máster interuniversitario!en psicoxerontoloxía! · pedro santamaría gargamala andrés vázquez...

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía

GUÍA ACADÉMICA CURSO 2017-2018

Páxina WEB: http://www.usc.es/masteres/gl/masteres/ciencias-‐saude/psicoxerontoloxia

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018 . UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Título: Denominación Específica

Máster Universitario en Psicogerontología por la Universidad de Barcelona; la Universidad de Salamanca; la Universidad de

Santiago de Compostela y la Universitat de València (Estudi General). Plan de estudos. BOE nº 67; Viernes 18 de marzo 2016, Sección III, p. 20802

Características Xerais (créditos, duración, prazas)

CRÉDITOS: 60 créditos ECTS • Contidos obrigatorios (24 créditos ECTS) • Contidos optativos (15 créditos ECTS) • Prácticas Externas (13 créditos ECTS) • Traballo Fin de Máster (8 créditos ECTS)

DURACIÓN: 1 Curso académico Setembro de 2014 a Febreiro de 2015: materias obrigatorias e optativas. Marzo a Xuño de 2015: Prácticas Externas e Traballo Fin de Máster.

NÚMERO DE PRAZAS: Máximo: 25

Órgano Académico Responsable

Facultade de Psicoloxía

Centro Administrativo Responsable

Facultade de Psicoloxía Rúa Xosé María Suárez Núñez, s/n. Campus Vida. 15782 Santiago de Compostela Web: http://www.usc.es/gl/centros/psicoloxia/index.jsp Correo electrónico decanato: [email protected] Teléfono con extensión: 881813719

Instituciones Colaboradoras

- Asociación de Familiares de Enfermos de Alzheimer y otras demencias de Galicia (AFAGA) - Asociación de Familiares de Enfermos de Alzheimer do Morrazo (AFAMO) - Asociación Galega para Axuda de Enfermos de Alzheimer (AGADEA) - Residencia Castro de Ribeiras do Lea. Lugo (SAR-QUAVITAE) - Centro Residencial para Mayores Concepción Arenal. A Coruña (SAR-QUAVITAE)

- Sanitas Residencia A Coruña (SANITAS)

- Residencia para Persoas Maiores de Laraxe. Cabanas. A Coruña. (GERIATROS). - Residencia Geriatros. Carballo. A Coruña (GERIATROS) - Residencia Geriatros. Oleiros. A Coruña (GERIATROS) - Residencia de Maiores Fundación José Otero- Carmela Martínez. Santiago de Compostela. A Coruña (GERIATROS) - Residencia de Maiores de Bembrive. Vigo (SAR-QUAVITAE) - Residencia Asistida de Maiores. Monte Arrieiro. Bembrive. Vigo (XUNTA DE GALICIA) - Residencia Valle Inclán. Vilanova de Arousa. Pontevedra. (VIAJES SILGAR) - Centro Residencial Serge. Poboa de S. Xiao. Lácara. Lugo (SERGE LUCENSE, S.A) - Servicio de Psicoxeriatría. Hospital de Conxo. Santiago de Compostela (SERGAS. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Boiro. Boiro. A Coruña (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Melide. Melide. A Coruña (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA)) - Centro de Día de Oleiros. Oleiros. A Coruña (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Outes. Outes. A Coruña (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de A Pobra do Brollón. Lugo (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Abadín. Lugo (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Chantada. Lugo (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Pántón. Lugo (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Ribadeo. Lugo (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Coles. Ourense (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día e Fogar Residencial de Rairiz de Veiga. Ourense (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día e Fogar Residencial de Taboadela. Ourense (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Toén. Ourense (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Vlar de Santos. Ourense (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Servizos Xerontóxicos Atendo. Vigo e Santiago de Compostela. (ATENDO CALIDADE S.L.) - Centro de Día O tempo é noso. Santiado de Compostela (O TEMPO É NOSO. S.L) - Centro de Día Ataia. Vigo. Pontevedra. (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Valga. Pontevedra (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Portas. Pontevedra (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de Cerdedo. Pontevedra (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA) - Centro de Día de As Neves. Pontevedra (CONSELLERÍA TRABALLO E BENESTAR. XUNTA DE GALICIA)

Coordinador

Onésimo Juncos Rabadán Telf.: +34 881 813 908

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018 . UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

[email protected]

Orientación e Rama de Conoñecemento

Rama de coñecemento: Ciencias da Saúde Orientación: Profesional

Obxectivos Competencias

Obxectivos O seu obxectivo xeral é a formación especializada de psicólogos/as para que poidan desenvolver un traballo cualificado nos diferentes contextos e dispositivos de atención a persoas maiores. Os obxectivos específicos son:


• Adquirir formación avanzada nas distintas disciplinas que forman a Psicoxerontoloxía e sobre os problemas teóricos e prácticos actualmente planteados.

• Adquirir competencias profesionais e investigadoras para desenvolver tarefas de avaliación, intervención psi- colóxica con persoas maiores sans, con deterioro cognitivo ou con outras psicopatoloxías en distintos ámbitos tanto familiares como institucionais.

Competencias

O perfil formativo a adquirir no Máster en Psicoxerontoloxía está configurado por tres grandes bloques de competencias: 1) Competencias básicas 2) Competencias xerais 3) Competencias específicas 4) Competencias transversais

Competencias básicas

• Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.

• Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.

• Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.

• Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.

• Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en boa medida autodirixido ou autónomo.

UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Competencias xerais

• Coñecer en profundidade os distintos modelos de avaliación, diagnóstico, intervención e tratamento no campo da Psicoxerontoloxía, así como as técnicas e procedementos que deles se derivan

• Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontolóxica nos diferentes contextos e ámbitos de actuación.

• Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicoxerontolóxico en función de a avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais.

• Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica.

• Coñecer nivel avanzado o proceso de envellecemento normal e patolóxico dende o punto de vista psicobiolóxico, cognitivo, persoal e social.

• Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía.

• Saber identificar as implicacións éticas da súa actuación profesional e axustarse ás obrigas deontolóxicas da Psicoloxía e demais profesións afíns, mostrando un compromiso ético e profesional en relación coas responsabilidades cívicas, sociais e globais.

• Saber identificar e formular problemas de investigación no contexto do seu exercicio profesional, e contribuír ao seu abordaxe de acordo cos métodos, técnicas e procedementos de investigación propios das ciencias da saúde, sociais, e do comportamento.

Competencias específicas

• Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. • Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación

avaliadas. • Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes

destinatarios. • Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os

instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. • Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais

máis frecuentes en persoas maiores.

Competencias tranversais

• Saber obter, analizar e sintetizar información especializada • Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos.


• Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación. • Desenvolver a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica. • Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa.

Requisitos xerais de acceso e criterios de admisión

Os requisitos de acceso serán os establecidos pola lexislación vixente para os estudos oficales de Máster. De forma máis específica o perfil máis adecuado de estudante neste Máster é un licenciado/a ou graduado/a en Psicoloxía, capaz de ler textos científicos en inglés e coa motivación, as actitudes e as habilidades interpersoais necesarias para recibir este tipo de formación. O Máster está dirixido tanto a licenciados/ás ou graduados/ ás recentes como a persoas que xa teñen certo grao de experiencia profesional nalgún ámbito de intervención psicogerontológica. O estudante tipo é un estudante a tempo completo aínda que é posible seguir o máster a outros ritmos e con outros niveis de dedicación. Criterios de admisión Posto que o programa está dirixido fundamentalmente á especialización profesional de psicólogos/ás, establécese como criterio de admisión estar en posesión do título de Licenciado ou Graduado en Psicoloxía, ou titulación estranxeira equivalente. En todas as Universidades e para garantir a igualdade de condicións para todos os estudantes, independentemente da universidade onde se curse os criterios de admisión serán os seguintes:

• Adecuación da titulación alegada para o ingreso. • Media do expediente académico no título de licenciatura ou grao.


Horarios (datas, centros, aulas)

Datas: De Setembro de 2017 a Xullo de 2018. Ver os horarios de clases e de exámes na páxina WEB da Facultade de Psicoloxía

Centros onde se imparte: Facultade de Psicoloxía da Universidade de Santiago de Compostela Cada alumno poderá elexir realizar materias optativas nas Universidades que forman parte do Máster de carácter Interuniversitario (Salamanca, Santiago de Compostela, Barcelona y Valencia). Centros colaboradores para Prácticas Externas na Universidade de Santiago de Compostela Aulas: Aula 8. Facultade de Psicoloxía. Campus Vida

Prácticas externas e en organismos colaboradores

Ás prácticas externas deben ser realizadas nalgún dos centros xerontolóxicos cos que se mantén convenio de colaboración. Existe a posibilidade de establecer novos convenios con centros de interese particular para os estudantes.

As prácticas profesionais externas están tuteladas por un profesor da Universidade e por un titor/a externo pertencente ao servizo de atención psicolóxica dos centros ou dispositivos xerontolóxicos cos que hai establecidos convenios. Para ser titor/a externo requírese estar en posesión do título de psicólogo/a. As actividades realizadas durante as prácticas externas reflectiranse nun Informe. A avaliación das prácticas externas será o resultado dunha ponderación entre a cualificación outorgada polo titor externo, o seguimento realizado polo titor académico e a nota obtida no Informe.

Profesorado

Profesorado da Universidade de Santiago de Compostela: Fernando Díaz Fernández


Agustín Dosil Maceira David Facal Mayo Mª Carmen García Mahía Alejandro García Caballero Mª Carmen Gutiérrez Moar Onésimo Juncos Rabadán Cristina Lojo Seoane Raimundo Mateos Álvarez Arturo X. Pereiro Rozas Eduardo Picon Prado Antonio Rial Boubeta Dolores Rodríguez Salgado Fernando Lino Vázquez González Montserrat Zurrón Ocio

Profesores e profesionais colaboradores da Universidade de Santiago de Compostela Encarna Álvarez Gallego Carmen Banda Galán Ximena Campos Pérez Carlos Dosil Díaz Teresa Facal Fondo Romina Mouriz Mourelle María Muiño Filgueira Sandra Peña Díaz Pedro Santamaría Gargamala Andrés Vázquez Piñeiro Miguel Ángel Vázquez Vázquez

Profesores doutras Universidades participantes:

Rosa Baeza Lanuza (Universitat de Barcelona)

Rodrigo Serrat Fernández (Universitat de Barcelona)

Feliciano Villar Posada (Universitat de Barcelona)


PLAN DE ESTUDOS

MATERIAS OBLIGATORIAS (24 ECTS) Módulo Psicoloxía do Envecemento: -Envellecemento e desenvolvemento emocional (3 ECTS) - Envellecemento e desenvolvemento social (3 ECTS) -Cambios cognitivos no envellecemento normal e patolóxico (3 ECTS) Módulo Psicobioloxía do envellecemento: -Bases psicobiolóxicas do envellecemento normal e patolóxico (3 ECTS) Módulo Avaliación e Intervención psicolóxica: -Avaliación e intervención funcional e cognitiva (3 ECTS) -Avaliación e intervención neuropsicolóxica en demencias e outros trastornos (3 ECTS) -Avaliación e intervención clínica nos trastornos mentais do envellecemento (3 ECTS) -Avaliación e intervención psicosocial e educativa (3 ECTS) MATERIAS OPTATIVAS

As materias optativas que se ofertan entre todas as universidades (UB: Universitat de Barcelona; USAL: Universidad de Salamanca; USC: Universidade de Santiago de Compostela; UV: Universitat de Valencia) son as siguintes: -Competencias en investigación psicoxerontolóxica (UB, USAL, UV) (3 ECTS)

-Bioética e deontoloxía (USC, UB) (3 ECTS)

-Intervención en demencias (UB, USAL, USC, UV) (3 ECTS)

-Metodoloxías cuantitativas e cualitativas na investigación psicoxerontolóxica (USC, USAL, UB) (3 ECTS)


-Psicoloxía da morte e o dó (UB, UV) (3 ECTS)

-Nutrición, estilo de vida e saúde no envellecemento (USAL, UV) (3 ECTS)

-Dirección e xestión de recursos en servicios sociais (UB, USAL, USC, UV) (3 ECTS)

-Vínculos afectivos e sexualidade no envellecemento (UB, UV) (3 ECTS)

-Psicología da morte e do duelo (UB) (3 ECTS)

-Intervención familiar e coidadores (UB, USAL, USC, UV) (3 ECTS)

-Participación cívica e programas interxeracionais (UV) (3 ECTS)

-Comunicación e linguaxe no envellecemento. Avaliación e intervención (USAL, USC, UV) (3 ECTS)

-Avaliación psicofisiolóxica no envellecemento (USC) (3 ECTS)

-Psicoloxía ambiental e accesibilidade ao contorno (UB) (3 ECTS)

-Educación permanente e envellecemento (USC) (3 ECTS)

Cada alumno debe cursar 15 ECTS de materias optativas, o sexa, 5 materias optativas que pode elexir entre todas as ofertadas.

PRÁCTICAS EXTERNAS (13 ECTS) TRABALLO FIN DE MÁSTER (8 ECTS)


PROGRAMA ACADÉMICO (programa de planificación docente das materias)

ENVELLECEMENTO E DESENVOLVEMENTO PERSOAL E EMOCIONAL

Datos da Materia

Código P2171101 Plan ECTS 3

Carácter OBRIGATORIA Curso 1 Periodicidade 1º semestre

Área Psicoloxía Evolutiva e da Educación

Departamento Psicoloxía Evolutiva e da Educación

Plataforma: Campus Virtual da USC Plataforma Virtual

URL de Acceso: http://www.usc.es/gl/servizos/ceta/campus_virtual.html

Datos do profesorado

Profesor Coordinador Dr. Onésimo Juncos Rabadán Grupo / s

Profesor Dr. Rodrigo Serrat Fernández. Universitat de Barcelona



Centro Facultade de Psicoloxía

Despacho Nº 35. Edificio A. Facultade de Psicoloxía

Horario de tutorías Por concretar


URL Web

E-mail [email protected] Teléfono 93 3125860

Obxectivos e competencias da materia

Obxectivos

• Coñecer as principais teorías e métodos da Psicoloxía do Envellecemento • Coñecer o proceso de desenvolvemento persoal e emocional no envellecemento • Coñecer os principais sistemas e procedementos de avaliación persoal e emocional no

envellecemento. Competencias básicas e xerais CB6 - Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación. CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo. CG1 - Coñecer nivel avanzado o proceso de envellecemento normal e patolóxico dende o punto de vista psicobiológico, cognitivo, persoal e social. CG8 - Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problemas a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. Competencias transversais CT1 - Saber obter, analizar e sintetizar información especializada. CT4 - Desenvolver a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica. Competencias específicas CE1 - Saber aplicar as teorías sobre o envellecemento na conceptualización dos casos e situacións concretos. -Ter en conta a perspectiva biográfica da persoa maior nos procesos e decisións que lles concirnen, con independencia do seu estado de saúde. CE11 - Saber identificar e formular problemas de investigación e participar no deseño e desenvolvemento de proxectos de investigación en Psicoxerontoloxía. CE12 - Coñecer, aplicar e interpretar análise de datos aplicada ao estudo do envellecemento -Saber comunicarse empáticamente con persoas maiores para conseguir información biográfica relevante. -Saber interpretar material biográfico obtido en entrevistas de historia de vida.


Temario de contidos

1. Conceptos, teorías e métodos da Psicoxerontoloxía 1.1. O contexto político, institucional e profesional da Psicoxerontoloxía. 1.2. A Psicoxerontoloxía como disciplina científica 1.3. Teorías e enfoques conceptuais. 1.4. Métodos de investigación 2. Personalidade e adaptación na vellez. 2.1. Rasgos de personalidade 2.2. Personalidade e adaptación 2.3. Narracións e historias de vida 3. Emocións e envellecemento 3.1. Pérdidas e ganancias en aspectos emocionais 3.2. Regulación emocional 4. Avaliación das dimensións personale e emocionais

Metodoloxía docente

Horas dirixidas por o profesor

Horas presenciais.

Horas non presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS

Clases expositivas 9 9 Na aula 12 12 No laboratorio Na aula de informática

Clases interactivas

De campo Preparación de presentacións orais e debates

5 5

Traballos tutelados 16 16 Estudo da bibliografía recomendada 30 30 Titorías individuais ou en grupo 3 3

TOTAL 24 16 35 75


Bibliografía básica e complementaria

Bibliografía básica Schaie, K. W., & Willis, S. L. (Eds.). (2016). Handbook of the Psychology of Aging. London:Academic

Press. Villar, F. (2005). El enfoque del ciclo vital: hacia un abordaje evolutivo del envejecimiento. En M.

Sánchez y S. Pinazo (Eds.), Gerontología: Actualización, innovación y propuestas (pp. 145-181). Madrid: Pearson

Villar, F. y Triadó, C. (2014). La psicología del envejecimiento. En C. Triadó & F. Villar (Eds.), Psicología de la vejez (pp. 23-62). Madrid: Alianza.

Villar, F. y Triadó, C. (2014). Personalidad y adaptación. En C. Triadó y F. Villar (Coords.), Psicología de la vejez. (Cap. 7, pp. 193-229). Madrid: Alianza.

Villar, F. y Triadó, C. (2006). El estudio del ciclo vital a partir de historias de vida: una propuesta práctica. Barcelona: Publicacions de la Universitat de Barcelona.

Yanguas, J. J. (2009). Emociones y envejecimiento. Barcelona: Fundación Viure i Conviure de Caixa Cataluña.

Bibliografía complementaria Charles, S.T. y Carstensen, L.L. (2007). Emotion regulation and aging. En J.J. Gross (Ed.), Handbook

of Emotion Regulation. New York: Guilford Press. De Medeiros, K. (2014). Narrative Gerontology. Nueva York: Springer. Fernández-Ballesteros, R. (2009). Envejecimiento activo. Contribuciones de la Psicología. Madrid:

Pirámide. Lang, F. R., & Carstensen, L. L. (2002). Time counts: Future time perspective, goals and social

relationships. Psychology and Aging, 17, 125-139 Magai, C. (2010) Longed lived emotions. In Lewis, M. D., Haviland-Jones, J. M., & Barrett, L. F. (Eds.).

Handbook of emotions. Guilford Press. Márquez, M.; Fernández De Trocóniz, M.; Montorio, I. & Losada, A. (2008) Experiencia y Regulación

emocional a lo largo de etapa adulta del ciclo vital: análisis comparativo en tres grupos de edad, Psicothema, 20, (4), 616-622.

ONU (2002). Plan de Acción Internacional de Madrid sobre el envejecimiento. Madrid: Organización Naciones Unidas.

Sánchez, M. y Martínez, A. (2007). Una sociedad para todas las edades. En M. Sánchez (Dir.). Programas intergeneracionales. Hacia una sociedad para todas las edades (pp. 16-36). Barcelona: Obra Social ‘La Caixa’.

Scheibe, S., & Carstensen, L.L. (2010). Emotional aging: recent findings and future trends. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 65B(2), 135–144.

Outros recursos. WHO (2002). Active ageing: A policy framework. Ginebra: World Health Organization. Disponible online

en http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf [consultado el 14 de enero de 2014].

Márquez-González, M. (2008). Emociones y envejecimiento. Madrid, Portal Mayores, Informes Portal Mayores, 84. Lecciones de Gerontología, XVI [Fecha de publicación: 14/05/2008]. http://www.imsersomayores.csic.es/documentos/documentos/marquezemociones-01.pdf

NATIONAL INSTITUTE ON AGING (NIA). http://www.nia.nih.gov/


Márquez-González, M. (2008). Emociones y envejecimiento. Madrid, Portal Mayores, Informes Portal Mayores, 84. Lecciones de Gerontología, XVI [Fecha de publicación: 14/05/2008]. http://www.imsersomayores.csic.es/documentos/documentos/marquezemociones-01.pdf

NATIONAL INSTITUTE ON AGING (NIA). http://www.nia.nih.gov/ ENVEJECIMIENTO EN RED http://www.envejecimiento.csic.es/ SOCIEDAD ESPAÑOLA DE GERIATRIA Y GERONTOLOGÍA (SEGG). http://www.segg.es/

Metodoloxía da ensinanza

Consideracións Xerais A ensinanza desta materia basearase na combinación de sesión presenciais de clases expositivas, clases interactivas e titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización das terefas non presenciais por parte dos estudantes.

Sistema de avaliación da aprendizaxe

1) Asistencia e participación nas sesións: A asistencia é condición obrigatoria para poder ser avaliado na materia. A participación valórase con unha ponderación mínima do 20% e máxima do 40% da nota final.

2) Traballo teórico. Débese elaborar un ensaio orixinal de discusión e reflexión en torno a un dos tópicos abordados na materia. Ou ben:

3) Traballo práctico. Débese realizar un traballo práctico baixo algunha das modalidades propostas. Calquera destes dous tipos de traballo valórase con unha ponderación mínima de 30& e máxima de 60% da nota final.

Tempo de estudo e de traballo persoal que debe dedicar un estudante O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito: - Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) - Traballo tutelado do/a alumno/: 16 horas - Traballo autónomo do/a estudante: 35 horas


- Traballo autónomo do/a estudante: 35 horas

Recomendacións para o estudo da materia.


ENVELLECEMENTO E DESENVOLVEMENTO SOCIAL

Datos da materia


Carácter Obrigatoria Curso 1 Periodicidade 1º semestre






Profesor Coordinador Dr. Onésimo Juncos Rabadán Grupo / s 1

Profesor colaborador Dr. Agustín Dosil Maceira




Despacho Edificio A, Nº 38

Horario de titorías

URL Web

E-mail [email protected] Teléfono

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA Objectivos e competencias da materia

Obxectivos

• Coñecer as bases sociodemográficas do proceso de envellecemento. • Coñecer o proceso de desenvolvemento psicosocial no envellecemento. • Coñecer os principais sistemas e procedementos de avaliación psicosocial no

envellecemento. Competencias básicas e xerais CB6 - Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación. CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos. CG1 - Coñecer nivel avanzado o proceso de envellecemento normal e patolóxico dende o punto de vista social. CG8 - Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de os contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. Competencias transversais CT1 - Saber obter, analizar e sintetizar información especializada. CT2 - Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos. Competencias específicas CE1 - Saber aplicar as teorías sobre o envellecemento na conceptualización dos casos e situacións concretos. CE11 - Saber identificar e formular problemas de investigación e participar no deseño e desenvolvemento de proxectos de investigación en Psicoxerontoloxía. CE12 - Coñecer, aplicar e interpretar análise de datos aplicada ao estudo do envellecemento. Temario de contidos


1. Envellecemento demográfico. 2. Mitos e actitudes sobre a vellez 3. Sistemas de relacións na vellez 4. Avaliación das dimensións sociais


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica Bazo, T. y García, B. (2006). Envejecimiento y sociedad. Una perspectiva internacional.

Madrid: Panamericana. Bazo, M. T. (2012). Envejecimiento poblacional y el reto de la dependencia. Valencia: Nau

Libres. Valencia. Pinazo, S. (2006). Relaciones sociales. En C. Triadó y F. Villar (coords). Psicología de la

vejez (pp.253-285). Madrid: Alianza Editorial,. Bibliografía complementaria Blanca, M. J., Sánchez, C., y Trianes, M.V. (2005). Cuestionario de evaluación de

estereotipos negativos hacia la vejez. Revista Multidisciplinar de Gerontología, 15(4), 212-220

Castellano, C. L. & Miguel, A. (2010). Estereotipos viejistas en ancianos: actualización de la estructura factorial y propiedades psicométricas de dos cuestionarios pioneros. Revista Internacional de Psicología y Terapia Psicológica,10, 259-278.

Dykstra, P. (2006). Aging and social support. Blackwell Encyclopedy of Sociology (pp. 88-93). Kerssley, K. M., Huebschmann, M. (2002). The 21st century campus: gerontological

perspectives. Educational Gerontology, 28, 835-851. Litwin, H. (2007). What reality matters in the social network-mortality association? A

Horas dirixidas por o profesor Horas

presenciais. Horas non

presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS

Clases expositivas 9 9 Na aula 12 12

No laboratorio Na aula de informática

Clases interactivas

De campo Preparación de presentación orais e debates 5 5 Traballos tutelados 16 16 Estudo da bibliografía recomendada 30 30 Titorías individuais ou en grupo 3 3

TOTAL 24 16 35 75


Dykstra, P. (2006). Aging and social support. Blackwell Encyclopedy of Sociology (pp. 88-93). Kerssley, K. M., Huebschmann, M. (2002). The 21st century campus: gerontological

perspectives. Educational Gerontology, 28, 835-851. Litwin, H. (2007). What reality matters in the social network-mortality association? A

multivariate examination among older Jewish-Israelis. European Journal of Ageing 7, 71-82.

López J. & Díaz, M.P. (2013). La modernización social de la vejez en España. Revista Internacional de Sociología, 71(1), 65-89.

Lubben, J. et al. (2006). Performance of an abbreviated version of the Luben Social Network Scale among three european community-dwelling older adult population. The Gerontologist, 46(4), 503-513.

Pinazo, S. (2013). Reflexionando sobre la vejez a través del cine. Una aproximación incomplete. Informació Psicològica, 105, 91-109.

Shaw, B. A. (2007). Tracking changes in social relations throughout late life. Journal of Gerontology: Social Sciences 62B (2), S90-S99.

Wenger, G. C. (1991). A network typology: From theory to practice. Journal of Aging Studies 5(2), 147-162.

Zunzunegui, M. V. (2004). Dimensiones interculturales de las redes sociales: necesidad de armonizar los conceptos y las medidas de las redes sociales en gerontología. Revista Española de Geriatría y Gerontología 39(4), 255-260.

Zunzunegui, M.V. et al. (2003). Social networks, social integration and social engagement determine cognitive decline in community-dweling Spanish older adults. Journal of Gerontology: Social Sciences 58B(2), S93-S100.

Outros recursos Abellán, A. y Ayala, A. (2012). “Un perfil de las personas mayores en España, Indicadores estadísticos básicos”. Madrid, Informes Portal Mayores, nº 131. [Fecha de publicación: 1/06/2012]. <http://www.imsersomayores.csic.es/documentos/documentos/pm indicadoresbasicos12.pdf> IMSERSO (2014). Informe 2014. Las personas mayores en España. Madrid: Serie documentos estadísticos. Imserso http://www.imserso.es/InterPresent2/groups/imserso/documents/binario/22029_info2014pm.pdf



Consideracións Xerais A ensinanza basearase na combinación das sesión presenciais de clases expositivas, clases interactivas e de titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización por parte do alumnado das tarefas non presenciais.

Criterios de avaliación

1) Asistencia e participación nas sesións: A asistencia é condición obrigatoria para poder ser avaliado na materia. A participación valórase con unha onderación mínima 20% e máxima 40%.

2) Traballo teórico. Débese elaborar un ensaio orixinal de discusión e reflexión en torno a un dos tópicos abordados na materia. Ou ben:

3) Traballo práctico. Débese realizar un traballo práctico baixo algunha das modalidades propostas. Calquera destes dous tipos de traballo valórase con unha ponderación mínina 30% e máxima 60%.

Tempo de estudo e de traballo persoal que debe dedicar un estudante O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito: - Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) - Traballo tutelado do/a alumno/: 16 horas - Traballo autónomo do/a estudante: 35 horas



CAMBIOS COGNITIVOS NO ENVELLECEMENTO

NORMAL E PATOLÓXICO

Datos de la Asignatura


Carácter Obrigatoria Curso 1 Periodicidade 1er semestre






Profesor Coordinador Dr. Onésimo Juncos Rabadán Grupo / s




Despacho Nº 35. Edificio A. Facultade de Psicoloxía


URL Web


E-mail [email protected] Teléfono 881 813 908


Obxectivos

• Coñecer e interpretar os cambios cognitivos no envellecemento normal e patolóxico. • Saber identificar e analizar os principais factores que favorecen a adaptación funcional

nos cambios normativos e patolóxicos. • Coñecer os fundamentos nos que se basea a avaliación e a intervención

cognitiva no envellecemento normal e patolóxico.

Competencias básicas e xerais CB6 -‐ Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación CB9 -‐ Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades. CG1 -‐ Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoloxía e a Psicoxerontoloxía. Competencias transversais CT2 -‐ Mostrar un sentido crítico razoable e curiosidade intelectual sobre os factores que inflúen ou causan o envellecemento normal e os trastornos psicolóxicos CT5 -‐ Mostrar interese pola aprendizaxe continuada, a actualización de coñecementos e a formación profesional continuada

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA Competencias específicas CE1 -‐ Coñecer, a un nivel avanzado, o envellecemento normal e patolóxico como un proceso de desenvolvemento psicolóxico cognitivo no ciclo vital CE4 -‐ Coñecer, seleccionar e aplicar instrumentos de avaliación psicolóxico no ámbito do envellecemento CE13 -‐ Coñecer os enfoques e teorías actuais máis relevantes acerca do proceso de envellecer CE17 -‐ Coñecer e saber analizar estudos científicos sobre o envellecemento cognitivo CE18 -‐ Coñecer e saber aplicar os principais instrumentos para a avaliación do funcionamento cognitivo xeneral da vellez

Temario de contidos

1. Cambios cognitivos: dende o envellecemento normativo ata a deterioración cognitiva. 1.1. Ideas e prexuízos sobre o envellecemento cognitivo. Perdas e ganancias cognitivas no envellecemento.

1.2. Mecanismos explicativos: diminución da velocidade de procesamento; deterioro sensorial; deterioro da memoria de traballo; deterioro da capacidade de control inhibitorio. Único mecanismos ou múltiples mecanismos.

1.3. Envellecemento normativo, deterioro cognitivo lixeiro e deterioros cognitivos graves. 2. Cambios sensoriais e motores. Influencia na cognición. Repercusións adaptativas.

2.1. Principais cambios sensoriais e motrices no envellecemento normal e patolóxico.

2.2. Relacións entre cambios sensoriais e motrices na cognición. Adaptación e compensación.

3. Atención, memoria e linguaxe. Cambio e deterioración.

3.1. Efecto do envellecemento nos tipos (atención focalizada, dividida e selectiva) en nos modos (“top-‐down “e “botton-‐up”) da atención.

3.2. Efectos do envellecemento na memoria: de traballo, semántica, episódica, autobiográfica, procedimental e prospectiva.

3.3. Comunicación e linguaxe no envellecemento normal e patolóxico.

4. Intelixencia, creatividade e sabedoría.


4.1. Dimensións ou enfoques sobre a intelixencia no envellecemento.

4.2. Intelixencia fluída e cristalizada no ciclo vital. Os prinicipais estudos lonxitudinais. 4.3. Intelixencia práctica e resolución de problemas da vida diaria no envellecemento normal e patolóxico.

4.4. A sabedoría no envellecemento.

5. Plasticidade, reserva cognitiva. Bases para a intervención cognitiva.

5.1. O concepto de reserva cognitiva no envellecemento normal e patolóxico.

5.2. Relación con os conceptos de reserva persoal e reserva social. Implicación social.

5.3. Reserva e intervención cognitiva no envellecemento normal e patolóxico.




presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


Clases interactivas


5 5


TOTAL 24 16 35 75


Bibliografía básica e complentaria Bibliografía básica Anderson, N. D., & Craik, F. I. (2017). 50 Years of Cognitive Aging Theory. The Journals of

Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 72(1), 1-6. Ballesteros, S., Mayas, J., & Reales, J. M. (2013). Cognitive function in normal aging and in

older adults with mild cognitive impairment. Psicothema, 25(1), 18-24. Cabeza, R., Nyberg, L., & Park, D. C. (Eds.). (2016). Cognitive neuroscience of aging: Linking

cognitive and cerebral aging. New York: Oxford University Press. Lindenberger, U. (2014). Human cognitive aging: Corriger la fortune? Science, 346(6209),

572-578. Lindenberger, U., & Mayr, U. (2014). Cognitive aging: is there a dark side to environmental

support? Trends in Cognitive Sciences, 18(1), 7-15. Park, D. y Schwarz, N. (2006). Envejecimiento cognitivo. Madrid: Panamericana. Salthouse, T. A. (2016). Theoretical perspectives on cognitive aging. New York: Psychology

Press. Bibliografía complementaria Aarts, S., van, d. A., Tan, F. E. S., Verhey, F. R. J., Metsemakers, J. F. M., & van Boxtel, M.

P. J. (2011). Influence of multimorbidity on cognition in a normal aging population: A 12-year follow-up in the Maastricht aging study. International Journal of Geriatric Psychiatry, 26(10), 1046-1053.

Alwin, D. F., & Hofer, S. M. (2011). Health and cognition in aging research. The Journals of Gerontology: Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 66B, 9-16

Calero, M. D. y Navarro, E (2012). Envejecimiento óptimo: marcadores psicosociales de la evolución cognitiva en personas mayores de 80 años. Informació Psicològica, (104), 13-28.

Días, Mª. C. y Peraita, H. (2008). Detección precoz del deterioro cognitivo ligero de la tercera edad. Psicothema, 3, 438-444.

Lojo, C., Facal, D., y Juncos-Rabadán, O. (2012). ¿Previene la actividad intelectual el deterioro cognitivo? Relaciones entre reserva cognitiva y deterioro cognitivo ligero. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 47,6, 270-278.

Lojo-Seoane, C., Facal, D., Guàrdia-Olmos, J. & Juncos-Rabadán, O. (2014). Structural model for estimating the influence of cognitive reserve on cognitive performance in adults with subjective memory complaints. Archives of Clinical Neuropsychology (published first on-line, doi: 10.1093/arclin/acu007).

Montenegro, M. y Montejo, P. (2009). Entrenamiento de la memoria. En R. Fernández-Ballesteros, R. (dir.). Psicología de la vejez. Una psicogerontología aplicada. Madrid: Pirámide.


Montenegro, M. y Montejo, P. (2009). Entrenamiento de la memoria. En R. Fernández-Ballesteros, R. (dir.). Psicología de la vejez. Una psicogerontología aplicada. Madrid: Pirámide.

Montenegro, M., Montejo, P., Llanero, M., Reinoso, A. I. (2012). Evaluación y diagnóstico del deterioro cognitivo leve. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología, 32(2), 47-56.

Navarro, E. y Calero, M. D. (2011). Relación entre plasticidad y ejecución cognitiva: el potencial de aprendizaje en ancianos con deterioro cognitivo. European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education, 1(2), 45-59.

O’Shea, A., Cohen, R. A., Porges, E. C., Nissim, N. R., & Woods, A. J. (2016). Cognitive Aging and the Hippocampus in Older Adults. Frontiers in Aging Neuroscience, 8. 298.

Petersen, R. C., Thomas, R. G., Aisen, P. S., Mohs, R. C., Carrillo, M. C., Albert, M. S., & Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative (ADNI. (2017). Randomized controlled trials in mild cognitive impairment Sources of variability. Neurology, 88(18), 1751-1758

Park, D. C., Lodi-Smith, J., Drew, L., Haber, S., Hebrank, A., Bischof, G., & Aamodt, W. (2014). The impact of sustained engagement on cognitive function in older adults: The synapse project. Psychological Science, 25(1), 103-112

Ruiz-Sánchez, J. M. (2012). Estimulación cognitiva en el envejecimiento sano, el deterioro cognitivo leve y las demencias: estrategias de intervención y consideraciones teóricas para la práctica clínica. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología, 32, 57-66

Serrano, J.C. et al. (2011). Memoria autobiográfica en la vejez. En A.X. Pereiro & O.Juncos-Rabadán (Eds). I Jornadas de investigación en Psicogerontología (pp.89-104). Santiago de Compostela: Servicio Publicaciones Universidad de Santiago de Compostela

Stern, Y. (2007). Cognitive reserve: Theory and applications. N. York: Taylor & Francis. Verhaeghen, P. (2013). Cognitive aging. In D. Reisberg (Ed), The Oxford handbook of

cognitive psychology (pp 1014-1035). New York, NY: Oxford University Press.



Consideracións Xerais A ensinanza basearase na combinación das sesión presenciais de clases expositivas, clases interactivas e de titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización por parte do alumnado das tarefas non presenciais


tarefas non presenciais


1) Exame: calquera tipo de proba dirixida a verificar o nivel de coñecementos de os estudantes (e. g., exame tipo test, exame de con preguntas a desenvolver exame oral). Ponderación mínina 20% e máxima 40%.

2) Participación nas clases: avaliarase a participación activa nas clases. Ponderación mínina 10% e máxima 20%. 3) Informes de traballos individuais ou en grupo. Ponderación mínina 20% e máxima 40%.

Tempo de estudo e de traballo personal que debe dedicar un estudante O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito: - Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) - Traballo tutelado do/a alumno/: 16 horas - Traballo autónomo do/a estudante: 35 horas

Recomendacións


BASES PSICOBIOLÓXICAS DO ENVELLECEMENTO NORMAL E PATOLÓXICO

Datos da Materia


Carácter Obrigatoria Curso 1º Periodicidade 1º Semestre

Área Psicobioloxía

Departamento Psicoloxía Clínica e Psicobioloxía



Datos del profesorado

Profesor Coordinador Montserrat Zurrón Ocio Grupo / s 1




Despacho Nº 75. Módulo A

Horario de titorías Luns, martes e xoves de 10:30 a 12:30

URL Web




Obxectivos: Xerais

• 1. Acadar sentido crítico razoable e curiosidade intelectual sobre os factores biolóxicos, e as súas relacións cos factores psicolóxicos, que inflúen ou causan o envellecemento.

• 2. Saber cómo acceder e manexar a bibliografía científica e clínica existente en relación coas bases psicobiolóxicas do envellecemento e dos trastornos neurocognitivos.

• 4. Acadar habilidades para a elaboración de informes de investigación, segundo os criterios de redacción e publicación da comunidade científica do campo da Psicoxerontoloxía.

Específicos:

• 1. Desenvolver a capacidade para revisar de forma crítica as aportacións das investigacións psicobiolóxicas no ámbito do envellecemento e dos trastornos neurocognitivos.

• 2. Coñecer os principais cambios estruturais e funcionais no sistema nervioso central asociados coa idade así como os principios da plasticidade cerebral.

• 3. Coñecer, mediante a integración das aportacións de investigacións con técnicas psicofisiolóxicas, de neuroimaxen, neuroquímicas e neurofisiolóxicas, os principais cambios neurocognitivos asociados ao envellecemento

• 4. Coñecer os modelos psicobiolóxicos explicativos do envellecemento. • 5. Coñecer as bases neurofuncionáis e os mecanismos neurodexenerativos dos

trastornos neurocognitivos. • 6. Coñecer os criterios diagnósticos consensuados dos trastornos neurocognitivos e

dos seus distintos tipos. • 7. Desenvolver a capacidade de manexar adecuadamente a terminoloxía científicas

dos trastornos neurocognitivos. • 8. Desenvolver a capacidade de síntese da bibliografía especializada sobre as bases

psicobiolóxicas do envellecemento, así como a capacidade para expoñer de forma estruturada as principais aportacións das investigacións sobre este ámbito.

Competencias Básicas e Xerais:

CB6 - Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación CB10 - Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en boa medida autodirixido ou autónomo. CG1 - Coñecer a nivel avanzado o proceso de envellecemento normal e patolóxico dende o punto de vista psicobiológico, cognitivo, persoal e social. CG8 - Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a


ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. 1. Amosar un sentido crítico razoable e curiosidade intelectual sobre os factores biolóxicos, e as súas relacións cos factores psicolóxicos, que inflúen ou causan o envellecemento. 2. Amosar interese pola aprendizaxe continuada, a actualización de coñecementos e a formación profesional continuada 3. Saber cómo acceder e manexar a bibliografía científica e clínica existente en relación coas bases psicobiolóxicas do envellecemento e as demencias. 4. Amosar habilidades para a elaboración de informes de investigación, segundo os criterios de redacción e publicación da comunidade científica do campo da Psicoxerontoloxía. Competencias transversais CT1 - Saber obter, analizar e sintetizar información especializada. CT2 - Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos Competencias Específicas:

CE1 - Saber aplicar as teorías sobre o envellecemento na conceptualización dos casos e situacións concretos CE11 - Saber identificar e formular problemas de investigación e participar no deseño e desenvolvemento de proxectos de investigación en Psicoxerontoloxía. CE12 - Coñecer, aplicar e interpretar análise de datos aplicada ao estudo do envellecemento 1. Desenvolver a capacidade para revisar de forma crítica ás aportacións das investigacións psicobiolóxicas non ámbito do envellecemento e das demencias 2. Coñecer vos principais cambios estructurais e funcionais non sistema nervioso central asociados coa idade así como vos principios da plasticidade cerebral. 3. Coñecer, mediante a integración das aportacións de investigacións con técnicas psicofisiolóxicas, de neuroimaxen, neuroquímicas e neurofisiolóxicas, os principais cambios neurocognitivos asociados ao envellecemento 4. Coñecer os modelos psicobiolóxicos explicativos do envellecemento. 5. Coñecer as bases neurofuncionáis e os mecanismos neurodexenerativos das demencias 6. Coñecer os criterios diagnósticos consensuados dos distintos tipos de demencias. 7. Desenvolver a capacidade de manexar axeitadamente a terminoloxía científica asociada as demencias. 8. Desenvolver a capacidade de síntese da bibliografía especializada sobre as bases

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA psicobiolóxicas do envellecemento, así como a capacidade para expoñer de forma estructurada as principais aportacións das investigacións sobre este ámbito.

Temario de contidos

Tema 1.- Cambios no sistema nervioso central (SNC) asociados ao envelhecimento:

1.1. Cambios estruturais

1.2. Cambios funcionais

1.3. Plasticidade cerebral

Tema 2.- Cambios neurocognitivos asociados ao envelhecimento:

2.2. Percepción

2.3. Atención

2.4. Aprendizaxe e memoria

2.5. Linguaxe

2.6. Funcións executivas

2.1. Funcións motoras

Tema 3.- Modelos psicobiolóxicos explicativos do envellecemento:

3.1. Modelos clásicos

3.2. Modelos actuais

Tema 4.- Envellecemento patolóxico e trastornos neurocognitivos:

4.1. Mecanismos de neurodexeneración

4.2. Definición de trastorno neurocognitivo

4.3. Criterios diagnósticos dos trastornos neurocognitivos menor (ou leve) e mayor (demencias)


4.4. Diagnóstico diferencial dos trastornos neurocognitivos

Tema 5.- Clasificación, neuropatoloxía y carácterísticas neuropsicolóxicas e clínicas dos trastornos neurocognitivos más frecuentes:

5.1. Enfermedad de Alzheimer

5.2. Demencia fronto-temporal

5.3. Enfermedad de cuerpos de Lewy

5.4. Enfermedad de Parkinson

5.5. Enfermedad de Hungtington

5.6. Demencias vasculares y otras demencias


Horas dirixidas por a profesora

Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5


TOTAL 24 16 35 75



Básica:

Alberca, R. y López Pousa, S. (2010). Enfermedad de Alzheimer y otras demencias (4ª

Edición). Madrid: Panamericana Cabeza, R., Nyberg, L. y Park, D. (2005). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking

Cognitive and Cerebral Aging. Oxford, UK: Oxford University Press Complementaria: Philips, L., Andres, P. (2010) The Cognitive Neuroscience of Aging, Special Issue

Cortex, Volume 46, Issue 4, 421-590. Retuerto Buades, M. (2003). Mi vida junto a un enfermo de Alzheimer. Madrid: La esfera

de los libros. Strauss, C.J. (2005) Cómo hablar con un enfermo de Alzheimer: formas sencillas de

comunicarse con un miembro de la familia o un amigo cuando hacemos una visita. Barcelona: Obelisco.

Outras referencias electrónicas ou recursos (Revistas accesibles na USC). Revista de Neurología; http://www.revneurol.com Alzheimer's & Dementia; http://www.sciencedirect.com/science//journal/15525260 Aging,Neuropsychology,andCognition; http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713657683

Metolodoloxía da ensinanza

Consideracións Xerais A ensinanza desta materia basearase na combinación das sesións presenciais de clases expositivas, interactivas e de titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización por parte do/a estudante de tarefas non presenciais. As sesións presenciais consistirán en: - Sesións expositivas por parte da profesora dos contidos da materia. - Sesión interactivas de seminario que basearánse en cuestións platexadas pola profesora a partir de diverso material bibliográfico aportado pola profesora e intervencións por parte dos


- Sesións expositivas por parte da profesora dos contidos da materia. - Sesión interactivas de seminario que basearánse en cuestións platexadas pola profesora a partir de diverso material bibliográfico aportado pola profesora e intervencións por parte dos alumnos. Ademáis, tambén se dedicarán dos sesións presenciáis interactivas a exposición oral de cada un dos alumnos/as (nun tempo máximo de dez minutos) dun traballo individual titorizado, tras o cal se someterá a discusión co resto do grupo. - Sesións de titorías para resolver as dúbidas dos alumnos e seguimento de traballo individual titorizado As tarefas non presenciais consistirán en: - Tempo de estudio da materia por parte do alumno. - Traballo do alumno con textos e cuestións proporcionados pola profesora para su posterior exposición e discusión nas clases presenciais. - Lectura e síntese dun artigo publicado, elexido polo/a estudiante coa orientación da profesora, que verse sobre os contidos tratados na materia. O/a estudante deberá facer, primeiramente, un rastreo bibliográfico sobre o tema elexido (que se acordará previamente coa profesora). A partir dese rastreo deberá facer un informe resumido dun artigo seleccionado para a súa presentación oral e discusión na/s sesión/s interactivas. Estas tarefas constituirán o traballo individual titorizado.

Sistema de avaliación da aprendizaxe A avaliación descansará na:

a) Valoración continua dos/as estudantes ao longo das sesión presenciais, concretamente:

i) Participación nas clases (10%)

ii) Traballo individual titorizado (30%)

iii) Asistencia a titorías (10%)

b) Valoración dun exame escrito en relación cos contidos do temario da materia (50%).

A cualificación final resultará da suma dos procesos de avaliación.

Para a avaliación do traballo individual titorizado teránse en conta tres aspectos esenciais: a calidade formal da presentación elaborada con soporte informático, o dominio do tema elexido por parte do/a alumno/a, e a calidade da exposición oral feita polo/a alumno/a.

O examen escrito consistirá nunha proba obxectiva de opción múltiple, na que o/a alumno/a deberá escoller a opción correcta para cada pregunta.


Tempo de estudo e de traballo persoal que debe dedicar un estudante para superar a materia O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito:

• Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) • Traballo tutelado do/a alumno/: 16 horas

Traballo autónomo do/a estudante (estudo dos contidos da materia e lectura e resolución de cuestións plantexadas pola profesora): 35 horas

Recomendacións para o estudo da materia. Ter formación de nivel de grao nas bases biolóxicas do comportamento humano (Fundamentos Biolóxicos da Conducta –Neurofisioloxía e Neuroanatomía–, Neurociencia Conductual e Cognitiva, e Neuropsicoloxía).

AVALIACIÓN E INTERVENCIÓN FUNCIONAL E COGNITIVA

Datos da Materia


Carácter Obrigatoria Curso 1 Periodicidade 1er semestre







Profesor Coordinador Dr. Arturo Xosé Pereiro Rozas Grupo / s




Despacho


URL Web

E-mail [email protected] Teléfono 881813651


Obxectivos

• Saber aplicar instrumentos de avaliación da capacidade funcional, cognitiva e da calidade de vida.

• Coñecer a relación entre capacidades funcionais e cognitivas e emocionais no envellecemento normal e patolóxico.

• Deseñar, desenvolver e avaliar Programas de prevención, intervención e optimización das capacidades funcionais e cognitivas.

• Saber ordenar temporalmente as fases da intervención en función da tipoloxía dos participantes.

Competencias básicas e xerais CB6 -‐ Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación. CB8 -‐ Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos CG2 -‐ Coñecer en profundidade os distintos modelos de avaliación, diagnóstico, intervención e tratamento no campo da Psicoxerontoloxía, así como as técnicas e procedementos que deles se derivan. CG3 -‐ Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontolóxica nos diferentes contextos e ámbitos de actuación. Competencias transversais CT2 -‐ Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos. CT5 -‐ Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa. Competencias específicas CE2 -‐ Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convientes CE3 -‐ Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas. CE4 -‐ Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes destinatarios. CE5 -‐ Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE7 -‐ Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas CE10 -‐ Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren nesarios para mellorar a atención ás


persoas maiores

Temario de contidos

1. Fundamentos da avaliación funcional e cognitiva no envellecemento:

1.1. Delimitación conceptual da funcionalidade e a autonomía fronte á dependencia. 1.2. Requisitos legais básicos dos servizos de atención á dependencia.

1.3. Plan Xeral de Intervención xerontolóxica e Avaliación Gerontologica Integral.

1.4. Avaliación da dependencia. 2. Programas de estimulación e rehabilitación funcional.

2.1. Fraxilidade na vellez.

2.2. Instrumentos de avaliación.

2.3. Valoración da Fraxilidade e das actividades vida diaria. 2.4. Valoración do Apoio Social.

2.5. Outros instrumentos de valoración funcional.

2.6. O informe psicolóxico no ámbito Psicogerontológico. 3. Programas de estimulación e rehabilitación cognitiva.

3.1. Intervención Psicoeducativa: Concepto, modalidades e eficacia.

3.2. Fundamentos da intervención cognitiva. 3.3. Directrices organizativas e motivacionais para a intervención cognitiva.


3.4. Estimulación, adestramento e rehabilitación cognitiva: concepto e peculiaridades.

3.5. Programas de Orientación á Realidade e Reminiscencia. 3.6. Programas de adestramento en memoria e outras habilidades cognitivas.

3.6. Programas de intervención cognitiva a través das TICs: Gradior e Smartbrain.

3.7. Intervención Psicoeducativa en estados avanzados de demencia Validation method e Estimulación multisensorial (Snoezelen).


Bibliografía básica e complementaria Evaluación funcional (a) Plan Xeneral de Intervención Consellería de Benestar e Servizos Sociais (2011). Cartera de servicios para personas

dependientes, prevención de la dependencia y promoción de la autonomía personal. Santiago de Compostela: Consellería de Benestar e Servizos Sociais. [www.feafesgalicia.org/pdf/7ACB5d01.pd]. DOG, nº 182: http://www.xunta.es/dog/Publicados/2013/20130924/AnuncioCA05-120913-0001_es.html

Fundación Eguía-Careaga (2011). Los Derechos de las Personas y el Medio Residencial ¿Cómo Hacerlos Compatibles? Gipuzkoa: Fundación Eguía-Careaga.

Leturia FJ, Yanguas JJ. (2001). Intervenciones psicosociales y comportamentales con personas mayores en recursos sociosanitarios. Matia Fundazioa.

Leturia, F. J., Yanguas, J. J., Arriola, E. y Uriarte, A. (2001). La valoración de las personas mayores. Madrid: Cáritas Española.



presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 16 16 Estudo da bibliografía recomendada 30 30 Titorías individuais ou en grupo 3

TOTAL 24 16 35 75


Leturia FJ, Yanguas JJ. (2001). Intervenciones psicosociales y comportamentales con personas mayores en recursos sociosanitarios. Matia Fundazioa.

Leturia, F. J., Yanguas, J. J., Arriola, E. y Uriarte, A. (2001). La valoración de las personas mayores. Madrid: Cáritas Española.

(b) Valoración funcional Cabañero–Martínez, M.J.; Cabrero–García, J.; Richart–Martínez, M.; Muñoz–Mendoza, C. L.

(2008). Revisión estructurada de las medidas de actividades de la vida diaria en personas mayores. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 43, 271–283.

Contador I, Fernández-Calvo B, Ramos F, Tapias-Merino E, Bermejo-Pareja F. (2010). El cribado de la demencia en atención primaria. Revisión crítica. Revista de Neurología, 51, 677-686.

Intervención cognitiva (a) Adaptacións dos procesos de enseñanza-aprendizaxe á vellez.

Glendenning, F.J. (Ed.) (2000). Teaching and learning in later life. Aldershot: Ashgate. Merriam, S.H. (2001). Andragogy and self-directed learning: Pillars of adult learning theory.

New Directions for Adult and Continuing Education, 89, 3-13. (b) Fundamentos de la Intervención cognitiva Green CS, & Bavelier D. (2008). Exercising your brain: a review of human brain plasticity and

training-induced learning. Psychology and Aging, 23, 692-701. Greenwood PM, Parasuraman R. (2010). Neuronal and cognitive plasticity: a neurocognitive

framework for ameliorating cognitive aging. Frontier Aging Neuroscience, 2,150 [PMID: 21151819 DOI: 10.3389/fnagi.2010.00150].

Hill, R. D., Bäckman, L. y Stigsdotter, A. (Eds.) (2000). Cognitive rehabilitation in old age. Oxford: Oxford University Press.

Kramer, A.F., Bherer, L., Colcombe, S.J.; Dong, W., Greenough, W.T. (2004). Environmental Influences on Cognitive and Brain Plasticity During Aging. Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences & Medical Sciences, 59A (9) 940-957.

Stern, Y. (2009). Cognitive reserve. Neuropsychologia, 47(10), 2015–2028. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2009.03.004.

(c) Eficacia da intervención cognitiva basada na evidencia Alves J, Magalhães R, Thomas RE, Gonçalves OF, Petrosyan A, Sampaio A. Is there

evidence for cognitive intervention in Alzheimer disease? A systematic review of efficacy, feasibility, and cost-effectiveness. Alzheimer Dis Assoc Disord 2013; 27: 195-203 [PMID:


23314062 DOI: 10.1097/WAD.0b013e31827bda55] Clare L, & Woods RT (2003). Cognitive rehabilitation and cognitive training for early-stage

Alzheimer’s disease and vascular dementia. Cochrane Database Syst Rev, 4:CD003260. DOI: 10.1002/14651858.CD003260.

Jean L, Bergeron ME, Thivierge S, Simard M. (2010). Cognitive intervention programs for individuals with mild cognitive impairment: systematic review of the literature. Am J Geriatr Psychiatry, 18, 281–296.

Kueider AM, Parisi JM, Gross AL, Rebok GW (2012) Computerized Cognitive Training with Older Adults: A Systematic Review. PLoS ONE 7(7): e40588. doi:10.1371/journal.pone.0040588

La Rue, A. (2010). Healthy brain aging: Role of cognitive reserve, cognitive stimulation and cognitive exercises. In A. K. Desai (Ed.), The healthy aging brain: Evidence based methods to preserve brain function and prevent dementia. Clinics in Geriatric Medicine, 26, 99–111.

Martin M, Clare L, Altgassen AM, Cameron MH, Zehnder F. Cognition-based interventions for healthy older people and people with mild cognitive impairment. Cochrane Database Syst Rev, 1, CD006220 [PMID: 21249675 DOI: 10.1002/14651858.CD006220.pub2]

Owen AM, Hampshire A, Grahn JA, Stenton R, Dajani S, Burns AS, Howard RJ, Ballard CG. Putting brain training to the test. Nature 2010; 465: 775-778 [PMID: 20407435 DOI: 10.1038/nature09042].

Papp KV, Walsh SJ, Snyder PJ. (2009). Immediate and delayed effects of cognitive interventions in healthy elderly: a review of current literature and future directions. Alzheimers Dement. 2009 Jan;5(1):50-60. doi: 10.1016/j.jalz.2008.10.008.

Reijnders J, van Heugten C, van Boxtel M. Cognitive interventions in healthy older adults and people with mild cognitive impairment: a systematic review. Ageing Res Rev 2013; 12: 263-275 [PMID: 22841936 DOI: 10.1016/j.arr.2012.07.003]

Tardif, S. & Simard, M. (2011). Cognitive Stimulation Programs in Healthy Elderly: A Review. International Journal of Alzheimer’s Disease, 2011, 1-13. doi:10.4061/2011/378934

Woods B, Aguirre E, Spector AE,Orrell, M. (2012). Cognitive stimulation to improve cognitive functioning in people with dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 2. Art. No.: CD005562. DOI: 10.1002/14651858.CD005562.pub2..

Outros recursos Asociación de Familiares de Enfermos de Alzheimer (2003). El baúl de los recuerdos.

Madrid: Afal. Basak C, Boot WR, Voss MW, et al. (2008). Can training in a real-time strategy video game

attenuate cognitive decline in older adults? Psychol Aging, 23, 765-77. Finn, M., & McDonald, S. (2011). Computerised cognitive training for older persons with mild

cognitive impairment: A pilot study using a randomised controlled trial design.BrainImpairment 12, 187-199.

Franco, M. A., Orihuela, T., Bueno, Y. y Cid, T. (2000). Programa Gradior. Programa de evaluación y rehabilitación cognitiva por ordenador. Valladolid: Intras.

Jean, L., Bergeron, M.-E., Thivierge, S., &Simard, M. (2010). Cognitive intervention programs


design.BrainImpairment 12, 187-199. Franco, M. A., Orihuela, T., Bueno, Y. y Cid, T. (2000). Programa Gradior. Programa de

evaluación y rehabilitación cognitiva por ordenador. Valladolid: Intras. Jean, L., Bergeron, M.-E., Thivierge, S., &Simard, M. (2010). Cognitive intervention programs

for individual with mild cognitive impairment: Systematic review of the literature. American Journal of Geriatric Psychiatry 18, 281-296.

Martínez Rodríguez, T. (2002). Estimulación cognitiva: Material y guía para la intervención. Oviedo: Gobierno del Principado de Asturias. Consejería de Asuntos Sociales.

McDougall, G. (1999). Cognitive interventions among older adults. Annual Review of Nursing Research, 17, 219-240.

McDougall. (2000). Memory improvement in assisted living elders. Issues in Mental Health Nursing, 21, 217-233.

Peña-Casanova J. (1999). Intervención cognitiva en la enfermedad de Alzheimer. Fundamentos y principios generales. Barcelona: Fundació “La Caixa”.

Snowden, M. et al. (2011). Effect of exercise on cognitive performance in community-dwelling older adults: Review of intervention trials and recommendations for public health practice and research. Journal of the American Geriatrics Society 59, 704-716.

Tárraga L. (2000). El programa de psicoestimulación integral, tratamiento complementario para la enfermedad de Alzheimer. Revista Española de Geriatría y Gerontología 35 (Supl. 2), 51-64.

Tárraga, L. y Boada, M. (Eds.) (1999). Cuadernos de repaso. Ejercicios prácticos de estimulación cognitiva para enfermos de Alzheimer. Fase Moderada. Barcelona: Fundació ACE y Glosa.

Tárraga, L. y Boada, M. (Eds.) (2004). Cuadernos de repaso. Ejercicios prácticos de estimulación cognitiva para enfermos de Alzheimer. Fase Leve. Barcelona: Fundació ACE y Glosa.


Consideracións Xerais

Os estudantes deben cumprir os requisitos de asistencia establecidos. A avaliación de competencias realizarase a través da elaboración e presentación de: a) Un Plan Xeral de Intervención (PGI) para un dispositivo asistencial para persoas maiores (Dispositivo de asistencia domiciliaria, Centro de Día, Residencia) e o desenvolvemento de dous programas que formen parte do mencionado PGI. b) Os resultados de valoración funcional utilizando polo menos tres instrumentos de screening e elaboración dun informe psicolóxico completo. c) A simulación dunha sesión dentro dun programa de instrución para persoas maiores, de Orientación á Realidade, de Reminiscencia ou a elaboración dun Programa de estimulación cognitiva. d) Manexo axeitado dos programas Gradior e Smartbrain.


c) A simulación dunha sesión dentro dun programa de instrución para persoas maiores, de Orientación á Realidade, de Reminiscencia ou a elaboración dun Programa de estimulación cognitiva. d) Manexo axeitado dos programas Gradior e Smartbrain.

Criterios de avaliación 1) Exame: calquera tipo de proba dirixida a verificar o nivel de coñecementos de os estudantes (e. g., exame tipo test, exame de con preguntas a desenvolver exame oral). Ponderación mínima 30% e máxima 50%. 2) Participación nas clases: se avaliará a participación activa nas clases. Ponderación mínima 10% e máxima 20%. 3) Informe de traballos individuais ou en grupo. Ponderación mínima 20% e máxima 30%. Metodoloxía práctica baseada na simulacion de procedementos de avaliación e intervención, así como na elaboración de documentos do Plan Xeral de Intervención (PXI). A asignatura inclúe unha practica de campo consistente na visita a un Centro Residencial Xerontológxico onde os estudiantes deben realizar un cribado de dentro da Valoración Xerontolóxica Integral. A partir dos resultados, cada estudiante debe elaborar un informe Psicoxerontolóxico. Esta actividades realízase conjuntamente en varias asignaturas obligatorias deste Módulo. O sistema de avaliación no presente curso concretase en: -Informe Psicoxerontolóxico: 50% (sustitue ao exame, e implica todos os coñecementos a avaliar) -Elaboración de documentos do Plan Xeral Intervención: 25% (traballos individuais ou en grupo) -Simulación de sesións de avaliación e intervención: 25% (participación activa nas clases)

Tempo de estudo e de traballo personal que debe adicar un estudante O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito:

• Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) • Traballo tutelado do/a alumno/: 15 horas • Traballo autónomo do/a estudante (estudo dos contidos da materia e lectura e

resolución de cuestións plantexadas polo profesor): 34 horas.

Recomendacións para o estudio da materia


Análisis detallado da documentación e materias suministrados. Contacto frecuente a través da aula virtual.


Avaliación e intervención neuropsicolóxica

en demencias e outros trastornos



Carácter 0brigatoria Curso 1º Periodicidade semestral






Profesora Coordinador Dolores Rodríguez Salgado Grupo / s 1




Despacho Nº 78 módulo A-Facultade de Psicoloxía

Horario de tutorías Mércores de 9 a 11 h., Venres de 11 a 13 h.

URL Web




Obxectivos • Capacidade para administrar, corrixir e interpretar instrumentos de avaliación neuropsicolóxica no

ámbito do envellecemento e as demencias. • Capacidade para elaborar informes neuropsicolóxicos e coñecer a terminoloxía que permita a

comunicación con outros profesionais. • Coñecer e manexar as principais técnicas de intervención neuropsicolóxicas aplicables aos

trastornos cognitivos asociados ao envellecemento. • Saber recoller, ordenar e clasificar datos neuropsicolóxicos (historia clínica, cuestionarios,

resultados de avaliación, etc.) Competencias básicas e xerais CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo. CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos CB9 - Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades CG2 - Coñecer en profundidade os distintos modelos de avaliación, diagnóstico, intervención e tratamento no campo da Psicoxerontoloxía, así como as técnicas e procedementos que deles se derivan. CG3 - Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos diferentes contextos e ámbitos deactuación. CG7 - Saber identificar as implicacións éticas da súa actuación profesional e axustarse ás obrigas deontolóxicas da Psicoloxía e demais profesións afíns, mostrando un compromiso ético e profesional en relación coas responsabilidades cívicas, sociais e globais. Competencias transversais CT2 - Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos. CT4 - Desenvolver a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica. CT5 - Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa Competencias específicas CE2 - Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. CE3 - Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas. CE4 - Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes destinatarios. CE5 - Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE6 - Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores. CE7 - Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. CE9 - Coñecer os recursos e a organización do sistema de atención sociosanitaria ás persoas maiores

Temario de contidos

1. Características da avaliación neuropsicolóxica no envellecemento e demencias

1.1. Concepto, obxectivos e procedemento da avaliación neuropsicolóxica.

1.2. Selección e administración de tarefas

2. Instrumentos de avaliación neuropsicolóxica nas demencias e outros trastornos

2.1. Medidas de cribado, baterías neuropsicolóxicas e test específicos de función.

3. Interpretación de resultados e elaboración do informe neuropsicolóxico

4. Principios da rehabilitación neuropsicolóxica nas demencias

4.1. Concepto, obxectivos e fundamentos da rehabilitación neuropsicolóxica.

4.2. Enfoques na rehabilitación neuropsicolóxica.

5. Intervención neuropsicolóxica en demencias e outros trastornos: obxectivos, estratexias e técnicas.



Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 16 16 Estudo da bibliografía recomendada 30 Titorías individuais ou en grupo 3 3

TOTAL 24 16 35 75


Consideracións Xerais As clases expositivas, de 120 minutos de duración, consistirán na exposición dos temas recollidos no programa de contidos. Previamente o estudante disporá do material de apoio utilizado na aula. As clases teóricas complétanse con clases prácticas, que se impartirán paralelamente ao desenvolvemento das clases expositivas. Nas clases prácticas traballarase mediante a utilización e manexo de probas e ferramentas do ámbito da neuropsicoloxía, e o estudo de casos. Nas clases interactivas o alumno irá elaborando un informe sobre os contidos nos que se traballe. Ademais, coa finalidade de valorar a evolución, grao de adquisición de coñecementos e habilidades adquiridas por parte dos/as estudantes, deberán realizar un Traballo Tutelado integrando os contidos teóricos e prácticos.

As actividades formativas compleméntanse coa asistencia a titorías

Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica Attix, D.K. y Welsh-Bohmer, K.A. (2006). Geriatric neuropsychology: assessment and intervention. New

York: Guildord Press. Bruna Rabbasa, O., Roig Fusté, J. M., Puyuelo Sanclemente, M., Junqué Plaja, C., Ruano Hernández,

A. (2011). Rehabilitación Neuropsicológica: Intervención y práctica clínica. Barcelona: Elsevier. (Parte 4, caps. 16 a 23)

Green, J. (2000). Neuropsychological Evaluation of the older adult: clinician´s guidebook. San Diego: Academic Press.

Jurado Luque, M.A., Mataró Serrat, M., Pueyo Benito, R. (2013). Neuropsicología de las enfermedades neurodegenerativas. Madrid: Síntesis

Peña-Casanova, J., Blesa, R., Aguilar, M., Gramunt-Fombuena, N., Gómez-Ansón, B., Oliva, R., ... & Sol, J. M. (2009). Spanish multicenter normative studies (NEURONORMA project): Methods and sample characteristics. Archives of Clinical Neuropsychology, 24(4), 307-319.

Pérez García, M. (2009) Manual de Neuropsicología Clínica. Madrid: Pirámide (caps. 5,6,7) Bibliografía complementaria Arnedo, M., Bembibre, J. y Triviño, M. (2013). Neuropsicología: a través de casos clínicos. Madrid:

Médica Panamericana. Drake, M. A. (2006). Rehabilitación Neuropsicológica en la enfermedad de Alzheimer. En J. C. Arango

Laprilla: Rehabilitación Neuropsicológica. México: Manual Moderno. Gil, R. (2007). Neuropsicología (4ªEd). Barcelona: Masson. Cap. 16. Lezak, M.D., Howieson, D.B y Loring, D.W. (2004). Neuropsychological Assessment. (4ª Ed). New

York: Oxford University Press. Mitrushina, M.N., Boone, K.B., Razani, J. y D’Elia, L.F. (2005) Handbook of normative data for

neuropsychological assessment (2ª Ed). New York: Oxford University Press. Morris, R. G. y Becker, J. T. (2005) Cognitive Neuropsychology of Alzheimer's Disease (2ª Ed). Oxford:

Oxford University Press. Muñoz, JM y Tirapu, J (2001). Rehabilitación neuropsicológica. Madrid: Síntesis. Peña-Casanova,J., Gramunt Fombuena, N., y Gich Fullá, J. (2004). Test Neuropsicológicos:

Fundamentos para una neuropsicología clínica basada en evidencias. Barcelona: Masson. Smith, G. E., & Bondi, M. W. (2013). Mild Cognitive Impairment and Dementia: Definitions, Diagnosis,

and Treatment. Oxford University Press. Sohlberg, M. M. y Mateer, C. A. (2001). Cognitive Rehabilitation: An integrative neuropsychological


Fundamentos para una neuropsicología clínica basada en evidencias. Barcelona: Masson. Smith, G. E., & Bondi, M. W. (2013). Mild Cognitive Impairment and Dementia: Definitions, Diagnosis,

and Treatment. Oxford University Press. Sohlberg, M. M. y Mateer, C. A. (2001). Cognitive Rehabilitation: An integrative neuropsychological

approach. New York: Guilford Press Strauss, E, Sherman, E.M.J. y Spreen, O. (2006). A compendium of neuropsychological tests.

Administration, norms and comentary (3ª Ed.) New York: Oxord University Press.

Outros recursos Revistas especializadas -Aging, Neuropsychology and Cognition: http://www.tandfonline.com/toc/nanc20/current#.U2d05Ffd6MM -Neuropsychological Rehabilitation: http://taylorandfrancis.metapress.com - Neurorehabilitation: http://www.iospress.nl -Archives of Clinical Neuropsychology: http://acn.oxfordjournals.org/content/by/year -Clinical Neuropsychologist , The: http://www.tandf.co.uk/journals/titles/13854046.asp -Journal of Clinical & Experimental Neuropsychology: http://www.tandf.co.uk/journals/titles/13803395.asp -Journal of the International Neuropsychological Society: http://journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=INS - Revista de Neurología: http://www.revneurol.com Outros recursos con información de interese: - http://www.neuropsycholgycentral.com - División de NeuroPsicoloxía clínica de la APA: http://www.div40.org/ - Guidelines for the Evaluation of Dementia and Age-Related Cognitive Decline http://www.apa.org/practice/dementia.html -Neuronorma: http://www.neuro-cog.com/neuro-cog/ciencia-y-bibliografia-neurocog/181-bibliografia-neurocog.html


Consideracións Xerais A avaliación dos coñecementos adquiridos polo/a alumno/a, tanto nas clases teóricas como prácticas, realizarase a través dun exame. Ademais valorarase a realización dun traballo tutelado sobre a base de: a adecuación da proposta en relación cos obxectivos; a capacidade para argumentar e responder ás cuestións formuladas; a organización da información; a expresión e coherencia do documento; o manexo e precisión da linguaxe científica; a calidade formal da presentación escrita seguindo as normas da APA. Ademais, considerarase a asistencia e participación activa nas clases e as titorías.


manexo e precisión da linguaxe científica; a calidade formal da presentación escrita seguindo as normas da APA. Ademais, considerarase a asistencia e participación activa nas clases e as titorías.


1) Exame do programa teórico e de prácticas completo. Ponderación: 50%.

2) Participación nas clases. Ponderación: 10%.

3) Informe de traballos individuais. Ponderación: 30%

4) Asistencia e participación nas titorías. Ponderación: 10%

*Para que calquera dos elementos nos que descansa a avaliación sumen na cualificación final débe

alcanzarse un nivel mínimo en cada uno deles, que represente un 35% da puntuación máxima.

Recomendacións -Asistir ás clases expositivas e interactivas -Participar e implicarse activamente nas clases -Completar as notas de clase coas lecturas recomendadas -Preguntar para resolver dúbidas -Utilizar as titorías -Facer e entregar os traballos nos prazos fixados. No desenvolvemento da materia considerarase que o/a alumno/a ten formación a nivel de grao sobre as bases biolóxicas do comportamento humano, Neurociencia conductual e cognitiva e Neuropsicoloxía. Ademais, que a nivel de postgrao, estará familiarizado coas bases psicobiológicas do envellecemento normal e patolóxico, e os cambios cognitivos no envellecemento normal e patolóxico

AVALIACIÓN E INTERVENCIÓN CLÍNICA NOS TRASTORNOS MENTALES DO ENVELLECEMENTO

Datos da Materia



Carácter Obrigatoria Curso 1 Periodicidade 1º semestre

Área Psiquiatría

Departamento Psiquiatría, Radioloxía e Saúde Pública




Profesor Coordinador Raimundo Mateos Álvarez Grupo / s 1

Departamento Psiquiatría, Radioloxía e Saúde Pública

Área Psiquiatría

Centro Facultade de Medicina

Despacho


URL Web


Profesores Mª del CARMEN GARCIA MAHIA ALEJANDRO GARCIA CABALLERO

Grupo / s 1

Departamento

Área

Centro


Despacho

Horario de tutorías

URL Web

E-mail Teléfono


Obxectivos • Saber avaliar os trastornos de ansiedade, estado de ánimo, do sono, de conduta e delirantes no

envellecemento. • Saber desenvolver programas de intervención neses trastornos.

Competencias básicas e xerais CB6 - Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación. CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos. CG2 - Coñecer en profundidade os distintos modelos de avaliación, diagnóstico, intervención e tratamento no campo da Psicoxerontoloxía, así como as técnicas e procedementos que deles se derivan. CG3 - Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos diferentes contextos e ámbitos deactuación. CG4 - Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicoxerontolóxico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais. CG5 - Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica. Competencias transversais CT4 - Desenvolver a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica. CT5 - Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa. Competencias específicas CE2 - Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA convenientes. CE3 - Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas. CE4 - Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes destinatarios. CE5 - Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE6 - Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores. CE9 - Coñecer os recursos e a organización do sistema de atención sociosanitaria ás persoas maiores.

Temario de contenidos Bloque 1. BASES DA INTERVENCIÓN NOS TRASTORNOS MENTAIS NO ENVELLECEMENTO. Tema 1. Introdución. Trastornos mentais e perspectiva do ciclo vital. Epidemioloxía. A valoración psicogerontológica integral: a interacción entre os factores mentais, físicos e sociais. Tema 2. Avaliación clínica. Dificultades máis habituais, habilidades específicas. Características das entrevistas, cuestionarios e escalas. A avaliación baseada en necesidades. Instrumentos. Tema 3. Características da intervención con persoas maiores. Principios da organización da asistencia psicogeriátrica. Marcos normativos relevantes, nacionais e internacionais. Tema 4. A intervención en distintos niveis asistenciais. A intervención en residencias de maiores. Novas formas de intervención. Telepsicoxeriatría. Bloque 2. AVALIACIÓN E INTERVENCIÓN NOS TRASTORNOS DE ANSIEDADE Tema 5. Clasificación e características dos trastornos de ansiedade nos maiores. Avaliación. Diagnóstico e comorbilidade física e mental. Xeneralidades do tratamento farmacolóxico. Intervención psicolóxica. Prevención. Tema 6. Avaliación e intervención nos trastornos do sono. Clasificación dos trastornos do sono. Disomnias: trastornos intrínsecos do sono, trastornos extrínsecos do sono, trastornos do ritmo circadiano. Parasomnias: trastornos do espertar, trastornos da transición sono vixía, trastornos asociados ao sono REM, outras parasomnias. Trastornos asociados con procesos médicos ou psiquiátricos.. Bloque 3. AVALIACIÓN E INTERVENCIÓN NOS TRASTORNOS DO ESTADO DE ÁNIMO Tema 7. Trastornos Depresivos. Clasificación. Heteroxeneidade clínica e etiolóxica dos trastornos depresivos na idade avanzada. Avaliación. Diagnóstico e comorbilidade, física e mental. Diagnóstico e deterioración cognoscitiva. Instrumentos de cribado e diagnóstico clínico. Xeneralidades do tratamento farmacolóxico. Intervención terapéutica: individual, familiar, social. Curso e resultado. Prevención. Tema 8. O suicidio en persoas maiores. Prevención. A autopsia psicolóxica. Tema 9. A manía na idade avanzada. Heteroxeneidade clínica e etiolóxica. Avaliación. Diagnóstico e comorbilidade. Xeneralidades do tratamento farmacolóxico. Instrumentos. Intervención. Bloque 4. AVALIACIÓN E INTERVENCIÓN NOUTROS TRASTORNOS MENTAIS Tema 10. Os trastornos delirantes na idade avanzada. Heteroxeneidade clínica e etiolóxica.


Avaliación. Diagnóstico e comorbilidade. Xeneralidades do tratamento farmacolóxico. Intervención. Tema 11. Trastornos de personalidade na idade avanzada. Heteroxeneidade clínica e etiolóxica. Avaliación. Xeneralidades do tratamento farmacolóxico. Intervención. Tema 12. Trastornos do comportamento asociados ás demencias. Concepto e perspectiva histórica, a clasificación da International Psychogeriatric Association. Epidemioloxía. Manifestacións clínicas. Consideracións xerais sobre avaliación e tratamento. Tratamento farmacolóxico..


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica Montorio, I. e Izal, M. (2000). Intervención psicológica en la vejez. Aplicaciones en el ámbito clínico y de

la salud. Madrid: Síntesis Agüera, L., Cervilla, J. e Martín, M. (2006). Psiquiatría geriátrica (2ª ed.). Barcelona: Masson. Carstensen, L. e Edelstein, B.A. (1989). El envejecimiento y sus trastornos. Barcelona: Martínez Roca. Sánchez Pérez, M (coord.). (2011). Guía esencial de psicogeriatría, Médica Panamerica, Madrid. Zarit, S.H. & Zarit, J.M. (2007). Mental disorders in older adults: fundamentals of assessment and

treatment, 2ª edn, Guilford Press, New York. Bibliografía complementaria Alexopoulos GS, Kiosses DN (eds) (2011). Geriatric psychiatry: advances and directions. Philadelphia:

Saunders. Carstensen, L. e Edelstein, B.A. (1990). Gerontología clínica y salud: intervención psicológica y social.

Madrid: Martínez Roca. Eyers, K., Parker, G., & Brodaty, H. (2012). Managing depression, growing older: a guide for

professionals and carers,Routledge, London. Firmino, H (2006). Psicogeriatria, Psiquiatria Clínica, Coimbra.



presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5


TOTAL 24 16 35 75


Eyers, K., Parker, G., & Brodaty, H. (2012). Managing depression, growing older: a guide for

professionals and carers,Routledge, London. Firmino, H (2006). Psicogeriatria, Psiquiatria Clínica, Coimbra. Fernández-Ballesteros, R. (Dir.) (2000). Gerontología social. Madrid: Pirámide. Fernández-Ballesteros, R., Íñiguez, J. e López, M.P. (1998). Trastornos asociados a la vejez. En M.

A.Vallejo (Dir.), Manual de Terapia de Conducta (Vol. II, pp. 701-758). Madrid: Dykinson. Fernández-Ballesteros, R., Izal, M., Montorio, I., González, J.L. e Díaz, P. (1992). Evaluación e

intervención psicológica en la vejez. Barcelona: Martínez Roca. Fernández-Ballesteros, R. (Dir.) (2002). Vivir con vitalidad (Vol. I y III). Madrid: Pirámide. Hersen, M. e Van Hasselt, V.B. (1998). Psychological treatment of older adults. Plenum Press. Izal, M. e Montorio, I. (1999). Gerontología conductual. Bases para la intervención y ámbitos de

aplicación. Madrid: Síntesis. Jacoby, R. e Oppenheimer, C. (Eds.) (2005). Psiquiatriìa en el anciano. Barcelona: Masson. Lehr, U. (1988). Psicología de la senectud. Barcelona: Herder. Orrell, M., & Hancock, G. (2004). CANE - Camberwell Assessment of Need for the Elderly: a needs

assessment for older mental health service users. London, Gaskell. Potsdam Conference on Late-Onset Mental Disorders (1996), Marneros, A.(., 1946- & Royal College of

Psychiatrists. 1999, ©1999,Late-onset mental disorders : the Potsdam Conference, Gaskell for the Royal College of Psychiatrists, London.

Reig, A. e Fernández-Ballesteros, R. (1994). Evaluación conductual en la vejez. En R. Fernández-Ballesteros (Dir.), Evaluación conductual hoy. Un enfoque para el cambio en psicología clínica y de la salud (pp. 743-782). Madrid: Pirámide.

Sajatovic, M. & Blow, F.C. (2007) Bipolar disorder in later life, Johns Hopkins University Press, Baltimore.

Salgado, A e Alarcón, M.T. (1993). Valoración del paciente anciano. Barcelona: Masson. Salgado, A., González, J.I. e Alarcón, M.T. (1996). Fundamentos prácticos de la asistencia al anciano.

Madrid: Barcelona: Masson. Yuste, N., Rubio, R. e Aleixandre, M. (2004). Introducción a la psicogerontología. Madrid: Pirámide. Outros recursos



Respecto á parte teórica, o profesor expoñerá os contidos esenciais, utilizando os distintos recursos didácticos dispoñibles tales como diapositivas, transparencias, vídeos, etc. O contido dos temas estará claramente estructurado e delimitado. Ao inicio de cada tema proporcionarase un esquema pormenorizado dos puntos que se van tratar, acompañándoo das referencias bibliográficas específicas polas que terán que preparar o tema. Antes de finalizar o tema levarase a cabo unha síntese do exposto facendo énfase nos puntos clave e indicando as principais conclusións. Fomentarase a participación dos alumnos durante toda a clase, gardando mesmo un período específico ao final desta para discutir e integrar os


das referencias bibliográficas específicas polas que terán que preparar o tema. Antes de finalizar o tema levarase a cabo unha síntese do exposto facendo énfase nos puntos clave e indicando as principais conclusións. Fomentarase a participación dos alumnos durante toda a clase, gardando mesmo un período específico ao final desta para discutir e integrar os aspectos novidosos do tema que se impartiu.

Na parte práctica, os alumnos terán que realizar un traballo en grupo reducido. Este tipo de traballos terán como obxectivo revisar un tema, resumir un libro ou un artigo, levar a cabo unha avaliación, deseñar e aplicar unha intervención, etc. A presentación destes terá que cinguirse ao estilo suxerido pola American Psychological Association ou a algún dos que se poidan suxerir nas distintas revistas científicas que adoiten publicar traballos relacionados coa intervención clínica na vellez.


1) Participación nas clases: se avaliará a participación activa nas clases. Ponderación mínima 10% e máxima 20%.

2) Informe de traballos individuais ou en grupo. Ponderación mínima 40% e máxima 80%

Recomendacións para o estudo da materia - Asistir regularmente ás clases teóricas e prácticas. - Participar e implicarse activamente nas clases teóricas e prácticas. - Completar os apuntamentos coas lecturas recomendadas. - Preguntar para resolver as dúbidas. - Utilizar as titorías. - Facer e entregar os traballos nos prazos fixados. - Dedicar un tempo de estudo semanal á asignatura.


AVALIACIÓN E INTERVENCION PSICOSOCIAL E EDUCATIVA

Datos da materia


Carácter OBRIGATORIA Curso 1 Periodicidade 1º semestre






Profesor Coordinador Onésimo Juncos Rabadán Grupo / s 1




Despacho Nº 35. Edificio A

Horario de titorías Psicoloxía Evolutiva e da Educación

URL Web



Profesores Grupo / s 1

Departamento

Área

Centro

Despacho


URL Web

E-mail Teléfono


Obxectivos

• Desenvolver a capacidade para avaliar as necesidades sociais e educativas das persoas maiores

• Adquirir o coñecemento dos principais programas de intervención social e educativa para persoas maiores

• Desenvolver a capacidade para planificar, deseñar e levar a cabo programas de intervencion social e educativa para persoas maiores en diferentes contextos

Competencias básicas e xerais CB6 - Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo CG2 - Coñecer en profundidade os distintos modelos de avaliación, diagnóstico, intervención e tratamento no campo da Psicoxerontoloxía, así como as técnicas e procedementos que deles se derivan. CG3 - Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA diferentes contextos e ámbitos de actuación. CG4 - Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicogerontológico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais. CG5 - Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica. CG7 - Saber identificar as implicacións éticas da súa actuación profesional e axustarse ás obrigas deontolóxicas da Psicoloxía e demais profesións afíns, mostrando un compromiso ético e profesional en relación coas responsabilidades cívicas, sociais e globais. Competencias transversais CT3 - Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación. CT5 - Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa. Competencias específicas CE2 - Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. CE3 - Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas. CE5 - Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE6 - Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores. CE7 - Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. CE8 - Saber deseñar e planificar programas de intervención ambiental e social que axuden a mellorar a calidade de vida das persoas maiores CE10 - Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren nesarios para mellorar a atención ás persoas maiores.

Temario de contidos 1.Fundamentos da intervención psico-social e educativa con persoas maiores 1.1. O benestar psicosocial. Factores: relacións interpersoais; integración na comunidade; contribución social; confianza social.


1. 2. Dimensións da intervención: individual, grupal, comunitaria, institucional. 1. 3. Avaliación psicosocial. Instrumentos. 1.4. Características dos aprendices maiores. 2. Ámbitos de intervención psico-social e educativa na vellez 2.1. Área de relacións sociais. 2.1. Área comunitaria. 2.3. Área de ocio e cultura. 2.4. Área organizacional. 3. Programas de intervención psico-social e educativa na vellez. 3.1. Programas de habilidades sociais. 3.2. Programas de resolución de conflictos 3.3. Programas de relacións interxeneracionais. 3.4. Intervención en ocio e tempo libre 3.5. Programas de educación permanente 4. Deseño de programas de intervención psico-social e educativa na vellez 5. Práctica de campo: Avaliación psico-social de personas institucionalizadas no Complexo Xeriátrico “A Veiga” (Poboa de S. Xiao, Lugo)

1.



Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


Clases interactivas

De campo Preparacións de presentacións orais e debates

5 5

Traballo tutelados 16 16 Estudo da bibliografía recomendada 30 30 Titorías individuais ou en grupo 3 3

TOTAL 26 16 35 75


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica Blanco, A. y Rodríguez, J. (2007). Intervención psicosocial. Madrid: Pearson. (PS14-1980 A,B,C). Hombrados, M. I. y García, M.A. (2002). Intervención psicosocial con personas mayores: los Talleres

de ocio como recurso para incrementar su apoyo social y control percibidos. Intervención Psicosocial: Revista sobre Igualdad y Calidad de Vida, 11, 1, 43-56. (Public-PS-121).

Hombrados, M. I., García, M. A., y Martimportugués, C. (2004). Grupos de apoyo social con personas mayores: una propuesta metodólogica de desarrollo y evaluación. Anuario de Psicología, 35(3), 347-370.

Íñigo, J. (2002). Como mejorar las relaciones humanas. En R. Fernández-Ballesteros (Dir.), Vivir con vitalidad. IV. Envejecer con los demás (pp. 23-48). Madrid: Pirámide.

Maya, I., García, M. y Santolaya, J. (2007). Estrategias de intervención psicosocial: casos prácticos. Madrid: Pirámide. (PS14-2029; PE2-1111).

Navarro, A. B., Buz, B., Bueno, B., y Mayoral, P. (2006). Jubilación y tiempo libre. En C. Triadó y F. Villar (Eds), Psicología de la vejez (pp. 287-310).Madrid: Alianza.

Pinazo, C. (2005). El apoyo social y las relaciones sociales en las personas mayores. En S. Pinazo y M. Sánchez (Dir.) Gerontología. Actualización, innovación y propuestas (pp.221-258). Madrid: Pearson.

Sánchez, M. y Diaz, P. (2005). Los programas intergeneracionales. En S. Pinazo y M. Sánchez (Dir.) Gerontología. Actualización, innovación y propuestas (pp.393-432). Madrid: Pearson.

Villar, F. y Solé, C. (2006). Intervención psicoeducativa con personas mayores. En C. Triadó y F. Villar (Eds), Psicología de la vejez (pp. 423-441).Madrid: Alianza.

Yanguas, J. y Leturia, F.J. (2006). Intervención psicosocial con personas mayores. En C. Triadó y F. Villar (Eds), Psicología de la vejez (pp. 389-321).Madrid: Alianza.

Bibliografía complementaria Blanco,A., y Valera, S. (2007). Los fundamentos teóricos y axiológicos de la intervención psicosocial.

En A. Blanco y Rodriguez, J. (Eds.), Intervención psicosocial (pp. 3-44). Madrid: Pearson. Bourassa, K. J., Memel, M., Woolverton, C., & Sbarra, D. A. (2017). Social participation predicts

cognitive functioning in aging adults over time: comparisons with physical health, depression, and physical activity. Aging & mental health, 21(2), 133-146.

Bueno Martínez, B. y Buz Delgado, J. (2006). Jubilación y tiempo libre en la vejez. Madrid, Portal Mayores, Informes Portal Mayores, nº 65. Lecciones de Gerontología, IX. [Fecha de publicación: 16/10/2006]. http://www.imsersomayores.csic.es/documentos/documentos/bueno-jubilacion-01.pdf

Caballo, V.E. (1993). Manual de evaluación y entrenamiento de las habilidades sociales. Madrid: Siglo XXI.

Carretero, St. (2006). La sobrecarga de las cuidadoras de personas dependientes: análisis y propuestas de intervención psicosocial. Valencia: Tirant lo Blanc (PS14-1867).

Dysktra, P. (2007). Aging and social support. In G. Ritzer (Ed.). Blackwell Encyclopedia of Sociology. London: Blackwell.

Elizasu, C. (2008). La animación con personas mayores. Madrid: Editorial CCS. Garcia-Ramirez, M., Albar, M.J., Morano, y Castro, V.P. (2007) Metodología de la intervención social:

implicaciones para la investigación y la práctica de la psicología comunitaria. En I. Maya, Garcia, M y J. Santolaya (Eds), Estrategias de intervención psicosocial (pp. 45-76). Madrid: Pirámide.

Keyes, C. (1998). Social Well-Being. Social Psychology Quarterly, 61, 121-140. Koening, H. G. (2002). Purpose and power in retirement: new opportunities for meaning and

significance. Philadelphia: Templeton Foundation Press. (PS8-2208). Lara, F. (2005). El trabajador social y la ayuda psicosocial. Archidona (Malaga): Aljibe (PS14-1687).


Keyes, C. (1998). Social Well-Being. Social Psychology Quarterly, 61, 121-140. Koening, H. G. (2002). Purpose and power in retirement: new opportunities for meaning and

significance. Philadelphia: Templeton Foundation Press. (PS8-2208). Lara, F. (2005). El trabajador social y la ayuda psicosocial. Archidona (Malaga): Aljibe (PS14-1687). López-Cabanas, M y Chacón, F. (1999). Intervención psicosocial y servicios sociales: un enfoque

participativo. Madrid: Psicología. (PE2-1848). Paganizzi, L. (2007). Terapia ocupacional psicosocial: escenarios clinicos y comunitarios. Buenos Aires:

Polemos. (PS3-4170). Pérez, J.L., Malagón, J.L. y Amador, L. (2006). Vejez, autonomía o dependencia, pero con calidad de

vida . Madrid: Dykinson. (PE2-2870, A, B). Vega. J.L. y Bueno, B. (1996). Pensando en el futuro : curso de preparación para la jubilación .Madrid:

Síntesis. (PE2-1411; PS4-5081 A, B). Wilber, K. Y McNeilly, D. (2001). Elder abuse and victimization. En J.E. Birren y K. W. Schaie (Eds),

Handbook of psychology of aging, 5th edit, (pp. 569-591). San Diego, CA: Academic Press.

Outros recursos.


Consideracions Xerais A ensinanza desta materia basearase na combinación das sesións presenciais de clases expositivas, interactivas e de titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización por parte do/a estudante de tarefas non presenciais




3) Presentación oral de traballos individuais ou en grupo. Ponderación mínima 10% e máxima 20%.




(25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito: • Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) • Traballo tutelado do/a alumno/: 15 horas • Traballo autónomo do/a estudante (estudo dos contidos da materia e lectura e


Recomendacións para o estudo da materia


METODOLOXÍAS CUANTITATIVAS E CUALITATIVAS NA INVESTIGACIÓN PSICOXERONTOLÓXICA

Datos da Materia


Carácter Optativa Curso 1º Periodicidade 1 semestre

Área Metodoloxía das Ciencias do Comportamento

Departamento



Datos del profesorado

Profesor Coordinador Dr. Eduardo Picón Prado Grupo / s 1

Profesor Dr. Antonio Rial Boubeta

Departamento

Área Metodoloxía das Ciencias do Comportamento


Despacho Edificio Despacho


URL Web


E-mail Teléfono


• Dar unha visión integrada das distintas metodoloxías das que dispón o investigador en psicoxerontoloxía, evidenciando a maneira na que a metodoloxía cualitativa complementa ás técnicas cuantitativas tradicionais, como a experimentación ou a enquisa.

• Ofrecer unha visión marcadamente aplicada da investigación no envellecemento, aínda que sempre rigorosa e baseada na evidencia científica.

• Familiarizar ao alumno co uso das principais técnicas cualitativas e cuantitativas, para que progresivamente as incorpore á súa bagaxe metodolóxica e detecte oportunidades de engadir valor ás súas investigacións a través da súa aplicación.

• Capacitar aos investigadores para facer uso destas técnicas, explicitando o

procedemento a seguir nas súas diferentes fase. Competencias básicas e xerais CG8 - Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problemas a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. CG6 - Saber identificar e formular problemas de investigación no contexto do seu exercicio profesional, e contribuír á súa abordaxe dacordo cos métodos, técnicas e procedementos de investigación propios das ciencias da saúde, sociais e do comportamento. CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en contornas novas o pouco coñecidas dentro de contextos máis amplos (o multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo CB10 - Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en grande medida autodirixido ou autónomo. Competencias transversais CT3 – Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación.


CT4 – Desenrolar a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica Competencias específicas CE11 - Saber identificar e formular problemas de investigación e participar no deseño e desenvolvemento de proxectos de investigación en Psicoxerontoloxía. CE12 - Coñecer, aplicar e interpretar análises de datos aplicados ao estudio do envellecemento.

Temario de contidos

1. Investigación, información e toma de decisións. 2. Definición e fundamentos da metodoloxía cualitativa. 3. Principais técnicas cualitativas. 4. A metodoloxía de enquisas como estratexia de investigación. 5. Mostraxe: fundamentos e aplicacións informáticas. 6. Construción e análise do cuestionario. 7. Tratamento estatístico de datos co SPSS.



Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


No laboratorio 10 10 Na aula de informática

Clases interactivas

De campo Preparacións de presentacións orais e debates

10 10


TOTAL 24 30 35 75


Bibliografía básica e complementaria METODOLOXÍA CUALITATIVA Delgado, J.R. e Gutiérrez, J. (coords.) (1994). Métodos y técnicas cualitativos de

investigación en psicología social. Madrid: Editorial Síntesis. Flick, U (2004): Introducción a la investigación cualitativa. Madrid: Morata. Gordo, A. J. e Serrano, A. (2009). Estrategias y prácticas cualitativas de investigación social.

Madrid: Pearson Educación. Rodríguez, G.; Gil, J. e García, E. (1996): Metodología de la investigación cualitativa.

Málaga: Aljibe. Tójar, J. C. (2006). Investigación cualitativa. Comprender y actuar. Madrid: La Muralla. Valles Martínez, M. (1997). Técnicas cualitativas de investigación social. Reflexión

metodológica y práctica profesional. Madrid: Editorial Síntesis. METODOLOXÍA CUANTITATIVA Cubo, S., Martín, B. e Ramos, J.L. (2011). Métodos de investigación y análisis de datos en

ciencias sociales y de la salud. Madrid: Ediciones Pirámide. Levy-Mangin, J.P. e Varela, J. (2003) Análisis multivariable para las ciencias sociales.

Madrid: Pearson Educación. Pardo, A. e San Martín, R. (2010). Análisis de datos en ciencias sociales y de la salud I.

Madrid: Editorial Síntesis, S.A. Pardo, A. e San Martín, R. (2010). Análisis de datos en ciencias sociales y de la salud II.

Madrid: Editorial Síntesis, S.A. Powell Lawton, M. e Regula Herzog, A. (1989). Special research methods for gerontology.

Amityville (N.Y): Baywood Pub. Co. Vallejos, A. (2011). Investigación social mediante encuestas. Madrid: Ramón Areces.

Outros recursos.

Sistema de avaliación


Eminentemente práctica e participativa, tratando de animar aos alumnos a incorporar o uso das técnicas cualitativas e cuantitativas ás súas investigacións e máis ao seu labor profesional, intentando proporcionarlles as destrezas necesarias para facer un uso rigoroso deste tipo de metodoloxías.


profesional, intentando proporcionarlles as destrezas necesarias para facer un uso rigoroso deste tipo de metodoloxías.

De forma específica, constará das seguintes metodoloxías didácticas:

- Clases presenciais interactivas ou de traballo en grupo

- Clases presenciais expositivas

- Titorías individuais ou en grupo

- Traballo autónomo do alumnado




3) Asistencia e participación nas titorías. Ponderación mínima 0% e máxima 10%.

Participación nas clases: avaliarase a participación activa nas clases.




Recomendacións As persoas que desexen realizar esta materia deben ter coñecementos previos de estatística descritiva e inferencial así como estar familiarizadas co paquete estatístico SPSS.


DIRECCIÓN E XESTIÓN DE RECURSOS EN SERVICIOS SOCIAIS

Datos da materia


Carácter Optativa Curso 1º Periodicidade 1 semestre






Profesor Coordinador Arturo X. Pereiro Rozas Grupo / s

Profesor Carlos Dosil Díaz




Despacho


URL Web




Obxectivos 1. Aprender a dirixir e xestionar centros orientados a ofrecer servicios asistenciais para persoas maiores. 2. Deseñar e desenvolver programas de xestión de servicios sociais e sociosanitarios. 3. Coñecer e aplicar os instrumentos necesarios para a xestión de recursos humanos en centros de servicios sociais e sociosanitarios xerontolóxicos. 4. Coñecer as políticas de atención á terceira idade, así como os programas e servizos dispoñibles. Competencias básicas e xerais CB6. Posuír e comprender coñecementos que aporten unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación. CB7. Que os/as estudiantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrentarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos. CG5. Mostrar habilidades de comunicación interperonal e de manexo das emocións adecuadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica. CG7. Saber identificar as implicacións éticas da súa actuación profesional e axustarse ás obrigacións deontolóxicas da Psicoloxía e demais profesións afíns, mostrando un compromiso ético e profesional en relación coas responsabilidades cívicas, sociais e globais. CG8. Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problemas a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. Competencias específicas CE9 - Coñecer os recursos e a organización do sistema de atención sociosanitaria ás persoas maiores.

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA CE10 - Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren nece sarios para mellorar a atención ás persoas maiores. CE1 - Saber aplicar as teorías sobre o envellecemento na conceptualización dos casos e situacións concretos. Coñecer e xestionar recursos materiais, persoais e sociais de atención ás persoas maiores e á súa familia. Coñecer os elementos básicos na dirección e xestión de centros e institucións de atención ás persoas maiores. Recoñecer e aceptar a ambigüidade e a complexidade dos problemas psicolóxicos, a natureza tentativa das súas explicacións e o contexto social no que se producen. Mostrar un compromiso ético e profesional en relación coas responsabilidades cívicas, sociais e globais. Mostrar interés pola aprendizaxe continua, a actualización de coñecementos e a formación profesional continua.

Temario de contidos

1. A xestión nos Servicios Sociais e Socio-sanitarios 2. Os grupos e equipos humanos: manexo e apoio á xestión. 3. Actividades, tareas, procesos e recursos para a xestión de centros e servizos xerontológicos 4. A calidade na xestión de centros e servizos xerontolóxicos.



Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS

Clases expositivas 9 9 Clases interactivas

Na aula 12 12


De campo Preparacións presentacións orais e debates 5 5


Bibliografía básica e complentaria Básica AGE PLATFORM EUROPE, EDE. European Association for Directors of Residential Homes

for the Elderly (2010). European Charter of the rights and responsibilities of older people in need of long-term care

and assistance. -BERMEJO, L.; MARTÍNEZ, T.; DÍAZ, B.; MAÑOS, Q.; SÁNCHEZ, C. (coord.) (2009). Guías

de Buenas Prácticas en Centros de atención a personas mayores en situación de dependencia. Oviedo: Consejería de Bienestar Social y Vivienda del Principado de Asturias.

-BURGUEÑO, A. (2005). Guía para personas mayores y familiares. Uso de sujeciones físicas y químicas con persona mayores y enfermos de Alzheimer. En: http://www.ceoma.org/alzheimer/index.php

CARRILLO, E.; CERVERA, M.; GIL, V.; RUEDA, Y. (2010). Claves para la construcción del espacio sociosanitario en España. Barcelona: Antares Conulting.

-CORPORACIÓN SANITARIA PARC TAULÍ. CENTRO DE SISTEMAS DE INFORMACIÓN, COMITÉ DE ÉTICA ASISTENCIAL (1998). Recomendaciones sobre la confidencialidad en la Corporación Sanitaria Parc. Taulí. Sabadell: Corporación Sanitaria Parc Taulí.

-SIMON, L. y JUDEZ, J. (2001). «Consentimiento informado». Med. Clin. (Barc), 117: 99-106.

-SAR FUNDACIÓN. "MANUAL Y PROTOCOLOS ASISTENCIALES EN RESIDENCIAS PARA PERSONAS MAYORES". HERDER.

-MARTÍNEZ RODRÍGUEZ, T. "Centros de Atención Diurna para Personas Mayores. Atención a las situaciones de Fragilidad y Dependencia.". Panamerica Singer, P. (ed.): Compendio de ética. Alianza, Madrid (1995).

Outros recursos.



TOTAL 24 30 21 75


Consideracións xerais

A metodoloxía docente basease no sistema de lección-exposición e ensaio de procesos e tarefas de xestión.




3) Asistencia e participación nas titorías. Ponderación mínima 0% e máxima 10%..



INTERVENCIÓN EN DEMENCIAS



Carácter Optativa Curso 1º Periodicidad 1º semestre






Profesor Coordinador Dr. David Facal Mayo Grupo / s




Despacho Edificio A , Nº 32B


URL Web




Obxectivos xerais

• Ser capaz de deseñar e utilizar programas de intervención nos procesos cognitivos, conductuales e emocionais nos distintos tipos de demencias.

• Saber asesorar as familias, coidadores e outros profesionais sobre a intervención en demencias

Obxectivos específicos

• Repasar aspectos sobre as demencias dexenerativas que afectan especificamente ao tipo de necesidades das persoas con demencia e á tipoloxía das intervencións propostas.

• Introducir conceptos propios da intervención, incluíndo o Plan de Atención Personalizada.

• Coñecer os diferentes tipos de intervencións psicolóxicas que poden ser desenvolvidos en persoas con demencias.

• Coñecer as principais abordaxes e técnicas de intervención cognitiva. • Coñecer as bases para poder deseñar programas de intervención cognitiva en persoas

nos diferentes estadios de demencia. • Afondar na abordaxe non farmacolóxica dos trastornos de conduta, dende unha

perspectiva de prevención. • Afondar nos aspectos ambientais que inflúen, especificamente, no benestar psicolóxico

e o rendemento cognitivo das persoas con demencia. Competencias básicas e xerais CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo. CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos. CB9 - Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a público especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades. CG3 - Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos diferentes contextos e ámbitos de actuación.


CG4 - Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicoxerontolóxico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais. CG5 - Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica. Competencias transversais CT2 - Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos. CT5 - Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa. Competencias específicas CE2 - Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. CE3 - Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas. CE4 - Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes destinatarios. CE5 - Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE6 - Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores. CE7 - Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. Saber deseñar Plans de Atención Personalizada de Persoas con Demencia. Saber deseñar de tarefas cognitivas e protocolos innovadores que lles permitan abordar a intervención en situacións concretas. Saber deseñar e implementar programas de prevención de trastornos conductuales en Persoas con Demencia

Temario de contidos


1. Modelos de intervención en demencias. 2. Tratamentos nos distintos tipos de demencias. Tratamento nos distintos estadios das

demencias dexenerativas. 3. Programas de intervención nos transtornos cognitivos. Estimulación cognitiva,

adestramento cognitivo e rehabilitación cognitiva nas demencias dexenerativas. Intervencións baseadas na reminiscencia.

4. Programas de intervención nos trastornos conductuales e emocionais. Intervencións baseadas na modificación de conducta. Intervencións ambientais. Intervencións multicompoñente.

5. Intervención no marco familiar e institucional. Intervención nas demencias avanzadas.


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica González Mas, R. (2000). Enfermedad de Alzheimer: clínica, tratamiento y rehabilitación. Barcelona:

Masson. Ruiz Sanchez-de León, J.M. (2012). Estimulación cognitiva en el envejecimiento sano, el deterioro

cognitivo leve y las demencias: estrategias de intervención y consideraciones teóricas para la práctica clínica. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología 32, 57-66.

Yanguas, JJ., Buiza, C., González, MF. (2009). Programas de psicoestimulacion en demencias. En



presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


No laboratorio Na de informática

Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 30 30 Preparación dun proxecto de intervención 16 16 Titorías individuais ou en grupo 3

TOTAL 24 30 21 75


Ruiz Sanchez-de León, J.M. (2012). Estimulación cognitiva en el envejecimiento sano, el deterioro cognitivo leve y las demencias: estrategias de intervención y consideraciones teóricas para la práctica clínica. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología 32, 57-66.

Yanguas, JJ., Buiza, C., González, MF. (2009). Programas de psicoestimulacion en demencias. En Fdez-Ballesteros, R. (Ed.). Psicologia de la Vejez. Una psicogerontología aplicada, pp. 187-2144.

Peña-Casanova, J. (1999). Las alteraciones psicológicas y del comportamiento en la enfermedad de Alzheimer. Definición, descripción, guias de intervención y consejos. Barcelona: Fundación La Caixa

Bibliografía complementaria Afonso, R. M. y Bueno, B. (2009). Efectos de un programa de reminiscencia sobre la sintomatología

depresiva en población mayor portuguesa. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 44, 317-322.

Alberca, R. y Lopez Pousa, S. (2010). Enfermedad de Alzheimer y otras demencias (4ª Edición). Madrid: Panamericana.

Bourgeois, M. S. & Hickey, E. (2009). Dementia: From diagnosis to management - A functional approach. New York: Taylor & Francis.

Buiza, C., González, M.F., Facal, D., Martínez, V., Díaz, U., Etxaniz, A., Urdaneta, E. y Yanguas, J. (2009). Efficacy of cognitive training experiences in the elderly: Can technology help?. En VV.AA. Universal access in human computer interaction, pp. 324-333.

Díaz-Orueta, U., Facal, D., Buiza, C., Gonzalez-Perez, M.F., Urdaneta-Artola, E., y Yanguas-Lezaun, J. (2011). Generalization of results from cognitive stimulation programs to real life: Is it possible? Alzheimer's Disease Research Journal 2(4).

Deví, J. y Deus, J. (2004). Las demencias y la enfermedad de Alzheimer: Una aproximación práctica e interdisciplinar. Barcelona : Instituto Superior de Estudios Psicológicos.

García-Soler, A., Buiza-Bueno, C., Vaca-Bermejo, R., y Ansorena Urchegi, X. (2014). Desarrollo de un instrumento de registro de implicación/engagement en la actividad para la observación sistemática de personas mayores con deterioro cognitivo. Revista Española de Geriatría y Gerontología 49, 65-68.

Lawton, M. P. y Rubinstein, R. L. (2000). Interventions in dementia care: Towards improving quality of life. New York:Springer Publishing Company.

Sánchez, A., Millán-Calenti, J.C., Lorenzo-López, L., y Maseda, A. (2013). Multisensory stimulation for people with dementia. A review of the literature. American Journal of Alzheimer and Others Dementias 28, 7-14.

Romero Brazo, M.J. (2010). Estimulación cognitiva en la enfermedad de Alzheimer: ejercicios prácticos. Jaén: Formación Alcalá.

Sociedad Española de Psicogeriatría (2005). Consenso español en demencias. Disponible en http://www.sepsiq.org/file/Publicaciones/Consenso%20espa%C3%B1ol%20sobre%20demencias.pdf

Sociedad Española de Neurología (2002). Guías en demencias (Ed. revisada). Barcelona: Masson.


Strauss, C.J. (2005) Cómo hablar con un enfermo de Alzheimer: formas sencillas de comunicarse con un miembro de la familia o un amigo cuando hacemos una visita. Barcelona: Obelisco.

Weiner, M. F. y Lipton, A. M. (2005). Demencias : investigación, diagnóstico y tratamiento. Barcelona: Masson.

Outros recursos. http://www.kwido.com/es http://www.alzheimeruniversal.eu http://www.sgxx.org http://www.sensationsdcp.com.au/ http://www.fundacioace.com http://www.matiafundazioa.net



Preténdese avaliar se os alumnos adquiriron as competencias de intervención con persoas con demencias a partir de: (1) a súa asistencia e participación nas clases e actividades do grupo e (2) traballo teórico-práctico de deseño dunha intervención psicolóxica nun caso de demencia.

Orientacións para o traballo teórico-práctico:

O traballo consiste en, mediante a presentación dunha situación de demencia, desenvolver un plan de intervención coa xustificación das opcións. O traballo debe ter a seguinte estrutura

A. Introdución (presentación xeral do plan de intervención e xustificación deste).

B. Presentación do plan de intervención

C. Conclusión - avaliación crítica da proposta de intervención.

Criterios de avaliación (ATENCIÓN ESTOS SON OS QUE FIGURAN NA MEMORIA VERIFICADA)







-Asistencia y participación en las clases y actividades del grupo (50%). -Trabajo teórico-práctico (50%).



Comunicación e lenguaxe no envellecemento.

Avaliación e intervención

Datos da Materia


Carácter 0ptativa Curso 1º Periodicidade 2º semestre






Profesor Coordinador Onésimo Juncos Rabadán Grupo / s 1




Despacho Edificio A Nº 35


URL Web



Obxectivos ecompetencias da materia

Obxectivos

• Coñecer os procesos e estratexias de comunicación e linguaxe no envellecemento normal, deterioro cognitivo lixeiro, demencias e afasias.

• Saber avaliar as capacidades comunicativas e lingüísticas no envellecemento normal e patolóxico

• Saber deseñar programas de intervención individual e grupal en omunicación e linguaxe no envellecemento normal e patolóxico.

• Saber deseñar unha investigación sobre algún aspecto concreto da comunicación e a linguaxe no envellecemento.

Competencias básicas e xerais CB8 -‐ Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos CB10 -‐ Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en gran medida autodirixido ou autónomo. CG4 -‐ Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicogerontológico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais. CG8 -‐ Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. Competencias transversais CT1 -‐ Saber obter, analizar e sintetizar información especializada. CT3 -‐ Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación. Competencias específicas

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA CE2 -‐ Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. CE6 -‐ Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados coas trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores. CE7 -‐ Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. CE10 -‐ Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren nesarios para mellorar a atención ás persoas maiores. CE11 -‐ Saber identificar e formular problemas de investigación e participar no deseño e desenvolvemento de proxectos de investigación en Psicoxerontoloxía.

Temario de contidos

1. Características da comunicación e a linguaxe no envellecemento normal, deterioro cognitivo lixeiro, demencias e afasias. 1.1. Desenvolmemento, pérdida, deterioro. 1.2. Comunicación, linguaxe e cognición. 1.3. Comunicación e linguaxe no envellecemento normativo. 1.4. Comunicación e linguaxe no deterioro cognitivo lixeiro. 1. 5. Comunicación e linguaxe nas demencias. 1.6. Comunicación e linguaxe nas afasias. 2. Procedementos e técnicas de avaliación 2.1. Avaliación das capacidades comunicativas. 2.2. Avaliación da linguaxe espontáneo e narrativo. 2.3. Avaliación da linguaxe con instrumentos estandarizados. 3. Programas de intervención 3.1. A conversación como marco de intervención na comunicación e linguaxe. 3.2. Programas e formatos de intervención na conversación no envellecemento normativo. 3.3. Programas baseados na conversación no deterioro cognitivo. 3.4. Programas específicos de millora de acceso léxico, e discurso narrativo. 3.5. Programas específicos para distintos tipos de afasias. 4. O uso de novas tecnoloxías nos programas sobre comunicación e linguaxe. 4.1. O uso de internet e as redes sociais nos programas de comunicación e linguaxe.


4.2. Programas e aplicacións específicos de intervención de linguaxe. 5. Consideracións acerca do bilingüismo e plurilingüismo. 5.1. Bilingüismo e plurilingüismo como factor de reserva cognitiva. 5.2. Neuropsicolingüística do bilingüismo e plurilingüismo no envellecemento, deterioro cognitivo lixeiro, demencias e afasias. 5.3. Intervención na linguaxe no bilingüismo e plurilingüismo.


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica Juncos-Rabadán, O. (1998). Lenguaje y envejecimiento. Bases para la intervención.

Barcelona: Ed. Masson. Juncos-Rabadán, O., Pereiro, A.X y Facal, D. (2006). Lenguaje y comunicación. En C. Triadó

y F. Villar (Coord). Psicología de la vejez, (pp.169-189). Madrid: Alianza. Juncos-Rabadán, O., Pereiro-Rozas, A. X., Facal-Mayo, D., Rodríguez, N. (2010). Una

revisión de la investigación sobre lenguaje en el deterioro cognitivo leve. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología,30, 73-83

Juncos-Rabadán, O., Pereiro, A. X. y Facal, D. (2011). Intervención comunicativa y lingüística en el envejecimiento. En O. Bruna, T., Roig, Puyuelo, M., Junqué, C., y Ruano, A. (Eds.). Rehabilitación neuropsicológica. Intervención y práctica clínica (pp. 333-345). Barcelona: Elsevier-Masson.

Bibliografía complementaria Burke, D. M. (2006). Representation and aging. In F.I.M. Craik & E. Bialystok (Eds.) Lifespan



presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 30 30 Estudo da bibliografía recomenda 16 16 Titorías individuais ou en grupo 3

TOTAL 24 30 21 75


Bibliografía complementaria Burke, D. M. (2006). Representation and aging. In F.I.M. Craik & E. Bialystok (Eds.) Lifespan

Cognition: Mechanisms of Change. Oxford: Oxford University Press Burke, D. M. & Safto, M.A. (2008). Language and aging. In F.I.M. Craik & T. A. Salthouse.

(Eds.) The handbook of aging and cognition (pp.373-443). N.York: Psychology Press De Bot, K. (2005). Language and aging in multilingual context. Clevendon: Multilingual

Matters. Facal, D., Juncos-Rabadán, O., Álvarez, M., Pereiro, A.X. y Díaz, F. (2006). Efectos del

envejecimiento en acceso al léxico. El fenómeno de la punta de la lengua ante los nombres propios. Revista de Neurología, 43, 719-723.

Gómez-Ruiz, I., & Aguilar-Alonso, Á. (2011). Capacity of the catalan and spanish versions of the bilingual aphasia test to distinguish between healthy aging, mild cognitive impairment and alzheimer's disease. Clinical Linguistics & Phonetics, 25(6-7), 444-463

Juncos-Rabadán, O., Pereiro, A.X. and Rodríguez, M.J. (2002). Treatment of aphasia in bilingual subjects. In F. Fabbro (Ed.). Advances in the neurolinguistics of bilingualism (pp. 275-298). Udine;Italy: Forum

Juncos-Rabadán, O., Pereiro, A.X. & Rodríguez, M.S. (2005). Narrative speech in aging: Quantity, information content and cohesion. Brain and Language, 95, 423-434.

Juncos-Rabadán, O., Facal, D., Rodríguez, M. S., & Pereiro, A.X (2010). Lexical knowledge and lexical access in aging. Insights from a Tip-of-the-tongue (TOT) task. Language and Cognitive Processes, 25, 1301-1334

Nussbaum, J. F. & Coupland, J. F. (2004). Handbook of communication and aging. Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum.

Paradis, M. & Libben, G. (1989). La evaluación de la afasia en bilingües. Barcelona: Masson. Shaddon, B. & Toner, M.A. (1997). Aging and communication. Austin: PRO-ED Thompson, K. & Jhonson, N. (2006). Language intervention in dementia. En D.K. Attiv & K.A.

Welsh-Rohmer (Eds.). Geriatric Neuropsychology: Assessment and intervention. N. York: Grilford Press

Outros recursos.




A ensinanza basearase na combinación das sesión presenciais de clases expositivas, clases interactivas e de titorías, especificadas nos horarios oficiais, coa realización por parte do alumnado das tarefas non presenciais




3) Presentacións orais dos traballos realizados. Ponderación mínima 10% e máxima 20%.

Tempo de estudo e de traballo personal que debe dedicar un estudante O tempo total de estudo e traballo do/a estudante para superar esta materia é de 75 horas (25 horas por crédito), distribuídas do seguinte xeito: - Clases presenciais: 24 horas (9 horas expositivas, 12 interactivas e 3 de titorías) - Traballo tutelado do/a alumno/: 16 horas - Traballo autónomo do/a estudante: 35 horas

Recomendacións para o estudo da material


INTERVENCION FAMILIAR E COIDADORES

Datos da materia


Carácter OPTATIVA Curso 1 Periodicidade 2º semestre






Profesor Coordinador David Facal Mayo Grupo / s 1




Despacho Edificio A, Nº 32B


URL Web



Obxetivos e competencias da materia

Obxectivos xerais

• Coñecer e capacitar para poñer en práctica programas psicoeducativos destinados a dotar os coidadores dos coñecementos, estratexias e habilidades necesarios.

• Capacitar para avaliar as situacións de risco tanto para o coidador coma para o ancián • Capacitar para realizar intervencións psicolóxicas destinadas a mellorar a relación de

coidado, así como previr e tratar as situacións de risco para os coidadores e os anciáns. Obxectivos específicos

• Tomar conciencia das posibles repercusións físicas, psicolóxicas e sociais do coidado de persoas maiores.

• Identificar os coñecementos e habilidades básicas necesarias para o coidado eficaz. • Coñecer e aplicar procedementos de avaliación e intervención acreditados no ámbito

familiar. • Saber como detectar e tratar casos de maltrato ou coidado neglixente.

Competencias básicas e xerais C CB7 -‐ Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo CB8 -‐ Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos G3 -‐ Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos diferentes contextos e ámbitos de actuación. CG4 -‐ Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicogerontológico en función de a avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais.

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA CG5 -‐ Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica. Competencias tranversais CT2 -‐ Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos. CT3 -‐ Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación. CT5 -‐ Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa. Competencias específicas CE2 -‐ Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes. CE5 -‐ Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto. CE7 -‐ Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. CE8 -‐ Saber deseñar e planificar programas de intervención ambiental e social que axuden a mellorar a calidade de vida das persoas maiores. CE9 -‐ Coñecer os recursos e a organización do sistema de atención sociosanitaria ás persoas maiores. CE10 -‐ Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren nesarios para mellorar a atención ás persoas maiores. -‐Coñecer e ser capaces de poñer en práctica programas psicoeducativos destinados a dotar os coidadores dos coñecementos, estratexias e hablidades necesarios. -‐Ser capaces de avaliar as situacións de risco tanto para o coidador como para a persoas maior -‐Ser capaces de realizar intervencións psicolóxicas destinadas a mellorar a relación de coidado, así como previr e tratar as situacións de risco para os coidadores e as persoas maiores.

Temario de contidos


ATENCIÓN ESTOS PRIMEIROS SON OS QUE FIGURAN NA MEMORIA VERIFICADA

1. A formación dos coidadores.

2. Habilidades persoais relacionadas co coidado

3. El estrés dos coidadores: avaliación e intervención

4. Intervencións psicosociais para o coidado dos coidadores e prevención da dependencia

5. Maltrato, abandono e coidado neglixente: factores de risco e programas de intervención

1. Características sociodemográficas e perfís

2. Modelo de estrés, modelo de carga e síndrome do coidador

3. Avaliación de coidadores de persoas maiores dependentes.

4. Intervencións psicosociais para ou coidado dous coidadores e prevención dá dependencia.

5. Coidadores profesionais. Ou traballo interdisciplinar. Programas formativo.

6. Maltrato, abandono e coidado neglixente. Factores de risco e programas de intervención



Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 16 16 Preparación proxecto de intervención 30 30

Titorías individuais ou en grupo 3 TOTAL 24 16 35 75



Bibliografía básica Crespo López, M. y López Martínez J. (2007). El estrés en cuidadores de mayores

dependientes: cuidarse para cuidar. Madrid : Pirámide Izal Fernández de Troconiz, M., Montorio Cerrato, I. y Díaz Veiga, P. (2002). Cuando las

personas mayores necesitan ayuda: guía para cuidadores y familiares. Madrid: Instituto de Migraciones y Servicios Sociales.

Losada, A., Montorio, I., Izal, M. y Márquez-González, M. (2006). Estudio e intervención sobre el malestar psicológico de los cuidadores de personas con demencia. El papel de los pensamientos disfuncionales. Madrid: IMSERSO.

Bibliografía complementaria Alonso, M., López, A., Losada, A. & González, J.L. (2013). Acceptance and commitment

therapy and selective optimization with compensation for older people with chronic pain. Behavioral Psychology, 21, 59-79.

Brodaty, H., Green, A., y Koschera, A. (2003). Meta-Analysis of Psycho-social Interventions for Caregivers of people with dementia. Journal of the American Geriatrics Society, 51, 657-664.

Carretero Gómez, S. (2006). La sobrecarga de las cuidadoras de personas dependientes: análisis y propuestas de intervención psicosocial. Valencia: Tirant lo Blanch

Centeno Soriano, C. (2004). Cuidar a los que cuidan: qué y cómo hacerlo. Jaén: Formación Alcalá.

Cohen, C. A., Colantonio, A., & Vernich, L. (2002). Positive aspects of caregiving: rounding out the caregiver experience. International Journal of Geriatric Psychiatry, 17, 184-188.

Connell, C. M., Javenic, M. R., & Gallant, M. P. (2001). The costs of caring: Impact of dementia on family caregivers. Journal of Geriatric Psychiatry & Neurology, 14(4), 179-187.

Doka, K. J. (2000). Mourning psychosocial loss: Anticipatory mourning in Alzheimer’s, ALS, and irreversible coma. En: T. A. Rando (Ed), Clinical dimensions of anticipatory mourning: Theory, and practice in working with the dying, their loved ones, and their caregivers (pp.477-492). Champaign, IL: Research Press.

Ekwall, A. K., Sivberg, B., & Hallberg, I, R. (2005). Loneliness a predictor of quality of life among older caregivers. Journal of Advanced Nursing, 49(1), 23-32.

Eloniemi-Sulkava, U. Rahkonen, T., Suihkonen, S., Jalonen, P., Hentinen, M. & Sulkava, R. (2002). Emotional reactions and life changes of caregivers of demented patients when home caregiving end. Aging and Mental Health, 6(4), 343-349.

Eloniemi-Sulkava, U., Notkola, I. L., Hentinen, M., Kivela, S. L., Sivenius, J., & Sulkava, R. (2001). Effects of supporting community-living demented patients and their caregivers. A randomized trial. Journal of American Geriatrics Society, 49, 1282-1287.

Holmen, K., Ericsson, K. & Winblad, B. (2000). Social and emotional loneliness among non demented and demented elderly people. Archives of Gerontology and Geriatrics, 31, 17-7192.


randomized trial. Journal of American Geriatrics Society, 49, 1282-1287. Holmen, K., Ericsson, K. & Winblad, B. (2000). Social and emotional loneliness among non

demented and demented elderly people. Archives of Gerontology and Geriatrics, 31, 17-7192.

Lopez, J., Romero-Moreno, R., Marquez-González, M., & Losada, A. (2012). Spirituality and self-efficacy in dementia family caregiving: trust in God and in yourself. International Psychogeriatrics, 24, 1943-1952.

Losada, A., Nogales-González, C., López, J., Márquez-González, M. y Jiménez-González, E. (2013). Ayuda psicológica a cuidadores de personas con demencia en diferentes escenarios. Información Psicológica, 105, 60-77.

Losada, A., Márquez-González, M. & Romero-Moreno, R. (2011). Mechanisms of action of a psychological intervention for dementia caregivers: effects of behavioral activation and modification of dysfunctional thoughts. International Journal of Geriatric Psychiatry, 26, 1119-1127.

Márquez-González, M., Losada, A., Peñacoba, C. y Romero-Moreno, R. (2009). El optimismo como factor moderador de la relación entre el estrés y la depresión de los cuidadores informales de personas mayores dependientes. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 44, 235-237.

Meuser, T. M., & Marwit, S. J. (2001). A comprehensive stage-sensitive model of grief in dementia caregiving. The Gerontologist, 41(5), 658-670.

Pinquart, M. & Sorensen, S. (2003). Differences between caregivers and non-caregivers in psychological health and physical health: A meta analysis. Psychology and Aging, 18(2), 250-267.

Romero-Moreno, R., Márquez-González, M., Mausbach, B.T., & Losada, A. (2012). Variables modulating depression in dementia caregivers: a longitudinal study. International Psychogeriatrics, 24, 1316-1324.

Rudd, M. G., Viney, L. L., & Preston, C. A. (1999). The grief experienced by spousal caregivers in dementia patients: The role of place of care of patient and gender of caregiver. International Journal of Aging & Human Development, 48, 217-240.

Schulz, R., Beach, S. R. (1999). Caregiving as a risk factor of mortality. Journal of American Medical Association, 282, 2215-2219.

Schulz, R., O´Brien, A., Czaja, S., Ory, M., Norris, R., Lynn, M. M. & cols. (2002). Dementia Caregiver intervention research: in search of clinical significance. The Gerontologist, 42, 5;589-602.

Outros recursos PORTAL MAYORES. Informes. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas;

Instituto de Mayores y Servicios Sociales, 2001. http://imsersomayores.csic.es/documentacion/estudiosyresultados/informes/index.html

SER CUIDADOR http://www.sercuidador.es/ SOCIEDAD ESPAÑOLA DE GERIATRIA Y GERONTOLOGÍA (SEGG). http://www.segg.es/


http://www.segg.es/


Consideracións xerais Na elaboración dos traballos teórico e práctico convén seguir as orientacións dadas e coidar os aspectos formais de presentación axeitada.


1. Participación nas clases: 20% da nota final. 2. Informe de traballos individuais ou en grupo: 70% da nota final.

2.1. Traballo práctico. Deseñar un programa de avaliación intervención aplicado a un caso. O traballo práctico valorarase ata un 40% da nota final. 2.2. Traballo teórico: Resumo crítico dalgún dos materiais incluídos no programa. O traballo teórico valorarase ata un 30% da nota final.

3. Asistencia e participación nas titorías: 10%



AVALIACIÓN PSICOFISIOLÓXICA NO ENVELLECEMENTO

Datos da materia:


Carácter Optativa Curso Periodicidade 1º Semestre






Profesor Coordinador Fernando Díaz Fernández Grupo / s 1




Despacho


URL Web


Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA Obxectivos e competencias da materia

Obxectivos (ATENCIÓN ESTOS SON OS QUE CONSTAN NA MEMORIA VERIFICADA)

• Coñecer os principios conceptuais e metodolóxicos da técnica dos potenciais evocados (PE), dos distintos tipos de PE e a súa significación funcional.

• Ter habilidades e destrezas necesarias para o rexistro autónomo de potenciais evocados e aprender a analizar e interpretar os rexistros de PE.

• Ser capaz de valoración crítica das posibilidades e limitacións desta técnica na súa aplicación ao estudo do envellecemento, en relación coas técnicas de neuroimagen funcional.

• Coñecer e saber acceder ás fontes documentais máis importantes sobre a investigación psicofisiolóxica enenvejecimiento.

• Ser capaz de elaborar informes no marco dos estudos psicofisiolóxicos de PE. Competencias básicas e xerais CB6 -‐ Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación CB9 -‐ Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades. CG1 -‐ Coñecer nivel avanzado o proceso de envellecemento normal e patolóxico dende o punto de vista psicobiológico, cognitivo, persoal e social. CG8 -‐ Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía. CG6 -‐ Saber identificar e formular problemas de investigación no contexto do seu exercicio profesional, e contribuír ao seu abordaxe de acordo cos métodos, técnicas e procedementos de investigación propios das ciencias da saúde, sociais, e do comportamento. Competencias transversais CT1 -‐ Saber obter, analizar e sintetizar información especializada.


CT2 -‐ Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos Competencias específicas CE11 -‐ Saber identificar y formular problemas de investigación y participar en el diseño y desarrollo de proyectos de investigación en Psicoxerontoloxía. CE12 -‐ Conocer, aplicar e interpretar análisis de datos aplicados al estudio del envejecimiento. CE1 -‐ Saber aplicar las teorías sobre el envejecimiento en la conceptualización de los casos y situaciones concretos. Temario de contenidos

ATENCIÓN ESTOS SON OS QUE CONSTAN NA MEMORIA VERIFICADA 1. Avaliación psicofisiolóxica no envellecemento. 2. Principais avances no estudo dos procesos psíquicos avaliados en en ámbito da psicofisioloxía do envellecemento. 3. La técnica de potenciais evocados. Equipamento e procedemento de rexistro 4. Interpretación dos principais parámetros dos potenciais evocados. 5. Planificación dun experimento psicofisiolóxico mediante potenciais evocados aplicado á avaliación psicofisiolóxica do envellecemento.

Parte teórica: 1. Avaliación psicofisiolóxica (neurocognitiva) do envellecemento. Marco xeral; abordaxes. Neurociencia cognitiva do envellecemento. 2. Procedementos e técnicas de avaliación psicofisiolóxica (neurocognitiva) do envellecemento 3. Principais avances no estudo dos procesos cognitivos avaliados no ámbito da psicofisioloxía (neurociencia cognitiva) do envellecemento san e con deterioración cognitiva: percepción, atención, memoria, linguaxe, funcións executivas. 4. En busca de marcadores neurocognitivos do envellecemento san e con deterioración cognitiva lixeira (DCL). Parte práctica:

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA 1. O uso das técnicas de rexistro da actividade cerebral en humanos na investigación do envellecemento neurocognitivo. Caso práctico (a desenvolver no Laboratorio de Psicofisioloxía). 2. Deseño dun experimento de avaliación psicofisiolóxica (neurocognitiva) do envellecemento, ou ben realización dun traballo de revisión bibliográfica sobre avaliación dalgún dos procesos cognitivos no envellecemento


Bibliografía básica e complementaria Cabeza, R. (2004). Neuroscience frontiers of Cognitive aging. Approaches to cognitive

neuroscience of aging. In Dixon-Backman-Nilsson (Eds). New frontiers in cognitive aging. Oxford: Oxford University Press.

Cabeza, R., Nyberg, L., & Park, D. (Eds.). (2005). Cognitive neuroscience of aging. Oxford, UK: Oxford University Press.

Dennis, N. A. & Cabeza, R. (2006). Neuroimaging of healthy cognitive aging. Fabiani, M. (2012). It was the best of times, it was the worst of times. A Psychophysiologist's

view of cognitive aging. Presidential Address (2008). Psychophysiology, 49, 283–304. Friedman, D. (2008). The components of aging. In: Luck & Kappenman (2008). Oxford

handbook of event-related potential components (pp. 513–536). New York, NY: Oxford University Press.

Grady, C.L. (2005). Functional connectivity during memory tasks in healthy aging and dementia. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 12, pp. 286-308). Oxford: Oxford University Press.

Grady, C.L. (2008). Cognitive Neuroscience of Aging. Annals of the New York Academy of



presenciais.

Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS


No laboratorio 10 10 Na de informática

Clases interactivas


5 5


TOTAL 24 30 25 75


dementia. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 12, pp. 286-308). Oxford: Oxford University Press.

Grady, C.L. (2008). Cognitive Neuroscience of Aging. Annals of the New York Academy of Sciences,1124, 127-144.

Hof, P.R. & Mobbs, C. V. (2009). Handbook of the neuroscience of aging. London, Academic Press-Elsevier.

Madden, D.J., Whiting, W.L., & Huettel, S.A. (2005). Age-related changes in neural activity during visual perception and attention. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 7, pp. 157-185). Oxford: Oxford University Press.

Park, D.C. & Gutchess, A.H. (2005). Long-Term memory and aging: A cognitive neuroscience perspective. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 9, pp. 218-245). Oxford: Oxford University Press.

Park, D. & Reuter-Lorenz, P. (2009). Aging and Neurocognitive Scaffolding. Annual Review of Psychology, 59,103006.

Phillips, L.H. & Andrés, P. (2010). The cognitive neuroscience of aging: New findings on compensation and connectivity. Cortex, 46, 421-4

Reuter-Lorenz, P., & Park, D. (2010). Human Neuroscience and the aging mind. A new look at old problems. Journal of Gerontology B-Psychol Sci Soc Sci, 65B, 405-415.

Reuter-Lorenz, P. & Sylvester, C.C. (2005). The cognitive neuroscience of working memory and aging. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 8, pp. 186-217). Oxford: Oxford University Press.

Rugg, M.D. & Morcon, A.M. (2005). The relationship between brain activity, cognitive performance, and aging: The case of memory. In R. Cabeza, L. Nyberg & D. Park (Eds). Cognitive Neuroscience of Aging. Linking cognitive and cerebral aging. (Chapter 6, pp. 132-154). Oxford: Oxford University Press.

Outros recursos.

Sistemas de evaluación

Consideracións xerais



1) Exáme. Ponderación mínima 30% e máxima 50%






EDUCACIÓN PERMANENTE E ENVELLECEMENTO

Datos da materia


Carácter optativa Curso 1 Periodicidad 1º Semestre

Área Teoría da Educación

Departamento Teoría da Educación, Historia da Eduación e Pedagoxía social




Profesora Coordinadora María del Carmen Gutiérrez Moar Grupo / s

Departamento Teoría da Educación, Historia da Eduación e Pedagoxía social

Área Teoría da Educación

Centro Facultade de Ciencias da Educación

Despacho Nº 41 do Módulo A (Primeiro andar)


URL Web




Obxectivos Xerais

• Coñecemento das posibilidades da formación continua e a súa repercusión sobre o envellecemento satisfactorio.

• Saber deseñar programas de educación permanente para persoas maiores en ámbitos comunitarios.

• Coñecemento dos programas de animación sociocultural e a súa relación co desenvolvemento psicolóxico das persoas maiores

Obxectivos específicos

1. Comprender os fundamentos científicos e os principios teóricos da Educación Permanente e a Aprendizaxe ao longo da Vida para configurar a acción en relación cos procesos de envellecemento. 2. Identificar e interpretar as transformacións e cambios que se están a producir no contexto da poboación que implican novas formas de interesarse pola formación ao lago da vida. 3. A Xerontoloxía Educativa e Pedagoxía Xerontolóxica: Análise e intervención social e educativa co colectivo dos maiores. 4. Analizar e contextualizar as propostas e Programas Socioeducativos que se ofrecen ás persoas maiores.

Competencias básicas e xerais

CB8: Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos CB10: Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en boa medida autodirixido ou autónomo CG4: Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicoxerontolóxico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais CG8: Saber aplicar os coñecementos adquiridos e a capacidade de resolución de problema a ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro dos contextos interdisciplinares relacionados coa Psicoxerontoloxía.

Competencias transversais

CT1: Saber obter, analizar e sintetizar información especializada. CT3: Desenvolver as habilidades en manexo de tecnoloxías da información e comunicación CT4: Desenvolver a capacidade de traballo autónomo con capacidade autocrítica.


Competencias específicas

CE5: Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto CE7: Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas. CE10: Saber adecuar as actuacións ao marco legal e administrativo correspondente e promover os cambios que se consideren necesarios para mellorar a atención ás persoas maiores. CE1: Saber aplicar as teorías sobre o envellecemento na conceptualización dos casos e situacións concretos

Temario de contidos

0. Introdución: O sentido da materiano Plan de Estudos 1. A formación ao longo da vida. 2. Programas educativos para persoas maiores. 3. Formación continua en España 4. Desenvolvemento comunitario e educación de maiores 5. Animación sociocultural e educación de maiores.


Horas dirixidas por a profesora

Horas presenciais.


Horas de traballo

autónomo

HORAS TOTAIS



Clases interactivas


5 5

Traballos tutelados 30 30 Estudo da bibliografía recomendada 16 16

Titorías individuais ou en grupo 3 TOTAL 24 30 21 75


Bibliografía básica e complementaria Bibliografía básica ALCALA MANGAS, E. (Ed.) (2000): El aprendizaje de los mayores ante los retos del nuevo

milenio. Madrid: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales y Dykinson. BALLESTEROS JIMÉNEZ, S. (Coord.) (2004): Gerontología. Un saber multidisciplinar. Madrid:

Universitas y Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED). CABELLO, M. (2002): Educación permanente y educación social. Málaga: Aljibe. CAMPOY, C. (2008): Participación cidadá nas políticas públicas. Tempos novos, 134, 97-‐98. CARIDE, J. A. (2005): La animación sociocultural y el desarrollo comunitario como educación

social. Revista de Educación, 336, 73-‐88. CARIDE, J. A.; PEREIRA DE FREITAS, O. y VARGAS, G. (2007): Educaçâo e desenvolvimento

comunitário local: Perspectivas pedagógicas e sociais da sustentabilidade. Porto: Profediçaoes.

COLOM. A. J. y ORTE SOCIAS. C. (2001): Gerontología educativa y social: Pedagogía Social y personas mayores. Illes Balears: Universitat de les Illes Balears.

FELIZ MURIAS, T. (2010): Diseño de programas de educación social. Madrid: McGraw-‐Hill Interamericana

FERNANDEZ-‐ BALLESTEROS, R. (Dir.) (2000): Gerontología social. Madrid: Pirámide. GARCÍA HERRERO, G. y RAMÍREZ, J. M. (2006): Manual práctico para elaborar proyectos

sociales. Madrid: Siglo XXI. GARCIA MINGUEZ J. (2004): La educación en personas mayores. Madrid: Nancea. LONGWORTH. N. (2003): El aprendizaje a lo largo de la vida. Barcelona: Paidós. LONGWORTH. N (2005): El aprendizaje a lo largo de la vida en la práctica. Transformar la

educación en el siglo XXI. Barcelona: Paidós. LORENZO VICENTE, J. A.; RODRÍGUEZ MARTINEZ, A. y GUTIÉRREZ MOAR, Mª C. (2011).

Educación y calidad de vida. Los programas universitarios para mayores en España. Revista de Ciencias de la Educación, 225-‐226, 29-‐50.

MARCHIONI, M. (2001): Comunidad, participación y desarrollo: Teoría y metodología de la intervención comunitaria. Madrid: Popular.

MARCHIONI, M. (2007): Planificación social y organización de la comunidad. Madrid: Ed. Popular.

MINISTERIO DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES: (2002): Percepciones sociales sobre las personas mayores. Madrid: Observatorios de Mayores.

PÉREZ SERRANO, G. (2000): Elaboración de proyectos sociales. Casos prácticos. Madrid: Narcea.

REQUEJO OSORIO, A. (2003): Educación de adultos y educación permanente. Barcelona: Ariel.


PÉREZ SERRANO, G. (2000): Elaboración de proyectos sociales. Casos prácticos. Madrid: Narcea.

REQUEJO OSORIO, A. (2003): Educación de adultos y educación permanente. Barcelona: Ariel.

REQUEJO OSORIO, A. y CABRAL PINTO. F. (2007): As pessoas idosas. Contexto social e intervençao educativa. Lisboa: Horizontes Pedagógicos.

REQUEJO OSORIO A. (2002): Animación sociocultural en la tercera edad. En J. TRILLA (Coord.): Animación sociocultural (pp. 255-‐268). Barcelona: Ariel.

REQUEJO OSORIO, A.: (2004): Derechos humanos, calidad de vida y ética profesional con personas mayores. En .G PEREZ SERRANO (Coord.) (2004) ¿Cómo intervenir en personas mayores? (pp.133-‐167). Madrid: Dykinson.

SANCHEZ, M. (2007): Programas intergeneracionales: Hacia una sociedad para todas las edades. Barcelona: Fundación “La Caixa”.

SENIOR ESPAÑOLES (2001): Los mayores activos. Madrid Obra Social Caja Madrid. ÚCAR, X. y LLENA, A. (Coords.) (2006): Miradas y diálogos en torno a la acción comunitaria.

Barcelona: Grao. VILAR, J. y RIBEIRAS, G. (2002): Diseño de proyectos sociales. Barcelona: Fundación

PereTarrés. Bibliografía complementaria ACEVEDO BERMEJO, A. (2006): Las relaciones abuelos-‐nietos: régimen de visitas:

Reclamación judicial. Madrid: Tecnos. ALMACELLAS, Mª A. (2004): Educar con el cine. 22 películas. Madrid: Ediciones

Internacionales Universitarias. ALONSO, M. L. y PEREIRA, Mª C. (2000): El cine como medio-‐recurso para la educación en

valores. Revista de Pedagogía Social. Monográfico Educación Social y Medios de Comunicación, 5, 127-‐147.

AMORÓS MARTÍ, P. (2006): Construyendo futuro: las personas mayores una fuerza emergente. Madrid: Alianza

BALLESTEROS JIMÉNEZ, S. (2004): Gerontología. Un saber multidisciplinar. Madrid: Universitas y Universidad Nacional de Educación a Distancia.

BAUTISTA, J. M. y SAN JOSÉ, A. I. (2002): Cine y transversalidad. Madrid: FERE. BEDMAR MORENO, M.; FRESNEDA LÓPEZ, Mª D. y MUÑOZ LÓPEZ, J. (2004): Gerontagogía:

Educación en personas mayores. Granada: Universidad de Granada. BELL, V. y TROXEL, D. (Comp.) (2008): Los mejores amigos en el cuidado de Alzheimer.


México: Herder. BENITO ORTIZ, L. y otros (2005): Situaciones clínicas en malos tratos en niños y ancianos.

Barcelona: Ars Medica. BERMEJO, L. (2004): Gerontología educativa: cómo diseñar proyectos educativos con

personas mayores. Madrid: Panamericana. BISQUERRA, R. (2000): Educación emocional y bienestar. Barcelona: Praxis. BISQUERRA, R. (2004): Metodología de la investigación educativa. Madrid: La Muralla. CABALLO, M. B.; CANDIA, F. X.; CARIDE, J. A. y MEIRA, P. A. (1997): 131 Conceptos Clave de

Educación Social: Léxico Básico Castelán-‐Galego. Santiago de Compostela: Servicio de Publicacións e Intercambio Científico da Universidade de Santiago de Compostela.

CARIDE GÓMEZ. J. A. y TRILLO ALONSO, F. (Dirs.) (2010): Dicionario galego de Pedagoxía. Guías A-‐Z. Vigo: Xunta de Galicia e Editorial Galaxia.

CASADO, D. y LÓPEZ i CASASNOVAS, G. (2001): Vejez, dependencia y cuidados de larga duración. Situación actual y perspectivas de futuro. Barcelona: Fundación “la Caixa”.

CASARES GARCÍA, P. M. (2001): Ancianos: Problemática y propuesta educativa. Madrid: San Pablo.

COLOM, A. J. y ORTE, C. (Coords.) (2001): Gerontología educativa y social. Pedagogía social y personas mayores. Palma de Mallorca: Servei de Publicacions i Intercanvi Científic.

CORTINA ORTS. A. y Otros (2006): Una sociedad que envejece: El mundo que viene. Madrid: Fundación Santander Central Hispano.

COUTO GÁLVEZ, R. Mª de y Otros (2006): La protección jurídica de los ancianos: procedimiento de incapacitación e instituciones tutelares que los protegen, el internamiento involuntario y su incidencia penal. Madrid: Colex.

CRESPO, M y LÓPEZ MARTÍNEZ, J. (2007): El estrés en cuidadores de mayores dependientes. Madrid: Pirámide.

CURRÁS, C. e DOSIL, A. (Dirs.) e Outros (1999-‐2000): Diccionario de Psicoloxía e Educación. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

DE LA TORRE, S. (1996): Cine formativo. Una estrategia innovadora en la enseñanza. Barcelona: Octaedro.

DE LA TORRE, S. (1999): Aprender del conflicto en el cine. Barcelona: PPU. DE LA TORRE, S. (2000): Estrategias creativas para la educación emocional. Revista Española

de Pedagogía, 217, 543-‐572. DIOS, M. (2001): Cine para convivir. Santiago de Compostela: Toxosoutos. DIOS, M. (2005): Educar nos afectos, frear a violencia. Unidade Didáctica. Santiago de

Compostela: Seminario Galego de Educación para a Paz. Lúdica 7. ESCARBAJAL DE HARO, A. (2004): Personas mayores, educación y emancipación: La


importancia del trabajo cualitativo. Madrid: Dykinson. FERNÁNDEZ BALLESTEROS, R. (Dir.) y Otros (2000): Gerontología social. Madrid: Pirámide. FERNÁNDEZ BALLESTEROS, R. (Dir.) y Otros (2002): Envejecer con los demás. Madrid:

Pirámide. GALLARDO VÁZQUEZ, P. (2004): Los procesos educativos en las personas mayores. Sevilla:

Universidad de Sevilla. GARCÍA MÍNGUEZ, J. (2004): La educación en personas mayores: Ensayo de nuevos caminos.

Madrid: Narcea. GIRÓ MIRANDA, J. (Coord.) (2004): Envejecimiento y sociedad: Una perspectiva

pluridisciplinar. Logroño: Servicio de Publicaciones de la Universidad de la Rioja. GOLEMAN, D. (1997): Inteligencia emocional. Barcelona: Círculo de Lectores. GONZALO SANZ, L. M. (2002): Manual de gerontología. Barcelona: Ariel. GUILLÉN ESTANY, M. (Dir.) y Otros (2006): Longevidad y dependencia en España:

Consecuencias sociales y económicas. Madrid: Fundación BBVA. GUILLÓ P. (2004): Comprender el Alzheimer. Profesionales. Valencia: Generalitat Valenciana,

Consellería de Sanitat. GUTIÉRREZ BENÍTEZ, M. y HERRÁIZ SEGARRA, G. (2007): Escuela de abuelos: Proyecto

intergeneracional. Valencia: Tirant lo Blanch. GUTIÉRREZ, M. C. y GUTIÉRREZ, T. M. (2002): Una población que envejece: Un modelo de

formación/actuación para el voluntariado. En C. Rosales López (Coord.), Voluntariado y función docente. Actas del IV Congreso de Innovación Educativa (pp. 375-‐382). Santiago de Compostela: Tórculo Artes Gráficas S.A.

GUTIÉRREZ MOAR, M. C. (2009): As emocións do enfermo versus coidador cando existe un diagnóstico de Alzheimer. Buscando a saúde emocional. En Mª H. Zapico Barbeito, Rodríguez Rodriguez, X.; Barreiro Pérez, R.; Pena Ledo, Mª C. y Fernández Sanmamed de Santos, A. (Coords.) O alzheimer e outras demencias en Galicia. Unha visión interdisciplinaria. (pp. 217-‐236). A Coruña: Toxosoutos.

GUTIÉRREZ MOAR, M. C. y Otros (2006a): La salud emocional en los programas de preparación a la jubilación. Comunicación presentada a las I Xornadas Centro de Día: Xestión e viabilidade. Celebradas en Santiago de Compostela el 3 y 4 de marzo de 2006.

GUTIÉRREZ MOAR, M. C. y Otros (2006b): La salud emocional del mayor. Una necesidad a cubrir por la Pedagogía Gerontológica. Comunicación presentada al I Congreso Internacional de Gerontología: Vivir para Siempre. Celebrado en Lisboa del 23 al 25 de octubre de 2006.

GUTIÉRREZ, Mª C. y Otros (2006c): El cine como instrumento de alfabetización emocional. Teoría de la Educación. Revista Interuniversitaria, 18, 229-‐260.

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA GUTIÉRREZ, Mª C.; PEREIRA, Mª C. y GUTIÉRREZ, T. Mª (2008): Formación en el Tercer Ciclo a

través del cine. Comunicación presentada al I Congreso Galego de Investigadores/as de Terceiro Ciclo en Ciencias da Educación. Celebrado en Santiago de Compostela del 16 al 18 de abril. [Publicación en formato CD].

GUTIÉRREZ, Mª C y GUTIÉRREZ, T. Mª. (2011a). Autonomía y responsabilidad en el aprendizaje y la educación afectivo-‐emocional en el Programa Universitario de Mayores de la Universidad de Santiago de Compostela (USC). Addenda presentada al XXX Seminario Interuniversitario de Teoría de la Educación (SITE 11). Autonomía y responsabilidad. Contextos de aprendizaje y educación en el Siglo XXI. Celebrado en Barcelona el 19 y 20 de Octubre de 2011. (Publicación de la Universitat de Barcelona en formato CD-‐ROM con el ISBN 978-‐84-‐96409-‐68-‐2).

GUTIÉRREZ, T. Mª y GUTIÉRREZ, Mª C. (2011b). Didáctica Emocional y Bienestar en el IV Ciclo de la USC. Comunicación presentada al XII Congreso Internacional de Teoría de la Educación (CITE11). Autonomía y responsabilidad. Contextos de aprendizaje y educación. Celebrado en Barcelona el 20 al 22 de Octubre de 2011. (Publicación de la Universitat de Barcelona en formato CD-‐ROM con el ISBN 978-‐84-‐96409-‐69-‐9).

IBORRA MARMOLEJO, I. (Ed.) (2005): Violencia contra personas mayores. Barcelona: Ariel. IMSERSO (2005): Cuidados a las personas mayores en los hogares españoles. El entorno

familiar. Madrid: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales. LIMÓN MENDIZÁBAL, R. y CRESPO CABORNERO, J. A. (2002): Grupo de debate para mayores:

guía práctica para animadores. Madrid: Narcea. LÓPEZ-‐BARAJAS ZAYAS, E. y MONTOYA SÁEZ, J. M. (Coords.) (2003): Educación y personas

mayores: Una sociedad para todas las edades. Madrid: Universidad Nacional de Educación a Distancia.

LORENZO VICENTE, J. A.; RODRÍGUEZ MARTINEZ, A. y GUTIÉRREZ MOAR, Mª C. (2011): Educación y calidad de vida. Los programas universitarios para mayores en España. Revista de Ciencias de la Educación, 225-‐226, 29-‐50.

MARTÍNEZ ROGET, F. (2002): Demografía gerontológica. Santiago de Compostela: Sega Ediciones.

MAYÁN SANTOS, J. M. (Ed.) y Otros (2000a): Gerontología social. Santiago de Compostela: Sega Ediciones.

MAYÁN SANTOS, J. M. (Ed.) y Otros (2000b): Cuidador@s de Ancian@s. Santiago de Compostela: Sega Ediciones.

MAYÁN SANTOS, J. M. (Ed.) y otros (2000c): Auxiliares de Enfermería Geriátrica y Gerontológica. Santiago de Compostela: Sega Ediciones.

MAYÁN SANTOS, J. M. (Ed.) y Otros (2002b): Intervención gerontológica. Santiago de


Compostela: Sega Ediciones. MAYÁN SANTOS, J. M. y FERNÁNDEZ PRIETO, M. (2008): Mente activa. Madrid: Pirámide. MILLÁN CALENTI, J. C. (2006): Principios de geriatría y gerontología. Madrid: McGraw-‐Hill

Interamericana. MUÑÓZ TORTOSA, J. (2002): Psicología del envejecimiento. Madrid: Pirámide. OLVEIRA OLVEIRA, M. E.; GUTIÉRREZ MOAR, M. C.; MAYÁN SANTOS, J. M. y RODRÍGUEZ

MARTÍNEZ, A. (2002): Educación y mayores: El IV Ciclo universitario en la Universidad de Santiago de Compostela (USC). Comunicación presentada al VII Congreso de “Cultura Europea”. Celebrado en la Universidad de Navarra. Pamplona del 23-‐26 de Octubre de 2002.

OLVEIRA OLVEIRA, M. E.; GUTIÉRREZ MOAR, M. C.; REQUEJO OSORIO, A. y RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, A. (2003): Intervención Pedagógica en Gerontología. Santiago de Compostela: Sega Ediciones.

ORTE, C. y GAMBÚS, M. (2004): Los Programas Universitarios para Mayores en la Construcción del Espacio Europeo de Enseñanza Superior. Palma de Mallorca: Servei de Publicacions i Intercanvi Científic.

ORTE, C. (Coord.) (2006): El aprendizaje a lo largo de toda la vida: Los programas universitarios de mayores. Madrid: Dykinson.

PERAITA ADRADOS, H. y Otros (Coord.) (2006): Envejecimiento y enfermedad de Alzheimer. Aspectos psicológicos, neurológicos y legales. Madrid: Trotta.

PEREIRA DOMÍNGUEZ, Mª C. (2005a): Cine y Educación Social. Revista de Educación. Número extraordinario. Educación no formal, 338, 207-‐230.

PEREIRA DOMÍNGUEZ, Mª C. (2005b): Los valores del cine de animación. Propuestas pedagógicas para padres y educadores. Barcelona: PPU.

PEREIRA DOMÍNGUEZ, Mª C. (2007): Mesa Redonda-‐Cine-‐Fórum: Achegas desde o cine á educación social para a comprensión e a sensibilización cara aos esquecidos. Actas da 2ª Escola de Primaveira: “Educación Social e Servizos Sociais” (pp. 99-‐120). Santiago de Compostela: Editorial Colexio de Educadoras e Educadores Sociais de Galicia (CEESG) [Publicación en formato libro e CD].

PEREIRA DOMÍNGUEZ, Mª C. y VALERO IGLESIAS, L. F. (2006) El cine, una propuesta de intervención pedagógica para educar las emociones. En J. M. Asensio; J García Carrasco; L. Núñez Cubero y J. Larrosa (Coords.), La vida emocional. Las emociones y la formación de la identidad humana (pp. 1-‐13). Barcelona: Ariel. (Libro ISBN 13: 978-‐84-‐344-‐2664-‐1) CD ROM (ISBN 10: 84-‐344-‐2664-‐1).

PEREIRA, Mª C. y MARÍN, Mª V. (2001): Respuestas docentes sobre el cine como propuesta pedagógica. Análisis de la situación en educación secundaria. Teoría de la Educación.


Revista Interuniversitaria, Vol. 13, 233-‐255. PÉREZ DE GUZMÁN PUYA, M. V. (Coord.) (2005): Organización y gestión. Agentes al servicio

de los mayores. Madrid: Universitas. PÉREZ CANO, V.; MALAGÓN BERNAL, J. L. y AMADOR MUÑOZ, L. (Dirs.) (2006): Vejez,

autonomía o dependencia, pero con calidad de vida. Madrid: Dykinson. PÉREZ MELERO, A. (2000): Guía de cuidados de personas mayores. Madrid: Síntesis. PÉREZ SERRANO, G. (2003): Pedagogía Social, Educación Social. Construcción científica e

intervención práctica. Madrid: Narcea Ediciones. PÉREZ SERRANO, G. (Coord.) (2004a): Calidad de vida en personas mayores. Madrid:

Dykinson. PÉREZ SERRANO, G. (Coord.) (2004b): ¿Cómo intervenir en personas mayores? Madrid:

Dykinson. PÉREZ SERRANO, G. (2004c): Técnicas de dinamización social. Madrid: UNED. PÉREZ SERRANO, G. (Coord.) (2005): Intervención y desarrollo integral en personas mayores.

Madrid: Universitas. PÉREZ SERRANO, G. (2011): Buenas prácticas en las universidades para adultos. Revista de

Ciencias de la Educación, 225-‐226, 207-‐226. PÉREZ SERRANO, G. y PÉREZ DE GUZMAN PUYA, V. (2005): El animador. Buenas prácticas de

acción sociocultural. Madrid: Narcea Ediciones. PÉREZ SERRANO, G. y PÉREZ DE GUZMÁN PUYA, V. (2006): Qué es la Animación

Sociocultural. Epistemología y valores. Madrid: Colección sociocultural. PINAZO, S. y SÁNCHEZ MARTÍNEZ, M. (2005): Gerontología: Actualización, innovación y

propuestas. Madrid: Pearson. PRATS, LL. (2005): Cine para educar. Barcelona: Belacqua. PUGA, D. (2004): Dependencia y necesidades asistenciales de los mayores en España, una

previsión a 2010. Madrid: Fundación Pfizer. RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, A., OLVEIRA OLVEIRA, E., MAYÁN SANTOS, J. M. y GUTIÉRREZ MOAR,

M. C. (2006): Intervención Pedagógica en Gerontología. Comunicación presentada al I Congreso Internacional de Gerontología: Vivir para Siempre. Celebrado en Lisboa del 23 al 25 de octubre de 2006.

RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, A., MAYÁN SANTOS, J. M. y GUTIÉRREZ MOAR, M. C., (2010): Intervención Pedagógica en Gerontología. En A. Cabedo Más (Ed.) La educación permanente: La universidad y las personas mayores. (pp. 231-‐262) Castellón: Publicacións de la Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacións.

ROLF, A. (2004): Pedagogía de la formación de adultos. Montevideo: Cinterfort. ROMERO BRAVO, M. J. y ORANTES FERNÁNDEZ, R. (2010): Estimulación cognitiva en la


enfermedad de Alzheimer. Casos prácticos. Jaén: Formación Alcalá. ROSNAY, J., SERVAN-‐SCHEIBER, J. L., CLOSETS, F. y SIMONNET, D. (2006): Una vida extra. La

longevidad: un privilegio individual, una bomba colectiva. Barcelona: Anagrama. RUBIO HERRERA, R. y Otros (Dirs.) (Comp.) (2006): Temas de gerontología. V, Nuevas

perspectivas de intervención en mayores. Granada: Grupo Editorial Universitario. SÁEZ, J. (1997): La tercera edad. Animación Sociocultural. Madrid: Dykinson. SÁEZ, J. (2002): Pedagogía social y programas intergeneracionales: Educación de personas

mayores. Archidona (Málaga): Aljibe. SÁEZ, J. (Coord.) (2003): Educación y aprendizaje en las personas mayores. Madrid:

Dykinson. SÁNCHEZ, M. (Dir.) (2007): Programas Intergeneracionales. Hacia una sociedad para todas

las edades. Barcelona: Fundación “la Caixa”. SÁNCHEZ SÁNCHEZ, T. (Coord.) (2005): Maltrato de género, infantil y de ancianos.

Salamanca: Servicio de Publicaciones de la Universidad Pontificia. SANTOS FRANCO, J. (Ed.) y Otros (2001): Manual de formación para gerocultores. Madrid:

Síntesis. SARRATE CAPDEVILA, M. L. (Coord.) (2005): Educación para el Ocio. Aplicaciones prácticas.

Madrid: UNED. TRIADÓ, C. y VILLAR, F. (Coords.). (2006). Psicología de la vejez. Madrid: Alianza Editorial. TRINIDAD REQUENA, A. (2005): La realidad económica y social de las personas mayores: los

jubilados tradicionales y los nuevos jubilados. Madrid: Instituto de Estudios Económicos. TOBÍO, C. y Otros (2010): El cuidado de las personas. Un reto para el siglo XXI. Barcelona:

Fundación La Caixa. VARIOS (2001): Familia, juventud y nuestros mayores: La actitud proactiva. A Coruña:

Fundación Caixa Galicia. VARIOS (2005): Enseñar a ver, aprender a ser. Nuevas experiencias de educación para la

salud a través del cine. Zaragoza: Gobierno de Aragón, Artes Gráficas Doble Color. XUNTA DE GALICIA (2002): Guía de Equipamentos para maiores. Santiago de Compostela:

Consellería de Sanidade e Servizos Sociais, Dirección Xeral de Servizos Sociais. XUNTA DE GALICIA (2010): Plan Galego das Persoas Maiores 2010-‐2013. Plan Actuación

Social Galicia. Horizonte 2015. Documento de Internet baixado da Páxina web da Xunta de Galicia: Consellería de Traballo e Benestar 8 http://benestar.xunta.es/web/portal/portada-‐maiores

YANGUAS LEZAUN, J. J. (2006): Análisis de la calidad de vida relacionada con la salud en la vejez desde una perspectiva multidimensional. Madrid: Instituto de Mayores y Servicios Sociales.

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA ZAPICO BARBEITO, Mª H., RODRÍGUEZ RODRÍGUEZ, X.; BARREIRO PÉREZ, R.; PENA LEDO, Mª

C. y FERNÁNDEZ SANMAMED de SANTOS, A. (Coords.) O alzheimer e outras demencias en Galicia. Unha visión interdisciplinaria. A Coruña: Toxosoutos.

Outros recursos. WEBGRAFÍA 8 Portal Mayores: http://www.imsersomayores.csic.es/ 8 http://mayores.consumer.es/ 8 http://www.demayores.com/ 8 http://www.jubilo.es/ 8 http://obrasocial.lacaixa.es 8 http://benestar.xunta.es/web/portal/portada-maiores 8 http://www.sgxx.org 8 http://www.agadea.org Cine-Fórum 8 www.ai.cat.org./educador/pelis/propuestas 8 www.culturalianet.com 8 www.edualter.org./material/cinemad 8 www.filmaffinity.com 8 www.foroedu.com 8 www.geaweb.org. 8 www.sgep. 8 www.todocine.com


Consideracións Xerais En correspondencia coas actividades programadas e co plan de traballo proposto, e en harmonía cos obxectivos, os contidos, a metodoloxía e os recursos dispoñibles, a avaliación dos estudantes estará baseada nas cualificacións que obterán nas contribucións escritas que realicen, participación e calidade das achegas nas sesións de clase teóricas e prácticas que se programen e nos traballos que se presenten.



Criterios xerais



3) Asistencia e participación nas titorías. Ponderación mínima 10% e máxima 10%. Criterios concretos curso 2017-18 En correspondencia coas actividades programadas e co plan de traballo proposto, e en harmonía cos obxectivos, os contidos, a metodoloxía e os recursos dispoñibles, a avaliación dos estudantes estará baseada nas cualificacións que obterán nas contribucións escritas que realicen, participación e calidade das achegas nas sesións de clase teóricas e prácticas que se programen e nos traballos que se presenten. Coa implantación do Espazo Europeo de Educación Superior (EEES) Normativa sobre a Asistencia a clase na USC establece por Acordo do Consello de Goberno do 25 de marzo de 2010: Para ser alumno de formación-avaliación continua deberá acreditar a asistencia de, polo menos, o 80% das actividades presenciais programadas. O coñecemento dos motivos da non asistencia é importante e sempre que se poida xustificar deberá facerse. A asistencia e participación activa nas clases supoñerá ata un 10%, como máximo, da nota final da materia. As prácticas de Seminario terán un valor máximo do 30% na cualificación final, sempre que se teña unha puntuación superior de 5 puntos dun máximo de 10. A nota das prácticas será a media das puntuacións das prácticas entregadas que serán individuais e/ou grupales. Haberá unha proba que deberá facilitar a identificación do nivel de logro dos obxectivos relacionados coa parte teórica do programa. Esta proba terá un valor máximo do 60% na nota final pero é necesario superala (alcanzar unha puntuación igual ou superior a 5 sobre 10) para aprobar a materia, pero superar esta proba non implica aprobar a materia. Se a calidade dos traballos presentados é suficiente para a realización da avaliación do proceso de ensino-aprendizaxe non se realizará a proba. Ante esta situación a REMODELACIÓN DAS PORCENTAXES será: A asistencia e participación activa nas clases supoñerá ata un 10%, como máximo, da nota final da materia. As prácticas de Seminario terán un valor máximo do 90% na cualificación final, sempre que se teña unha puntuación superior de 5 puntos dun máximo de 10. A nota das prácticas será a media das puntuacións das prácticas entregadas que serán individuais e/ou grupales. Os traballos individuais ou grupales deberán ser orixinais. Calquera traballo copiado supoñerá o suspenso na materia na correspondente convocatoria. Para efectos evaluativos un mesmo traballo non pode ser utilizado para varias materias, salvo que se programasen de forma coordinada. Tod@s l@s alumn@s están obrigados a seguir as pautas que se dean nas distintas actividades formativas recollidas neste programa. Tod@s l@s alumn@s teñen dereito a revisar o seu exame e os seus traballos cos profesores da materia. Este programa é válido para as convocatorias do curso académico 2017-2018.


Tod@s l@s alumn@s teñen dereito a revisar o seu exame e os seus traballos cos profesores da materia. Este programa é válido para as convocatorias do curso académico 2017-2018.



_______________________________________________________________________________________

Materia: Prácticas Externas Código: P2171109 Tipo de materia: obrigatoria Créditos ECTS: 13 Duración: 2º semestre Distribución de horas presenciais do estudante:

Prácticas externas (con titores profesiais): 275 Titorías (con titores académicos): 15 Preparación de traballos: 35

Profesores responsables da docencia: Profesores do programa pendentes de asignar As Prácticas Externas deben ser realizadas nalgún dos centros xerontolóxicos cos que se mantén

convenio de colaboración. Existe a posibilidade de establecer novos convenios con centros de

interese particular para os estudantes.

As Prácticas Externas están tuteladas por un profesor da Universidade onde se matricula o

estudante, e por un titor/a externo pertencente ao servizo de atención psicolóxica dos centros ou

dispositivos xerontolóxicos cos que hai establecidos convenios para a realización das Prácticas.

Para ser titor/a externo requírese estar en posesión do título de psicólogo.

As actividades realizadas durante as Prácticas Externas reflectiranse nun Informe. A avaliación das

Prácticas Externas será o resultado dunha ponderación entre a cualificación dada polo titor

externo, o seguimento realizado polo titor académico e a nota obtida no Informe.

____________________________________________________________________________

Máster Interuniversitario en Psicoxerontoloxía. Guía Academémica 2017-‐2018. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA Materia: Traballo Fin de Máster Código: P2171110 Tipo de materia: Obrigatoria Créditos ECTS: 8 Duración: 2º semestre Distribución de horas presenciais do estudante:

Seminario: 3,5 horas Titorias: 9 horas

Distribución de horas non presenciais: Traballo autónomo; preparación de trabajos: 189,5

Profesores responsables da docencia: Profesores do programa pendentes de asignar Existen diferentes modalidades de TFM:

-Deseño, Desenvolvemento e Avaliación dun Programa de Intervención orixinal e propio,

implementar no centro de Prácticas, e que se diferencia do reflectido no Informe de Prácticas.

-Traballo de Investigación. Realización de actividades de investigación dentro das liñas de

investigación ofertadas e tuteladas por algún dos profesores que participan no Programa.

-Deseño dun Programa de Intervención orixinal e propio.

-Proxecto de Investigación.

O TFM preséntase en sesión pública e é avaliado por unha Comisión composta por tres profesores

do programa entre os que non se encontra o titor do estudante.

Os criterios de avaliación doTFM son os siguintes: 1. Calidade do traballo escrito. Rango de puntuación: 0-6. Apartados a valorar: 1.1. Adecuación formal á normativa do TFM.


1.2. Interese e Relevancia do Plan de intervención desenvolvido. 1.3. Calidade do programa implementar. 1.4. Coherencia argumental. 1.5. Interese e calidade do traballo de investigación realizado, ou do proxecto de investigación, se é o caso. 2. Calidade da exposición pública. Rango de puntuacións: 0-4. Apartados a valorar: 2.1. Axuste ao tempo destinado á exposición (10-15 minutos). 2.2. Calidade dos recursos utilizados. 2.3. Claridade da exposición. 2.4. Respostas ás preguntas e comentarios do tribunal.

máster interuniversitario!en psicoxerontoloxía! · pedro santamaría gargamala andrés vázquez...

Documents