BERRIA

-KO

DIS

EIN

U TA

LD

EA

Hilaren 8an hasiko da Tuteran 2012an gutxienez 142 hegaztiren heriotza eragin zuen pozoitzearenustezko egileen aurkako epaiketa b Erriberako hiru ehiza barrutitako kide dira lau akusatuak b 2-3

Edena,tiro egiteko

UEU Iruñeko bere eskaintzasendotu du unibertsitateak;

erreferente izan nahi du herrialdean

5Isidoro Fagoaga GermanEreñak tenorraz idatzitako

biografia argitaratu du gobernuak

4Ostirala

2018ko urriaren 5aIX. urtea369. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

NAFARROAKOHITZA

2 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5aAstekoa

Edurne Elizondo Iruñea

Ehiztariek pozoia

erabili zuten be-

ren ehiza barru-

tietako espezie

harrapariak hil-

tzeko. Barrutieta-

ko arduradun nagusiek eman zu-

ten agindua, eta zaintzaileek bete

zuten: Demetron S-motil izeneko

pozoia baliatu zuten, eta, ondo-

rioz, 2012ko apirilaren 8tik urte

bereko irailaren 6ra, gutxienez

142 hegazti hil zituzten.

Horixe erran du datorren aste-

an Tuteran eginen den epaiketa-

ko fiskalak, bere akusazio agirian.

Pozoitze kasuen erregistroa da-

goenetik, 2012an Erriberan gerta-

tu zena izan da Europako larrie-

na, eta, hilaren 8an, lau pertsona

eramanen ditu akusatuen eserle-

kura. Nafarroako Gobernua eta

SEO Birdlife, WWF Adena eta

Ekologistak Martxan gobernuz

kanpoko erakundeak akusazio

partikular gisa ariko dira.

Zehazki, Tuterako eta Cintrue-

nigoko hiru ehiza barrutitako ar-

duradunen eta barruti horietako

bi zaintzaileren aurkakoa da Tu-

terako epaiketa. Hiru urteko es-

petxe zigorra eskatu dute haien-

tzat, 142 hegazti pozoituta hiltze-

agatik. Gainera, 118.000 euro

ordain dezatela eskatuko dute

akusazioek, «herrialdeko natur

ondareari egindako kalteagatik».

Hildako hegaztietako hainbat

galzorian diren espezieetakoak

ziren.

Pozoiaren ondorioz, 129 miru

beltz, lau miru gorri, lau erroi, bi

sai arre, sai zuri bat, zingira

mirotz bat eta zapelatz bat hil

ziren, gutxienez. Animalia horien

gorpuak aurkitu zituzten ikerke-

taren ardura zuten foruzainek.

Halere, pozoitzeak gertatzen

direnean, ohikoa da hiltzen diren

animalia guztiak ez topatzea; ale-

gia, zaila da zehaztea zenbaterai-

noko kaltea egiten duen benetan

pozoiaren erabilerak . «Pozoiak

ez du aukeratzen nor hil; heriotza

masiboak eragiten dituen arma

bat da, eta, anitzetan, ez da zigor-

tzen», nabarmendu du SEO

Birdlife erakundeko kide David

de la Bodegak. Hilaren 8ko epai-

ketak 2012an gertatu zenaren

«larritasuna» aitortuko duela

espero du ekologistak. «Gisa

horretako pozoitze batek zuzene-

an eragiten die eskualdean hilda-

ko hegaztien populazioei», azal-

du du.

Hainbat orduko agoniaDe la Bodegak nabarmendu du

pozoiak «heriotza mingarri eta

krudela» eragiten duela. Barruko

organoei egiten die kalte, eta, ani-

tzetan, hainbat orduko agonia

eragiten du. Erriberako VegaRi-

bera elkarteak ere salatu ditu es-

kualdeko ehiza barrutietan gerta-

tutako pozoitzeak. Harago jo du,

eta ehizaren aurka egin du, argi

eta garbi. «Pozoiak hegaztien he-

riotza ekarri du; eskopetek ere

hori egiten dute; ezin dugu onar-

tu», erran du VegaRiberako kide

Nuria Bondesiok.

Nafarroan, 20.000-25.000 ehi-

za baimen badira. «Urte batetik

bertzera kopuruak gora eta behe-

ra egiten du; baina urtean 300

gazte inguruk eskuratzen du ehi-

za baimena», erran du Nafarroa-

ko Ehiza Federazioko buru Jose

Angel Remirezek. 2016ko datuen

arabera, legezko 53.200 arma

dago herrialdean, eta arma horie-

tako 44.000 dira ehizarako esko-

petak. «Ohikoa da ehiztari ba-

koitzak eskopeta bat baino gehia-

go izatea», erran du Remirezek.

«2012. urteko kasuak hautsak

harrotu ditu hegazti anitz hil zi-

tuelako, baina izan dira bertze ha-

maika pozoitze kasu, eta ez dute

batere zalapartarik sortu», salatu

du Nuria Bondesiok. Tuterako

pozoitzea gertatu baino urtebete

lehenago, adibidez, 2011ko maia-

tzean, 11 zingira mirotz aurkitu zi-

tuzten Mendabian, pozoiak hilda.

2013an epaitu zituzten ustezko

egileak: hiru gizon ziren, hirurak

ehiztariak, eta ehiza barruti bate-

ko kide. Aldi hartan, akordioa

egin zuten akusatuek eta fiskalak,

eta hamalau hilabeteko espetxe

zigorra jarri zieten akusatuei. He-

rriko ehiztarien elkarteari 5.409

euroko isuna ezarri zioten.

Jose Angel Remirezek argi utzi

du pozoiaren erabileraren aurka

dagoela federazioa: «Ez da legez-

koa, eta legezkoa ez dena ezin

dugu babestu». Haren ustez,

halere, «gutxi» dira pozoitze

kasuetan parte hartzen duten

ehiztariak. Hilaren 8ko epaiketari

buruz, «gai zaila» dela nabar-

mendu du. «Mendia handia da;

edozein joan daiteke. Akusatuak

Hilaren 8an epaituko dituzte 2012an 142 hegazti hil zituen pozoitzearen ustezko egileak. Lau pertsonadaude akusatuta, laurak ehiza elkarteetako kideak. Fiskalak hiru urte arteko espetxe zigorra eskatu du,eta kaltea pagatu dezatela. Gobernua eta hainbat talde ekologista ariko dira akusazio partikular gisa.

Zigorgabetasunaren pozoia

2012an pozoitutako miru beltzetako baten gorpu hila. NAFARROAKO GOBERNUA

Hainbat sai zuri hil zituzten 2012ko pozoitze kasuan. NAFARROAKO GOBERNUA

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Astekoa

oraindik ez dituzte zigortu»,

erran du.

Nafarroako Gobernua akusazio

partikular gisa aritu zen Menda-

biako pozoitzearen inguruko

2013ko epaiketan. Hilaren 8koan

ere ariko da. Ontzat jo du urrats

hori SEO Birdlifeko David de la

Bodegak, baina agerian utzi du,

halere, administrazioak egiten

duen baino gehiago egin dezake-

ela, oraindik ere.

Nafarroan, 2015ekoa da po-

zoiaren aurkako plana; 2019an

berrikusi beharko lukete.

«2012ko kasua gertatu eta gero,

gobernuz kanpoko erakundeek

presio handia egin zuten gober-

nuak neurriak har zitzan», gogo-

ratu du De la Bodegak. Argi utzi

du, halere, herrialdeko basozai-

nek eta foruzainek ez dutela be-

har den formakuntzarik, eta for-

makuntzarik gabe «herren» gel-

ditzen dela pozoiaren aurkako

lana. «Nafarroako Gobernuari

eskatu behar diogu bete dezala

onartutako plana. Borondatea

behar da, formakuntza, eta herri-

tarrak sentsibilizatzeko kanpai-

nak. Oraingoz, ordea, horrelako-

rik ez dago Nafarroan».

Nafarroako Hitza Ingurumen

Departamentuko arduradunekin

hitz egiten saiatu da hilaren 8ko

epaiketari buruz, baina kontsei-

lariaren kabinetetik jakinarazi

diote pozoiaren gaia ezagutzen

duen teknikaria epaiketan peritu

lanetan ariko dela, eta, ondorioz,

ezin duela aurretik auziaz hitz

egin. Pozoiaren erabilerari buruz

galdetuta, berriz, 2015eko planari

jarraituz urtero egiten dituzten

txostenak sarean daudela adiera-

zi dute gobernuko kideek.

Sarean, hain zuzen ere, 2016ko

eta 2017ko txostenak daude.

2016koa azaroan dago sinatua,

eta jasotzen du 2015ean eta

2016an pozoiaren eragina ez zela

nabarmena izan. 2015ean, hama-

bost txosten egin zituzten. Lau

kasutan baieztatu zuten pozoia-

ren erabilera. 2016an kasurik ez

zen antzeman, urte horretan

egindako txostenaren arabera.

2017koak, ordea, 2016an sei txos-

ten zabaldu zituztela aipatzen du,

eta bi kasutan baieztatu zutela

pozoiak hil zituela jasotako ani-

maliak: hiru miru gorri eta azeri

bat, Los Arcosen eta Galipentzun.

2017an, berriz, pozoitzerik ez zen

gertatu, urte horretako txostena-

ren arabera.

E. Elizondo Iruñea

Mende laurdena bete

zuenean egin zuen

Gorosti zientzia el-

karteak bere lehen-

dabiziko ornitologia kongresua,

Iruñean. Hamar urte joan dira ge-

roztik, eta bigarrena antolatzea

erabaki du taldeak. «Orain egin

behar genuen, edo inoiz ez!»,

erran du Gorostiko ornitologia

saileko arduradun Juan Ignacio

Deanek. Hilaren 19tik 21era egi-

nen dute, Iruñerriko Mankomu-

nitateak Iruñeko Mendillorri au-

zoan duen ur biltegian. Herrita-

rrek egindako zientziaz ariko

dira, bertzeak bertze.

Gai horrek ederki islatzen du

Gorostik azken hamarkadan

egindako bidea, helburu hartu

baitu, hegaztien inguruko infor-

mazioa jasotzeaz gain, informazio

hori zabaltzea, partekatzea, eta

erabilgarri bilakatzea ere. Zeregin

horretan ezinbertzeko tresna bat

izan dute lagun Gorostiko kideek

azken urteotan: eBird platafor-

ma. Haren bidez, hegaztiei beha-

tzen dien herritar orok badu au-

kera jasotako datuak plataforma-

ko erabiltzaile guztiekin

partekatzeko. «Informazio ho-

rren bidez, ezagutza dugu gure

esku; garai ezberdinetako datuak

alderatzeko aukera dugu, bai eta

populazioen joera ezagutzekoa

ere. Gisa horretako informazioa

funtsezkoa da hegaztiak ezagu-

tzeko eta zaindu ahal izateko era-

bakiak hartzeko».

Deanek gogoratu du Gorosti

zientzia elkarteko kideek, hasie-

ran, paperean argitaratzen zutela

ornitologia urtekari bat. «Hamar

urtez, ikusitako hegaztien ingu-

ruko 20.000 ohar jaso genituen

argitalpen horietan; eBird plata-

formaren bidez, berriz, azken bi

urte eta erdian 200.000 jaso ditu-

gu; aldea nabarmena da», erran

du Gorostiko kideak.

Argitu du paperean jasotako

datu horiek guztiak plataforma

digitalean daudela orain, denen

eskura. «Gure datuekin eta gure-

kin bat egin duten ornitologoek

jasotakoekin batera, ari gara pla-

taforma hornitzen; ahalegin han-

dirik egin gabe, aukera dugu in-

formazio hagitz baliagarria jaso-

tzeko», berretsi du Deanek. Jose

Ardaiz biologoa ariko da kongre-

suan, zehazki, eBird plataforma-

ren erabilerari buruz eta euskarri

horren bidez lortutako informa-

zioari buruz.

Zaletasunak, goraJuan Ignacio Deanek argi du orni-

tologiarako zaletasunak gora egin

duela Nafarroan azken urteotan.

Gorostik egindako lanak ere badu

errealitate horrekin zer

ikustekorik, hamabost

urtez egin baitu elkarte-

ak ornitologia ikastaroa,

zaletasun hori sustatze-

ko. «Talde txikiak osa-

tzen dira, baina, pixkanaka-pix-

kanaka, urrats sendoak egiten ari

gara».

Hegaztiei behatzeaz gain, orni-

tologia beren zaletasun bilakatu

duten anitzek argazkigintzarekin

uztartzen dute jarduera hori.

«Ornitologiarekin lotutako ar-

gazkigintzak gora egin du, nabar-

men», berretsi du Deanek. Nafa-

rroan hegaztiei so egiteko eta ar-

gazkiak egiteko «hamaika toki

aparta» badirela erantsi du. «Au-

tokritika egin behar dugu, ez bai-

tugu joerarik gurean dugunari

duen balioa emateko. Nafarroan

paisaia ezberdinak ditugu: kos-

taldetik gertuko eskualdeetan

itsas hegaztiak sartzen dira; Piri-

nioak ditugu, haitzez eta arroilez

betetako inguruak; hegoaldean,

berriz, Bardea, han bizi diren es-

tepako hegaztiekin. Paisaia ho-

rietan guztietan bizi diren hegazti

guztiak bilakatu nahi ditugu pro-

tagonista, bai urriak direnak, bai

eta erraz ikus ditzakegunak ere».

Kongresuari buruzko informa-

zioa Gorostiren webgunean dago,

gorosti.orghelbidean.

Gorostik ornitologia kongresu bat eginen du bigarrenez, 35. urteurrena ospatzeko. Hilaren 19tik21era izanen da. Datuak saretzearen garrantzia nabarmendu du Juan Ignacio Dean kideak.

Herritarrek egindako zientzia

Hainbat pertsona hegaztiei behatzen, Gorostik antolatutako ornitologia ikastaroan. GONZALO DEAN

KONGRESUA

Gorosti elkarteak bigarren aldiz

antolatu du ornitologia kongresu

bat, 35. urteurrena ospatzeko.

Mankomunitatearen Mendillorriko

ur biltegian eginen dute.

Hilaren 19an

b 18:00. Harrera parte hartzaileei .b 19:15. Borja Mila: Hegaztien ebo-

luzioa eta espezien identifikazio

genomikoa.b 20:00. Vanesa Palacios: Ornito-

logia turismoaren esperientzia Ex-

tremaduran.b 20:30. Nafarroako kontserba-

ziorako mugimenduen garapena.

Hilaren 20an

b 09:00. Gloria Giralda: Bonelli

arranoa Nafarroan.b 09:30. Jose Donazar, Olga Ce-

ballos, Alejandro Urmeneta, Ene-

ko Arredondo, Ainara Cortes-Avi-

zanda eta Jose Antonio Sanchez

Zapata: GPS segimenduaz.b 10:00. Alfonso Llamas: Ugatza-

ren kudeaketa Nafarroan.b 10:30. Itziar Almarzegi eta Jesus

Mari Lekuona: Naumann belatza

eta basoilo txikia Nafarroan.b 11:30. Miguel Mari Elosegi eta

David Campion: Okil gibelnabarra.b 12:00. Ainara Cortes: Elikadura

osagarria eta galzorian dauden

espezie sarraskijaleak. b 17:30. Jesus Mari Lekuona:

Ur hegaztien eboluzioa Nafarroan.b 18:40. Jose Ardaiz: eBird plata-

forma Nafarroan.b 20:15. Eztabaida hiritarren

zientziaz. Gorka Gorosperekin.

Duela 35 urte sortu zutenGorosti zientzia elkartea;ornitologia ikastaroak egindituzte azken hamabostetan

2015. urtekoa dapozoiaren aurkakoNafarroako plana; 2019. urtean berrikusibeharko lukete

Edurne Elizondo Bera

Iaz baino ezagunagoa daorain herrian Isidoro Fa-goaga». Berako Udalekozinegotzi Aitor Elexpurukerran ditu hitzok, German

Ereñak idatzitako tenor berata-rrari buruzko biografiaren aur-kezpenean. Isidoro Fagoaga, eltenor olvidado (Isidoro Fagoaga,tenor ahaztua) izena du lanak, etaBerako Udalak eta NafarroakoGobernuak plazaratu dute. Libu-ruak iaz hasitako ekinaldi ziklobat ixten du, nolabait. Fagoaga-ren obrak eta tenorrak egindakobidea ezagutarazi nahi izan dituz-te ekinaldi horiek, herritar taldebatek bultzatuta. Isidoro Fagoagaizena du Berako musika eskolak,baina izen horren atzean dagoenizana ezezaguna zen, orain arte,tenor eta idazle izandako gizonhorren herrikide anitzentzat.Egoera hori aldatu nahi izan duberatar talde batek, Fagoagarenomenez egindakoekin.Elexpuruk uste du helburuabete dutela, eta tenorrari buruzkoerakusketa, hitzaldi zikloa etaomenaldia egin eta gero hurbila-gokoa dutela beratarrek Fagoaga.Goi mailako abeslaria izan zen,Wagnerren operak kantatzenonenetakoa. Konpromiso sendo-koa, gainera. Italian jo zuen goiatenor gisa, baina herri hori etakantua utzi zituen Gernika bon-bardatu zutela jakin eta gero. Era-bat hunkitu zuen 1937ko apirila-ren 26an gertatutakoak.Nafarroako Gobernuko Kultu-ra zuzendari nagusi Dori LopezJuriok bat egin du Berako zinego-tziarekin, eta argi du Ereñaren la-nak tenorraren ibilbidean sakon-tzeko aukera emanen diela ira-kurleei, gainera. Musika utzi etagero Fagoagak bere lehen zaleta-sunari heldu ziola nabarmendudu Lopez Juriok: idazteari, alegia. Ereñak ere paperean jaso duFagoagaren memoria. Richard

Wagnerren operen zale amorra-tua da Ereña, eta zaletasun horrekeraman zuen, 2000. urtean, Bera-ra. Eibarkoa da Ereña, herri ho-rretako txistu bandako kide. Ezda ikerlari profesionala, baina ja-kin-minak eraman du Fagoaga-ren arrastoaren bila, Eibartik Be-rara, eta Beratik Iruritara. «Fago-agak Wagnerren operak abestenzituen; goi mailako tenor drama-tikoa izan zen; Italiako nagusiaizan zen, 1920ko eta 1930eko ha-markadetan».Fagoaga beratarra zela baze-kien Ereñak, baina deus gutxigehiago. 2004. urtean, tenorrarenhainbat senide aurkitu zituen Iru-ritan, eta haiengana jo zuen.Abeslariak utzitako hainbat ku-txa aurkitu zituen han, eta, kutxahorien barruan, berriz, benetakoaltxor bat: gutunak, oholtza gai-nean erabilitako jantziak, argaz-kiak eta tenorraren bertze hamai-ka gauza.

Arrakasta eta minaMateriala jasotzen hasi ahala, Fa-goagaren biografia idaztekoproiektua ere mamitzen hasi zenEreñaren baitan. Duela bi urte,Beran sortutako Isidoro Fagoaga-ren Lagunak taldeko kideekin ja-rri zen harremanetan, eta haienarteko sinergien ondorio izan zeniaz Berako kultur etxean tenorra-

ri eta haren garaiari buruz egin-dako erakusketa. Fagoagarenarrakasta islatu zuen erakusketahorrek, bai eta abeslari eta idazleberatarraren mina ere. Izan ere,Italia utzi eta gero, DonibaneLohizunen hartu zuen aterpe.Atxilo hartu, eta Gurseko kon-tzentrazio esparrura eraman zu-ten. Hilabete bat egin zuen han,1940. urtean.Fagoagaren biografia osatu duEreñak bere liburuan, eta oholtzagainera igo zen aldi guztiak zehaz-tu ditu, haien inguruko kritikekinbatera; gainera, beratarrak idatzi-tako lanen zerrenda eman duEreñak, bai eta tenor eta idazleariburuz idatzitakoena ere. Eibarkoikerlariak nabarmendu du gober-nuak hartu duela Fagoagaren on-darearen gaineko ardura, eta poz-garritzat jo du hori. Azaldu du li-burua osatzen hasi zenean garaihartako gobernuko eta BerakoUdaleko arduradunek ez zutelainteres handirik erakutsi Fagoa-gari behar bezalako aitortza egite-ko. Orain, ordea, behar zuen ba-besa aurkitu du Ereñak adminis-

trazioan, eta ontzat jo du. «Adi-tuen esku egon behar du». Ohar-tarazi du, halere, Fagoagaren in-guruko ondareak «bizia» beharduela; ez dela nahikoa museo ba-tean sartzea, alegia. Irakasteko etaikasteko baliatu behar dela.Gaur, Nafarroako Artxibo Na-gusian izanen da German Ereña,19:00etan, liburua aurkezten.«Han izanen dira Fagoagarenjantziak. Balio dezatela abeslariakutzitako gauzek haren inguruan

sakontzen jarraitzeko», erran duegileak.Hamaika hari jasota osatu duEreñak Isidoro Fagoagaren mata-za. Oraindik ere zer egin badelaargi du idazleak, halere. Ideia batjarri du mahai gainean: tenor be-ratarrari buruzko film bat osa-tzea. El tenor olvidado liburuanjaso ditu Ereñak Fagoagari buruzkontatu beharrekoak. Oraingoz,paperean gordeta dago tenorra-ren memoria.

Nafarroako Gobernuak eta BerakoUdalak Isidoro Fagoagaren biografia batargitaratu dute, German Ereñak idatzia.Tenor beratarrari aitortza eta omenaldiaegin zioten herrikideek iaz.

Memoria,paperean

German Ereña Minguez, Berako herriko etxeko arkupean, Fagoagari buruz egindako liburuarekin. JON URBE / FOKU

Beratarrek iaz Isidoro Fagoagari egindako omenaldia. IDOIA ZABALETA / FOKU

4 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5aGaiak

Fagoaga goi mailakotenor dramatikoa izan zen; Italiako onena1920ko eta 1930ekohamarkadetan»

«Adituen esku egonbehar du Fagoagarenondareak; balio dezalaharen inguruansakontzen jarraitzeko»German EreñaIsidoro Fagoagaren biografiaren egilea

‘‘

Ane Eslava Iruñea

Larunbatean, hainbat

adituk Nafarroako

herritarren hizkun-

tza eskubideak ber-

matzeko beharra ez-

tabaidagai izan zuten Hizkuntza

eskubideak bermatzeko Legea-

ren bidean ikastaroan. Udako

Euskal Unibertsitateak udazke-

nerako antolatutako lehenbiziko

jarduera izan zen, eta ehun lagun

inguru bildu zituen Iruñeko Kon-

destablearen jauregian. Hasteko,

Paul Bilbao Kontseiluko idazkari

nagusiak esan zuen Kontseiluak

bide bakarra ikusten duela herri-

tarren hizkuntza eskubideak ai-

tortuak izan daitezen: euskararen

ofizialtasuna Nafarroa osora za-

baltzea. Horretarako, beharrez-

kotzat jo zuen euskararen lege

«integral» bat ezartzea.

Kontseiluak ez ezik, beste hain-

bat adituk ere parte hartu zuten.

Roldan Jimeno NUPeko Zuzenbi-

dearen Historia irakasleak inda-

rrean dagoen legearen iraganaz

hitz egin zuen; Iñigo Urrutia Zu-

zenbide doktore eta EHUko ira-

kasleak, berriz, euskararentzako

esparru juridiko berri baten be-

harra izan zuen hizpide. Bestalde,

Olatz Altuna Soziolinguistika

Klusterreko teknikariak Nafarro-

ako zonifikazioari buruz hitz egin

zuen. Azkenik, Koldo Colomo

euskara teknikaria, Iulen Urbiola

Baztango udal idazkaria, Ivan Gi-

menez kazetaria eta Iñigo Orella

nekazari ingeniaria egungo lege-

diaren gabeziaz mintzatu ziren.

Horrez gainera, Alfons Estevek,

Valentziako Unibertsitateko hiz-

kuntza politikako zerbitzubu-

ruak, valentzieraren legearen

nondik norakoak azaldu zituen.

Jardunaldiaren balorazio «oso

positiboa» egin dute UEUko ki-

deek, Edurne Koch Nafarroako

arduradunak adierazi duenez.

«Ez genuen uste erantzuna hain-

bestekoa izango zenik». Adituen

maila azpimarratu du: «Kopu-

ruak garrantzia badu ere, adituen

kalitateari eta aniztasunari erre-

paratu nahi diet». Hizlariez gain,

uste du publikoan ere euskararen

lege berri bat bultzatzeko «ga-

rrantzitsuak» izan daitezkeen

pertsonak izan zirela: besteak

beste, parlamentariak, toki era-

kundeetako euskara zerbitzueta-

ko teknikariak, AEK-ko eta IKA-

ko ordezkariak eta herri mugi-

menduko kideak. «Gure

helburuak bete ziren, guztiz».

Jardunaldi horrekin estreinatu

du UEUk ikasturtea. Aurten, pro-

grama oparoa eskainiko dute

Iruñean: hamar ikastaro egingo

dituzte. Horietako batzuk UEUk

berak sortutakoak dira, edonori

zuzendutako gai zabalak eskain-

tzen dituztenak. Horien artean

daude Hizkera argia administra-

zio elektronikoaren garaian eta

Emozioen kudeaketa eta mani-

pulazioa. Beste batzuk, ordea, es-

pezifikoagoak dira, hezkuntzare-

kin lotutakoak, Nafarroako Go-

bernuko Hezkuntza Departa-

mentuarekin elkarlanean antola-

tzen baitituzte. Zortzi dira: Haur

eta gazteen transexualitatea

ulertzeko gakoak; Adimen Aniz-

kunen teoria: begirada aldaketa;

Psikomotrizitatea, mugimendu

eta jolas librea; Itzulpengintza-

ren hasi-masiak irakasleentzat:

hainbat baliabide eta gako; Bile-

ren dinamizaziorako teknikak;

Gradu bukaerako lana eta lan

akademikoetan trebatzen; Aniz-

tasuna landuz, LGTBIfobia gain-

ditu eta Proiektu bidezko meto-

dologiak. Azkena Internet bidez

egingo dute; gainontzekoak, be-

rriz, Iruñeko hainbat egoitzatan.

Ikastaroek oso harrera ona izan

dutela adierazi du Kochek: «Es-

pero genuena gainditu dute».

Esan duenez, pedagogia berri-

tzaileak lantzen dituztenek izan

ohi dute eskaririk handiena. Aur-

ten, kasurako, Proiektu bidezko

metodologiak ikastaroan 180 la-

gunek eman dute izena, eta psi-

komotrizitateari lotutako ikasta-

roak ere «oso harrera ona» izan

du. Bestalde, Haur eta gazteen

transexualitatea ulertzeko gako-

ak izenekoak ere izen emate ugari

izan ditu. «Argi dago beharra da-

goela hori aztertzeko eta ulertze-

ko», Kochen hitzetan.

«Pozik gaude, gure helburua

betetzen ari delako», adierazi du.

UEUk Nafarroan duen helburua

da euskarazko etengabeko pres-

takuntzan erreferente izatea. Izan

ere, krisialdi garaian, Iruñeko

egoitza itxita egon zen hainbat

urtez. 2015ean, ordea, berriro ire-

kitzea erabaki zuten, eta elkarla-

naren aldeko apustua egin zuten.

Hitzarmen «garrantzitsuak» lor-

tu zituzten: NUPekin eta Hezkun-

tza arloko Unibertsitate atalare-

kin. «Horiekin lortu genuen jen-

de askorengana hurbiltzea».

Gainera, ikastaroak homologatu

zituzten, eta, horri esker, ikasleek

kredituak eta parte-hartze ziurta-

giria eskuratu ditzakete.

Elkarlanaz gain, beste faktore

batzuk lagungarriak izan dira

UEUrentzat. Batetik, Nafarroako

Gobernu aldaketa aipatu

du Kochek: «Ateak ireki

zizkiguten hasieratik, eta

babes horrek bermea

ematen digu gauzak

ondo egiteko». Bestetik,

euskaraz ikasi duen belaunaldia

helduagoa izatea ere lagungarria

izan da.

Lortu dute, beraz, UEU Iruñean

sendotzea. Arduraduna pozik

dago egindako ibilbidearekin:

«Joan gara pixkanaka pausoak

ematen, eta hazkundea izugarria

izan da». Eskariak gora egiten ja-

rraitzen duen bitartean eskaintza

handitzen jarraituko dutela ziur-

tatu du. Aurrera begira, errefe-

rente izaten jarraitzea da UEUren

erronka nagusia.

Ikasturtea martxan da Udako Euskal Unibertsitatean ere:Euskararen Legearen inguruko jardunaldiak eman dio hasiera.UEU gero eta sendoago dago Iruñean, eta programa oparoaeskaini du udazkenerako. Erreferente izatea du helburu.

Elkarlanari esker ari da sendotzen

Euskararen Legeari buruzko saioa, Kondestablearen jauregian. IÑIGO URIZ / FOKU

5NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Gaiak

UEUk hamar ikastaro antolatuditu udazkenerako, Iruñean.Horietako zortzi espezifikoakdira, hezkuntzaren ingurukoak

RHURBILDU ETA LAUSaioa Alkaiza

Dena daadinarengatik

Haritzek 23 urte dauz-

ka, filologia titulu bat

eta Bigarren Hezkun-

tzako Irakasle Maste-

rra ateratzeko premia, gogorik ez

duen arren eta adin horretako

nerabeak gorroto baditu ere. Izan

ere, ez da besterik lan munduan,

eta irakasle bat beti izanen da

funtzionario eta funtzionario ba-

tek ez du kontu korrontean zulo-

rik izanen. Akituta dago, logela

bat 300 euroan dagoelako alokai-

ruan, ez duelako bikotekiderik

bere lagun gehienek ez bezala

eta, batez ere, ez dakielako zer ari

den. Ez dakielako zer egiten duen

bere bizitzarekin. Ahoa irekitze-

rako eskapatu zaio bokazioa.

Mertxek ezkertiarra izatearen

uste irmoa eta urteetan batzarre-

tan pasatako orduak dauzka biz-

karrean. Motxila baino ez du era-

maten asteburu-pasa mendira

doanean, liburu batzuk, mendi-

ko arropa eta deskonektatzeko

gogoa. 36 urte dauzka. Desko-

nektatzeko gogoa, lan gehiegi

egiten duelako, 9-10 ordu egune-

an, baina elkartasunean oinarri-

tuta gizarte ekonomiaren alde

egiten duen kooperatiba batean.

Haurdun geratzen ez delako dago

larri, eta etxebizitza kooperatiba-

tik atera eta merke ikusi berri

duen pisua erosi nahiko lukeela-

ko. Bere buruarekin kooperatu

nahiko luke, aldatzeko.

Arratek 40 urte dauzka. Zen-

baki borobila. Eta inoiz ez du izan

nahi izan etxe bat jabetzan, eta

barre egin izan du haren kuadri-

llakideez, ezkutuan hori bai, ko-

munean zein azuleju ipiniko zu-

ten eta sukaldeko plakan zenbat

su behar zituzten erabakitzera-

koan. Batzuetan, 40 urte horietan

pentsatzen du eta borobiltasunak

puxtarriaren tamaina hartzen

duela iruditzen zaio eta zintzu-

rrean behera trabatzen zaiola.

niak mundiala irabazi zuenekoa

eta bigarrena bi edo hiru urte

gazteagoa, gehienez jota lau.

Aimarrek 50 urte dauzka, hiru

ardotxo hartzen ditu egunean,

eta kezka handia du ximurrak

atera zaizkiolako begi ertzetan

eta begi zuloak aski markatzen

zaizkiolako hamar orduz lo egin-

da ere. Aita eredugarria dela esa-

ten dio bere buruari, autoko aire

girotuaren zirrikituak mimoz

garbitzen dituen bitartean.

Interneten sartu dira laurak,

barruko ezinegonari hitzak jarri

nahian. Ikusi dute, hurrenez hu-

rren, 20 urteen bueltako krisia,

30 urteen bueltako krisia, 40 ur-

teen bueltako krisia eta 50 urteen

bueltako krisia existitzen direla,

adituek hala izendatuta. Lasaiago

geratu dira. Ez da haiena beren

bizitzen kaosaren gaineko ardu-

ra.

Orduan, gelan geratzen da isil-

isilik eta argia itzalita, buruko

mina noiz pasako, baina, halako-

etan, pentsatzen du agian arnasa

hartzeko gaitasuna ahantziko

zaiola eta beldurtzen da, zer gerta

ere, arnasestuka hasi bitartean.

Antsietate krisi bat duela pentsa-

tuko luke hori zer den jakinen

balu. Ilargi betea dago, ordea, eta

hark ongi daki jakin ilargi betea-

ren kulpa dela. Ezin du begirik

bildu eta horregatik bi ilargi dira

haren begi nini urdinak.

Aimarrek Audi beltz bat dau-

ka, beltz metalizatua, A3 bat,

larruzko eserlekuekin eta gama

altuko osagarri guztiekin. Dena

esan beharra badago, Interneta

ez du inoiz erabiltzen eta Blueto-

otha zertarako den ere ez daki ze-

hazki, baina badu. Horrez gain,

bi alaba ere badauzka: Joana eta

Mikele. Lehena, 2010ekoa, Espai-

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5aIritzia

Memoriarako toki bilakatu dute Francokbehartuta lan egin zutenen barrakoi bat

BIDANKOZE bGobernuak udan antolatutako auzolandegiak eman du

fruiturik, eta zutik da, berriz ere, Francok behartuta lan egin behar

izan zuten presoek Igariko gainean erabilitako barrakoietako bat. Me-

moriarako toki bilakatu nahi dute. Asteburuan inauguratu zuten. Han

izan zen 102 urteko Luis Ortiz, Francoren preso ohia, bertzeak bertze.

Larunbatean, jende anitz izan zen Igarin, barrakoia ikusten. NAFARROAKO GOBERNUA

165FEMINISMOAN TREBATU DIREN EMAKUMEAK, IRUÑEAN165 emakumek parte hartu dute Iruñeko Udalak eta Emakumeen Mundu

Martxak antolatutako formakuntza feministarako jardunaldietan. Emaku-

meen arteko eztabaida eta gogoeta bultzatu nahi izan dute.

«Poesia oxigenoa da niretzat,kapsula baten gisan, neureburua ezagutzeko bidean etaingurunea ezagutzeko bideanbaliagarri izan zaidan esteka»

Hasier LarretxeaIdazlea

MUSIKA

BURLATAEl Kanka eta

Lemon y Tal.

bBihar, 21:00etan, kultur etxean.

BURLATASinfonietta Academica.

b Igandean, 20:00etan, kultur

etxean.

BURLATALos Brazos eta Ozone

Mama.

bOstegunean, 22:30ean, kultur

etxean.

ELGORRIAGAKurkuma.

bAsteazkenean, 23:00etan,

ostatuan.

ESAPablo Marquez Caraballo.

b Igandean, 12:45ean, Leireko

monasterioan.

IRUÑEANafarroako Orkestra

Sinfonikoa.

bGaur, 20:00etan, Baluarten.

IRUÑEAAmaia Romero.

bGaur, 20:30ean, Gaiarren.

IRUÑEAEric Martin.

bGaur, 21:00etan, Indara aretoan.

IRUÑEAOrganorako musika

zikoa: Andres Cea Galan.

bBihar, 18:00etan, San Domingo

elizan.

IRUÑEARevolver.

bBihar, 21:00etan, Gaiarren.

IRUÑEAPamplonesa banda.

b Igandean, 19:00etan, Gaiarren.

IRUÑEARodrigo Cuevas.

bOstegunean, 21:30ean, Zentralen.

TAFALLALa Cuerda Floja,

Ostikadak, Orreaga 778, Kaleko

Urdangak, Jaleo eta Ion Kombo.

bBihar, 16:00etatik aurrera,

Ormi Egunean.

TUTERANueva Babel:

La mensajera zarzuela.

bBihar, 20:30ean, Gaztanbiden.

BERTSO SAIOAK

IRUÑEANazioarteko inprobisa-

tzaileen bira: Araceli Arguello,

Maialen Lujanbio, Tomasita

Quiala eta Julio Soto.

bAsteartean, 19:00etan, Zentralen.

SUNBILLABertso afaria: Andoni

Egaña, Alaia Martin eta Jon Martin.

b Igandean, 21:00etan, Ulibeltzaken.

ANTZERKIA

AIEGI Ines Bengoa: Cuenta y pinta.bBihar, 18:30ean, kiroldegian.

ALTSASULirica Iberica: Oliver

Twist, el joven huérfano.

bBihar, 19:00etan, Iortian.

ATARRABIATDiferencia: Niko,

banpiro txiki bat.

bBihar, 17:30ean, kultur etxean.

AZAGRA Iluna Teatro: Camioneta

y manta.

b Igandean, 19:30ean, Francisco

Arbeloa ikastetxean-

BARAÑAIN Inextremis Teatro:

La prueba.

bGaur, 20:30ean, auditoriumean.

CINTRUENIGOLo mejor de Yllana.

bBihar, 20:00etan, Avenidan.

IRUÑEALa Nave Teatro: Goyena

Arraiza, Emilia.

bGaur, bihar eta etzi, 20:00etan,

Nafarroako Antzerki Eskolan.

IRUÑEAEl Milagro de la Niña:

Ametsetan.

bBihar, 12:00etan eta 18:00etan,

Iturramako Civivox aretoan.

IRUÑEAAtx Teatroa: Tomiris.

bAsteazkenean, 20:00etan,

Kondestablearen jauregian.

LIZARRATDiferencia: Salir de

cuentas a los 50.

bBihar, 20:00etan, Los Llanos

kultur aretoan.

TAFALLAKulunka: Solitudes.

bGaur, 20:30ean, kulturgunean.

TUTERA Jaso ikastola: 1937.

bGaur, 19:00etan, Gaztanbide

antzokian.

ZIZUR NAGUSIATDiferencia:

Salir de cuentas a los 50.

bOstegunean, 20:00etan, kultur

etxean.

DANTZA

BARAÑAINExcentrica: La Maldi-

ción de los Hombres Malboro.

bBihar, 20:30ean, auditoriumean.

ZIZUR NAGUSIAAlmudena Lobon

konpainia: Suite Navarre.

bBihar, 20:00etan, kultur etxean.

ZINEMA

IRUÑEAMarkak, Aitor Etxeberria

Ensembleren musikarekin.

bGaur, 20:00etan, Iturramako

Civivox aretoan.

Gure proposamena b Iruñea

Nazioarteko inprobisatzaileen bira, Zentral aretoanNazioarteko inprobisatzaileen bira hasiko da heldu den asteartean, 19:30ean, Iruñeko Zentral aretoan. Ekinaldiak Tomasita Quiala kubatarra eta Ara-

celi Arguello argentinarra ekarri ditu Euskal Herrira. Hilaren 9tik 14ra bitarte, hainbat inprobisazio saiotan ariko dira, hemengo bertsolariekin batera.

Iruñeko saioan, zehazki, Quiala, Arguello, Julio Soto –irudian, eskuinean, Maider Beloki Iruñeko zinegotziarekin–eta Maialen Lujanbio ariko dira

oholtza gainean. Mintzola Ahozko Lantegiak eta Lanku Kultur Zerbitzuek antolatu dute nazioarteko inprobisatzaileen bira. JAGOBA MANTEROLA / FOKU

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Agenda

Edurne Elizondo Iruñea

Sanferminekin lotzen dute ani-tzek Pamplonesa udal musika-banda, baina taldeak urte osoanegiten duela lan nabarmendu duVicent Egea zuzendariak (Cocen-taina, Herrialde Katalanak, 1961),datozen hilabeteotan Gaiarreneskainiko duen programazioarenaurkezpenean.Kultura zinegotzi Maider Belo-

kik erran du Pamplonesa dela

Iruñeko Rolling Stones. Zer deri-

tzozu?

Ez nuen horren berri, baina egiada bandako kideok erruz suma-tzen dugula herritarren babesaeta maitasuna. Kontzertu guztie-tan erakusten digute hori, oholtzabaten gainean gaudenean, bai etahiriko bestetan karrikan jotzendugunean ere. Uste dut lortu du-gula, Rolling Stones taldeak beza-la, jarraitzaile leial eta sutsuakizatea.

Rolling Stones baino zaharra-

goa da Pamplonesa. Datorren

urtean ehun urte beteko ditu.

Nola lortzen da eustea?

Taldeak bide sendo eta luzea egindu, baina bandako kideak gazte-ak dira. Lantalde oso gaztea dut,eta hori gauza ona da. Jendea gau-zak egiteko gogoz dago. Erakun-deak historia luzea du atzean, etahorrek ematen du sendotasunbat; aldi berean, jende gaztea ari-tzeak gauza berriak egiteko gogoaeta ilusioa ekartzen ditu. Gazteizateak, gainera, ez du erran nahiformakuntzarik ez dutenik. Jen-de prestatua dugu bandan.Tradizioa eta bide berriak jorra-

tzeko gogoa uztartzea izan da

zuen sekretua?

Nik uste dut baietz. Tradizioa etabide berriak, gainera, modu natu-ralean uztartu dira. Errespetuhandia diogu orain arte egindakobideari, eta kalitatea bilatzendugu beti, bai sanferminetan ka-

rrikan jotzen dugunean, bai etaantzoki batean obrarik konple-xuena jotzen dugunean ere.Errespetu bera erakusten dugubeti, eta hori da gakoa. Musika ga-raikidea gure errepertorioko par-te bat da.Bestetan jotzen duen banda bai-

no gehiago da Pamplonesa?

Hala da. Sanferminak bederatziegun dira, eta bandak urte osoan

egiten du lan. Onartu behar dutkosta egin zitzaidala herritarreihori erakustea, sanferminetan jo-tzen duen banda baino anitzez eregehiago garela erakustea, alegia,baina uste dut lortzen ari garela,ari garela jendea antzokietaraerakartzen, eta jendea jabetzenari dela egiten dugun guztiaz.

Konpositorea ere bazara. Ongi

uztartzen dituzu bi arlo horiek?

Ekainean nik sortutako Don Per-limplín estreinatu genuen, etadatozen hilabeteotarako progra-mazioan ere nik egindako lan bataurkeztuko dugu, lehenengo al-diz. Niretzat, bi arlo horiek erabatosagarriak dira; zuzendari izateakhobeki idazten laguntzen dit, eta,alderantziz, sortzaile izateak zu-

zendariak egin beharduena hobeki ulertzenlaguntzen dit. Aitortubehar dut, halere, nirebenetako pasioa musikaidaztea dela.

Bandarako musika joko duzue

hilaren 21ean, Gaiarren. Lau

konpositore nafarren lanak es-

kainiko dituzuela erran, eta zeu-

re burua sartu duzu nafarren ar-

tean. Zenbat denbora daramazu

hemen?

Nafarroan egon naiz denboragehien, eta Nafarroan, gainera,

musikaren arlo guztiak ukitu di-tut: kontserbatorioa, Pamplonesaeta bertze hamaika erakunde;Iruñeko Taldeko konpositoreizan naiz... hemengoa naiz, neurrihandi batean. Harreman estuadut hemengo jendearekin.Pamplonesan hogei urte baino

gehiagoko bidea egin duzu

jada. Ez zara nekatzen?

Iruñera 18 urterekin ailegatu nin-tzen. Pamplonesako zuzendari,berriz, 1996. urtean hasi nintzen.Beti dugu gauza berriak egitekogogoa, eta horrek ematen dit au-rrera egiteko indarra eta ilusioa.Publiko berria erakartzea ere

bada zuen erronka?

Musikaren esparruan ari garenerakunde guztion erronka dahori. Publiko berria bilatzen egonbehar dugu beti. Iruditzen zaitarlo horretan egon dela ardurarikeza, eta gurearen gisako taldeenkontzertuetan jende gazte gutxiegoten da. Hori arazo bat da. Ho-rregatik uste dut garrantzitsuadela estilo ezberdinak lantzea,publiko ezberdinak erakartzeko.Publikoa trebatu behar da?

Bai, funtsezkoa da. Hezkuntzarenesparruan erabat txertatu behar-ko lukete musika. Kontua da kri-siaren aitzakiarekin hezkuntza-ren esparruan egondako murriz-ketek min egin diotela arteari eta,bereziki, musikari. Bertzelakoarerioak ere baditugu.Zeintzuk?

Gaur egun entzuleen esku dau-den teknologia eta gailu guztiak.Etxetik ez ateratzea ekartzen dutetresna horiek, eta musika etxeankontsumitu ahal izatea; hori geroeta errazagoa da. Horren ondo-rioz, noski, antzokietan jendeagaltzen dugu. Ahalegina egin be-har dugu musika ikuskizun gisaez desagertzeko. Argi dago zuze-neko musikak teknologiak ema-ten ez duen zerbait baduela, bainajendea eroso dago etxean. Horreninguruan egin behar dugu lan.Abendura bitarteko programa

prest duzue. Zer eskainiko die

Pamplonesak etxean gelditze-

ko tentazioa izan dezaketenei?

Batetik, nabarmentzekoa da zar-zuela eta Gabonetako kontzertuaeskainiko ditugula, ohi bezala.Tradizio bilakatu dira, eta publi-koak eskatzen ditu. Bertzetik,John Williams konpositoreak zi-nemarako egindako piezak jokoditugu, eta parte hartuko duguMusikagileak zikloan. Garrantzi-tsua da ziklo horretan aritzea gu-retzat, Euskal Herri mailako eki-naldia delako, eta oihartzun han-diagoa izanen duelako. Berritzeada kontua, publiko berria erakar-tzea. Gure bidea egiten jarraitubehar dugu.

«Tradizioa eta bide berriakmodu naturalean uztartu dira»

Vicent Egea b Pamplonesa udal musika-bandako zuzendaria

Abendura bitarteko programazioa estreinatuko du Pamplonesak igandean. 21ean Musikagileakzikloko kontzertua eskainiko dutela nabarmendu du Egeak. 1996tik da udal bandako zuzendaria.

IÑIGO URIZ / FOKU

«Bandak historia luzea du, eta horrek ematen dusendotasuna; aldi berean,jende gaztea ari da, ilusioz»

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2018ko urriaren 5a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus