O Relevo de España e de Galicia

I.- Rasgos xerais do espazo xeográfico de España

- País europeo de tamaño medio

- Territorios que abrangue: * territorio peninsular (97,5% do total) * arquipélago balear (Mar Mediterráneo) * arquipélago canario (Océano Atlántico) * territorios do norte de África (Ceuta/Melilla) * illas e illotes menores

- Presenta unha gran diversidade natural o que dá lugar a unha gran pluralidade de paisaxes humanas

Territorio peninsular

Illas Canarias

Illas BalearesCeuta Melilla

II.- O relevo peninsular

1.- Características xerais

Tres trazos básicos:

- forma maciza (grande anchura + costas rectilíneas)

- elevada altitude media (presencia de cordilleiras + Meseta)

- disposición periférica do relevo montañoso (en torno á Meseta)

2.- Tipos de unidades morfoestruturais

2.1.- Zócolos

- Chairas ou mesetas formadas no Paleozoico (era Primaria)

- compostos de rochas silíceas moi ríxidas (non pregan, fracturan)

- constitúen relevos predominantemente horizontais que ocupan extensas áreas na metade occidental da Península.

2.2.- Macizos antigos

- Montañas formadas na era Terciaria polo pregamento alpino (rexuvenecemento)

- materiais paleozoicos ríxidos.

- formas redondeadas e cumios aplanados (superficies de erosion elevadas)

- serras interiores da Meseta, Macizo Galaico, zona occidental da Cordilleira Cantábrica.

2.3.- Cordilleiras de pregamento

- elevacións montañosas da oroxénese alpina (era Terciaria)

- composición: materiais sedimentarios (predominantemente calcarios)

- fortes pendente e formas escarpadas.

- dous tipos : - cordilleiras intermedias. - cordilleiras alpinas.

2.4.- Concas sedimentarias ou depresións

- zonas afundidas formadas na era Terciaria (oroxénese alpina)

- recheas de sedimentos (arxilosos e calcarios)

- relevos horizontais ou suavemente inclinados.

- dous tipos: - concas (por afundimento dun bloque do zócalo = graben)

- depresións prealpinas (Ebro/Guadalquivir)

Estratos sedimentarios plásticos: préganse

Zócolo: materiais ríxidos (cómbanse ou fractúranse)

As frechas indican o sentido das forzas oroxénicas

Unidades morfoestruturais da Península Ibérica

3.- Evolución xeolóxica

O tempo xeolóxico: eras e oroxenias

As eras xeolóxicas

- Precámbrico: unha soa terra emerxida = Panxea, e un único océano = Panthalassa.

- entre o Pérmico e o Trásico Panxea framéntase, xurdindo dúasplacas = Gondwana, ao sur, e Laurasia, ao norte, situándose entreambas o Mar de Tethys.

- a placa de Laurasia dividiuse e deu lugar ás placas eurasiática e norteamericana, mentres que a placa Gondwana fragmentouse e deu lugar ás placas africana e sudamericana.

- a placa eurasiática está constituída polos continentes europeo e asiático, onde se sitúa a placa ibérica (ao SO do continente euro-peo)

- os diversos choques entre placas deron lugar ás forzas de compre-sión que provocaron varias oroxenias: as máis recentes, a caledo-niana e a herciniana na era Paleozoica e a alpinana era Cenozoica(era Terciaria)

- as oroxenias deron lugar ás diferentes unidades do relevo.En Euro-pa: * de orixe precámbrica: o escudo Fenoscándico (Finlandia e par- te de Suecia) * de orixe caledoniana: cordilleiras das Illas Británicas e norte da península ecandinava. * de orixe herciniana: Macizo Central francés, Meseta española, Montes Urais, concas de París e Londres. * de orixe alpina: Pireneos, Cordilleiras Béticas, Alpes, Cárpatos, chaira do Po, depresións do Ebro e do Guadalquivir .

- a formación xeolóxica do arquipélago canario é diferente á penin-sular, xa que se atopa situado na placa africana.Formouse a finais doMesozoico como consecuencia da separación das placas africana esudamericana. http://www.ign.es/espmap/figuras_relieve_bach/Relieve_Fig_01.htm

3.1. Era Arcaica ou Precámbrico(4.000 – 600 m. de anos)

- banda montañosa arqueada NO – SL.

- Galicia + puntos illados do Sistema Central e dos Montes de Toledo.

- Macizo Precámbrico arrasado pola erosión + cuberto polos mares paleozoicos.

3.2.- Era Primaria ou Paleozoico(600-225 m. de anos)

- Oroxénese Herciniana.

- materiais silíceos.

- formación do Macizo Hespérico + M. de Aquitania + M. Catalano-Balear + M. do Ebro + M. Bético-Rifeño.

- arrasados pola erosión = convertidos en zócolos

Macizo Hespérico

3.3.- Era Secundaria ou Mesozoico(225-68 m. de anos)

- calma oroxénica.

- predominio dos procesos de erosión e sedimentación.

3.4.- Era Terciaria(68-1,8 m. de anos)

- formación das cordilleiras alpinas: Pireneos e Cordilleiras Béticas.

- formación das depresións prealpinas: Ebro e Guadalquivir.

- a Meseta: * inclínase cara ao Atlántico.

* fórmanse os rebordos montañosos septentrionais, orientais e meridionais: Cord. Cantábrica + Sist. Ibérico + Serra Morena

* o zócalo experimenta unha intensa fracturación fracturas e fallas = relevo xermánico

Modelo relevo tipo xermánico

3.5.- Era Cuaternaria(1,8/1,7 m. de anos- actualidade)

- Glaciarismo : afectoulles ás cordilleiras máis elevadas, con dous tipos de glaciares * glaciares de circo

* glaciares de val

Formas resultantes da erosión glaciar 1

Formas resultantes da erosión glaciar 2

- Terrazas fluviais

http://kuriosidadescientifiks.blogspot.com.es/2013/05/terrazas-fluviales-las-pruebas-de-la.html

4.- Variedades litolóxicas e formas do relevo

Tres áreas con diferente tipo de rochedo:

Área Tipo de relevo ou modelaxe

- área silícea modelaxe granítico

- área calcaria modelaxe cárstico

- área arxilosa modelaxe arxiloso

+ modelaxe por erosión diferencial

Tipos de rochas 1

Tipos de rochas 2

4.1.- A área silícea

- integrada por rochas antigas da era precámbrica e primaria (paleozoico)

- rocha predominante: granito da lugar a distintos tipos de relevo granítico

- localización: oeste peninsular con ramificacións hacia o leste + outros puntos

4.2.- A área calcaria

- integrada por rochas da era Secundaria (pregadas na era Terciaria)

- localización: forma unha Z invertida sobre o solar peninsular.

- rocha predominante: calcaria dá lugar a relevo cárstico.

4.3.- A área arxilosa

- Integrada por rochas sedimentarias das eras Terciaria e Cuaternaria.

- localización: áreas afundidas diversas.

- rocha predominante: arxila (escasa resistencia/dureza) da lugar a re-levo basicamente horizontal

Esquema da xénese de modelaxe tipo “mallo” (gran potencia de depósitos de conglomerados e intensa cementación)

Badlands en Guadix- Granada

Áreas litolóxicas da Península Ibérica

4.4.- Relevo causado pola EROSIÓN DIFERENCIAL

Que é a erosión diferencial?

Proceso polo cal o fenómeno de desgaste do relevo adquire maior ou menor velocidade nunhas zonas que noutras en función das diferencias climáticas, dos contrastes do terreo, ou da distinta dureza dos materiais erosionados. Deste modo, as rochas máis duras quedan en resalte sobre as máis brandas, orixinándose formas características como relevos en costa, relevos tabulares, cerros testigo, mesas, muelas, páramos,campiñas, cluses e combes xurásicas ou relevo apalachense.

Rochas de distinta orixe e resistencia a erosión actúa de forma diferencial, dando lugar distintos relevos segundo a disposición dos estratos

Erosión diferencial 1 Estratos calizos (máis resistentes)

Estratos arxilosos (menos resistentes)

Erosión diferencial 2

a) Estratos horizontais: formación de páramos e campiñas

Páramo

Antecerro

Campiña

Páramo: nivel superiorCerros testemuña

Campiña

Páramo e campiña – Submeseta Norte

b) estratos suavemente inclinados: relevos en costa.

c) estratos pregados: pode orixinar

c.1.- un relevo apalachense: orixínase un relevo resaltado por erosión diferencial sobre un relevo montañoso herciniano arrasado e aplanado pola erosión e que posteriormente foi rexuve- necido elevándoo (rexuvenecemento du- rante o plegamento alpino)

Formación de modelaxe apalachense 1

Formación de modelaxe apalachense 2

Formación de modelaxe apalachense 3

Modelo apalachense para Mts. de Toledo

Crestas: cuarcitas

Vales: pizarras

c.2.- relevo xurásico: fórmase sobre os estratos plegados

das cordilleiras novas, orixinando, co paso do tempo, un

relevo invertido

Formación modelaxe xurásico 1Anticlinal

Sinclinal

Relevo conforme

Inversión do relevo

Formación modelaxe xurásico 2

5.- As grandes unidades morfoestruturais do relevo peninsular

Grandes unidades morfoestruturais da Península Ibérica

Http://geografia-humboldt.blogspot.com.es/2011/10/relieve-de-espana.html

httpcmapspublic2.ihmc.us/rid=1LCT7502W-8K7FS0-1HXS/EL%20RELIEVE%20EN%20ESPA%C3%91A.cmap://

Relevo da Península en 3D

5.1- A Meseta

A Meseta

Complexo hercínico da Meseta

- chaira elevada situada a uns 600-800 m de altitude.

- formación: era Primaria = formación do Macizo Hespérico (oroxénese herciniana) e posterior erosión do mesmo dende finais da era Primaria e durante toda a era Secundaria (Mesozoico)

- sofre deformación e destrucción parcial durante a era Terciaria como consecuencia da oroxénese alpina.

- tres unidades: a) antigo zócolo paleozoico.

b) serras interiores.

c) concas sedimentarias interiores.

a) antigo zócolo paleozoico:

- domina no oeste peninsular.

- formado por materiais silíceos da era Primaria.

- formado por penechairas ou superficies de erosión accidentadas por montes illa.

- composta polas penechairas * zamorano-salmantina. * estremeña.

Penechaira zamorano-salmantina

Penechaira estremeña

Penechaira salmantina e monte illa (imaxes de comarca sur de Salamanca)

Penechaira zamorano-salman-tina: de 900 a 1.100 m de altitude, levemente ondulada e de suave pendente, con pre-sencia de lomas alongadas xe-ralmente orientadas ONO-ESE, que están salpicadas de zonas de encharcamento que dan lugar a abundantes cursos de auga temporais (regatos)

Presencia de Montes-Illa: Hai unha zona montañosa que forma parte das estri-bacións da serra de TONDA e cuxa máxima elevación é o Pico Monreal, un monte-illa de 1084 m de altitud.

Penechaira estremeña

Os Llanos de Cáceres e Sierra de Fuentes sitúanse na gran penechaira estremeña que , á su vez, forma parte de la Meseta Meridional. Configúranse como una chaira de erosión sobre a que sobresaen relevos residuais e montes illa como o Risco en Sierra de Fuentes.Está disposta entre o río Almonte e o seu afluente o río Tamuja.

b) Serras interiores:

- son * Sistema Central

* Montes de Toledo

formación: era Terciaria por elevación de bloques do zócolo coa oroxenia alpina relevo xermánico.

- rochedo da era Primaria.

Serras interiores: Sistema Central e Montes de Toledo

Sistema Central

Montes de Toledo

Sistema Central 1

Sistema Central 2

Sistema Central 3

Serra de Gredos

Montes de Toledo 1

Montes de ToledoComarca de Las Villuercas

Lembremos que se trata dun relevo estrutural apalachense (erosión diferencial)

Crestas montañosas: rochas duras

Vales: rochas brandas

Montes de Toledo 2

Montes de Toledo 3

Crestas cuarcíticas das serras e vales pizarrosos na comarca de Las Villuercas

c) concas sedimentarias interiores: * Norte- constituídas polas submesetas * Sur

- formación: era Terciaria afundimento de bloques do zócolo herciniano como resposta aos empuxes da oroxenia alpina.

* páramos

- relevo de * campiñas

* costas

- conca submeseta Norte * situada a uns 800-850 m alt. media. * conca hidrográfica do Douro.- conca submeseta Sur * situada a uns 500-700 m alt. Media. * accid. na parte media por Mts. Toledo= dúas concas hidrográficas (Texo/Guadiana)

As dúas submesetas e as depresións terciarias interiores

SubmesetaNorte

SubmesetaSur

Depresion terciaria (conca) do Guadiana

Concas sedimentarias interiores 1

Páramo palentino (zona de Aguilar de Campoo-Palencia) Zona norte da Submeseta Norte

PáramoCosta

Campiña

Concas sedimentarias interiores 2

Páramo de La Alcarria

PáramoCampiña

5.2.- Rebordos montañosos da Meseta

- Son os seguintes:

a) Macizo Galaico-Leonés ao NO

b) Cordilleira Cantábrica ao N

c) Sistema Ibérico ao NL e L

d) Serra Morena ao S

Rebordos montañosos da MesetaMacizo Galaico-Leonés

Cordilleira Cantábrica

Serra Morena

Sistema Ibérico

a) Macizo Galaico-Leonés:

-formación: era Terciaria por elevación do zócolo debido ás presións da oroxenia alpina.

- materiais: silíceos, de idade paleozoica.

b) Cordilleira Cantábrica: dous (2) sectores

* sector occidental ou Macizo Asturiano * materiais paleozoicos. * relevo apalachense. * extremo oriental: calizas paleo- zoicas (Picos de Europa)

* sector oriental ou Montaña Cantábrica * materiais predominantemente calcarios . * modelado xurásico en certas zonas.

Sector asturiano da Cordilleira Cantábrica

Materiais silíceos do paleozoico

Calizas paleozoicas

Montaña Cantábrica (santanderina)Material calcario

c) Sistema Ibérico:

- trátase dunha cordilleira intermedia da era Terciaria.

- materiais: fundamentalmente calcarios con certos sectores de rochedo paleozoico + arxilas (depósitos sedimentarios de fins do Terciario e do Cua-ternario)

- dous (2) sectores * terzo N: dirección NO-SL (Serras da Demanda e do Moncayo) * dende o SL de Soria: bifurcación en dous (2) - interior ou castelá (Albarracín, Cuenca) ramais (silícea) (calcaria)

- exterior ou aragonesa (Jalambre, Gúdar) (calcarias)

separadas pola foxa tectónica de Calatayud.

Sistema Ibérico 1Terzo norte do Sistema

Ramal castelá

Ramal aragonés

Foxa DeCalatayud

Sistema Ibérico 2 Ramal aragonésTerzo norte do Sistema

Ramal castelá Foxa DeCalatayud

Serra da Demanda (paleozoico)(silícea)

Serra do Moncayo (calcaria)

Serranía de Cuenca (ex. de modelaxe calcario)

http://www.ruralarcoiris.com/pages/46/Turismo-Rural-Espacios-naturales.html

Sierra de Albarracín

d) Serra Morena:

- non é propiamente unha cordilleira senón un brusco chanzo entre a Meseta e o val do Guadalquivir.

- gran flexión fracturada en moitos puntos.

- predominio de material silíceo paleozoico.

Serra Morena 1

Serra Morena desde Badaxoz

É unha gran flexión fracturada en moitos puntos

Serra Morena 2

Serra Morena dende Córdoba

Principais serras de Serra Morena

5.3.- Depresións exteriores á Meseta

- son as do Ebro e do Guadalquivir.

- son concas ou foxas prealpinas de forma triangular formadas na era Terciaria paralelamente ás cordilleiras alpinas:

Foxa prealpina Cordilleira alpina

Ebro Pireneos

Guadalquivir Béticas

- recheo posterior con potentes espesores de sedimentos terciarios e cuater-narios.

Depresións exteriores á Meseta: foxas prealpinas

a) Depresión do Ebro:

- ocupa o lugar onde antes estivo o Macizo do Ebro.

- distínguense: * somontes ou pés de monte pirenaico e ibérico (con- glomerados)

* centro: estratos horizontais con alternancia de calcarias

duras e margas, xesos e arxila brandas.

Grandes masas de sedimentos que se pregan durante a oroxenia alpina dando lugar aos Pireneos e outras

Afundimento durante a oroxenia alpina ao tempo que se elevan os Pireneos: aquí dá lugar, orixina, a foxa ou depresión do Ebro

Depresión do Ebro 1

Depresión do Ebro 2

Depresión do Ebro 3

Depresión do Ebro 4

Mesas ou planas (muelas)Sobre arxilas vermellasNo Campo de Cariñena(sector sur Depr. Do Ebro)

Os Monegros: paisaxe de badlandsno sector norte da Depresión

b) Depresión do Guadalquivir:

- recheo con calcarias, arxilas e margas mariñas.

- relevo: dado o predominio das arxilas modela campiñas suavemente ondu-ladas.

- na calcaria orixínanse mesas e cerros testemuña (alcor)

Depresión do Guadalquivir 1

Campiña cordobesa

Marismas do Guadalquivir

Depresión do Guadalquivir 2

5.4.- Cordilleiras exteriores á Meseta

- formación: coa oroxénese alpina durante a era Terciaria = pregamento dos sedimentos secundarios nas fosas respectivas:

Fosa Cadea alpina

Pirenaica Pireneos/Montes Vascos/Cord. Costeiro Catalá

Bética Cordilleira Bética

- predominan os materiais calcarios.

- son: a) Pireneos.

b) Montes Vascos.

c) Cordilleira Costeiro Catalá.

d) Cordilleiras Béticas.

Cordilleiras exteriores á MesetaNorte

a) Pireneos:

- presentan unha estrutura complexa. - formado por materiais paleozoicos. - distinguimos * Eixe ou zona axial - relevo abrupto. tres (antigo Macizo de Aquitania, - presenta as maiores altitude. partes herciniano, rexuvenecido na na oroxénese alpina) pregados na - sedimentos da foxa pirenaica o. alpina - materiais: calcarias. * Prepirineos - relevo + suave/-alto ca o do Eixe. (ao sur da zona - dúas aliñacións * serras interiores. Axial) (paralelas ao Eixe) * serras exteriores.

* Depresión Media: longa e estreita depresión de margas entre as serras interiores e exteriores. Montes Vascos- teñen como prolongación Cordilleira Costeira Catalá

Pireneos 1Elévase durantea oroxénese alpina e queda como núcleo do Pireneo (= zona Axial)

Deposición de grandes cantidades de sedimentos durante a era Secundaria (plegados na Oroxenia alpina)

Afúndese durante a oroxénese alpina, dando lugar á Depresión do Ebro

Pireneos 2

Pireneos 3

Pireneos 4

Pireneos 5Pireneo AxialZona de cumios

Aneto

Pireneos 6

b) Montes Vascos - na súa maior parte prolongan o Prepireneo.

- rochedo calcario.

- formas suaves e moderada altitude.

c) Cordilleira Costeiro Catalá - é unha transformación da zona oriental dos Pireneos.

- separada dos Pireneos por fallas rexión volcánica.

- lonxitudinalmente * norte: paleozoica divídese en dúas partes * sur: calcaria

* cordilleira costeira ou litoral - tres unidades (+ baixa, alturas modestas) * depresión prelitoral * cordilleira prelitoral (+ alta)

Cordilleira Costeiro Catalá 1

Cordilleira Costeiro Catalá 2Zona volcánica: campo de Olot

Cordilleira Prelitoral

Cordilleira Litoral

Depresión Prelitoral

LESTE

d) Cordilleiras Béticas:

- gran complexidade xeolóxica.

- bordea a costa. - por rexuvenecemento do * Cordilleira Penibética antigo Macizo Bético- Rifeño - materiais paleozoicos. - máximas altitudes. - dous grandes conxuntos orog ráficos separados por - no interior.depresións * Cordilleira - materiais secundarios. Subbética - alternancia de calcarias (duras) e margas (brandas) orixina * corrementos. * cabalgamentos.

- entre as dúas anteriores. * Depresión Intrabética - materiais terciarios. - frecuentes badlands.

Cordilleiras Béticas 1

As Cordilleiras Béticas no contexto apino sur da Península Ibérica

Cordilleiras Béticas 2

Cordilleiras Béticas 3

Codilleiras Béticas 4

Gran espesor de sedimentos mesozoicos (calizas e margas)Pregados na oroxenia alpina

Elevación/afundimento:a marxe norte rexuve-nécese e forma o núcleocosteiro (Penibética)

Afundimento: crea prefosa ou depresión alpina(val do Guadal-quivir)

Codilleiras Béticas 5

Cabalgamento

Codilleiras Béticas 6

Xénese e evolución dun cabalgamento

Corremento

Codilleiras Béticas 7

Serra Nevada

6.- Relevo costeiro peninsular

Costas peninsulares = bastante rectilíneas agás as galegas

limita a penetración do mar no interior

6.1.- Formas do relevo costeiro

6.2.- As costas atlánticas

- é rectilínea * costa cantábrica - principais accidentes: acantilados/rasas

- constitúe as costa máis articulada de España- Tres sectores * rías galegas - son resultado da invasión polo mar dos vales flu- viais abertos nas numerosas fracturas do Macizo Galaico

- marismas * costa atlántica andaluza : ppais. accidentes - frechas litorais - campos de dunas

6.3.- As costas mediterráneas

- Peñón de Xibraltar-Cabo La Nau * sector bético - alternancia: sectores acantilados- tramos de costa baixa - outros accidentes

- Cabo La Nau-Delta do Ebro- Tres sectores * Golfo de Valencia - accidentes: praias amplas e areentas/albu- feiras/tómbolos/pequenos deltas

- delta do Ebro-Costa Brava * litoral catalá - accidentes: costas acantiladas/praias/deltas

III.- O relevo insular

1.- O arquipélago balear

- Xeoloxicamente son un elo entre * Cord. Subbética (Mallorca/Eivissa/Formentera) * Cord. Costeiro Catalá (Menorca)

- principais características: - Nortea) Mallorca : presenta tres conxuntos * Serra de Tramuntana - calcaria - abrupta - Norleste * Serras de Llevant - calcarias - baixas (< 500 m) - centro da illa * Pla (depresión central) - arxiloso - relevo suave

b) Eivissa e Formentera: repiten esquema de Mallorca

c) Menorca: dous conxuntos * metade norte: Tramuntana= aliñación montañosa pa- leozoica * metade sur: chaira calcaria * separación das dúas unidades= falla

d) As costas * son acantiladas onde os relevos montañosos se achegan ao mar

* no resto alternan - praias longas e areentas - calas - algunha albufeira

Ver:

http://iessonferrerdgh1e07.blogspot.com.es/2012/10/ud-013-el-relleu-insular-balears-i.html

Baleares 1-Ubicación

Baleares 2-Conxunto balear Menorca

Mallorca

Ibiza

Formentera

Baleares 3- Mallorca

Serra de Tramuntana

Pla

Serras de Llevant

Unidades estruturais Mallorca

Baleares 4-Menorca Tramuntana: paleozoico

Sur: calcario

Aproximación a liña de falla que separa os dous conxuntos

2.- O arquipélago canario

- de orixe volcánica: fórmanse na era Terciaria fracturas provocadas pola oroxe- nia alpina no fondo do Atlántico

ascensión de grandes masas de rochas volcánicas

- costas= repetida remodelación como consecuencia das sucesivas erupcións volcáni- cas predominan os acantilados sobre as costas baixas e praias.

Canarias 1 - formación

Canarias 2 – formación

http://www.gevic.net/info/contenidos/mostrar_contenidos_aula.php?idcomarca=-1&idcat=68&idcap=213&idcon=982#condetalle

Esquema segundo teoría o punto quente

Canarias 3- formas do relevo

Malpaís

RoqueCaldeira

IV.- O espazo xeográfico galego

1.- Situación e límites de Galicia

2.- O relevo de Galicia

- Sucesión de bloques elevados e afundidos aumento xeral de alturas desde a costa hacia o interior

- unidades * franxa litoral: alternan sectores de ría + acantilados + rasa (Mariña lucen-morfolóxicas se.

* serras - serras orientais e surorientais > paredón rochoso coas maiores elevacións

> destacan Ancares/Courel/Eixe

- serras setentrionais e centro-occidentais > tránsito entre a Galicia costeira e a inte- (Dorsal Galega) rior

* supreficies de aplanamento > existen amplos sectores aplanados > exemplo máis destacado: Terra Chá

* depresións interiores > dende As Pontes (ao norte) ata Verín (ao sur)

> sucesión de pequenas depresións

Galicia 1

Galicia 2

Corte esquemático do Macizo Galaico