indarrak eta energia

4. maila – 7. gaia

Laguntza Gela. Altza Herri Ikastetxea

1

7. GAIA: INDARRAK ETA ENERGIA

INDARREN ERAGINAK:

Indarrek hainbat eragin izaten dituzte objektuetan:

• Mugiarazi egiten dituzte

• Geldiarazi egiten dituzte

• Deformatu egiten dituzte

• Hautsi egiten dituzte.

Egin 91 orrialdeko ariketak Lan koadernoan.



2

INDARRAK

1.- Indarrak eta mugimendua:

Indarren eraginez ( por impulso, influencia de las fuerzas)

objektuak mugitzen hasi eta gelditu egiten dira.

Baina indarra galduz joango da gelditu arte: marruskadura-indar

(rozamiento) deitzen zaio indar horri.

Marruskadura-indarrak objektuak galgatzen (frenar) eta

geldiarazten ditu.

2.- Nola eragiten duten indarrek.-

Normalean, bi objektuk elkar ukitzean agertzen dira indarrak:

erraketa batek pilota bat jotzen duenean.

Beste batzuetan, objektuek, elkar ukitu gabe agertzen dira

indarrak: imananena.

Imanek eragiten dituzten indarrak erakarpen-indarrak (fuerzas de

atracción) dira.

Beste batzuetan imanek aldaratze-indarrak eragiten dituzte. Bi

iman polo beretik aurrez-aurre jartzean gertatzen da.



3

3.- Grabitate-indarra.-

Objektuak lurrerantz erortzen dira, Lurraren zentroak erakartzen

dituelako (atraer) grabitate-indarraren ondorioz.

ARIKETAK

1.- Eman bi adibide indar baten eraginez objektu bat mugitzen

hasten dela ikusteko.

2.- Beste bi adibide indar batek objektu bat geldiarazten duela

ikusteko:

3.- Zer motatakoa da grabitate-indarra, erakarpen ala aldaratze-

indarra?

4.- Sailkatu:

• Kulunka bultzatzea

• Sehaska kulunkatzea

• Baloia eskuekin gelditzea

• Autoa galgatzea

• Baloiari ostiko ematea



4

• Lurrera erori den puxtarria gelditzea

• Bizikletan ibiltzea

Mugiarazi Geldiarazi

94 orr. ariketak

1.- Indarren eraginak:

Mugiarazi< - geldiarazi - deformatzea --- haustea

Indarrek zenbait eragin sorteen dituzte objektuetan:

a.- Geldirik dauden objektuak ……………………. egiten

dituzte.

b.- mugitzen ari diren objektuak……………………………….;

c.- objektuak ……………………………….. eta d.- objektuak

………………………………………………………..

2.- Azaldu zer indar ageri den kasu bakoitzean eta zer

eragiten duen:

a) Jokalariak ostiko bat eman dio baloiari.

b) Atezainak baloia gelditu du.



5

c) Baloia zelaian zehar doa, geratu arte:

3.- Erreparatu argazkiari eta erantzun galderei:

• Jokalari baten indarra • Grabitate indarra

a) Zer indarren ondorioz igo da baloia uztai gainera?

b) Zer indarren ondorioz jaitsi da baloia, eta uztaitik

igaro?

19 fitxa_ finkatzeko



6

ENERGIA

1.- Zer da energia?

Pilek energia dute, haizea energia du, gasak energia du,

elikagaiek energia dute….

Energiaren esker ingurunean aldaketaren bat gertatzen

da.

2.- Energia motak:

• Energia mekanikoa: haizea

• Energia kimikoa: gasolina

• Bero-energia: berogailua,eguzkia

• Energia elektrikoa: Tresna elektrikoek erabiltzen

dutena.

• Energia nuklearra: uranioa eta plutonioa.

• Argi-energia: argia.



7

3.- Energia-eraldaketak(transformar):

Energia mota bat beste energia mota batzuetan

eraldatzen (transformatzen) da.

• Bonbila batean, energia elektrikoa argi-energia

bihurtzen da.

• Kandela batean, energia kimikoa, argi-energia

bihurtzen da.

• Kotxe batean, gasolinaren energia kimikoa, energia

mekaniko bihurtzen da (kotxea mugitzen da).

• Batidoran, energia elektrikoa, energia mekaniko

bihurtzen da.

• Berogailuan, energia elektrikoa, bero-energia

bihurtzen da.

ARIKETAK

1.- Zer energia dute objektu hauek?

• Auto bat martxan

• Ikatz zati bat

• Su bat



8

• Pastel bat

• Eguzkiaren energia

• Uraniozko barra bat

2.- Adierazi zer energia eraldaketa gertatzen diren.

• Esku-argi batean (linterna)

• Gasezko sukalde batean

• Bitrozeramika batean

• Su batean

20 fitxa (finkatzeko)



9

ENERGIAREN ERABILERA

1.- Energia –iturriak.

Pertsonok energia erabiltzen dugu eguneroko bizitzan.

Energia-iturriak bi motatakoak izan daitezke:

• Energia-iturri berriztagarriak (energías

renovables). Agortzen ez direnak: eguzkia, haizea...

• Energia-iturri berriztaezinak (energías no

renovables): petrolioa, ikatza...

Energia-iturri berriztagarriak.

2.- Erregai-fosilak:

Ikatza, petrolioa egta gas naturala erregai fosilak dira. Hobi

izeneko lekuetatik ateratzen dira. Gogoratzen al zara hobiak zer

ziren?

3.- Energia elektrikoa.-

Energia elektrikoa zentral elektrikoetan ekoizten da.

Energia elektrikoa lortzeko, zenbait energia-iturri erabiltzen dira:

• Zentral termikoak (erregaiak erabiltzen dituztenak.

Ikatza, petrolioa, gasa...).



10

• Zentral hidroelektrikoak: urak erortzean duen

energia mekanikoa erabiltzen da.

• Eguzki-zentrala: Eguzkiaren energia erabiltzen da.

• Zentral eolikoa: haizearen energia erabiltzen da.

• Zentral nuklearra: Uranioaren energia erabiltzen

da.

4.- Energiaren kontsumo arduratsua: (Consumo

responsable de energía).-

Energiaren kontsumoak bi arazo larri dakartza:

• Kutsadura: erregaiak erretzean, karbono dioxidoa

sortzen da eta honen ondorioz berotze globala

jasatzen ari gara (calentamiento global).

• Erregai fosilak agortuko dira ( petrolioa, ikatza,

gasa).



11

Galderak:

1.- Zenbait lekuetan, itsasoko olatuen energia erabiltzen da, elektrizitatea sortzeko. Energia-iturri hau, berriztagarria ala berriztaezina da?

2.- Zer gas sortzen da erregaiak erretzean?

21 finkatzeko fitxa

• Adierazi zer energia motari buruzkoa den esaldi

bakoitza:

a) Gasolindegietan erregaia eros daiteke.

b) Hotz egiten duenean, berogailua pizten da.

c) Haizeak errotaren hegalak birarazten ditu.

d) Etxetresna elektrikoak entxufatu egin behar

dira:



12

100 orrialdeko 2. ariketa (Fotokopiatu).

3.- Lotu:

eguzkia

ikatza

Energia-iturri berriztagarriak

uranioa

haizea

petrolioa

Energia-iturri berriztaezinak

4.- Zuretzat, zer da berotze globala?



13

Isaac Newtonen biografia:

102 orr. Mapa kontzeptuala egin:

berriztaezinak - petrolioa- gas naturala – haizearen energia – mugitzen den uraren energia – egurraren energia -

indarrak eta energia

Education