade e facilidade a

relación que existe entre o símil da liña e o coñecemento, o símil da idea de ben e do Sol, e o imprescindible e fundamental mito da caverna. 5. Coñecer a utopía cívica platónica, a súa hipótese sobre a orixe da cidade e, de xeito

preponderante, a doutrina do isomorfismo entre as partes da alma humana e as partes da cidade, ademais de entender o sentido que Platón dá á noción de xustiza no contexto da vida do ser humano na cidade. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Describe os principais acontecementos históricos, políticos, sociais e culturais da época de Platón, e relaciona a súa filosofía tanto con estes coma coas súas experiencias vitais. 2.1. Comprende que é unha idea, a teoría das ideas e o significado con respecto a esta da

doutrina platónica da anámnesis e da inmortalidade da alma. 3.1. Distingue as partes da alma tal como a concibe Platón e sabe interpretar o mito do carro

alado e a súa función como instrumento para afondar na explicación da doutrina das ideas. 4.1. Analiza axeitadamente cada unha das partes do mito da caverna e relaciónao correctamente

co símil entre o Sol e a idea de ben, e co símil do coñecemento e a liña. 5.1. Sinala o isomorfismo entre a estrutura tripartita da alma tal como a entende Platón e a

estrutura tripartita da cidade, establecendo correctamente a correspondencia entre cada unha

delas, e entende o significado da idea de xustiza cívica en Platón. CONTIDOS - A hexemonía de Atenas no século de Pericles. - Investigación sobre o contexto histórico, social e intelectual no que xurdiu a obra de Platón. - Elaboración dun esquema cos principais acontecementos históricos e políticos dos séculos nos que transcorre a vida de Platón. - A figura e o estilo filosófico de Platón. - Elaboración dunha composición filosófica sobre a relevancia do estilo literario de Platón na exposición da súa filosofía. - Busca de información sobre a vida de Platón; por exemplo, en Vidas de filósofos ilustres, de Dióxenes Laercio. - As ideas e a realidade. - Definición e uso axeitado do concepto de idea en Platón. - Elaboración dun breve ensaio filosófico no que se explique a relación entre as ideas e a realidade tal como as concibe Platón. - As metáforas da alma tripartita de Platón. - Realización dun traballo colectivo sobre as metáforas da alma de Platón. - Elaboración dun esquema sobre a concepción tripartita da alma de Platón. - A relación entre as ideas e o coñecemento. - Representación gráfica do mito da caverna e dos símiles da liña e do Sol. - Análises da importancia da dialéctica platónica con respecto á crítica e o diálogo racionais. - A utopía política de Platón e as clases da cidade. - Preparación e realización dun debate sobre o concepto de xustiza na utopía platónica. - Realización dunha comparación entre a estrutura da cidade e a estrutura da alma humana na República de Platón. UNIDADE 2 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer o contexto cultural, político e social no que viviu Aristóteles e a influencia que tivo

Alexandre Magno na configuración das filosofías helenísticas. 2. Saber a división da filosofía aristotélica segundo o obxecto do que se ocupan as ciencias e o

papel da lóxica con respecto á filosofía e ás ciencias nas que esta se divide. 3. Entender os distintos sentidos nos que Aristóteles utiliza o termo «substancia» e o nexo entre

a física e a metafísica, así como comprender as teorías aristotélicas da causalidade, do cambio e a doutrina hilemórfica. 4. Analizar a estrutura da alma tal como a concibe Aristóteles, a súa relación co proceso do

coñecemento. 5. Coñecer a doutrina ética de Aristóteles, a noción de virtude e a súa relación co «intermedio»,

e a súa teoría política e distinguir as clases de goberno segundo os criterios manexados polo filósofo grego; ademais de saber as ideas fundamentais dos estoicos, os epicúreos e os escépticos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Coñece o contexto cultural, político e social no que viviu Aristóteles e a influencia que tivo

Alexandre Magno na configuración das filosofías helenísticas.

2.1. Enumera e describe as distintas ciencias nas que Aristóteles divide a filosofía e a relación que a lóxica mantén con elas. 3.1. Comprende a vinculación entre a física e a metafísica, e o diferente sentido no que

Aristóteles usa o termo «substancia» en ambas as dúas; entende a diferenza entre potencia e acto e que o cambio se define por medio de ambos os dous conceptos , e coñece a doutrina aristotélica da causalidade así como a diferenza entre materia e forma, e a teoría hilemórfica. 4.1. Distingue as partes da alma segundo Aristóteles e identifica axeitadamente a parte da que

depende o coñecemento humano. 5.1. Sinala os elementos principais da doutrina ética de Aristóteles e diferencia entre o enfoque

teórico da ética aristotélica e o enfoque preponderantemente pragmático das éticas helenísticas, e ademais coñece a natureza cívica do ser humano e analiza o goberno da cidade ideal segundo os criterios do número e do fin dos que exercen a soberanía na cidade que establece Aristóteles. CONTIDOS - A obra de Alexandre Magno e o xurdimento do helenismo. - Investigación sobre o contexto histórico, político e social do século IV a.C. - A figura de Aristóteles e o sistema das ciencias. - Elaboración dun esquema sobre o sistema das ciencias de Aristóteles e a relación entre filosofía e lóxica entendida esta como «organon». - Busca de información sobre a vida de Aristóteles; por exemplo, en Vidas de filósofos ilustres, de Dióxenes Laercio. - A realidade física en Aristóteles. - Análise da relación entre substancia e natureza na perspectiva física da realidade. - A realidade metafísica en Aristóteles. - Definición e uso axeitado da distinción entre substancias primeiras e substancias segundas. - Análise da importante distinción aristotélica entre materia (hylé) e forma (morphé), e do significado da doutrina hilemórfica. - A psicoloxía do ser humano. - Establecemento das semellanzas e as diferenzas entre a concepción platónica e a concepción aristotélica da alma. - Ética da felicidade e da virtude. - Definición do concepto de virtude (areté) de Aristóteles e caracterización da súa doutrina «do intermedio» en obrar virtuoso. - Descrición da vixencia da idea aristotélica da felicidade como fin dunha vida ética e virtuosa. - Formación do carácter propio e creación de hábitos de responsabilidade persoal e preocupación polo desenvolvemento integrador da persoa harmonizando os procedementos do pensamento racional e os sentimentos, os desexos e os afectos. - O animal político, a cidade e as formas de goberno. - Descrición da vixencia da concepción aristotélica do ser humano como un animal cívico. - As éticas helenísticas: cosmopolitismo, pracer e suspensión do xuízo. - Realización dun traballo colectivo sobre o concepto de cosmopolitismo e a súa relación con propostas políticas contemporáneas. UNIDADE 3.1 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer os trazos esenciais que caracterizan o século v como unha época de crise e as

características da nova cultura cristiá en canto herdeira e sintetizadora da cultura clásica.

2. Situar a Agostiño de Hipona no seu contexto histórico-biográfico, xunto coas súas obras máis representativas, e identificar no seu pensamento os trazos característicos da época, así como os temas e os problemas que dirixen o seu percorrido intelectual. 3. Entender a concepción agostiñana do coñecemento e a súa postura na polémica entre razón

e fe, xunto coa súa concepción do home e do mundo, sabendo distinguir nela a influencia das ideas platónicas. 4. Describir os trazos esenciais da concepción do home e da moral, xunto coas ideas de

Agostiño de Hipona sobre o mal e a liberdade.

5. Identificar os trazos da concepción política agostiñana, relacionándoa coa súa concepción lineal da historia, e coñecer as súas achegas fundamentais á historia do pensamento, recoñecendo a súa influencia posterior. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Describe o contexto histórico no que vive Agostiño de Hipona identificando os trazos característicos desta época na que se funden os trazos pagáns e os cristiáns, e analiza en que medida Agostiño culmina este período. 2.1. Comprende a importancia de Agostiño de Hipona como máximo expoñente da filosofía

patrística, recoñecendo nos seus textos o seu percorrido intelectual autobiográfico e o seu proxecto de teoloxía existencial. 3.1. Coñece a formulación de Agostiño de Hipona respecto á busca interior da verdade

identificando os pasos e os conceptos fundamentais da súa análise, así como a súa concepción da natureza humana e a súa interpretación lineal da historia. 4.1. Recoñece a natureza dual do home como punto de partida da concepción ética agostiñana e

valora o sentido das ideas de liberdade e de amor cara a Deus, condicións que fan posible a moralidade. 5.1. Coñece a teoría política agostiñana e o sentido e a influencia que a súa concepción da

historia tivo na nosa sociedade occidental e a súa vixencia na Modernidade. CONTIDOS - A caída do imperio romano e a filosofía cristiá. - Investigación sobre o contexto histórico no que vive Agostiño de Hipona como un momento de tránsito entre a Idade Antiga e a Idade Media. - Agostiño de Hipona, primeiro gran filósofo cristián. - Situación da figura de Agostiño de Hipona como cumio do movemento patrístico, nun contexto fronteirizo entre a filosofía, a relixión e o paganismo. - Recoñecemento nos textos do percorrido intelectual autobiográfico de Agostiño de Hipona e do seu proxecto de teoloxía existencial. - A iluminación interior da verdade. - Descrición da busca interior da verdade de Agostiño de Hipona identificando os seus pasos. - Caracterización das ideas segundo Agostiño de Hipona como froito da iluminación divina na alma. - Comparación da epistemoloxía agostiñana coa teoría platónica das ideas e o concepto de reminiscencia. - A razón ao servizo da fe. - Realización dun esquema sobre os puntos principais da polémica entre razón e fe na época anterior a Agostiño de Hipona. - Análise da tese agostiñana referente á subordinación da razón á fe. - Apreciación da dificultade de explicar as relacións entre as crenzas e o coñecemento e do

esforzo realizado por Agostiño de Hipona no seu tempo. - A realidade segundo Agostiño de Hipona. - Definición da idea agostiñana de creación e comparación coa teoría platónica. - O ser humano e a liberdade. - Análise da concepción de ser humano en Agostiño de Hipona, recoñecendo nela a influencia das ideas dualistas de Platón e do relato bíblico da Creación.

11

- Descrición dos trazos da natureza humana irremisiblemente inclinada ao mal, pero libre e tendente á felicidade. - O sentido da historia e a política. - Exposición da filosofía da historia de Agostiño de Hipona expresada na súa obra A cidade de Deus. UNIDADE 3.2 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Describir as características da época medieval e recoñecer nela os ideais da cultura cristiá. 2. Destacar a importancia do pensamento de Tomé de Aquino como cumio do pensamento

medieval na súa fusión co pensamento antigo. 3. Comprender a teoría do coñecemento de Tomé de Aquino, a orixe e o fundamento do

coñecemento, a súa orientación cara a Deus e apreciar o seu esforzo por demostrar a Deus a partir da luz natural da razón. 4. Coñecer a ontoloxía tomista e recoñecer nela o cambio de interpretación do mundo feito por

Tomé de Aquino respecto á tradición grega antiga. 5. Analizar a concepción tomista do ser humano como ser moral e a súa relación co concepto de

lei moral natural. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Identifica o contexto histórico no que se forxa a cultura europea medieval recoñecendo nel a

pegada da cultura cristiá a través da autoridade da Igrexa católica. 2.1. Resalta a figura de Tomé de Aquino como o sabio filósofo que soubo unir a herdanza

aristotélica coa tradición cristiá nunha síntese nova, conseguindo harmonizar a incompatible rivalidade entre razón e fe para demostrar a unidade do coñecemento en Deus. 3.1. Sabe recoñecer os elementos que compoñen o coñecemento humano, o seu fin último en

Deus e a capacidade da razón para demostrar a existencia deste por medio da luz natural da razón. 4.1. Identifica o concepto de realidade elaborado por Tomé de Aquino, a creación do mundo por

Deus, a súa ordenación xerárquica e os principios fundamentais que a compoñen. 5.1. Coñece a concepción tomista sobre o ser humano e a moral en relación con Deus e

distingue a relación do entendemento humano coa lei moral natural. CONTIDOS - A preeminencia da Igrexa na época medieval. - Descrición do renacemento carolinxio como o novo imperio romano baseado no sistema feudal e lexitimado pola Igrexa e a filosofía escolástica. - Valoración da importancia do pensamento cristián na constitución de Europa e adopción dunha actitude reflexiva acerca da influencia da relixión nesta época. - A obra de Tomé de Aquino, suma da teoloxía católica. - Redacción dun breve comentario sobre a figura de Tomé de Aquino como cumio da escolástica e introdutor do pensamento de Aristóteles e da súa pegada empirista na filosofía cristiá. - Elaboración dun esquema sobre as etapas da filosofía escolástica, destacando os principais problemas e as correntes de pensamento que suscitaron. - O problema do coñecemento e a colaboración entre a razón e a fe. - Exposición das principais posturas medievais sobre o problema das relacións entre a razón e a fe, con especial atención á solución tomista baseada na distinción e na colaboración entre ambas as dúas fontes de coñecemento.

- Elaboración dun resumo do modelo epistemolóxico de Aristóteles e análise das súas consecuencias na teoloxía de Tomé de Aquino. - Deus e a realidade en Tomé de Aquino. - Análise dos textos e distinción dos argumentos para a demostración da existencia de Deus; en especial, das chamadas «cinco vías». - Definición do concepto de creación como obra dun ser absoluto que dá o ser sen contar con materia previa ningunha e que configura a realidade de forma analóxica e segundo unha orde finalista. - A lei natural como fundamento da moral. - Definición do ser humano como unión substancial de corpo e alma, creado por Deus á súa imaxe e semellanza, e, polo tanto, orientado naturalmente a El como sumo ben e fin último. - Descrición dos fins concretos da natureza humana e das características da lei natural que os define como bens inescusables. - Adopción dunha actitude crítica ante a absolutización da natureza como fonte da moralidade, ponderando o valor da razón na determinación da natureza humana. UNIDADE 4.1 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer as características da época renacentista e sinalar os seus principais

acontecementos; en especial, o movemento humanista e a Revolución Científica. 2. Comprender a importancia do movemento humanista como expresión do renovado

pensamento clásico e o contraste coa filosofía escolástica. 3. Identificar os trazos esenciais da análise política do Renacemento valorando as posicións

realistas e as utópicas como propias da dialéctica do bo goberno. 4. Analizar os presupostos e as etapas da aparición da «Nova ciencia» e destacar a importancia

da libre expresión das ideas fronte aos argumentos de autoridade e a importancia do diálogo racional fronte a toda forma de dogmatismo. 5. Sinalar a importancia do novo método científico, as diferenzas entre as súas diversas

expresións ata a súa consolidación definitiva e a nova imaxe do mundo que delas se deriva. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Describe o contexto e as características do Renacemento como quebra do sistema medieval

e como momento de importantes acontecementos sociais e descubrimentos científicos que produciron unha notoria revolución histórica. 2.1. Alcanza unha axeitada comprensión do movemento humanista como revalorización da razón

autónoma e da liberdade, e en especial das grandes figuras como Nicolás de Cusa, Pico della Mirandola e Erasmo de Rotterdam. 3.1. Coñece as achegas da filosofía política do Renacemento e considera o valor da razón

humana para organizar a vida en sociedade con realismo e utopía, e así espertar a práctica dunha cidadanía responsable. 4.1. Distingue os presupostos e os momentos principais da Revolución Científica, os seus

protagonistas e as súas achegas máis importantes, destacando a súa importancia como fundamento do grandísimo avance da ciencia e da técnica do noso tempo. 5.1. Identifica os grandes fitos da Revolución Científica e da nova imaxe do mundo, prestando

especial atención ao cambio de paradigma científico e valorando a importancia das achegas de Copérnico, de Galileo e de Newton. CONTIDOS - A nova concepción do ser humano no Renacemento. - Contextualización da época renacentista, relacionando a súa nova visión do mundo e do home con momentos anteriores da historia da filosofía.

- O ser humano no movemento humanista. - Descrición dos trazos esenciais do novo movemento humanista que se inicia no Renacemento, identificando os seus principais representantes. - Análise e comentario de textos dos representantes máis sobresaíntes do movemento humanista, destacando o novo concepto de ser humano que impoñen na época. - As concepcións políticas realistas e utópicas no Renacemento. - Análise das distintas concepcións sobre a sociedade que xorden no Renacemento, destacando a súa fundamentación no valor da razón humana para poñer as bases dunha nova sociedade política. - Comparación das ideas centrais de Thomas Moro e de Maquiavelo a través da lectura dalgúns dos seus textos. - Apreciación da importancia e da influencia que os pensadores políticos renacentistas tiveron na teoría política dos séculos posteriores. - O novo paradigma científico e o valor da ciencia na Revolución Científica. - Establecemento das correspondencias entre as etapas e os autores máis importantes da Revolución Científica. - Apreciación da importancia da libre expresión das ideas, tanto nesta época coma na actual, sempre que se atopen debidamente fundamentadas. - A concepción heliocéntrica de Copérnico, Kepler e Galileo. - Busca de información en diferentes fontes sobre as ideas fundamentais da nova concepción astronómica. - Comparación dos dous paradigmas astronómicos enfrontados, destacando o avance que supuxo a nova concepción copernicana. - A unificación da ciencia e o paradigma mecanicista de Newton. - Resumo das principais ideas do novo método científico. - Definición dos conceptos fundamentais do modelo mecanicista newtoniano e a súa concepción unificadora da física terrestre e celeste. UNIDADE 4.2 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Explicar e distinguir as características fundamentais do racionalismo como corrente filosófica

da Modernidade. 2. Recoñecer as diferentes ideas que constitúen e configuran a teoría do coñecemento

cartesiana. 3. Coñecer o método cartesiano como un procedemento de busca da verdade. 4. Comprender a ontoloxía cartesiana como unha das achegas máis importantes á concepción

do mundo dende o racionalismo. 5. Advertir criticamente as vantaxes e os inconvenientes do dualismo antropolóxico e a

formulación dunha moral de carácter provisional por parte de Descartes. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Analiza e comprende as características fundamentais do movemento racionalista iniciado

por Descartes, como figura central, e identifica os seus representantes máis sobresaíntes. 2.1. Resalta e coñece a importancia do novo concepto de razón e o seu modo de proceder a

través dun método como o instrumento máis útil para alcanzar o coñecemento verdadeiro. 3.1. Distingue os criterios utilizados por Descartes para evitar o erro e escapar da dúbida a partir

da busca dunha primeira verdade.

4.1. Identifica os trazos esenciais da ontoloxía cartesiana como unha das achegas máis influentes do racionalismo. 5.1. Analiza criticamente o dualismo antropolóxico e a formulación dunha moral de carácter

provisional por parte de Descartes. CONTIDOS - A época moderna: guerras de relixión, escepticismo e individualismo. - Contextualización da filosofía racionalista dentro dos cambios históricos do inicio da Idade Moderna. - Descartes, a nova forma de ser filósofo. - Elaboración dun breve comentario sobre a nova vida dos filósofos na Idade Moderna a través da figura de Descartes. - Interese e atención polas novas características persoais dos filósofos modernos, especialmente de Descartes. - A teoría do coñecemento de Descartes. - Establecemento das relacións entre os conceptos fundamentais da filosofía cartesiana, así como comparación destes cos conceptos doutras disciplinas ou orientacións filosóficas. - Análise crítica do novo proxecto filosófico do racionalismo e da súa necesidade dun método de coñecemento verdadeiro. - Valoración da busca e da aplicación dun método racional por parte de Descartes para saír da dúbida e alcanzar unha primeira verdade indubidable. - A ontoloxía cartesiana. - Definición da noción de substancia e exposición da súa clasificación en corpórea, mental e infinita. - Recoñecemento e valoración da importancia e da repercusión históricas do mecanicismo e do dualismo cartesianos. - O dualismo antropolóxico e a moral provisional de Descartes. - Identificación e análise crítica do dualismo antropolóxico de Descartes e da importancia central da substancia pensante na súa filosofía. - Comparación da concepción cartesiana do eu con outras concepcións que se formularon ao longo da historia da filosofía. - Exposición razoada da ética cartesiana en tanto que promotora dunha moral provisional. - Fomento dunha actitude crítica ante as diferentes formulacións éticas que se deron ao longo da historia da filosofía, comprendendo as razóns que impulsaron a Descartes ao desenvolvemento da súa concepción moral. - O racionalismo continental. - Elaboración dun esquema sobre as distintas filosofías racionalistas que foron aparecendo ao longo dos séculos XVII e XVIII. - Definición do significado e do alcance do monismo de Spinoza e do pluralismo de Leibniz. UNIDADE 4.3 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Delimitar as condicións históricas e filosóficas nas que xurdiu o empirismo británico, así como

as achegas dos seus precursores máis sobresaíntes. 2. Comprender as contribucións fundamentais a nivel gnoseolóxico e ético-político de Locke

como un dos principais representantes do empirismo. 3. Sinalar a contribución de Berkeley ao empirismo situándoo no seu extremo máis idealista. 4. Recoñecer a formulación do empirismo de Hume en tanto que culminación ilustrada desta

corrente filosófica.

5. Coñecer e destacar o cuestionamento das principais nocións da metafísica tradicional levado a cabo por Hume como unha contribución fundamental da súa proposta empirista. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Analiza e distingue os trazos fundamentais do empirismo británico como un movemento

filosófico con características propias fronte a outras correntes da época, así como as propostas máis importantes dos seus precursores. 2.1. Coñece a formulación empirista de Locke como unha das achegas principais deste

movemento tanto a nivel gnoseolóxico coma a nivel ético-político. 3.1. Comprende a importancia da análise da linguaxe de Berkeley e a súa formulación do

empirismo como un idealismo extremo. 4.1. Analiza e explica a culminación do empirismo como sistema filosófico da man de Hume. 5.1. Advirte a importancia da crítica de Hume ás ideas de substancia, Deus e causalidade, así

como o seu rexeitamento do dogmatismo. CONTIDOS - O século XVII en Inglaterra e as primeiras revolucións modernas. - Investigación sobre os acontecementos históricos da época na que xurdiu o pensamento empirista. - Coherencia e rigor na análise dos acontecementos históricos que impulsaron o xurdimento da filosofía empirista. - A formación do empirismo británico: Bacon e Hobbes. - Análise e exposición crítica do pensamento dos predecesores do empirismo británico, Francis Bacon e Hobbes, tendo en conta a importancia das súas consideracións para a posterior aparición do empirismo. - Reflexión crítica ante a ciencia e comprensión da súa constitución histórica a partir do esforzo realizado na busca dun método de coñecemento. - Fomento dunha actitude crítica sobre os intentos de fundamentar unha sociedade política no uso da violencia e do absolutismo, valorando positivamente os esforzos por unha convivencia solidaria, tolerante e fundada na paz. - A teoría do coñecemento empirista e o liberalismo político de Locke. - Definición dos conceptos básicos que configuran a explicación da orixe e dos límites do coñecemento en Locke. - Clasificación das ideas segundo Locke dentro da súa teoría do coñecemento. - Síntese da análise da orixe da sociedade política por parte de Locke e descrición da súa teoría en torno á fundamentación do liberalismo. - Valoración axeitada da tradición do liberalismo político fronte a outras posicións políticas. - Berkeley, o nominalismo e o empirismo idealista. - Elaboración dun resumo sobre o idealismo extremo de Berkeley a partir da análise da afirmación de que só existe o que é percibido. - Hume: a culminación ilustrada do empirismo británico. - Exposición da teoría do coñecemento de Hume coa delimitación conceptual das ideas máis importantes en relación cos elementos do coñecemento e os tipos deste. - Preparación e elaboración dun debate en torno ás consecuencias da crítica de Hume á idea de causalidade. - Análise da crítica de Hume ás ideas centrais da metafísica tradicional. - Elaboración dun resumo sobre o emotivismo ético de Hume. - Valoración do proceso humeano de crítica das ideas de substancia, Deus e causalidade como un uso crítico da razón na busca do coñecemento verdadeiro. - Adopción dunha actitude de rexeitamento cara a aquelas actitudes de discriminación baseadas en emocións.

UNIDADE 5 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Identificar os trazos esenciais da razón ilustrada e coñecer os seus principais representantes. 2. Destacar a importancia da figura de Kant e o sentido do seu proxecto crítico, que analiza os

límites da razón. 3. Identificar os trazos esenciais da análise que Kant realiza da razón pura, destacando os

conceptos fundamentais desta análise. 4. Coñecer a fundamentación que fai Kant do uso práctico da razón, identificando os trazos

dunha moral autónoma e formal que ten un carácter emancipador. 5. Identificar as esperanzas que, segundo Kant, lle quedan á razón no ámbito da arte, da relixión

e da sociedade, cunha especial atención á análise da historia e da sociedade e á construción dun concepto do ser humano libre e autónomo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Describe os trazos fundamentais do pensamento ilustrado e as contribucións dos seus

principais representantes. 2.1. Coñece o valor da figura de Kant, como máximo representante da Ilustración, na historia da

filosofía e identifica os trazos fundamentais do seu proxecto crítico, con especial atención á súa chamada «revolución copernicana». 3.1. Describe a análise que fai Kant do uso teórico da razón e dos seus límites, identificando os

conceptos esenciais desta análise. 4.1. Distingue os momentos esenciais da fundamentación que Kant fai do uso práctico da razón

e que o leva a propoñer unha ética do deber que é formal e autónoma. 5.1. Sinala o valor da arte, da relixión e da sociedade como ámbitos nos que é posible o exercicio

dunha razón autónoma que é fundamento da dignidade do ser humano. CONTIDOS - A razón ilustrada e a súa época. - Definición dos trazos esenciais do pensamento ilustrado, comparando as súas pretensións con outras épocas da historia da filosofía. - Contextualización dos principios da Ilustración na súa época, identificando os seus principais representantes. - Valoración da crítica e da tolerancia, presentes no pensamento ilustrado, como principios esenciais dunha actitude democrática. - A figura de Kant. - Análise da relevancia da figura de Kant na tradición intelectual de Occidente e comparación da súa influencia coa doutros grandes pensadores. - Valoración do esforzo que require un traballo rigoroso como o realizado por Kant no seu proxecto crítico e das esixencias que comporta. - O concepto kantiano dunha crítica da razón. - Comentario dalgúns textos fundamentais de Kant, destacando os seus argumentos e empregando algunhas das súas ideas para expresar as propias opinións de modo razoado. - Recoñecemento de que o libre exercicio da crítica debe combater os falsos prexuízos que levan a manter inxustas situacións de exclusión, así como ao mantemento dunha actitude dogmática. - A análise kantiana da razón teórica. - Establecemento da relación entre a filosofía e outras ramas de saber; en especial, das ciencias, como Kant fai. - O fundamento racional da actividade práctica en Kant. - Síntese dos trazos esenciais da proposta ética de Kant establecendo as súas relacións coas formulacións éticas doutros pensadores.

- Elaboración dun breve ensaio filosófico sobre a vixencia dunha ética autónoma e formal como a kantiana, destacando a actualidade do imperativo categórico. - Fomento do desenvolvemento de actitudes libres e responsables no exercicio das condutas sociais. - Recoñecemento do valor das persoas como fins en si mesmos, que leva á eliminación de toda dependencia irracional e inxusta, que socava a liberdade e a dignidade humanas. UNIDADE 6 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Entender o carácter revolucionario do século XIX con especial atención ás propostas teórico-

prácticas do pensamento de Marx e identificar as influencias do idealismo hegeliano na análise da realidade de Marx. 2. Explicar a concepción antropolóxica de Marx e os resultados críticos da súa interpretación no

contexto da sociedade industrial. 3. Comprender a conceptualización marxista dos elementos que compoñen as formacións

históricas e a explicación do seu dinamismo. 4. Distinguir os elementos teóricos que, segundo Marx, explican o funcionamento da economía

capitalista. 5. Relacionar a moral marxista coa súa proposta comunista de organización política da

sociedade. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Identifica os cambios revolucionarios acaecidos no século XIX e a crítica de Marx á situación

social e económica resultante e distingue a influencia do idealismo en Marx e os aspectos antagónicos da súa concepción materialista da realidade. 2.1. Comprende o sentido marxista da concepción do ser humano e a súa denuncia da

sociedade burguesa capitalista como causante da alienación humana. 3.1. Entende a análise marxista da historia, recoñecendo os elementos que compoñen as

formacións económico-sociais e o sentido dialéctico do seu dinamismo no tempo. 4.1. Analiza os elementos teóricos que Marx destaca como determinantes na comprensión da

economía capitalista. 5.1. Coñece a crítica de Marx á moral burguesa e a alternativa política que propón, concretada

nun Estado comunista. CONTIDOS - O século das revolucións. - Elaboración dunha síntese das consecuencias producidas en Europa pola extensión da Revolución Industrial e a Revolución Francesa. - Identificación do pensamento filosófico dominante en Occidente na primeira metade do século XIX. - Toma de conciencia acerca dos cambios estruturais no social, no político e no económico que se produciron en Europa ao longo do século XIX. - Marx, o filósofo da acción. - Investigación sobre a polifacética produción teórica de Marx e sobre os seus logros prácticos na construción da organización do movemento obreiro. - Apreciación positiva ante un modelo de vida orientado e dedicado a reivindicar os dereitos dos seres humanos social e economicamente máis desfavorecidos. - A preocupación antropolóxica de Marx. - Comparación da definición de home feita por Marx con outras reflexións filosóficas ao longo da historia.

- Enumeración e definición dos distintos tipos de alienacións que, segundo Marx, sofre o home no contexto da sociedade burguesa capitalista. - Respecto pola dignidade humana sen distinción nin excepción ningunha. - O materialismo histórico, unha teoría xeral sobre a realidade. - Esquematización da estrutura e o dinamismo das formacións económico-sociais descritas por Marx. - Definición dos conceptos marxistas de clase social, loita de clases e revolución social. - O funcionamento do capitalismo: análise da economía política. - Identificación, no contexto da filosofía marxista, das características que definen a pertenza a unha determinada clase social. - Enumeración e definición dos principais conceptos da análise de Marx referidos ao funcionamento do sistema capitalista. - Fomento do espírito crítico ante os estímulos publicitarios agresivos producidos no seo de sistemas económicos mercantilistas. - Ética e política en Marx: a sociedade comunista. - Descrición e comprensión das fases que Marx anuncia como necesarias para pasar do Estado liberal e da sociedade burguesa a un Estado comunista e proletario. - Debate en torno ao carácter utópico ou realista das formulacións políticas de Marx e as súas predicións sobre un futuro sen clases sociais antagónicas. UNIDADE 7 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Comprender o pensamento de Nietzsche e a súa crítica filosófica á cultura occidental;

especialmente, á filosofía, á ciencia, á relixión e á moral. 2. Entender o nihilismo nietzscheano na súa dobre dimensión negadora da cultura decadente

occidental e, ao mesmo tempo, afirmadora da vida dende a vontade de poder do ser humano. 3. Entender a proposta de Nietzsche de transmutación dos valores morais dominantes e a súa

substitución por novos valores. 4. Comprender o significado do concepto de superhome e o labor do novo filósofo como

educador do home do futuro. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Coñece as ideas fundamentais de Nietzsche no seu labor crítico da filosofía e da ciencia

ideas fundamentais de Nietzsche no seu labor crítico da relixión cristiá e dos valores morais promovidos por ela. 2.1. Distingue a ambivalencia da filosofía nihilista nietzscheana como crítica destrutiva da moral

anterior e como afirmación vitalista occidentais. 1.2. Coñece as

da vontade de poder. 3.1. Identifica as claves teórico-prácticas propostas por Nietzsche para superar a falsa moral

dominante; especialmente, a necesidade da transmutación dos valores e a asunción do eterno retorno. 4.1. Comprende o significado do concepto de superhome como o novo tipo de home futuro que

encarnará os novos valores dun vitalismo individualista e o papel do filósofo como educador na nova moral. CONTIDOS - A crise da razón ilustrada e a transición ao século xx. - Enumeración e caracterización das correntes filosóficas que, dende presupostos distintos, realizaron unha crítica á racionalidade ilustrada e especialmente á filosofía idealista dominante no primeiro terzo do século XIX.

- Recoñecemento do esforzo constante da filosofía por revisar criticamente as súas propias formulacións teóricas explicativas do real. - Nietzsche e a filosofía como provocación. - Comentario sobre o pensamento de Nietzsche como censura dos valores da cultura occidental. - Enumeración das obras máis importantes de Nietzsche determinando o obxecto da súa crítica. - A filosofía destrutiva de Nietzsche. - Identificación dos diferentes ámbitos de crítica á cultura occidental do pensamento de Nietzsche. - Relación e comparación da crítica de Nietzsche á relixión cristiá con outras propostas filosóficas que cuestionaran o fenómeno relixioso. - Análise da censura de Nietzsche á pretensión positivista de explicación científica do real. - Do nihilismo ao vitalismo e a vontade de poder. - Análise do dobre sentido do concepto de nihilismo en Nietzsche e do seu sentido de tránsito existencial. - Comparación do valor que Nietzsche dá á vida con respecto a outras correntes relixiosas ou filosóficas. - Debate acerca do papel que Nietzsche outorga ao filósofo do futuro como educador dos homes superiores do porvir. UNIDADE 8

OBXECTIVOS DIDÁCTICOS: 1. Comprender as distintas correntes do pensamento do século XX 2. Entender o raciovitalismo de Ortega no seu intento de superar críticamente as contradicción e

conxugar vida e razón 3. Entender a proposta de Habermas da acción comunicativa e a razón discursiva 4. Comprender a tese da Escola de Frankfurt, consecuencia dos acontecimentos vividos na

Europa de Postguerra 5. Aproximarse ao significado do concepto de postmodernidad a través de G. Vattimo e JF

Lyotard

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

- Analiza e comprende as características fundamentais do movemento raciovitalista iniciado por Ortega, como figura central, e identifica os seus representantes máis sobresaíntes.

- Distingue os conceptos utilizados polo autor para evitar o erro e escapar da contradicción a partir da busca dun equilibrio entre vida e razón.

- Identifica os trazos esenciais da ontoloxía orteguiana como unha das achegas máis importantes cara a pensar o noso tempo.

CONTIDOS

- Perspectivismo - Raciovitalismo - O tema do noso tempo: historicismo e perspectivismo

CORRELACIÓN DE CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, ESTÁNDARES

DE APRENDIZAXE E COMPETENCIAS CLAVE (CC) EN CADA UNIDADE

2º de bacharelato

Historia da Filosofía. 2º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. Contidos transversais

! HFB1.1.1. Comprende o sentido global dos textos máis salientables dos/das autores/as estudados/as, recoñecendo a orde lóxica da argumentación e as formulacións que se defenden, e é quen de transferir os coñecementos a outros/as autores/as ou problemas.

! CCL

! HFB1.1.2. Analiza as ideas do texto, identificando a conclusión e os conceptos e as ideas relevantes, e recoñece a súa estrutura e a orde lóxica das súas ideas.

! CAA ! CCL

! b ! d ! e ! h

! B1.1. Comentario de texto. ! B1.2. Diálogo filosófico e

argumentación.

! B1.1. Realizar a análise de fragmentos dos textos máis salientables da historia da filosofía, e ser capaz de transferir os coñecementos a outros/as autores/as ou problemas.

! HFB1.1.3. Argumenta a explicación das ideas presentes no texto, en relación coa filosofía do/da autor/a e os contidos estudados.

! CAA ! CCL

! HFB1.2.1. Argumenta as súas propias opinións con claridade e coherencia, tanto oralmente como por escrito.

! CCL ! CSIEE

! a ! b ! c ! d ! e

! B1.2. Diálogo filosófico e argumentación.

! B1.2. Argumentar con claridade e capacidade crítica, oralmente e por escrito, as súas propias opinións sobre os problemas fundamentais da filosofía, dialogando de xeito razoado con outras posicións diferentes.

! HFB1.2.2. Utiliza o diálogo racional na defensa das súas opinións, e valora a diversidade de ideas e, á vez, apoiándose nos aspectos comúns.

! CSC

! HFB1.3.1. Sintetiza correctamente a filosofía de cada autor/a, mediante resumos dos seus contidos fundamentais, e clasifícaos nos núcleos temáticos que atravesan a historia da filosofía: realidade, coñecemento, ser humano, ética e política.

! CAA

! HFB1.3.2. Elabora listaxes de vocabulario de conceptos, comprende o seu significado, organízaos en esquemas ou mapas conceptuais, táboas cronolóxicas e outros procedementos útiles para a comprensión da filosofía do autor, e aplícaos con rigor.

! CAA ! CCL

! b ! d ! e ! g ! m

! B1.3. Ferramentas de aprendizaxe e investigación da filosofía.

! B1.3. Aplicar adecuadamente as ferramentas e os procedementos do traballo intelectual á aprendizaxe da filosofía, realizando traballos de organización e investigación dos contidos.

! HFB1.3.3. Selecciona información de distintas fontes, bibliográficas e de internet, e

! CD



recoñece as fontes fiables.

! HFB1.3.4. Realiza redaccións ou disertacións, traballos de investigación e proxectos que impliquen un esforzo creativo e unha valoración persoal dos problemas filosóficos formulados na historia da filosofía.

! CSIEE

! HFB1.4.1. Utiliza as ferramentas informáticas e da web 2.0. (wikis, blogs, redes sociais, procesador de textos, presentación de diapositivas ou recursos multimedia, etc.) para o desenvolvemento dos traballos.

! CD

! HFB1.4.2. Realiza procuras avanzadas en internet sobre os contidos da investigación, e decide os conceptos adecuados.

! CD

! d ! g ! m

! B1.4. Aplicación das competencias de tecnoloxías da información e da comunicación á historia da filosofía.

! B1.4. Utilizar as tecnoloxías da información e da comunicación na realización e na exposición dos traballos de investigación filosófica.

! HFB1.4.3. Colabora en traballos colectivos de investigación sobre os contidos estudados utilizando as tecnoloxías da información e da comunicación.

! CD

Bloque 2. A filosofía na Grecia antiga

! HFB2.1.1. Utiliza conceptos de Platón como idea, mundo sensible, mundo intelixible, ben, razón, doxa, episteme, universal, absoluto, dualismo, reminiscencia, transmigración, mímese, methexe, virtude e xustiza, entre outros, e aplícaos con rigor.

! CCL

! HFB2.1.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral como na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Platón, analizando a relación entre realidade e coñecemento, a concepción dualista do ser humano e a dimensión antropolóxica e política da virtude.

! CCL

! b ! c ! d ! e ! h

! B2.1. Orixe da filosofía grega. Os presocráticos: resposta á orixe do cosmos.

! B2.2. Dialéctica socrática. ! B2.3. Convencionalismo

democrático e relativismo dos sofistas

! B2.4. Platón: ontoloxía e coñecemento; concepción dualista do ser humano; dimensión antropolóxica e política da virtude; o autor e o seu contexto.

! B2.1. Coñecer a orixe da filosofía en Grecia e comprender o primeiro gran sistema filosófico, o de Platón, analizando a relación entre realidade e coñecemento, a concepción dualista do ser humano e a dimensión antropolóxica e política da virtude, en relación coa filosofía presocrática e o xiro antropolóxico de Sócrates e os Sofistas, valorando a súa influencia no desenvolvemento das ideas e os cambios socioculturais da Grecia antiga, e apreciando criticamente o seu discurso.

! HFB2.1.3. Distingue as respostas da corrente presocrática en relación á orixe do Cosmos, os conceptos fundamentais da dialéctica de Sócrates e o convencionalismo democrático e o relativismo moral dos sofistas, identificando os problemas da filosofía antiga, e relacionando esas respostas coas solucións achegadas por Platón.

! CAA



! HFB2.1.4. Respecta o esforzo da filosofía de Platón por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais da Grecia antiga, valorando positivamente o diálogo como método filosófico, o nacemento das utopías sociais, o sentido do gobernante-filósofo ou a súa defensa da inclusión das mulleres na educación.

! CSC

! HFB2.2.1. Utiliza con rigor conceptos do marco do pensamento de Aristóteles, como substancia, ciencia, metafísica, materia, forma, potencia, acto, causa, efecto, teleoloxía, lugar natural, indución, dedución, abstracción, alma, monismo, felicidade e virtude, entre outros.

! CCL

! HFB2.2.2. Comprende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais de Aristóteles, examinando a súa concepción da metafísica e da física, o coñecemento, a ética eudemonística e a política, en comparación coas teorías de Platón.

! CCL

! HFB2.2.3. Describe as respostas da física de Demócrito, identificando os problemas da filosofía antiga, e relaciona esas respostas coas solucións achagadas por Aristóteles.

! CAA

! b ! d ! e ! h

! B2.5. A física de Demócrito. ! B2.6. Problemas da filosofía

antiga e solución de Aristóteles. ! B2.7. Aristóteles: metafísica,

física, coñecemento, ética eudemonista e política. Comparación coa filosofía platónica. O autor e o seu contexto.

! B2.2. Entender o sistema teleolóxico de Aristóteles, en relación co pensamento de Platón e a física de Demócrito, e valorando a súa influencia no desenvolvemento das ideas e cos cambios socioculturais da Grecia antiga.

! HFB2.2.4. Estima e razoa o esforzo da filosofía de Aristóteles por contribuír ao desenvolvemento do pensamento occidental, valorando positivamente a formulación científica das cuestións.

! CMCCT

! d ! e ! h ! l

! B2.8. Doutrinas éticas helenísticas: Epicureísmo, Estoicismo e Escepticismo.

! B2.9. Científicos helenísticos. ! B2.10. A Biblioteca de

Alexandría.

! B2.3. Coñecer as escolas éticas xurdidas no helenismo, como o Epicureísmo, o Estoicismo e o Escepticismo, valorar o seu papel no contexto socio-histórico e cultural da época, e recoñecer a repercusión dos grandes científicos helenísticos, apreciando a gran importancia para occidente da Biblioteca de Alexandría.

! HFB2.3.1. Describe as respostas das doutrinas éticas helenísticas, e identifica algúns dos grandes logros da ciencia alexandrina.

! CMCCT

Bloque 3. A filosofía medieval

! b ! c

! B3.1. Cristianismo e filosofía. Agostiño de Hipona: teoría da iluminación, filosofía da historia,

! B3.1. Explicar a orixe do pensamento cristián e o seu encontro coa filosofía a través

! HFB3.1.1. Explica o encontro da filosofía e a relixión cristiá nas súas orixes, a través das teses

! CCEC



! d ! e ! h

o problema da certeza e a defensa da liberdade.

das ideas fundamentais de Agostiño de Hipona, apreciando a súa defensa da liberdade, da verdade e do coñecemento interior ou a historia.

centrais do pensamento de Agostiño de Hipona.

! HFB3.2.1. Define conceptos de Tomé de Aquino, como razón, fe, verdade, deus, esencia, existencia, creación, inmortalidade, lei natural, lei positiva e precepto, entre outros, e aplícaos con rigor.

! CCL

! HFB3.2.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Tomé de Aquino, distinguindo a relación entre fe e razón, as vías de demostración da existencia de Deus, e a lei moral, en comparación coas teorías da filosofía Antiga.

! CCL

! HFB3.2.3. Discrimina as respostas do agostinismo, a filosofía árabe e xudía, e o nominalismo, identificando os problemas da filosofía medieval, en relación coas solucións achegadas por Tomé de Aquino.

! CAA

! d ! e ! h

! B3.2. Escolástica medieval. Tomé de Aquino: relacións de razón e fe. Vías para a demostración da existencia de Deus. Lei moral. Relación coa filosofía antiga e coa agostiniana, a xudía e o nominalismo. O autor e o seu contexto.

! B3.2. Coñecer a síntese de Tomé de Aquino, en relación co agostinismo, a filosofía árabe e xudía, e o nominalismo, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e nos cambios socioculturais da Idade Media.

! HFB3.2.4. Valora o esforzo da filosofía de Tomé de Aquino por contribuír ao desenvolvemento das ideas e os ao cambios sociais da Idade Media, xulgando positivamente a universalidade da lei moral.

! CSC

! d ! e ! h

! B3.4. Crise da Escolástica no século XIV: nominalismo de Guillerme de Ockham. Relacións entre razón e fe. Novo pulo para a ciencia.

! B3.3. Coñecer algunha das teorías centrais do pensamento de Guillerme de Ockham, cuxa reflexión crítica supuxo a separación entre razón e fe, a independencia da filosofía e o novo pulo para a ciencia.

! HFB3.3.1. Coñece as teses centrais do nominalismo de Guillerme de Ockham e a súa importancia para a entrada na modernidade.

! CCEC

Bloque 4. A filosofía na Modernidade e na Ilustración

! HFB4.1.1. Comprende a importancia intelectual do xiro do pensamento científico que se deu no Renacemento, e describe as respostas da filosofía humanista sobre a natureza humana.

! CMCCT

! b ! c ! d ! e ! h ! l

! B4.1. A filosofía no Renacemento. Humanismo: novo concepto sobre a natureza humana.

! B4.2. F. Bacon. Os prexuízos na investigación do coñecemento.

! B4.3. Implicacións da revolución científica.

! B4.4. Realismo político de Maquiavelo.

! B4.1. Comprender a importancia do xiro do pensamento occidental que se deu no Renacemento e que anticipa a modernidade, valorando o novo humanismo que enxalza a "dignitas hominis", a investigación dos prexuízos do coñecemento de F. Bacon e as implicacións da Revolución Científica, e coñecer as teses fundamentais do realismo político de N. Maquiavelo.

! HFB4.1.2. Explica as ideas ético-políticas fundamentais de N. Maquiavelo e compáraas cos sistemas ético-políticos anteriores.

! CSC

! b ! B4.5. Descartes: O método, o ! B4.2. Entender o racionalismo ! HFB4.2.1. Identifica conceptos ! CCL



de Descartes como razón, certeza, método, dúbida, hipótese, "cogito", idea, substancia e subxectivismo, entre outros, e aplícaos con rigor.

! HFB4.2.2. Comprende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Descartes, analizando o método e a relación entre coñecemento e realidade a partir do "cogito" e o dualismo no ser humano, en comparación coas teorías da filosofía antiga e da medieval.

! CCL

! HFB4.2.3. Identifica os problemas da filosofía moderna e relaciónaos coas solucións aportadas por Descartes.

! CCEC

! c ! d ! e ! h

"cogito" (coñecemento e realidade) e o dualismo antropolóxico.

! B4.6. Comparación do autor coa filosofía antiga e medieval, e relación coa Moderna. O autor e o seu contexto.

de Descartes, distinguíndoo e relacionándoo coa filosofía humanista e o monismo panteísta de Spinoza, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e nos cambios socioculturais da Idade Moderna.

! HFB4.2.4. Estima e razoa o esforzo da filosofía de Descartes por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios socioculturais da Idade Moderna, e valora a universalidade da razón cartesiana.

! CSC

! HFB4.3.1. Utiliza conceptos de Hume como escepticismo, crítica, experiencia, percepción, inmanencia, asociación, impresións, ideas, hábito, contradición, causa, crenza, sentimento, mérito, utilidade, felicidade, contrato social, liberdade e deber, entre outros, e úsaos con rigor.

! CCL

! HFB4.3.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais de Hume, distinguindo os principios e os elementos do coñecemento respecto á verdade, a crítica á causalidade e á substancia, e o emotivismo moral, en comparación coas teorías da filosofía antiga e da medieval, e co racionalismo moderno.

! CMCCT

! HFB4.3.3. Coñece e explica as ideas centrais do liberalismo político de Locke, identificando os problemas da filosofía moderna, e relaciónaas coas solucións aportadas por Hume.

! CSC

! b ! c ! d ! e ! h ! l

! B4.7. Hume: o coñecemento, crítica á causalidade e á substancia. Emotivismo moral. Comparación coa filosofía anterior. O autor e o seu contexto

! B4.8. Locke: liberalismo político.

! B4.3. Coñecer o empirismo de Hume en relación co liberalismo político de Locke, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e os cambios socioculturais da Idade Moderna.

! HFB4.3.4. Valora o esforzo da filosofía de Hume por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios socioculturais da Idade Moderna, xulgando

! CSC



positivamente a procura da felicidade colectiva.

! b ! c ! d ! e ! h

! B4.9. A Ilustración francesa. Rousseau: a crítica social, a crítica á civilización, o estado de natureza, a defensa do contrato social e a vontade xeral.

! B4.4. Coñecer os principais ideais dos ilustrados franceses, afondando no pensamento de J.J. Rousseau, e valorar a importancia do seu pensamento para o xurdimento da democracia mediante unha orde social acorde coa natureza humana.

! HFB4.4.1. Comprende os ideais que impulsaron os ilustrados franceses, e explica o sentido e transcendencia do pensamento de Rousseau, a súa crítica social, a crítica á civilización, o estado de natureza, a defensa do contrato social e a vontade xeral.

! CSC

! HFB4.5.1. Aplica conceptos de Kant como sensibilidade, entendemento, razón, crítica, transcendental, ciencia, innato, xuízo, a priori, a posteriori, facultade, intuición, categoría, ilusión transcendental, idea, lei, fenómeno, nóumeno, vontade, deber, imperativo categórico, autonomía, postulado, liberdade, dignidade, persoa, paz e pacto, entre outros, e utilízaos con rigor.

! CAA

! HFB4.5.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Kant, analizando as facultades e os límites do coñecemento, a lei moral e a paz perpetua, comparándoas coas teorías da filosofía antiga, medieval e moderna.

! CCL

! HFB4.5.3. Describe a teoría política de Rousseau, identificando os problemas da filosofía moderna e relacionándoa coas solucións achegadas por Kant.

! CCL

! b ! c ! d ! e ! h

! B4.10. Idealismo transcendental. Kant: as facultades e límites do coñecemento.

! B4.11. Lei Moral e paz perpetua.

! B4.12. Relación do proxecto ilustrado de Rousseau coa filosofía Moderna e Kant.

! B4.13. Comparación coas teorías da filosofía antiga, medieval e moderna.

! B4.5. Comprender o idealismo crítico de Kant, en relación co racionalismo de Descartes, o empirismo de Hume e a filosofía ilustrada de Rousseau, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e os cambios socioculturais da Idade Moderna.

! HFB4.5.4. Respecta e razoa o esforzo da filosofía de Kant por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios socioculturais da Idade Moderna, e valora a dignidade e a procura da paz entre as nacións

! CSC

Bloque 5. A filosofía contemporánea

! HFB5.1.1. Identifica conceptos de Marx como dialéctica, materialismo histórico, praxe, alienación, infraestrutura, superestrutura, forzas produtivas, medios de produción, loita de clases, traballo, plusvalor e humanismo, entre outros, e utilízaos con rigor.

! CSC ! b ! c ! d ! e ! h

! B5.1. Marx: o materialismo histórico, a crítica ao idealismo, á alienación e á ideoloxía, e a súa visión humanista do individuo.

! B5.2. Relación de Marx cos problemas da filosofía contemporánea. O autor e o seu contexto.

! B5.1. Entender o materialismo histórico de Marx, en relación co idealismo de Hegel e con Feuerbach, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e nos cambios socioculturais da Idade Contemporánea.

! HFB5.1.2. Coñece e explica con ! CCL



claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Marx, examinando o materialismo histórico e a crítica ao idealismo, á alienación e á ideoloxía, e expón a súa visión humanista do individuo.

! HFB5.1.3. Identifica os problemas da filosofía contemporánea en relación coas solucións achegadas por Marx.

! CSC

! HFB5.1.4. Valora o esforzo da filosofía de Marx por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais da Idade Contemporánea, xulgando positivamente a defensa da igualdade social.

! CSC

! HFB5.2.1. Define conceptos de Nietzsche como crítica, traxedia, intuición, metáfora, convención, perspectiva, xenealoxía, transvaloración, nihilismo, superhome, vontade de poder, e eterno retorno, entre outros, e aplícaos con rigor.

! CCL

! HFB5.2.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía de Nietzsche, considerando a crítica á metafísica, á moral e á ciencia, a verdade como metáfora, e a afirmación do superhome, como resultado da inversión de valores e a vontade de poder, en comparación coas teorías da filosofía antiga, medieval, moderna e contemporánea.

! CCL

! HFB5.2.3. Distingue as respostas de Schopenhauer na súa afirmación da vontade e identifica os problemas da filosofía contemporánea, en relación coas solucións achegadas por Nietzsche.

! CCEC

! b ! c ! d ! e ! h

! B5.3. Nietzsche: crítica á metafísica, á moral e á ciencia; a verdade como metáfora.

! B5.4. O superhome, como resultado da inversión de valores e a vontade de poder, e comparación coas teorías da filosofía antiga, medieval, moderna e contemporánea. O autor e o seu contexto.

! B5.5. A vontade en Schopenhauer.

! B5.2. Comprender o vitalismo de Nietzsche en relación co vitalismo de Schopenhauer, e valorar a súa influencia no desenvolvemento das ideas e os cambios socioculturais da Idade Contemporánea.

! HFB5.2.4. Estima o esforzo da filosofía de Nietzsche por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais da Idade Contemporánea, e valora a defensa da verdade e da liberdade.

! CSC

! b ! c ! d ! e

! B5.6. Filosofía española. Ortega y Gasset: a súa relación con posturas filosóficas como o realismo, o racionalismo, o vitalismo ou o existencialismo, e

! B5.3. Entender o raciovitalismo de Ortega y Gasset en relación con figuras da filosofía española, como Unamuno, e do pensamento europeo, e valorar

! HFB5.3.1. Utiliza conceptos de Ortega y Gasset e aplícaos con rigor, como obxectivismo, ciencia, europeización, filosofía, mundo, circunstancia,

! CCL



perspectiva, razón vital, raciovitalismo, vida, categoría, liberdade, idea, crenza, historia, razón histórica, xeración, home-masa e home selecto, entre outros.

! CCL

! HFB5.3.2. Comprende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías fundamentais da filosofía e da análise social de Ortega y Gasset, en relación con posturas filosóficas como o realismo, o racionalismo, o vitalismo ou o existencialismo, entre outras.

! CCL

! h outras posturas filosóficas. O autor e o seu contexto.

as influencias que recibe e a repercusión do seu pensamento no desenvolvemento das ideas e a rexeneración social, cultural e política de España.

! HFB5.3.3. Respecta o esforzo da filosofía de Ortega y Gasset por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais e culturais da Idade Contemporánea española, e valorao seu compromiso coa defensa da cultura e da democracia.

! CSC

! HFB5.4.1. Identifica conceptos de Habermas, como coñecemento, interese, consenso, verdade, enunciado, comunicación, desigualdade, ou mundo da vida, e conceptos da filosofía posmoderna, como deconstrución, diferenza, cultura, texto, arte, e comunicación, entre outros, aplicándoos con rigor.

! CSC

! HFB5.4.2. Entende e explica con claridade, tanto na linguaxe oral coma na escrita, as teorías da filosofía de Habermas, distinguindo os intereses do coñecemento e a acción comunicativa, e as teorías fundamentais da posmodernidade, analizando a deconstrución da modernidade desde a multiplicidade da sociedade da comunicación.

! CCL

! HFB5.4.3. Identifica as respostas da filosofía crítica da escola de Frankfurt e reflexiona sobre elas, identificando os problemas da filosofía contemporánea.

! CAA

! b ! c ! d ! e ! h

! B5.7. Filosofía crítica da escola de Frankfurt. A crítica a razón ilustrada e á idea de progreso.

! B5.8. Racionalidade dialóxica de Habermas: os intereses do coñecemento e a acción comunicativa.

! B5.9. Contribución de Habermas ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais da Idade Contemporánea.

! B5.10. Pensamento posmoderno: principais teses dos filósofos posmodernos, como Vattimo, Lyotard e Baudrillard, e reflexión sobre a súa vixencia actual.

! B5.4. Coñecer as teses fundamentais da crítica da Escola de Frankfurt, analizando a racionalidade dialóxica de Habermas, relacionándoo coa filosofía crítica da Escola de Frankfurt, e valorando a súa influencia no desenvolvemento das ideas e os cambios socioculturais da Idade Contemporánea. Coñecer as teses máis definitorias do pensamento posmoderno, identificando as teses fundamentais de Vattimo, Lyotard e Baudrillard, e valorar criticamente a súa repercusión no pensamento filosófico a partir de finais do século XX.

! HFB5.4.4. Estima o esforzo da filosofía de Habermas e do pensamento posmoderno por contribuír ao desenvolvemento das ideas e aos cambios sociais da Idade Contemporánea, e valora o seu esforzo na defensa do diálogo racional e o respecto

! CSC



á diferenza.

! HFB5.4.5. Coñece as teses características do pensamento posmoderno, como a crítica á razón ilustrada, á idea de progreso, ao pensamento totalizador e á trivialización da existencia, o crepúsculo do deber, ou a perda do suxeito fronte á cultura de masas, entre outras.

! CSC

! HFB5.4.6. Explica e argumenta sobre as principais teses dos filósofos posmodernos, como Vattimo, Lyotard e Baudrillard, e reflexiona sobre a súa vixencia.

! CAA ! CCL

Temporalización dos contidos A distribución dos contidos curriculares nas tres avaliacións das que consta o curso axustarase ao temario proposto e que constan de oito unidades que engloban os contidos anteriormente expostos; polo tanto a distribución quedará elaborado do seguinte xeito: - Primeira avaliación: Unidades 1.1/1.2 - 2 - Segunda avaliación: Unidades 3.1/3.2 - 4.2/4.2/4.3/ 5 - Terceira avaliación: Unidades 6 – 8 Esta distribución dos contidos pode variar en función das necesidades concretas do curso ou grupo. B. Metodoloxía didáctica A metodoloxía nesta materia vén determinada en grande medida por dúas esixencias ineludibles: a de explicar o conxunto dos bloques de conceptos de face á proba de Acceso e, por outro, a de capacitar ao alumno para adquirir as destrezas necesarias para elaborar a composición dun texto de carácter filosófico, tal e como figura nas mesmas probas. Para poder dar cumprimento a estes dous principios básicos (que doutra banda non son máis que poñer de forma rigorosa ou imperativa dous dos obxectivos sinalados máis arriba) a metodoloxía vai pivotar sobre dous elementos:

- Comprensión significativa dos contidos que se proporcionarán ao alumno na maioría dos casos en forma de apuntes accesibles na páxina web da asignatura e/ou textos de libros indicados polo profesor.

- Realización progresiva de comentarios de textos nun proceso gradual de complejidad, co fin tanto de que a súa realización sexa significativa como que o alumno se motive a partir da súa evolución e perfeccionamiento.

C. Recursos didácticos Os recursos para desenvolver as unidades e dar cumplimento aos obxetivos da mesma serán os seguintes: - Neste curso haberá un libro de texto suxerido:

SÁNCHEZ MECA e MATEU ALONSO; Historia da Filosofía, Anaya, 2016.

-Os materiais didácticos complementaranse con recursos en rede: internet, audiovisuais. Aos alumnos facilítanselles unha escolma de páxinas de recursos online. - Para a mellor comprensión e asimilación das unidades didácticas da programación, utilizaranse os recursos que o Grupo de Traballo poña a disposición de cara á preparación da proba das ABAU (antoloxía de textos, orientacións). - Para rematar, convén sinalar que ao alumno entregaráselle ao comezo de curso modelo de comentario de texto que serán postos en práctica ao longo do mesmo e constituirán a referencia básica para enxuiciar o grao de dominio ou destreza do alumno á hora de poñelo en práctica. D. Avaliación da materia

I. Avaliación continua Para avaliar o logro dos obxectivos da materia, ao longo do curso os alumnos terán que realizar obligatoriamente seis probas (dous por avaliación) por escrito que se puntuarán de cero a dez; terán tres ponderacións diferentes segundo cada tipo: 100 %, 60 % e 40%. Estas probas poderán incluir -dun xeito exclusivo ou combinado- preguntas tipo test, comentarios de texto ou cuestións propias da proba de acceso á Universidade (ABAU).

Ademais, ao final do curso, haberá unha proba global voluntaria para subir a nota media obtida durante o curso (como máximo poderase subir 1 punto); para poder presentarse á mesma será necesario ter unha cualificación media de 5.

Ao longo das avaliacións poderanse facer determinados exercicios (comentarios de texto, esquematizaciones, lecturas orientadas) que tamén serán tidos en conta para a cualificación da avaliación (en calquera caso non excederá dun punto na nota da avaliación).

As preguntas formuladas en clase e a disposición e participación nestas preguntas serán tidas en conta dun modo secundario na nota final.

A cualificación definitiva de cada avaliación e da final establecerase conforme ao indicado na táboa seguinte:

Táboaparaocálculodascualificacións

Puntuaciónmediacomprendidaentre: Cualificaciónresultante:

0-0,89 0 0,90-1,89 1 1,90-2,89 2 2,90-3,84 3 3,85-4.84 4

4,85-5,74 5

5,75-6,69 6

6,70-7,64 7

7,65-8,49 8

8,50-9,2 9

9,30-10 10

Excepcionalmente, a cualificación resultante do cálculo da puntuación media obtida nas probas escritas ponderarase (cara arriba ou cara abaixo, ata un máximo de medio punto) tendo en conta as acitividades e actitudes desenvolvidas polos alumnos na aula. Os aspectos a valorar serán os seguintes:

a) atención, interese e esforzo demostrados dun modo sostido durante o curso b) capacidade de análise e comprensión das ideas filosóficas expostas c) actitude de tolerancia e respeto d) actitude de colaboración e diálogo co resto dos compañeiros e co profesor e) capacidade de argumentación, análise e crítica das opinións e valores alleos

No caso de que o alumno non acade a nota de 5 puntos nunha avaliación, terá dereito a fecer un exercicio de recuperación. Dada a casuística de posibilidades é necesario facer as seguintes aclaracións neste puntos: para recuperar as avaliacións suspensas poderanse dar ter supostos: • no caso de que o alumno suspenda só unha avaliación, esta quedará recuperada se ao final do

curso a cualificación media das tres é igual ou superior a 5; • no caso de que teña dúas suspensas, terá unha recuperación de cada unha delas por separado; • por último, se ten as tres suspensas terá unha proba global de toda a materia do curso.

Estas probas de recuperación combinarán preguntas tipo test e cuestións propias da proba polo de agora realizadas de acceso á Universidade. II. Avaliación extraordinaria (Setembro) No exame de setembro o modelo será máis aproximado ao que sexa proposto nas probas de acceso á Universidade (ainda que non ten que coincidir exactamente co modelo da mesma): un texto e unhas cuestións; organizadas en dúas opcións. O alumno elixirá unha delas e desenvolveraas seguindo o modelo proposto durante o curso.

A nota deste exame corresponde ao 100% da cualificación desta convocatoria. III. Contidos mínimos En canto aos contidos mínimos propóñense os seguintes: • En primeiro lugar, dominar a técnica do comentario de texto no sentido máis amplo da

expresión, posto que no mesmo ponse de manifesto de xeito eminente a aprendizaxe dos conceptos e procedementos da materia e, ao mesmo tempo, a madurez intelectual do alumno e a adquisición das capacidades fundamentales.

• Doutra banda, ter un coñecemento dos conceptos, teorías e as súas interrelacións mutuas dos principais autores da historia da filosofía.

• Manexar con certa soltura un mínimo vocabulario filosófico específico, tanto da filosofía en xeral

como a de cada autor ou corrente en particular da historia da filosofia. • Poder elaborar un texto ou ensaio de carácter filosófico a partir dos items ou tópicos que

compoñen a programación da materia segundo aparece nos documentos oficias da asignatura e nos acordos do Grupo de Traballo que coordina as ABAU.

IV. Procedementos e instrumentos de avaliación Na programación, debe fixarse como se vai avaliar o alumnado; é dicir, o tipo de instrumentos de avaliación que se van utilizar. Os sistemas de avaliación son múltiples, pero en calquera caso, nos instrumentos que se deseñen, deberán estar presentes as actividades seguintes:

-Actividades de comentario de texto. Fundamentalmente, o alumnado debe ser capaz de analizar un texto, identificando o seu tema, tese e ideas secundarias. Para iso, ten que poder expoñer os argumentos ou estruturas de razoamento do texto. -Actividades de síntese. Este tipo de actividades están orientadas á comprensión dos contidos temáticos das diferentes unidades e á reelaboración dos devanditos contidos. O alumnado debería poder entender e expoñer os principais puntos do tema e razoar a partir deles. - Actividades de razoamento e argumentación. Supoñen unha maior autonomía por parte do alumnado, posto que debe elaborar unha idea fundamentada e apoiada nunha serie de argumentos. Esta actividade pode realizarse de forma escrita, como unha redacción, unha toma de postura ante unha tese, etc., ou oralmente, nunha exposición pública ou nun debate.

Os instrumentos de avaliación consistirán no adecuado desenvolvemento e aplicación por parte do alumno das seguintes competencias que a continuación se detallan: a) Analizar o contido dun texto filosófico, identificando os problemas, conceptos e termos específicos que aparecen, e facendo explícita a súa estrutura expositiva (tese, argumento e conclusións). b) Comentar un texto filosófico, atendendo especialmente á identificación dos supostos implícitos que os sustentan, á consistencia dos seus argumentos e conclusións así como á vixencia das súas achegas na actualidade. c) Ordenar e situar cronoloxicamente as diversas interpretacións filosóficas estudadas, relacionando unhas coas outras, sinalando as súas similitudes e deferencias e recoñecendo a permanencia e a historicidade das propostas filosóficas. d) Relacionar os problemas e autores estudados coas condicións históricas, sociais e culturais na que xurdiron e das que intentaron dar resposta. e) Expoñer por escrito os aspectos duha teoría filosófica individual, dunha escola ou período de forma completa, clara e coherente. f) Elaborar pequenos traballos (buscas de información, recensións de lecturas, exposicións orais ou compososicións escritas) sobre algún autor ou autora ou algún aspecto transversal avarios autores oua outoras con pautas metodolóxicas establedidas.

g) Participar en debates sobre temas filosóficos de actualidade relacionados con contidos da materia, realizando escoita activa e exposición razoada e respetuosa. h) Utilizar compresivamente un vocabulario técnico específico en todas as actividades realizadas.

Estes procedementos de avaliación descansan en dous principios básicos: o coñecemento obxectivo e significativo dos contidos filosóficos e histórico-culturais de cada período, escola e autor da historia da filosofía e, en segundo lugar, a capacidade do alumno para elaborar unha composición filosófica a partir dun texto e unhas cuestións referidas a un autor e a súa época. Loxicamente, o primeiro é condición imprescindible para o segundo, é dicir, só se hai unha aprendizaxe significativa do vocabulario, conceptos, cronoloxía, temática e contexto histórico dun autor poderase relalizar a composición axeitadamente, posto que ela presupón o anterior. Polo tanto, os procedementos e instrumentos de cualificación deberán ser coherentes con estes presupostos e buscar a maior obxectividade posible na súa aplicación. V. Criterios de cualificación En canto os criterios de cualificación serán os seguintes:

- Dous exames por avaliación calificados sobre 10 puntos, pero con tres ponderacións diferentes: 100%, 60% e 40%. Os examenes poderán constare de ata tres actividades, combinadas ou en exclusiva nas diferentes probas, segundo sexa a ponderación da proba: de preguntas tipo test, preguntas referidas a textos e, por último, exercicios segundo o modelo das ABAU.

- O redondeo da nota da avaliación ata acadar o número enteiro establecerase polas notas

positivas ou negativas da clase referidas a actitude, participación e esforzo na traballo diario da clase.

- O alumno que acade na nota final de xuño a calificación de 5 puntos ten a posibilidade de presentarse a un exame global da materia tipos test que poderá subir a media ata 1 punto, dacordo cos criterios que se concreten na mesma.

A nota de cada avaliación será o resultado de realizar a media dos exercicios feitos na mesma e que se cumplan os requisitos indicados nos procedementos e instrumentos de evaluación (actividades, participación, lecturas, libreta). No caso de un alumno non acade a nota de 5 puntos, mínima para aprobar, terá dereito a presentarse a unha recuperación da avaliación tal e como se concreta no apartado de Avaliación continua desta programación.

************************************************************************** 3.2. FILOSOFÍA - 1º BACHARELATO B. Unidades didácticas: obxectivos, contidos, secuenciación e

temporalización Obxectivos xerais da materia de filosofía Partindo dos obxectivos xerais do bacharelato que marca a LOMCE (apartado 2 da Programación), a materia de Filosofía pode contribuir específicamente na consecución dos seguintes obxectivos: - A materia de Filosofía ten como meta que o alumnado sexa capaz de pensar e comprender, abstraéndose racionalmente do campo concreto estudado en cada unha das outras materias, para centrarse naquilo que caracteriza especificamente a filosofía, isto é, reflexionar, razoar, criticar e argumentar, utilizando o modo de preguntar radical e último que lle é propio, sobre os problemas referidos á totalidade da vivencia humana, e iso sen deixar de lado a súa capacidade de transformación e cambio tanto do individuo coma da sociedade. - A filosofía é un modo especial de preguntar e de saber, un xeito de entender e de enfrontarse á realidade que nos rodea, ás circunstancias nas que vivimos e que, en boa medida, nos fan ser e comprender como somos. Por iso, a materia de Filosofía persegue como obxectivo principal a comprensión por parte do alumnado de si mesmo e do seu mundo, dotándoo para iso de ferramentas cognitivas tanto teóricas coma prácticas. - No plano teórico, o alumnado coñecerá os grandes interrogantes, os conceptos especializados e as teorías que intentan dar resposta ás grandes cuestións. Na súa dimensión práctica, a materia dota de ferramentas como a actitude crítica e reflexiva que lles ensina aos alumnos e alumnas a non admitir ideas que non foron rigorosamente analizadas e evidenciadas, o saber pensar, razoar e argumentar con fundamento, coherencia e de forma autónoma, a habilidade discursiva para dialogar e convencer evitando o pensamento único e dogmático, a capacidade para discernir entre o evidente e o arbitrario, o substancial e o accidental, a xestión creativa das súas capacidades estéticas ou o razoamento moral e político autónomo, coherente e cimentado e, en definitiva, a valorar a capacidade da filosofía como instrumento de innovación e transformación desde hai máis de 2500 anos; todo iso resúmese na súa vocación orixinaria, o amor ao saber, e iso filosofando, idea clave que se lle debe transmitir ao alumnado desde esta materia e que constitúe o punto de partida. - No ámbito práctico, o estudo da ética e da filosofía política desenvolve a comprensión da realidade individual, cultural e social da man da capacidade normativa e transformadora da filosofía, permitindo realizar razoamentos críticos e dialogantes e fomentando o respecto polos valores universais e a participación activa na vida democrática. Dende os estudos de estética alcánzanse competencias culturais, como o respecto á liberdade de expresión e á diversidade cultural. - Finalmente, a materia debe motivar o alumnado para aprender a aprender, competencia que está na base do amor ao saber, por saber, finalidade que se encarna na Filosofía como en

ningunha outra materia e que constitúe o punto de apoio para experimentar e xerar iniciativas persoais, enfrontándose á vida e, en definitiva, crecendo como persoas. Contidos da materia Esta programación de Filosofía de 1.º de Bacharelato ten como referente o marco legal establecido polas administracións educativas. Os contidos tratan de presentar a materia co obxectivo de formar o alumnado e desenvolver unha serie de capacidades como a reflexión crítica e a argumentación, ademais de transmitir uns contidos que permitan fomentar a cultura xeral dos estudantes. Tales contidos axustáronse á duración do curso académico e ao currículo publicado polas autoridades competentes.

Por outra parte, a Filosofía de 1.º de Bacharelato ten como obxectivo introducir os estudantes nunha disciplina central na cultura occidental e que permite establecer conexións entre outras materias estudadas polos alumnos e alumnas (desde a literatura ata a matemática, pasando pola historia ou a bioloxía). A distribución dos contidos realizouse mediante seis bloques xerais que responden ao marco legal. Ademais, hai un conxunto de contidos transversais que se tiveron en conta para a preparación de todos os materiais, como o uso de textos, o fomento da composición/redacción e o uso de novas tecnoloxías educativas.

- Bloque 1. O saber filosófico: consiste nunha presentación da materia, das súas ramas principais, da súa historia, da súa vixencia e da xustificación da súa necesidade na actualidade. - Bloque 2. O coñecemento: bloque no que se presenta a reflexión filosófica sobre a linguaxe, as súas funcións, etc., ademais dunha análise do coñecemento científico e unha introdución á lóxica formal e informal.

- Bloque 3. A realidade: contén unha introdución aos temas clásicos da metafísica occidental, como a orixe do universo, a concepción da vida e a divindade. Nunha segunda unidade, introdúcese o tema da natureza e a evolución humanas.

- Bloque 4. O ser humano desde a filosofía: continúa coa unidade do bloque anterior e presenta unha reflexión a partir da corporalidade, a diversidade de dimensións que conforman os seres humanos e unha introdución ao problema da liberdade. - Bloque 5. A racionalidade práctica: ética e filosofía política: bloque que entronca co tema da liberdade, desenvolve a cuestión da acción moral e presenta algúns temas de filosofía política. - Bloque 6. Cultura e sociedade: bloque final no que se formulan cuestións como a relación entre cultura, civilización e historia, a orixe da sociedade, a filosofía da técnica, a relación entre arte e estética, ou un reflexión sobre a relación entre filosofía e mundo empresarial.

Ademais dos contidos organizados nas unidades didácticas, tamén se considerarán contidos as diferentes lecturas propostas en cada avaliación, unha por avaliación, e que terán un carácter obligatorio tanto facelas como contestar ás cuestións propostas para cada unha delas. A lista de lecturas para esta materia figuran no ANEXO 3. Secuenciación dos contidos Os difeentes bloques de contidos quedan estructurados na seguinte secuenciación de unidades didácticas:

Bloque 1: O saber filosófico Unidade 1: Que é a filosofía • A que lle chamamos filosofía • A filosofía e outras formas de saber • Evolución histórica da filosofía Unidade 2: Para que serve a filosofía • A filosofía serve para saber pensar ben • A filosofía, nós e o noso mundo • A filosofía e o noso proxecto de vida Bloque 2: O coñecemento Unidade 3: A linguaxe: as palabras e as cousas • Que se entende por linguaxe? • O estudo científico da linguaxe • Linguaxe e realidade Unidade 4: O coñecemento científico • O proceso de coñecemento • Que entendemos por ciencia? • Métodos, leis e teorías científicos • Filosofía contemporánea da ciencia Unidade 5: Razoamento lóxico, falacias e Paradoxos • Formas de razoamento e siloxismos • Lóxica de enunciados • Lóxica informal: falacias e paradoxos Bloque 3: A realidade Unidade 6: O mundo, a vida, Deus • O mundo A vida • Deus Unidade 7: Natureza e evolución humana • O home provén do home • Ser humano, animal e medio • Evolucionismo e ciencias humanas Bloque 4: O ser humano desde a filosofía Unidade 8: O corpo como base natural • O cerebro • Os impulsos e o inconsciente • A sexualidade: varón e muller Unidade 9: As dimensións do ser humano • A identidade persoal • A relación cos outros • A existencia e o tempo Unidade 10: A liberdade

• É libre o ser humano? • As condicións da liberdade • Os límites da liberdade Bloque 5: A racionalidade práctica: ética e filosofía política Unidade 11: A acción moral • A busca da felicidade • A realización do ben • Problemas actuais de ética aplicada Unidade 12: Orde política, xustiza e dereito

• Fundamentos da xustiza e o dereito • A orde política e as súas formas • As ideoloxías políticas Unidade 13: Poder e Estado: lexitimidade e goberno • O Estado: a súa orixe e as súas formas • O poder • Lexitimidade e legalidade Bloque 6: Cultura e sociedade Unidade 14: Cultura, civilización, historia • A cultura forma a personalidade • Cultura e civilización • A historia

Unidade 15: Orixe e natureza da sociedade • A socialización e os seus tipos • Teorías sobre a orixe da sociedade • O cambio social Unidade 16: A arte e a técnica • Creación artística e experiencia estética • O traballo e a técnica • Filosofías da técnica Unidade 17: Filosofía e empresa • A empresa como proxecto racional • Os negocios e a ética • Actividade empresarial e desenvolvemento

sostible

CORRELACIÓN DE CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, ESTÁNDARES DE

APRENDIZAXE E COMPETENCIAS CLAVE (CC) EN CADA UNIDADE As competencias clave (CC) son: ): comunicación lingüística (CCL), competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCT), competencia dixital (CD), aprender a aprender (CAA), competencias sociais e cívicas (CSEC), sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEP) e conciencia e expresións culturais (CEC). Mediante os seguintes recadros esquematizaranse esta correlación que figura no título do apartado:

Unidade 1 Que é a Filosofía Criterios

Contidos Estándares de aprendizaxe avaliables CC

de avaliación

- A filosofía como 1. Saber contextualizar a 1.1. É capaz de explicar a orixe da CCL,

orixe da filosofía e as filosofía e os seus trazos

explicación racional do

CEC,

mundo. súas diversas etapas xerais.

históricas. CAA

Definición da filosofía e

1.2. Sabe distinguir as épocas da

análise das súas

filosofía e os problemas

condicións e o seu

propios de cada unha delas.

sentido. Neste caso, incidindo

Identificación da filosofía especialmente no filósofo

como busca do principio clásico tratado na unidade:

reitor do universo, Descartes.

sinalando a distinción CCL,

entre ciencia e filosofía.

CMCT,

A orixe da filosofía: o

CEC

paso do mito ao logos.

A época clásica da

filosofía.

A filosofía medieval.

A filosofía moderna.

- O uso teórico e práctico 2. Comprender a 2.1. Sabe explicar que é a filosofía CCL,

da razón. distinción entre teórica e cal é a súa CEC,

Definición da filosofía filosofía teórica e pretensión.

filosofía práctica. CAA,

teórica ou uso teórico da

CMCT

razón.

2.2. É capaz de explicar en que

Explicación e

consiste a filosofía práctica. CCL,

caracterización do uso

CEC,

práctico da razón

(filosofía práctica). CAA,

CSEC

- Filosofía e ciencia. 3. Entender e explicar a 3.1. Coñece a diferenza entre

Busca dos trazos comúns diferenza específica da ciencia, filosofía e relixión,

entre ciencia e filosofía: filosofía con outras atendendo ao seu

formas de saber. procedemento (razón-fe), ao

racionalidade crítica e

seu alcance (fundamentación- CEC,

reflexión.

explicación universal ou CMCT,

Establecemento das

parcial) e aos seus obxectivos

CCL

diferenzas entre ciencia e

(salvación-progreso social).

filosofía: especialización

científica e

Fundamentación

filosófica. 3.2. É capaz de establecer e de analizar

- Filosofía e relixión. a diferenza entre a filosofía e o

Diferenciación entre a saber da vida cotiá.

CCL,

filosofía, fundada na

razón, e a relixión, CEC

apoiada na fe e na

revelación.

Comprensión da

diferenza entre a busca

da salvación na relixión e

a inmanencia da filosofía.

- Filosofía e saber cotián.

Constatación da utilidade

práctica do saber cotián

fronte á aspiración xeral

da filosofía.

Comprensión da

pretensión explicativa e

de dotación de sentido

existencial propia da

filosofía.

- A filosofía 4. Reflexionar sobre a 4.1. Reflexiona criticamente sobre

contemporánea e os actualidade e o sentido algúns retos que ten que

CD, retos actuais. da filosofía afrontar a filosofía

Exercicio de crítica contemporánea e os contemporánea (política, CMCT,

racional e comprensión seus retos. globalización, neurociencias, CEC

etc.). da actualidade da

filosofía no mundo 4.2. Aprende a argumentar de

contemporáneo. forma crítica sobre o CAA,

Presentación dos presente. SIEP,

problemas actuais que CCL

afronta a filosofía.

Unidade 2 Para que serve a Filosofía Criterios Estándares de aprendizaxe

Contidos CC

de avaliación avaliables

- A filosofía como 1. Comprender e explicar a 1.1. Explica en que consiste o

crítica da estupidez. utilidade cognitiva da pensamento e as

A independencia da filosofía. disciplinas que o estudan

(lóxica, neurociencias e

filosofía fronte ás

psicoloxía).

institucións de poder.

A filosofía é unha

reflexión crítica que

aspira a formar seres

libres.

- A filosofía: unha

reflexión sobre o

CMCT,

pensamento.

CCL,

Definición de

percepción, imaxinación CD

e memoria.

Pensamento,

coñecemento e as

regras lóxicas da razón.

- Filosofía, psicoloxía e

neurociencia.

A filosofía: a disciplina

normativa sobre o noso

pensamento (lóxica).

Neurociencias como

disciplinas descritivas e psicoloxía como estudo operativo do pensamento.

- A tarefa da lóxica. Conceptos, xuízo e o carácter simbólico do noso pensamento. A lóxica: definición, aspiración normativa e vocación crítica.

- Filosofía, educación e 2. Ser consciente da filosofía 2.1. É capaz de explicar a

cultura. como forma de necesidade da educación.

Educación e cultura: comprensión crítica do

mundo contemporáneo.

definición de ambos os

dous conceptos. CAA,

A filosofía como crítica CSC

da cultura

(coñecemento, arte,

relixión, política, etc.).

- Linguaxe e ideoloxía.

A necesidade dunha 2.2. Razoa sobre a función

crítica da filosofía.

análise das nosas

fontes de información.

O uso «defensivo» da

filosofía: evitar as fontes

da falsidade

argumentativa.

- A actitude crítica.

As estratexias lóxicas

para a crítica da

información.

A vocación crítica da CSC,

filosofía: a interrogación CCEC

continua.

- A filosofía: o pensamento creativo. A creatividade: a capacidade de afrontar problemas novos e a imaxinación. A educación e a formación: os alicerces da creatividade e da crítica.

- A racionalidade e a 3. Reflexionar sobre a 3.1. Reflexiona sobre a relación

liberdade. relación entre filosofía e entre educación, CCEC,

proxecto vital. creatividade e filosofía. A razón como guía

CSIEE

existencial: reflexión e

control da 3.2. Explica a necesidade da razón

impulsividade. para o proxecto vital

Liberdade negativa e individual e a moralidade.

liberdade positiva.

- A filosofía moral.

O obxectivo da filosofía CSIEE,

moral (ou ética): a vida CSC,

segundo a razón. CCL

O desenvolvemento da

liberdade: condición do

proxecto vital individual.

4. Coñecer un texto clásico 4.1. Adquire unhas nocións

(Ortega) sobre a básicas sobre o CCL,

problemática do sentido pensamento filosófico de CCEC

da filosofía. Ortega y Gasset.

Unidade 3 A linguaxe: As palabras e as cousas Criterios Estándares de aprendizaxe

Contidos CC


- A concepción 1. Comprender e explicar a 1.1. Explica en que consiste a

instrumental da concepción tradicional da concepción instrumental

linguaxe. linguaxe e a relevancia do da linguaxe e sinala as

xiro lingüístico. achegas do xiro

A linguaxe como

lingüístico.

vehículo e instrumento

de comunicación e de

relacións sociais.

O significado é a

condición básica da

comunicación.

- O xiro lingüístico:

lingua e fala.

A linguaxe deixa de ser CCL,

un obxecto de estudo, e

CCEC,

convértese no centro da

reflexión sobre o CSIEE,

coñecemento. CAA

Diferenza entre lingua

(sistema pechado, ideal

e autónomo) e fala (uso,

práctica e discurso).

- Linguaxe e cultura.

A linguaxe constitúe a

nosa cultura e a nosa

forma de vida.

Hipótese de Sapir-Whorf:

a linguaxe constitúe a

nosa experiencia xeral

do mundo.

- O estudo científico da 2. Coñecer as principais 2.1. É capaz de definir

CCL,

linguaxe.

correntes dos estudos minimamente as

A lingüística estrutural de contemporáneos sobre a principais teorías da CCEC,

Saussure. linguaxe. linguaxe do século XX. CMCT

A gramática xenerativa

2.2. Sabe distinguir os tipos

de Chomsky. de linguaxe e as

A teoría dos actos de funcións desta.

fala (Austin-Searle).

- Clasificación das

linguaxes.

Linguaxe natural e

CCL,

linguaxe artificial.

Linguaxes artificiais: CSC,

linguaxe técnica e CD,

linguaxe formal. CAA

- As funcións da

linguaxe.

Función apelativa,

emotiva e poética.

Función referencial,

fática e metalingüística.

- A filosofía como 3. Reflexionar sobre a relación 3.1. Reflexiona sobre a CCL,

análise da linguaxe. entre linguaxe e realidade. relación entre linguaxe e CMCT,

O estudo do significado: realidade.

CAA

sentido e referencia

3.2. Explica a concepción da

(Frege).

linguaxe do «segundo»

A filosofía analítica:

Wittgenstein.

clarificación dos

enunciados (Russell).

- A linguaxe e a

realidade.

A teoría isomórfica da

linguaxe e a realidade

(Wittgenstein).

O neopositivismo do

Círculo de Viena. A

crítica da falta de sentido CCL,

da filosofía. CCEC

- Linguaxe e uso como

significado.

A linguaxe como forma

de vida: o «segundo»

Wittgenstein.

Pluralidade dos xogos de

linguaxe e a función

terapéutica da filosofía.

4. Coñecer un texto clásico 4.1. Adquire unhas nocións

(Wittgenstein) sobre a básicas sobre o

CCEC,

problemática da linguaxe e Tractatus logico-

o seu vínculo coa philosophicus de CCL

realidade. Wittgenstein.

Unidade 4 O coñecemento científico

Criterios Estándares de aprendizaxe

Contidos CC


- O coñecemento 1. Comprender e 1.1. É capaz de identificar os

sensible e o explicar en que elementos que conforman

Coñecemento consiste o proceso o coñecemento, o papel

intelectual. do coñecemento. que desempeña a

A polémica entre experiencia e o proceso

racionalismo e de percepción,

empirismo. abstracción e

A proposta kantiana: a conceptualización.

síntese e superación

de racionalismo e

empirismo.

- A base empírica do

CMCT,

coñecemento.

A definición do CCL,

Concepto CAA

epistemolóxico de

experiencia e a

experiencia científica

(observación e

experimentación).

A elaboración dos

datos empíricos:

percepción, abstracción

e conceptualización.

- Que é a ciencia? 2. Reflexionar sobre o 2.1. Indica as características

As principais sentido da ciencia, do coñecemento

características do as súas científico, coñece a

coñecemento científico. características clasificación de diferentes CMCT,

A clasificación das principais e as súas tipos de ciencia e CD,

ciencias: empíricas, implicacións sociais. reflexiona sobre as CSC,

formais, humanas e implicacións sociais da

CCEC

sociais. ciencia.

As implicacións sociais

da ciencia.

- O método científico. 3. Coñecer os 3.1. Está familiarizado co

O método hipotético- principais elementos método hipotético-

dedutivo: do método científico dedutivo e o

procedemento e e os seus modelos falsacionismo.

dedución. explicativos.

O falsacionismo de Karl

Popper.

CMCT, - As teorías científicas.

As hipóteses e as leis. CCL

Características das

teorías científicas.

Condicións das teorías

científicas.

- Os modelos

explicativos.

O modelo nomolóxico, 3.2. Distingue os diversos

o indutivo, o histórico e

modelos explicativos e

o funcional.

coñece as características

A oposición entre CMCT,

xerais da oposición

explicación (ciencias

explicación-comprensión. CD

naturais) e

comprensión (ciencias

humanas).

- A filosofía 4. Adquirir un 4.1. Identifica os problemas

contemporánea da coñecemento básico da filosofía

ciencia. das principais liñas contemporánea da

O modelo clásico da da filosofía ciencia e as súas

ciencia moderna. contemporánea da innovacións.

As innovacións da ciencia.

Filosofía

contemporánea da

ciencia: obxectividade,

formalismo e CMCT,

inconmensurabilidade. CCEC,

- A teoría das

CSIEE

Revolucións

científicas de Thomas

S. Kuhn.

A definición do

paradigma científico.

O avance do

coñecemento científico:

ciencia normal e

ciencia revolucionaria.

Unidade 5 Razoamento lóxico, falacias e paradoxos Criterios Estándares de aprendizaxe

Contidos CC


- Formas de 1. Comprender e explicar 1.1. É capaz de explicar que é

razoamento. en que consisten as a lóxica e cales son as CCL,

Definición e principais formas de tres principais formas de CMCT

obxectivo da lóxica razoamento e o razoamento.

como disciplina siloxismo.

1.2. Domina os elementos

filosófica.

básicos da siloxística e

Distinción entre

sabe utilizalos para

indución, dedución e

resolver e recoñecer os

inferencia hipotética.

siloxismos válidos. - O siloxismo

categórico.

Definición e historia

do siloxismo como

forma de

argumentación.

Os compoñentes do

siloxismo: premisas,

conclusión e termos.

- Figuras e modos

do siloxismo.

As catro figuras do CMCT,

siloxismo, segundo CCL,

a colocación do CAA

termo medio.

Os modos do

siloxismo, segundo

a combinación dos

tipos de

proposicións.

As regras do

siloxismo ben

formado.

A representación

dos siloxismos

mediante os

diagramas de Venn.

- Lóxica de 2. Coñecer os símbolos 2.1. Coñece os principais

enunciados. da lóxica formal e as conectores da lóxica de

A introdución das súas condicións de enunciados e realiza as

Variables verdade mediante as táboas de verdade.

proposicionais: p, q, táboas de verdade. CMCT,

r, s, etc. CCL

As constantes ou

conectores:

negador, conxuntor,

disxuntor,

implicador, coimplicador e signos auxiliares.

- As táboas de verdade. Definición e utilidade das táboas de verdade. Formulación e desenvolvemento dunha táboa de verdade.

- Leis lóxicas e 3. Coñecer e adquirir un 3.1. Realiza inferencias e

regras de dominio mínimo das cálculos lóxicos utilizando

inferencia. regras de inferencia e as regras básicas, e tamén

Leis lóxicas de cálculo lóxico de coñece as principais

fundamentais: enunciados.

regras derivadas e

identidade, non

demostra a súa capacidade

contradición e terzo

para utilizalas.

excluso.

Regras básicas de CMCT,

inferencia: CCL,

introdución e CSIEE,

eliminación do

negador, conxuntor, CD

disxuntor e

implicador.

Regras derivadas:

siloxismo disxuntivo,

modus tollens,

siloxismo hipotético

e leis de De Morgan.

- A lóxica informal e 4. Comprender e 4.1. Coñece que é a lóxica

a teoría da reflexionar sobre que é informal, concretamente

argumentación. a lóxica informal: as condicións dunha

Definición de lóxica coñecemento da argumentación correcta,

informal. argumentación as principais falacias,

A teoría da correcta, as falacias e tanto formais coma

argumentación e os os paradoxos. informais, e tamén que é

criterios da boa un paradoxo. CSC,

argumentación. CCEC,

- Falacias e CMCT,

paradoxos.

CSIEE

Falacias formais e

informais: tipoloxía e

exemplificación.

Os paradoxos:

formulación e

exposición dos seus

principais tipos.

Unidade 6 O mundo, a vida, Deus


Contidos CC


- O mundo como 1. Comprender e explicar 1.1. Explica que son o

todo limitado. as concepcións xeocentrismo e o

Teogonías e filosóficas sobre o heliocentrismo, así como

cosmogonías. mundo, a orixe do a teoría do big-bang e a

O sistema universo e as relacións hipótese da expansión do

Xeocéntrico entre física e filosofía. universo, á vez que sinala

defendido por a diferente perspectiva da

Ptolomeo e física e da filosofía sobre

Aristóteles. este tema.

O sistema

heliocéntrico: a

revolución científica

de Copérnico a CMCT,

Galileo e Newton.

CCEC, - A expansión do

universo. CSIEE,

A hipótese do big- CD

bang: o universo

está en expansión.

As características do

universo: é

uniforme,

homoxéneo e

isotrópico.

As relacións entre

física e filosofía: o

problema do sentido

e o mito do progreso

científico.

- Materia, vida e 2. Coñecer e distinguir os 2.1. Define as nocións de

espírito. trazos da noción vida, materia e espírito, CCEC,

O concepto de científica da vida e as ademais de explicar as CCL,

materia: substancia, correntes filosóficas características científicas

CMCT

átomos e sobre a vida. da noción de vida.

concentración de

2.2. Coñece as principais

enerxía.

correntes filosóficas que

A noción de vida:

abordaron a cuestión da

organización e

vida.

Evolución

(morfoxénese

autónoma).

O concepto de

espírito: a facultade CCEC,

superior intelectual CCL

dos seres humanos.

- A caracterización

científica da vida.

A organización

interna: a tendencia

á orde dos seres

vivos.

O metabolismo: a transformación da enerxía en prol da conservación. A reprodución: a xeración da vida e a súa continuidade. A evolución e a adaptación ao medio.

- Teorías filosóficas sobre a vida. O hilozoísmo: materia e vida son inseparables. O mecanicismo: a vida como organización peculiar do universo físico. O organicismo: a estrutura viva como organismo solidario. O vitalismo: a forza intrínseca dos seres vivos.

- Relixión, teoloxía e 3. Coñecer e adquirir un 3.1. Coñece a definición xeral

filosofía. coñecemento básico de de relixión, teoloxía e

Relixión: crenza que é a relixión e filosofía da relixión, e

sobre a distinguila da teoloxía, explica, comprende e

transcendencia e e diferenciar tamén a critica as probas

práctica colectiva. filosofía da relixión. tradicionais sobre a

Teoloxía: o estudo existencia de Deus.

doutrinal sobre os

contidos da relixión

(a ciencia de Deus).

Filosofía da relixión:

Que é a relixión?

Cal é o seu sentido?

- As probas da CCEC,

existencia de Deus

e as súas críticas. CAA,

A proba ontolóxica: CSC

a existencia como

perfección.

A proba

cosmolóxica: a

necesidade dunha

causa primeira do

mundo.

A proba físico-

teleolóxica: a causa

da orde e da beleza

do universo é Deus.

Todas se reducen á

primeira, e o seu

problema é concibir

a existencia como

predicado.

- A experiencia 4. Comprender e 4.1. Esboza os trazos xerais

relixiosa e o reflexionar sobre que é da experiencia relixiosa,

ateísmo. a experiencia relixiosa explica en que consiste a

A experiencia en xeral, a teodicea ou teodicea e define os

relixiosa e as súas xustificación do mal e o trazos principais do

variedades: o ateísmo. ateísmo e coñece as

sobrenatural. correntes que o

O problema do mal: defenderon. CCEC,

a teodicea e a CSC,

xustificación das

CCL Desgrazas

mundanas.

O ateísmo:

definición e

correntes filosóficas

(Nietzsche,

marxismo, etc.).

Unidade 7 Naturaleza e evolución humana


Contidos CC


- Darwin: a adaptación ao medio e a selección natural. A teoría da evolución: o parentesco de todas as formas de seres vivos. A selección natural e a loita pola vida: a supervivencia dos mellor adaptados.

- É rectilínea a evolución? A evolución das especies non implica un progreso lineal. A evolución non seguiu un modelo único de incremento de complexidade.

- A aparición do home. A evolución humana non implica un perfeccionamento da especie. A especie humana conviviu con outros homínidos no pasado. O ser humano actual procede dunha especie concreta de homínido, o homo sapiens.

1. Comprender e explicar

en que consiste a teoría da evolución e a aparición do ser humano.

1.1. É capaz de explicar que

é o evolucionismo, os seus conceptos fundamentais e as súas posibles críticas, así como tamén coñece a procedencia evolutiva do ser humano.

CCL, CMCT,

CD

- As causas da 2. Recoñecer e distinguir 2.1. Identifica as causas da

hominización. as causas da hominización, así como a

A hominización: a humanización, a relación importancia da

aparición da especie do ser humano co medio interacción co medio e a

humana e os seus e a singularidade do ser especificidade do ser

factores biolóxicos. humano. humano.

A posición erecta da

columna, a

liberación das mans

e a visión frontal.

A indeterminación

biolóxica do ser

humano e o seu

desenvolvemento

cerebral e cultural.

- A interacción co

medio. CCL,

A relación do ser CCEC,

humano co mundo:

un «abano de CMCT,

posibilidades». CSC,

A interacción co CD

medio: a adaptación

«do» medio ao ser

humano (a técnica).

- O ser humano, un animal singular. A socialización como proceso inherente á humanización do animal humano. A especificidade racional do ser humano. O ser humano como animal cultural e simbólico.

- A antropoloxía 3. Comprender e 3.1. Coñece a influencia do

científica. reflexionar sobre a evolucionismo nas CCL, A antropoloxía influencia do ciencias humanas,

cultural: Malinowski evolucionismo nas concretamente na CCEC

e Lévi-Strauss. ciencias humanas, así antropoloxía.

A perspectiva como coñecer e saber 3.2. Sabe explicar, científico-natural: explicar o dualismo comprende e critica o bioloxía, etoloxía, corpo-alma. dualismo antropolóxico ecoloxía e xenética. (corpo-alma).

- O dualismo clásico: corpo e alma. O dualismo antropolóxico: o ser humano está formado por corpo e alma. O emerxentismo de Searle e o interaccionismo de Popper.

A achega das

CCL, neurociencias

actuais. CCEC,

- Os rastros no CAA,

home civilizado do CSIEE seu pasado

arcaico.

A presenza do

comportamento

máxico e mítico no

mundo

contemporáneo.

Os comportamentos

antisociais e

criminais son un

arcaísmo?

4. Coñecer as liñas 4.1. Coñece e comprende os

fundamentais da conceptos fundamentais

antropoloxía filosófica, da antropoloxía filosófica CCEC,

concretamente do autor de Scheler, así como CCL clásico da unidade, Max

algúns dos seus límites Scheler.

(crítica de Gehlen).

Unidade 8 O corpo como base natural


Contidos CC


- O cerebro: unha 1. Coñecer e comprender 1.1. Coñece as teorías

estrutura sumamente as principais teorías máis relevantes sobre

complexa. sobre a relación entre a relación mente-

A neuroloxía e o estudo mente e cerebro. cerebro e identifica a

do funcionamento das tarefa da filosofía da

estruturas cerebrais. mente.

A doutrina

epifenomenalista: os

estados mentais son

efectos do cerebro.

- Mente e cerebro.

As teorías sobre a

relación mente-cerebro:

teoría da identidade,

materialismo eliminativo CCL,

e materialismo

ocasional. CMCT,

A mente como CD

propiedade emerxente

do cerebro.

- A filosofía da mente.

O funcionalismo: a

analoxía da mente e o

cerebro como software-

hardware.

A filosofía da mente:

formular cuestións

filosóficas a problemas

científicos.

O cerebro é o órgano

principal da

subxectivación.

- Os impulsos e o 2. Coñecer e distinguir a 2.1. É capaz de definir que

inconsciente. conciencia e o é a conciencia e de

Conciencia: o fenómeno inconsciente. distinguila do

mental da identidade, a inconsciente, ademais CCEC,

reflexión e a de explicar algunhas CCL,

subxectividade. concrecións deste CAA

O inconsciente: estados (colectivo).

mentais independentes

da conciencia.

- Os impulsos. 3. Comprender e 3.1. Coñece a proposta

O inconsciente segundo reflexionar sobre o teórica de Freud sobre

Freud: os impulsos papel dos impulsos na os impulsos (principio

ligados a impulsos formación da de realidade, principio

psicofísicos. personalidade, así

do pracer, etc.) e

O principio do pracer e o como coñecer os

identifica os

principio de realidade. elementos

compoñentes da

Eros (libido e constitutivos do ego

individualidade (o id,

conservación) e thanatos segundo a psicanálise.

o superego e o ego).

(impulso de morte).

- O id, o superego e o CCEC,

ego. CSC

O id: o inconsciente

impulsivo que busca a

satisfacción inmediata.

O superego: o conxunto

de normas sociais e

morais interiorizadas.

O ego: é o escenario

dunha loita entre os

compoñentes da

subxectividade.

- O biolóxico, o cultural 4. Reflexionar 4.1. Coñece e distingue os

e o existencial. criticamente e coñecer elementos biolóxicos, CMCT,

A sexualidade: o impulso os elementos culturais e existenciais CCL

de vida e a base da nosa biolóxicos, culturais e da sexualidade.

conduta. existenciais da

4.2. Reflexiona sobre a

A importancia dos sexualidade, así como

discriminación de

factores culturais e a crítica filosófica á

xénero e coñece a

existenciais na discriminación sexual.

crítica filosófica

sexualidade.

- Masculino-feminino. feminista e dos

A discriminación por «estudos de xénero».

razón de sexo: os

argumentos da

dominación masculina.

O prototipo do ser

humano: o home.

CSC, - Filosofía e «estudos de

xénero». CSIEE,

O espírito crítico da CAA

filosofía: contra a

dominación e a

desigualdade.

A reivindicación dunha

mesma educación para

todos os seres humanos.

A busca dun novo

modelo de humanidade.

Unidade 9 As dimensións do ser humano


Contidos CC


- Suxeito, individuo e persoa. O suxeito sería a substancia que se mantén no tempo: base da identidade. O individuo designa a particularidade e unicidade de cada un de nós. A persoa implica un contido moral e xurídico: suxeito de dereitos en igualdade.

- A intelixencia, a vontade e os desexos. A intelixencia é a capacidade ou aptitude para resolver problemas e adaptarnos ao noso medio. A vontade é a capacidade de decisión, acción, resistencia ou inhibición. O desexo é unha aspiración a un ben que nos falta, sexa un obxecto, unha persoa, etc.

- O proxecto de vida. A nosa vida é un proxecto que se vive con expectativas e plans. A vida é unha construción que imos concretando e definindo: é un proxecto aberto, cuxo límite é a morte.

1. Coñecer e

comprender a problemática e os elementos que compoñen a identidade persoal.

1.1. É capaz de definir os

conceptos de suxeito, CCL,

persoa e individuo, así CCEC,

como de coñecer a súa CSC historia.

1.2. Explica os principais elementos da personalidade e a súa relevancia para o proxecto vital.

CCL, CAA,

CSIEE

- É o home un ser social 2. Comprender e 2.1. Coñece as principais

por natureza? reflexionar arredor posicións teóricas

Para Aristóteles e para os da cuestión da respecto á problemática

naturalistas, os seres sociabilidade da sociabilidade e asume

humanos vivimos en humana. unha posición propia.

sociedade por natureza. CSC,

Hobbes, teórico social CCEC,

contractualista, considera

CSIEE que hai paixóns que nos

impulsan a vivir en

sociedade e outras que

poñen en perigo a

convivencia.

- Convivencia e 3. Recoñecer e 3.1. Coñece e define o valor da

tolerancia. reflexionar sobre a tolerancia, os sentimentos

A identidade persoal convivencia básicos de sociabilidade,

constrúese nas relacións humana, como o amor e a amizade,

intersubxectivas. especialmente

para recoñecer a

A tolerancia é un dos respecto ao valor da

relevancia da

valores centrais para a tolerancia.

intersubxectividade na CSC,

convivencia (Locke).

formación do individuo. CCEC, - A amizade e o amor.

A valoración da amizade CCL,

como o ben máis CAA

necesario (Aristóteles e

Epicuro).

O amor como unión

harmónica que respecta a

autonomía e a

individualidade do outro.

- Que significa «existir»? 4. Coñecer e ser 4.1. Coñece a filosofía do

Sentidos de «existencia»: capaz de explicar existencialismo,

noción, tradición e relectura as liñas particularmente respecto

contemporánea do concepto. fundamentais da aos temas do tempo, a

A esencia do ser humano filosofía da definición da existencia e

consiste na súa existencia existencia. a morte.

particular (existencialismo).

- Tempo obxectivo e tempo

subxectivo.

Tempo obxectivo: CMCT,

cronolóxico, espazalizado,

CD,

homoxéneo e mensurable.

Tempo subxectivo: duración CSIEE,

da vida, heteroxéneo, CCEC

existencial e non

mensurable.

- A morte.

A filosofía como reflexión e

preparación para a morte: o

horizonte da finitude.

As concepcións filosóficas e

relixiosas da morte:

linealidade, ciclodisolución.

Unidade 10 A libertade


Contidos CC


- Liberdade e liberación. A liberdade é a capacidade de actuar por un mesmo sen estar sometido a ningunha coacción ou limitación á marxe da nosa vontade. Podemos distinguir entre liberdade sociolóxica, psicolóxica e moral. A liberación refírese á realización efectiva da liberdade.

- O determinismo. Segundo o determinismo, a liberdade é ilusoria: estamos sometidos a leis naturais. O determinismo desenvolveuse coa ciencia moderna, e Kant intentou formular unha solución distinguindo entre o natural e o moral.

- Liberdade e responsabilidade. A liberdade de acción é unha condición indispensable para atribuír responsabilidade. A responsabilidade é a capacidade de responder das nosas decisións: hai que distinguir entre responsabilidade moral e civil.

1. Definir e ser capaz de

reflexionar sobre a liberdade, os seus tipos, a súa relación co determinismo e o seu papel con respecto á responsabilidade.

1.1. Define o concepto de

liberdade, distingue os seus principais tipos e explica en

CCL, que consiste o proceso de

liberación en sentido xeral. CSC

1.2. É capaz de comprender a

teoría do determinismo, as súas orixes e a súa confrontación coa idea de liberdade, ademais das súas consecuencias para a cuestión da responsabilidade.

CCEC, CMCT, CAA, CD

- Autonomía e dominio 2. Coñecer, comprender e 2.1. Explica e reflexiona sobre as

dun mesmo. reflexionar sobre as condicións da liberdade, o que

condicións da liberdade. inclúe as nocións de autonomía

A autonomía é a

e heteronomía, e a distinción

capacidade de dar un para entre «liberdade de» e

si mesmo as súas propias «liberdade para». CCEC,

leis. CSIEE

A heteronomía é o

contrario da autonomía: o

condicionamento externo

das nosas accións.

- Liberdade e cumprimento 3. Recoñecer e reflexionar 3.1. Coñece as limitacións da liberdade, as

da lei. sobre os límites da propostas da súa xustificación na

liberdade e as súas historia, a súa relación coa

A liberdade non se opón

tensións con outros legalidade e as posibles tensións

ao cumprimento da lei, valores. con outros valores, como a

senón á falta de igualdade.

autocontrol.

A liberdade implica, polo

tanto, un tipo de

obediencia a leis morais ou

sociais.

- «Liberdade de» e

«liberdade para».

A «liberdade de» é a

ausencia de coacción e de

obstáculos á acción do

individuo.

A «liberdade para»

consiste na autonomía e o

autodominio do individuo. CSC,

- A liberdade non é un CCEC,

dereito absoluto. CSIEE,

A liberdade pódese CAA

xustificar como un dereito

natural ou como un

requisito para o

cumprimento do noso ideal

moral.

Ademais dos límites

morais ou de conciencia,

tamén hai límites civís e

xurídicos.

- Modos lexítimos de restrición das liberdades. O conflito entre

dereitos: descanso e ocio,

intimidade e información,

etc.

As limitacións da liberdade

xustificáronse por parte da

filosofía prescritivista.

- A tensión entre liberdade

e igualdade.

As consecuencias do

neoliberalismo económico:

liberdade como ideoloxía.

Os mecanismos de

compensación e igualdade

para corrixir os efectos non

desexados da liberdade.

4. Coñecer e comprender a 4.1. Coñece os puntos fundamentais

teoría de Erich Fromm da reflexión sobre a liberdade

CCEC,

sobre a liberdade. de Erich Fromm.

CCL

Unidade 11 A acción moral


Contidos CC


- Natureza da 1. Comprender e 1.1. Entende e explica a felicidade. argumentar a relación entre a felicidade A felicidade está importancia da reflexión e a reflexión moral, considerada o ben moral para a concretamente a corrente supremo da vida consecución dunha do hedonismo e as súas humana. vida feliz. críticas. Pódese definir como un estado de plenitude continuada ligada aos nosos desexos máis fundamentais.

- Sabedoría, virtude e felicidade. Para o hedonismo, o pracer é o compoñente principal da felicidade. Segundo Epicuro, só se deben satisfacer os desexos e as necesidades naturais.

CCEC, CCL, CSC

- A dificultade de ser felices. Para Kant, a felicidade debe incluír unha vida virtuosa. Segundo o utilitarismo, a felicidade ten que ser social e colectiva, non só individual.

- Razón práctica e 2. Coñecer, comprender e 2.1. Define e explica os

conciencia moral. reflexionar sobre os conceptos básicos da

A conciencia moral conceptos ética.

pode dividirse en fundamentais da ética

antecedente e e as súas principais

consecuente. correntes.

Adoita considerarse

que a conciencia é a

norma última da

moralidade.

- Moral, ética,

metaética e

filosofía dos

valores.

A moral é o

conxunto de normas

e de costumes polos

que unha persoa

actúa CCEC,

correctamente. CCL,

A ética é a reflexión CSC

sobre a moral, e a

metaética é a

disciplina filosófica

que trata sobre a

fundamentación e os

límites da moral e da

ética.

- Principais

correntes da ética.

Ética eudaimonista:

a felicidade é o ben

supremo.

Ética utilitarista: o

ben supremo é a

utilidade (maior ben

para o maior

número).

Ética formal 2.2. Coñece as principais

kantiana: a correntes de pensamento

moralidade depende ético, comprende os seus CCL,

da forma universal puntos fundamentais e

CCEC,

da acción. argumenta a partir das

Intuicionismo, súas ideas principais. CSIEE,

emotivismo, CAA

prescritivismo e

descritivismo.

- Os avances 3. Recoñecer e 3.1. Coñece as propostas da

técnicos e a ética. reflexionar sobre os ética actual e os seus

O progreso no problemas actuais da desafíos, especialmente da

ámbito científico - ética. bioética, ademais da ética

técnico produce

empresarial e da

moitos dilemas

ecolóxica.

morais.

A ética intenta

darlles resposta a

estes desafíos

mediante a bioética,

a ecoloxía, etc.

- A bioética.

Os dilemas sobre a

reprodución e o

nacemento dos

seres humanos. CCEC,

Os problemas da CMCT,

relación entre CD,

médico e paciente.

A responsabilidade CSC

ante decisións sobre

a propia morte.

- Outros retos de

ética aplicada.

Os dereitos dos

animais: a moral

limítase aos seres

humanos?

Os problemas do

medio: a ética

ambiental.

Igualdade, liberdade

e xustiza

económica: a ética

empresarial.

4.1. Comprende, explica e

4. Ter unhas nocións CCEC,

básicas sobre un reflexiona sobre o

clásico da ética e poder hedonismo de Epicuro. CCL,

reflexionar a partir del. CAA

Unidade 12 Orde política, xustiza e dereito


Contidos CC


- O dereito natural. O dereito é o conxunto de normas que regulan a conduta e a convivencia. O iusnaturalismo defende a existencia duns dereitos previos e prioritarios á ordenación xurídica dos Estados.

- O positivismo xurídico. Segundo esta teoría, todos os dereitos derivan da lexislación sancionada por un Estado. O fundamento do dereito non é a natureza, senón a vontade do lexislador.

- A xustiza. A xustiza nunha sociedade pódese definir como a equidade na distribución dos custos e os beneficios sociais. Ademais da xustiza como superación da desigualdade, tamén se ten en conta nas relacións internacionais.

- Que se entende por

«política»? A política sería a ciencia ou a arte da organización social. Os dous temas principais da política son a teoría do Estado e a arte de gobernar.

1. Coñecer e definir as

correntes xurídicas do iusnaturalismo e do positivismo.

1.1. Coñece as características

xerais tanto da teoría do dereito natural coma do positivismo xurídico e define as súas posicións básicas e distíngueos claramente.

CCEC, CSC, CCL

- As teorías clásicas 2. Comprender e 2.1. Coñece e explica que é a

sobre as formas de explicar as teorías política, as tarefas da

goberno. clásicas sobre as teoría política e as

Platón e a teoría do formas de goberno. principais teorías clásicas

CCEC,

estado ideal: o filósofo sobre as formas de

CAA,

gobernante.

goberno (Platón e

Aristóteles e a Aristóteles). CCL

clasificación dos

sistemas políticos: o

ben da comunidade.

- A orde democrática 3. Coñecer e 3.1. Coñece e argumenta

na actualidade. Argumentar respecto das teorías CCEC,

A democracia: división Criticamente clásicas da política; en CSC,

de poderes, liberdades respecto ás particular, o liberalismo e

CAA

básicas e participación correntes principais o conservadorismo.

cidadá. do pensamento

3.2. Coñece e argumenta

O totalitarismo: político.

respecto das teorías

concentración do poder

políticas como o

e penetración na

utilitarismo, o socialismo

sociedade.

- As ideoloxías e o nacionalismo, e, CCL,

ademais, reflexiona sobre

políticas. CCEC,

O conservadorismo: o a situación actual do

CSIEE,

poder da tradición e a pensamento político.

concentración de CAA,

poderes. CD

O liberalismo: división

de poderes, dereitos

básicos e a defensa da

propiedade.

O utilitarismo: a

4. Demostrar 4.1. Reflexiona sobre as ideas

máxima felicidade para

coñecemento e fundamentais dun clásico

o maior número.

capacidade de do pensamento político: o

O socialismo: utópico,

reflexión crítica a Manifesto comunista, de

científico, anarquismo e

partir dun clásico do Marx e Engels.

socialdemocracia. pensamento político. CCEC,

O nacionalismo: o CCL,

dereito á organización

CMCT

política de todas as

nacións.

O apolítico e a

pospolítica: a crise da

política tradicional.

Unidade 13 Poder e Estado: lexitimidade e goberno


Contidos CC


- Definición de Estado. O Estado é o conxunto de institucións que organizan e regulan unha sociedade. Un Estado defínese por tres parámetros: o territorio, a poboación e a soberanía.

- A orixe do Estado. O Estado como institución moderna: aparición na Modernidade europea como institución monárquica fronte á nobreza feudal. O Estado como garante da sociedade: forma política consubstancial á humanidade.

- As formas de Estado. O Estado absoluto e o Estado feudal. O Estado estamental e o Estado representativo.

- A sociedade civil fronte ao Estado. A sociedade civil é o conxunto de agrupacións e asociacións que participan na vida pública da sociedade sen aspiración de poder nin ánimo de lucro. Carácter reivindicativo da sociedade civil.

1. Coñecer e definir o

concepto de Estado, a súa orixe, as súas principais formas e a súa relación coa sociedade civil.

1.1. Coñece as

características xerais CCL,

da noción de Estado e

as principais teorías CCEC,

sobre a súa orixe. CSC

1.2. Coñece e argumenta

respecto ás formas de Estado e a súa relación coa sociedade civil.

CCEC, CSC,

CSIEE, CD

- Teorías sobre o 2. Comprender e explicar 2.1. Explica que é o poder,

poder. as teorías clásicas as teorías sobre esta

O poder é a sobre o poder político e noción, as súas

capacidade de definir este concepto. diferenzas con outros

determinar, dirixir e conceptos como o de

controlar a acción violencia e a crítica

doutra persoa. desta.

Teorías

substancialistas,

subxectivistas e

relacionais sobre o

CCEC,

poder.

- Forza, persuasión e CAA,

autoridade. CSC,

A autoridade supón CMCT

recoñecemento dun

liderado.

A forza implica unha

violencia ou agresión; a

persuasión supón

igualdade.

- A crítica da violencia.

Violencia subxectiva:

actos individuais.

Violencia obxectiva:

simbólica e sistémica.

- Formas de 3. Coñecer e argumentar 3.1. Coñece e argumenta

lexitimación. criticamente sobre a sobre a diferenza entre

Distinción entre noción de lexitimidade legalidade e

legalidade (adecuación e a súa relación coas lexitimidade, as formas

á lei) e lexitimidade normas sociais, morais

de dominación de

(fundamento moral). e políticas.

Wéber, os tipos de

Tipos de dominación:

normas e as formas de

carismática, tradicional

suspensión destas nun CSC,

e legal-racional.

- Normas de estado democrático. CCEC,

convivencia. CCL,

Leis ou normas

CAA

xurídico-políticas, usos

e costumes, e normas

morais.

- A suspensión das

normas.

Estado de alarma.

Estado de excepción.

Estado de guerra.

4. Demostrar 4.1. Reflexiona sobre as

coñecemento e ideas fundamentais

capacidade de reflexión dun clásico do CCEC,

crítica a partir dun pensamento político; CSC,

clásico do pensamento en particular, O CAA

político. príncipe, de Nicolás

Maquiavelo.

Unidade 14 Cultura, civilización, historia

Contidos - Que quere dicir

«ser culto»? A cultura alude ao cultivo das nosas capacidades naturais para desenvolvernos. A persoa culta é a que sabe non por saber, senón por comprender mellor o seu mundo.

- Natureza, cultura, sociedade. A socialización consiste en asimilar a herdanza cultural da propia civilización. A maduración do individuo lévase a cabo mediante a incorporación da cultura.

- Formación e especialización. A tecnificación actual fomentou a formación en saberes moi especializados.

A especialización fixo retroceder o ideal clásico dunha formación integral. O sentido obxectivo da cultura. A cultura é o conxunto de coñecementos, crenzas, prácticas, valores, etc., que comparten os individuos dunha colectividade (civilización). A civilización, ás veces, restrínxese aos ámbitos moral,


CC


1. Coñecer e comprender 1.1. Define o concepto de

CCL,

a noción subxectiva de cultura en sentido

cultura. subxectivo, vinculado á CSC,

educación e á formación. CCEC,

CD

2. Coñecer e comprender 2.1. Define a noción obxectiva

a noción obxectiva de de cultura e apunta

cultura e a súa relación semellanzas e diferenzas

CCEC,

coa idea de civilización. coa idea de civilización.

CSC,

CAA

3. Recoñecer e 3.1. Coñece as nocións

reflexionar sobre a básicas e reflexiona sobre

diversidade cultural e o etnocentrismo, a CSC,

as diferentes actitudes xenofobia e o racismo, e, CSIEE,

ante ela. ademais, valora a opción

CCEC

do relativismo cultural de

forma crítica.

3.2. Explica en que consiste o

multiculturalismo e as CSC,

súas posibles carencias, CCEC,

e presenta de forma

CAA,

competente o

CCL

interculturalismo.

4. Coñecer e ser capaz 4.1. Define a tarefa da

de explicar a relación historia, explica as

entre a historia como principais concepcións da

disciplina humanística e historia e reflexiona

a filosofía. criticamente sobre o ideal

de progreso.

CMCT,

CCL,

CCEC,

CAA,

CD

científico, técnico e estético dunha cultura. Nos tres últimos séculos distinguiuse entre cultura e civilización.

- Filosofía e saber cotián. Constatación da utilidade práctica do saber cotián fronte á aspiración xeral da filosofía.

Comprensión da pretensión explicativa e de dotación de sentido existencial propia da filosofía.

- O etnocentrismo. O etnocentrismo defende que a propia cultura é a norma de toda civilización. O racismo é o prexuízo que considera inferiores aqueles grupos humanos que teñen uns trazos físicos ou culturais diferentes dos propios.

O relativismo considera que toda cultura ten uns valores, uns costumes e unhas prácticas que son respectables e están adaptados á súa forma de vida.

- Multiculturalismo e globalización. Para o multiculturalismo, todas as culturas teñen valor en si mesmas e son únicas. O interculturalismo intenta superar algúns problemas do multiculturalismo, e consiste no respecto activo da diferenza

cultural. - O acontecer

histórico e o seu coñecemento. A historia é o transcurso dos acontecementos a través do tempo. O historiador intenta coñecer e reconstruír épocas pasadas, e o filósofo reflexiona se é posible dar un sentido ao conxunto dos acontecementos históricos.

- As concepcións da historia. O proceso de racionalización do concepto teolóxico de historia (Agostiño de Hipona). O idealismo histórico (Hegel): o camiño de perfeccionamento da humanidade. O materialismo histórico (Marx): a base económica e material da historia. O progreso. Optimismo e pesimismo histórico: a historia como progreso ou como caída.

A dialéctica entre progreso material e técnico e progreso moral, político e humano.

Unidade 15 Orixe e naturaleza da sociedade


Contidos CC


- Individuo e sociedade. O individuo existe pola sociedade na que se formou (psicoxénese). A incorporación do individuo a unha sociedade denomínase socialización.

- Socialización primaria e socialización secundaria. A socialización primaria prodúcese durante a infancia no contexto familiar, e baséase na afectividade. A socialización secundaria ten lugar en grupos de participación voluntaria.

- Resocialización. A resocialización é o proceso de aprendizaxe e introdución nun grupo social diferente a aquel no que o individuo se socializou na infancia. A resocialización presupón certa ruptura coa cultura anterior.

- A comunidade natural. Segundo a teoría de Aristóteles, o ser humano é un animal social por natureza.

1. Comprender e definir 1.1. Define os conceptos o proceso de básicos relacionados coa socialización e as socialización (primaria, súas variantes. secundaria,

resocialización, etc.), ademais de reflexionar sobre os trazos da socialización en xeral.

CSC, CCL,

CMCT

A busca do ben é o eixe da sociedade.

- O contractualismo clásico. A sociedade e a organización política é froito dun pacto entre individuos que posúen dereitos naturais. Hai tres modelos principais de contrato social: absolutista (Hobbes), liberal (Locke) e republicano.

- O neocontractualismo. A teoría da xustiza de Rawls: os dous principios do liberalismo solidarista. O anarquismo de Nozick: a limitación do Estado e os dereitos naturais.

A acción comunicativa: a discusión racional como fundamento das normas.

- A diversidade das sociedades humanas. Características xerais da evolución das sociedades humanas. Sociedades cazadoras-recolectoras, nómades-pastores, agrícolas, tradicionais e industrializadas.

- Factores do cambio social.

2. Coñecer, explicar e

valorar as diferentes teorías clásicas sobre a orixe da sociedade.

2.1. Explica e argumenta

sobre as teorías clásicas CCL,

acerca da orixe da

sociedade (naturalismo e CAA,

contractualismo clásico). CCEC

2.2. Coñece e razoa respecto

das teorías

neocontractualistas do

século xx.

CCL, CSC, CSIEE

Todas as sociedades están en cambio constante e responden a diferentes factores. Factores do cambio social: demográficos, económicos,

3. Comprender e

reflexionar sobre os principais procesos e factores de cambio social.

3.1. Distingue entre os

principais tipos de sociedade, coñece os factores de cambio social e caracteriza de forma crítica e reflexiva a sociedade contemporánea.

CSC, CAA,

CSIEE, CCEC,

CD

tecnolóxicos, 4. Coñecer e 4.1. Coñece e razoa

políticos e culturais. argumentar sobre a criticamente sobre as

- A sociedade filosofía da historia e principais características

contemporánea. da sociedade da da filosofía da historia e

Os trazos principais Ilustración, en da sociedade de Kant. CCL,

da sociedade concreto, de

contemporánea. Immanuel Kant. CCEC,

A sociedade CMCT

contemporánea pódese

definir como a

sociedade da

información.

Unidade 16 A arte e a técnica


Contidos CC


- Que é unha obra de 1. Coñecer e reflexionar 1.1. Define que é unha obra

arte? sobre a idea de obra de de arte, coñece a

A definición xeral da arte e os seus evolución histórica desta

arte e a súa Components idea e distingue os seus CCEC,

evolución histórica. específicos. elementos constitutivos CAA,

Os requisitos dunha (sensoriais, formais e CCL

obra de arte: contextuais).

sensoriais, formais e

contextuais.

- Beleza obxectiva e 2. Coñecer, comprender e 2.1. Comprende, reflexiona e

sentimento argumentar respecto explica algunhas das

estético. das concepcións da principais concepcións do CCEC,

A beleza como ideal beleza. belo (Platón, Aristóteles, CCL,

obxectivo: a teoría Kant). CAA

platónica da idea de

beleza.

3. Comprender e 3.1. Explica as relacións entre

A beleza como CMCT,

perfección do desenvolver a reflexión ciencia, técnica e traballo.

coñecemento crítica sobre a relación CD,

sensible: de entre ciencia, técnica e CSIEE,

Aristóteles ao traballo, e a súa CAA,

empirismo. evolución histórica en

A beleza como o Occidente. CCEC

que gusta 3.2. Coñece os principais fitos

desinteresadamente: da historia da técnica en

a estética de Kant. Occidente. CMCT,

- O artista e o CCEC,

proceso de CSC

creación.

A concepción do

artista como xenio e 4. Reflexionar sobre a 4.1. Coñece as principais

a idealización técnica desde a filosofía concepcións filosóficas CSC,

romántica.

e coñecer as principais

da técnica e reflexiona

CSIEE,

A sublimación da teorías filosóficas sobre sobre as implicacións

obra de arte: a a técnica. sociais e políticas desta. CMCT,

elevación da estética CD

a linguaxe universal.

- Ciencia, técnica e tecnociencia. A definición da ciencia como saber de causas dos fenómenos e as súas leis. A explicación da técnica como procedementos dun oficio ou dunha arte. A tecnociencia como o complexo de interacción de ciencia e técnica.

- O traballo. O traballo como acción transformadora do mundo: o proxecto creativo. A división do traballo: a complexidade das relacións de produción.

- A técnica no desenvolvemento da civilización occidental. Antigüidade e Idade Media: a técnica, entre a teoría e a práctica. Do Renacemento á Ilustración: a produtiva relación entre ciencia e técnica. O mundo actual: a conformación tecnolóxica do mundo.

- Actitudes ambivalentes ante a técnica. A tecnofilia: a valoración positiva da técnica e dos seus avances. A tecnofobia: o receo e o rexeitamento da técnica polos seus riscos e os seus perigos.

- Críticas dos

filósofos contemporáneos á tecnificación. Ortega y Gasset: a técnica como adaptación da natureza ao ser humano. Heidegger: a técnica como culminación da metafísica occidental. Escola de Frankfurt: técnica, alienación e tecnocracia. Hans Jonas: as consecuencias indesexadas da ciencia e a responsabilidade moral.

- O control social da técnica. A nova cultura tecnolóxica: a tecnoloxía como configuración da cultura actual.

Tecnocracia e democracia: a perigosa influencia da técnica no funcionamento da sociedade democrática.

Unidade 17 Filosofía e empresa


Contidos CC


- Que é unha 1. Coñecer, explicar e 1.1. Coñece e explica que é

empresa? reflexionar sobre a unha empresa e que é o CSIEE,

actividade empresarial espírito emprendedor, e

A empresa como CCL,

e os seus principios comprende a noción de

proxecto económico organizativos. corresponsabilidade e do CSC,

que busca a

obtención de modelo participativo na CAA

empresa.

beneficios.

A empresa debe 1.2. Coñece os principios CSIEE,

organizativos das

responder tamén a CCL,

empresas.

outros obxectivos: CSC

recoñecemento, valoración, responsabilidade social, etc.

- Principios de organización empresarial. A planificación de obxectivos: revisión e adaptación das metas empresariais. A elaboración de programas: a estratexia empresarial. A delegación de responsabilidades: o organigrama da empresa. As funcións de directivos e traballadores.

- A corresponsabilidade no modelo participativo. O cambio do modelo instrumental ao modelo participativo: colaboración do grupo. A inclusión da motivación nos traballadores: valoración e expectativas.

- Os negocios e a ética. Ética e moralidade: os valores económicos e os valores éticos. O carácter prescritivo da ética dos negocios.

- Labores da ética empresarial: a valoración moral. Institucións económicas e organizacións financeiras. Accións e decisións económicas. As súas

2. Coñecer, explicar e 2.1. Explica en que consiste a

reflexionar sobre a ética empresarial e conexión entre a ética reflexiona sobre a relación e os negocios. entre moral e economía,

ademais de coñecer algún exemplo de código deontolóxico en economía.

CSC, CMCT, CCL

3. Explicar, comprender 3.1. Entende a influencia da

e definir os procesos globalización na

que vinculan a economía actual e

globalización e a reflexiona sobre as

actividade implicacións ambientais

empresarial, e as do sistema económico.

súas implicacións CMCT,

ambientais. CSIEE,

CCEC,

CD

4. Comprender e 4.1. Coñece a proposta da

explicar a filosofía de ética da responsabilidade

Hans Jonas, en de Hans Jonas;

especial respecto da particularmente, as súas CD,

ética ambiental. achegas á ética

CMCT,

ambiental.

CSC

consecuencias ambientais.

- O código ético bancario: un exemplo de ética empresarial. Os principios fundamentais da actividade financeira bancaria: transparencia e responsabilidade. A «Tripla P» do código ético bancario: «People, Planet, Profit.»

- A globalización e a economía financeira. A globalización como proceso de interdependencia e converxencia mundial. A influencia da globalización no deseño e a actividade empresarial.

- O mito do crecemento económico indefinido. A economía capitalista supón un crecemento indefinido. O medio natural non admite este modelo: a necesidade dun «desenvolvemento sostible».

- A proposta do decrecemento. Teoría económica de Iván Illich e Serge Latouche.

Cambio radical nos modelos económicos de desenvolvemento: redución do crecemento.

Temporalización dos contidos Este departamento non considera prioritario nin imprescindible que a totalidade das unidades didácticas sexan abordadas ao longo do curso, todo o contrario, a cantidade dos coñecementos non é garantía dun bo aprendizaxe, antes ben a comprensión e significatividade dos mesmos é a súa garantía e marchamo do aprendizaxe. Polo tanto, as 17 unidades teñen un sentido orientativo, máis non é absolutamente necesario expoñelas todas; consideramos que 4 unidades en cada unha das avaliacións/trimestres serían un bo obxectivo, co cal teríamos un total de 12 unidades e tres lecturas ao longo do curso. B. Metodoloxía didáctica A proposta didáctica de Filosofía elaborouse de acordo cos criterios metodolóxicos seguintes:

- Autonomía: facilitar a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo. - Actividade: fomentar a participación do alumnado na dinámica xeral da aula, combinando estratexias que propicien a individualización con outras que fomenten a socialización. - Motivación: procurar espertar o interese do alumnado pola aprendizaxe que se lle propón. - Integración e interdisciplinariedade: presentar os contidos cunha estrutura clara, mostrando as relacións entre os contidos de Filosofía e os doutras disciplinas doutras áreas. - Rigor e desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

Máis concretamente, estes criterios deben ter en conta os criterios de avaliación transversais a todo o temario de Filosofía de 1.º de Bacharelato, que son os seguintes:

1. Ler comprensivamente e analizar, de forma crítica, textos significativos e breves, pertencentes a pensadores destacados. 2. Argumentar e razoar os propios puntos de vista sobre as temáticas estudadas na unidade, de forma oral e escrita, con claridade e coherencia. 3. Seleccionar e sistematizar información obtida de diversas fontes. 4. Analizar e argumentar sobre propostas filosóficas, elaborando de forma colaboradora esquemas, mapas conceptuais, táboas cronolóxicas e outros procedementos útiles, mediante o uso de medios e plataformas dixitais.

A forma de conseguir estes obxectivos establecerase a través das seguintes estratexias:

- estratexias expositivas: Preséntanlle ao alumnado, oralmente ou mediante textos, un coñecemento xa elaborado que debe asimilar. Resultan adecuadas para as propostas introdutorias e panorámicas e para ensinar feitos e conceptos; especialmente aqueles máis abstractos e teóricos, que dificilmente o alumnado pode alcanzar só con axudas indirectas.

- estratexias de comentario e análise textual: Preséntanlle ao alumnado unha serie de materiais en bruto que debe elaborar, seguindo unhas pautas de actuación. Trátase de enfrontalo a textos, argumentacións e debates problemáticos nos que debe poñer en práctica e utilizar reflexivamente conceptos, procedementos e actitudes para así adquirilos de forma consistente.

A consecución dos obxectivos mediante as extratexias apoiaránse nas seguintes actividades propostas ao alumno, as cales podemos clasificar en dous tipos:

1. Actividades de ensino-aprendizaxe. A esta tipoloxía responde unha parte importante das actividades propostas no libro de texto. Encóntranse nos apartados seguintes:

- En cada un dos grandes subapartados en que se estruturan as unidades didácticas propóñense actividades ao fío dos contidos estudados. Son, xeralmente, de localización, afianzamento, análise e interpretación de textos e ampliación de conceptos.

- Ao final de cada unidade didáctica propóñense actividades de comentario de textos clásicos, análise de documentos audiovisuais (películas ou documentais) e de obras de arte. 2. Actividades de aplicación dos contidos teóricos á realidade e ao medio do alumnado.

Este tipo de actividades, nuns casos, refírense a un apartado concreto do tema e, polo tanto, inclúense entre as actividades propostas ao fío da exposición teórica; noutros casos, preséntanse como traballos de investigación ou reflexión persoal argumentada sobre algúns temas.

C. Recursos didácticos Al longo do curso utilizaranse dous tipos de materiais: • Libro de texto:

C. Prestel Alfonso, FILOSOFÍA, Editorial Vicens Vives, 2015 2. Aula Virtual da asignatura (en preparación): Para esta materia crearase unha Aula Virtual por parte do profesora para organizar os diferentes aspectos do curso e da programación: actividades, materiais, calendarios, enlaces de interese, entre outros. D. Avaliación da materia: procedementos e criterios de avaliación I. Avaliación continua

A avaliación ordinaria, é dicir, a de Xuño constará dos seguintes elementos: • En cada avaliación o alumno terá que realizar dous exames ou probas obxectivas dacordo cos

criterios de avaliación e cualificación que máis abaixo se sinalan. O contido destas probas versará sobre a materia da mesma. A calificación de cada exercicio calcularase sobre 10 puntos, e suporá o 80% da nota da avaliación.

• En cada avaliación o alumno fará unha serie de actividades, traballos, lecturas ou exposicións

que terán un carácter obligatorio e serán tidas en conta na avaliación e cualificación. Estas actividades poderán supoñer ata o 20% da nota da avaliación.

• A nota da avaliación será a media aritmética dos dous exercicios, máis a ponderación das

actividades e tarefas que se prescribiran nesa avaliación. • A calificación de Xuño obterase mediante a media aritmética das tres notas de cada unha das

avaliacións. Entederase como aprobado a obtención de 5 puntos. • Excepcionalmente, a cualificación resultante do cálculo da puntuación media obtida nas probas

escritas ponderarase (cara arriba ou cara abaixo, ata un máximo de medio punto) tendo en conta as acitividades e actitudes desenvolvidas polos alumnos na aula. Os aspectos a valorar serán os seguintes: a) atención, interese e esforzo demostrados dun modo sostido durante o curso b) capacidade de análise e comprensión das ideas filosóficas expostas

c) actitude de tolerancia e respeto d) actitude de colaboración e diálogo co resto dos compañeiros e co profesor e) capacidade de argumentación, análise e crítica das opinións e valores alleos

• No caso de que a nota das avaliacións sexa inferior a 5 puntos, o alumno poderá realializar as

correspondentes recuperacións. Para recuperar as avaliacións suspensas poderanse dar dous supostos: no caso de que teña unha ou dúas avaliacións suspensas, terá unha recuperación de cada unha delas por separado; no suponto de que teñas as tres suspensas, terá unha proba global de toda a materia do curso. Estas probas de recuperación faránse ao terminar o curso e ter as notas das tres avaliaicións, polo tanto, non se farán ao longo do curso.

II. Avaliación extraordinaria (Setembro)

Na convocatoria de setembro o execicio constará de varias opcións, en cada unha delas

poderá figurar un comentario de texto, unha serie de cuestións referidas ao temario exposto durante o curso ou cuestións tipo test; tamén cabe a posibilidade de combinar estas alternativas.

Os criterios de avaliación para este exame serán os mesmos que os aplicados durante o curso ordinario.

No suposto caso de que o alumno non realizase as lecturas suxeridas durante o curso,

neste exame extraordinario podería ser obxecto de exame do seu contido, podéndose facer un apartado reservado para a súa avaliacion (preguntas ou comentario de texto).

A cualificación de setembro resultante será a nota do exercicio proposto.

III. Mínimos exisibles para unha evaluación positiva

Os contidos mínimos da asignatura podémolos concretar en catro: • Que o alumno adquira unha comprensión significativa e operativa dos conceptos básicos e das

ideas fundamentais de cada unha das unidades que conforman o contido do curso. Estes conceptos e ideas básicas pódense concretar no enunciado dos contidos conceptuais que aparecen no currículo actual da materia.

• Que o alumno adquira unha capacidade lectora comprensiva (no sentido máis amplo da

expresión) e acorde cos contidos vistos en clase. • Capacidade para elaborar comentarios de textos ou elaboración de temas onde se poña en

práctica destrezas de argumentación, análises e sínteses en relación a conceptos, ideas e teorías.

• Realizar as lecturas de aula ou para casa cun rendimento mínimo: presentación dos traballos se

é o caso, ou constatación obxectiva las lecturas (caderno de clase, elaboración das cuestións propostas, realización de esquemas ou resumes dos capítulos) e, por último, a participación activa nos debates de clase.

IV. Procedementos e instrumentos de avaliación

Na programación, debe fixarse como se vai avaliar o alumnado; é dicir, o tipo de instrumentos de avaliación que se van utilizar. Os sistemas de avaliación son múltiples, pero en calquera caso, nos

instrumentos que se deseñen, deberán estar presentes as actividades seguintes:

-Actividades de comentario de texto. Fundamentalmente, o alumnado debe ser capaz de analizar un texto, identificando o seu tema, tese e ideas secundarias. Para iso, ten que poder expoñer os argumentos ou estruturas de razoamento do texto. -Actividades de síntese. Este tipo de actividades están orientadas á comprensión dos contidos temáticos das diferentes unidades e á reelaboración dos devanditos contidos. O alumnado debería poder entender e expoñer os principais puntos do tema e razoar a partir deles. - Actividades de razoamento e argumentación. Supoñen unha maior autonomía por parte do alumnado, posto que debe elaborar unha idea fundamentada e apoiada nunha serie de argumentos. Esta actividade pode realizarse de forma escrita, como unha redacción, unha toma de postura ante unha tese, etc., ou oralmente, nunha exposición pública ou nun debate.

En canto aos procedementos de avaliación concretaranse nas seguintes actividades:

-Actividades de composición, como redaccións, disertacións, debates, comentario de texto, etc. -Actividades de libro aberto. -Actividades orais. -Traballos complementarios. -Probas obxectivas escritas: cuestións nas que hai que xustificar as respostas e resolución de exercicios e problemas. Cada instrumento de avaliación debe ter distinto peso á hora da cualificación final, para o que haberá que valorar a fiabilidade, a obxectividade, a representatividade, a adecuación ao contexto do alumnado, etc., dos mencionados instrumentos.

V. Criterios de cualificación

En canto os criterios de cualificación serán os seguintes: − Unha proba por avaliación cualificados sobre 10 puntos. Os examenes constarán de

preguntas tipo test, preguntas cortas referidas á materia ou textos con cuestións; poderán ser dun tipo ou combinando varias modalidades das anteriormente mencionadas. − O redondeo da nota da avaliación ata acadar o número enteiro establecerase polas notas positivas ou negativas da clase referidas a actitude, participación e esforzo na traballo diario da clase.

A nota de cada avaliación será o resultado de realizar a media dos exercicios feitos na mesma e que se cumplan os requisitos indicados nos procedementos e instrumentos de evaluación (actividades, participación, lecturas, libreta). No caso de un alumno non acade a nota de 5 puntos, mínima para aprobar, terá dereitoa presentarse a unha recuperación da avaliación tal e como se concreta no apartado de Avaliación continua desta programación. ********************************************************************************

3.5. VALORES ÉTICOS 2º ESO A. Unidades didácticas: obxectivos, contidos, secuenciación e

temporalización Obxectivos xerais da área de Valores Éticos

1. Valorar a dignidade humana para entender o que significa ser persoa e poder valorarse a si mesmo e aos que o rodean.

2. Descubrir a importancia dos valores éticos na formación da personalidade e a autoestima. 3. Comprender o concepto de virtude en Aristóteles para establecer relacións entre os actos,

os hábitos e o carácter no desenvolvemento da personalidade. 4. Coñecer o concepto e as causas da crise de identidade que xorde na adolescencia. 5. Tomar conciencia da importancia que ten o desenvolvemento da autonomía e o control

persoais no crecemento persoal e nas crises de identidade adolescentes, para poder identificar as súas causas e detectar as influencias que exercen os grupos sociais na personalidade.

6. Identificar os trazos máis característicos dos grupos de adolescentes reflexionando sobre a influencia que exercen sobre o individuo.

7. Recoñecer a diferenza entre autonomía e heteronomía desde a concepción kantiana. 8. Tomar conciencia da importancia que teñen o desenvolvemento da autonomía e o control

da conduta no crecemento moral da persoa cara á vida adulta. 9. Identificar as aptitudes que posúe o ser humano para construír un autoconcepto positivo e

potenciar a súa autoestima. 10. Reflexionar sobre as propias emocións para recoñecelas en situacións cotiás e poder

mellorar as habilidades emocionais. 11. Comprender o concepto de intelixencia emocional e valorar a súa importancia na

personalidade e no carácter moral do ser humano para mellorar as súas habilidades emocionais.

12. Recoñecer a relación do ser humano co contorno e os axentes sociais que o conforman, entendendo a súa influencia no desenvolvemento moral da persoa e valorando a vida en sociedade desde valores éticos recoñecidos.

13. Desenvolver certas habilidades sociais e técnicas de comunicación para dominar formas e xestos habituais que favorezan tanto as relacións interpersoais como o respecto á dignidade e aos dereitos das persoas.

14. Entender a influencia das virtudes e dos valores éticos no establecemento respectuoso e comprensivo de relacións interpersoais, así como no exercicio da liberdade individual e social.

15. Sinalar os límites entre a liberdade persoal e a social, marcados pola ética e os dereitos humanos.

16. Valorar a importancia das habilidades emocionais, sociais e asertivas, co fin de moldear a personalidade a través de valores e virtudes éticos que favorezan as relacións interpersoais positivas e respectuosas, asegurando así unha vida en sociedade máis xusta e enriquecedora.

17. Recoñecer a vida privada e pública das persoas para trazar os límites da liberdade individual e social.

18. Apreciar o efecto que producen os valores na conduta individual e social, identificar os problemas derivados da súa ausencia e promovelos en beneficio das persoas e da sociedade.

19. Describir as semellanzas e as diferenzas que existen entre a moral e a ética, valorando a importancia desta última para actuar de forma racional.

20. Identificar a liberdade como base que sostén a moral da persoa e a intelixencia, a vontade e as normas éticas como medios que rexen a súa conduta.

21. Explicar a función dos valores éticos na vida persoal e social do ser humano, destacando a importancia de ser respectados.

22. Coñecer como se creou a ONU e o momento histórico que impulsou a elaboración da DUDH, destacando o seu valor como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos Estados.

23. Entender e valorar o contido da DUDH, facendo especial fincapé no respecto á dignidade humana como base de todos os dereitos humanos.

24. Coñecer o panorama actual respecto ao exercicio dos dereitos da muller e da infancia en gran parte do mundo, coñecendo as causas da situación e tomando conciencia delas, co fin de promover a súa solución.

Contidos da materia O alumnado deberá adquirir uns coñecementos e unhas destrezas básicas que lle permitan mellorar a súa autonomía e prepararse para converterse no principal axente do seu propio desenvolvemento. Bloque 1. A dignidade da persoa

1. A persoa e a súa dignidade ética. - O concepto de persoa e as súas características. - A autonomía moral.

2. A intelixencia emocional e a súa importancia na vida moral. - A intelixencia emocional e as súas características. - Emocións, sentimentos e valores éticos. - A vida intrapersoal e as virtudes éticas. - As habilidades emocionais, segundo Goleman, e o desenvolvemento moral. - A introspección.

3. A adolescencia, a crise da identidade persoal e os valores éticos. - A adolescencia: as súas características e a crise da identidade persoal.

- O proxecto persoal de vida e a función dos valores éticos. - Os grupos de adolescentes e os valores éticos.

4. A personalidade e os valores éticos. - A personalidade e o seu proceso de construción. - A autodeterminación e a adquisición das virtudes e dos valores éticos persoais. - Actos, hábitos e carácter.

- A importancia da virtude en Aristóteles. 5. A autodeterminación e os valores éticos.

- O papel da liberdade e os valores éticos na construción da propia identidade e a súa autoestima.

Bloque 2. A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais 1. O desenvolvemento social no ser humano, as relacións interpersoais e a vida moral.

- A socialización e a interiorización das normas morais. - A crítica racional como medio de superación social e cultural. - A dignidade da persoa e as relacións interpersoais. - Os valores éticos nas relacións entre o individuo e a sociedade.

- As virtudes éticas nas relacións interpersoais. - A importancia das virtudes e dos valores éticos nas relacións interpersoais. - O respecto aos valores éticos a través das habilidades sociais e a asertividade. - As relacións entre a sociedade e o individuo, o ámbito público e o privado, a liberdade

individual e a social. Bloque 3. A reflexión ética

- As relacións entre ética e moral. - A ética e a súa relación coa moral. - A reflexión ética e o desenvolvemento humano. - Os valores, características e xerarquía. - Os valores éticos e a súa relación coa plena realización humana.

Bloque 4. Axustiza e a política

- O Estado de dereito e a defensa da xustiza como valor ético e cívico supremo da democracia.

- Montesquieu e a división de poderes como garantía do dereito e da xustiza. - A DUDH como criterio universal de xustiza para avaliar os sistemas de goberno e

a lexitimidade dun Estado. - Características das diferentes formas de goberno - O estilo de vida democrático - A nosa democracia e os seus riscos

Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a DUDH e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos

- Características dos dereitos humanos. - Os dereitos humanos e a DUDH. - As tres xeracións de dereitos humanos, orixe histórica e documental. - Os dereitos da muller e da infancia no século XXI, a súa problemática específica e a

necesidade da súa difusión e respecto. - A Unión Europea: definición, desenvolvemento histórico, obxectivos e estrutura. - A Unión Europea e o respecto á DUDH.

Bloque 6. Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía

- A tecnociencia e a concepción tradicional da ciencia e da tecnoloxía. - O mito da neutralidade científica e a falsa noción de progreso. - A distinción entre a investigación e a aplicación científica e tecnolóxica, e os valores

que achegan á humanidade. - Os límites éticos e xurídicos da investigación e da aplicación científica e tecnolóxica. - A tecnociencia e o seu impacto negativo no ambiente.

- A tecnodependencia. - Os dilemas morais actuais no ámbito da medicina e da bioética.

Temporalización dos contidos Este departamento non considera prioritario nin imprescindible que a totalidade das unidades didácticas sexan abordadas ao longo do curso, todo o contrario, a cantidade dos coñecementos non é garantía dun bo aprendizaxe, antes ben a comprensión e significatividade dos mesmos é a súa garantía e marchamo do aprendizaxe. Polo tanto, as 12 unidades teñen un sentido orientativo, máis non é absolutamente necesario expoñelas todas; consideramos que 2 ou 3 unidades en cada unha das avaliacións/trimestres serían un bo obxectivo, co cal teríamos un total de 6 ou 7 unidades ao longo do curso. CORRELACIÓN DE CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E COMPETENCIAS CLAVE (CC) EN CADA UNIDADE

2º de ESO

Valores éticos. 2º de ESO


Bloque 1. A dignidade da persoa

! a ! d ! h ! l

! B1.1. Conceptos de persoa achegados pola filosofía.

! B1.1. Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible, valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre.

! VEB1.1.1. Sinala as dificultades para definir o concepto de persoa, analizando algunhas definicións achegadas por filósofos/as.

! CCL

! VEB1.2.1. Explica a concepción kantiana do concepto de persoa, como suxeito autónomo capaz de ditar as súas propias normas morais.

! CSC ! a ! c ! d ! h ! l

! B1.2. Visión kantiana: a persoa como suxeito autónomo e como un fin en si mesma.

! B1.2. Identificar os conceptos de heteronomía e autonomía, mediante a concepción kantiana da persoa, coa finalidade de valorar a súa importancia e aplicala na realización da vida moral. ! VEB1.2.2. Comenta e valora a

idea de Kant ao concibir a persoa como un fin en si mesma, rexeitando a posibilidade de ser tratada por outros como instrumento para alcanzar fins alleos a ela.

! CSC

! VEB1.3.1. Sinala en que consiste a virtude e as súas características en Aristóteles, indicando a súa relación cos actos, os hábitos e o carácter.

! CSC ! a ! b ! d ! h ! l

! B1.3. Noción aristotélica da virtude: relación cos actos, os hábitos e o carácter. Virtudes éticas.

! B1.3. Entender a relación entre os actos, os hábitos e o desenvolvemento do carácter, mediante a comprensión do concepto de virtude en Aristóteles e, en especial, o relativo ás virtudes éticas, pola importancia que teñen no desenvolvemento da personalidade.

! VEB1.3.2. Enumera algúns dos beneficios que, segundo Aristóteles, achegan as virtudes éticas ao ser humano, identifica algunhas destas e ordénaas segundo un criterio racional.

! CAA ! CCL ! CSC

Bloque 2. A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais



! VEB2.1.1. Distingue entre os ámbitos de acción que corresponden á ética e ao dereito, e expón as súas conclusións mediante unha presentación elaborada con medios informática.

! CCL ! CD

! a ! b ! e ! g ! h

! B2.1. Diferenzas entre ética e dereito.

! B2.2. Posibles conflitos entre os valores que regulan a vida privada e os que regulan a vida pública.

! B2.1. Distinguir, na persoa, os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, coa finalidade de identificar os límites da liberdade persoal e social.

! VEB2.1.2. Reflexiona arredor do problema da relación entre estes dous campos, o privado e o público, e a posibilidade de que exista un conflito de valores éticos entre ambos, así como a forma de atopar unha solución baseada nos valores éticos, exemplificando de maneira concreta tales casos, e expón as súas posibles solucións fundamentadas eticamente.

! CCL ! CSC ! CSIEE

Bloque 3. A reflexión ética

! VEB3.1.1. Recoñece as diferenzas entre a ética e a moral, no que se refire á súa orixe e á súa finalidade.

! CSC ! A ! d ! h

! B3.1. Diferenza entre ética e moral.

! B3.2. Reflexión ética como guía racional de conduta.

! B3.1. Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas, e estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de xeito racional a conduta do ser humano á súa plena realización.

! VEB3.1.2. Achega razóns que xustifiquen a importancia da reflexión ética, como unha guía racional de conduta necesaria na vida do ser humano, expresando de forma apropiada os argumentos en que se fundamenta.

! CSC

! VEB3.2.1. Sinala en que consiste a estrutura moral da persoa como ser racional e libre, razón pola que esta é responsable da súa conduta e das consecuencias desta.

! CSC ! A ! b ! d ! g ! h

! B3.3. Estrutura moral da persoa.

! B3.4. Etapas do desenvolvemento moral en Piaget e Köhlberg. Paso da heteronomía á autonomía moral.

! B3.2. Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, analizando as súas etapas de desenvolvemento e tomando conciencia da necesidade que ten de normas éticas, libre e racionalmente asumidas, como guía do seu comportamento.

! VEB3.2.2. Explica as tres etapas do desenvolvemento moral na persoa, segundo a teoría de Piaget ou a de Köhlberg, e as características propias de cada unha, destacando como se pasa da heteronomía á autonomía moral.

! CCL ! CSC

! A ! g ! h

! B3.5. A liberdade como raíz da estrutura moral da persoa.

! B3.3. Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral na persoa, e apreciar o papel da intelixencia e da vontade como factores que incrementan a capacidade de autodeterminación.

! VEB3.3.1. Describe a relación entre a liberdade e os conceptos de persoa e estrutura moral.

! CCL

! A ! b ! c ! d

! B3.6. Características distintivas dos valores éticos.

! B3.7. Valores éticos e dignidade humana.

! B3.4. Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida persoal e social do ser humano,

! VEB3.4.1. Describe as características distintivas dos valores éticos, utilizando exemplos concretos deles e apreciando a súa relación

! CCL



esencial coa dignidade humana e a conformación dunha personalidade xusta e satisfactoria.

! CCL ! e ! g ! h

! B3.6. Características distintivas dos valores éticos.

! B3.7. Valores éticos e dignidade humana.

destacando a necesidade de ser recoñecidos e respectados por todos.

! VEB3.4.2. Emprega o espírito emprendedor para realizar, en grupo, unha campaña destinada a difundir a importancia de respectar os valores éticos, tanto na vida persoal como na social.

! CSC ! CSIEE

! VEB3.5.1. Define o concepto de norma e de norma ética, distinguíndoa das normas xurídicas, relixiosas, etc.

! CCL

! VEB3.5.2. Sinala quen foron os sofistas e algúns dos feitos e das razóns en que se fundamentaba a súa teoría relativista da moral, destacando as consecuencias que esta ten na vida das persoas.

! CCEC

! VEB3.5.3. Coñece os motivos que levaron a Sócrates a afirmar o "intelectualismo moral", e explica en que consiste e a postura de Platón ao respecto.

! CCEC

! A ! b ! h ! l

! B3.8. Normas. Especificidade das normas éticas.

! B3.9. Relativismo moral dos sofistas.

! B3.10. Intelectualismo moral en Sócrates e Platón.

! B3.11. Relativismo moral fronte a obxectivismo moral.

! B3.5. Establecer o concepto de normas éticas e apreciar a súa importancia, identificando as súas características e a natureza da súa orixe e validez, mediante o coñecemento do debate ético que existiu entre Sócrates e os sofistas.

! VEB3.5.4. Compara o relativismo e o obxectivismo moral apreciando a vixencia destas teorías éticas na actualidade, e expresa opinións de forma argumentada.

! CCL ! CSC

! VEB3.6.1. Enuncia os elementos distintivos das "teorías éticas" e argumenta a súa clasificación en éticas de fins e éticas procedementais, e elabora un esquema coas súas características máis destacadas.

! CAA ! CCL

! VEB3.6.2. Enuncia os aspectos fundamentais da teoría hedonista de Epicuro e os valores éticos que defende, destacando as características que a identifican como unha ética de fins.

! CCEC

! B ! e ! g ! h ! l

! B3.12. Clasificación das teorías éticas: éticas de fins e éticas procedementais.

! B3.13. A ética de Epicuro como ética de fins.

! B3.6. Explicar as características e os obxectivos das teorías éticas, así como a súa clasificación en éticas de fins e procedementais, sinalando os principios máis destacados do hedonismo de Epicuro.

! VEB3.6.3. Elabora, en colaboración co grupo, argumentos a favor e/ou en contra do epicureísmo, e expón as súas conclusións cos argumentos racionais correspondentes.

! CAA ! CCL

! B ! h ! l

! B3.14. O eudemonismo aristotélico como ética de fins.

! B3.15. O ben supremo da

! B3.7. Entender os principais aspectos do eudemonismo aristotélico, identificándoo como

! VEB3.7.1. Explica o significado do termo "eudemonismo" e o que para Aristóteles significa a

! CCL



felicidade como ben supremo, e elabora e expresa conclusións.

! CCL

! VEB3.7.2. Distingue os tres tipos de tendencias que hai no ser humano, segundo Aristóteles, e a súa relación co que el considera como ben supremo da persoa.

! CCEC

! B ! h ! l

persoa en Aristóteles e as tres tendencias da alma.

unha ética de fins e valorando a súa importancia e a vixencia actuais.

! VEB3.7.3. Achega razóns para clasificar o eudemonismo de Aristóteles dentro da categoría da ética de fins.

! CCL

! VEB3.8.1. Fai unha recensión das ideas fundamentais da ética utilitarista: o principio de utilidade, o concepto de pracer, a compatibilidade do egoísmo individual co altruísmo universal e a localización do valor moral nas consecuencias da acción, entre outras.

! CCL

! VEB3.8.2. Enumera as características que fan do utilitarismo e do epicureísmo unhas éticas de fins.

! CCEC

! B ! g ! h ! l

! B3.16. O utilitarismo como ética de fins: principio de utilidade; concepto de pracer; compatibilidade do egoísmo individual co altruísmo universal; localización do valor moral nas consecuencias da acción.

! B3.8. Comprender os elementos máis significativos da ética utilitarista e a súa relación co hedonismo de Epicuro, clasificándoa como unha ética de fins e elaborando argumentos que apoien a súa valoración persoal arredor desta formulación ética.

! VEB3.8.3. Argumenta racionalmente as súas opinións sobre a ética utilitarista.

! CCL ! CSIEE

Bloque 4. A xustiza e a política

! VEB4.1.1. Explica e aprecia as razóns que dá Aristóteles para establecer un vínculo necesario entre ética, política e xustiza.

! CCEC ! A ! b ! e ! h ! l

! B4.1. Relación entre ética, política e xustiza no pensamento aristotélico.

! B4.2. Semellanzas, diferenzas e relacións entre valores éticos e valores cívicos.

! B4.1. Comprender e valorar a importancia da relación entre os conceptos de ética, política e xustiza, mediante a análise e a definición destes termos, destacando o vínculo entre eles no pensamento de Aristóteles.

! VEB4.1.2. Utiliza e selecciona información sobre os valores éticos e cívicos, identificando e apreciando as semellanzas, as diferenzas e as relacións entre eles.

! CAA

! VEB4.2.1. Elabora, recorrendo á súa iniciativa persoal, unha presentación con soporte informático, sobre a política aristotélica como unha teoría organicista, cunha finalidade ética e que atribúe a función educativa ao Estado.

! CSIEE ! CD ! CSC

! B ! e ! g ! h ! l

! B4.3. A política de Aristóteles. ! B4.4. Concepto aristotélico de

xustiza e a súa relación co ben común e a felicidade.

! B4.2. Coñecer e apreciar a política de Aristóteles e as súas características esenciais, e entender o seu concepto de xustiza e a súa relación co ben común e a felicidade, elaborando un xuízo crítico sobre a perspectiva deste filósofo.

! VEB4.2.2. Selecciona e usa información, en colaboración co grupo, para entender e apreciar a importancia que Aristóteles lle dá á xustiza como valor ético no que se fundamenta a lexitimidade do Estado e a súa relación coa felicidade e o ben común, e expón as súas conclusións persoais debidamente fundamentadas.

! CAA ! CCL



Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos

! B ! e ! h

! B5.1. Relacións entre ética e dereito.

! B5.1. Sinalar a vinculación entre a ética, o dereito e a xustiza, a través do coñecemento das súas semellanzas, diferenzas e relacións.

! VEB5.1.1. Procura e selecciona información en páxinas web, para identificar as diferenzas, as semellanzas e os vínculos entre a ética e o dereito.

! CCL ! CD


! VEB6.1.1. Utiliza información de distintas fontes para analizar a dimensión moral da ciencia e a tecnoloxía, avaliando o impacto positivo e negativo que estas poden ter en todos os ámbitos da vida humana (social, económico, político, ético e ecolóxico, etc.).

! CAA ! CMCCT ! CSC

! VEB6.1.2. Achega argumentos que fundamenten a necesidade de pór límites éticos e xurídicos á investigación práctica, tanto científica como tecnolóxica, tomando a dignidade humana e os valores éticos recoñecidos na DUDH como criterio normativo.

! CCL ! CMCCT ! CSC

! A ! b ! d ! e ! f ! g ! h ! m

! B6.1. Dimensión moral da ciencia e da tecnoloxía polo seu impacto en todos os ámbitos da vida humana.

! B6.2. Valores recollidos na DUDH como criterio para fixar límites á investigación científico-tecnolóxica.

! B6.1. Recoñecer a importancia da dimensión moral da ciencia e a tecnoloxía, así como a necesidade de establecer límites éticos e xurídicos, coa finalidade de orientar a súa actividade consonte os valores defendidos pola DUDH.

! VEB6.1.3. Recorre á súa iniciativa persoal para expor as súas conclusións sobre o tema tratado, utilizando medios informáticos e audiovisuais, de xeito argumentado e ordenado racionalmente.

! CD ! CSIEE

! A ! d ! g ! m

! B6.3. Problemas da tecnodependencia.

! B6.2. Entender e valorar o problema da tecnodependencia e a alienación humana á que conduce.

! VEB6.2.1. Destaca o problema e o perigo que representa para o ser humano a tecnodependencia, sinalando os seus síntomas e as súas causas, e estimando as súas consecuencias negativas, como unha adición incontrolada aos dispositivos electrónicos, aos videoxogos e ás redes sociais, que conduce as persoas cara a unha progresiva deshumanización.

! CMCCT

! A ! b ! d ! e ! f ! g ! h ! m

! B6.4. Dilemas morais que presentan os avances en medicina e biotecnoloxía.

! B6.3. Utilizar os valores éticos contidos na DUDH no campo científico e tecnolóxico, coa finalidade de evitar a súa aplicación inadecuada e solucionar os dilemas morais que ás veces se presentan, nomeadamente no terreo da medicina e a biotecnoloxía.

! VEB6.3.1. Analiza información seleccionada de diversas fontes, coa finalidade de coñecer en que consisten algúns dos avances en medicina e biotecnoloxía, que formulan dilemas morais (utilización de células nai, clonación, euxénese, etc.), sinalando algúns perigos que estes encerran de prescindir do respecto á dignidade humana e os seus valores fundamentais.

! CCL ! CMCCT ! CSC



! VEB6.3.2. Presenta unha actitude de tolerancia e respecto ante as opinións que se expresan na confrontación de ideas, coa finalidade de solucionar os dilemas éticos, sen esquecer a necesidade de empregar o rigor na fundamentación racional e ética de todas as alternativas de solución formuladas.

! CSC ! CSIEE

B. Metodoloxía didáctica Traballar de xeito competencial na aula supón un cambio metodolóxico importante. O docente pasa a ser un xestor de coñecemento do alumnado e este adquire un maior grao de protagonismo. En concreto, na área de Valores Éticos: Os alumnos e as alumnas deben desenvolver nesta etapa un pensamento e unha actitude críticos que se sustenten en valores morais e éticos recoñecidos. Por iso, farase fincapé na necesidade de analizar, formular e dar solucións a problemas cun fondo ético. Desde esta perspectiva, a liña metodolóxica que rexerá as accións docentes nesta área desenvolverase a través de métodos activos, indutivos e mixtos; é dicir, métodos eminentemente participativos onde se alterna o traballo individual co traballo en grupo. A aplicación dos devanditos métodos leva implícita a utilización de estilos de ensino socializadores, cognitivos e creativos para conseguir que os seus xuízos e eleccións dirixan a súa conduta e as súas relacións sociais cara ao benestar común. Neste contexto metodolóxico, o estudante convértese en protagonista da súa propia aprendizaxe, mentres que o docente vai cedendo terreo para que o alumnado logre maior autonomía nas súas aprendizaxes e cree estruturas cognitivas que lle permitan un pensamento e un proxecto de vida propios, asumindo de modo consciente, crítico e reflexivo o exercicio da liberdade e o control acerca da súa propia existencia. Á súa vez, a transmisión do coñecemento das características que conforman a imaxe persoal farase a partir de aprendizaxes baseadas na experiencia, onde o alumnado percibe a información a través das súas propias experiencia e respectando sempre o desenvolvemento dos seus diversos estilos de aprendizaxe. Tamén se combinarán técnicas como a ensinanza recíproca, a discusión guiada con técnicas de visualización, de role play. Este abano de accións docentes permitirá ao alumnado comprender e interiorizar os valores éticos de forma holística, comprensiva e significativa. C. Recursos didácticos Os recursos didácticos son os seguintes:

- Libro de texto:

Valores éticos, Editorial Anaya, 2016 - Os cadernos de estratexias metodolóxicas. - Diversos recursos e materias da web pertinente coas explicacións da dinámico do curso.

D. Avaliación da materia I. Avaliación continua En cada unha das avaliacións o alumno terá un control escrito que versará sobre a materia (unidades didácticas) traballadas na clase; este control obxectivo medirá as competencias, contidos e estándares de aprendizaxe. A calificación da proba será sobre 10 puntos, e terá unha ponderación do 50 % da nota da avaliación.

Por outra parte, terase en conta as diferentes actividades, o caderno de clase, o traballo en grupo e a actitude do alumno na clase como un elemento importante da súa avaliacion; terá unha ponderación do 30 % na nota da avaliación. A actitude positiva en aula ponderarase nun 20%.

Si o alumno non tivo unha nota de 5 en algunhas das avaliaicións, terá dereito a recuperar dita avaliacion antes da avaliación do final do curso. A criterio do profesor, esta recuperación poderase facer durante o desenvolvemento da seguinte avaliación (podendo ser recuperada acumulando a materia) ou nun examen de recuperación das avaliacións suspensas ao final do curso desglosando os contidos e tarefas de cada unha delas. II. Avaliación extraordinaria (Setembro) A proba extraordinaria de setembro constará de dous elementos:

- por unha parte, o alumno deberá entregar, no momento do exame, as tarefas e actividades propostas ao final de curso para todos aqueles alumnos suspensos; a tal efecto, o tutor, no momento de entregarlle as notas de Xuño, daralle unha lista de actividades e indicacións para o exame de setembro. A entrega destas actividades é obligatoria e imprescindible para aprobar nesta convocatoria. - A proba de setembro será un control escrito con cuestións extraidas das indicacións de Xuño. A calificación será sobre 10 puntos.

III. Procedementos e criterios de avaliación Propoñense os seguintes criterios de avaliación en correspondencia cos seis bloques que compoñen o contido da materia: Bloque 1. A dignidade da persoa

- Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible, valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre

- Apreciar a capacidade do ser humano para influír de xeito consciente e voluntario na construción da propia identidade conforme os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima

- Comprender a crise da identidade persoal que xorde na adolescencia e as súas causas, describindo as características dos grupos que forman os mozos e a influencia que exercen

sobre os seus membros, co fin de tomar conciencia da necesidade que teñen, para seguir crecendo moralmente e pasar á vida adulta, do desenvolvemento da súa autonomía persoal e do control da súa conduta.

Bloque 2. A comprensión, o respecto e a igualdade nas relación interpersonais

- Coñecer os fundamentos da natureza social do ser humano e a relación dialéctica que se establece entre este e a sociedade, estimando a importancia dunha vida social dirixida polos valores éticos.

- Describir e valorar a importancia da influencia do contorno social e cultural no desenvolvemento moral da persoa mediante a análise do papel que desempeñan os axentes sociais.

- Distinguir, na persoa, os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, co fin de identificar os límites da liberdade persoal e social.


- Comprender e valorar a importancia da relación entre os conceptos de ética e moral, mediante a análise e a definición destes termos, destacando o vínculo entre eles no pensamento dos distintos filósofos.

- Comprender a estrutura esencialmente moral da persoa humanana análise das teorías de Piaget e Köhlberg

- Recoñecer a necesidade de comenzar a construir o noso propio proxecto vital dende o desenvolvemento da vocación


- Comprender e valorar a importancia da relación entre os conceptos de ética, política e xustiza, mediante a análise e a definición destes termos, destacando o vínculo entre eles no pensamento de Aristóteles.

- Coñecer e apreciar a política de Aristóteles e as súas características esenciais, así como entender o seu concepto da xustiza e a súa relación co ben común e a felicidade, elaborando un xuízo crítico acerca da perspectiva deste filósofo.

- Identificar nos valores éticos o fundamento que, na actualidade, fai da democracia a forma de goberno máis valorada fronte a outras alternativas autoritarias ou totalitarias.

- Comprender que, neste momento, non é suficiente que un Estado sexa democrático para recoñecer a súa lexitimidade; esíxese que, ademais, sexa un Estado xusto, tomando como criterio de xustiza o respecto aos dereitos humanos.

- Xustificar racionalmente a necesidade dos valores e dos principios éticos contidos na DUDH como fundamento universal das democracias durante os séculos XX e XXI, destacando as súas características e a súa relación cos conceptos de Estado de dereito e de división de poderes.

- Recoñecer a necesidade da participación activa dos cidadáns na vida política do Estado co fin de evitar o risco de que nunha democracia se violen os dereitos humanos.


- Sinalar a vinculación entre a ética, o dereito e a xustiza a través do coñecemento das súas

semellanzas, diferenzas e relacións, analizando o significado dos termos de «legalidade» e de «lexitimidade».

- Explicar o problema da xustificación das normas xurídicas mediante a análise das teorías do dereito natural, ou iusnaturalismo, o convencionalismo a teoría positivista do dereito elaborada por Kelsen, identificando a súa aplicación no pensamento xurídico dalgúns filósofos, co fin de ir conformando unha opinión argumentada acerca da fundamentación ética das leis.

- Analizar o momento histórico e político que impulsou a elaboración da DUDH e a creación da ONU, co fin de entendela como unha necesidade do seu tempo cuxo valor continúa vixente como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos Estados.

- Comprender o desenvolvemento histórico dos dereitos humanos como unha conquista da humanidade e estimar a importancia do problema que formula na actualidade o exercicio dos dereitos da muller e da infancia en gran parte do mundo, tomando conciencia dela co fin de promover a solución deses problemas.

- Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

- Interpretar e apreciar o contido e a estrutura interna da DUDH co fin de coñecela e propiciar o aprecio e o respecto cara a ela.

- Avaliar, utilizando o xuízo crítico, a magnitude dos problemas aos que se enfronta a aplicación da DUDH na actualidade, apreciando o labor que realizan institucións e ONG que traballan na defensa dos dereitos humanos auxiliando aqueles que non teñen a oportunidade de exercelos.


• Recoñecer que, na actualidade, existen casos nos que a investigación científica non é neutral, senón que está determinada por intereses políticos, económicos, etc., mediante a análise da idea de progreso e a súa interpretación equivocada cando os obxectivos que se pretenden non respectan un código ético fundamentado na DUDH.

• Recoñecer a importancia que ten a dimensión moral da ciencia e da tecnoloxía, así como a necesidade de establecer límites éticos e xurídicos co fin de orientar a súa actividade conforme os valores defendidos na DUDH.

• Entender e valorar o problema da tecnodependencia e a alienación humana á que esta conduce.

Criterios de cualificación Os criterios de avaliación serán dous: FERRAMENTAS PORCENTAXE DE AVALIACIÓN NA CUALIFICACIÓN

Comportamento Ferramentas de avaliación do traballo competencial

20%

30%

Probas de avaliación escritas 50 %

Cualificación total 100%

Entendemos por ferramentas de avaliación do traballo competencial todos aqueles traballos, actividades, tarefas (exposicións, búsqueda de información…), traballo colaborativo na aula, actividades reflexadas no caderno de clase, que poden ser obxecto de avaliación . Proba extraordinaria de setembro. Os procedementos para a cualificación do alumno son de os seguintes: 1. O caderno de clase: revisións periódicas dos apuntes, actividades e tarefas desenvolvidas polo lo alumno ó longo de cada unha das avaliación. 2. A participación nas actividades conxuntas e individuais na dinámica de aula ó longo das clases: participación, interés, colaboración e dinámica dentro do grupo. 3. Controis escritos: en cada unha das avaliacións haberá a lo menos dous controis escritos que versarán sobre a materia e as diferentes tarefas desenvolvidas ó longo do trimestre. 4. A elaboración e posterior exposición dos traballos en grupo propostos en cada avaliación. No caso de que o alumno non acade unha avaliación positiva nalgunha das avaliacións terá a posibilidade de recuperala dunha das seguintes maneiras: - mediante un control dos contidos noa avaliados positivamente. - ou ben, mediante actividades complementarias o longo da avaliación seguinte. Criterios de cualificación:

Un examen por avaliación calificados sobre 10 puntos, con unha ponderación da nota do 50%; no examen figurarán cuestións sobre un texto, preguntas cortas e definicións.

A actitude na clase (20%) e o caderno de clase, as actividades e exposicións, a disposición e actitude do alumno (30%), terá unha ponderación do 50 % da nota.

Na nota final do curso terase en conta os traballos voluntarios feitos (lecturas, exposicións, investigacións); estos traballos poderán ser calificados ata 1 punto na nota final.

A proba extraordinaria de setembro constará de dous elementos: - por unha parte, o alumno deberá entregar, no momento do exame, as tarefas e actividades propostas ao final de curso para todos aqueles alumnos suspensos; a tal efecto, o tutor, no momento de entregarlle as notas de Xuño, daralle unha lista de actividades e indicacións para o exame de setembro. A entrega destas actividades é obligatoria e imprescindible para aprobar nesta convocatoria. - A proba de Setembro será un control escrito con cuestións extraidas das indicacións de Xuño. A calificación será sobre 10 puntos.

5. ELEMENTOS TRANSVERSAIS. 5.1. CONTRIBUCIÓN ÁS TECNOLOXÍAS DA INFORMACIÓN E COMUNICACIÓN. En vistas ao obxectivo xeral de que os alumnos/as acaden unha competencia dixital,utilizarasesemprequesexaposíbelnaaulaosmediosinformáticos,fomentaraseousodoordenadorcomoferramentadetraballo,promoveraseoaccesoainternetparaaprocuradeinformacióne tratamentocríticodamesma,epotenciaraseapáxinawebdocentrocomocanledeinformacióncosalumnos/as. 5.2. CONTRIBUCIÓN AO PLAN LECTOR TendocomomarcoxeraloPlanlectordocentroespecificaranseasseguintestarefas:

- Como práctica docente habitual leranse en clase textos de índole filosófica ecientífica,artigosdeopinión,informaciónsdeprensa,capítulosdelibros,etcétera.

- Poroutro lado, tantoen 1ºdeBacharelato comoen2ºdaESO leeransee faransetraballosescritosapartirdelibrosdelecturanaavaliaciónquecorresponda.

- No 2º de Bacharelato teremós como lectura ao longo do curso textos que nosservirán para ampliar e ilustrar as unidades do programa, domesmo xeito, tamén comoprácticalectora.-Porúltimo,oDepartamentocolabarácosresponsablesdaBibliotecaentodasasactividadesqueorganicendefomentodalectura.

5.3. CONTRIBUCIÓN AO PLAN DE CONVIVENCIA TodasaquelasacciónsprevistasdeacordocoasdirectricesmarcadaspoloConselloEscolar,aCCPeopropioplandeconvivencia.Dadaaespecialincidenciadestestemasnospropioscontidos de varias materias correspondentes a este departamento, serán tratados noproceso de ensinanza-aprendizaxe no desenvolvemento das diferentes unidades docurrículo. 5.4. CONTRIBUCIÓN AO EMPRENDEMENTO Valores como o liderado, a creatividade, a iniciativa persoal ou a autonomía non son alleos á educación filosófica. Capacidades como a argumentación, o razoamento ou a exposición pública están ligadas ao fomento da iniciativa individual.

Máis alá destes valores transversais, presentes en todas as unidades das diferentes materias impartidas por este Departamento, o mundo da empresa e a economía recibe un tratamento específico nestes materiais. Estes valores e estas referencias ao mundo da empresa e da economía reciben, lóxicamente, un maior tratamento nas materias implantadas neste curso na reforma LOMCE.

As seguintes competencias e os seus indicadores seran tidos en conta: a) Autonomía persoal: - Optimizar recursos persoais apoiándose nas fortalezas propias. - Asumir as responsabilidades encomendadas e dar conta delas. - Ser constante no traballo superando as dificultades. - Dirimir a necesidade de axuda en función da dificultade da tarefa. b) Liderado: - Xestionar o traballo do grupo coordinando tarefas e tempos. - Contaxiar entusiasmo pola tarefa e confianza nas posibilidades de alcanzar obxectivos. - Darlle prioridade á consecución de obxectivos de grupo sobre intereses persoais. c) Creatividade: - Xerar novas e diverxentes posibilidades desde coñecementos previos do tema.

- Configurar unha visión de futuro realista e ambiciosa. - Encontrar posibilidades no ámbito que outros non aprecian d) Emprendemento: Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos. - Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas.

5.6. EDUCACIÓN EN VALORES A área de Valores Éticos é, sen dúbida, a materia desde onde se traballan de forma máis directa as competencias sociais e cívicas do alumnado, pero tamén na materia de Filosofía de 1º de

Bacharelato, estas competencias non son en absoluto alleas. As habilidades sociais e de colaboración increméntanse cando se reflexiona sobre o fundamento ético da sociedade e se toma conciencia da importancia dos seus valores éticos e morais. Á súa vez, ofrece a posibilidade de resolver conflitos interpersoais de forma construtiva, polo que o alumnado non só fortalece a súa identidade persoal, senón que desenvolve actitudes como a tolerancia, a asertividade, a solidariedade e o respecto á pluralidade cultural, política, relixiosa ou de calquera outra natureza, favorecendo a socialización e a adquisición de comportamentos morais significativos. As habilidades e valores que adestraremos nesta competencia poden ser os seguintes:

- Coñecer as actividades humanas, adquirir unha idea da realidade histórica a partir de distintas fontes e identificar as implicacións que ten vivir nun Estado social e democrático de dereito, referendado por unha constitución.

- Aplicar dereitos e deberes da convivencia cidadá no contexto da escola.

- Desenvolver a capacidade de diálogo cos demais en situacións de convivencia e de traballo, e

para a resolución de conflitos.

- Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en ámbitos de participación establecidos.

- Recoñecer a riqueza da diversidade de opinións e de ideas.

- Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.

- Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.

- Evidenciar preocupación polos máis desfavorecidos e respecto aos distintos ritmos e potencialidades.

- Involucrarse ou promover accións cun fin social. 6. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRA-ESCOLARES

As actividades extraescolares e complementarias para este curso céntranse en principio nas seguintes: - Para 4ª da ESO estase a xestionar unha actividade co “Proxecto ANOCA” para a segunda avaliación, consistente en manter unha charla cos alumnos por parte dunha persoa que relate a súa experiencia persoal e vital dos pasos que o levaron ata a cárcere e como se produciu a súa rehabilitación. Os valores e os temas de reflexión que se poden tirar desta actividade son moi importantes de cara a valores sociais, morais e humanos; o seu encaixe nestas materias é perfecto.

Tampouco se desbota a posibilidade de que xurda unha colaboración con outros departamentos nunha actividade puntual (como acontecera no pasado curso co Departamento de

Normalización lingüística) ou o ofrecimento por parte dalgunha institución de participar nalgunha acitividade.

Asistencia a unha representación teatral dentro do programa do XVIII FESTIVAL DE TEATRO

GRECOLATINOquecelebrarasenasciudadesdeLUGO-OURENSE-ACORUÑA

7. SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DA PROGRAMACIÓN Estaprogramaciónvaiseavaliartendoencontaosseguintesaspectos: a) En canto aos contidos: adecuación entre as capacidades, disposición e traballo doselumnoseamateriaaimpartir.b) En canto á temporalización: a distribución dos contidos en cada avaliación e orendimentoacadadopolosalumnos,c) Encantoaosobxectivosdecadacurso:priorizarexerarquizarestesobxectivosencadacursoenfuncióndasparticularidadesdecadagrupo,d) E, por último, en canto á metodoloxía: dependendo dos resultados acadados e daspeculiaridadesdecadanivel intentaraseaxustarametodoloxíae introducircambiosqueoposibiliten.

En calquera caso, os criterios que permiten avaliar a propia programación veñendeterminadosesencialmentepolograodeeficaciaerendementodosalumnosnaaulaenapráctica pedagóxica desenvolvida ao longo do curso. O ebxectivo último é que osalumnos/as deenvolvan as súas capacidades e obteñan os mallores rendementos nasdistintas asignturas, despertando actitudes, intereses e capacidades positivas de cara ápropiamateriaeoprocesodeaprendizaxenaaula,nestesentidoaprogramacióndidácticadebe oscilar entre a esixencia ao alumno dunha apredizaxe e dun esforzo, pero taménadecuarseascapacidadesepeculiaridadesdosalumnos.

8. APÉNDICES

ANEXO 1. CRITERIOS XERAIS DE AVALIACIÓN DO

DEPARTAMENTO 1. Consideracións sobre as probas da avaliación

a. As probas realizadas responderán a diferentes tipoloxías para que o alumno poida exercer e demostrar as súas competencias. Estas probas poderán ser de tres tipos, exclusivos ou combinados en cada en cada proba: cuestións, textos con preguntas e de tipo obxectivas/test. No entanto, no 2º curso de Bacharelato, debido a normativa das orientacións ditadas polos

coordinadores das materias obxecto das PAU, terán especial relevancia as do tipo da proba establecida, ainda que esto non signifique exclusividade.

b. As probas escritas ensinaranse ao alumno logo da súa corrección. c. Terase en conta para a avalición dunha proba os valores formais, a caligrafía e a

lexibilidade do exercicio, podendo ser rexeitado un exame se os anteriores aspectos non se cumplen dun modo aceptable. 2. Xustificación das falta de asistencia as probas

Tendo en conta a especial situación que significa a non asistencia a un exame ou a non presentación dos traballos obrigatorios nas datas previamente sinaladas, o Claustro tomou o seguinte acordo: cando o alumno non asista a unha proba (exame, entrega de traballos ou realización de actividades obrigatorias) nas datas fixadas con anterioridade, o profesor aceptará a xustificación da falta de asistencia por escrito asinada pola familia e poderá facer a proba nunha data fixada polo proferor; de repetirse a non asistencia, a xustificación deberá ter carácter oficial (centro de saúde, xulgado ou outras) para poder ter dereito a facer a proba. 3. Sancións ante as irregularidade nas probas

Entendemos por “irregularidades nos exames” todas aquelas accións que teñan como finalidade falsear ou desvirtuar as probas ou exercicios realizados durante o curso para cualificar e evaluar o rendemento obxectivo do alumno nos logros dos obxectivos propostos na asignatura. Estas accións poden concretarse no uso de diferentes medios, que poden ir desde os tradicionais ata os máis novos que as tecnoloxías actuais proporcionan. Os casos máis frecuentes: copiar, cambiar o exame, uso do teléfono móbil, uso da cámara fotográfica do teléfono, audífonos e outros posibles.

Para paliar e sancionar estas e outras posibles condutas irregulares, este Departamento, baseándose nas medidas contempladas no Proxecto Curricular do Centro, propón que durante os exames respectaranse as seguintes normas:

a. Os teléfonos móbiles deberán estar apagados durante o exámen ou, chegado o caso si se considerase necesario, deberán estar depositados nun lugar na aula indicado para ese efecto.

b. Non se permite o uso de auriculares durante o exame; o cumprimento desta norma poderá ser obxecto de comprobación por parte do profesor.

c. A mesa do alumno deberá estar despexada de todo obxecto ou accesorio, agás os necersarios para a realización do exercicio.

d. O silencio é unha condición indispensable durante todo o exame.

No caso de que un alumno sexa collido obxectivamente nalgunha das irregularidades arriba mencionadas, as sancións que se adoptarán serán as seguintes:

a. Se é a primeira vez que incurre nesta falta, o exame cualificarase coa nota máis baixa que contemple o nivel ou curso no que se atope o alumno. Esta medida é aplicable a todos os exames realizados durante o curso: trimestrais, recuperacións , globais ou de setembro.

b. Se é a segunda vez que incurre nalgunha irregularidade, a sanción será a da cualificación da asignatura como suspensa, téndose que presentar directamente á recuperación ou ao global na convocatoria ordinaria. Si a irregularidade prodúcese na convocatoria extraordinaria de setembro, esta quedará automáticamente cualificada coa nota máis baixa das cualificacións posibles. 4. Recuperacións

Para recuperar as avaliacións cualificadas negativamente poderanse dar as seguintes posibilidades:

a. Se ten unha ou duas avalicións suspensas, poderá repetir o exame da avaliación/es coa

materia correspondente, b. Se ten as tres avaliacións suspensas deberá facer un examen global con toda a meteria do

curso

A materia a recuperar esta constituida tanto polas unidade didácticas de cada avaliación como polas lecturas dos libros propostas nas mesmas. Estas recuperacións faránse ao final de curso, unha vez se teñan as notas das tres avaliacións. 5. Setembro

As cualificacións de setembro responderán unicamente ao resultado obtido na proba proposta. Nos diferentes niveis, agás en bacharelato, en xuño entregaranse ao alumno actividades de orientación ou de reforzo ou orientacións precisas de cara á preparación e superación desta proba extraordinaria.

ANEXO 2. CADRO SINTÉTICO COS CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN DO DEPARTAMENTO CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN NA CONVOCATORIA DE XUÑO:

Criterios de % na Recuperación Cualificación final cualificación Nota das avaliacións da materia

- Probas escritas, unha ou duas 80% Repetición das probas e Media das notas parciais e

por avaliación e actualizar as tarefas ponderación da actitude,

1º ESO

- Caderno de clase, pendentes participación e complementos

comportamento, actitude 20%


por avaliación actualizar as tarefas ponderación da actitude,

2º ESO - Caderno de clase, pendentes participación e complementos

Comportamento, actitude 20%




comportamento, actitude

20%




20%

comportamento, actitude

- Dúas probas escritas por - Media das tres avaliacións e

avaliación, sobre a materia ponderación das actividades,

(lecturas, unidades, traballos…), 80% lecturas e participación na

poden ser test, textos ou clase no cálculo da nota.

Unha proba coa materia

cuestións

(unidades e lectura/s) da

1º Bach.

avalición suspensa, feita ao - Non hai proba global

- Traballo de aula, final do curso. obligatoria.

actividades,

ata un

tarefas, actitude e

20%

disposición na

aula

- Tres probas escritas por 100% Unha proba coa materia - Media da nota das tres

avaliación; poden constar, (unidades lectura) das avaliacións e ponderación

avaliacións suspensas, feita

exclusivamente ou combinadas, das actividades, lecturas e

ao final do curso.

cuestións tipos test, textos con participación na clase no

No caso de ter as tres

cuestións e modelo axustado as avaliacións suspensas, a cálculo da nota.

PAU; estas probas terán unha recuperación será unha - Non hai proba global

ponderación diferente: 100%, proba global. No caso de obrigatoria; só voluntaria

60% ou 40%, respectivamente. ter unha avaliaicón para os alumnos aprobados

2º Bach. - De forma excepcional, a nota suspensa, se a nota media (5) que queran subir a nota

do curso é igual ou superior

pode variar, cara arriba ou media: poderá ponderarse

a 5 puntos, non será

abaixo, en función da actitiude, ata 1 punto.

necesario facer

disposición e esforzo no curso. recuperación.

10%

CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN DE SETEMBRO E PENDENTES

CURSO SETEMBRO % DA NOTA PENDENTES % DA NOTA

ESO E - Proba escrita 100% - Probas 100%

BACHARELATO escritas e

traballos

ANEXO 3. LECTURAS PROPOSTAS Lecturas voluntarias en cada avaliación e obxecto de control en 1º Bacharelato: a) Primeira Avaliación: lectura e control sobre o libro de lectura :

Platón; El Banquete.

b) Segunda avaliación: Lectura e control sobre o libro de lectura :

Sófocles, Antígona

c) Terceira avaliación: lectura e control do libro:

Fernando Savater, Pensamientos arriesgados, Editorial Ariel. Lecturas obrigadas en cada avaliación e obxecto de control en 2º Bacharelato:

- Textos de autor

9. Propostas de mellora

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA VALORES ÉTICOS 3º ESO

MARÍA ÁNGELES LÓPEZ PÉREZCURSO 2017/2018

1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN

O instituto conta con 208 alumnos e alumnas e está situado na localidade da Rúa, emprazada nunha terraza fluvial do Sil (Comarca deValdeorras), no nordés ourensán, a 100 Km da capital de provincia. O concello ten unha extensión de 35,9 Km e unha poboación de 4187habitantes. Ademais recibe alumnado dos concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un elevadonúmero e reducido tamaño dos asentamentos de poboación, agás A Rúa, nos que a corrente emigratoria acumulada ao longo dos séculos XIX eXX produciu un estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación ata límites críticos nalgúns casos. O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes lentas, de trazados antigos, sinuosos edeficientemente dotadas en medios técnicos, que comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado tenque facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de actividades, sobre todo extraescolares. A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria caracterízase por: avellentamento da poboación,crecemento vexetativo negativo, perda de iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de poboación,elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional.Destaca o cultivo arbustivo da vide, que xera unha importante industria vitivinícola na zona cun total de 21 adegas repartidas polos municipiosde A Rúa, Petín, Larouco e O Bolo; a vide compleméntase con cultivos de horta explotados en réxime familiar de autoconsumo e algunhaplantación de froiteiras dispersas no espazo. A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sectorlouseiro, empresa hidroeléctrica Iberdrola con sé das súas oficinas na Rúa, recente instalación dunha planta da empresa Rieter Saifa cunhaoferta de 160 empregos, un sector servizos tradicional con empresas de tipo familiar e pequeno comercio cun área de influencia reducida aosnúcleos de poboación do municipio. O Concello da Rúa conta cos seguintes centros educativos: dous centros de secundaria, un público I.E.S. “Cosme López Rodríguez” e outroprivado-concertado, “Pablo VI- Fátima” dous de infantil e primaria (público e privado-concertado) Colexio Público de Infantil e Primaria“Manuel Respino” e “Colexio PabloVI-Fátima”; e de apertura recente unha gardería infantil municipal. Ademais existe unha escola municipal degaitas, de música, de deporte (fútbol, tenis, atletismo, multideporte), Moto club Rúa, e un centro asociado da UNED. Destaca o elevado número de asociacións culturais (10), así como as ANPA dos distintos centros educativos. O concello tamén dispón de campode fútbol, piscina municipal, pavillón de deportes, o Centro cultural Avenida, Biblioteca Municipal, centros de xeriatría e parque de bombeiros.

2. OBXECTIVOS

2.1. OBXECTIVOS DE ETAPA

A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, acooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e deoportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática. b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realizacióneficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas porrazón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entrehomes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar aviolencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos. e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirirunha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación. f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos paraidentificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia. g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade paraaprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades. h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, einiciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura. i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada. l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico ecultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo. m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúdecorporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coasaúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora. n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión erepresentación. ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e nasúa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese erespecto cara ao exercicio deste dereito. o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e comomedio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, enespecial coas pertencentes á comunidade lusófona.

2.2. OBXECTIVOS DA MATERIA

1. Adquirir os instrumentos de racionalidade e obxectividade necesarios para poder formular xuízos valorativos con rigor, coherencia efundamentación racional, e realizar eleccións dignas de guiar a súa conduta, a súa vida persoal e as súas relacións sociais. 2. Lograr o desenvolvemento da personalidade no respecto aos principios democráticos de convivencia e aos dereitos e liberdadesfundamentais, segundo o establecido na Declaración Universal dos Dereitos Humanos e nos acordos internacionais ratificados por España. 3. Adquirir autonomía e prepararse para converterse no principal axente do propio desenvolvemento, aprendendo a construír, mediante unhaelección libre e racionalmente fundamentada en valores éticos e o investimento do seu propio esforzo, un pensamento e un proxecto de vidapropios, asumindo de modo consciente, crítico e reflexivo o exercicio da liberdade e o control acerca da súa propia existencia. 4. Contribuír á construción dunha sociedade libre, igualitaria, próspera e xusta, mediante a participación activa de cidadáns conscientes erespectuosos dos valores éticos nos que debe fundamentarse a convivencia e a participación democrática, recoñecendo os dereitos humanoscomo referencia universal para superar os conflitos, defender a igualdade, o pluralismo político e a xustiza social. 5. Desenvolver as competencias relativas ao pensamento crítico e a resolución de problemas mediante a análise, formulación, argumentación ebusca de solucións aos problemas éticos. 6. Reflexionar sobre o fundamento ético da sociedade e tomar conciencia da importancia dos seus valores culturais para incrementar acompetencia social e cívica, a de conciencia e expresión cultural, así como o traballo colaborador. 7. Buscar solucións aos conflitos interpersoais de forma non violenta, desenvolvendo actitudes de tolerancia, solidariedade, compromiso erespecto á pluralidade cultural, política, relixiosa ou de calquera outra natureza. 8. Exercitar procesos cognitivos que favorezan o descubrimento da verdade, como analizar, sintetizar, relacionar, comparar, aplicar, avaliar,argumentar, etc., e gozar do gusto e da satisfacción que iso produce. 9. Enfrontarse a dilemas éticos e debater posibles solucións facendo uso das súas competencias comunicativas, exercitándose na escoita, aexposición de ideas e a comunicación de sentimentos, e utilizando tanto a linguaxe oral como outros sistemas de representación. 10. Asumir a importancia da dignidade da persoa como fundamento dos valores éticos e a capacidade que esta posúe para elixir as súasaccións e modelar a súa propia personalidade, asumindo a responsabilidade de ser libre. 11. Entender as relacións interpersoais a partir do respecto e a igualdade. 12. Comprender a natureza social do ser humano, así como a necesidade de desenvolver a capacidade de relación coa comunidade. 13. Tomar conciencia da importancia das influencias sociais no individuo e os límites que supoñen para a práctica da súa liberdade. 14. Reflexionar acerca dos valores éticos e a súa relación coa autorrealización humana e o seu desenvolvemento moral. 15. Analizar algunhas teorías éticas realizadas por pensadores especialmente significativos. 16. Considerar a relación entre a xustiza e a política no mundo actual, o papel da democracia, a súa vinculación co estado de dereito e adivisión de poderes, facendo posibles unha sociedade que garanta o exercicio dos dereitos humanos para toda a cidadanía. 17. Reflexionar sobre os valores éticos que sinala a Constitución española e as relacións que esta establece entre o Estado e o cidadán, así comoco feito histórico da súa integración na Unión Europea. 18. Establecer a relación entre o dereito e a ética.

19. Comprender o papel da Declaración Universal dos Dereitos Humanos como criterio internacional para unha xustificación ética do Dereito,como instrumento que regule e garanta o seu cumprimento, establecéndose como ideais irrenunciables para a humanidade. 20. Reflexionar acerca da función da ética no relativo á ciencia e a tecnoloxía, a elaboración de códigos deontolóxicos profesionais eempresariais, para asegurar que os avances nestes campos e a súa aplicación non violen o respecto á dignidade e os dereitos humanos, nin áprotección e conservación do ambiente.

3. CONTRIBUCIÓN DA MATERIA AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE. a) Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía O desenvolvemento desta competencia nesta área permítenos debullar o eixe no que xira todo o currículo básico e o carácter específico dosaber ético, xa que todo problema ou situación implica unha demostración racional. Así mesmo, esta competencia ofrece a oportunidade derealizar argumentacións propias ou baseadas en teorías éticas e filosóficas. Ademais, permite considerar e realizar xuízos morais ou aplicarestratexias de resolución de problemas. b) Comunicación lingüística Para o bo desenvolvemento desta competencia, será decisivo o fomento da lectura e a análise e a reflexión sobre libros e textos relacionadoscos contidos curriculares. Deste modo, desenvolverase a comprensión lectora e a expresión oral e escrita, á vez que se adquiren coñecementossobre os valores e as teorías éticos, a moral, a xustiza, os dereitos humanos e a vida en sociedade. Así mesmo, contribuirase, xunto á comunicación lingüística, á transmisión de valores a través de, por un lado, a reflexión individual e grupalsobre situacións pasadas e actuais, e por outro, da busca de información, a elaboración e a exposición de traballos en colaboración, que esixenpoñer en práctica habilidades como a escoita activa, a empatía e a expresión de ideas e sentimentos, utilizando a linguaxe verbal e o nonverbal. c) Competencia dixital Desenvolver a competencia dixital desde esta área axudaranos a manexar ferramentas que posibiliten o acceso ao coñecemento de feitossociais, de documentos históricos, de teorías éticas e científicas, e de tratados internacionais, que poñan de relevo a contribución dos valoreséticos á sociedade. Á súa vez, proporcionará ao alumnado a oportunidade de entender a relación que existe entre a tecnoloxía, os valores éticose a sociedade, para que aprenda a facer un bo uso da tecnoloxía ao longo da súa vida. d) Conciencia e expresións culturais Esta área contribúe á competencia de conciencia e expresións culturais na medida en que posibilita a adquisición de pautas persoais,interpersoais e interculturais que permiten participar de forma eficaz e construtiva en calquera sociedade democrática, respectando os valorese os dereitos socialmente recoñecidos. e) Competencias sociais e cívicas A área de Valores Éticos é, sen dúbida, a materia desde onde se traballan de forma máis directa ascompetencias sociais e cívicas do alumnado. As habilidades sociais e de colaboración increméntanse cando se reflexiona sobre o fundamentoético da sociedade e se toma conciencia da importancia dos seus valores éticos e morais. Á súa vez, ofrece a posibilidade de resolver conflitosinterpersoais de forma construtiva, polo que o alumnado non só fortalece a súa identidade persoal, senón que desenvolve actitudes como a

tolerancia, a asertividade, a solidariedade e o respecto á pluralidade cultural, política, relixiosa ou de calquera outra natureza, favorecendo asocialización e a adquisición de comportamentos morais significativos. f) Sentido de iniciativa e espírito emprendedor Para exercer dun modo consciente, crítico e reflexivo o exercicio da liberdade e a xustiza, e emprender accións que beneficien a sociedade,resulta necesario que os alumnos e as alumnas desenvolvan aspectos como a autonomía, o liderado, a capacidade de innovación, a creatividadeou a iniciativa persoal. Desde esta área formúlanse tarefas e situacións reais e hipotéticas que permiten o adestramento das devanditas habilidades. Isto vaiposibilitar que o alumnado expoña as súas ideas, inicie accións novas, investigue, asuma responsabilidades ou xestione os recursos materiais,dixitais e persoais que ten ao seu alcance. g)Aprender a aprender A competencia de aprender a aprender implica a conciencia das necesidades e dos procesos de aprendizaxe, o recoñecemento deoportunidades e a habilidade de superar dificultades para poder aprender con éxito. Esta promóvese na área de Valores Éticos mediante oexercicio de procesos cognitivos como analizar, sintetizar, relacionar, comparar ou argumentar, así como favorecendo o interese por descubrira verdade e os valores que impregnan as experiencias da súa vida cotiá.

4. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE: (cadro)

4.1 TEMPORALIZACIÓN

1º TRIMESTRE. BLOQUE 42º TRIMESTRE. BLOQUE 53º TRIMESTRE. BLOQUE 6

4.2 GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA

Os mínimos necesarios para a consecución da materia, en cada un dos trimestres, estarán reflexados en negrita no cadro adxunto.

4.3 PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN (apartado 7.3)

5. RELACIÓN OBXECTIVOS-CONTIDOS-CRITERIOS DE AVALIACIÓN-ESTÁNDARES DEAPRENDIZAXE-COMPETENCIAS CLAVE (cadro)

Valores éticos. 3º ESO



a

c

d

h

l

B4.1. A democracia comoforma de goberno na quese plasman os principioséticos da DUDH.

B4.2. O Estado de dereito.

B4.3. Léxico da unidade:democracia,cidadán/cidadá, soberanía,autonomía persoal,igualdade, xustiza,representatividade, etc.

B4.4. División de poderes.A proposta deMontesquieu e a súafunción de control doEstado por parte dacidadanía.

B4.1. Xustificarracionalmente a necesidadedos valores e principioséticos contidos na DUDH,como fundamento universaldas democracias durante osséculos XX e XXI, destacandoas súas características e asúa relación cos conceptosde "Estado de dereito" e"división de poderes".

VEB4.1.1. Fundamenta racionalmentee eticamente a elección da democraciacomo un sistema que está por ribadoutras formas de goberno, polo feitode incorporar nos seus principios osvalores éticos sinalados na DUDH.

CSC

VEB4.1.2. Define o concepto de"Estado de dereito" e establece a súarelación coa defensa dos valoreséticos e cívicos na sociedadedemocrática.

CCL

VEB4.1.3. Describe o significado dosseguintes conceptos e establece arelación entre eles: democracia,cidadán/cidadá, soberanía, autonomíapersoal, igualdade, xustiza,representatividade, etc.

CCL

VEB4.1.4. Explica a división depoderes proposta por Montesquieu ea función que desempeñan o poderlexislativo, o executivo e o xudicial noEstado democrático, comoinstrumento para evitar o monopolio

CSC



do poder político e como medio quepermite aos cidadáns e ás cidadás ocontrol do Estado.

a

d

g

h

B4.5. Deber moral daparticipación cidadá noexercicio da democracia.

B4.6. Riscos dedemocracias que violen osdereitos humanos.

B4.2. Recoñecer anecesidade da participaciónactiva dos cidadáns e dascidadás na vida política doEstado coa finalidade deevitar os riscos dunhademocracia que viole osdereitos humanos.

VEB4.2.1. Asume e explica o debermoral e civil que teñen os cidadáns eas cidadás de participar activamenteno exercicio da democracia, coafinalidade de que se respecten osvalores éticos e cívicos no seo doEstado.

CSC

VEB4.2.2. Define a magnitudedalgúns dos riscos que existen nosgobernos democráticos cando non serespectan os valores éticos da DUDH(dexeneración en demagoxia, ditaduradas maiorías, escasa participacióncidadá, etc.) e formula posiblesmedidas para evitalos.

CSC

CSIEE

a

b

c

d

h

l

B4.7. A Constituciónespañola: valores éticosnos que se fundamenta econceptos preliminaresque establece.

B4.3. Coñecer e valorar osfundamentos daConstitución española de1978, identificando osvalores éticos dos que partee os conceptos preliminaresque establece.

VEB4.3.1. Identifica e aprecia osvalores éticos máis salientables nosque se fundamenta a Constituciónespañola, e sinala a orixe da súalexitimidade e a súa finalidade,mediante a lectura comprensiva ecomentada do seu preámbulo.

CCL

CSC

VEB4.3.2. Describe os conceptospreliminares delimitados na

CCL



Constitución española e a súadimensión ética (nación española,pluralidade ideolóxica ou papel efuncións atribuídas ás ForzasArmadas), a través da lecturacomprensiva e comentada dos artigos1 ao 9.

a

c

d

h

B4.8. Dereitos e liberdadespúblicas fundamentais naConstitución española.

B4.4. Amosar respecto polaConstitución española eidentificar nela, medianteunha lectura explicativa ecomentada, os dereitos e osdeberes do individuo comopersoa e cidadán ou cidadá,apreciando a súa adecuacióná DUDH, coa finalidade deasumir de xeito consciente eresponsable os principios deconvivencia que ben rexerno Estado español.

VEB4.4.1. Sinala e comenta aimportancia dos "dereitos e asliberdades públicas fundamentais dapersoa" establecidos na Constitución:liberdade ideolóxica, relixiosa e deculto; carácter aconfesional do Estado;dereito á libre expresión de ideas epensamentos; e dereito á reuniónpolítica e á libre asociación, e os seuslímites.

CSC

a

b

c

d

g

h

B4.9. Adecuación daConstitución española aosprincipios éticos da DUDH.

B4.10. Deberes cidadánsna Constitución española.

B4.11. Responsabilidadefiscal e principios reitores

B4.5. Sinalar e apreciar aadecuación da Constituciónespañola aos principioséticos definidos pola DUDH,mediante a lecturacomentada e reflexiva dos"dereitos e deberes doscidadáns" (artigos do 30 ao

VEB4.5.1. Coñece e aprecia naConstitución española a súaadecuación á DUDH, e sinala osvalores éticos en que se fundamentanos dereitos e os deberes dos cidadánse das cidadás, así como os principiosreitores da política social eeconómica.

CSC



da política social eeconómica na Constituciónespañola.

38) e dos "principiosreitores da política social eeconómica" (artigos do 39ao 52).

VEB4.5.2. Explica e asume os deberescidadáns que establece a Constitución,e ordénaos segundo a súaimportancia, xustificando a ordeelixida.

CCL

CSIEE

VEB4.5.3. Achega razóns paraxustificar a importancia que ten, parao bo funcionamento da democracia, ofeito de que os cidadáns as cidadássexan conscientes non só dos seusdereitos, senón tamén das súasobrigas como un deber cívico,xurídico e ético.

CSC

VEB4.5.4. Recoñece aresponsabilidade fiscal dos cidadáns eda cidadás, e a súa relación cosorzamentos xerais do Estado como undeber ético que contribúe aodesenvolvemento do ben común.

CSC

a

b

g

h

l

ñ

B4.12. Estatuto deAutonomía de Galicia:título preliminar; títuloprimeiro, capítulos I e II.

B4.6. Coñecer e valorar oselementos esenciais doEstatuto de autonomía deGalicia segundo aparece noseu título preliminar e notítulo primeiro, capítulos I eII.

VEB4.6.1. Sinala e comenta, a travésdo traballo colaborativo, os elementosesenciais do Estatuto de autonomía deGalicia recollidos no seu títulopreliminar.

CAA

CSC

VEB4.6.2. Identifica e valora ascaracterísticas sinaladas no título Isobre o "poder galego".

CCL



VEB4.6.3. Identifica e valora asfuncións e as características doParlamento sinaladas no capítulo I, eda Xunta e a súa Presidencia, segundoo capítulo II.

CCL

a

d

h

l

B4.13. Desenvolvementohistórico da UniónEuropea (UE): obxectivos evalores éticos en que sefundamenta, de acordo coaDUDH.

B4.14. Logros alcanzadospola UE en beneficio dosseus cidadáns e das súascidadás.

B4.7. Coñecer os elementosesenciais da UE, analizandoos beneficios recibidos e asresponsabilidadesadquiridas polos estadosmembros e a súa cidadanía,coa finalidade de recoñecer asúa utilidade e os logrosalcanzados por esta.

VEB4.7.1. Describe a integracióneconómica e política da UE, o seudesenvolvemento histórico desde1951, os seus obxectivos e os valoreséticos nos que se fundamenta, deacordo coa DUDH.

CSC

VEB4.7.2. Identifica e aprecia aimportancia dos logros alcanzadospola UE e o beneficio que estessupuxeron para a vida dos cidadáns edas cidadás (anulación de fronteiras erestricións alfandegueiras, librecirculación de persoas e capitais, etc.),así como as obrigas adquiridas endiferentes ámbitos (económico,político, da seguridade e a paz, etc.).

CSC

Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outrostratados internacionais sobre dereitos humanos

a

b

e

B5.1. Relación entre ética edereito.

B5.2. Relación entrelegalidade e lexitimidade.

B5.1. Sinalar a vinculaciónentre a ética, o dereito e axustiza, a través docoñecemento das súas

VEB5.1.1. Busca e seleccionainformación en páxinas web, paraidentificar as diferenzas, semellanzase vínculos existentes entre a Ética e o

CAA

CD



h semellanzas, diferenzas erelacións, e analizar osignificado dos termos delegalidade e lexitimidade.

Dereito, e entre a legalidade e alexitimidade, elaborando epresentando conclusiónsfundamentadas.

a

b

e

g

h

l

B5.3. Xustificación dasnormas xurídicas.

B5.4. Convencionalismodos sofistas

B5.5. Iusnaturalismo.Iusnaturalismo de Locke.

B5.6. Iuspositivismo deKelsen.

B5.2. Explicar o problema daxustificación das normasxurídicas, a través da análisedas teorías do dereitonatural ou iusnaturalismo, oconvencionalismo e opositivismo xurídico,identificando a súaaplicación no pensamentoxurídico de determinados/asfilósofos/as, coa finalidadede ir conformando unhaopinión argumentada sobrea fundamentación ética dasleis.

VEB5.2.1. Elabora en grupo unhapresentación con soporte dixital sobrea teoría iusnaturalista do dereito, oseu obxectivo e as súas características,identificando na teoría de Locke unexemplo desta no que se refire á orixedas leis xurídicas, a súa validez e asfuncións que lle atribúe ao Estado.

CD

CSC

VEB5.2.2. Destaca e valora, nopensamento sofista, a distinción entre"physis" e "nomos", describindo a súacontribución ao convencionalismoxurídico, e elabora conclusiónsargumentadas arredor deste tema.

CCEC

VEB5.2.3. Analiza información sobreo positivismo xurídico de Kelsen,nomeadamente no relativo á validezdas normas e dos criterios que utiliza,especialmente o de eficacia, e arelación que establece entre a ética e odereito.

CCEC

VEB5.2.4. Recorre ao espíritoemprendedor e á iniciativa persoal

CAA



para elaborar unha presentación conmedios informáticos, en colaboraciónco grupo, comparando as tres teoríasdo dereito e explicando as súasconclusións.

CD

CSIEE

a

b

d

e

h

l

B5.7. Elaboración da DUDHe creación da ONU.Circunstancias históricas,obxectivos de ambos osacontecementos e papel daDUDH como código éticode conduta dos estados.

B5.3. Analizar o momentohistórico e político queimpulsou a elaboración daDUDH e a creación da ONU,coa finalidade de entendelacomo unha necesidade doseu tempo, cuxo valorcontinúa vixente comofundamento ético universalda lexitimidade do dereito edos estados.

VEB5.3.1. Explica a función da DUDHcomo un código ético recoñecidopolos países integrantes da ONU, coafinalidade de promover a xustiza, aigualdade e a paz en todo o mundo.

CSC

VEB5.3.2. Contrasta información dosacontecementos históricos e políticosque orixinaron a DUDH, entre eles ouso das ideoloxías nacionalistas eracistas que defendían asuperioridade duns homes sobreoutros, chegando ao estremo doHolocausto xudeu, así como adiscriminación e o exterminio detodas as persoas que non pertencesena unha determinada etnia, a unmodelo físico, a unha relixión, a unhasideas políticas, etc.

CAA

VEB5.3.3. Sinala os obxectivos dacreación da ONU e a data en que seasinou a DUDH, e valora a importanciadeste feito para a historia da

CCEC



humanidade.

a

b

c

d

e

g

h

l

B5.8. Estrutura da DUDH:os seus artigos e os tiposde dereito.

B5.4. Interpretar e apreciar ocontido e a estrutura internada DUDH, coa finalidade decoñecela e propiciar o seuaprecio e respecto.

VEB5.4.1.Constrúe un esquema sobrea estrutura da DUDH, que se compóndun preámbulo e 30 artigos quepoden clasificarse da seguintemaneira:

– Os artigos 1 e 2refírense aos dereitos inherentes atodas as persoas: a liberdade, aigualdade, a fraternidade e a non-discriminación.

– Os artigos do 3ao 11 refírense aos dereitosindividuais.

– Os artigos do 12ao 17 establecen os dereitos doindividuo en relación coacomunidade.

– Os artigos do 18ao 21 sinalan os dereitos e asliberdades políticas.

– Os artigos do 22ao 27 céntranse nos dereitoseconómicos, sociais e culturais.

– Finalmente, osartigos do 28 ao 30 refírense áinterpretación de todos eles, ás

CAA

CCL



condicións necesarias para o seuexercicio e aos seus límites.

VEB5.4.2. Elabora unha campaña, encolaboración co grupo, coa finalidadede difundir a DUDH como fundamentodo dereito e a democracia, no seumedio escolar, familiar e social.

CCEC

CSC

CSIEE

b

h

l

B5.9. Xeracións de dereitose feitos históricos queinfluíron no seudesenvolvemento.

B5.5. Comprender odesenvolvemento históricodos dereitos humanos comounha conquista dahumanidade

VEB5.5.1. Describe os feitos máisinfluentes no desenvolvementohistórico dos dereitos humanos daprimeira xeración (dereitos civís epolíticos), da segunda xeración(económicos, sociais e culturais) e daterceira (dereitos dos pobos ásolidariedade, ao desenvolvemento e ápaz).

CCEC

a

c

d

e

B5.10. Problemas aos quese enfronta o exercicio dosdereitos civís e políticos daDUDH.

B5.6. Avaliar, utilizando oxuízo crítico, a magnitudedos problemas aos que seenfronta a aplicación daDUDH.

VEB5.6.1. Investiga medianteinformación obtida en distintasfontes, sobre os problemas e os retosda aplicación da DUDH, no que serefire ao exercicio de dereitos civís(destacando os problemas relativos áintolerancia, a exclusión social, adiscriminación da muller, a violenciade xénero e a existencia de actitudescomo a homofobia, o racismo, axenofobia, o acoso laboral e escolar,etc.) e dos dereitos políticos (guerras,

CAA

CD

CSC



terrorismo, ditaduras, xenocidio,refuxiados/as políticos/as, etc.).


a

b

d

e

f

g

h

B6.1. Necesidade decriterios éticos nainvestigación científica.Progreso científico-técnicoe valores éticos.

B6.1. Recoñecer que existencasos en que a investigacióncientífica non é neutral,senón que está determinadapor intereses políticos,económicos, etc., mediante aanálise da idea de progreso ea súa interpretaciónequivocada, cando osobxectivos non respectan uncódigo ético fundamentadona DUDH.

VEB6.1.1. Obtén e seleccionainformación, traballando encolaboración, dalgúns casos nos que ainvestigación científica e tecnolóxicanon foi guiada nin é compatible cosvalores éticos da DUDH, xerandoimpactos negativos nos ámbitoshumano e ambiental, sinalando ascausas.

CAA

CD

CMCCT

CSC

VEB6.1.2. Diserta, colaborando engrupo, sobre a idea de progreso naciencia e a súa relación cos valoreséticos, o respecto á dignidade humanae o seu medio, e elabora e expónconclusións.

CCL

CMCCT

VEB6.1.3. Selecciona e contrastainformación, colaborando en grupo,sobre algunhas das ameazas daaplicación indiscriminada da ciencia ea tecnoloxía para o contornoambiental e para a vida (explotacióndescontrolada dos recursos naturais,destrución de hábitats, contaminaciónquímica e industrial, choiva ácida,

CCL

CMCCT

CSIEE



cambio climático, desertificación,etc.).

6. CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS . METODOLOXÍA

Os problemas, conceptos e teorías éticas tocan directamente conflitos e vivencias dos alumnos, polo que deben tratarse a partir desas mesmasexperiencias e, sempre que sexa posible, a partir das circunstancias, necesidades e características de cada grupo de alumnos. Doutro lado, osdevanditos problemas e teorías admiten diversos niveis de concreción e expresión, polo que este adaptarase ás necesidades dos alumnos.Levarase a cabo, polo xeral, unha metodoloxía o máis activa e participativa posible, incidindo en actividades colectivas como o debate, asdinámicas de grupo, os traballos por equipos, as presentacións orais, o cinema-forum, a elaboración grupal de produtos dixitais (blogues,wikis, vídeos, etc.), as actividades fora da aula e extraescolares, así como outras de carácter máis individual e persoal: reflexións por escrito,presentacións en clase, etc.

RECURSOS DIDÁCTICOS - O libro para a área de Valores Éticos de 3.º ESO. Ed. Anaya. - A proposta didáctica para Valores Éticos de 3.º ESO. - As monografías didácticas. - A web do profesorado. - A web do alumnado e da familia. - Webs especializadas en dereitos humanos. - Revistas e xornais diarios. -Vídeos sobre conflitos armados e bioética.

7. CRITERIOS, INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN.

7.1. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. Véx. cadro apartado 5.

7.2. PROCEDEMENTO PARA A AVALIACIÓN INICIAL. PROCEDEMENTO PARA AVALIACIÓN CONTINUA. PROCEDEMENTO PARA AAVALIACIÓN FINAL

Ó comezo do curso farase unha avaliación inicial para coñecer o grao de interiorización que o alumnado ten do concepto VALORES ÉTICOS.Para iso botarase man dun coloquio e chuvia de ideas que se irán plasmando nun mural. Prestarase atención ás posibles deficiencias ouconceptos errados que os alumnos/as teñan sobre certos comportamentos ou pensamentos para conseguir unha actitude conforme á ética ófinal do curso. A avaliación continua realizase a través de traballos (comprensión de textos, comentarios de películas e documentais, elaboración de textos...),encomendados ó alumnado durante o desenvolvemento de cada unidade didáctica, que terán como finalidade valorar a adquisición decoñecementos, as habilidades, as capacidades e as competencias. Isto serviranos para valorar os progresos ou carencias do alumnado e poderactuar en consecuencia. A avaliación final ou sumativa levarase a cabo mediante a revisión das anotacións por parte do profesor. 7.3. INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN.

A) INSTRUMENTOS

1. Rúbrica para unha exposición oral. 2. Escala para os mapas conceptuais. 3. Rexistro para un debate. 4. Rúbrica para o traballo cooperativo. 5. Escala para a busca de información a través das TIC. 6. Rexistro para avaliar textos escritos. 7. Rúbrica para o traballo individual e autónomo. 8. Escala para a comprensión dun texto, un artigo... 9. Rúbrica para o deseño de presentacións multimedia. 10. Diana para autoavaliar o traballo colaborador do grupo.

B) PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN. 20% Actitude na aula. Por cada chamada á orde descontarase -0,25 puntos. 30% Traballos. 50% Contidos de tipo teórico.

7.4. ORGANIZACIÓN DAS ACTIVIDADES E SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES.

O alumnado de 3º ESO que teña a materia pendente doutros cursos deberá entregar cuberto un cuestionario tipo test sobre os contidos nonsuperados. Para isto, elaborarase un calendario de seguimento con carácter quincenal que lle permita ver ó profesorado o avance naadquisición de coñecementos por parte do alumnado. Para conseguir unha avaliación positiva da materia, o alumnado deberá contestar ben apolo menos o 50% das cuestións aquí presentadas. No caso de que algún alumno non entregue o cuestionario antedito ou non acade unha nota mínima de 5 puntos, terá a posibilidade de realizarunha proba escrita no mes de maio sobre os contidos do programa.

8. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

Descrición do grupo despois da avaliación inicial

Á hora de formular as medidas de atención á diversidade e inclusión debemos solicitar, en primeiro lugar, diversa información sobre cadagrupo de alumnos e alumnas; como mínimo debe coñecerse a relativa a: - O número de alumnos e alumnas. - O funcionamento do grupo (clima da aula, nivel de disciplina, atención...). - As fortalezas que se identifican no grupo en canto ao desenvolvemento de contidos curriculares. - As necesidades que se puidesen identificar; convén pensar nesta fase en como se poden abordar (planificación de estratexias metodolóxicas,xestión da aula, estratexias de seguimento da eficacia de medidas, etc.). - As fortalezas que se identifican no grupo en canto aos aspectos competenciais. - Os desempeños competenciais prioritarios que hai que practicar no grupo nesta materia. - Os aspectos que se deben ter en conta ao agrupar os alumnos e as alumnas para os traballos cooperativos. - Os tipos de recursos que se necesitan adaptar no nivel xeral para obter un logro óptimo do grupo.

Necesidades individuais

A avaliación inicial facilítanos non só coñecemento acerca do grupo como conxunto, senón que tamén nos proporciona información acerca dediversos aspectos individuais dos nosos estudantes; a partir dela poderemos:

- Identificar os alumnos ou as alumnas que necesitan un maior seguimento ou personalización de estratexias no seu proceso de aprendizaxe.(Débese ter en conta aquel alumnado con necesidades educativas, con altas capacidades e con necesidades non diagnosticadas, pero querequiran atención específica por estar en risco, pola súa historia familiar, etc.). - Saber as medidas organizativas que cómpre adoptar. (Planificación de reforzos, situación de espazos, xestión de tempos grupais parafavorecer a intervención individual). - Establecer conclusións sobre as medidas curriculares a adoptar, así como sobre os recursos que se van empregar.

- Analizar o modelo de seguimento que se vai utilizar con cada un deles. - Acoutar o intervalo de tempo e o modo en que se van avaliar os progresos destes estudantes. - Fixar o modo en que se vai compartir a información sobre cada alumno ou alumna co resto de docentes que interveñen no seu itinerario deaprendizaxe; especialmente, co titor.

9. CONCRECIÓN DE ELEMENTOS TRANSVERSAIS. EDUCACIÓN EN VALORES.

1. Comprensión lectora. As actividades programadas sempre van contribuír á potenciar a comprensión lectora do alumnado; xa que terán quemanexar material impreso diverso (xornais, revistas, páx. web, power point...) para a partir del construír coñecemento. 2. Expresión oral. O debate será a fórmula oral máis empregada para que o alumnado poida expresarse de xeito oral. Potenciarase o empregodo uso do galego, pero sempre dende a óptica da discriminación positiva. 3. A comunicación audiovisual. Para aqueles contidos que estean máis de actualidade ou que teñan máis que ver coa vida diaria do alumnadoempregaranse materiais sacados de programas de radio, películas, documentais ou televisivos. Analizarase sobre todo diferentes mostras demensaxes publicitarias para valorar a importancia que esta ten na potenciación dos valores éticos. 5. As tecnoloxías da información e da comunicación. Serán especialmente empregadas polo alumnado para a realización das tarefasencomendadas tanto na súa vertende de procesación de textos como de manipulación de imaxes ou maquetación de contidos. Ademais,procurarase elaborar contidos de tipo audiovisual empregando as TIC (radionovela, vídeos...). 6. O emprendemento. Todas as actividades deseñadas irán encamiñadas a potenciar o espírito emprendedor do alumnado de maneira quesexan os alumnos/as alumnas quen en cada momento vaian tomando a iniciativa para realizar as actividadse e mesmo para varialas,ampliándoas ou reducíndoas, en función dos seus intereses. Deste xeito impulsarase a súa creatividade, autonomía, sentido crítico e confianzaen si mesmos, valores que de seguro necesitarán adquirir para superar con éxito calquera empresa que comecen posteriormente durante a súavida. 7. A educación cívica e constitucional. Traballarase de maneira especial pois xa é un contido do programa da materia. Con todo, fomentarse odesenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a prevención da violencia de xénero, ou contra persoas con discapacidade, e osvalores inherentes ao principio de igualdade de trato e non discriminación por calquera condición ou circunstancia persoal ou social. Asímesmo, promoverase a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, asícomo dos valores que sustentan a liberdade, a xustiza, a igualdade, o pluralismo político, a paz, a democracia, o respecto aos dereitos humanos,o respecto por igual aos homes e ás mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da violencia terrorista, a pluralidade, o respectoao Estado de dereito, o respecto e a consideración ás vítimas do terrorismo, e a prevención do terrorismo e de calquera tipo de violencia.Corrixiranse os comportamentos e os contidos sexistas e os estereotipos que supoñan discriminación por razón da orientación sexual ou daidentidade de xénero, favorecendo a visibilidade da realidade homosexual, bisexual, transexual, transxénero e intersexual.

10. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN ANUAL DE LECTURA.

-Lectura de artigos xornalísticos relacionados co programa. -Presentación de novelas vinculadas ós dereitos humanos, ós conflitos armados e as ONG. -Elaboración de murais a partir de datos obtidos a partir de fontes diversas. -Elaboración dun manifesto pola paz.

11. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN DE CONVIVENCIA. Véx. subapartado 7 do apartado 9 desta programación.

12. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN TIC. Véx. subapartado 5 do apartado 9 desta programación.

13. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES.

As que vaian xurdindo ó longo do curso en colaboración co Dpto. de Orientación.

14. INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINANZA E DA PRÁCTICA DOCENTE.

A) Os materiais empregados foron manipulables, accesibles para o alumnado, atractivos e suficientes. B) A planificación das unidades foi a adecuada: -O número e duración das unidades foi suficiente. -O nivel de dificultade foi axeitado. -As cuestións analizadas foron de interese para o alumnado. -Favoreceuse o traballo colaborativo e a iniciativa persoal. C) Conseguiuse a motivación do alumnado, de maneira que se espertou a súa curiosidade e fíxoselles progresar no desenvolvemento do seusistema cognitivo a través dunha participación activa. D) Implicouse a familia no proceso de aprendizaxe do alumnado. E) As medidas de atención á diversidade foron as necesarias. F) Favoreceuse a utilización das TIC. G) Incluíronse os temas transversais. H) Propuxéronse actividades interdisciplinares e relacionadas coa vida diaria do alumnado. I) Desenvolveuse unha actitude positiva nos alumnos/as.

15. MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS EN RELACIÓN COS RESULTADOSACADÉMICOS E OS PROCESOS DE MELLORA

Cubrirase a seguinte táboa.ASPECTOS PARA AVALIAR

PARA DESTACAR... PARA MELLORAR... PROPOSTAS DE MELLORA PERSOAL

Temporalización das unidades didácticas

Desenvolvemento dos obxectivos didácticos

Manexo dos contidos da unidade

Descritores e desempeños competenciais

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

Cultura Audiovisual E Escénica 2º Bachillelato

PROF. MARÍA MILAGROS SÁNCHEZ BLÁZQUEZ

IES COSME LÓPEZ

Curso 2017/18

1. INTRODUCIÓN E XUSTIFICACIÓN

O instituto conta con preto de 200 alumnos e alumnas e está situado na localidade da Rúa, emprazada nunha terraza fluvial do Sil (Comarca de Valdeorras), no nordés ourensán, a 100 Km da capital de provincia. O concello ten unha extensión de 35,9 Km e unha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un elevado número e reducido tamaño dos asentamentos de poboación, agás A Rúa, nos que a corrente emigratoria acumulada ao longo dos séculos XIX e XX produciu un estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación ata límites críticos nalgúns casos.

O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de actividades, sobre todo extraescolares.

Á marxe das indubitables aportacións competenciais, a oferta da presente materia permite unha optatividade real ós alumnos de 2º de Bacharelato, xa que debido ó numero de matriculados no IES Cosme López Rodríguez, así como á estrutura do currículo, resulta inviable plantexar unha optativa cunha carga horaria de 2 sesións semanais, sendo necesario ofertar alternativas á materia de Relixión Católica, que conta cunha carga lectiva de 1 hora semanal. De ofertar un Reforzo Educativo como optativa frente á Relixión Católica, este non computaría para o cálculo da cualificación media do alumnado, o que suporía un agravio comparativo para os alumnos que optaran por cursar dito Reforzo en lugar de Relixión Católica, que sí computa para o cálculo das cualificacións medias.

2. OBXECTIVOS

Esta materia consiste nunha introducción solvente e básica para o seu desenvolvemento en etapas posteriores, xa sexa en estudos universitarios de comunicación audiovisual e publicidade, bellas artes, etc., ou nos de formación profesional de imaxe e son e nas ensinanzas artísticas. Neste sentido, o ensino da materia sérvese de dúas vías paralelas e complementarias. A primeira delas é a análise de produtos que se presentan por medios dixitais: aprender a ver, a

escoltar, a discernir o que se di, como se di e por que se lle presenta aos espectadores dun xeito determinado. O segundo é a creación por parte do alumnado de produtos audiovisuais e escénicos: aprender o proceso creativo dos produtos audiovisuais é, probablemente, unha das mellores ferramentas para o desenvolvementeo persoal e humano, que lles podemos facilitar aos alumnos e ás alumnas para a comprensión dos contidos que reciben por medios dixitais. Estas dúas vías son, polo tanto, imprescindibles e complementarias na formación; cada unha axuda á outra para camiñar xuntas no obxectivo de formar ó alumnado nunha materia tan apaixoante como é a creación plástica e escénica. O alumnado necesitará saber ler os produtos audiovisuais para comprender a súa mensaxe e, de xeito complementario, empezar a xerar produtos dixitais, co fin de se comunicar e de coñecer mellor a realidade da cultura audiovisual.

2.1. OBXECTIVOS DE ETAPA

A etapa educativa de Bacharelato contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permita acadar os obxectivos fixados no Real.Decreto.

2.2. OBXECTIVOS DA MATERIA

1. Adquirir os instrumentos de racionalidade e obxectividade ,coherencia e xuizo precisos para realizar una análise crítica dos contidos da producción artística do século XXI.

2. Lograr o desenvolvemento da personalidade no respecto aspecto máis formal

3. Adquirir autonomía e prepararse para converterse no principal axente do propio desenvolvemento, aprendendo a construír, mediante unha elección libre e fundamentada en valores artísticos e o investimento do seu propio esforzo e un proxecto creativo propio.

4. Contribuír á construción dunha sociedade libre, igualitaria, próspera e xusta, mediante a participación activa de cidadáns conscientes e respectuosos das diferentes manifestación artísticas

5. Reflexionar sobre o fundamento ético da sociedade e tomar conciencia da importancia dos seus valores culturais para incrementar a competencia social e cívica, a de conciencia e expresión cultural, así como o traballo colaborador.

6. Buscar solucións aos conflitos interpersoais de forma non violenta, desenvolvendo actitudes de tolerancia, solidariedade, compromiso e respecto á pluralidade cultural, política, relixiosa ou de calquera outra

natureza a través da análise das súas expresións artísticas.

7. Exercitar procesos cognitivos que favorezan o descubrimento da verdade, como analizar, sintetizar, relacionar, comparar, aplicar, avaliar, argumentar, etc., e gozar do gusto e da satisfacción que iso produce.

8. Entender as relacións interpersoais a partir do respecto e a igualdade

3. CONTRIBUCIÓN DA MATERIA AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE.

Os alumnos e alumnas, ademáis dos contidos puramente teóricos, poderán desenvolver competencias comunicativas, sociais, expresivas, creativas e relacionadas coa resolución de problemas e a autonomía personal, estimulando a súa interacción co medio e garantindo o logro de fins formativos e propedéuticos asignados a esta etapa. De acordo con unha metodoloxía baseada na aprendizaxe significativa, preténdese que os rapaces e rapazas relacionen a cultura audiovisual e escénica con outras manifestaciónns artísticas, contribuindo tamén á consolidación das competencias clave e favorecendo o respecto e a valoración hacia a heteroxeneidade do material que se lles achega. E é que a adquisición de competencias para a análise dos elementos expresivos e técnicos e a dotación de conciencia crítica deben servir para crear unha cidadanía máis aberta, responsable, crítica e participativa.Esta área contribúe á competencia de conciencia e expresións culturais na medida en que posibilita a adquisición de pautas persoais, interpersoais e interculturais que permiten participar de forma eficaz e construtiva en calquera sociedade democrática, respectando os valores e os dereitos socialmente recoñecidos.

A materia Cultura Audiovisual e Escénica contribúe, entre os alumnos de 2º de Bacharelato, a desenvolver distintas destrezas vinculadas a seis das competencias clave: a competencia lingüística, a competencia dixital, a competencia de aprender a aprender, as competencias sociais e cívicas, a competencia de sentido da iniciativa e espírito emprendedor e a conciencia e expresións culturais. En primeiro lugar, a materia permite un extraordinario avance das destrezas comunicativas, de carácter oral e escrito, recurrindo ás innumerables posiblidades que ofrecen as artes audiovisuais e escénicas, cada vez máis sustentadas en medios ou soportes dixitais. Por outra banda, a análise de produtos audiovisuais tradicionais e, especialmente, contemporáneos, a investigación e a colaboración colectiva favorecen a adquisición da competencia de aprender a aprender, así como a social e cívica. Neste senso, é preciso destacar a aplicaciónn dunha metodoloxía na que prima o traballo en equipo, e é que as produccións audiovisuais e escénicas carecen de sentido de

xeito aislado e se non se contextualizan histórica e socialmente. No que se refire ó sentido da iniciativa e o espírito emprendedor, o coñecemento, a análise e a creación de productos audiovisuais e escénicos fomentan a creatividade, o coñecemento persoal e a autoestima.

4. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE

4.1 TEMPORALIZACIÓN

A materia Cultura Audiovisual e Escénica estrutúrase en tres bloques de contidos:

O primeiro bloque, “Aproximación ó mundo da imaxe fixa e á súa evolución”, céntrase no estudo das características xerais do material audiovisual, tomando como punto de partida a fotografía e a súa evolución ao longo do tempo e establecendo comparativas coa arte pictórica. O segundo bloque, “A imaxe en movemento e o son: a televisión e a radio”, parte da utilización da animación para abordar a análise de outros medios baseados na imaxe en movemento e na súa capacidade expresiva, así coma na incorporación do son. Ambos elementos constitúen a base de dous dos grandes mass media, cuxas caracteristicas e subxéneros se analizan en profundidade dun xeito eminentemente práctico.No terceiro bloque, realízase unha aproximación a “Outros medios audiovisuais e escénicos: o cine e o teatro”, que beben das influenzas doutras artes, coma a literatura ou a videografía, e que servirán de conduto cara o coñecemento de pezas aplaudidas polas súas aportacións técnicas, textuais e interpretativas.

Cada bloque de contados desenvolverás e na corresponden avaliación.

4.2 GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA

Non esqueceremos a necesidade de que os instrumentos de avaliación sexan variados para poder atender as diversas destrezas e competencias nas que incide a materia e para valorar a evolución do alumnado. Como ferramenta, será adecuada a utilización de rúbricas ou escalas de valoración para recoller os datos froito da observación sistemática do seu traballo.

Avaliarase o proceso e o resultado dunha actividade práctica creativa por trimestre

5. RELACIÓN OBXECTIVOS-CONTIDOS-CRITERIOS DE AVALIACIÓN-ESTÁNDARES DEAPRENDIZAXE-COMPETENCIAS CLAVE

Cultura Audiovisual E Escénica. 2º Bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios de avaluación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1: Aproximación ó

mundo da imaxe. A imaxe

fixa e a súa evolución

︎b ︎d ︎g ︎h ︎n B1.1. Medios audiovisuais: características principais.

︎B1.1. Analizar as características principais da fotografía, o son, a radio, a televisión o cine e os produtos dixitais en Internet, ademáis de medios máis tradicionais, como o teatro.

CAEB1.1.1. Analiza as similitudes nos tratamentos formais entre a arte tradicional e a fotografía.

︎CCEC

CAEB1.3.2. Compara o tratamento formal da pintura e a fotografía dende os seus orixes: retrato, paisaxe, acontecementos históricos, etc.

︎CCEC CDCAA

︎b ︎d ︎g ︎h ︎i ︎n

︎B1.2. Evolución dos medios e das linguaxes audiovisuais. Linguaxe dos novos medios. Comparativa histórica dos fitos da fotografía, o cine, a televisión, a radio, o teatro, o multimedia e os novos medios. O mundo audiovisual como representación do mundo real. Funcións da imaxe. ︎B1.3. Transcendencia da valoración expresiva e estética das imaxes e da observación critica das mensaxes.

︎B1.2. Valorar a importancia da evolución dos medios e das linguaxes audiovisuais nos medios de comunicación nas sociedades actuais, e a interrelación creativa que brindan as tecnoloxías da información e da comunicación.

︎CAEB1.2.1. Explica as principais características dos sistemas audiovisuais, as súas relacións e as súas diferenzas.

CCL

︎CAEB1.2.2. Establece as diferenzas entre imaxe e realidade, e as súas diversas formas de representación.

︎CCEC CAACD

CAEB1.2.3. Analiza os avances que se produciron ao longo da historia no campo das tecnoloxías da información e da comunicación, e na evolución estética das mensaxes audiovisuais.

CMCCT CCL

CAEB1.2.4. Analiza os avances que se produciron ao longo da historia no campo das tecnoloxías da información e da comunicación, e na evolución estética das mensaxes audiovisuais.

CD CCL

CAEB1.2.5. Valora os contidos multimedia e dos novos medios na representación da realidade.

CD CSC

︎b ︎d ︎g ︎n

︎B1.4. Características propias da imaxe fotográfica, en relación a outras imaxes fixas.

B1.3. Recoñecer as propiedades diferenciadoras da imaxe fotográfi- ca.

︎CAEB1.3.1. Establece as diferenzas entre imaxe pousada, instantánea, e captura do movemento.

CD

︎CAEB1.3.2. Analiza ténicas fotográficas como o encuadre ou o uso do color e do branco e negro.

CD CCEC

︎CAEB1.3.3. Valora a importancia actual e histórica da fotografía denuncia.

CCSCCCL

Bloque 2. A imaxe en

movemento e o son: a televisión

e a radio

︎b ︎d ︎g ︎h ︎i ︎n

B2.1.Sistemas de captación de imaxes en movemento. Sistemas tradicionais analóxicos e modernos sistemas dixitais.

B2.1. Analizar as características técnicas necesarias para a crea- ción de efectos: cámara rápida, lenta e bullet time ou efecto bala.

�

CAEB2.1.1. Analiza pezas videográficas ou cinematográficas nas que se apliquen efectos de movemento (intencionados ou técnicos).

CMCCT CAACCL

︎b ︎d ︎g ︎i ︎n

B2.2. Características técnicas da imaxe videográfica, da imaxe televisiva e dos audiovisuais. 3D.

B2.2. Diferenciar a calidade da imaxe obtida por diferentes medios dixitais no relativo a resolución, bri- llo, luminosidade, etc.

︎CAEB2.2.1. Valora a función da iluminación como compoñente expresivo na construción do plano de imaxe.

CCEC CCLCAA

CAEB2.2.2. Identifica os sistemas técnicos de captación e edición dixital en producións audiovisuais.

CD CAA

CAEB2.2.3. Analiza as características dos sistemas de captación e proxección de imaxes en 3D

CSIEE CD

︎b ︎d ︎g ︎n

︎B2.3. Narración da imaxe en movemento. Plano e secuencia. Movementos. Diálogo.Tratamento do tempo.

︎B2.3. Relacionar a construción do plano de imaxe e a súa capacidade narrativa.

︎CAEB2.3.1. Relaciona os elementos formais do plano e a súa consecuencia narrativa

CAA CCL

︎b ︎d ︎g h ︎n

B2.4. Relacións espacio-temporais na narración audiovisual. Flashforward e flashbacks. O guión

B2.4. Analizar a importancia narrativa do flashback na construción narrativa videográ́fica

︎CAEB2.4.1. Comenta a transcendencia narrativa dos saltos temporais en obras videográficas.

CSIEE

︎CAEB2.4.2. Analiza o significado narrativo de analepses e prolepsis en series de televisión.

CAACCL

b ︎d ︎g ︎h ︎n

B2.5. Linguaxe da televisión. Características técnicas e expresivas. Xéneros e formatos de programas de televisión. A televisión do futuro. Televisión interactiva. Fitos da televisión na linguaxe audiovisual.

B2.5. Valorar o uso e o acceso aos novos medios en relación coas necesidades comunicativas actuais e as necesidades dos servizos pú- blicos de comunicación audiovisual tradicional.

CAEB2.5.1. Analiza producións radiofónicas e televisivas identificando as características dos xéneros e distinguindo os estereotipos máis comúns presentes nos produtos audiovisuais.

CCL

b ︎d ︎g ︎h ︎n

B2.6. A televisión en España. Tipoloxías de programas para televisión e a súa realización: informativos, entretemento, drama, comedia, terror, musicais, concursos, etc.

B2.6. Analizar a importancia cretiva, técnica e histórica da televisión en España.

CAEB.2.6.1. Analiza pezas representativas da producción televisiva en España e comenta a calidade do produto realizado.

CCEC CDCCL

b ︎d ︎g h n

B2.7. Radio: características técnicas e expresivas. Xéneros e formatos de programas de radio (informativo, revista, retransmisión deportiva, etc).

B2.7. Explicar as características principais da retransmisión radiofónica.

CAEB2.7.1. Comenta as principais características da retransmisión radiofónica e a evolución desde o seu inicio ata os sistemas dixitais actuais

CAACDCCL

b ︎d ︎g ︎h ︎n B2.8. Radio interactiva.

B2.8. Comentar as diferenzas de formulación narrativa dos xéneros radiofónicos, e establecer as súas características principais.

︎CAEB2.8.1. Identifica as características principais dos xéneros radiofónicos.

CCEC

CAEB2.8.2. Analiza a estrutura dos principais xéneros radiofónicos e establece as súas diferenzas principais: presentación, ritmo narrativo, locución, recursos musicais e sonoros, etc.

CCEC CD

︎b ︎d ︎g ︎h ︎n

B2.9. A radio e a televisión como servizo público. ︎B2.10. Medios de comunicación audiovisual de libre acceso. Internet e a socialización da información, a comunicación e a creación. B2.11. Uso responsable da rede.︎B2.12. Liberdade de expresión e dereitos individuais do/da especador/a.

B2.9. Identificar e discernir as comunicacións que emiten os medios de difusión, diferenciando in- formación de propaganda comer- cial.

CAEB2.9.1. Comenta a importancia dos programas informativos de radio e televisión, e a súa transcendencia social.

CCLCAACSIEECSC

CAEB2.9.2. Compara a mesma noticia relatada segundo diferentes medios de comunicación e establece conclusións.

CSIEE CSCCD

CAEB2.9.3. Valora a influencia dos medios de comunicación a través da rede.

CSC CD

Bloque 3. Outros medios audiovisuais e escénicos: o

cine e o teatro

b ︎d ︎g ︎h ︎n

B3.1. A industria cinematográfica, videográfica e televisiva segundo a evolución histórica das actividades de produción audiovisual. B3.2. Organigramas e funcións profesionais na produción de produtos audiovisuais.

B3.1. Comentar o resultado artístico e técnico que utilizan os creadores na industria do cine e o teatro acerca do mundo do espectáculo.

︎CAEB3.1.1. Analiza a visión do mundo do cine en películas representativas.

CCEC CCL

︎b ︎d ︎g ︎h ︎n

B3.3. Xéneros cinematográficos. Cine de ficción e documental. Cine de animación.

B3.2. Identificar e analizar os elementos técnicos, expresivos e estéticos utilizados nas producións audiovisuais.

CAEB3.2.1. Analiza producións multimedia interactivas e de novos medios, identificando as características dos produtos e as súas posibilidades.

CCEC CAACCL

b ︎d ︎h

B3.4. Elementos comúns ás artes escénicas: dramaticidade e teatralidade.︎B3.5. Natureza, descrición e clasificación dos códigos de significación escénica

B3.3. Identificar, valorar e saber utilizar os estilos escénicos e os paradigmas interpretativos.

CAEB3 3.1. Utiliza diferentes formas de crear mundos dramáticos en función de criterios estéticos e artísticos.

CAA︎CSIEE

CAEB3 3.2. Aplica os recursos expresivos dispoñibles para a construción de personaxes.

CAA︎CCL︎CMCCT

d ︎e ︎f ︎g ︎i

B3.6. O espectáculo escénico: concepto e características de cada arte escénica (teatro, danza, ópera, etc.).

B3.7. Tipoloxías básicas do espectáculo escénico tradicionais e actuais. B3.8. A dramaturxia no deseño dun proxecto escénico. ︎B3.9.

Produción e realización dun proxecto de creación escénicaa.

B3.4. Participar no deseño e na realización de proxectos de creación e difusión escénica, asumindo diferentes roles.

CAEB3.4.1. Valora a implicación na creación e na exhibición de espectáculos escénicos, asumindo e realizando as tarefas do rol que en cada caso deba desempeñar.

CAACSIEE ︎ CSC

6. CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS. MATEIRAIS E RECURSOS

DIDÁCTICOS

METODOLOXÍA

Os problemas, conceptos e teorías éticas tocan directamente conflitos e vivencias dos alumnos, polo que deben tratarse a partir desas mesmas experiencias e, sempre que sexa posible, a partir das circunstancias, necesidades e características de cada grupo de alumnos. Doutro lado, os devanditos problemas e teorías admiten diversos niveis de concreción e expresión, polo que este adaptarase ás necesidades dos alumnos. Levarase a cabo, polo xeral, unha metodoloxía o máis activa e participativa posible, incidindo en actividades colectivas como o debate, as dinámicas de grupo, os traballos por equipos, as presentacións orais, o cinema-forum, a elaboración grupal de produtos dixitais (blogues, wikis, vídeos, etc.), as actividades fora da aula e extraescolares, así como outras de carácter máis individual e persoal: reflexións por escrito, presentacións en clase, etc.

MATERIAIS

Desenvolveremos os distintos contados utilizando o libro dixital e apuntes en rede

RECURSOS DIDÁCTICOS

- A web do profesorado.

- A web do alumnado e da familia.

- Webs especializadas nas distintas artes

- Revistas e xornais .

-Vídeos

7. CRITERIOS, INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓNE PROMOCIÓN.

7.1. CRITERIOS DE AVALIACIÓN.

Avaliaráse tanto o procedemento coma o resultado das actividades

7 . 2 . P R O C E D E M E N T O PA R A A AVA L I A C I Ó N I N I C I A L . PROCEDEMENTO PARA AAVALIACIÓN CONTINUA. PROCEDEMENTO PARA A AVALIACIÓN FINAL

Ó comezo do curso a sesión inicial servirá para coñecer o grao de interiorización que o alumnado ten da materia. Para iso botarase man dun

coloquio e chuvia de ideas que se irán plasmando nun mural. Prestarase atención ás posibles deficiencias ou conceptos errados que os alumnos/as teñan sobre certos comportamentos ou pensamentos para conseguir unha actitude conforme á ética ó final do curso.

A avaliación continua realizase a través de traballos (comprensión de textos, comentarios de películas e documentais, elaboración de traballos..), encomendados ó alumnado durante o desenvolvemento de cada unidade didáctica, que terán como finalidade valorar a adquisición de coñecementos, as habilidades, as capacidades e as competencias. Isto serviranos para valorar os progresos ou carencias do alumnado e poder actuar en consecuencia.

A avaliación final ou sumativa levarase a cabo mediante a revisión das anotacións que o profesor ten no porfolio sobre todo o traballo desenvolvido polo alumnado ó longo de todo o ano académico .

7.3. INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN.

A) INSTRUMENTOS

1. 1. Rúbrica para unha exposición oral.2.3. 2. Rúbrica para o traballo cooperativo.4.5. 3. Escala para a busca de información a través das TIC.6.7. 4. Rúbrica para o traballo individual e autónomo.8.9. 5. Escala para a comprensión dun texto, un artigo...10.11.6. Rúbrica para o deseño de presentacións multimedia.12.13.7. Diana para autoavaliar o traballo colaborador do grupo.

B) PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN.

20% Actitude na aula.

30% Participación activa nas diferentes propostas

50% Cooperación responsable no traballo de grupo realizado trimestralmente

7.4. ORGANIZACIÓN DAS ACTIVIDADES E SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES.

No existe alumnado que teña a materia pendente doutros cursos xa que é a primeira ver que se imparte

8. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE


Á hora de formular as medidas de atención á diversidade e inclusión debemos solicitar, en primeiro lugar, diversa información sobre cada grupo de alumnos e alumnas; como mínimo debe coñecerse a relativa a:

- O número de alumnos e alumnas.

- O funcionamento do grupo (clima da aula, nivel de disciplina, atención...).

- As fortalezas que se identifican no grupo en canto ao desenvolvemento de contidos curriculares.

- As necesidades que se puidesen identificar; convén pensar nesta fase en como se poden abordar (planificación de estratexias metodolóxicas, xestión da aula, estratexias de seguimento da eficacia de medidas, etc.).

- As fortalezas que se identifican no grupo en canto aos aspectos competenciais.

- Os desempeños competenciais prioritarios que hai que practicar no grupo nesta materia.

- Os aspectos que se deben ter en conta ao agrupar os alumnos e as alumnas para os traballos cooperativos.

- Os tipos de recursos que se necesitan adaptar no nivel xeral para obter un logro óptimo do grupo.


A sesión inicial facilítanos non só coñecemento acerca do grupo como conxunto, senón que tamén nos proporciona información acerca de diversos aspectos individuais dos nosos estudantes; a partir dela poderemos:

- Identificar os alumnos ou as alumnas capaces de tomar a iniciativa e dinamizar o grupo

- Saber as medidas organizativas que cómpre adoptar. (Planificación de reforzos, situación de espazos, xestión de tempos grupais para favorecer a intervención individual).

- Establecer decisións sobre as medidas curriculares a adoptar, así como sobre os recursos que se van empregar.

- Analizar o modelo de seguimento que se vai utilizar con cada un deles.

- Acoutar o intervalo de tempo e o modo en que se van avaliar os progresos destes estudantes.

9. CONCRECIÓN DE ELEMENTOS TRANSVERSAIS.

1. Comprensión lectora. As actividades programadas sempre van contribuír á potenciar a comprensión lectora do alumnado; xa que terán que manexar material impreso diverso (xornais, revistas, páx. web, power point...) para a partir del construír coñecemento.

2. Expresión oral. O debate será a fórmula oral máis empregada para que o alumnado poida expresarse de xeito oral. Potenciarase o emprego do uso do galego, pero sempre dende a óptica da discriminación positiva.

3. A comunicación audiovisual. Para aqueles contidos que estean máis de actualidade ou que teñan máis que ver coa vida diaria do alumnado empregaranse materiais sacados de programas de radio, películas, documentais ou televisivos. Analizarase sobre todo diferentes mostras de mensaxes publicitarias para valorar a importancia que esta ten na potenciación dos valores éticos.

5. As tecnoloxías da información e da comunicación. Serán especialmente empregadas polo alumnado para a realización das tarefas encomendadas tanto na súa vertende de procesación de textos como de manipulación de imaxes ou maquetación de contidos. Ademais, procurarase elaborar contidos de tipo audiovisual empregando as TIC (radionovela, vídeos...).

6. O emprendemento. Todas as actividades deseñadas irán encamiñadas a potenciar o espírito emprendedor do alumnado de maneira que sexan os alumnos/as alumnas quen en cada momento vaian tomando a iniciativa para realizar as actividadse e mesmo para varialas, ampliándoas ou reducíndoas, en función dos seus intereses. Deste xeito impulsarase a súa creatividade, autonomía, sentido crítico e confianza en si mesmos, valores que de seguro necesitarán adquirir para superar con éxito calquera empresa que comecen posteriormente durante a súa vida.

7. A educación cívica e constitucional. Traballarase de maneira especial pois xa é un contido do programa da materia. Con todo, fomentarse o desenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a prevención da violencia de xénero, ou contra persoas con discapacidade, e os valores inherentes ao principio de igualdade de trato e non discriminación por calquera condición ou circunstancia persoal ou social. Así mesmo, promoverase a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, así como dos valores que sustentan a liberdade, a xustiza, a igualdade, o pluralismo político, a paz, a democracia, o respecto aos dereitos humanos, o respecto por igual aos homes e ás mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da violencia terrorista, a pluralidade, o respecto ao Estado de dereito, o respecto e a consideración ás vítimas do terrorismo, e a prevención do terrorismo e de calquera tipo de violencia. Corrixiranse os comportamentos e os contidos sexistas e os estereotipos que supoñan discriminación por razón da orientación sexual ou da identidade de xénero, favorecendo a visibilidade da realidade homosexual, bisexual, transexual, transxénero e intersexual.

10. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN ANUAL DE LECTURA.

-Lectura de artigos xornalísticos , poemas, cancións e guións teatrais relacionados co programa.

-Presentación de lecturas dramatizadas e escenografiadas coas que o alumnado concurrirá á celebración de festivais escolares

-Elaboración dun manifesto pola inclusión que será vertido a audiovisual

11. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN DE CONVIVENCIA.

As actividades levadas a cabo polo grupo de alumnos de 2ª de Bacharelato estarán coordinadas co alumnado de 1ª Curso

12. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN TIC.

Procederáse á apertura dunha aula ou blog no que se presentará o noso traballo


-Asistencia a unha representación teatral dentro do programa do XVIIIFESTIVALDETEATROGRECOLATINOquecelebrarasenasciudadesdeLUGO-OURENSE-ACORUÑA

Tamén as que vaian xurdindo ó longo do curso en colaboración co Dpto. de Orientación, Plástica, Música e Normalización Lingüística.

14. INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINANZA E DA PRÁCTICA DOCENTE.

A) Os materiais empregados foron manipulables, accesibles para o alumnado, atractivos e suficientes.

B) A planificación das unidades foi a adecuada:

-O número e duración das unidades foi suficiente.

-O nivel de dificultade foi axeitado.

-As cuestións analizadas foron de interese para o alumnado.

-Favoreceuse o traballo colaborativo e a iniciativa persoal.

C) Conseguiuse a motivación do alumnado, de maneira que se espertou a súa curiosidade e fíxoselles progresar no desenvolvemento do seu sistema cognitivo a través dunha participación activa.

D) Implicouse a familia no proceso de aprendizaxe do alumnado.

E) As medidas de atención á diversidade foron as necesarias.

F) Favoreceuse a utilización das TIC.

G) Incluíronse os temas transversais.

H) Propuxéronse actividades interdisciplinares e relacionadas coa vida diaria do alumnado.

I) Desenvolveuse unha actitude positiva nos alumnos/as

As respostas a estes ítems terémolas e anotaránse ao longo do curso

15. PROPOSTAS DE MELLORA

Ao ser este curso o primero no que se imparte a materia, este punto trataras e na memoria

1

PROGRAMACIÓN

VALORES ÉTICOS 1º ESO

IES COSME LÓPEZ RODRÍGUEZ

R/ Vicente Risco sn 32350; A Rúa (Ourense)

Tlf 988310833/ Fax; 988311166 http://www.iescosmelopez.org/

http://www.iescosmelopez.org/

2

ÍNDICE

1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN .................................................................................................. 3 2. OBXECTIVOS ............................................................................................................................................. 6

2.1. OBXECTIVOS XERAIS DE ETAPA ................................................................................................ 6 2.2. OBXECTIVOS DA MATERIA .......................................................................................................... 7

3. CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE ............................................. 8 4. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE ............................................................................................................. 13

4.1. TEMPORALIZACIÓN ..................................................................................................................... 22 4.2. GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA ............................................... 24 4.3. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ........................................................... 24

5. RELACIÓN OBXECTIVOS - CONTIDOS - CRITERIOS DE AVALIACIÓN -ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE - COMPETENCIAS CLAVE .......................................................................................... 25

5.1. INDICADORES DE LOGRO DOS ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE. ........................................... 33

6. CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS. ....................................... 34 7. CRITERIOS, INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN

E PROMOCIÓN. .......................................................................................................................................... 35

7.1. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. ....................................................................................................... 35 7.2. PROCEDEMENTO PARA A AVALIACIÓN INICIAL. PROCEDEMENTO PARA A

AVALIACIÓN CONTINUA. PROCEDEMENTO PARA A AVALIACIÓN FINAL. ................................. 37 7.3. INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN. ..................................................... 39 7.4. ORGANIZACIÓN DAS ACTIVIDADES DE SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DAS

MATERIAS PENDENTES. .............................................................................................................. 39 7.5. ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PARA A SUPERACIÓN DUNHA MATERIA

NON CURSADA. ............................................................................................................................ 39

8. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE................................................................................................ 39 9. CONCRECIÓN DOS ELEMENTOS TRANSVERSAIS. EDUCACIÓN EN VALORES. ................................... 40 10. CONTRIBUCIÓN AO PLAN ANUAL DE LECTURA. .................................................................................... 41 11. CONTRIBUCIÓN AO PLAN DE CONVIVENCIA. ......................................................................................... 41 12. CONTRIBUCIÓN AO PLAN TIC. ................................................................................................................. 42 13. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES.................................................................... 42 14. INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINANZA E DA

PRÁCTICA DOCENTE. ............................................................................................................................... 42 15. MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS

DIDÁCTICAS EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA .................................................................................................................................................. 45

3

1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN A materia de Valores Éticos ten como obxectivo básico orientar o alumnado adolescente na escolla do seu proxecto de vida persoal. A orientación de Valores Éticos permitirá que ese proxecto se vaia enchendo de xeito acorde coa racionalidade práctica. Isto supón que o proxecto, por racional, vai requirir virtudes intelectuais como o rigor, a coherencia, a honradez intelectual ou o apego á realidade. Pola dimensión práctica desa racionalidade, o proxecto requirirá que o alumnado vaia construíndo, desde a reflexión, un código ético de valores e normas que determinarán as súas decisións para guiar a súa conduta de tal xeito que realce a súa dignidade persoal e, ao mesmo tempo, permita a súa realización plena e feliz como persoas e a promoción de relacións sociais marcadas polo recoñecemento das outras persoas, o respecto cara a elas, e pola finalidade de alcanzar cotas cada vez maiores de xustiza, tanto no nivel máis próximo á persoa como no nivel global. No plano didáctico, Valores Éticos contribúe á consecución das competencias clave. Resulta evidente que o obxectivo de alcanzar maiores competencias sociais e cívicas está na súa propia constitución como materia. Pero a reflexión ética tamén require a posta en práctica da competencia comunicación lingüística, pola necesidade de rigor e claridade na exposición das propias ideas, e da capacidade dialóxica para comprender os puntos de vista alleos e aprender deles. Tamén resulta indispensable fomentar tanto a competencia de aprender a aprender como a de sentido da iniciativa e espírito emprendedor, pois ambas inciden na necesidade de crecemento persoal, tanto na orde do exercicio dos procesos cognitivos como na do aprecio pola creatividade, o sentido crítico e o non-estancamento. Para a reflexión ética, ademais, é necesario coñecer e dialogar con pensadores/as que, coas súas teorías antropolóxicas, éticas e políticas, foron moldeando tanto a nosa cultura como os valores de respecto, non-violencia, liberdade, igualdade entre as persoas, solidariedade e pluralismo; valores que son o corazón da Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH). É desde eses valores como tamén se analiza o traballo científico e tecnolóxico, polo que tamén se traballa a competencia matemática e as competencias básicas en ciencia e tecnoloxía, non desde unha perspectiva substantiva, pero si desde a análise da actividade científico- tecnolóxica como actividade que debe ser acorde a valores éticos universais, tanto nos seus procedementos como nos resultados que dela se poidan obter. Por último, a materia préstase a desenvolver nos alumnos e nas alumnas, tanto en traballos colaborativos como en tarefas individuais, a competencia dixital, que lles permita acceder e seleccionar información, procesala e plasmar as súas creacións en produtos cunha innegable capacidade para a comunicación. Apúntase, tamén, a oportunidade que brinda a materia para pór en práctica metodoloxías didácticas activas e contextualizadas que faciliten a participación do alumnado en traballos cooperativos, a realización de tarefas, a aprendizaxe baseada en problemas, o estudo de casos, o traballo por retos, etc., metodoloxías todas elas que lle confiren ao alumnado o papel de axente activo da súa propia formación.

4

Poucas materias afondan no tratamento dos elementos transversais do currículo como a de Valores Éticos, tendo algún deses elementos, como a educación cívica e constitucional, como parte nuclear, e necesitando o concurso dos outros, como a comprensión de lectura, a corrección na expresión oral e escrita, o uso de ferramentas para a comunicación audiovisual e outros elementos de TIC, ou a aposta polo emprendemento como antítese do estancamento e a pasividade. Pero, ademais, na materia abórdanse temas como o desenvolvemento sustentable, o abuso e o maltrato de persoas con discapacidade, ou o fomento da igualdade de oportunidades, porque nestes e en outros é a reflexión ética a quen ten que orientar a nosa conduta. O currículo da materia está estruturado en seis bloques temáticos con enfoques, perspectivas e niveis de fondura diferente. Son os seguintes: "A dignidade da persoa", "A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais", "A reflexión ética", "A xustiza e a política", "Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos" e, por último, "Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía". As diferenzas entre bloques e o ter en conta os diversos momentos do desenvolvemento cognitivo do alumnado nesta etapa foron os motivos determinantes de que, no currículo do primeiro ciclo, os alumnos e as alumnas de primeiro de ESO traballen o referido á personalidade e á súa constitución, a ineludibilidade dos problemas morais e a introdución á reflexión ética e política. En segundo de ESO abórdanse as achegas que, no campo da reflexión moral, fixeron os/as grandes pensadores/as e filósofos/as da historia, así como as conexións necesarias entre o campo da ética, o do dereito e o da política; conexións nas que o concepto de xustiza ocupa un papel central. En terceiro de ESO, curso final do ciclo, os temas atinxen á configuración da vida social e política, pondo como criterio ético básico dunha sociedade xusta o respecto á DUDH e os valores que a conforman, e vendo que tanto a Constitución Española como o Estatuto de Autonomía de Galicia se axustan a este criterio e o enriquecen. No cuarto curso da etapa retómanse xa, pero desde un nivel de afondamento superior, todos os temas que foron xurdindo nos cursos previos, tendo como horizonte que o alumnado, ao final da etapa, estea xa capacitado para levar a cabo o proxecto máis importantes de aqueles nos que se embarcarán: o dunha vida persoal e social digna e satisfactoria. CONTEXTUALIZACIÓN

O IES Cosme López Rodríguez está situado na localidade de A Rúa, emprazada nunha terraza fluvial do Sil (Comarca de Valdeorras), no nordés ourensán, a 100 Km da capital de provincia. O concello ten unha extensión de 35,9 Km e unha poboación de 4187 habitantes. Ademais recibe alumnado dos concellos de Petín, Larouco, O Bolo e Vilamartín. Son todos concellos formados por un elevado número e reducido tamaño dos asentamentos de poboación, agás A Rúa, nos que a corrente emigratoria acumulada ao longo dos séculos XIX e XX produciu un estancamento e incluso retroceso demográfico e un acusado avellentamento da poboación ata límites críticos

5

nalgúns casos.

O territorio está vertebrado por unha infraestrutura de transporte caracterizada por redes lentas, de trazados antigos, sinuosos e deficientemente dotadas en medios técnicos, que comunican núcleos de poboación moi dispersos no espazo. Máis da metade do alumnado ten que facer uso do transporte escolar, o que condiciona a organización de todo tipo de actividades, sobre todo extraescolares.

A estrutura interna das economías familiares está diversificada. A estrutura agraria caracterízase por: avellentamento da poboación, crecemento vexetativo negativo, perda de iniciativas motivada por unha emigración secular, dispersión dos asentamentos de poboación, elevado número de explotacións agrarias que funcionan en réxime de autoconsumo, agricultura minifundista de policultivo tradicional. Destaca o cultivo arbustivo da vide, que xera unha importante industria vitivinícola na zona cun total de 21 adegas repartidas polos municipios de A Rúa, Petín, Larouco e O Bolo; a vide compleméntase con cultivos de horta explotados en réxime familiar de autoconsumo e algunha plantación de froiteiras dispersas no espazo.

A maioría das economías familiares, aínda que situadas nun medio rural, reciben ingresos de rendas xeradas fóra da actividade agraria: sector louseiro, empresa hidroeléctrica Iberdrola con sede das súas oficinas en A Rúa, recente instalación dunha planta da empresa Rieter Saifa cunha oferta de 160 empregos, un sector servizos tradicional con empresas de tipo familiar e pequeno comercio cun área de influencia reducida aos núcleos de poboación do municipio.

O Concello de A Rúa conta cos seguintes centros educativos: dous centros de secundaria, un público I.E.S. “Cosme López Rodríguez” e outro privado-concertado, “Pablo VI- Fátima” dous de infantil e primaria (público e privado-concertado) Colexio Público de Infantil e Primaria “Manuel Respino” e “Colexio PabloVI-Fátima”; e de apertura recente unha gardería infantil municipal. Ademais existe unha escola municipal de gaitas, de música, de deporte (fútbol, tenis, atletismo, multideporte), Moto club Rúa, e un centro asociado da UNED.

Destaca o elevado número de asociacións culturais (10), así como as ANPA dos distintos centros educativos. O concello tamén dispón de campo de fútbol, piscina municipal, pavillón de deportes, o Centro cultural Avenida, Biblioteca Municipal, centros de xeriatría e parque de bombeiros. Neste instituto, a maioría do alumnado opta pola materia de Relixión católica, polo que contamos con un grupo de alumnado, 1º ESO A, constituído por catro alumnos/as e o grupo de 1º ESO B constituído por seis alumnos/as. O feito de que os grupos sexan tan pequenos facilita unha maior atención personalizada, pero tamén limita en gran medida a dinámica de grupos á hora de levar a cabo as distintas actividades e/ou proxectos.

6

2. OBXECTIVOS 2.1. OBXECTIVOS XERAIS DE ETAPA

A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes; coñecer e exercer os seus

dereitos no respecto aos demais; practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e grupos; exercitarse no diálogo afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual

e en equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e

oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da

personalidade e nas súas relacións cos demais e resolver pacificamente os conflitos, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información

para, con sentido crítico, incorporar novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f ) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se

estrutura en distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza nun mesmo, a

participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua

castelá e, se a houbese, na lingua cooficial da comunidade autónoma, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, a lectura e o estudo da literatura.

7

i ) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.

j ) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e a historia

propias e dos demais, así como o patrimonio artístico e cultural. k) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros,

respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o ambiente, e contribuír así á súa conservación e mellora.

l ) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas

manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

2.2. OBXECTIVOS DA MATERIA.

1. Valorar a dignidade humana para entender o que significa ser persoa e poder valorarse a si mesmo e aos que o rodean.

2. Descubrir a importancia dos valores éticos na formación da personalidade e a autoestima.

3. Comprender o concepto de virtude en Aristóteles para establecer relacións entre os actos, os hábitos e o carácter no desenvolvemento da personalidade.

4. Coñecer o concepto e as causas da crise de identidade que xorde na adolescencia.

5. Tomar conciencia da importancia que ten o desenvolvemento da autonomía e o control persoais no crecemento persoal e nas crises de identidade adolescentes, para poder identificar as súas causas e detectar as influencias que exercen os grupos sociais na personalidade.

6. Identificar os trazos máis característicos dos grupos de adolescentes reflexionando sobre a influencia que exercen sobre o individuo.

7. Recoñecer a diferenza entre autonomía e heteronomía desde a concepción kantiana.

8. Tomar conciencia da importancia que teñen o desenvolvemento da autonomía e o control da conduta no crecemento moral da persoa cara á vida adulta.

9. Identificar as aptitudes que posúe o ser humano para construír un autoconcepto positivo e potenciar a súa autoestima.

10. Reflexionar sobre as propias emocións para recoñecelas en situacións cotiás e poder mellorar as habilidades emocionais.

11. Comprender o concepto de intelixencia emocional e valorar a

8

súa importancia na personalidade e no carácter moral do ser humano para mellorar as súas habilidades emocionais.

12. Recoñecer a relación do ser humano co contorno e os axentes sociais que o conforman, entendendo a súa influencia no desenvolvemento moral da persoa e valorando a vida en sociedade desde valores éticos recoñecidos.

13. Desenvolver certas habilidades sociais e técnicas de comunicación para dominar formas e xestos habituais que favorezan tanto as relacións interpersoais como o respecto á dignidade e aos dereitos das persoas.

14. Entender a influencia das virtudes e dos valores éticos no establecemento respectuoso e comprensivo de relacións interpersoais, así como no exercicio da liberdade individual e social.

15. Sinalar os límites entre a liberdade persoal e a social, marcados pola ética e os dereitos humanos.

16. Valorar a importancia das habilidades emocionais, sociais e asertivas, co fin de moldear a personalidade a través de valores e virtudes éticos que favorezan as relacións interpersoais positivas e respectuosas, asegurando así unha vida en sociedade máis xusta e enriquecedora.

17. Recoñecer a vida privada e pública das persoas para trazar os límites da liberdade individual e social.

18. Apreciar o efecto que producen os valores na conduta individual e social, identificar os problemas derivados da súa ausencia e promovelos en beneficio das persoas e da sociedade.

19. Describir as semellanzas e as diferenzas que existen entre a moral e a ética, valorando a importancia desta última para actuar de forma racional.

20. Identificar a liberdade como base que sostén a moral da persoa e a intelixencia, a vontade e as normas éticas como medios que rexen a súa conduta.

21. Explicar a función dos valores éticos na vida persoal e social do ser humano, destacando a importancia de ser respectados.

22. Coñecer como se creou a ONU e o momento histórico que impulsou a elaboración da DUDH, destacando o seu valor como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos Estados.

23. Entender e valorar o contido da DUDH, facendo especial fincapé no respecto á dignidade humana como base de todos os dereitos humanos.

24. Coñecer o panorama actual respecto ao exercicio dos dereitos da muller e da infancia en gran parte do mundo, coñecendo as causas da situación e tomando conciencia delas, co fin de promover a súa solución.

3. CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS

CLAVE.

Descrición do modelo competencial

9

Traballar por competencias na aula supón unha reflexión e unha reconfiguración dos contidos desde un enfoque de aplicación que permita o adestramento das competencias. As competencias non se estudan nin se ensinan, adéstranse. Para iso, xeraremos tarefas de aprendizaxe que favorezan a transferencia do coñecemento mediante metodoloxías de aula activas. Non resulta práctico nin eficaz abordar cada competencia de xeito global en cada unidade, polo que se estruturarán en indicadores, grandes piares que permiten describila dun xeito máis preciso. Podemos atopar entre tres e seis indicadores por competencia.

O indicador ten tamén un carácter bastante xeral, por iso o descompoñemos no que chamamos «descritores da competencia»; os cales «describen» o alumnado competente no devandito ámbito. Por cada indicador atoparemos entre tres e seis descritores, redactados en infinitivo.

En cada unidade didáctica concretaremos o descritor en desempeños competenciais, redactados en terceira persoa do presente indicativo. O desempeño será o aspecto concreto da competencia que poderemos adestrar e avaliar de xeito explícito na unidade. Este é concreto e obxectivable, e indícanos que debemos adestrar e observar nas actividades deseñadas.

Para o seu desenvolvemento, partimos dun marco de descritores competenciais definido para o proxecto aplicable a toda materia e curso.

Respectando o tratamento específico nalgunhas áreas, os elementos transversais, como a comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a comunicación audiovisual, as tecnoloxías da información e a comunicación, o emprendemento e a educación cívica e constitucional, traballaranse desde todas as áreas, posibilitando e fomentando que o proceso de ensinanza- aprendizaxe dos alumnos e das alumnas sexa o máis completo posible.

A diversidade de estilos de aprendizaxe do alumnado convídanos a traballar desde as diferentes potencialidades que os caracterizan, apoiándonos sempre nas súas fortalezas para poder dar resposta ás súas necesidades.

Na área de Valores Éticos. Na área de Valores Éticos incidiremos no adestramento de todas as competencias de xeito sistemático, facendo fincapé nos descritores máis afíns á área.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

O desenvolvemento desta competencia nesta área permítenos afondar no

10

eixe sobre o que xira todo o currículo básico e o carácter específico do saber ético, xa que todo problema ou situación implica unha demostración racional. Así mesmo, esta competencia ofrece a oportunidade de realizar argumentacións, considerar e realizar xuízos morais e aplicar estratexias de resolución de problemas.

Os descritores que podemos traballar son: - Comprometerse co uso responsable dos recursos naturais para promover

un desenvolvemento sostible. - Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no

contorno natural e as súas repercusións na vida futura. - Xerar criterios persoais sobre a visión social da estética do corpo

humano fronte ao coidado saudable. - Aplicar métodos científicos rigorosos para mellorar a comprensión da

realidade circundante en distintos ámbitos (biolóxico, xeolóxico, físico, químico, tecnolóxico, xeográfico...).

- Manexar os coñecementos sobre ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas, comprender o que acontece arredor nosa e responder preguntas.

- Coñecer e utilizar os elementos matemáticos básicos: operacións, magnitudes, porcentaxes, proporcións, formas xeométricas, criterios de medición e codificación numérica, etc.

- Organizar a información utilizando procedementos matemáticos. - Resolver problemas seleccionando os datos e as estratexias apropiadas. - Aplicar estratexias de resolución de problemas a situacións da vida cotiá.

Comunicación lingüística

Para o bo desenvolvemento desta competencia, será decisivo o fomento da lectura, a análise e a reflexión sobre libros e textos relacionados cos contidos curriculares. Deste xeito, desenvolveranse a comprensión lectora e a expresión oral e escrita, á vez que se adquiren coñecementos sobre os valores éticos e os dereitos humanos. Por outro lado, contribuirase conxuntamente á comunicación lingüística e á transmisión de valores a través da exposición e da resolución de dilemas morais, pois estes esixen poñer en práctica habilidades como a escoita activa, a empatía e a expresión de ideas e de sentimentos, utilizando a linguaxe verbal e a non verbal.

Os descritores que podemos utilizar serán: - Comprender o sentido dos textos escritos e orais. - Manter unha actitude favorable cara á lectura. - Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia. - Utilizar o vocabulario adecuado, as estruturas lingüísticas e as

normas ortográficas e gramaticais correctas para elaborar textos escritos e orais.

- Manexar elementos de comunicación non verbal en diferentes rexistros e nas diversas situacións comunicativas.

- Respectar as normas de comunicación en calquera contexto: quenda de palabra, escoita atenta ao interlocutor...

- Compoñer distintos tipos de textos de forma creativa con sentido literario.

11

- Producir textos escritos de diversa complexidade para o seu uso en situacións cotiás ou en materias diversas.

En caso de centros bilingües ou plurilingües que impartan a materia noutra lingua: - Manter conversas noutras linguas sobre temas cotiáns en distintos

contextos. - Utilizar os coñecementos sobre a lingua para buscar información e

ler textos en calquera situación. - Producir textos escritos de diversa complexidade para o seu uso en

situacións cotiás ou en materias diversas. Competencia dixital

Desenvolver a competencia dixital desde esta área axudaranos a manexar ferramentas que posibiliten o acceso ao coñecemento de feitos sociais, de documentos históricos e de tratados internacionais que poñan de relevo a contribución dos valores éticos á sociedade. Á súa vez, proporcionará ao alumnado a oportunidade de entender a relación que existe entre a tecnoloxía e os valores éticos, para que aprenda a facer un bo uso dela no seu tempo libre.

Podemos adestrar os seguintes descritores: - Empregar distintas fontes para a busca de información. - Seleccionar o uso das distintas fontes segundo a súa fiabilidade. - Elaborar información propia derivada de información obtida a través de

medios tecnolóxicos. - Manexar ferramentas dixitais para a construción de coñecemento. - Comprender as mensaxes elaboradas en códigos diversos. - Actualizar o uso das novas tecnoloxías para mellorar o traballo e facilitar a

vida diaria. - Aplicar criterios éticos no uso das tecnoloxías.

Conciencia e expresións culturais

Esta área contribúe á competencia de conciencia e expresións culturais na medida que posibilita a adquisición de pautas persoais, interpersoais e interculturais que permiten participar de forma eficaz e construtiva en calquera sociedade democrática, respectando os valores e os dereitos socialmente recoñecidos.

Os descritores que adestraremos nesta competencia son: - Valorar a interculturalidade como unha fonte de riqueza persoal e cultural. - Expresar sentimentos e emocións desde códigos artísticos. - Apreciar a beleza das expresións artísticas e as manifestacións de

creatividade e fomentar o gusto pola estética no ámbito cotián. - Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.

Competencias sociais e cívicas

A área de Valores Éticos é, sen dúbida, a materia desde onde se traballan de forma máis directa as competencias sociais e cívicas do alumnado. As habilidades sociais e de colaboración increméntanse cando se reflexiona

12

sobre o fundamento ético da sociedade e se toma conciencia da importancia dos seus valores éticos e morais. Á súa vez, ofrece a posibilidade de resolver conflitos interpersoais de forma construtiva, polo que o alumnado non só fortalece a súa identidade persoal, senón que desenvolve actitudes como a tolerancia, a asertividade, a solidariedade e o respecto á pluralidade cultural, política, relixiosa ou de calquera outra natureza.

Os indicadores desta competencia poden facilitar o adestramento de cada un dos descritores que enunciamos a continuación: - Coñecer as actividades humanas, adquirir unha idea da realidade

histórica a partir de distintas fontes e identificar as implicacións que ten vivir nun Estado social e democrático de dereito referendado por unha constitución.

- Aplicar dereitos e deberes da convivencia cidadá no contexto da escola. - Desenvolver a capacidade de diálogo cos demais en situacións de

convivencia e de traballo, e para a resolución de conflitos. - Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en ámbitos de

participación establecidos. - Recoñecer a riqueza da diversidade de opinións e de ideas. - Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores. - Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela. - Evidenciar preocupación polos máis desfavorecidos e respecto

aos distintos ritmos e potencialidades. - Involucrarse ou promover accións cun fin social.

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor

Para exercer dun modo consciente, crítico e reflexivo o exercicio da liberdade e emprender accións que beneficien a sociedade, resulta necesario que os alumnos e as alumnas desenvolvan aspectos como a autonomía, o liderado, a creatividade ou a iniciativa persoal. Desde esta área considéranse tarefas e situacións reais e hipotéticas que permiten o adestramento das devanditas habilidades. Isto vai posibilitar que o alumnado expoña as súas ideas, inicie accións novas, asuma responsabilidades ou xestione os recursos materiais e persoais que ten ao seu alcance.

Neste caso, os descritores que cumpriría adestrar serían: - Optimizar recursos persoais apoiándose nas fortalezas. - Asumir as responsabilidades encomendadas e dar conta delas. - Ser constante no traballo superando as dificultades. - Dirimir a necesidade de axuda en función da dificultade da tarefa. - Xestionar o traballo do grupo coordinando tarefas e tempos. - Asumir riscos no desenvolvemento das tarefas ou dos proxectos. - Actuar con responsabilidade social e sentido ético no traballo. - Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas. - Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución dos

obxectivos. - Atopar posibilidades no contorno que outros non aprecian. - Xerar novas e diverxentes posibilidades desde coñecementos previos dun

tema.

13

Aprender a aprender

A competencia de aprender a aprender implica ser consciente das necesidades e dos procesos de aprendizaxe, o recoñecemento de oportunidades e a habilidade de superar dificultades para poder aprender con éxito. Esta promóvese na área de Valores Éticos mediante o exercicio de procesos cognitivos como analizar, sintetizar, relacionar, comparar ou argumentar, así como favorecendo o interese por descubrir a verdade e os valores que impregnan as experiencias da súa vida cotiá.

Os descritores que poderiamos utilizar para adestrar esta competencia serían: - Identificar potencialidades persoais como aprendiz: estilos de

aprendizaxe, intelixencias múltiples, funcións executivas... - Xestionar os recursos e as motivacións persoais en favor da aprendizaxe. - Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe. - Aplicar estratexias para a mellora do pensamento creativo, crítico,

emocional, interdependente... - Desenvolver estratexias que favorezan a comprensión rigorosa dos contidos. - Planificar os recursos necesarios e os pasos que se deben realizar no

proceso de aprendizaxe. - Avaliar a consecución dos obxectivos de aprendizaxe. - Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.

4. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE -TEMPORALIZACIÓN-GRAO

MÍNIMO CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA-PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN.


1. Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible,

valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre.

1.1. Sinala as dificultades para definir o concepto de persoa, analizando o seu significado etimolóxico e algunhas definicións achegadas por filósofos.

1.2. Describe as características principais da persoa: substancia independente, racional e libre.

1.3. Explica e valora a dignidade da persoa que, como ente autónomo, se converte nun «ser moral».

2. Apreciar a capacidade do ser humano para influír de xeito consciente e voluntario na construción da propia identidade conforme os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.

2.1. Toma conciencia e aprecia a capacidade que posúe para modelar a súa propia identidade e facer de si mesmo unha persoa xusta, sincera, tolerante, amable, xenerosa, respectuosa, solidaria, honesta, libre, etc.; nunha palabra, unha persoa digna de ser apreciada por ela mesma.

2.2. Deseña un proxecto de vida persoal conforme o modelo de

14

persoa que quere ser e os valores éticos que desexa adquirir, facendo que a súa propia vida teña un sentido.

3. Comprender a crise da identidade persoal que xorde na adolescencia e as súas causas, describindo as características dos grupos que forman os mozos e a influencia que exercen sobre os seus membros, co fin de tomar conciencia da necesidade que teñen, para seguir crecendo moralmente e pasar á vida adulta, do desenvolvemento da súa autonomía persoal e do control da súa conduta.

3.1. Coñece información, de fontes diversas, acerca dos grupos de adolescentes, as súas características e a influencia que exercen sobre os seus membros na determinación da súa conduta, realizando un resumo coa información obtida.

3.2. Elabora conclusións acerca da importancia que ten para o adolescente desenvolver a autonomía persoal e ter o control da súa propia conduta conforme os valores éticos libremente elixidos.

3.3. Busca información acerca das causas que provocan a crise de identidade persoal nos adolescentes e aprecia a importancia de superar o egocentrismo moral, intelectual e emocional propio deste momento, para pasar á etapa de autonomía moral.

4. Identificar os conceptos de heteronomía e de autonomía mediante a concepción kantiana da persoa, co fin de valorar a súa importancia e aplicala na realización da vida moral.

4.1. Explica a concepción kantiana do concepto de persoa como suxeito autónomo capaz de ditar as súas propias normas morais.

4.2. Comenta e valora a idea de Kant ao concibir a persoa como un fin en si mesma, rexeitando a posibilidade de ser tratada por outros como instrumento para alcanzar fins alleos a ela.

5. Describir en que consiste a personalidade e valorar a importancia de enriquecela con valores e virtudes éticas mediante o esforzo e a vontade persoal.

5.1. Identifica en que consiste a personalidade, os factores xenéticos, sociais, culturais e

ambientais que inflúen na súa construción, e aprecia a capacidade de autodeterminación do ser humano.

6. Xustificar a importancia que ten o uso da razón e da liberdade no ser humano para determinar «como quere ser», elixindo os valores éticos que desexa incorporar a súa personalidade.

6.1. Describe e estima o papel relevante da razón e da liberdade para configurar, cos seus propios actos, a estrutura da súa personalidade.

6.2. Realiza unha lista daqueles valores éticos que estima como desexables para integralos na súa personalidade, explicando as razóns da súa elección.

7. Entender a relación que existe entre os actos, os hábitos e o

15

desenvolvemento do carácter mediante a comprensión do concepto de virtude en Aristóteles e, en especial, o relativo ás virtudes éticas pola importancia que teñen no desenvolvemento da personalidade.

7.1. Indaga en diversas fontes acerca do concepto de virtude e as súas características en Aristóteles, sinalando a relación que ten cos actos, cos hábitos e co carácter, elaborando conclusións de forma razoada acerca do tema.

7.2. Enumera algúns dos beneficios que, segundo Aristóteles, achegan as virtudes éticas ao ser humano, identificando algunhas destas e ordenándoas de acordo cun criterio racional.

8. Analizar en que consiste a intelixencia emocional e valorar a súa importancia no desenvolvemento moral do ser humano.

8.1. Define a intelixencia emocional e as súas características, valorando a súa importancia na construción moral do ser humano.

8.2. Explica en que consisten as emocións e os sentimentos e como se relacionan coa vida moral.

8.3. Atopa a relación que existe, disertando en grupo, entre algunhas virtudes e valores éticos e o desenvolvemento das capacidades de autocontrol emocional e de automotivación, como a sinceridade, o respecto, a prudencia, a temperanza, a xustiza e a perseveranza, entre outras.

9. Estimar a importancia do desenvolvemento da intelixencia emocional, o seu carácter moral e a súa influencia na construción da personalidade, sendo capaz de utilizar a introspección para recoñecer emocións e sentimentos, co fin de mellorar as súas habilidades emocionais. 9.1. Comprende en que consisten as habilidades emocionais que,

segundo Goleman, debe desenvolver o ser humano e elabora, en colaboración grupal, un esquema explicativo acerca do tema.

9.2. Relaciona o desenvolvemento das habilidades emocionais coa adquisición das virtudes éticas, tales como a perseveranza, a prudencia, a autonomía persoal, a temperanza, a fortaleza da vontade, a honestidade consigo mesmo, o respecto á xustiza e a fidelidade aos seus propios principios éticos, entre outras.

9.3. Utiliza a introspección como medio para recoñecer as súas propias emocións, sentimentos e estados de ánimo, co fin de ter un maior autocontrol deles e ser capaz de automotivarse, converténdose no dono da súa propia conduta.

10. Comprender e apreciar a capacidade do ser humano para influír de xeito consciente e voluntario na construción da súa propia identidade conforme os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.

10.1. Toma conciencia e aprecia a capacidade que posúe para modelar a súa propia identidade e facer de si mesmo unha persoa xusta, sincera, tolerante, amable,

xenerosa, respectuosa, solidaria, honesta, libre, etc.; nunha palabra, digna de ser apreciada por si mesma.

16

10.2. Deseña un proxecto de vida persoal conforme o modelo de persoa que quere ser e os valores éticos que desexa adquirir, facendo que a súa propia vida teña un sentido.


1. Coñecer os fundamentos da natureza social do ser humano e a relación

dialéctica que se establece entre este e a sociedade, estimando a importancia dunha vida social dirixida polos valores éticos.

1.1. Explica por que o ser humano é social por natureza e valora as consecuencias que ten este feito na súa vida persoal e moral.

1.2. Discirne e expresa, en pequenos grupos, acerca da influencia mutua que se establece entre o individuo e a sociedade.

1.3. Achega razóns que fundamentan a necesidade de establecer uns valores éticos que guíen as relacións interpersoais e utiliza a súa iniciativa persoal para elaborar, mediante soportes informáticos, unha presentación gráfica das súas conclusións acerca deste tema.

2. Describir e valorar a importancia da influencia do contorno social e cultural no desenvolvemento moral da persoa mediante a análise do papel que desempeñan os axentes sociais.

2.1. Describe o proceso de socialización e valora a súa importancia na interiorización individual dos valores e das normas morais que rexen a conduta da sociedade na que vive e se desenvolve o ser humano.

2.2. Exemplifica, en colaboración grupal, a influencia que teñen na configuración da personalidade humana os valores morais inculcados polos axentes sociais, entre eles a familia, a escola, os amigos e os medios de comunicación masiva, elaborando un esquema e extraendo algunhas conclusións.

2.3. Xustifica e aprecia a necesidade da crítica racional como medio indispensable para adecuar os costumes, as normas, os valores, etc., do seu contorno aos valores éticos universais establecidos na DUDH, rexeitando todo aquilo que atente contra a dignidade humana e os seus dereitos fundamentais.

3. Distinguir, na persoa, os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, co fin de identificar os límites da liberdade persoal e social.

3.1. Define os ámbitos da vida privada e da pública, así como o límite da liberdade humana, en ambos os dous casos.

3.2. Distingue entre os ámbitos de acción que corresponden á ética e ao dereito, expoñendo as súas conclusións mediante unha presentación elaborada con medios informáticos.

17

3.3. Elabora unha lista con algúns valores éticos que deben estar presentes nas relacións entre o individuo e a sociedade, como a responsabilidade, o compromiso, a tolerancia, o pacifismo, a lealdade, a solidariedade, a prudencia, o respecto mutuo e a xustiza, entre outros.

3.4. Xustifica o deber moral e cívico que toda persoa ten de prestar auxilio e socorro a todo aquel cuxa vida, liberdade e seguridade estea en perigo de forma inminente, colaborando, na medida das súas posibilidades, na prestación de primeiros auxilios

en casos de emerxencia. 3.5. Reflexiona acerca do problema da relación entre estes dous campos,

o privado e o público, e a posibilidade de que exista un conflito de valores éticos entrambos os dous, así como a forma de atopar unha solución baseada nos valores éticos, exemplificando de xeito concreto tales casos e expoñendo as súas posibles solucións fundamentadas eticamente.

4. Relacionar e valorar a importancia das habilidades da intelixencia emocional, sinaladas por Goleman, en relación coa vida interpersoal e establecer o seu vínculo con aqueles valores éticos que enriquecen as relacións humanas.

4.1. Comprende a importancia que, para Goleman, teñen a capacidade de recoñecer as emocións alleas e a de controlar as relacións interpersoais, elaborando un resumo esquemático acerca do tema.

5. Utilizar a conduta asertiva e as habilidades sociais co fin de incorporar á súa personalidade algúns valores e virtudes éticas necesarios no desenvolvemento dunha vida social máis xusta e enriquecedora.

5.1. Explica en que consiste a conduta asertiva, facendo unha comparación co comportamento agresivo ou inhibido, e adopta como principio moral fundamental, nas relacións interpersoais, o respecto á dignidade das persoas.

5.2. Mostra, nas relacións interpersoais, unha actitude de respecto cara aos dereitos que todo ser humano ten a sentir, a pensar e a actuar de forma diferente, a equivocarse, a gozar do tempo de descanso, a ter unha vida privada, a tomar as súas propias decisións, etc., e, especificamente, a ser valorado de forma especial polo simple feito de ser persoa, sen discriminar nin menosprezar a ninguén, etc.

5.3. Emprega, en diálogos curtos reais ou inventados, habilidades sociais como a empatía, a escoita activa, a interrogación asertiva, entre outras, co fin de que aprenda a utilizalas de forma natural na súa relación cos demais.

5.4. Exercita algunhas técnicas de comunicación interpersoal, mediante a realización de diálogos orais, como a forma adecuada de dicir non, o disco raiado, o banco de néboa, etc., co obxecto de dominalas e poder utilizalas no momento adecuado.

6. Utilizar de xeito habitual formas e xestos que favorecen o respecto á dignidade e aos dereitos das persoas nas relacións interpersoais, mediante

18

o exercicio e o desenvolvemento dalgunhas habilidades sociais e técnicas de comunicación.

6.1. Explica en que consiste a conduta asertiva, facendo unha comparación co comportamento agresivo ou inhibido, e adopta como principio moral fundamental nas relacións interpersoais o respecto á dignidade das persoas.

6.2. Emprega e exercita, en diálogos curtos reais ou inventados, as súas habilidades sociais, como a empatía, a escoita activa, a interrogación asertiva, entre outras, co fin de que aprenda a utilizalas de forma natural na súa relación cos demais.

6.3. Práctica algunhas técnicas de comunicación interpersoal mediante a realización de diálogos orais, como a forma axeitada de dicir non, o disco raiado, o banco de néboa, etc., co obxectivo de dominalas e utilizalas no momento adecuado.

6.4. Nas relacións interpersoais, mostra unha actitude de respecto cara aos dereitos de todo ser humano a sentir, a pensar e a actuar de forma diferente, a equivocarse, a gozar do tempo de descanso, a ter unha vida privada, a tomar as súas propias decisións, etc., e, especialmente, a ser valorados polo simple feito de ser persoas, sen discriminar nin menosprezar a ninguén, etc.

7. Xustificar a importancia que teñen os valores e as virtudes éticas para conseguir unhas relacións interpersoais xustas, respectuosas e satisfactorias.

7.1. Identifica a adquisición das virtudes éticas como unha condición necesaria para lograr unhas boas relacións interpersoais, entre elas a prudencia, a lealdade, a sinceridade, a xenerosidade, etc.

7.2. Elabora unha lista con algúns valores éticos que deben estar presentes nas relacións entre o individuo e a sociedade, como a responsabilidade, o compromiso, a tolerancia, o pacifismo, a lealdade, a solidariedade, a prudencia, o respecto mutuo e a xustiza, entre outros.

7.3. Destaca o deber moral e cívico que toda persoa ten de prestar auxilio e socorro a todo aquel cuxa vida, liberdade e seguridade estean en perigo de forma inminente, colaborando, na medida das súas posibilidades, en prestar primeiros auxilios en casos de urxencia.


1. Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas e estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de forma racional a conduta do ser humano cara á súa plena realización.

1.1. Recoñece as diferenzas entre a ética e a moral en canto á súa orixe e á súa finalidade.

19

1.2. Achega razóns que xustifican a importancia da reflexión ética como unha guía racional de conduta necesaria na vida do ser humano, expresando de forma apropiada os argumentos nos que se fundamenta.

2. Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, analizando as súas etapas de desenvolvemento e tomando conciencia da necesidade que ten de normas éticas, libres e racionalmente asumidas, como guía do seu comportamento.

2.1. Distingue entre a conduta instintiva do animal e o comportamento racional e libre do ser humano, destacando a magnitude das súas diferenzas e apreciando as consecuencias que estas teñen na vida das persoas.

2.2. Sinala en que consiste a estrutura moral da persoa como ser racional e libre, razón pola cal esta é responsable da súa conduta e das consecuencias que esta teña.

3. Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral da persoa e apreciar o papel que a intelixencia e a vontade teñen como factores que incrementan a capacidade de autodeterminación.

3.1. Describe a relación entre a liberdade e os conceptos de persoa e de estrutura moral.

3.2. Analiza e valora a influencia que teñen na liberdade persoal a intelixencia, que nos permite coñecer posibles opcións para elixir, e a vontade, que nos dá a fortaleza suficiente para facer o que decidimos facer.

4. Xustificar e apreciar o papel dos valores na vida persoal e social, resaltando as súas características, clasificación e xerarquía, co fin de comprender a súa natureza e a súa importancia.

4.1. Explica que son os valores, as súas principais características e aprecia a súa importancia na vida individual e colectiva das persoas.

4.2. Busca e selecciona información acerca da existencia de diferentes clases de valores, como os relixiosos, os afectivos, os intelectuais, os vitais, etc.

4.3. Realiza, en traballo grupal, unha xerarquía de valores, explicando a súa fundamentación racional, mediante unha exposición co uso de medios informáticos ou audiovisuais.

5. Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida persoal e social do ser humano, destacando a necesidade de que sexan recoñecidos e respectados por todos.

5.1. Describe as características distintivas dos valores éticos utilizando exemplos concretos e apreciando a súa relación esencial coa dignidade humana e na conformación dunha personalidade xusta e satisfactoria.

5.2. Utiliza o seu espírito emprendedor para realizar, en grupo, unha campaña destinada a difundir a importancia de respectar os

20

valores éticos tanto na vida persoal como social. 6. Tomar conciencia da importancia dos valores e das normas éticas

como guía da conduta individual e social, asumindo a responsabilidade de difundilos e de promovelos polos beneficios que achegan á persoa e á comunidade.

6.1. Destaca algunhas das consecuencias negativas que, no nivel individual e comunitario, ten a ausencia de valores e de normas éticos, como o egoísmo, a corrupción, a mentira, o abuso de poder, a intolerancia, a insolidariedade, a violación dos dereitos humanos, etc.

6.2. Emprende, utilizando a súa iniciativa persoal e a colaboración en grupo, a organización e o desenvolvemento dunha campaña no seu contorno co fin de promover o recoñecemento dos valores éticos como elementos fundamentais do pleno desenvolvemento persoal e social.


1. Analizar o momento histórico e político que impulsou a elaboración da

DUDH e a creación da ONU, co fin de entendela como unha necesidade do seu tempo cuxo valor continúa vixente como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos Estados. 1.1. Explica a función da DUDH como un «código ético» recoñecido

polos países integrantes da ONU co fin promover a xustiza, a igualdade e a paz en todo o mundo.

1.2. Contrasta información dos acontecementos históricos e políticos que deron orixe á DUDH, entre eles, as ideoloxías nacionalistas e racistas que defendían a superioridade duns seres humanos sobre outros, chegando ao extremo do Holocausto xudeu, así como á discriminación e ao exterminio de todos aqueles que non pertencesen a unha determinada etnia, modelo físico, relixión, ideas políticas, etcétera.

1.3. Sinala os obxectivos que tivo a creación da ONU e a data na que se asinou a DUDH, valorando a importancia deste feito para a historia da humanidade.

2. Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

2.1. Explica e aprecia en que consiste a dignidade que esta Declaración recoñece ao ser humano como persoa posuidora duns dereitos universais, inalienables e innatos, mediante a lectura do seu Preámbulo.

3. Interpretar e apreciar o contido e a estrutura interna da DUDH co fin de coñecela e propiciar o aprecio e o respecto cara a ela.

3.1. Constrúe un esquema acerca da estrutura da DUDH, a cal se

21

compón dun preámbulo e 30 artigos, que poden clasificarse do seguinte xeito: - Os artigos 1 e 2 refírense aos dereitos inherentes a toda

persoa: a liberdade, a igualdade, a fraternidade e a non discriminación.

- Os artigos 3 ao 11 refírense aos dereitos individuais. - Os artigos 12 ao 17 establecen os dereitos do individuo en relación

coa comunidade. - Os artigos 18 ao 21 sinalan os dereitos e as liberdades políticos. - Os artigos 22 ao 27 céntranse nos dereitos económicos, sociais e

culturais. - Finalmente, os artigos 28 ao 30 refírense á interpretación de todos

eles, ás condicións necesarias para o seu exercicio e aos seus límites.

3.2. Elabora unha campaña, en colaboración grupal, co fin de difundir a DUDH como fundamento do dereito e da democracia no seu ámbito escolar, familiar e social.

4. Comprender o desenvolvemento histórico dos dereitos humanos como unha conquista da humanidade e estimar a importancia do problema que presenta na actualidade o exercicio dos dereitos da muller e da infancia en gran parte do mundo, tomando conciencia dela co fin de promover a solución deses problemas.

4.1. Describe os feitos máis influentes no desenvolvemento histórico dos dereitos humanos, partindo da primeira xeración: os dereitos civís e políticos, seguindo cos da segunda xeración: económicos, sociais e culturais, e estudando os da terceira: dereitos dos pobos á solidariedade, ao desenvolvemento e á paz.

4.2. Dá razóns acerca da orixe histórica do problema dos dereitos da muller, recoñecendo os patróns económicos e socioculturais que fomentaron a violencia e a desigualdade de xénero.

4.3. Xustifica a necesidade de actuar en defensa dos dereitos da infancia, loitando contra a violencia e o abuso do que nenos e nenas son vítimas no século XXI, como o abuso sexual, o traballo infantil, a súa utilización como soldados, etc.

4.4. Emprende, en traballo colaborador, a elaboración dunha campaña contra a discriminación da muller e a violencia de xénero no seu contorno familiar, escolar e social, avaliando os resultados obtidos.

5. Avaliar, utilizando o xuízo crítico, a magnitude dos problemas aos que se enfronta a aplicación da DUDH na actualidade, apreciando o labor que realizan institucións e ONG que traballan na defensa dos dereitos humanos auxiliando aqueles que non teñen a oportunidade de exercelos.

5.1. Investiga, a partir de información obtida en distintas fontes, sobre os problemas e os retos que ten a aplicación da DUDH en canto ao exercicio dos dereitos civís — destacando os problemas relativos á

22

intolerancia, á exclusión social, á discriminación da muller, á violencia de xénero e á existencia de actitudes como a homofobia, o racismo, a xenofobia, o acoso laboral e escolar, etc. — e dos dereitos políticos —guerras, terrorismo, ditaduras, xenocidio, refuxiados políticos, etcétera.

5.2. Indaga, en colaboración grupal, acerca do labor de institucións e voluntarios que, en todo o mundo, traballan polo cumprimento dos dereitos humanos, como Amnistía Internacional, Manos Unidas, Médicos sen Fronteiras ou Cáritas, entre outros, elaborando e expresando as súas conclusións.

4.1. TEMPORALIZACIÓN

1º TRIMESTRE A dignidade da persoa

1. A persoa e a súa dignidade ética.

- O concepto de persoa e as súas características. - A autonomía moral.

2. A intelixencia emocional e a súa importancia na vida moral. - A intelixencia emocional e as súas características. - Emocións, sentimentos e valores éticos. - A vida intrapersoal e as virtudes éticas. - As habilidades emocionais, segundo Goleman, e o desenvolvemento

moral. - A introspección.

3. A adolescencia, a crise da identidade persoal e os valores éticos. - A adolescencia: as súas características e a crise da identidade

persoal. - O proxecto persoal de vida e a función dos valores éticos. - Os grupos de adolescentes e os valores éticos.

4. A personalidade e os valores éticos. - A personalidade e o seu proceso de construción. - A autodeterminación e a adquisición das virtudes e dos valores éticos

persoais. - Actos, hábitos e carácter. - A importancia da virtude en Aristóteles.

5. A autodeterminación e os valores éticos. - O papel da liberdade e os valores éticos na construción da propia

identidade e a súa autoestima.

23

2º TRIMESTRE A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais

1. O desenvolvemento social no ser humano, as relacións interpersoais e a vida moral. - A socialización e a interiorización das normas morais. - A crítica racional como medio de superación social e cultural. - A dignidade da persoa e as relacións interpersoais. - Os valores éticos nas relacións entre o individuo e a sociedade. - As virtudes éticas nas relacións interpersoais. - A importancia das virtudes e dos valores éticos nas relacións

interpersoais. - O respecto aos valores éticos a través das habilidades sociais e a

asertividade. - As relacións entre a sociedade e o individuo, o ámbito público e o

privado, a liberdade individual e a social. 3º TRIMESTRE A reflexión ética

1. As relacións entre ética e moral.

- A ética e a súa relación coa moral. - A reflexión ética e o desenvolvemento humano. - Os valores, características e xerarquía. - Os valores éticos e a súa relación coa plena realización humana.

Os valores éticos, o dereito, a DUDH e outros tratados internacionais

sobre dereitos humanos

1. Os dereitos humanos e a DUDH. - Características dos dereitos humanos. - As tres xeracións de dereitos humanos, orixe histórica e documental. - Os dereitos da muller e da infancia no século XXI, a súa

problemática específica e a necesidade da súa difusión e respecto.

24

4.2. GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA. O grao mínimo de consecución para superar a materia é do 50% de cada estándar de aprendizaxe. 4.3. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN.

Procedementos:

- Observación: atención ao proceso de aprendizaxe dos alumnos, dirixida a seleccionar información de acordo con indicadores previamente fixados.

- Interrogación: preguntar directamente aquilo que se desexa saber mediante entrevista ou cuestionario.

- Análise de tarefas: é unha fonte de información proveitosa e útil que leva consigo unha enorme motivación.

- Probas: nas súas diversas modalidades escritas, orais, individuais, colectivas.

Os instrumentos que se utilicen no proceso de avaliación han de ser tamén variados e deben estar relacionados cos procedementos de avaliación:

Instrumentos:

- De observación:

- Escalas de valoración (Graduación).

- Rexistros individuais (traballo diario, participación, etc.).

- Rexistros do grupo (traballo dos seus membros, intervencións, etc.).

- De interrogación:

- Cuestionarios (Autoavaliación).

- Entrevista.

- Probas (Obxectivas, de resposta libre):

- Orais.

- Escritas.

- Individuais.

25

-Colectivas.

O deseño dos instrumentos das avaliacións debe responder á consecución dos obxectivos referenciados nos criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe da materia. Cada instrumento de avaliación debe ter distinto peso á hora da cualificación final, polo que haberá que valorar a súa fiabilidade, a súa obxectividade, a súa representatividade, a súa adecuación ao contexto do alumnado, etc.

Independentemente dos instrumentos para avaliar que se elixan, as avaliacións deberían conter actividades variadas sobre conceptos, procesos e aplicacións que avalíen o nivel de comunicación lingüística adquirida polos estudantes.

5. RELACIÓN OBXECTIVOS – CONTIDOS - CRITERIOS DE

AVALIACIÓN - ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE - COMPETENCIAS CLAVE


Obxectiv os

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competen cias clave


a d h

▪ B1.1. O concepto problemático de persoa. Significado etimolóxico.

▪ B1.2. Características da persoa: independencia, racionalidade e liberdade.

▪ B1.3. Dignidade da persoa: a persoa como ser moral.

▪ B1.1. Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible, valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre.

▪ VEB1.1.1. Sinala as dificultades para definir o concepto de persoa, analizando o seu significado etimolóxico.

CCL

▪ VEB1.1.2. Describe as características principais da persoa: substancia independente, racional e libre.

CCL

▪ VEB1.1.3. Explica e valora a dignidade da persoa que, como ente autónomo, se converte nun "ser moral".

CSC

a b d e g h

▪ B1.4. Adolescencia: crise de identidade, formación de grupos e influencia do grupo no/na adolescente.

▪ B1.5. Desenvolvemento da autonomía persoal na adolescencia. Control da conduta e escolla de valores éticos.

▪ B1.2. Comprender a crise da identidade persoal que xorde na adolescencia e as súas causas, e describir as características dos grupos que forman e a influencia que exercen sobre os seus membros, coa finalidade de tomar conciencia da necesidade

▪ VEB1.2.1. Coñece información, de fontes diversas, arredor dos grupos de adolescentes, as súas características e a influencia que exercen sobre os seus membros na determinación da súa conduta, e realiza un resumo coa información obtida.

CAA CSC

26

que ten, para seguir medrando moralmente e pasar á vida adulta, do desenvolvemento da súa autonomía persoal e do control da súa conduta.

▪ VEB1.2.2. Elabora conclusións sobre a importancia que ten para o/a adolescente desenvolver a autonomía persoal e ter o control da súa propia conduta conforme aos valores éticos libremente elixidos.

CSIEE

a f g l

▪ B1.6. Personalidade: factores xenéticos, sociais, culturais e do contorno ambiental que inflúen na súa construción. Capacidade de autodeterminación no ser humano.

▪ B1.3. Describir en que consiste a personalidade e valorar a importancia de enriquecela con valores e virtudes éticas, mediante o esforzo e a vontade persoal.

▪ VEB1.3.1. Identifica en que consiste a personalidade e os factores xenéticos, sociais, culturais e do contorno que inflúen na súa construción, e aprecia a capacidade de autodeterminación no ser humano.

CSC CSIEE

a d g h

▪ B1.7. A razón liberdade estruturación personalidade

e

e a na da na

▪ B1.4. Xustificar a importancia que ten o uso da razón e a liberdade no ser humano para

▪ VEB1.4.1. Describe e estima o papel relevante da razón e a liberdade para configurar cos seus

CSC


Obxectiv os


escolla dos valores éticos que a conformarán.

determinar "como quere ser", elixindo os valores éticos que desexa incorporar á súa personalidade.

propios actos a estrutura da súa personalidade.

▪ VEB1.4.2. Realiza unha lista dos valores éticos que estima como desexables para integralos na súa personalidade, e explica as razóns da súa elección.

▪ CSIEE

▪ a ▪ b ▪ d ▪ e ▪ g ▪ h

▪ B1.8. A intelixencia emocional e o seu papel no desenvolvemento moral da persoa.

▪ B1.9. Emocións, sentimentos e vida moral.

▪ B1.10. Valores éticos e capacidade de autocontrol emocional.

▪ B1.5. Analizar en que consiste a intelixencia emocional e valorar a súa importancia no desenvolvemento moral do ser humano.

▪ VEB1.5.1. Define a intelixencia emocional e as súas características, valorando a súa importancia na construción moral do ente humano.

▪ CCL

▪ VEB1.5.2. Explica en que consisten as emocións e os sentimentos, e como se relacionan coa vida moral.

▪ CCL

▪ VEB1.5.3. Atopa, disertando en grupo, a relación entre algunhas virtudes e valores éticos e o desenvolvemento das capacidades de autocontrol emocional e automotivación, tales como a sinceridade, o respecto, a prudencia, a temperanza, a xustiza e a perseveranza, entre outras

▪ CAA ▪ CSC ▪ CSIEE

27

▪ a ▪ b ▪ d ▪ g ▪ h ▪ m

▪ B1.11. Habilidades emocionais segundo Goleman.

▪ B1.12. Habilidades emocionais e virtudes éticas.

▪ B1.13. Introspección: autocoñecemento, autocontrol e autonomía.

▪ B1.6. Estimar a importancia do desenvolvemento da intelixencia emocional e a súa influencia na construción da personalidade e o seu carácter moral, con capacidade de empregar a introspección para recoñecer emocións e sentimentos no seu interior, para mellorar as súas habilidades emocionais.

▪ VEB1.6.1. Comprende en que consisten as habilidades emocionais que, segundo Goleman, debe desenvolver o ser humano, e elabora un esquema explicativo arredor do tema, en colaboración en grupo.

▪ CAA

▪ VEB1.6.2. Relaciona o desenvolvemento das habilidades emocionais coa adquisición das virtudes éticas, tales como a perseveranza, a prudencia, a autonomía persoal, a temperanza, a fortaleza da vontade, a honestidade cun mesmo, o respecto á xustiza e a fidelidade aos propios principios éticos, entre outras.

▪ CSC

▪ VEB1.6.3. Emprega a ▪ CAA Valores éticos. 1º de ESO

Obxectiv os


introspección como medio para recoñecer as propias emocións, os sentimentos e os estados de ánimo, coa finalidade de ter un maior control deles e ser capaz de automotivarse, converténdose no dono da propia conduta.

▪ CSIEE

▪ a ▪ d ▪ g ▪ m

▪ B1.14. Construción da identidade propia consonte valores éticos.

▪ B1.15. Persoa como proxecto vital.

▪ B1.7. Comprender e apreciar a capacidade do ser humano, para influír de maneira consciente e voluntaria na construción da súa propia identidade, consonte os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.

▪ VEB1.7.1. Toma conciencia e aprecia a capacidade que posúe para modelar a propia identidade e facer de si mesmo/a unha persoa xusta, sincera, tolerante, amable, xenerosa, respectuosa, solidaria, honesta, libre, etc., nunha palabra, digna de ser apreciada por si mesmo/a.

▪ CSIEE

▪ VEB1.7.2. Deseña un proxecto de vida persoal conforme o modelo de persoa que quere ser e os valores éticos que desexa adquirir, facendo que a súa propia vida teña un sentido.

▪ CSIEE


28

▪ a ▪ b ▪ d ▪ e ▪ g ▪ h

▪ B2.1. A natureza social do ser humano.

▪ B2.2. Relación dialéctica entre individuo e sociedade.

▪ B2.3. Os valores éticos como guías das relación interpersoais na sociedade.

▪ B2.1. Coñecer os fundamentos da natureza social do ser humano e a relación dialéctica que se establece entre este e a sociedade, estimando a importancia dunha vida social dirixida polos valores éticos.

▪ VEB2.1.1. Explica por que o ser humano é social por natureza e valora as consecuencias que ten este feito na súa vida persoal e moral.

▪ CSC

▪ VEB2.1.2. Discirne e expresa, en pequenos grupos, sobre a influencia mutua que se establece entre o individuo e a sociedade.

▪ CCL ▪ CSC

▪ VEB2.1.3. Achega razóns que fundamenten a necesidade de establecer uns valores éticos que guíen as relacións interpersoais e utiliza a iniciativa persoal para elaborar, mediante soportes informáticos, unha presentación gráfica das súas conclusións sobre este tema.

▪ CD ▪ CSIEE

▪ a ▪ b ▪ d

▪ B2.4. Proceso de socialización: interiorización de valores

▪ B2.2. Describir e valorar a importancia da influencia do contorno social e

▪ VEB2.2.1. Describe o proceso de socialización e valora a súa importancia

▪ CCL


Obxectiv os


▪ e ▪ g ▪ h ▪ ñ

e normas morais. ▪ B2.5. Valores inculcados

polos axentes sociais na configuración da personalidade.

▪ B2.6. Necesidade da crítica racional para alcanzar valores éticos universais, exemplificados na DUDH e baseados na dignidade humana.

cultural no desenvolvemento moral da persoa, a través da análise do papel que desempeñan os axentes sociais.

na interiorización individual dos valores e as normas morais que rexen a conduta da sociedade en que vive.

▪ VEB2.2.2. Exemplifica, en colaboración en grupo, a influencia que teñen na configuración da personalidade os valores morais inculcados polos axentes sociais, entre eles a familia, a escola, os amigos e os medios de comunicación masiva, elaborando un esquema e conclusións, utilizando soportes informáticos.

▪ CAA ▪ CD ▪ CSC

▪ VEB2.2.3. Xustifica e aprecia a necesidade da crítica racional, como medio indispensable para adecuar aos valores éticos universais establecidos na DUDH os costumes, as normas, os valores, etc., do seu medio, rexeitando todo o que atente contra a dignidade do humano e os seus dereitos fundamentais.

▪ CSC

29

▪ a ▪ h

▪ B2.7. Diferenza entre a vida privada (regulada pola ética) e a vida pública (regulada polo dereito). Límites da liberdade nos dous ámbitos.

▪ B2.3. Distinguir na persoa os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, coa finalidade de identificar os límites da liberdade persoal e social.

▪ VEB2.3.1. Define os ámbitos da vida privada e a pública, así como o límite da liberdade humana, en ambos os casos.

▪ CCL

▪ a ▪ b ▪ d ▪ h

▪ B2.8. Habilidades emocionais de Goleman e valores éticos que atinxen ás relación humanas.

▪ B2.4. Relacionar e valorar a importancia das habilidades da intelixencia emocional sinaladas por Goleman, en relación coa vida interpersoal, e establecer o seu vínculo cos valores éticos que enriquecen as relacións humanas.

▪ VEB2.4.1. Comprende a importancia que para Goleman ten a capacidade de recoñecer as emocións alleas e a de controlar as relacións interpersoais, e elabora un resumo esquemático sobre o tema.

▪ CAA

▪ a ▪ b ▪ d ▪ g ▪ h

▪ B2.9. Asertividade fronte a agresividade e a inhibición.

▪ B2.10. Asertividade e respecto á dignidade das outras persoas.

▪ B2.11. Asertividade e outras habilidades sociais.

▪ B2.5. Utilizar a conduta asertiva e as habilidades sociais, coa finalidade de incorporar á súa personalidade algúns valores e virtudes éticas necesarias no desenvolvemento dunha vida social máis xusta e

▪ VEB2.5.1. Explica en que consiste a conduta asertiva, facendo unha comparación co comportamento agresivo ou inhibido, e adopta como principio moral fundamental, nas relacións interpersoais, o

▪ CCL ▪ CSIEE


Obxectiv os


enriquecedora. respecto á dignidade das persoas.

▪ VEB2.5.2. Amosa, nas relacións interpersoais, unha actitude de respecto cara ao dereito que todos os seres humano teñen a sentir, pensar e actuar de forma diferente, a equivocarse, a gozar do tempo de descanso, a ter unha vida privada, a tomar as súas propias decisións, etc., e nomeadamente a ser valorado de forma especial polo simple feito de ser persoa, sen discriminar nin menosprezar a ninguén, etc.

▪ CSC

▪ VEB2.5.3. Emprega, en diálogos curtos reais ou inventados, habilidades sociais como a empatía, a escoita activa, a interrogación asertiva, etc., coa finalidade de que aprenda a utilizalos de forma natural na súa relación coas demais persoas.

▪ CAA ▪ CCL

30

▪ VEB2.5.4. Exercita algunhas técnicas de comunicación interpersoal, mediante a realización de diálogos orais, tales como a forma axeitada de dicir non, o disco raiado, o banco de néboa, etc., co obxecto de dominalas e poder utilizalas no momento adecuado.

▪ CAA ▪ CCL ▪ CSIEE

▪ a ▪ b ▪ d ▪ h

▪ B2.12. Valores e virtudes éticas nas relación interpersoais.

▪ B2.13. Deber moral e cívico do auxilio.

▪ B2.6. Xustificar a importancia dos valores e das virtudes éticas para conseguir unhas relacións interpersoais xustas, respectuosas e satisfactorias.

▪ VEB2.6.1. Identifica a adquisición das virtudes éticas como unha condición necesaria para lograr unhas boas relacións interpersoais, entre elas a prudencia, a lealdade, a sinceridade, a xenerosidade, etc.

▪ CSC

▪ VEB2.6.2. Elabora unha lista con algúns valores éticos que deben estar presentes nas relacións entre o individuo e a

▪ CSC


Obxectiv os


sociedade, tales como responsabilidade, compromiso, tolerancia, pacifismo, lealdade, solidariedade, prudencia, respecto mutuo, xustiza, etc.

▪ VEB2.6.3. Destaca o deber moral e cívico que todas as persoas teñen de prestar auxilio e socorro a outras cuxa vida, liberdade e seguridade estean en perigo de xeito inminente, colaborando na medida das súas posibilidades a prestar primeiros auxilios, en casos de emerxencia.

▪ CSC


a d h

▪ B3.1. Diferenzas entre ética e moral. Importancia da reflexión ética.

▪ B3.1. Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas e estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de forma racional a conduta do ser humano á súa plena realización.

▪ VEB3.1.1. Recoñece as diferenzas entre a ética e a moral.

▪ CSC

▪ VEB3.1.2. Achega razóns que xustifiquen a importancia da reflexión ética.

▪ CSC

31

a d f h

▪ B3.2. Conduta instintiva animal e o comportamento racional, libre e moral do ser humano.

▪ B3.2. Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, tomando conciencia da necesidade que ten de normas éticas.

▪ VEB3.2.1. Distingue entre a conduta instintiva do animal e o comportamento racional e libre do ser humano, destacando a magnitude das súas diferenzas e apreciando as consecuencias que estas teñen na vida das persoas.

▪ CMCCT ▪ CSC

a b d e f g h

▪ B3.3. Liberdade e concepto de persoa.

▪ B3.4. Influencia na liberdade da intelixencia e da vontade.

▪ B3.5. Factores biolóxicos, psicolóxicos, sociais, culturais e ambientais, que inflúen no desenvolvemento da intelixencia e a vontade, nomeadamente o papel da educación.

▪ B3.3. Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral na persoa e apreciar o papel que a intelixencia e a vontade teñen como factores que incrementan a capacidade de autodeterminación.

▪ VEB3.3.1. Describe a relación entre a liberdade e o concepto de persoa.

▪ CCL

▪ VEB3.3.2. Analiza e valora a influencia que teñen na liberdade persoal a intelixencia, que nos permite coñecer posibles opcións para elixir, e a vontade, que nos dá a fortaleza suficiente para facer o que temos decidido facer.

▪ CAA

▪ VEB3.3.3. factores

Analiza algúns biolóxicos,

▪ CCL ▪ CD


Obxectiv os


psicolóxicos, sociais, culturais e ambientais, que inflúen no desenvolvemento da intelixencia e a vontade, nomeadamente o papel da educación, e expón as súas conclusións de forma clara, mediante unha presentación realizada con soportes informáticos e audiovisuais.

CMCCT

a b d e h

▪ B3.6. Valores. O seu papel na vida individual e colectiva.

▪ B3.7. Clases de valores. ▪ B3.8. Xerarquías de

valores.

▪ B3.4. Xustificar e apreciar o papel dos valores na vida persoal e social, resaltando as súas características, a súa clasificación e a súa xerarquía, coa finalidade de comprender a súa natureza e a súa importancia.

▪ VEB3.4.1. Explica o que son os valores e as súas principais características, e aprecia a súa importancia na vida individual e colectiva das persoas.

CCL

▪ VEB3.4.2. Procura e selecciona información sobre a existencia de clases de valores: relixiosos, afectivos, intelectuais, vitais, etc.

CAA CSC

32

▪ VEB3.4.3. Realiza, en traballo en grupo, unha xerarquía de valores, explicando a súa fundamentación racional, mediante unha exposición usando medios informáticos ou audiovisuais.

CD CSC

a d h

▪ B3.9. Carácter distintivo dos valores éticos.

▪ B3.5. Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida persoal e social do ser humano, destacando a necesidade de ser recoñecidos e respectados por todos.

▪ VEB3.5.1. Explica a diferenza entre os valores éticos e o resto dos valores, e valora a importancia para a persoa dos valores éticos.

CSC

a d e g h

▪ B3.10. Valores e normas éticas, e os seus efectos beneficiosos para a persoa e para a comunidade.

▪ B3.6. Tomar conciencia da importancia dos valores e das normas éticas, como guía da conduta individual e social, asumindo a responsabilidade de difundilos e promovelos polos beneficios que proporcionan á persoa e á comunidade.

▪ VEB3.6.1. Destaca algunhas das consecuencias negativas que, a nivel individual e comunitario, ten a ausencia de valores e normas éticas, tales como o egoísmo, a corrupción, a mentira, o abuso de poder, a intolerancia, a insolidariedade, a violación dos dereitos humanos, etc.

CSC

▪ VEB3.6.2. utilizando

a

Emprende, iniciativa

CAA CSC


Obxectiv os


persoal e a colaboración en grupo, a organización e o desenvolvemento dunha campaña no seu medio, co fin de promover o recoñecemento dos valores éticos como elementos fundamentais do pleno desenvolvemento persoal e social.

▪ CSIEE

Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos

▪ a ▪ c ▪ d ▪ h

▪ B5.1. Preámbulo da DUDH: a dignidade das persoas como fundamento dos seus dereitos universais, inalienables e innatos.

▪ B5.1. Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

▪ VEB5.1.1. Explica e aprecia en que consiste a dignidade que esta declaración recoñece ao ser humano como persoa, posuidora duns dereitos universais, inalienables e innatos, mediante a lectura do seu preámbulo.

▪ CCL

33

▪ a ▪ b ▪ c ▪ d ▪ e ▪ g ▪ h

▪ B5.2. Dereitos da muller: patróns económicos e socioculturais que fomentaron a violencia e desigualdade de xénero.

▪ B5.3. Dereitos da infancia.

▪ B5.2. Estimar a importancia do problema actual do exercicio dos dereitos da muller e da infancia en grande parte do mundo, coñecendo as súas causas e tomando conciencia deles, coa finalidade de promover a súa solución.

▪ VEB5.2.1. Dá razóns sobre a orixe histórica do problema dos dereitos da muller, recoñecendo os patróns económicos e socioculturais que fomentaron a violencia e a desigualdade de xénero.

▪ CSC

▪ VEB5.2.2. Xustifica a necesidade de actuar en defensa dos dereitos da infancia, loitando contra a violencia e o abuso do que nenos e as nenas son vítimas no século XXI, tales como o abuso sexual, o traballo infantil, ou a súa utilización como soldados/as, etc.

▪ CSC

▪ VEB5.2.3. Emprende, en colaboración en grupo, a elaboración dunha campaña contra a discriminación da muller e a violencia de xénero no seu medio familiar, escolar e social, e avalía os resultados obtidos.

▪ CSC ▪ CSIEE

▪ a ▪ d ▪ e ▪ g

▪ B5.4. Organizacións que traballan polos dereitos humanos: institucións internacionais e ONG.

▪ B5.3. Apreciar o labor que realizan institucións e ONG que traballan pola defensa dos dereitos humanos, auxiliando as persoas que por natureza os posúen, pero non teñen a oportunidade de

▪ VEB5.3.1. Indaga, en traballo en colaboración, sobre o traballo de institucións e voluntarios/as que, en todo o mundo, traballan polo cumprimento dos dereitos humanos

▪ CAA ▪ CSC ▪ CCL


Obxectiv os


exercelos. (Amnistía Internacional, e ONG como Mans Unidas, Médicos sen Fronteiras e Cáritas, entre outros), e elabora e expresa as súas conclusións.

5.1. INDICADORES DE LOGRO DOS ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE.

Como indicadores de logro dos estándares de aprendizaxe, utilizaremos unha escala numérica do 1 ao 10. Sendo o 1 o nivel mínimo de logro e o 10 o nivel máximo ou de excelencia.

34

6. CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS

Traballar de xeito competencial na aula supón un cambio metodolóxico importante. O docente pasa a ser un xestor de coñecemento do alumnado e este adquire un maior grao de protagonismo.

En concreto, na área de Valores Éticos:

Os alumnos e as alumnas deben desenvolver nesta etapa un pensamento e unha actitude críticos que se sustenten en valores morais e éticos recoñecidos. Por iso, farase fincapé na necesidade de analizar, formular e dar solucións a problemas cun fondo ético.

Desde esta perspectiva, a liña metodolóxica que rexerá as accións docentes nesta área desenvolverase a través de métodos activos, indutivos e mixtos; é dicir, métodos eminentemente participativos onde se alterna o traballo individual co traballo en grupo.

A aplicación dos devanditos métodos leva implícita a utilización de estilos de ensino socializadores, cognitivos e creativos para conseguir que os seus xuízos e eleccións dirixan a súa conduta e as súas relacións sociais cara ao benestar común.

Neste contexto metodolóxico, o estudante convértese en protagonista da súa propia aprendizaxe, mentres que o docente vai cedendo terreo para que o alumnado logre maior autonomía nas súas aprendizaxes e cree estruturas cognitivas que lle permitan un pensamento e un proxecto de vida propios, asumindo de modo consciente, crítico e reflexivo o exercicio da liberdade e o control acerca da súa propia existencia.

Á súa vez, a transmisión do coñecemento das características que conforman a imaxe persoal farase a partir de aprendizaxes baseadas na experiencia, onde o alumnado percibe a información a través das súas propias experiencia e respectando sempre o desenvolvemento dos seus diversos estilos de aprendizaxe. Tamén se combinarán técnicas como a ensinanza recíproca, a discusión guiada con técnicas de visualización, de role play.

Este abano de accións docentes permitirá ao alumnado comprender e interiorizar os valores éticos de forma holística, comprensiva e significativa. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS

- Diversos libros de texto de Valores Éticos de 1º ESO empregados como materiais de apoio.

- Exposicións feitas pola profesora. - Apuntamentos facilitados pola profesora referidos aos distintos bloques de

contidos da materia, elaborados con diferentes formatos para facilitar a comprensión dos mesmos.

35

- Cadernos de estratexias metodolóxicas, monografías didácticas, etc. - Libros da Biblioteca do centro. - Documentais e películas relacionadas cos diferentes bloques de contidos. - Unidades didácticas para traballar o material audiovisual, elaborados pola

profesora. - Diversas fontes de documentación empregadas na rede. - Páxinas web de distintas Organizacións non gubernamentais, para traballar

os DDHH. - Intentaremos combinar o traballo individual, de pequeno grupo e de gran

grupo para a realización dos diferentes traballos e tarefas do curso. 7. CRITERIOS, INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN

7.1. CRITERIOS DE AVALIACIÓN


1. Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible,

valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre. 2. Apreciar a capacidade do ser humano para influír de xeito consciente e

voluntario na construción da propia identidade conforme os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.

3. Comprender a crise da identidade persoal que xorde na adolescencia e as súas causas, describindo as características dos grupos que forman os mozos e a influencia que exercen sobre os seus membros, co fin de tomar conciencia da necesidade que teñen, para seguir crecendo moralmente e pasar á vida adulta, do desenvolvemento da súa autonomía persoal e do control da súa conduta.

4. Identificar os conceptos de heteronomía e de autonomía mediante a concepción kantiana da persoa, co fin de valorar a súa importancia e aplicala na realización da vida moral.

5. Describir en que consiste a personalidade e valorar a importancia de enriquecela con valores e virtudes éticas mediante o esforzo e a vontade persoal.

6. Xustificar a importancia que ten o uso da razón e da liberdade no ser humano para determinar «como quere ser», elixindo os valores éticos que desexa incorporar a súa personalidade.

7. Entender a relación que existe entre os actos, os hábitos e o desenvolvemento do carácter mediante a comprensión do concepto de virtude en Aristóteles e, en especial, o relativo ás virtudes éticas pola importancia que teñen no desenvolvemento da personalidade.

8. Analizar en que consiste a intelixencia emocional e valorar a súa Importancia no desenvolvemento moral do ser humano.

9. Estimar a importancia do desenvolvemento da intelixencia emocional, o seu carácter moral e a súa influencia na construción da personalidade, sendo capaz de utilizar a introspección para recoñecer

36

emocións e sentimentos, co fin de mellorar as súas habilidades emocionais.

10. Comprender e apreciar a capacidade do ser humano para influír de xeito consciente e voluntario na construción da súa propia identidade conforme os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.


1. Coñecer os fundamentos da natureza social do ser humano e a

relación dialéctica que se establece entre este e a sociedade, estimando a importancia dunha vida social dirixida polos valores éticos.

2. Describir e valorar a importancia da influencia do contorno social e cultural no desenvolvemento moral da persoa mediante a análise do papel que desempeñan os axentes sociais.

3. Distinguir, na persoa, os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, co fin de identificar os límites da liberdade persoal e social.

4. Relacionar e valorar a importancia das habilidades da intelixencia emocional, sinaladas por Goleman, en relación coa vida interpersoal e establecer o seu vínculo con aqueles valores éticos que enriquecen as relacións humanas.

5. Utilizar a conduta asertiva e as habilidades sociais co fin de incorporar á súa personalidade algúns valores e virtudes éticas necesarios no desenvolvemento dunha vida social máis xusta e enriquecedora.

6. Utilizar de xeito habitual formas e xestos que favorecen o respecto á dignidade e aos dereitos das persoas nas relacións interpersoais, mediante o exercicio e o desenvolvemento dalgunhas habilidades sociais e técnicas de comunicación.

7. Xustificar a importancia que teñen os valores e as virtudes éticas para conseguir unhas relacións interpersoais xustas, respectuosas e satisfactorias.


1. Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas e estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de forma racional a conduta do ser humano cara á súa plena realización.

2. Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, analizando as súas etapas de desenvolvemento e tomando conciencia da necesidade que ten de normas éticas, libres e racionalmente asumidas, como guía do seu comportamento.

3. Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral da persoa e apreciar o papel que a intelixencia e a vontade teñen como

37

factores que incrementan a capacidade de autodeterminación. 4. Xustificar e apreciar o papel dos valores na vida persoal e social,

resaltando as súas características, clasificación e xerarquía, co fin de comprender a súa natureza e a súa importancia.

5. Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida persoal e social do ser humano, destacando a necesidade de que sexan recoñecidos e respectados por todos.

6. Tomar conciencia da importancia dos valores e das normas éticas como guía da conduta individual e social, asumindo a responsabilidade de difundilos e de promovelos polos beneficios que achegan á persoa e á comunidade.


1. Analizar o momento histórico e político que impulsou a elaboración da

DUDH e a creación da ONU, co fin de entendela como unha necesidade do seu tempo cuxo valor continúa vixente como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos Estados.

2. Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

3. Interpretar e apreciar o contido e a estrutura interna da DUDH co fin de coñecela e propiciar o aprecio e o respecto cara a ela.

4. Comprender o desenvolvemento histórico dos dereitos humanos como unha conquista da humanidade e estimar a importancia do problema que presenta na actualidade o exercicio dos dereitos da muller e da infancia en gran parte do mundo, tomando conciencia dela co fin de promover a solución deses problemas.

5. Avaliar, utilizando o xuízo crítico, a magnitude dos problemas aos que se enfronta a aplicación da DUDH na actualidade, apreciando o labor que realizan institucións e ONG que traballan na defensa dos dereitos humanos auxiliando aqueles que non teñen a oportunidade de exercelos.

7.2. PROCEDEMENTOS PARA A AVALIACIÓN INICIAL,

PROCEDEMENTOS PARA A AVALIACIÓN CONTINUA, PROCEDEMENTO PARA A AVALIACIÓN FINAL. A avaliación inicial ten como obxectivo fixar o punto de partida do proceso de aprendizaxe do alumnado, para o que se utilizarán as seguintes ferramentas:

- Realización de cuestionarios individuais escritos.

- Realización de entrevistas grupais.

38

A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado da educación secundaria obrigatoria será continua, formativa e integradora. No proceso de avaliación continua, cando o progreso dun alumno ou alumna non sexa o adecuado, estableceranse medidas de reforzo educativo. Estas medidas adoptaranse en calquera momento do curso, tan pronto como se detecten as dificultades, e estarán dirixidas a garantir a adquisición das competencias imprescindibles para continuar o proceso educativo.

A avaliación das aprendizaxes dos alumnos e alumnas terá un carácter formativo e será un instrumento para a mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe.

A avaliación do proceso de aprendizaxe do alumnado deberá ser integradora e terase en conta desde todas e cada unha das disciplinas a consecución dos obxectivos establecidos para a etapa e do desenvolvemento das competencias correspondente. O carácter integrador da avaliación non impedirá que o profesorado realice de maneira diferenciada a avaliación de cada disciplina tendo en conta os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe avaliables de cada unha delas.

A avaliación continua ten como obxectivo o seguimento do proceso de aprendizaxe do alumnado, para o que se utilizarán as seguintes ferramentas:

- Observación do proceso de aprendizaxe mediante o seguimento dos traballos diarios, individuais ou en colaboración, e da participación ou intervención na aula.

- Realización de entrevistas grupais.

- Elaboración dun pequeno traballo de investigación.

- Realización de tarefas indicadas pola profesora en relación cos contidos traballados en cada trimestre, que poderán ser: respostas a cuestionarios presentados, elaboración de murais, exposicións orais individuais e en grupo e calquera outra actividade requerida durante o proceso de ensino aprendizaxe.

O procedemento para a avaliación final é a suma dos procedementos utilizados na avaliación continua ao longo do curso. O resultado será a media das tres avaliacións trimestrais, sempre que a nota de todas elas sexa como mínimo de 5, nunha escala de 0 a 10. No caso de non superar algunha avaliación, propoñerase con posterioridade unha proba ou tarefa de recuperación dos contidos estudados, cun plan de traballo individualizado. No caso de que a final de curso o alumnado non acade os obxectivos previstos, deberá realizar unha proba escrita na convocatoria extraordinaria de setembrol

39

7.3. INSTRUMENTOS E PROCEDEMENTOS DE CUALIFICACIÓN.

Tendo en conta que a nosa materia é unha materia optativa, cunha presenza no currículo dunha única sesión semanal, e tendo en conta que será impartida a un grupo moi pequeno de alumnos, non consideramos necesario realizar ningunha proba escrita tipo exame para a avaliar os contidos, senón que o faremos a través da observación sistemática do traballo do alumnado.

Os traballos de investigación, tarefas e actividades realizados polo alumnado suporán o 70% da cualificación. A pesar de que non está prevista a realización dunha proba obxectiva, como eixe da cualificación trimestral, si que se elaborarán de cando en vez algúns test ou cuestionario sobre determinados aspectos da materia, sempre avisados con antelación suficiente e cos contidos incluídos debidamente delimitados.

Os resultados recollidos a través da observación sistemática do alumnado suporán o 30% restante e incluirán datos sobre o interese, participación, puntualidade na entrega de tarefas, e os aspectos do desenvolvemento diario das clases.

A cualificación final do curso calcularse atendendo ás mesmas porcentaxes que durante as avaliacións trimestrais, tendo en conta a nota das tres avaliacións.

O alumnado que non obteña unha cualificación igual ou superior a 5 puntos na avaliación ordinaria do mes de xuño, deberá presentarse a unha proba obxectiva que terá lugar no mes de setembro de 2018 e que versará sobre os contidos dos distintos bloques traballados ao longo do curso e que serán debidamente precisados e matizados coa suficiente antelación. Nesta proba deberá obter unha cualificación igual ou superior a 5 puntos.

7.4. ORGANIZACIÓN DAS ACTIVIDADES DE SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES.

Non procede establecer medida algunha neste apartado, por ser o primeiro curso no que o alumnado ten contacto con esta materia.

7.5. ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PARA A SUPERACIÓN DUNHA MATERIA NON CURSADA.

Non procede establecer medida algunha neste apartado, por ser o primeiro curso no que o alumnado ten contacto con esta materia.

8. MEDIDAS DE ATENCIÓN A DIVERSIDADE


Á hora de formular as medidas de atención á diversidade e inclusión debemos solicitar, en primeiro lugar, diversa información sobre cada grupo

40

de alumnos e alumnas; como mínimo debe coñecerse a relativa a: • O número de alumnos e alumnas. • O funcionamento do grupo (clima da aula, nivel de disciplina, atención...). • As fortalezas que se identifican no grupo en canto ao desenvolvemento de

contidos curriculares. • As necesidades que se puidesen identificar; convén pensar nesta fase en

como se poden abordar (planificación de estratexias metodolóxicas, xestión da aula, estratexias de seguimento da eficacia de medidas, etc.).

• As fortalezas que se identifican no grupo en canto aos aspectos competenciais.

• Os desempeños competenciais prioritarios que hai que practicar no grupo nesta materia.

• Os aspectos que se deben ter en conta ao agrupar os alumnos e as alumnas para os traballos cooperativos.

• Os tipos de recursos que se necesitan adaptar no nivel xeral para obter un logro óptimo do grupo.


A avaliación inicial facilítanos non só coñecemento acerca do grupo como conxunto, senón que tamén nos proporciona información acerca de diversos aspectos individuais dos nosos estudantes; a partir dela poderemos:

• Identificar os alumnos ou as alumnas que necesitan un maior seguimento ou personalización de estratexias no seu proceso de aprendizaxe. (Débese ter en conta aquel alumnado con necesidades educativas, con altas capacidades e con necesidades non diagnosticadas, pero que requira atención específica por estaren en risco, pola súa historia familiar, etc.).

• Saber as medidas organizativas que cómpre adoptar. (Planificación de reforzos, situación de espazos, xestión de tempos grupais para favorecer a intervención individual).

• Establecer conclusións sobre as medidas curriculares que cómpre adoptar, así como sobre os recursos que se van empregar.

• Analizar o modelo de seguimento que se vai utilizar con cada un deles. • Acoutar o intervalo de tempo e o modo en que se van avaliar os progresos

destes estudantes. • Fixar o modo en que se vai compartir a información sobre cada alumno ou

alumna co resto de docentes que interveñen no seu itinerario de aprendizaxe; especialmente, co titor.

9. CONCRECIÓN DE ELEMENTOS TRANSVERSAIS. EDUCACIÓN EN

VALORES Dadas as características da materia e os seus contidos, a maior parte deles abordan a educación en valores. Fomentarase o desenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a prevención da violencia de xénero ou contra persoas con discapacidade, e os valores inherentes ao principio de igualdade de trato e non discriminación por calquera condición ou circunstancia persoal ou social.

41

Do mesmo xeito, promoverase a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, así como dos valores que sustentan a liberdade, a xustiza, a igualdade, o pluralismo político, a paz, a democracia, o respecto aos dereitos humanos, o respecto por igual aos homes e ás mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da violencia terrorista, a pluralidade, o respecto ao Estado de dereito, o respecto e a consideración ás vítimas do terrorismo, e a prevención do terrorismo e de calquera tipo de violencia, racismo ou xenofobia, incluído o estudo do Holocausto xudeu como feito histórico.

Evitaranse os comportamentos e os contidos sexistas e os estereotipos que supoñan discriminación por razón da orientación sexual ou da identidade de xénero, favorecendo a visibilidade da realidade homosexual, bisexual, transexual, transxénero e intersexual.

Fomentaranse as medidas para que o alumnado participe en actividades que lle permitan afianzar o espírito emprendedor e a iniciativa empresarial a partir de aptitudes como a creatividade, a autonomía, a iniciativa, o traballo en equipo, a confianza nun mesmo e o sentido crítico.

10. CONTRIBUCIÓN AO PLAN ANUAL DE LECTURA

A través da materia de Valores éticos intentaremos promover o fomento da lectura en apoio da adquisición das competencias clave. A profesora fará unha selección adecuada a cada contido, empregando textos variados, de diferentes autores, épocas e rexistros, para ofrecer ao alumnado unha perspectiva ampla e variada de lecturas, que poidan resultar estimulantes e atractivas, á vez que ilustrativas. 11. CONTRIBUCIÓN AO PLAN DE CONVIVENCIA

Con esta materia intentaremos contribuír aos obxectivos do Plan de Convivencia do centro fomentando no alumnado actitudes de respecto, tolerancia e rexeitamento da violencia. Para elo fomenteranse no alumnado:

- Mostrar respecto ás persoas sen distincións de sexo, raza, idade, procedencia social, relixión, etc.

- Mostrar respecto aos compañeiros, profesorado e demais persoal do centro.

- Mostrar respecto polo material e as instalacións do centro.

- Mostrar dispoñibilidade para a participación activa nos ámbitos de participación establecidos na clase.

- Respectar as quendas de participación na aula.

- Escoitar con respecto a opinión dos compañeiros.

42

- Recoñecer a riqueza que supón a diversidade de opinións e ideas.

- Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.

- Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.

- Respectar os distintos ritmos e potencialidades.

- Involucrarse ou promover accións cun fin social.

12. CONTRIBUCIÓN AO PLAN TIC.

Trataremos de promover actuacións destinadas á adquisición de habilidades no uso, tratamento e produción da información mediante o uso das novas tecnoloxías, en apoio da adquisición das competencias clave. Fomentarase o uso das tecnoloxías da información e da comunicación como medio didáctico apropiado e valioso para desenvolver as tarefas de ensino e aprendizaxe.

- Busca de información en internet para actividades diversas.

- Uso das novas tecnoloxías para a realización das diferentes tarefas, que se realizarán en diversos formatos.

- Busca de información na rede para a elaboración de pequenos traballos de investigación.


Como actividades complementarias, elaboraremos murais para facer exposicións monográficas destinadas a conmemorar datas e acontecementos significativos, tales como o día dos DDHH, día da muller, etc. As actividades extraescolares irán enmarcadas nas previstas polo Departamento de Filosofía, ao que pertence a materia de Valores Éticos.

14. INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINO E A PRÁCTICA DOCENTE

Para a análise da programación, verificaremos os seguintes indicadores para avaliar o proceso de ensino por un lado:

43

INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA D

ESEN

VOLV

EMEN

TO D

O P

RO

CES

O D

E EN

SIN

O

1. Resume as ideas fundamentais discutidas antes de pasar a unha nova unidade ou tema con mapas conceptuais, esquemas...

2. Cando introduce conceptos novos, relaciónaos, se é posible, cos xa coñecidos; intercala preguntas aclaratorias; pon exemplos...

3. Ten predisposición para aclarar dúbidas e ofrecer asesorías dentro e fóra das clases.

4. Optimiza o tempo dispoñible para o desenvolvemento de cada unidade didáctica.

5. Utiliza axuda audiovisual ou doutro tipo para apoiar os contidos na aula.

6. Promove o traballo cooperativo e mantén unha comunicación fluída cos estudantes.

7. Desenvolve os contidos dunha forma ordenada e comprensible para os alumnos e as alumnas.

8. Formula actividades que permitan a adquisición dos estándares de aprendizaxe e as destrezas propias da etapa educativa.

9. Formula actividades en grupo e individuais.

44

E por outro lado, para avaliar a práctica docente:

INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA

DES

ENVO

LVEM

ENTO

DA

PRÁ

CTI

CA

DO

CEN

TE

1. Realiza a avaliación inicial ao principio de curso para axustar a programación ao nivel dos estudantes.

2. Detecta os coñecementos previos de cada unidade didáctica.

3. Revisa, con frecuencia, os traballos propostos na aula e fóra dela.

4. Proporciona a información necesaria sobre a resolución das tarefas e como pode melloralas.

5. Corrixe e explica de forma habitual os traballos e as actividades dos alumnos e as alumnas, e dá pautas para a mellora das súas aprendizaxes.

6. Utiliza suficientes criterios de avaliación que atendan de xeito equilibrada a avaliación dos diferentes contidos.

7. Favorece os procesos de autoavaliación e coavaliación.

8. Propón novas actividades que faciliten a adquisición de obxectivos cando estes non foron alcanzados suficientemente.

9. Propón novas actividades de maior nivel cando os obxectivos foron alcanzados con suficiencia.

10. Utiliza diferentes técnicas de avaliación en función dos contidos, o nivel dos estudantes, etc.

11. Emprega diferentes medios para informar dos resultados os estudantes e os pais.

45

15. MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA

Neste apartado preténdese promover a reflexión docente e a autoavaliación da realización e o desenvolvemento da programación didáctica. Para iso, ao finalizar cada trimestre proponse unha secuencia de preguntas que permitan ao docente avaliar o funcionamento do programado na aula e establecer estratexias de mellora.

De igual modo, farase uso dunha ferramenta para a avaliación da programación didáctica no seu conxunto; esta pódese realizar ao final de curso, para así poder recoller as melloras na seguinte. A devandita ferramenta descríbese a continuación:

ASPECTOS A AVALIAR A MELLORAR... PROPOSTAS DE MELLORA PERSOAL

Temporalización das unidades didácticas

Desenvolvemento dos obxectivos didácticos

Manexo dos contidos da unidade

Descritores e desempeños competenciais

Realización de tarefas

Estratexias metodolóxicas seleccionadas

Recursos

Uso de diversas ferramentas de avaliación

Atención á diversidade

Interdisciplinariedade

En A Rúa, a 1 de outubro de 2017 Asdo. Mª del Carmen Díaz Rifón

programaciÓn didÁctica curso 2017/18 · materias e composición do departamento 2. elementos...

Documents