ingurumen eta energia lantegiak, euskaraz. pdf

Ingurumen etaOsasuneko Alorra

Ingurumen etaEnergia lantegiakIrakasleendako Gidaliburua

Energia Zentzuz Baliatzeko Heziketa Programa

Bigarren Hezkuntza

Aurkezpena 1

Mapa kontzeptuala 3

1. Sarrera: klima-aldaketa,Ingurumen arazo baten aurrean ingurumenaren aldeko hezkuntza 5

2. Berotegi-efektua eragiten dituzten gasen konzentrazioa atmosferan eta klima-aldaketa 7

3. Klima-aldaketaren aurkako estrategiak 13

3.1 Arintzea 133.2 Egokitzea 163.3 Murriztea 19

4. Hazkundea eta garapena. Bizi maila eta bizi kalitatea 21

4.1. Hazkundea eta garapena 214.2. Bizi maila eta bizi kalitatea 224.3. Karga-ahalmena eta mugak 23

5. Eredu energetikoaren eraldaketa 25

5.1 Energia berriztagarriak 265.2 Energia-zerbitzuak: eskaera kudeatzea 385.3 Deszentralizazioa eta garapenkidetza 39

6. Energia-eragimena 41

6.1 Estrategiak 426.2 Jarduketak 45

6.2.1 Autoa eta partikularren mugikortasuna 456.2.2 Etxea 476.2.3 Ikastetxeak 536.2.4 Bestelako sektoreak 54

7. Jasangarritasunaren aldeko hezkuntza 57

7.1 Informazioa eta ingurumen-aldaketa 57 7.2 Partekatutako helburuei babesa 607.3 Ezaugarri bereziak 627.4 Gizalegezko Nortasuna osatzea 647.5 Anbientalizazio Currícularraren esperientziak 657.6 “Ingurumen eta Energia” Lantegiak 67

JARDUERAK 68

Glosario eta akronimoak 129


Aurkibidea


AURKEZPENAMundu osoko arazoa den klima-aldaketaren prozesu batean murgilduta dago lurra: gizakion egungo belaunaldiei,biodibertsitatearen kontserbazioari, sektore sozioekonomiko desberdinei eta natura sistemaren funtzionamenduari eragitendie, bai eta etorkizuneko belaunaldiei ere. Fenomeno hau gizakiak sortu ez badu ere, gizakiaren erruz areagotu egin da,natur baliabideen kontsumoari hertsiki lotua baitago, batez ere lehendabiziko industria iraultzaren ondotik erabiltzen hasiziren erregai fosilen kontsumoarengatik.

Guztioi eragiten digun gaia da, guztion ardurakoa, eta denok dugu aukera ingurumenaren hobe beharrez aritzeko. Koadernohau honen adibidea da; Bigarren Hezkuntzan diharduten hezitzaileei zuzendua da –ez soilik Natur Zientzietan, GizarteZientzietan edo Teknologian adituei- 2001. urtetik aitzina Iruñeko Udala Ingurumen eta Osasuneko Alorraren menpekoden Udal Energia Agentziaren bidez, garatzen ari den Energia Zentzuz Baliatzeko Heziketa Programaren beste atal batda; programa hauen baitan material didaktiko desberdinak argitara eman dira eta ikasleekin lantegiak gauzatu. Hurrengohauek zabaltzea dute helburu:

Atmosferan berotegi-efektua eragiten duten gasen kontzentrazioaren arrazoi eta ondorioen berri ematea.

Jarduera-estrategiak, arazo honen aitzinean.

Energia eragimenaren aldeko eta garapen jasangarrirako hezkuntzaren orientabide eta praktikak.

Helburu hau indarrean dauden akordio eta dokumentu desberdinekin bat dator. Lehenik eta behin, Klima-Aldaketariburuzko Nazio Batuen Hitzarmen Markoak horrela dio:

“Alderdi orok beharko dute... i) heziketa, klima-aldaketarekiko prestakuntza eta sentsibilizazioa eta prozesu honetanahal den parte hartze handiena bere laguntzaz sustatu eta lagundu...1

Bertzalde, 2005eko ekainean eztabaidatutako “La eficiencia energética o como hacer más con menos” izenburua duenEuropar Batzordearen Liburu Berdeak hurrengo hau iradokitzen du:

“Heziketak eta prestakuntzak energia-eragimenaren kultura indartzeko zeresan handia izaten ahal dute. Adibide gisa...kide diren zenbait estatuetan zibismoari buruzko ikastaroen zenbait alderdi aipatzen ahal dira...” 2

Bidenabar, Espainian 2004-2012 tartean Aurrezte Estrategiaren eta Energia-Eragimenaren 2005-2007 Ekintza Planak–E4 gisa ezagutzen dena–, hurrengo hau dio:

“Energia berotegi-efektua eragiten duten gasen isurketaren % 78 sortzen baitu, premiazkoa da energia-eragimenasustatzeko neurri aktiboak hartzeko beharra, horrela isurketak murrizteko helburuak betetzeko...” 3

Azkenik, Iruñeko Udalaren Energia Agentziaren helburuak kontuan hartuta, lehentasun hauek nabarmendu beharko dira:Energiaren zentzuzko erabilera sustatzea, energia aurreztu eta eraginkortasunez erabiltzeko neurrien bidez;Iruñeko hiriaren engaiamendua energia aurrezteko eta energia berriztagarriak sustatzeko; informazioa, aholkuaketa sentsibilizazioa hiritarrengana iristaraztea, energia kontsumoaren alderdien berri emanez.

1

1 Klima-Aldaketari buruzko Nazio Batuen Hitzarmen Markoaren Espainiako atarian eskuragai dago: http://www.unfccc.int2 Liburu berdea. “Energia-eragimena edo nola gehiago egin gutxiagorekin”. Hurrengo helbidean eskuragai: "http://europa.eu.int/pol/ener/index_es.htm3 2005eko uztaila. Industria Ministerioak, Energia Dibertsifikatzeko eta Aurrezteko Institutuak – IDAEk–.onetsia: http://www.mityc.es

Koaderno honen edukia arestian aipatutako engaiamendu etagomendioen testuinguruan sartu behar da. Iruñeko Udaletik, koadernohonen irakurketak jasangarritasunaren aldeko ingurumen-aldaketarenbeharrari buruzko hausnarketarako baliagarria izan dadin nahi dugu,bai eta eskolan energiaren probetxamendua hobetzeko baliabideizateko ere.

3

KO

NTSU

MO

JAR

RE

RA

K

KLIM

A-A

LD

AK

ETA

IRA

UN

KO

R

BE

RO

TE

GI

EFE

KTU

A

MU

ND

U M

AIL

AK

O

BIO

AN

IZTA

SU

ING

UR

UM

EN

AZ

AR

OA

GIZ

AK

IAK

AIR

EA

RE

NK

ALIT

ATE

GE

RO

ETA

HA

ND

IAG

O

GA

RA

PE

N B

IDE

AN

DA

UD

EN

EK

ON

OM

IAK

BE

HA

RR

EZ

KO

AE

Z D

EN

A

ME

TA

TZ

AIL

E

XA

HU

TZ

EN

DU

MU

GA

K A

LD

EB

ATE

RA

UZ

TE

ND

ITU

AU

RR

EZTE

A E

TAE

RA

GIN

KO

RTA

SU

NA

BE

RR

IZTA

GA

RR

IAK

INTE

RN

ALIZ

AR

CO

STE

S

DESZEN

TR

ALI

ZA

ZIO

A

KIO

TO

KO

PR

OTO

KO

LO

A

BA

LIA

BID

EE

IE

USTE

A

GA

RA

PEN

KID

ETZA

MU

GA

K O

NA

RTU

GIZ

AK

ION

JA

RD

UN

AM

UG

ATU

ETA

LE

HE

NG

OR

ATZ

EK

O

ON

DA

SU

NE

NE

KO

IZP

EN

AA

RA

UA

KER

ED

UEN

ER

GETI

KO

AR

EN

TRA

NSFO

RM

AZIO

A

ETO

RK

IZU

NE

K

ZIK

LO

NA

TU

RA

LA

EU

RI

ER

RE

GIM

EN

ITSA

SO

EN

MA

ILA

Ondo

koet

an

BA

LIA

BID

EE

NG

EH

IEG

IZK

OU

STIA

PE

NA

AG

OR

GA

RR

IAK

KU

TSA

GA

RR

IAK

HE

LB

UR

UA

:B

IZI M

AIL

A E

TA

HA

ZK

UN

DE

A HIP

ER

TR

OFIA

ETA

ATM

OS

FE

RA

RE

NK

AR

GA

AH

ALM

EN

AJA

SA

NG

AR

RIT

ASU

NA

Beha

r di

raOn

doko

eta

HE

LB

UR

UA

: B

IZI

KA

LIT

ATE

AD

ESA

RR

OLLO

IN

GU

RU

ME

NH

EZ

IKE

TA

Ing

urum

en e

taE

nerg

ia la

nteg

iak

Irak

asle

end

akoGid

alibu

rua

5

Sarrera: Ingurumen arazo baten aurreaningurumenaren aldeko hezkuntza

Atmosferan berotegi-efektua eragiten duten gasen (BEG) kontzentrazioarenhazkundea kuantifikatuta dago. Klima-aldaketa gisa ezagutzen dena munduosoko ingurumen arazotzat hartzeko prozesua luze jo du. 1979an Klimari buruzkoMunduko I. Biltzarra egin zen Ingurumen eta Garapenari Ingurumen Programak–NBIP– eta Munduko Meteorologia Erakundeak –MME– bultzatua, honekin bateraMundu mailako Klimari buruzko Programari hasiera eman zitzaion. 9 urte beran-duago,1988an, NBIPk eta MMEk Klima Aldaketari buruzko Gobernuarteko AdituTaldea –KAGAT– osatu zuten, hurrengo ikerketak eginez:

Lurrazaleko tenperaturen igoera aipatu zuten.

Elurraren eta glaziarren atzerakadaren berri eman zuten, bai eta itsasoarenmailaren igoerarena, ere.

Eldaketa hauek giza jarduerek eragindako berotegi-efektuak sortzen dituztengasak atmosferan pilatzearekin zituzten.4

1990ko azaroan Genevan egin zen Klimari buruzko Munduko II. BiltzarreanKAGATek (Klima Aldaketari buruzko Gobernuarteko Aditu Talde) bere lehenengotxostena aurkeztu zuen. Honen ondorioz nazioarteko komunitateak BEGen isurketakmugatzeko lehenengo deialdia egin zuen. Garai horretan Europar Batasunak1990eko mailak erreferentzia gisa hartuta, 2000. urterako CO2ren isurketakegonkortzeko konpromisoa hartu zuen. 1992an 180 estatutako gobernuek, horienartean ekonomikoki garatuenen daudenak –Australia, Kanada, Estatu Batuak,Errusiar Federazioa, Japonia, Zeelanda Berria, Suitza, Ukraina, Europar Bata-sunekoak: Alemania, Belgika, Danimarka, Espainia, Frantzia, Holanda, Italia,Erresuma Batua... Rio de Janeiron egin zen Lurraren Gailurrean Klima-Aldaketariburuzko Nazio Batuen Hitzarmen Markoa –KANBHM– onetsi zuten, aipatu fenomenohonen hurrengo definizioa eman zutelarik:

“Klima aldaketa atmosferaren osaera aldatzen ari den giza jarduerari egozten ahal zai,ozuzen nahiz zeharka, eta erkatzeko modukoak diren denbora tarteetan aztertutakoklimaren aldakortasun naturalari gehitzen zaio”

hurrengo konpromisoa hartuz:

“Atmosferan berotegi-efektua eragiten duten gasen isurketen kontzentrazioa egonkortzekoa,klima-sisteman interferentzia antropogeno arriskutsuak eragotziko dituen maila bateraino”.

1

4 “KAGATen protokolo estrategia Luis Balairónen artikuluan “Energía y cambio climáticon”. Espainiako Meteorología Institutu Nazionalaren ZuzendaritzaNagusia, Ingurumen Ministerioa, Madril, 2000.


6

5 Klima-Aldaketaren Espainiako Bulegoaren web orrian eskuragai, Ingurumen Ministerioa: www.mma.es/oecc/documenta.

KANBHMa sinatu zuten aldeen arteko negoziazio korapilatsuen ondoren, 1997koabenduaren 11n, esku hartze orokorreko tresna adostea lortu zen, hau da, KiotokoProtokoloa5. Protokoloa 2005eko otsaila arte ez zuen indarrik hartu, sinatzaileizan ziren 55 herrialde baino gehiagok berretsi zuten arte. Herrialde hauek BEGisurketa guztien %55 baino gehiagoren arduradun dira.Itxaronaldi luze horiherrialde sinatzaile batzuek hitzarmena berresteko izan zuten zailtasunen ondorioizan da; bestalde, beste herrialde batzuk hitzarmena berresteari uko egin diote.Azkenik, tresna hau indarrean sartzea berotegi efektuaren aitzinean neurriakhartzeko nazioarteko adostasuna lortzeko borondatearen arrakasta erakutsi du.

1979tik hogeita bost urte joan dira; zein dira hain denbora tarte luzea igaroizanaren arrazoiak? Milioika pertsonaren eguneroko bizimoduen lotutako arazoarenkonplexutasuna, gure gizarte antolamendu sistemena, natur baliabideen erauzketaerritmoa, ekoizpen , ondasun eta zerbitzuen kontsumoa nahiz pilaketa eta industriagaraian indarrean dauden garraio nahiz banaketa ereduak. Beraz, hemen daezbaia: arazoa konponduko bada, aldatu beharra dago. Adituek arazoari aurreegiteko bost aldaketa eredu proposatzen dituzte:

Trantsizioa, zentralizatua eta kutsatzailea den eta eredu agorgarrietanoinarritutako dagoen energia-eredu batetik, deszentralizatua eta kutsatzaileaez den eta baliabide berriztagarrietan oinarritutako beste eredu batera;

Energia-eragimenaren gehitzea gizarte industrializatuetan, bai ekoizpenean–energia-intentsitatea gutxituz–, bai kontsumoan, –aurreztean eta probetxa-menduan– ;

Herrialde aberatsetatik herrialde txiroetara teknologia eramatea, finantza-baldintza eskuragarriagoetan;

Kontsumo ohitura egokiak eta ingurunearekin errespetuzkoak diren ekoizpenereduei buruzko informazioa zabaltzea;

Ingurumenaren gaineko kontzientziazioa mamitzea, arazoak onartu eta gainhartzea ahalbidetzen duten irizpide etikoak sortze aldera.

Teknologiak, jakituriak eta etikak osatzen dute aldaketa esparru hau, dokumentuhonen 5 eta 7. epigrafe bitartean aipatzen dira: Bosgarrenean, enegia-ereduberriztagarriak; seigarrenean, energia-eragimen handiagoaren atalasa; etazazpigarrenean jasangarritasunaren aldeko heziketa. Bestalde, 2. epigrafeakklima-aldaketaren arrazoi eta ondorioak erakusten ditu eta 3.ak, klima-aldaketarenaurkako estrategiak. 4.ak pausaldia hazkundearen eta garapenaren zein bizimailaren eta bizi kalitatearen arteko zenbait desberdintasun aztertzen ditu, modulaburrean.


7

Atmosferan berotegi efektua eragiten dutengasen konzentrazioa eta klima-aldaketa

“Gizakiok bi mendean lurrak milioika urteetan zehar bildu dituenikatza eta petrolioa erretzen ari gara” 6

Lurrak eguzkiaren inguruan biratzen dela eta gure planetan bizitza eguzki-erradiazioaren menpe dagoela gauza jakinak dira, agian ez da hain ezagunaerradiazio horren funtzionamendua. Lurraren atmosfera % 78an nitrogenoz eta %21ean oxigenoz osatua dago, eguzkiak igortzen duen uhin laburreko erradiaziorekikoia erabat gardena da atmosfera, lurrazalera iristen den erradiazio horrek beroa etaargia ekartzen ditu. Lurra berotzerakoan uhin luzeko edo infragorria den erradiazioaigortzen du, erradiazio hau atmosferan kantitate txikian dauden gasek bereganatzendute: karbono dioxidoa (CO2), ur-lurruna (H2O), metanoa (CH4), ozonoa(O3) etanitrogeno oxidoa(NOx), besteak beste. Atmosferaren osagarri natural diren gashauei berotegi-efektuko gasak deitzen zaie.

Xurgatze hau gertakari atmosferiko naturala da eta lurrak jasotako eguzkiarenberoak atmosfera utzi eta espaziora itzultzea eragozten du. Lurraren batez bestekotenperatua 15º tan mantentzea ahalbidetzen du; gas horiek gabe tenperatura –18ºizanen bailitzateke.7

Hala ere, hondarreko mendean berotegi-gasen kontzentrazioa atmosferan gehitzenjoan da etengabe giza jardueren ondorio gisa: besteak beste industria eta garraiojardueretan erregai fosilen neurrigabeko erabilera, lurzoru urbanizatuaren zabaltzea8

edo nekazaritza-jardun jakin batzuk.

Gizakion esku-hartze honek gero eta BEG gas gehiago isurtzen ditu, berotegi-efektu gehien eragiten duen CO2ren 20.000 tona baino gehiago, urtero. Horretazgain oihan-galtzea bezalako giza jarduerek atmosferak CO2 hori deusezteko duenahalmena mugatzen dute.9

2

6 “Klima-aldaketa: errealitatea eta mitoa” artikulua. Egilea: Manuel Toharia, Valentziako Ciudad de las Artes y las Cienciaeko Museo de las Ciencias PríncipeFeliperen zuzendaria. Temas para el Debate, 128 zk. Madril, 2005

7 Klima eta berotegi efektuari buruzko datuak “Síntesis acerca del efecto invernadero”, Alberto Linésen ikerketatik hartu dira, zientzia fisikoetan doktore,Espainiako Meteorologia Elkarteko, EME Presidente izandakoa, lehen aipatutako “Energía y cambio climáticon” argitara emana

8 Espainian, 1990eko hamarkadan % 25 hazi zen lurzoru urbanizatuaren azalera. “Paisajes españoles”, Luis Fernández Galianoren artikulua, – arkitektua,beste batzuen artean “El fuego y la memoria Sobre arquitectura y energíaren” egilea Alianza Editorial, Madril 1991 – El Paisen, 2006ko apirilaren 22an.

9 2005 azaroko KANBHMren lan taldearen“Key GHG data” txostenaren arabera, Kyotoko Protokoloan isurketak murriztu edo gutxitzeko sinatu zuten herrialdeek 17.288 tona BEG isuri zituzten atmosferara. Kopuru honetatik 402 milioi tona Espainiari dagokio. Joaquín Nieto eta José Santamartaren “Emisiones de gases de invernadero en España, 1990-2005” artikuluan agertzen diren datuekin bat – World Wacht Institute aldizkariko 25. alean argitaraemana, . Madril, 2006 – 2005. urtean Espainiak 411 milio tona BEG isuri zituen.


8

BEROTEGI-EFEKTUKO GASAK–BEG –

CO2 - karbono dioxidoa - berotegi-efektuaren % 64 sortzen du. Isurketen iturri nagusia erregai fosilak eta biomasa erretzea daindustria-prozesuetan, garraioan eta berokuntzan ... Baso-suteak ereiturri garrantzitsua dira .

CH4 - metanoa –, erregai fosilen ustiapenean, garraioan etaerabileran isurtzen da, bai eta materia organikoaren usteltze anaero-bikoan. Mundu osoko isurpenen % 60k jatorri antropogenikoa dauka.Batez ere nekazaritzen zein bestelako giza-jarduerek sortzen dute.Gas honen kontzentrazioa 0,8tik 1.7 ppm-ra igo da hondarreko 200urteetan-;

NOx – nitrogeno oxidoak –ikatza, petrolioa edo gas naturalarenerretzeak eta ibilgailu motorizatuen ihes-hodiek askatzen dute, baieta hurrengo prozesuek: arkuzko soldadura, galbanoplastia, metal-grabatuak eta dinamita leherketak. Merkataritza jardunak ere sortzenditu, azido nitrikoa metal edo zelulosarekin erreakzionatzean;

SF6 - sufre-hexafluoruroa –, energia elektrikoa igortzeko tresnetanisolagailu elektriko gisa eta magnesioa ekoiztu eta eraldatzekoprozesuetan erabiltzen da. Berotegi efektua eragiteko duen ahalmenakarbono-dioxidioarena baino milaka aldiz handiagoa da;

HFCs eta PFCak - karbono hidrofluoratu eta perfluoratuak–klorofluorokarbonatuak ordezkatzeko gizakiak ekoitzitako substan-tziak dira (1987an Montrealgo protokoloaren sinaduraren ondotikdebekatuak baitaude). Aerosoletan solbente eta propulsatzaile gisaerabiltzen dira. HFCak hozteko eta airea girotzeko tresnerian eta aparisolatzaileen ekoizpenean erabiltzen dira. PFCak erdieroaleen indus-trian eta aluminio galdaketan erabiltzen dira.


9

Ondorioak argiak dira: lurrazalak erradiazio infragorri gehiago igortzearekin etaberau xurgatzen duten gasen kontzentrazio handiagoarekin (atmosferaren kanpokogeruza lodiagoa) atmosferaren beheko geruzak gehiago berotzen dira eta horrekinbatera lurrazalaren tenperatura handitzen da. Horrela berotegi efektua deitu izanden fenomenoa sortzen da, nekazaritza berotegi bat ixten duen kristalean sortzendenaren antzekoa baita. Kristal hori eguzki argiarekiko gardena da, ez ordealurrazalak sortzen duen bero-erradiazioarekiko eta kristal honen azpian haztendiren landareekiko. Horrela berotegiko barne tenperatura kanpoan dagoena bainohandiagoa da.

1. irudia: Berotegi-efektuaren eskema (Iturria. www.jmarcano.topcities.com)

Industria-aroa hasi baino lehen, 1750. urte inguruan, CO2ren atmosfera-konzentrazioa280 ppmbkoa zen, – bolumen milioiko parteak.– 1950eko hamarkadatik aitzina,KAGAT sortu zenetik, neurketa jarraiak eta zehatzak egiten dira. KAGAT 1995Txostenaren arabera, 1990ean kontzentrazioa 349 ppmbkoa zen, 1994an, 358ppnbkoa. 2005. urterako KAGATek 379 ppmbko kontzentrazioa aurreikusten du.Kontzentrazioaren hazkundeak, joan den mendeko 70. urteetako hamarkadatikaitzina, tenperatura hamarkada bakoitzeko 0,2º igotzea dakar.

2


10 Ingurumen Ministerioaren Klima-Aldaketara Egokitzeko Espainiako Plan Nazionalak, Klima-aldaketaren eraginak aztertzeko 6 eszenatoki familia eta 17 eredu, metodo eta tresna aipatzen ditu. http://www.mma.es/oecc-en ikusgai.

11 “El calor aprieta” txostena – "http://www.unfccc.int/portal_español".

10

Instituzio ugari –Unibertsitate, erakunde publiko eta entitate pribatuek– au-rreikuspen ereduak sortu eta etorkizunean lurrazalaren tenperaturari buruzkoazterketak egin dituzte. BEGen isurketen zenbatekoari, garapen sozio-ekonomikoko joerei, balore gainerakorrei, demografiari eta aurrerapen teknologikoeta abarrei buruzko aldagai eta hipotesi desberdinak haztatzen dituzte. Emaitzakdesberdinak dira isurketak gutxitzeko politikak, arintzeko neurriak edo neurririkhartzen den edo ez den, edo arlo honetan gutxiegi arautu ala benetako energia-plangintza egiten den, edo ingurumen arloko kontzientzia sustatzen den edoaxolagabe jokatzen den.

Ikerlariek 2100. urterako aurreikuspen tarteak ezarri dituzte.

Isurketak murrizteko politiken emaitzak baloratzen dituztenek, BEGenkontzentrazioa atmosferan 400/450 ppmb inguruan jotzen dute, horrenarabera lurraren bataz besteko tenperatura 2,5º igoko da.

Gasak gutxitzeko estrategien efektuak kalkulatzen dituztenek BEGenkontzentrazioa atmosferan 550 ppmb inguruan jotzen dute; lurraren batazbesteko tenperaturaren igoera 3º eta 5º bitartekoa izanen da.

Izaera inkrementalen aldekoendako 660 ppmb-koak edo handiagoak direnkontzentrazioak aurreikusten dituzte, 5ºtik 8ºra bitarteko tenperaturaigoerak, lurraren klima-sisteman eragiten duten oreka zailen elkarrekintzenarabera.

Ikerlariek hauek guztiak lurraren tenperaturaren gehitze gradu desberdinakazaltzen dituzte10. XXI. mendean zehar Lurraren tenperatura ez da tamalez 1970baino lehenagoko egoerara itzuliko. Ezarriko diren politiken arabera klima-aldaketa azkartu edo apaldu daiteke, baina egun atmosferan dauden BEGenkontzentrazioa eragina sortzen ari da. Ondorioak handiagoak izanen dira klima-sistemaren aldaketak latzagoak diren heinean, atzeraezinago bihurtzen baitira.Hori dela eta, iraunkor hitza erabiltzen da arazoa azaltzeko, gizateriaren etorkizunabaldintzatuko duen ingurumen jaraunspena baita, hondarreko bi mendeetangure espeziaren bilakaera teknozientifikoari lotua eta, paradoxikoki, hobekuntzahandien garai bati lotua: osasunean, elikaduran, bizi-itxaropenean, ongizatean...gizarte industrializatuetan lortuta, bestalde.

Hala ere, klima-aldaketa mundu osoko fenomenoa da. Haren ondorioak berausortzearen arduradun garenoi nahiz sortzeko deus gutxi egin dutenei berdineragiten die. Itsasoaren mailaren igoera, uholdeak eta zikloi tropikalak edolehorteak mehatxu dira Iparraldeko gizarte industrializatuendako nahiz garapenbidean dauden hegoaldeko herrialde txiroendako.11


11

Itsasoaren mailaren igoeraItsasoetako uren gaineko geruzaren berotzeak beren bolumena handitzendu, glaziar eta poloen urtzaldiak likido egoeran dagoen ur kantitate gehiagoekarriko du. Itsasoaren bataz besteko mailaren igoerak –hondarreko mendeanitsoek 10 eta 20 zentimetro bitartean egin dute gora– kostaldeak, ugaldeetakodeltak eta uharteak arriskuan jartzen ditu.

Ekaitzak, zikloiak eta uholdeakLurraren beroketak uraren zikloa azkartzen du, euri bizi pasarteak, bat-batekoekaitza eta zikloiak sortuz eta uholde arriskua aregotuz. Uholdeek giza bizitzak,azpiegiturak eta urbanizazioak arriskuan jartzen dituzte, higadura eta ekosis-temen desagerpena ekartzen dituzte, koralezko arrezifeena edo mangladienabesteak beste, izurrite arriskua areagotzen dute ...

2. irudia: Ekaitzak, zikloiak eta uholdeak gero eta ugariagoakdira (Iturria: KidsCorner. Europako Batzordea, energia eta garraioazuzendaritza nagusia)

LehorteakTenperaturen igotzeak ebopotranspirazioa haztea dakar, eremu lehorrenetanhezetasuna galduz. Bero boladak uztetan kalteak sortzeaz gain, ur eskariahanditzen dute.

3. irudia: Idorteen ondorioak (Iturria: KidsCorner.Europako Batzordea, energia eta garraioa zuzendaritzanagusia).

2


13

Klima-aldaketaren aurkako estrategiak

Begibistakoak diren ebidentziak, zientifikoen ikerketak, erakunde ekologisten lanaketa engaiamendu politikoek adostasuna lortu dute arazo honi aurre egiteko biestrategiaren inguruan: arintzea eta egokitzea. Hirugarren estrategia bat –isurketakgutxitzearena– etorkizunean hartzen ahal diren akordioetan kontuan hartuko da.

3.1 ARINTZEA

Atmosferara BEG isurketen egonkortzea lortzeko helburua joan den mendeko 80.hamarkadatik izan da nazioarteko agendan. Kiotoko Protokoloan adostutakoneurriak arazoa arintzeko lehenengo urratsa dira: 2012. urterako industrializatutakohogeita hamar bat herrialdek onartutako murrizketa eta mugaketak isurketak1990eko mailekiko % 5,2 gutxitzea ekarri beharko lukete. Europar Batasunakisurketa % 8an murriztea onartu zuen, Japoniak % 6an eta Estatu Batuak % 7an.AEBtako administrazioak –herrialde hau baita isurketa guztien % 36ren arduraduna–2000. urtean 1997an izenpetutako dokumentua ez berrestea erabaki zuen, etabeste herrialde batzuetan, Kanadan eta Australian eztabaida bera izan dute.Bestalde, Errusiar Federazioak edo Zeelanda Berria bezalako herrialdeek berenisurketak 1990. urteko mailan mantentzeko konpromisoa hartu zuten.

Kiotoko Protokoloak sinatzaile bakoitzak onartutako murrizketa eta mugaketenzenbatekoa ezartzeaz gain, helburu horiek lortzeko ezartzen ahal diren malgutasunmekanismoei estaldura ematen die: isurketen merkatua, garapen garbiko meka-nismoak –GG – eta batera ekintzekoak –BE–, nekazaritzako gestioaren hobekuntza,teknologiaren elkartrukatzea eta basoen birlandatzea. Espainian garatu direnjarduerak Europar Batasunak onartutako orientabide eta programen testuinguruantxertatzen dira.

3.1.1. Isurketa kuotak

2003. urtean Europar Batasunak kide den herrialde bakoitzari bere garapen mailarenaraberako isurketa kuotak ezarri zizkion, kide diren herrialdeen isurketa guztiak %8an gutxitzeko konpromisoaren testuinguruaren baitan: Alemania eta Danimarkarako,% 21eko murrizketak; % 13, Austriarako; % 12,5, Erresuma Baturako edo % 6,5Italiarako, eta % 13ko hazkunde mugak Irlandarako, % 25 Greziarako, edo % 27,Portugalerako. Era berean kuotak betetzeko denbora epeak ezarri zituen: batahasierakoa, 2005/2007an martxan paratzekoa eta bestea, luzeagoa 2008/2012urte bitartekoa, non arintze politikak modu zorrotzagoan ezarri beharko baitira.

Europar Batasunak 2012an Espainiari bere isurketa kuotak 1990ean zuen mailan% 15ean gehitzeko baimena eman zion (bere industrializazio maila ez baita besteeuropar herrialdeen parekoa). Gobernuak 2004an –2005/200 – isurketa eskubideak

3


14

esleitzeko plan nazionala onartu zuen, bertan isurketen arduradun diren industriasektore nagusien artean esleitutako kuota banatu zen: ikatza eta gas bidezkoenergia ekoizpena, porlangitza, siderurgia, beiragintza, keramikagintza, petroliofintzea, kimika eta papergintza. Industria instalazio bakoitzari gehienezko isurketabat esleitzen zaio, lehenengo epe batean isurketen handitzea 1990ean zutenmailaren % 24an egonkortzeko helburuarekin. Egia esateko, Espainiak 1990 eta2005. urteen bitartean % 52,88an handitu zituen isurketak12. Gobernuaren au-rreikuspenen arabera, 2008-2012 epean, zorrotzago izanen den esleipen plan berribatek % 15eko gehienezko hazkundea izanen du helburutzat. Hona helburualortzen lagunduko duten hainbat ekimen:

2005-2010eko Energia Berriztagarrien Plana, 2005eko udan onartua. Energiaiturri berriztagarrien ekarpenaren gehitze handia aurreikusten du, energia kontsumoguztiaren % 12 eta elektrizitate kontsumoaren % 30 izatera iritsi arte.;13

Espainian 2004-2012ko energia aurrezte eta eragimen estrategia eta honenEkintza Planak hainbat sektoretan –garraioa, zerbitzu publikoak, nekazaritza,energia-eraldaketa...– hartutako neurriek, 2005-2007ko eperako CO2koisurketetan 32,5 miloi tona gutxitzea ekarriko dute, denbora tarte horrenisurketen % 1 inguru.

Baso-plana abiarazteak isurketen kontabilitatetik urtero % 2/2,5 deskontatzeaahalbideratzen ari da, basoek betetzen duten CO2ren hustubide-lana kontuanhartuta.

2006an onetsitako Eraikuntzaren Kode Tekniko berriak, –EKT–14 , eraikuntzaberri eta zaharberritze handi proiektuei hurrengoa eskatzen die: mugak,energia-eskaeran; eragimena, argiztapenean; sanitate-ur beroko ekoizpenean,eguzki-energia termikoaren ekarpena, eremu geografikoaren arabera eskae-raren % 30 eta % 70 bitartekoa izan daitekeena, eta kontsumitzen denenergiaren ekoizpenean eguzki-energia fotovoltaikoaren ekarpena.

Iruñeko kasuan 1998-2002 epea kontuan hartzen badugu, CO2ren isurketangehikuntza % 8,2koa izan da. Gehikuntza egon arren, 1998. urtetik 2002. urteraisurketen hazkundea erritmoa alderatzen badugu, hazkundearen moteltze handiasumatzen da, 1998 eta 1999 bitartean hazkundea % 3,09koa izatetik 2001 eta2002. urteak bitartean % 1,2koa izatera pasa baitzen.

Iruñeko Udalaren Energia Agentziak merkataritza eta etxeetan, argiteria publikoan,udal eraikin eta garraioan garatu dituen jarduerak moteltze horretan lagundu dute.

12 Lehen aipatutako “1990-2005 BEG isurketen garapena Espainian 1990-2005 epean” artikuluko datuak.13 Energia Dibertsifikatzeko eta Aurrezteko Institutuaren – IDAE– “2004. urteko Espainiako balantze energetikoaren” arabera, berriztagarriek Espainian

energia primarioari egiten dioten ekarpena %6koa da. http://www.idea.es, eta energia elektrikoaren eskari berariazkoaren % 11, Red Eléctrica Españolaren“Espainiako elektrizitate sektorearen 2004 txostenaren” arabera: "http://www.ree.es" 2005-2010 Energia Berriztagarrien Plana Industria, Turismoeta Merkataritzako Ministerioaren web orrian dago ikusgai: "http://www.mityc.es"

14 74 zk.ko EAO, 2006ko martxoaren 28koa.


15

3 3.1.2. Isurketen merkatua

Kontsumitu ez diren isurketa eskubideak saldu ahalko dira. Esleitutako isurketaeskubideak partikular eta estatuen artean besterengarri izanen dira. Esleitutakoisurketa kuota gainditzen dutenek isurketa merkatura joko ahal dute, bertan berenkuotak agortu ez dituztenek lagatutako eskubide berriak erosteko. Isurketenmerkatua dagoeneko indarrean da; CO2 tona bat isurtzeko eskubidearen prezioa15 eta 20 € bitartekoa da.

3.1.3. Garapen garbiko mekanismoak –GGM–

Beren konpromisoen zati bat betetzeko, murrizketak eta mugaketak onartu zituztensinatzaileek garapen bidean dauden eta arintze estrategiak bereganatu ez dituztenbeste herrialde batzuetan saihestutako isurketak kontabilizatu ahalko dituzte,trukean ondokoetan lagunduz: iturri berriztagarriak baliatuz energia ekoiztekoproiektuak, baso-berritze proiektuak, energia-eragimena hobetzeari buruzkoak,mugikortasun eta nekazaritza jasangarriei buruzkoak...

Proiektuak bi aldeen borondatezko parte-hartzea beharko dute izan. Sustatzaileakerakunde publikoak nahiz pribatuak izaten ahal dira. Proiektuak finantzaketarenantolakuntzan lagunduko dute eta arintzearen benetako onurak neurgarriak etaepe luzekoak beharko dute izan.

Espainiako enpresa batzuek gisa honetako proiektuak sustatu dituzte dagoenekoIberoamerikako zenbait herrialdetan.

3.1.4. Batera aplikatzeko mekanismoak –B.A–

Garapen garbiko mekanismoen antzeko ezaugarriak dituzte, baina arintze konpro-misoak hartu dituzten herrialdeen artean adostuak dira. Herrialdeok baterakoproiektuen bidez, isurketen gutxitzeak transferitzen ahal dituzte beraien artean.Atal honi dagokionez, Europar Batasunak berriki sartu diren Ekialdeko Europakoherrialdeetan jarri du arreta, Errusian, Ukrainan eta beste batzuetan.

Kiotoko Protokoloak neurri sare honetarako euskarria sortzeaz gain, beste funtziobatzuen artean, adostutakoa betetzearen zainketaz, isurketen gutxitzearen egiaz-tatzeaz, malgutasun mekanismoak gainbegiratzeaz eta isurle txiki baina zaurgarridiren herrialdeak klima-aldaketara egokitzeko dirua biltzez arduratzeko Biltzarrasortu zuen sinatzaile diren herrialdeekin batera.

Labur azalduta, hau da nazioarteko akordio garrantzitsu honetan hitzartutakoatalasa zabal eta konplexua. Bere balorazioak erreferentzia nahitaezkoa dirahamarkada honetako ekonomian, ingurumenean eta politikan. Esan beharrekoada, baita ere, herrialde arintzaileek beren konpromisoak betetzeko ahalegina egin


16

arren ez dela erraza izanen aurreikuspen horiek betetzea. Zenbakiak argigarriakdira: murrizketak eta mugaketak onartu zituzten herrialdeen isurketak 12.746 CO2miloi tona izan ziren, 1990ean; 2003an, 13.954 miloi tona izan ziren hau da, % 9gehiago15. Kopuru hauetan ez dira kontuan hartu Sobietar Batasunaren desager-penenaren ondorio ekonomikoak pairatu zituzten herrialdeak: Errusia, Bielorrusia,Ukraina, Estonia, Letonia, Lituania, Bulgaria, Txekiar Errepublika, Eslovakia,Hungaria, Polonia eta Errumania.

Arazoaren hazkunde erritmoa arintzeak ez baitu arazoa konponduko, ekarriko ezduenez egokitze-estrategiak klima-aldaketaren ondorietarako prestatzea dutehelburu. Espainiarako onartu zen egokitze-estrategia aztertuko dugu jarraian.

3.2 EGOKITZEA

KANBHMaren (Klima Aldaketarako Nazio Batuen Hitzarmen Markoak) 4.1(b)artikuluak hurrengo betebehar hau ezartzen du alde sinatzaileendako:

“Programa nazionalak egin, aplikatu, argitara eman eta eguneratu behar dira, eta halako programetan klima-aldaketara egokitze egokia errazteko neurriak hartuko dira”.

2005eko abenduan Montrealen egindako KANBHMren sinatzaileen hamaikagarrenBiltzarrean, bost urteko lan programa onartu zen klima-aldaketaren zaurgarritasun,egokitze eta ondorioen alderdi zientifiko, tekniko eta sozioekonomikoei buruz .Gertakari garrantzitsua dugu hau, klima-aldaketaren eragina kontuan hartzekobeharra azpimarratzen baitu: arestian esan bezala, ez da urruneko gertakari bateta ez die soilik bestei eragiten.

2006ko martxoan Ingurumen Ministerioak aurkeztutako Klima-Aldaketara EgokitzekoPlan Nazionalak behar honi erantzuten dio. Klimaren bilakaeraren analisirakosistema eta ereduak erabiltzen ditu eta KAGATek eskainitako isurketen datuetanoinarritutako simulazioen emaitzak aurkezten ditu. Eredu honen arabera, XXI.mendeko azken laurdenean Espainian bataz besteko tenperatura 3º inguruan igokoda eta euria, aldiz, % 20an gutxituko.

Egokitze graduren bat behar duten 16 alor eta sistema zehazten ditu: biodibertsitatea,ur baliabideak, basoak, nekazaritza-sektorea, kostaldea, ehiza eta arrantzakontinentala, mendi eremuak, lurzorua, arrantza eta itsas-ekosistemak, garraioa,gizakion osasuna, energia, turismoa, finantza eta aseguruak, hirigintza eta eraikuntza.Plangintzak denbora epeak ezartzen ditu: gizakion osasunerako16 edo nekazaritzarakoepe laburrena ezartzen du, urte 1etik 20ra; luzeena, 10 urtetik 100era, ur-baliabide,baso edo mendi eremuetarako; eta 5 eta 20 urte bitarteko epe ertaina, nekazaritzaeta turismoarendako.

Planak –“ziurtasun maila handiz” – deskribatzen du klima-aldaketaren eraginasektore eta sistema bakoitzean; honako hau dio komunikazio, prestakuntza eta

15 Lehen aipatutako “Key GHG data” txostenaren datuak.

16 Ingurumen Ministroak –2006/04/14ko ABC– honako hau esan zuen: ”Espainian urtero 16.000 garaiz aurreko heriotza gertatzen dira atmosferaren kutsaduraren ondorioz” eta Osasun Ministerioarekin batera atmosfera babesteko legea prestatzeko lanaren hasieraren berri eman zuen.


17

3 kontzientziazioari buruz:

“Klima-aldaketaren eragina alor sozioekonomiko eta sistema ekologikoetan informazio iturribaliagarri eta “ikusgarria” izaten ahal da, ingurumenarekiko norberaren jarrera errespetuzkoaksustatzeko mezuetan erabiltzeko, hau guztia azken batean klima-aldaketara egokitzeko neurriabaita”,

Iritzi egokia izaki, hori dela eta, Plan honek zehazten dituen eragin nabarmenetakobatzuk zerrendatuko ditugu.

EKOSISTEMA URTAR KONTINENTALAKEspainiako ekosistema urtar kontinentaletako batzuk iraunkor izatetik urtarokoakizatera pasako dira, eta horietako batzuk desagertuko dira. Hurrengo hauek izanendira ekosistema kaltetuenak: inguru endorreikoak –Mancha hezea adibidez– lakuak,urmaelak, ibaiak eta goi-mendiko errekak (1.600 – 2.500 m), lur azpiko uren menpekokostaldeko hezegun eta ingurumenak.

LEHORREKO EKOSISTEMAKLatitude batetik bestera emigratuko dira hainbat espezie, eta beste batzukdesagertuko dira. Espezie arrotzek inbadituko dituzte eta izurriak egonen dira.

LANDARE-BIODIBERTSITATEAHona joera nagusiak: Penintsulako iparraldearen mediterraneizazio eta hegoaldearenelkortzekoak. Idortearekiko sentikor diren goi-mendiko landare eta baso hostogalko-rrak zaurgarrienetakoak dira.

ANIMALI-BIODIBERTSITATEAHainbat aldaketa izanen dira espezie batzuen jardueran: migrazio mugimenduakedo ugaltzeko jarduerak aurreratu edo atzeratu eginen dira. Ibaietan espezie berozaleekibaian gora eginen dute eta ur hotzetako espezien proportzioa gutxituko da.

UR BALIABIDEAKUr baliabideetan murrizketa handiak egonen dira. 2030 urterako, gutxitze hori %14koa izaten ahal da, eta 2060rako, % 17ra iristen ahalko da.

BASOAKLurrazalaren ur-erreserba gutxituz joanen da tenperatura eta atmosferaren lurruntze-eskaera handituz doazen heinean. Ur eskasia pairatzen duten eskualdeetanzuhaiztien dentsitatean aldaketak gertatu ahalko dira. Muturreko kasuetan, zuhaiztiakizateko egokiak ziren eremuek ahalmen hau galtzen ahal dute.

Baso-suteei dagokienez, erregaien erregarritasuna eta arrisku indizeak, bataz bestehandituko dira, batez ere muturreko arriskuen egoeren maiztasuna.

ARRANTZA ETA ITSAS-EKOSISTEMAKAldaketa hauek organismo talde askorengan izanen dute eragina, fitoplanktonetikhasita zooplankton, arrain eta algetaraino. Itsas-sare trofiko sareetan aldaketakegonen dira eta aldaketa horiekn eragina izanen dute espezieetan, batez ere larba-aldietan eta errekrutatzean.


18

TURISMOAUr eskasiak toki turistiko zenbaitetan funtzionaltasun edo bideragarritasun ekono-mikoko arazoak sortuko ditu. Tenperaturaren igoerak lan- egutegiak aldatzen ahalditu. Itsas-mailaren igoerak zenbait kokaleku eta horien azpiegituren lokalizazioakarriskuan jarriko ditu.

ASEGURUAKAseguru-etxeen sektoreak jasaten ahal dite azkarren klima-aldaketaren ondorioakharen ekonomian. Izan ere, ekaitzak eta uholdeak gertakari ugari eta faktura handie-netakoak dira, .sektore honendako.

ENERGIAEuria gutxitzeak eragina izanen du hidroelektrizitatearen eskaintzaren egituran, baieta zentral termiko eta zirkuitu irekiko zentral nuklear batzuetan ere.

Antzeman daiteke, dagoeneko, hondarreko 30 urteetan, klima-aldaketa gertatzenari dela egiaztatzen duten hainbat eragin nabarmen17:

Espainian zumarren loratzea 30 egun aurreratu da;

Enaren negu ondoko migrazioa, penintsulara, 10 egun aurreratu da batazbeste;

Pirinioetako glaziarren % 50 desagertu da.

Klima-aldaketa gauzatzen ari da eta denborak aurrera egin ahala bere ondorioakmetatuz joanen dira. Egokitzeko Plan Nazionalak zaurgarri diren 16 sistema etasektore bakoitzean jarduera ildoak proposatzen ditu, aktiboki jarduteko, betiereeragina areagotu baino lehen. Planak hezkuntza sistema bere baitan hartzen ezbadu ere, egoki deritzogu erabilgarri ditugun baliabideak baloratzen erakutsi etaikastea helburu duen egokitze-ildoa gogoraraztea. Berrerabili, birbaloratu etabirziklatu. Birbaloratzearen kontzeptuak oparotasunez jantzirik dagoen egungogizartean hain gutxi hedatua dagoen jakintza erabiltzea dakar.

Baliabide motak desberdintzea: materialak eta inmaterialak, eraikitakoak etanaturalak, banakakoak eta sozialak, eta baliabide horien funtzioak;

Baliabideak mugagabeak barik, urriak direla hautematea;

Baliabide hori bakoitzari bere testuinguru eta egoeran dagokion baloreaematea;

Eta ondorioz estimatu, baliatu eta zaintzea.

17 Erreferentzia hauek Ingurumen-Heziketako Zentro Nazionalak –CENEAM-:klima-aldaketari buruzko “Clarity” erakusketa autoeditagarrian daude: http://www.mma.es/educ/ceneam.


Estimatzen ez duguna ez da zaintzen, hala ere hezkuntza sistemak duela hainbaturtetik hona eduki eta praktika gisa papera birtziklatzea eta zaborrak banatzeatxertatu badu ere, energia baliabideak gutxi zaintzen dira oraindik eskolan.Eraikinak orokorrean ez dira batere eraginkorrak eta erabiltzaileen ohiturak ez diraoso aurreztaileak: ikasgela eta korridoreetako argiak piztuta, erabiltzen ez direnean,leiho irekiak eta berogailu piztuak batera, ordenagailuak gau osoan piztuta...

Ikastetxeek zeresan handia dute energiaren alorrean, ez soilik beren hezkuntzazereginarengatik –errealitate konplexuen analisi eta ulermenean laguntzeko paperhandia betetzen baitute– baizik eta hezkuntza-komunitateak hiri-eredu txikia osatzenduelako, non eskala murriztuan prozesuak eta konponbideak lortzen saiatu bitartean,gero egunerako bizitzan txertatu daitezkeenak.

Bestelako giza, pertsona eta talde baliabideen aprobetxamendua –lan kooperatiboa,parte-hartzen ikastea edo boluntariotza lana, kasu– ingurumena indartu eta arazoakgainditzen laguntzen ahal du.

3.3 MURRIZTEA

Hogeita hamarren bat herrialde industrializatu18 arintze prozesuak abiaraztensaiatzen diren bitartean, industria-garapen prozesuan, ekonomikoki gorantzdoazenak eta populazio handia daukaten beste batzuk –Txina, India, Indonesia,Brasil edo Mexiko, non gizateriaren % 50 bizi den– beren ekoizpen mailak,baliabideen kontsumoa eta isurketak handituz doaz, Iparralde industrializatuarekinbat egiteko tendentziari jarraiki. Kioto berresteari uko egin zioten herrialdeak erebadaude, sinatu ondoren zalantzan jarri dutenak...

Hirugarren estrategia batek hazkundearen mugatzeaz haratago joan nahi du.BEG isurketak sistematikoki egonkortu eta gizakiaren erruz lurraren bataz bestekotenperatura 2,5º baino gehiago ez handitzea ahalbideratuko duten mailari eusteadute helburu. Espainiako Meteorología Institutu Nazionaleko EguraldiarenIragarpen buru den Luis Balairónen “El enfoque contracción y convergencia(C&C)19” artikuluan, 2012tik aurrera ezarri beharreko proposamenaren muinaaurkezten du, Kiotoko Protokoloaren eginkizunak beteak izan behar direnean,hain zuzen. Pertsona bakoitzeko isurketa balore bat ezartzea izanen da helburua,non gizateria osoak bat eginen bailuke, bateratze urte bat finkatuz eta isurketenmurrizketa global prozesua antolatuz, zeini herrialde bakoitza bere abiapuntuarenarabera atxikiko baitzaio. Proposamen honek hurrengo printzipio etikoa duabiapuntutzat: lurraren biztanle orok antzeko garapen eta ongizaterako eskubideadu –per capita isurketa antzeko balorean adieraziko zena– eta hurrengo orrialdeanagertzen den munduan energia kontsumo eta isurketen desoreka erratioenkoadroen onartzetik abiatuko zena20.

19

3

18 Gizateriaren % 15 bizi da bertan eta isurketa guztien % 40aren arduradun dira.

19 Temas para el debate aldizkariaren 18. alean, 2005, jatorrizkoa Aubrey Meyer eta Raphaël Hanmbock egile ingelesena da: “Contraction and Convergence.The Global Solution to Climate Change”, Green Books, Londres, 2003

20 “Giza garapenari buruzko 2005 txostenaren” datuak –Nazio Batuen Garapenerako Programa. Ediciones Mundi Prensa, Madril, 2005–, 2002. urtekodatuak. 2005. urtean Espainian BEG isurketak biztanleko 9,3 tonara iritsi ziren.


20

Murrizketa eta bateratze estrategiak lehen aipatu ditugun Birbaloratu, berrerabilieta birziklatu kontzeptuen osagarri diren beste bi kontzeptu hauen beharraazpimarratzen du : kontsumoa gutxitu eta aberastasuna birbanatzea. BEZ isurketakgutxitzea posible al da? Baiezko erantzuna beharrezkoa dirudi, 2050 urterako:ordurako Lurraren biztanleria 9.400 miloi pertsonakoa izanen baita21 eta garatzekobidean dauden herrialdeen bizi maila egun industrializatutako herrialdeen mailarahurbilduko da. Baina, zer gertatuko da pobreziarekin, zabaldu edo murriztuko da?1.200 miloi pertsona baino gehiago egonen da edateko urik gabe? Milaka miloipertsonak elektrizitatea ezagutu gabe jarraituko du? Mundu mailako ekitatean etaindustrializatutako herrialdeen bizi kalitatearen mantentzean aurrera egiteak, gizarteaberatsetan ongizateari buruzko pertzepzioa aldatzea eskatzen du, garapenjasangarrirako hezkuntzak aldaketa honetan laguntza eskaintzen ahal du.

1. taula Elektrizitate kontsumoa eta Isurketak per capita 2002.urtean “Giza garapenari buruzko 2005. urteko txostena. Nazio Batuen Garapenerako Programa”

21 Nazio Batuen datuen arabera egungo biztanleak 6.000 milioi dira. Nazio Batuen Espainiako Informazio Zentroa. "http://www.onu.org/temas/poblacion”.

22 2002. urtean biztanleko CO2 isurketa Iruñean 3,45 tonakoa zen (Iturria: Iruñeko Toki Agenda 21).

HERRIALDEAElektrizitate

kontsumoa kWhper capitaetan

BEG isurketak percapita tona urtean

Norvegia

Kanada

Estatu Batuak

Alemania

Espainia22

Txile

Méxiko

Txina

Peru

India

Nigeria

Etiopia

12,2

16,5

23,3

12,5

7,3

3,6

3,7

2,7

1,0

1,2

1,4

0,1

26.640

18.541

13.546

6.989

6.154

2.918

2.280

1.484

907

569

148

32


21

Hazkundea eta garapena.Bizi maila eta bizi kalitatea

Energia eragimenerako eta ingurumenaren jasangarritasunareko hezkuntzarenzerumugan –baloreen gaineko heziketa– batzuetan antzeko esanahia izan etadesberdin diren zenbait kontzeptu argitzea egokia izanen litzateke: hazkundeaeta garapena, bizi maila eta bizi kalitatea errealitatearen pertzepzio desberdinakazaltzen dituzten hitzak dira; hori argitzeak bere inguruan sortutako edukiaketa hezkuntza helburuak finkatzen laguntzen ahal du. Hurrengo gai hauek ereaipatuko ditugu: ekosistemen karga-ahalmena eta giza esku-hartzearen ingu-rumen-mugak.

4.1 HAZKUNDEA ETA GARAPENA

Hazkunde ekonomikoak nekazaritza eta industriaren ekoizpena, merkataritza ,ondasun eta zerbitzuen kontsumoa, azken batez gizakiak sortutako aberastasunahanditzea dakar. Diru-sarrerara handitu bai, baina ez du banatzeko modua zehazten.Modu kuantitatiboan neurtzen da, adibidez, BPG, erosteko ahalmena, diru-sarreraerabilgarria edo per capita errenta.

Hazkunde mugagabearen kontzeputak –esponentziala, jarraia, iraunkorraren–eskuragarri dauden natur baliabide stockak gutxitzea eta hondakinak zein isurketakutsatzailak handitzea ekarri du.

Gizakiongarapenak hazkunde ekonomikoa, aberastasuna sortzeko ahalmenenhazkundea eta garatzen den populazioaren bizi baldintzen hobetzea adieraztendu: elikadura, ur-korronte eta saneamendua, bizi-itxaropena, etxebizitza, hezkuntza...Modu kuantitatibo eta kualitatiboan neurtzen da, adibidez GGIa –Nazio BatuenGarapenerako Programak Nazioarteko Moneta Funtsaren, ELGAren, UNESCOREN,FAOren eta bestelako nazioarteko erakundeen datuekin prestatutako Giza Garape-naren Indizea–.

Gizakion garapena ez da industria-garapenaren baliokidea, eta aberastasunarennolabaiteko birbanaketa dakar, baina ez nahitaez ingurumen-kostuak gain hartzea.

Ingurumen eta Garapenari buruzko Munduko Batzordeaak, Norvegiako lehenministro ohi Brundtland andrea buru duen Nazio Batuen Idazkaritza Nagusiaksustatua, Gure etorkizuna, denona (1987) txostena argitara eman zuen; bertangarapen jasangarriaren hurrengo definizioa agertzen da: etorkizuneko belaunaldienbeharrak arriskuan jarri gabe, orainaren beharrak asetzen dituena. Garapenarendefinizio honek belaunaldien arteko berdintasuna barneratu eta natur baliabideenzaintzeari garrantzia ematen dio. Hazkunde ekonomikoak lehengaien kontsumoaeta kutsadura gutxitzen diren neurrian jasangarritasunera joko du teknologia garbienezartzearen eta ekoizpen prozesuen hondakinen birziklaiaren bidez. Garapenak

4


22

jasangarritasunera joko du aberastasunaren birbanaketa areagotuz, natura-baliabideak baloratuz eta kanporatzearen kostua integratuz.

Gizakion garapena eta garapen ekonomikoa, soziala eta ingurumenarena jasanga-rriagoa da inguru batean gehiago errotzen den neurrian;

Bertako ahalmenak, jakintzak eta baliabideak hobeki probestuz, beraueksustatuz eta zainduz;

Teknologia aurreztaileenak eta gutxien kutsatzen dutenak erabiliz;

Diru-sarrerak balore sormen prozesuetan parte hartzen duten faktore guztienartean bidezko modu batez birbanatuz;

Arlo pertsonal eta komunitatekoetan kontsumo arduratsua eta lortutakoongizatea baloratzea sustatuz.

“Ongizate materiala ongizate ekonomikoa baino kontzeptu zabalagoa da. Ongizate objektiboaeta subjektiboa desberdindu behar dira. Soilik lehendabizikoa dagokio ssubjektuaren balorazioindependienteei... Nazio-Errentak ez du balore baten banaketa azaltzen... ez du ezer azaltzeningurumen-narriadurari buruz”23

Gisa honetako garapenak ondokoei estu loturik egon beharra du: parte-hartzeasustatu eta aukera berdintasuna bermatzen duten prozesu politiko demokratikoari,kudeaketa ekonomiko garden eta eraginkorrari eta jasangarritasunerako zeinberrikuntzarako prestatzen dituen baloreetan oinarritutako kalitatezko hezkuntzari.

4.2 BIZI MAILA ETA BIZI KALITATEA

Bizi maila pertsona edo talde –familiarrak, sozialak– baten eskura dauden baliabideei–ekonomikoak, teknologikoak, higiezinezkoak, giza baliabideetakoak– dago lotuta..Bizi maila altuak diru asko gastatzeri lotua dago baita ondarea pilatzeari ere.

“Bizi kalitatearen” kontzeptua bizi baldintza osasungarriei atxikitako ongizatesentsazioekin, segurtasun eta nahikotasun ekonomikoarekin lotzen da. Bizi kalitateahautemate pertsonala da, bizipen baten kontakizuna eta berau ahalbideratukoduen baliabide nahikoren jabetza.

Bizi maila altuagoa den heinean, handiagoak dira kontsumo erritmoa eta eraginkor-tasun eza baliabideen aprobetxamendua; bizi kalitatearen hautematea atseginagoaden heinean txikiagoa da kanpo baliabideen metatzearekiko menpekotasuna etalotuagoa dago erabilgarri dagoenari etekin handiagoa lortzeari.

23 “Makroekonomia. Ekonomia deskribatzaileari sarrera”. Javier Iraburu, EUNSA 1975.


23

4 4.3 KARGA-AHALMENA ETA MUGAK

Elkarrekintzan dagoen sistema-faktore bakoitza bere orekaren bila dabil. Estresdinamiko maila jakin baten gainetik, jokoan dauden faktoreak, kanpoko gertakariak...sistemak oreka galtzen du, bere karga ahalmena gainditu eta hipertrofiatu egitenda. Batzuek Lurra sistema bizidun gisa (Gaia) ikusten dute, eta beste batzuendako,ordea, berriz betetzea behar ez duen lehengai biltegia da. Egia esateko, naturarenbaliabideak ez dira agortezinak, gehiegizko ustiapenak baliabideen ahitzea azkartuegiten dute eta. Kutsadura klima eraldatzen ari delako. Arestian aipatutako arazohoriek, handitu eta pilatzen diren heinean, lurrak bizitzari eusteko duen ahalmenabertan behera uzten ahal dute. Nahiz eta teorikoki, gizateriak aberastasuna sortzekoahalmenak baliabide naturalez osatzeko, edo are ordezteko balio ahal duen,ahalmen hori, egun hipotesi hutsa besterik ez da, ehundaka miloi pertsona muturrekopobrezian bizi dira edo uneoro desnutrizioa dela-eta edo ura egoera txarreanedateagatik haurrak hiltzen dira.

Gizateriaren % 20 baino gutxiagok baliabideen % 80 xahutzen duenean, hazkundeekonomikoak ba al du mugarik, bizi maila hobea lortzeko nahiari dagokionez?

“Hazkunde ekonomikoari dagokionez, kritiko asko herrialde aberatsei hurrengo galdera hauluzatzearen aldekoak dira: noiz da aski? Badirudi galdera ingurumen mugei lotu behar zaiela,lurrak geihenez jasaten ahal duenari, , eta neurri batean hala da. Baina, batez ere, –edo halauste dut nik– bizi-ohiturei buruzko galdera da. Ondasunen ekoizpen eta kontsumo iraunkorrakmunduko eskualde aberatsen bizitza gidatzen duen mekanismoa bihurtu da, bitarteanbehartsuek soilik bizi irauteko borroka daramate aitzina. Bizitza zoriontsu bat izatea gauzabat da, eta aberastasuna sortu beste bat. Hurbildu al daitezke biak? Eta, hala baldin bada,gizarte bakoitzaren baitan, nahiz mundu osoan, berdintasun handiagoa sustatzeko moduanegin daiteke? 24

Galdera sakonak, bizitza ekonomiko eta sozialean parte hartzeko prestatzen duenhezkuntza batek saihestu ezin dituenak, ezta ere eragimenerako estrategiek ere,zeinek bere baitan ingurumen-berdintasuna eta jasangarritasuna lortzeko asmoadaramaten.

Norbanakoaren irizpide etikoa osatzea eta erabilgarri diren baliabideakbaloratzea ditugu erantzunak aurkitzeko bideak; gidaliburu honen edukiakbi horiek hartuko ditu hizpide.

24 “Beyond Left and Right “. Anthony Giddens. Cátedra, 1998.


25

Eredu energetikoaren eraldaketa

Hondar 100/150 urteetan gizarte industrializatuetan indarrean egon den ereduenergetikoak erregai fosilen ustiaketa intentsiboa izan du oinarri –ikatza, petrolioa,gas naturala– hala nola uranioa zentral nuklearretan, horiek guztiak baliabideez kutsatzaile eta agortezin balira bezala hartu dira, ingurumen-kostu zuzennahiz zeharkakoak islatzen ez dituzten prezio merkeetan –BEG isurketak,ezkutuko erradiazioak, giza osasunerako arriskuak, e.a.–

Petrolioak eragindako hainbat gorabehera –lehendabizikoa 1973an, ondoren1990 eta 2004ko Irakeko gerrak–, behar izan dira hazten doan eskariari aurreegiteko erreserben eskasia eta prezioen gorakada nabarmena aldatzeko –25$etik 75$etara– eredu honen bideragarritasunari buruzko pertzepzio errotuaaldatzeko:

Joan den mendeko hazkunde ikaragarria azaltzen duten faktore guztiak lehendik erehor ziren, bat izan ezik: nola kontrolatu ezagutza bizitzaren sorreran erabili ahal izateko.Erregaietan gordetako eguzki-argia. Gauza bera gertatzen da orain. Inguruan hain ugaridiren energia iturri agortezinak erabiltzetik urrun gaude, oraindik sua pizten ikasi ezzuten basatiek, gure garaiari handitasuna eman dion indarra erabiltzetik bezain urrun,hain zuzen.25

Eskaintza ahalmenaren hazkundeak –erregai likido litro, ikatz tona, elektrizitatekilowatt orduko edo gas natural termien eskuragarritasuna handitu– eta horizentralizatua egoteak –askotan milaka kilometro urrundik ekartzen diren balia-bideak erabiltzen dituzten planta handien ekoizpenaren bidez– arras menpekoakegin dituzte Iparraldeko herri kontsumitzaileak. Bitartean, baliabide naturalenkokaleku diren herrialdeak ez dira garapen ekonomikoaren bidean sartu, edoustelkeria administratiboak gora egiten zuen bitartean, pobretu egin dira.Horrekin lotuta, hainbat arazo desberdin sortu dira: ekoizpen ereduetaneraginkortasun eza, xahuketa kontsumoan edo ondorio latzak sortu dituztenistripuak.

““Energia modu ez eraginkorrean erabiltzeko arrazoietako bat prezio merkeegia duelada” Energia merkea bada, gizakiok gehiago xahutzen dute, benetako kostua –kostuekonomikoa edo ingurumenekoa– kontuan hartzen badugu baino.26

Eskariaren hazkundea dela eta, ohiko energia ereduak ezegonkortasuna erakustenhasten denean, zerga-sistemak kutsadura zigortzen hasi direnean, herrialdeesportatzaileen gobernuak beren kokapen estrategikoak aipatu edo nazio-ekonomiaren garapenerako baldintzak sortzen saiatzen direnean, mundu mailako

5


25 Frederick Soddy, 1921eko Kimika Nobel sariaren hitzaldia. “Ekonomia cartesiarra. Zientzia Fisikoaren eragina Estatuaren administrazioan”, 1921/11/17anLondon School of Economics-en eskainitako hitzaldia. “Los principios de la economía ecológica”, Joan Martínez Alier-en edizioa. Fundación Argentaria,Madril 1995.

26 “Costing of the Earth”. Frances Cainrcross. Acento Editorial, Madril, 1993.

26

desoreka energetikoak eta gatazka geopolitikoak saihestezinak ez direla esateabeharrezkoa da: XXI. mendeko gizateriak aldaezina ez den ohiko eredu energe-tikoa aldatzen ahal du. Orekatuago, bidezkoago, kutsatzaile ez den eta jasan-garriagoa den beste energia-eredu batera joateko beharrezkoa da:

Planeta osoan erabilgarri dauden energia iturri berriztagarri eta ez kutsatzaileakaprobetxatu,

Kontsumitzaileen energia zerbitzuen eskaera kudeatu,

Planeta osoan garapen orekatua sustatu eta ekoizpena deszentralizatu,

Energia eragimena handitu

5.1 ENERGIA BERRIZTAGARRIAK

2. taula Iturri berriztagarriak eta sortzen ahal duten energia mota.

Energia berriztagarrien aprobetxamendua guztiz beharrezkoa da energia etaingurumen arloko aldaketarako:

Tokiko baliabide naturalen balioa azpimarratu eta energia menpekotasunagutxitzen dute.

Iturri berriztagarriak Energia motak

Haizea

Ur-ibilguak, ibaiak etaubideak

Biomasa:

Geotermikoa

Marea-energia

Hidraulikoa

Eolikoa

Eguzki-erradiazioa:

Itsasoa

Lurraren berotasuna

Energia elektrikoaren sorrera

Beroaren sorreraBioerregaiakBiogasa

Eguzki-energia termikoaEguzki-energia fotovoltaikoa

Termoelektrikoa Eguzki-energia pasiboa


27

5 Energia zerbitzuen autoekoizle bihurtzen ahal diren kontsumitzaileen autonomiasustatzen dute

Ekoizpenaren deszentralizazioa errazten dute; izan ere, eguzki erradiazioa,haizea edo ura lurraren toki desberdinetan erabilgarri dauden baliabideakdira.

I+G+b-ak (Ikerketa+Garapena +berrikuntza) garapen erritmoa azkartu du,eskala handiko inplementazioa ahalbideratuz eta bere errentagarritasun-atalasa ohiko energia-iturrietara hurbilduz.

BEGen isurtzaile diren herrialdeen gobernuek berriztagarrien instalaziorako diru-laguntzak, ikerketarako zerga-kentzeak eta I+G+b-rako laguntzen bidez ekoizpe-nerako sariak ezartzen dituzten esparru arautzaileak onartu dituzte. Ingurumen-kostuak kanpora ateratzen dituzten ohiko energia iturrien aurrean kutsatzaile ezdiren berriztagarrien produktibitate txikiagoa konpentsatzeko modua da. EspainiakoGobernuak 2005. urteko udan 2005-2010 Energia Berriztagarrien Plana (EBP)27onartuzuen, eta bertan finkatu zituen energia berriztagarri ezberdinen hazkunde-epeak.

5.1.1. Eolikoa

Energia berriztagarri gehienak bezala, energia eolikoak eguzkian du jatorria. Horibaita haizea sortzen duena –energia mota honek erabiltzen duen baliabidea–.

Zenbait faktore direla eta –itsasoaren eta lurraren azaleraren arteko desberdinta-sunak, lurraren elebazioa, gaua eta egunaren arteko txandaketa, hodeitza, e.a– lurraren atmosferak modu irregularrean xurgatzen du eguzki erradiazioa. Irregu-lartasun horrek tenperatura desberdineko aire-masak egotea dakar eta , etahonen ondorioz, baita presio desberdinak ere. Halaber, presio desberdinek aireagoi-presioko eremuetatik behe-presioko eremuetara mugitzera bultzatzen dute,horrela airearen mugimendua sortuz. hau da haizea sortuz.

Haizea energia iturri gisa erabili izan da putzuetatik ura hartzeko, alea ehotzeko,untziak bultzatzeko eta elektrizitatea sortzeko Eguzkitik iristen zaigun energiaren% 1 eta 2ren artean haize bihurtzen omen da. Kopuru horrek mundu guztianurteko 53 TWh energia eoliko potentziala dakar berarekin, beti ere ingurumenbalio handiko eremuak kenduta.

Haizearen energia zinetikoa elektrizitate bihurtzeko erabiltzen diren makinei turbinaeoliko edo aerosorgailu izena ematen zaie. Modelo bakoitzaren berezitasunaketa enpresa desberdinen berrikuntza teknologikoak alde batera utzita, abatz batilotuak dauden palak mugitzen dituen haizearen indarrari esker funtzionatzen dutemakina hauek. Palak eta abatzak errotorea osatzen dute.

27 "http://www.idea.es-en" ikusi. Hauetako batzuk dira egun indarrean dauden laguntzak: haize indarra edo biomasa probestuz ekoiztutako elektrizitatekWh bakoitza, zentral nuklear, ur jauzi handi eta ikatz zentral termikoetako bataz besteko ekoizpen gastuaren 3 euro zentimorekin saritzen da; kWhfotovoltaikoa 36 euro zentimorekin saritzen da; bioerrekin homologatuak hidrokarburoen zergetatik salbuetsiak daude.


28

Abatza, bestalde lehendabiziko ardatz bati lotua dago (abiadura txikiko ardatzadeiturikoa), zeinek errotorearen abiadura angeluar berean biratzen duen. Abiaduratxikiko ardatza bira-biderkatzaile bati lotua dago, bertatik abiadura handiagoazbiratzen den abiadura handiko ardatz bat ateratzen da. Abiadura handiko ardatzeanenergia elektrikoa sortzen duen sorgailu elektriko bat dago, kableen bidez sareralotua.

Osagai horiek guztiak gondolan daude, eta azken hori dorrea izeneko euskarriandago. Gondola haizearen norabidearen arabera mugitzen ahal da eta potentziakontrolatzeko sistema batekin eta orientazioa kontrolatzeko beste sistema batekinosatzen da. Lehenengo sistemak haizearen bat-bateko abiaduraren araberapotentzia erregulatzeko (turbina bere potentzia izendatutik hurbilen funtzionaraziz)eta gehiegizko haizea izanez gero makinaren funtzionamendua geldiaraztekofuntzio bikoitza dauka.28

4. irudia: Gerindako haize-parkea (Nafarroa)(Iturria: ACCIONA Energiak lagatako irudia)

Energia eolikoa energia berriztagarrien artean garatuena da. Merkatuan autoe-koizpen deszentralizaturako diren kW bakarreko potentzia duten aerosorgailue-tatik, haize maila ertain-txikiko kokapena eta urtean 3.000.000 kWh sortu etaekoizpena garraio eta banaketa sareetara igortzen dituzten 2.500 kW-ekopotentzia duteneraino daude.

28 Teknologia eolikoari buruz informazio gehiago izateko Danimarkako bEnergia Eolikoaren Elkarteko http://www.windpower.org web orria gomendatzen dugu.


29

5 Makina hauen potentziaren garapenak eta beren ekoizpen maila handiak horieninstalazioa eragin dute Espainian, , 9.000 megawatteraino iritsi arte. Kopuruhoriek Espainia munduko bigarren tokian jarri dute, Alemaniaren gibeletik etaEstatu Batuen aitzinetik. 2006ko lehendabiziko hilabetearen egun batzuetanenergia eolikoak Espainiako elektrizitate eskariaren % 25 bete izan du kontsumo-punta uneetan.

Haize bidezko energia elektrikoaren ekoizpena normalean haize-parkeen makinaugari eta erraldoiekin lotzen bada ere, potentzia txikiko instalazioak erabiltzekoaukera ere badago, antena paraboliko bat baino apur bat handiagoak. Azkenhoriei mikroeoliko deitzen zaie eta modu isolatuan edo beste sistema berrizta-garriekin batera erabiltzen ahal dira, sare elektrikoa nekez iristen ahal den guneisolatuetara elektrizitatea eramateko edo lortutako elektrizitatea sare elektrikorasaltzeko. Mikroinstalazio elektrikoekin eskala txikian energia elektrikoa ekoiztekoaukera sortzen da, modu jasangarrian eta ingurumenarekin bat.

Nafarroa puntako eskualdea da energia eolikoan, horrela 2005eko bukaeran900 ziren instalatutako Mw-ak, Espainian instalatutako energia eolikoaren% 9.

EBPak instalatutako 20.000 Megawatteko potentziaraino iristeko asmoa dauka.

5.1.2. Eguzki-Energia

Eguzki-erradiazioak eguzkian du jatorria: segundo bakoitzeko 20 miloi Kelvingraduetan 600.000.000 hidrogeno tona erretzen ditu fusio termonuklearrekoerreaktore erraldoiak, 3,7x1023 kW-en baliokide den energia kopurua erradiatuz,hau da, eguzki azal m ko 64.070 kW sortuz.

Eguzki-erradiazio hau baliatzeko bi modu daude: pasiboa, hau da, eguzki-erradiazioa ahal den gehien aprobetxatzeko eraikinak orientatuz –faktore hauarkitektura bioklimatikoan erabiltzen da– edo modu aktiboa, eguzki-erradiazioaaprobetxatzeko gai diren elementu teknikoak erabiliz.

Eguzki-aprobetxamendu aktiboaren bidez elektrizitatea sortzen ahal da (eguzki-energia fotovoltaikoa) edo beroa lortu (eguzki-energia termikoa).

Eguzkiarena energia iturri berriztagarrien artean etorkizun handien duenetakoada, hiri-ingurumenean integratzeko aukerak direla eta. Proposatzen den energia-eredu aldaketan, energia iturri berriztagarrien artean herritarrek eta toki erakundeekparte hartze handien izaten ahal dutena da. Hau dela eta, eta potentzial hauprobesteko helburuarekin, duela zenbait urte Iruñeko Udalak bere EnergiaAgentziaren bitartez energia berriztagarri hau sustatu eta ezartzeko politikadarama.


30

29 Udal eguzki-instalazioei buruz informazio gehiago lortzeko Iruñeko Udalaren Energia Agentziari eskatzen ahal zaio, www.pamplona.es.

Eguzki-energia termikoa

Eguzki-sistema termiko guztien oinarrizko printzipioa sinplea da: eguzki-erradiazioabildu eta beroaren eroale den inguru batera eramaten da (gehienetan ura edo airea).Berotutako eroale hau zuzenean edo zeharka erabiltzen ahal da, beroa hondarrekohelmugara igorriko duen trukagailu baten bidez.

Etxebizitzetako berokuntza eta ur-sanitate beroa dira eguzki-energia termikoarenerabilera nagusiak. Badira beste batzuk ere: hozte-sistemetan, eguzki-sukaldeetan,eguzki-idortze eta-gatzgabetzean.

Eguzki-aprobetxamendu termikoko sistema ezagunena tenperatura baxukoa da,100 ºC-tik beherako eta eguzki-biltzaileen bidezkoa. Funtzionamendu errazekoada, eta berotegi efektua du oinarri: eguzki-biltzailera iristen diren eguzki izpiakbiltzaileko fluidoa berotzen dute, trukagailu baten bidez erabili arte energia gordetzenden andel metagailuaren ura berotuz. Igerilekuetako uren berotzeari dagokionez,metatze sistema igerilekuaren ontzi bera da. Eguzki-biltzailea hegoaldera begiraparatzen da, inklinazio zehatz bateko euskarri batean bermatuta, eguzki-erradiazioaahal den gehien probesteko helburuarekin.

5. irudia: Eguzki-energia termiko instalazio baten eskema.(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

Iruñean udal kiroldegia batzuek gisa honetako instalazioak dituzte ur-sanitarioaberotzeko.29.


31

6. irudia: Eguzki-energia termikoko instalazioa, Iturramako gizarte etxean.(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

EBPak instalatutako 4.200.000 m2 –etara iristeko helburua dauka, egungo azalerahogei aldiz biderkatuz.

Eguzki-energia fotovoltaikoa

Instalazio fotovoltaiko baten helburua eguzki-energiatik abiatuta elektrizitateasortzea da.

Instalazio fotovoltaikoak helburuen araberako bi talde handitan sailkatzen dira.Alde batetik saretik isolatuta dauden instalazioak ditugu, ohiko sare elektrikorikez dagoen toki zehatz batean energia elektriko eskaera osorik edo neurri bateanasetzeko helburua dutenak, bestaldetik, sarera lotutako instalazio fotovoltaikoakditugu, ohiko sare elektrikoari energia gehitzeko helburua dutenak.

7. irudia: Sarera lotutako eguzki-instalazio fotovoltaiko baten eskema.(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

5


32

30 Acciona enpresaren web orrian – "http://www.aesol.es" – gaiari buruzko informazioa aurkitzen ahal da.

31 Udal eguzki-instalazioei buruz informazio gehiago lortzeko Iruñeko Udalaren Energia Agentziari eskatzen ahal zaio, www.pamplona.es.

Bere osagaien ikuspuntutik instalazio fotovoltaiko batek modulu fotovoltaikozeta bestelako ekipoz (bateriak edota erreguladoreak) osatua da. Eguzki-zelulakosatutako modulu fotovoltaikoak eguzki-erradiazioa korronte zuzeneko energiaelektrikoa bihurtzen duten gailuak dira, inbertsoreak korronte zuzena korrontealternoa bihurtu, bateriak energia instalazio isolatuetan gorde eta erreguladoreakkarga prozesua eta batzuetan bateriaren deskarga kontrolatzen du.

Eguzki-erradiazioa zuzenean energia elektrikoa bihurtzea eguzki zeluletangauzatzen da “efektu fotovoltaikoaren” bidez. Prozesua solido, likido eta gasetanematen ahal da. Gaur egun, eraginkortasun handiena solidoetan lortzen da.

Eguzki zelulak material erdieroalez osatuak daude, silizioa kasu, material honenatomoak oso sentikorrak dira, 0,35 eta 3 mikrometro bitarteko uhin-luzera duteneguzki-erradiazio intzidentearen fotoien energiarekiko . Eguzki-erradiazioakmaterial erdieroalearen elektroiak mugiarazten ditu, bi poloen arteko korrontebat bultzatuz. Eguzki-zelulan sortutako korrontea ateratzeko plakek aitzineko etagibeleko zelularen aldeetan elektrodo metaliko batzuk dituzte.

Hondar urteotan panelak paratzeko modu berri bat sortu da, eguzki-baratzak 30,–ehundaka pertsonek paratu dituzten instalazio hauek–. Ikusgai dira dagoenekolanda eremuetan, nekazaritza errentaren osagarri gisa funtzionatuz.

Iruñeko Udalak “ikastetxe fotovoltaikoen sarea” sortu du; udal eraikinetan sareralotutako eguzki-instalazio fotovoltaikoa. Halako instalazioei erabilera pedagogikoaeman zaie.31

8. irudia: Hegoalde Ikastolako eguzki instalazioa, “Ikastetxe fotovoltaikoen Sarearen” kide. (Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

EBPak 400 megawattetara iristea proposatzen du.


33

5 Eguzki-energia termoelektrikoa

Eguzki-erradiazioa elektrizitatea sortzeko erabiltzen ahal dabi aldiko prozesubaten bide: lehendabizi berotasunean bihurtuz eta ondoren ohiko ziklo termo-dinamikoen edo sorgailu termoioniko edo termoelektrikoen bidez berotasunhau elektrizitatean bihurtuz (konzentrazioko eguzki-biltzaileak edo puntu bateanardazten duten helioestato eremuak erabiliz)

Eguzki-zentral termikoak fluido bat berotzeko helburuarekin eguzki izpiak biltzendituzten ispiluetan oinarritzen dira, fluidoa lurrun bihurtuta turbina bat mugitzendu eta honek bere aldetik sorgailu elektriko bat mugiarazten du.

Printzipio honen hiru aldagai garatu dira: dorre zentralak, disko parabolikoaketa zilindro parabolikoak. Lehendabiziko biak foku puntualaren konzentratzaileakdira eta hirugarrena foku linealaren sistema konzentratzailea da.

Europako ikerketa gune handiena Almerian dago32. EBPak instalatutako 405megawattetara iristeko asmoa dauka.

Eguzki-energia pasiboa

Eguzki aprobetxamendu pasiboa, eguzki energia bildu, gorde eta elementumekanikorik gabe banatzen duen sistema da.

Eraikuntzako diseinu pasiboak erabiltzen diren materialen ezaugarrietan etaairearen zirkulazioko fenomeno naturalen erabileran oinarritzen da. Hona gauregun erabiltzen diren oinarrizko elementuak: hegoaldera begira dauden beirakparatzea –berotegi efektua dela eta, eguzki-energia bildu eta berotasunaatxikitzen du– eta eraikinaren masa termikoa, bere egitekoa energia biltzea da,etxearen egiturazko elementu guztiek osatzen dute, edo xede horretarako berezparatutako bolumenek, zeinak material metatzaile batez (harriak, ura, etab.)beterik baitaude.

Eguzki erradiazioaren aprobetxamendu pasiboko teknikekin eraikin baten energiaeskaria % 60 gutxitzen ahal dela kalkulatu da.

Eraikuntzaren Kode Tekniko berriak eraikuntzen isolamendu termikorako etaargiztapen eraginkorrago baterako neurriak biltzen ditu, bai eta eguzki-energiatermikoaren bidez ur beroa sortu eta elektrizitatea sortzeko instalazio fotovol-taikoak ere, betiere kontsumoa txikiagoa eta energia-autonomia zein eraginkor-tasun handiagoa ahalbideratuko dituen orientazio bioklimatiko batekin.

32 Almeriako eguzki-plataforma www.psa.net


34

5.1.3. Energia Hidraulikoa

Ibaietatik pasa eta goi-maila batetik behe-mailara jaistean gizakiok duela mendeasko erabiltzen dugun energia zinetikoa sortzen du. Orain dela ehun urte bainogehiago energia mota hau, ordura arte garia ehotzeko nagusiki erabiltzen zena,energia sortzen erabiltzen hasi zen.

Zentral hidroelektrikoek ur-masa baten energia zinetiko eta potentziala energia elektrikoabihurtzen dute, ur-jauzi batetik igarotzearekin. Urak turbina bat mugitzen du, turbinarenerrotazio mugimendua ardatz baten bidez elektrizitate-sorgailu bati igortzen zaio.

Orokorrean bi zentral hidroelektriko mota daude: ur jariakorreko zentralak –hargunebaten bidez emariaren zati bat hartu eta zentralera eramaten dute bertan aprobe-txatzeko, ondoren ugaldera itzuliz– eta presa-oineko zentralak –urtegi baten bidezibaiaren urak biltzeko gai direnak–.

10 Mw potentzia baino gutxiagoko instalazioei minihidraulikoak deitzen zaie; ur-jauziak aprobetxatzen dituzte, urtegirik eraiki gabe eta ur-ibilgua aldatu gabe.Presatutako ugalde bateko edo ureztatze kanaletatik dabilen ura, 4, 5 metro edogehiagotik erori-arazten da, bere bolumenaren bultzadak elektrizitatea sortukoduten turbina batzuen palak mugitu ditzan.

Zentral hidroelektriko baten potentzia turbinatik pasatzen ahal den emariaren etajauziaren, hau da, zentralaren sarrera eta irteeraren arteko kota diferentziarenaraberakoa da. Parametro hauen arabera (jauzia eta emaria) turbina bat edo beste,egokiena aukeratuko da.

Aprobetxamendu zehatz baten ezaugarriak ezagutzeko gutxienez hogei urtehidrologikoen datuak behar dira.

9. irudia: Irabiako uharka (Nafarroa)(Iturria: ACCIONA Energiak lagatako irudia)

Nafarroan 2005ean 107 zentral hidroelektriko txiki daude funtzionamenduan. Insta-latutako potentzia gutxi gora behera 145 Mw-etakoa da.

EBPak Espainiarako 450 megawatt gehiago aurrikusten ditu.

Bestalde, mikrohidraulika saretik urrun dauden erabiltzaileei zerbitzua emateko ur-korronteak aprobetxatzean datza.


35

5 5.1.4. Itsas-energia

Itsasoa munduko eguzki-biltzaile handiena da, hau da, energia biltegi nagusiena.Energia hau ur-korronteetan, itsas-biomasan, itsasaldeetan edo haizeak jasotzendituen olatuetan biltzen da. Fenomeno hauetatik guztietatik eta beste batzuetatikenergia lortzen ahal da.

Hona, gaur egun aprobetxamendu-motak: olatuen eta marearen energia –olatueneta itsasaldien energia biltzen dute, inbutu handi, uhate, zutabe oszilatzaile etaabarren bidez kontzentratuz, uraren bolumen handiak sorgailu elektrikoei lotutadauden turbinak mugitzea lortzeko– itsas korronteak –korronteen bidean aerosor-gailuen antzeko turbinak jarriz- eta energia mareotermikoa –azaleko (eguzkiarenberoa jasotzen duena) eta sakoneko uren arteko tenperatura diferentzia probestenduena–.

5.1.5. Biomasa

Biomasa Lurraren materia organiko, begetal eta animalien multzoa da. Bereaprobetxamendu energetikoa usadiozko eta etorkizuneko erabilera da.

Erabilera energetikorako biomasatik eratorritako produktuei bioerregai deitzen zaie,beren egoera fisikoaren arabera bioerregai solidoak edo gaseosoak – batez erehelburu termiko eta elektrikoetarako erabiltzen direnak – eta likikoak – ibilgailuendakobioerregaiak–.

Biomasak energia berriztagarri izaera dauka, azken buruan bere eduki energetikoalandareek fotosintesi-prozesuan finkatutako eguzki-energiatik heldu delako.

Biomasa aukera energetiko bikaina da, hurrengo bi arrazoi hauek direla-eta:lehenengoa berarengandik abiatuta produktu ugari lortzen ahal direlako eta bigarrenaohiko erregaien egungo erabilera eremu guztietara ezin hobeki egokitzen delako;aipatu beharrekoa da, halaber, modu naturalez gordetzeko eskaintzen dituenerraztasunak –ahalmen horrek gainontzeko iturri berrieztagarriengandik desberdintzendu–.

Hiru dira biomasaren aprobetxamendu energetikoaren oinarrizko moduak: elektri-zitatea, beroa eta energia mekanikoa.

Hiru aprobetxamendu horiek energetikoki eraginkorragoak dira lehengaien horniduraiturriak eta ekoizpen instalazioak elkarrengandik hurbil daudenean bai eta, kontsu-mitzaileen eskari ingurumen eremutik hurbil daudenean ere.

“Gure planetan 200 bilioi tona biomasa hazten dira, gutxi gorabehera 30.000 exajouleko edukienergetikoarekin, lurraren erregai fosil guztien erreserben eduki energetikoaren baliokide. Energiaiturri gisa erabiltzen ahal den biomasa kopurua gutxi gorabehera 150 exajoulekoa izaten ahal da.33

33 “Instalaciones de biomasa”. Sociedad para el Desarrollo Energético de Andalucía S.A. Sodean elkartea, Sevilla, 2004


36

Biomasa eta elektrizitate ekoizpena

Biomasatik abiatuta elektrizitatea sortzeko bero ahalmen duten landareak edotanekazaritza eta basoko azpiproduktuak –laboreen ahotza, zuhaitz moztuenazalak, oliba hondakinak– erre behar dira, ur zirkuitu itxi baten tenperaturaigotzeko eta, sorgailu elektriko bat funtzionaraziz, turbina bat mugituko duenlurrina ekoizteko. Errekuntzarekin atmosferara isuritako CO2a landareek hazibitartean xurgatu dutenaren bezainbestekoa da.

Nafarroako Zangoza herrian laboreen hondakinen (ahotza), errekuntza bidezenergia elektrikoa sortzen duen instalazioa badago, 25Mwko potentzia instala-tuarekin.34.

10. irudia: Zangozako biomasa instalazioa (Nafarroa).(Iturria: ACCIONA Energiak lagatako irudia).

EBPak egun instalatutako potentziari 1.750 megawatt gehitzea proposatzen du.

Biomasa eta beroa.

Biomasa egurra errez etxebizitzetan beroa sortzeko erabili ohi da. Gaur egun,erabilera honez gain, etxebizitza, ikastetxe eta abarretan berokuntza edota ur-sanitate bero sistema gisa erabiltzen ahal diren eskala txikiko errekuntza sistemabereziak daude Beroa ere potentzia handiko instalazioetan sortu daiteke, abidezhiri osoetarako diren barruti-berokuntza instalazioen bidez.

Beroa sortzeko berokuntza sistema egonkor hauetan erregai solidoak erabili ohidira, hau da, egur hondakinak (zerrautsa, txirbila...) edo nekazaritzaren hondakinak(arbendol edo urra azalak, gerezi hezurrak...), eta horiei beren bero ahalmena



37

5 handitzeko tratamendu berezia ematen zaie.

Instalazio ezagun bat Segoviako Cuellarren dago, bertan inguruko zura industriarenhondakinak aprobetxatzen dira.

Bioerrekinak

Bioerrekinak petrolioaren eratorrien ordezko edo horiek motorretan erabiltzekogehigarri gisa erabiltzen diren bioerregai likidoak dira.

Garraiorako erabiltzen diren bioerrekinak hurrengo hauek dira: bioetanola –Gaso-linazko motorretan erabiltzeko erregaia da, lehengai naturaletatik erdietsia, halanola, azukre-erremolatxatik, zerealetatik eta beste zenbait laboreetatik; horiekguztiek alkohol bat sortzen dute (bioetanola), halakoa non zuzenean gasolinarierantsi ahal baitzaio edo, bestela, egoera puruan, ibilgailuetarako erregai gisaraerabili– , eta biodiesela -diesel motorrendako erragaia da honako hau, zeina landare-olioak (koltza-, soja- edo ekilore-olioak) edo frijitzeko erabilitako olioak erabilizekoizten baita-. Gasolio konbentzionalarekin nahastuta erabil daiteke, edo berabakarrik, era puruan.35

Nafarroako Caparroso herrian biodiesela ekoizten duen instalazioa bat dago, etaurteko 35.000 tona ekoizteko ahalmena dauka.36

11. irudia: Caparrosoko biodiesel instalazioa (Nafarroa).(Iturria: ACCIONA Energiak lagatako irudia).

EBPak garraioan eta joan-etorrietan erabiltzen diren erregai guztien % 5,75berriztagarriak izatea proposatzen du.

35 Informazio gehiago nahi izanez gero Iruñeko Udalaren Energia Agentzia “bioerrekinak” dokumentura jotzen ahal da.



38

Biogasa

Hondakin biodregadagarrien metanizazioak elektrizitatearen ekoizpenean erabiltzenahal diren gasak sortzen ditu. Ur zikinen araztegiak, zabortegi kontrolatuak,garagardoa ekoizten duten instalazioak edo mindak tratatatzekoak energia ekoiztenahal duten tokiak dira.

5.1.6. Geotermikoa

Energia mota honek ehundaka metro sakonean dauden Lur barneko masa igneoenberoa aprobetxatzen du elektrizitatea, berokuntza eta bizitegi erabilerarako urberoa ekoizteko..

Hondar urteotan etxe, industria eta nekazal erabileretarako beroa sortzeko lurrarenbero sorraren aprobetxamendua edonon ahalbidetzen duten teknologiak garatudira Tenperatura baxuko energia geotermiko sistemak dira.

Mundu osoan 7.000 megawatt potentzia instalatuta daude, horietako 2.700 EstatuBatuetan.

Espainia, Espainiako Geologia eta Meatzaritza Institutuak (IGME)1975ean lehen-dabiziko “Adierazpen Geotermikoen Inbentario Nazionala” burutu zuen, geologieremu eta arro desberdinen aukera geotermikoak baloratzeko helburuarekin.

5.2 ENERGIA ZERBITZUEN ESKARIAREN KUDEAKETA

Ohiko energia ereduak eskaria bultzatzen du, konpetentzia gutxiko merkatuetanarrazoizko prezioak eskainiz, baliabideen erauzketaren gehikuntzarenn eta eraldatzekoinstalazio berriekin, hori konpensatze aldera. Baina baliabide fosilak agorgarriakdira, eta erauzketa zailago egiten den heinean kostuek gora egiten dute, etaahalmen finkatuak gainditzen dituzten eskari gehikuntzak asetzeko inbertsio berriakbeharrezkoak egiten direnean eskala arazoak agertzen dira: mundu mailan fintzeinstalazioei ezarritako mugak adibidez, petrolio upelaren prezio hazkundean eragitendutenak, edo Italia edo Estatu Batuek bezalako herrialdeek jasan dituzten ilunaldielektrikoak.

Energia sistema jasangarri batek partikularren eskaria kudeatu behar du, errenta-garritasuna kontsumo erangikor baterako inbertsioetan eta energia zerbitzuakeskaintzean oinarrituz, modu horretan aurreztearekin batera kalitatea bermatuz.Kontsumitzaileei mugikortasuna, etxeko erosotasuna e.a. eskatzen duten erregaiedo elektrizitate kopuruak baino gehiago merkatuak orain arte litroak, metrokubikoak... eskaintzen zizkien. Eskaria gero konzienteagoa da ingurumen-mugezbezainbatean eta energiaren prezioa, gero eta prezio altuagoak; horiek merkatuesparru berri bat ireki dute.: megawattena hain zuzen –kontsumitzen ez direnkilowattak– eta horrek errengarri egin du, ekonomia zein ingurumen arloetan,partikularren energia-eragimena.


39

5 5.3 DEZENTRALIZAZIOA ETA GARAPENKIDETZA

Energia ekoizpenean dezentralizazioa bi mailatan gauzatu daiteke. Alde batetik,beroa/elektrizitatea eta hibridoak sorkidetzeko sistemk –adibidez eguzki energiatermikoa/gasa/biomasa– soberako ekoizpena sarean sartuz hiri-etxebizitza kole-ktibitateei berokuntza eta ur bero zerbitzuak emateko aukerak eskaintzen dituzte. Bestalde, energia iturri berriztagarriak aprobetxatzea ahalbidetzen duten teknologiakbanaketa sare nagusietatik urrun dauden komunitateetan autoekoizpenerakoegokiak dira. Elektrizitatea sortzeko modu hori zentralizatua baino eraginkorragoada, garraioan galera gutxiago izateaz gain, hurbileko inguru baten eskarira hobekiegokitzen delako.

Lanpostuak, prestakuntza eta garapen-aukerak sortuz, populazioa finkatzekohelburuarekin, Hegoaldeko herrietara inbertsioak bideratzen dituzten garapenproiektuek, baldintza onuragarrietan teknologiaren elkartrukatzea ahalbideratzenahal dute, halako uharte energetikoak sortuz, zeinen bidez posible baita lantegitxikiak abiatzea -elikagaiak eraldatzeko, ehungintzakoak, artisautzakoak, konponketakegitekoak- komunikazio-sistemetara iristea –telefonoa, Internet, zerbitzu publikoakeraikitzea–, ospitale bat edo lanbide eskola bat kasu, azken finean, isolaturik daudenherriak aro garaikidera jauzi egitea ahalbidetzen dute.


41

Energia-eragimena

Eragimenak atal berezia merezi du dokumentu honetan arrazoi hauek direla eta:

Zuzenean eragiten die energia guztiaren % 30 baino gehiago kontsumitzenduten hiritar partikularrei37;

Jardun esparrua oso zabala da, are gehiago eraginkortasun eza handiagoadenean.

Iruñeko Udalaren Energia Agentziaren helburuetako bat da:“Energiaren zentzuzko erabilera sustatzea, energia aurreztu eta eraginkortasunez erabiltzekoneurrien bidez; Engaiamendua, Iruñeko hiriare energia aurrezteko eta energia berriztagarriaksustatzeko; informazioa, aholkuak eta sentsibilizazioa hiritarrengana iristaraztea, energiakontsumoaren alderdien berri emanez”.

Energia ongi baliatzea komeni dela gauza jakina da aspalditik:

“Naturaren energia iturri eskuragarrien balioespenetik eta dagoeneko zirriborratuta dagoenteknologia eta garraioen prozesuen ikerketa batetik abiatuta, eragimen irizpideak azkenproduktuak maximizatuko dituen antolakuntzara garamatza zuzenean. Ustiapena hobetzea,manufakturetan energiaren erabileran eragimena gehitu, garraioan marruskadura gutxitueta merkataritzaren erraztea dira prozesu honen lau atal nagusiak...” 38

Baina, denbora luzez, eragimen kontzeptua makinei mugatua zegoela ematen zuen–etekin handien lortu, ahal den lan gutxienarekin–. Energia-eragimena erdietsi nahiden aprobetxamendua ahal den kontsumo txikienarekin lortzeko baliabideakerabiltzean datza:

industriaren alorrean, energia intentsitatea eta ekoiztutako BPG unitatebakoitzeko energia kontsumoa gutxitzea39.

pertsonen ohituren alorrean – etxeko kontsumoa eta mugikortasuna –ongizatea galdu gabe energia aurreztuz40.

Energia intentsitatea murriztu eta bizi kalitate maila berarekin partikularrenaurrezkia handitzen ahal da hain kontsumitzaile diren % 80ean atzerrikobaliabideen menpeko diren gure gizarteetan, zeren eta kontsumoaren aurrerakada

6

37 IDAEren datuen arabera –“Energiaren gida praktikoa”, Madril 2004– auto partikularrek ibilgailuen erregaiaren kontsumoaren % 40nbaino gehiago kontsumitzen dute, sektore honek energia guztiaren % 40 baino gehiago kontsumitzen du, industriak % 31, etxebizitzek % 15, zerbitzuek % 9 eta ekazaritzak % 5.

38 “Ekonomiaren oinarriei buruzko analisia”. Patrick Geddes eskoziar ekonomilariaren hitzaldia 1883/84 ikasturtean Edinburgh-eko Royal Society-n eskainia.“Ekonomia ekologikoaren oinarrietan”.

39 Lehen aipatu dugun Energia Eragimenari buruzko EBren liburuak dioenaren arabera “70. hamarkadatik 2002. urteraino EBren energia kontsumoa ia % 40a gehitu da, hau da, % 1 urtero, aldi berean BPGa bikoiztu egin zen, urtero % 2,4 haziz. Beraz, energia intentsitatea heren batean gutxitu zen”.

40 Oso urruti joan gabe, Iruñean kasu, energia gure etxeetan gaizki erabiltzeagatik Tuteraren tamainako herri bat 2 urtez hornitzeko adina energia eralgitzendugu. Aurreztu energia, denon kontua da! gidaliburuaren laburpena. Iruñeko Udala (Energia Agentzia). 2005.


42

handia izan baita hondar urteotan41. Modu horretan aurrezkiari toki gehiagoeginen genioke.

Baina bada beste maila bat eragimenaren eskalan: ezinezkoa da intentsitateamurriztu eta ongizatea mantentzea, bideragarria da gutxiago kontsumituzgehiago ekoiztu eta bizi-kalitatea hobetzea42. Hizkuntza ariketa batean,gutxiagorekin gehiago egiteaz aritu gintezke. Izaera ekonomikoko kontsidera-zioez gain, gizabidezkoak eta etikakoak gehitu behar dira: belaunaldien artekoardura, soiltasuna, -oreka ekologian- zoriontasun nahia edo giza ekitateabezalako baloreak. Balore horiek guztiak BEG isurketak murriztera garamatzate.

Arlo honetan enpresak beren negozioetan aldaketak sartzen ari dira, gizarte-arazoen konponketan gero eta gehiago inplikatuz. Gizartearen ErantzukizunKorporatiboaz (GEK) ari gara, hondar urteotan moda izatetik Europar Batasunekoagenda politikoaren gai nagusienetakoa izatera pasa dena. GizartearenErantzukizun Korporatiboaren Behatokiarekin bat, “GEKak , kezka hauekaseko dituzten politika, estrategia eta prozedurak eta beren solaskideekinharremanak osatuko dituen gizarte lan, ingurumen eta giza eskubideekikoerrespetua kudeaketan integratu, onartzea eta kezka horiek antolatzea dakar”

Energia-eragimenari buruzko EBren Liburu Berdean jasotzen diren energia-eragimen estrategia desberdinak eta Espainian 2004-2012 tartean Energia-Eragimen eta Aurrezte Estrategian aurreikusitako jarduera esparruen xehetasunakaztertuko ditugu orain.

6.1 ESTRATEGIAK

Kostuak barneratzea eta prezioak garden egitea

Ohiko energien prezioek ez dituzte bere baitan gizarte eta ingurumen kostuakhartzen.–adibidez giza-osasunean eta kliman ondorioak dituen atmosferakutsadurarena–. Tarifa finkoko sistemek ez dute energiaren erabilera ardu-ratsua sustatzen: kontsumitzaile partikular batendako kWh edo gas termiarenprezioak finkoak dira, kontsumitutako kantitatea edozein izanda ere. Kontsumoaltuei ez zaie kargarik ezartzen, ez da aurreztea sustatzen, kontrakoa baizik,kontratuen ezaugarri finkoek kontsumitzaile arduratsuenak zigortzen dituzte.Bestalde, gasolioaren eta biodieselaren prezioak antzekoak dira gasolinde-gietan.

Kostuak barneratzeak produkzio-ziklo batean parte hartzen duten baliabideak

41 Adibidez, energia elektrikoaren kontsumoa % 100 hazi da hondar 20 urteetan – "http://www.ree.es" –, erregai kontsumoa % 2 eta 4 aren arteko hazkunde erritmoan hazi da, prezioak nabarmen gora egin badute ere.

42 Guzti honi buruz aritzen da “4. faktorea. Ongizatea bikoiztu natur baliabideen erdiarekin. Erromako Klubari txostena” – Amory Lovins, E. Weizsäcker eta Hunter Lovins. Círculo de Lectores, 1997 -, energia-zerbitzuak eta kontsumo praktikak hobetzeko sistema eta prozedura desberdinak proposatzendituena.


43

6 eta prozesuak modu egokian kontuan hartzea esan nahi du – erauzketatikbirziklatzearaino, manufaktura edo baliabideak berrirojartzea edo, adibidezbaso-berritzea– . Giza lanaren eta naturaren baliabideen arteko berdintasunikusmoldea dakar.

Prezioak, kostuak barneratu eta tarifak kontsumo handienak zigortzen doazenheinean eskaera motelduz joanen da. Era berean berokuntzaren, ur beroareneta abarren kontabilizazio sistema bat-bateko eta agerikoak diren sistemakkontrola sustatu eta erabiltzaileen autorregulazioa gehitzen dute.

I+G+B

Ikerketa, garapena eta berrikuntzak energia-eragimenaren arloan , garrantzi handiadute, ekonomiaz eta ingurumenaz bezainbatean. I+G +B estrategiak energiaberriztagarrien alorrean eraginkor izan diren bezala –non, adibidez, hondar 10/12urteetako epean aerosorgailuen potentzia eta ekoizpena 2 eta 3 aldiz biderkatzealortu den– eragimenaren ikerketarako plangintzek, zerga-pizgarriak, aldi berekofinantzaketa eta kontsumitzaileei eskainitako zerbitzuei teknologia eta prozeduraaurreratuenak sartzeko arautegiak, kontsumoaren kudeaketa informatikorako–domotika –teknika berrien eta beren kontrol elektronikorako, genera-zio/kontsumorako sare deszentralizatu eta adimentsu, sistema hibridoak, eguzki-argi eta hondar-beroaren aprobetxamendua eta abarreko moduan fruitua emanendute.

Praktika egokien sustapena

Bai tokian-tokian edo estatuan-estatuan, bai inter pares –nazioarteko bi bazkideedo gehiago neurri berak edo neurri desberdinak antzeko epe, sektore edoerabileretan ezartzea adosten dute, eta ondoren emaitzak baloratu eta partekatzendituzte– ezarritako neurrien onura/kostua erlazioaren aldizkako analisia eta lortutakodatuen argitaratzea, eragimenerako egokien diren teknologia eta prozeduraberriztatzaileenen zabalpena, errepikapena eta legerian sartzea errazten dute.

Zergak

Ibilgailuetarako bioerrekin homologatuak erregai fosilen kontsumoa zergapetzenduen zergetatik salbuetsiak daude. Era berean, biomasa eta bioerregaien kontsumoarizerga-tratamendua onuragarria ezartzen ahal zaiebizitegi multzoetan berokuntzaedota ur-sanitate beroa ekoizteko eta iturri berriztagarrien bidez ekoiztutako energiaelektrikoa sistemetan.

Herrialde desberdinek –Espainia, besteak beste– potentzia handiko ibilgailuenerosketa eta isurtzen dituzten BEGak zergapetzea aztertzen ari dira.n Politika gisa


44

hauek egingarriagoak dira EBn, eta onuragarriagoak gutxiago kutsatzen dutenibilgailuen ekoizpen eta salmentarako

Finantzatzea

Eragimena hobetzen finantzatzen laguntzea epe luzean ekonomia jasangarriagoeta emankorrago baten alde egitea da; enpresa eta partikularrek ordea kostubereak egin eta epe motzean emaitzak ikusgarri eginen dituzten pizgarriak behardituzte. Laguntza publikoen hautaketa eta berariazko orientazioak ea eragimenamailegu pribatu bat emateko orduan beste bideragarritasun ekonomiko elementubaten gisan baloratzeak jasangarritasuna ondasun preziatutzat izanen merkatubat sortzen lagunduko dute. Hori inbertsio produktiboetarako nahiz higiezinenmerkaturako baliagarria da: bere etxebizitza eta mugikortasuna eraginkorragoakdirelako energia-faktura txikiago duen familia batek, etxebizitza erosteko kostueieta hipoteka-mailegu aldakortasunari errazago egiten ahal die aurre.

Kontratu publikoak

Gero eta gehiago dira erosketak egin –adibidez papera eta kontsumigarriak– edozerbitzu-emate eta laguntza teknikoak kontratatzeko orduan Ingurumen-kudeaketarenaspektuak baloratzen dituzten administrazio publikoak. EBean administraziopublikoek 300.000 ibilgailu baina gehiago erosten dituzte urtean; baterako lizitazioekkontsumo txikiago duten edo garbiak diren ibilgailuak berdintasun baldintzetanlehiatzea ahalbideratuko lukete. Ingurumen-irizpide berak ezartzen ahal diramugikortasun, berokuntza edo argiztapen zerbitzu energetikoak kontratatzekoorduan, esleipenetan sistema eraginkor eta berriztagarrien bidez zerbitzuak ematearipuntuak emanez.

Iruñeko Udalak 2005eko urtarriletik aitzina “erosketa berdea” izeneko irizpideak kontuanhartzen ditu obra, hornikuntza eta laguntza teknikoko udal kontratuetan. 43

Garapenaren aldeko lankidetza

Energia-eragimena garapenaren aldeko lankidetza politiketan sartzen ari da.Energia-eragimenez ekoiztutako ondasun eta zerbitzuendako aduana-tarifenmurrizketak nekazaritza eta manufakturen arloan praktika jasangarriak ezarri etagarapen bidean dauden herrialdeen jarduera ekonomikoa indartzen du. Finantza-baldintza eskuragarrietan teknologia eraginkorren elkartrukatzea edota estatu,nazioarteko finantza-erakunde eta GKEen lankidetza programetan eragimenaerantsitako balio gisa sartzea joera honen erakusle dira, Kiotoko Protokoloarenbabeseko Garapen Garbiko Mekanismoak kasu.

43 Informazio gehiago aurkitzeko udal web orrira "http://www.pamplona.es" edo Tokiko Agenda 21aran bulegora jotzen ahal da.


45

Komunikazioa, informazioa, prestakuntza

Eragimenari buruzko prospektiba eta ikerketa estrategikoek orok komunikaziopublikoari–praktika egokien zabaltzea, sentsibilizazio kanpainak–, kontsumitzaileeninformazioari, prestakuntzari eta trebakuntzari buruzko atala dakarte, egunerokobizitzan gure gizarteak eskatzen duen energiaren zati handi bat kontsumitzendutelako. Eragimen handiagoa lortzea energia erabiltzen den ekoizpen-instalazioetan,garraiobideetan eta azpiegiturak planeatu, diseinatu, mantendu eta konpontzengai diren pertsonen esku dago. Hemendik heldu da praktika egokiak eta gizarteeta pertsona balioetan oinarritutako hezkuntzaren garrantzia; izan ere, horien bidezbarneratuko dituzte gizabanakoek autonomiaz eta sen funtzionalez ingurumenarenaldeko eredu eta gomendioak.

12. irudia: Udal langileendako Energia Agentziak antolatutako kontzientziazio kanpaina baten afixa(Iturria: Energia Agentzia)

Garapen jasangarrirako prestakuntzak gizabanakoek eta gizarte taldeek konponbideautonomoak aurkitzeko ahalmenak sortzeko beharrari ere erantzun behar dio:kontsumoa gutxitu eta autoerregulatzeaz gain, autokontsumoa eta autoekoizpenasustatuko duten zerbitzu energetikoak asetzeko sare adimentsu eta deszentralizatuaksortu behar dira.

6.2 JARDUKETAK

6.2.1 Autoa eta partikularren mugikortasuna

Gure herrialdean ia 20 milioi ibilgailu partikular daude, 1000 biztanleko 450, hauda, ia bat bi pertsonako. Ibilgailu horiek guztiek 20.000 milioi erregai litro erabiltzendituzte, atmosferara kontsumitutako litro bakoitzeko CO2 ren 2,45 kg isuriz44.Ikerketa sinesgarrienak 0,25 eurotan jartzen dute ibilgailuarekin egindako kilome-

44 CO2ren isurketei eta merkatuan dauden ibilgailu desberdinen kontsumoari buruz gehiago jakiteko IDAEren web orrira jotzen ahal da. www.idae.es.


6

46

troaren kostua, bertan sartzen dira ibilgailuaren amortizazioa, erregaia, aseguruak,zergak, aparkalekua... Familia-aurrekontuaren %12 mugikortasunean erabiltzendela kalkulatzen da.

Hirian barna ibiltzeko bidaien %75etan bidaiari bakar batek erabiltzen duibilgailua, eta bidaia erdietan oso distantzia laburrak egiten dira.

1998-2002 eperako Tokiko Agenda 21 egindako Iruñeko jasangarritasun-adierazleen analisiak, 2002an garraioa CO2 isurketen % 42,49ren arduradunzela erakusten zuen.

2005ean Iruñeko Udalak argitara emandako “aurreztu energia: denon kontuaDA!” gidaliburuko gomendioekin bat, ibilgailuaren erregai kontsumoa %15murrizten ahal da ondoan zehazten diren jarraibideetako batzuk segituz gero45:

Autoa erosterakoan kontsumoari eta isurketei arreta eman: Kontzesiona-rioek afixa, etiketatze, liburuxka eta abarren bidez informazioa eskainibehar dute, horren gainean.

Ibilgailu eraginkorren erosketa lehenetsi, beharrei egokitutako potentziaeta zilindrada duten ibilgailuak aukeratuz –potentzia handiagoak kontsumohandiagoa dakarrelako–. Hiritik ibiltzeko ez da behar 4X4 bat.

Gidatzeko modu eraginkorrak jarraitu: azaleragailua zapaldu gabe abiatumotorra, lehen martxa motorra abiatzeko soilik erabili eta bi segunduondoren bigarren martxa jarri, gasolinan 2.000 biratan eta dieselean 1.500biratan aldatu martxa.

Abiadura luzeetan gidatu, minutuko birak igotzeko itxoin gabe, ez bortizkiazeleratu edo galgatu, motorra itzali 60 segundo baino gehiagoko geldial-dietan.

Desazeleratzeko, altxatu oina azeleragailutik, utzi ibilgailua berez ibiltzen,martxa engranatuta, eta ahalik eta gehiena geroratu martxaren apaltzea.

Gidatzean, garaiz aurreikusi zer gertatu behar den, poliki jokatzeko.

Autoa beharrezkoa den joan-etorrietan erabili soilik, eta garraio mota gokiena aukeratuz: trena, taxia, autobusa, bizikleta, oinez...

Ibilgailua partekatu lanera, ikastetxera, eta abarrera joateko, enpresaren edolantokiaren mugikortasun planetan eta eskolan garraioan parte hartu46.

45 Gidatze eraginkorrari buruz gehiago jakiteko: “Gidatze eraginkorraren eskubliburua. Estatuko Ibilgailuen Parkeko gidariak” IDAE Madril, 2002ko iraila.

46 Iruñeko Udalak bere web orrian ibilgailu pribatua partekatu nahi duten pertsonendako zerbitzua eskaintzen du: http://www.compartir.org/pamplona/


47

6

13. irudia: Ibilgailuei alternatiba errazena San Fernandoren autoa da, hau da, zati bat oinez etabestea ere bai... Oinez joan ikastetxera.

(Iturria: KidsCorner. Eurpako Batzordea, energia eta garraioa zuzendaritza nagusia)

6.2.2 Etxea

Etxeko energia kontsumo guztiaren %15 da; bertan etxetresna elektrikoak,klimatizazioa –berokuntza, aire girotua– argiztapena eta ur beroa sartzen dira .Eragimen ezak sortzen dituen galerak oso handiak dira: isolamendu kaxkarrak,erregulazio ezak, klimatizazioan, etxetresna elektrikoen erabilpen desegokia edoargiztapenaren aprobetxemendu eza.

1998-2002 eperako Tokiko Agenda 21ek egindako Iruñeko jasangarritasun-adierazleen ikerlanak, 2002an etxeetan egindako kontsumoa CO2 isurketen %31,08ren arduradun zela erakusten zuen.

2005ean Iruñeko Udalak argitara emandako “aurreztu energia: denon kontuaDA! gidaliburuko gomendioekin bat, klimatizazioan egindako kontsumoa %30 murrizten ahal da ondoan zehazten diren jarraibideetako batzuk segituzgero.

Ez leihorik ireki, berogailuak pizturik daudela. 10 minutu baino ez dira behar,gela bat aireberritzeko.

Erradiadoreak purgatu, eta egunez eta gauez erabiltzen diren geletan tenpe-ratura erregimen desberdinak ezarri; ez utzi erradiadore piztuak gutxi erabiltzendiren geletan.

Berotzen ari den gela itxi. Eraginkorragoa da gela txiki bat berotzea espaziohandi eta ireki bat baino.

Ez estali bero-iturriak, gortina, altzari edo beroa isurtzea galarazten duenbeste edozein elementurekin.


48

Gauetan, erabili pertsianak eta gortinak.

Ongi isolatu etxebizitza, zuloak eta zirrikituak konpondu eta itxi, pertsianenkutxetan, leihoetako junturetan eta abarretan, korronteak galarazteko. Kristalbikoitzak paratu.

Zaharberritze lanetan eraikinaren isolamendu termikoan hobekuntzak egin.

Erradiadoreetan termostato edo balbulen bidez klimatizazioaren tenperaturakerregulatu: neguan izerdia bota eta udan hotza izatea ez da erosotasuna, 21ºC nahiko dira, etxean goxo egoteko – gorako gradu bakoitzeko, % 7 igotzenda kontsumoa; bero egoteko moduko arropa jantzi: ez duzu igo beharkoberogailuen tenperatura.

14. irudia: Hain da erraza berogailua paratzea non askotan atzentzen dugun kanpoan bero iturriederra dagoela. Neguko egun eguzkitsuetan termostatoa jaitsi eta gortinak ireki. Eguzkiaren

energia distiratsua zure etxean sartu eta doan berotuko du.(Iturria: KidsCorner. Eurpako Batzordea, energia eta garraioa zuzendaritza nagusia)

Berokuntza sistema aukeratzeko, kontuan hartu gelaren tamaina eta bertanegiten dituzun gauzak.

Zerbitzu zentralizatuak dituzten jabekideen komunitateetan kontsumoarenaraberako sistemak ezarri eta banakako kontadoreak paratu.

Ura kontsumitzeak, ur beroa izan gabe ere, energi gastua eragiten du: uraedatekoa bihurtzeko arazketak edo tratamenduak, ponpatu eta garraiatzeakenergia xahutzen du, eta gero, behin erabilita, ura ibaietara isuri aurretikaraztegian tratatzeak ere energia behar du. Sanitate-ur beroan egindakokontsumoa % 30 murrizten ahal da ondoan zehazten diren jarraibideetakobatzuei segituz gero

Palanka-txorrotak erabili, edo tenperatura erregulatzen dituztenak. Erabiltzenez dituzunean, utzi ur hotza ateratzeko posizioan; horrela galaraziko duzuhurrengo aldian ur beroa irtetea.


49

6 Txorrota, dutxa eta komun-ontzietan kontsumoa murrizteko zurrusta-haustekoeta erreduktore mekanismoak erabili.

15. irudia: Zurruta hausteko arra(Iturria: www.ahorraragua.)

Ur beroa behar duzunean baino ez erabili, betiere xahutu gabe: bizarra kendu,hortzak garbitu eta gure burua txukuntzean txorrota itxi. Txorrota minutubatez irekita utzita, 15 litro ur joan daitezke, hustubidean barna.

Ur-jarioak eta tanta-isurtzeak konpondu, horiek egunean 30 litro ur xahutzenahal baitute.

Dutxa erabili, bainuaren ordez: uraren eta energiaren herena kontsumitukoduzu.

16. irudia: Utzi gomazko ahatetxoa! Dutxa azkarra hartzeak, bainuontzian denbora luzea eman beharrean energia eta ura aurrezten laguntzen du. Baliteke zure gomazko ahatetxoari ez gustatzea.

Baina ahatetxoa bainatzen duzun bakoitzean lurraren berotzea azkartzen ari zara.(Iturria: KidsCorner. Eurpako Batzordea, energia eta garraioa zuzendaritza nagusia)

Nahikoa duzu ura 35ºC-tan egotea, apainketa goxo egiteko.

Ahal den heinean eguzki-biltzaileak erabili ur beroa ekoizteko.

Etxetresna elektriko txikiak energi irensle handiak bilaka daitezke, zure etxean.Energiaren ikuspuntutik eraginkorragoak diren ekipamenduak hautatzen ahalditugu. Gailuak energiari buruz daramaten etiketaren arabera daude sailkaturik:etiketan adierazten dute aparatua noraino den eraginkor, energiaren ikuspegitik,norainoko zarata ateratzen duen, zenbat ur kontsumitzen duen eta beste zenbait


50

ere. Eskala beherakorra da, eta zazpi letra ditu, A-tik G-ra: A-k eraginkortasunikhandiena adierazten du.

17. irudia: Energia-etiketa.(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

Garrantzitsua da ahalik eta energia gutxien erabiltzen dituzten etxetresna elektrikoakhautatzea, betiere zure beharrekin bat (tamaina, edukiera, ezaugarriak...). Energiariburuzko etiketek erosten lagunduko dizute. Kontuan hartu: eraginkortasun txikikoetxetresna elektrikoek eraginkorrek kontsumitzen duten energia halako 3 kontsu-mitzen ahal dute.

Hozte-sistemek, gau eta egunez etengabe dabiltzanez, energia asko kontsumitzendute, eta horregatik, aurrezteko ahalmen handia dute.

Iruñeko Udalak argitara emandako “aurreztu energia: denon kontua DA! gidaliburukogomendioekin bat, hozkailu eta izozkailuaren kontsumoa % 30 murrizten ahalda ondoan zehazten diren jarraibideetako batzuk segituz gero.

Janaria hozteko aldean desizoztu: hozkailua hotzago egonen da, doan, etahorrenbestez, energia gutxiago kontsumituko du.

Ez sartu gauza berorik hozkailuan.

Hozkailua eta izozkailuaren tamaina benetako premien arabera aukeratu;

Hozkailua toki fresko eta ongi aireztatu batean paratu, betiere eguzkiko argitik,erradiadoreetatik eta beste edozein bero-iturritik urrun.

Atzealdeko sareta egurasturik eta garbi iraunarazi.

Ez ireki ateak behar baino gehiago, eta bermatu ongi itxita eta zigilatutagelditzen direla, energia alferrik ez xahutzeko; atearen edo estalkiaren junturaketa markoa doiturik daudela bermatzeko paratu paper zati bat itxieran. Sendoirauten badu, itxiera egokia da.


51

6 Hozkailua desizoztu, izotzak 5 mm-ko lodiera hartu baino lehen, bestelagehiago kontsumituko baitu.

Irakurri fabrikatzailearen eskuliburua, gailuaren kontrolen eta mantentze-lanen jakitun egote aldera.

Sukaldean egindako kontsumoa % 35 murrizten ahal da ondoan zehazten direnjarraibideetako batzuk segituz gero:

Sutegiaren alde beroa baino azalera handiagoko ontziak erabili, beroa ahaliketa gehien aprobetxatzeko.

Eltzeak estali, egosketak dirauen bitartean; sua jaitsi, borborka hasten denean,eta sua itzali, janaria egiten bukatu baino lehentxeago, hondar-beroa apro-betxatzeko.

Ahal duzularik presio-eltzeak eta eltze lasterrenak erabili: janaria egitekodenbora gutxiago behar dute, eta askoz energia gutxiago kontsumitzen dute.

Egosketak ordubetetik gora iraun behar duenean, ez berotu aurrez labea,eta ez ireki labeko atea, behar ez baduzu.

Garbigailuaren kontsumoa % 60 murrizten ahal da ondoan zehazten direnjarraibideetako batzuk segituz gero:

Garbigailua osorik bete, zama erdiko programa eduki ezean.

Tenperatura baxuan edo hotzean garbitu: ura berotzeak energia kontsumoaren% 85 dakar.

Iragazkiak garbi izan; horrela errendimendu egokia eta kontsumo gutxiagobermatuko ditugu.

Ez alferrik erabili zentrifugatua eta lehorgailua: balia zaitez eguzkiaren edogiroaren beroaz.

Irratia, telebista, bideoa, DVDa eta ordenagailua bezalako aparatu elektrikoenkontsumoa % 25 murrizten ahal da ondoan zehazten diren jarraibideetako batzuksegituz gero:

Ez badiegu kasurik egin behar, ez piztu.

Osoki itzali, batez ere argi-adierazlerik edo adierazle digitalik badute. Argi-


52

pilotua piztuta irauteak (irudirik eta soinurik gabe) ohiko funtzionamenduaren%15 bitarte kontsumitzen du.

18. irudia: Argi-pilotua piztuta daukaten aparatu elektrikoekEuropako energiaren % 6 xahutzen dute.

(Iturria: KidsCorner. Eurpako Batzordea, energia eta garraioa zuzendaritza nagusia)

Ez konektatu erabili behar ez dituzun ordenagailuaren osagarriak, etaordenagailua itzali, ordubetean erabili behar ez baduzu.

Iruñeko Udalak argitara emandako “aurreztu energia: denon kontua DA! gidaliburukogomendioekin bat, argiztapen-kontsumoa % 30 murrizten ahal da ondoan zehaztendiren jarraibideetako batzuk segituz gero:

Eguzkiaren argia aprobetxatu: naturala da, doan, eta ez du kutsatzen.

Gela batetik ateratzen zarenean, horko argiak itzali.

Lanparak eta pantailak garbi eduki.

Argien indarra erabileraren arabera egokitu. Laneko argiak erabili, mahaigainekoa kasu, eta ez argiztatu gela osoa.

Etengailu osagarriak instalatu, argi-puntuak zenbat eta hainbeste.

Argiaren intentsitatea erregulatzeko gailu elektronikoak paratu.

Fluoreszenteak erabili argi asko eta hainbat orduz behar den tokietan,sukaldean kasu. Bonbila arruntek halako 5 gutxiago kontsumitu eta halako8 gehiago irauten dute fluoreszenteek.

Lanpara elektronikoak edo kontsumo baxukoak erabiltzen badira: aargitasunberdina eman, gutxiago kontsumitu eta gehiago irauten dute.Evitando el uso de lámparas de muchas bombillas.

19. irudia: Kontsumo baxuko zenbaitlanpara eredu.

(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)


53

6 Ez erabili bonbila asko dituen lanpararik.

Hona kontsumo baxuko bonbilen alderaketa:

Eragimena hobetzeko kontuan hartu beharreko bestelako jarraibideak:

Eskailerak oinez jaistea ariketa fisiko ona da.

Etxebizitza erosterakoan bere energia kontsumoa kalkulatu.

Ahal izanez gero sistema fotovoltaikoak jarri energia elektrikoa ekoizteko.

Hondakinak banatu, birziklatu eta berrerabili.

E4ren 2005-2007 Ekintza Planak alor honendako 216 milioi euroko diru-laguntzakaurreikusten ditu.

6.2.3 Ikastetxeak

Ikastetxe baten berokuntza –% 80 baino gehiago– , argiztapen eta makineriarakoenergia kontsumo ertaina 140 kWh/urte/m2 ingurukoa da. Horrela, 2.000 m2 azaleraeta 500 ikasle dituen ikastetxe baten kontsumoa urteko 280.000 kWh ingurukoaizanen da, atmosferara CO2ren 100 tona isuriz, 12 hilabeteko 20.000 -ko gastuarekin.Kopuru horiei mugikortasun gastuak erantsi behar zaizkie, bai eskola garraioarenak,bai ikastetxetik kanpo egin diren jarduera osagarrienak. Horregatik da haingarrantzitsua ikastetxean energiaren erabilera kontziente eta arduratsua egitea,eragimenaren aldeko jokabidea hartuz.

Ikastetxeetan etxebizitza-eraikinendako aipatu ditugun gomendioetako askoerabiltzen ahal dira, eta horietaz gain, hurrengo hauek gehitu:

Energia eta eragimena eduki kontzeptual, prozedurazko eta jarrerazko gisaralantzea;

Ohiko bonbilaKontsumo

baxuko lanparaZenbat

aurreztu,eurotan

Zenbat aurreztu,kw-etan, lanpara

erabilgarriaden aldian

40 w

60 w

75 w

100 w

150 w

9 w

11 w

15 w

20 w

32 w

248

392

480

640

944

25

39

48

64

94


54

Energia eragimena eta orokorrean eskola-giroa hobetzeko jarduerak planifikatueta gauzatzean ikasleen parte-hartzea sustatzea;

Gizartearo eta familiei lortutako emaitzak jakinarazi.

Dokumentu honen 7. epigrafean jasangarritasunerako hezkuntza estrategia moduzabalagoan garatzen da.

6.2.4 Bestelako sektoreak

ZERBITZU PUBLIKOAK

E4ak Udalek energia zerbitzuak kontratatzeko prozedurak azkartzea propo-satzen du, baita argiztapen publiko sistemak eta uraren zikloaren eragimenahobetzea ere.

ENERGIAREN TRANSFORMAZIOA

E4ak eragimenaren hobekuntzan fintze eta ohiko elektrizitate ekoizpen sektoreakengaiatu nahi ditu, batzorde mistoen bitartez; bideragarritasun eta auditoretzaikerketen bidez beroa/elektrizitatea batera sortzeko sistemak nabarmen handituz.E4ren 2005-2007 Ekintza Planak alor honendako 6 milioi euroko diru-laguntzakaurreikusten ditu.

INDUSTRIA

Zenbait industria azpisektoreek energiari buruzko auditoretzak egin izan dituzte1980ko hamarkadatik aitzina, gutxien xahutzen duten sistema eta prozesuakindarrean jartzeko inbertsioak eginez. Inbertsio hauen baitan langileen pres-takuntza eta hondakinen birziklapena sartzen dira; horiek amortizazioak gizar-tearen esparruan ondorio onuragarriak ekarriko ditu.

EBren zenbait ekimenek industriaren eragimena hobetzea sustatzen dute:Isurketen saloresketa (87/2003), kutsaduraren prebentzio eta kontrol integratua(61/1996), edo bioerrekinena (17/2003); eta etiketa ekologikoen Erregalamenduak(2000) edo gestio eta ingurugiro auditoretzaren zuzentarauak (EMAS, 2001;Espainian indarrean sartzeko 16/2002 Legea onartu zen, zerikusia duen edozeininstalazioak lizenzia administratiboak lortzeko nahitaez bete beharrekoa). Eraberean, EBak azpisektore desberdinetan eskuragarri dauden teknologia hoberenei(ETH) buruzko dokumentuak prestatzen ditu; bertan erabilitako lehengaiak,prozesuak eta beren isurketak zerrendatu eta aholkatutako aplikazioak azaltzendira.

E4ren 2005-2007 Ekintza Planak energia errendimendua hobetzeko enpresa-


55

6 erakudeekin borondatezko akordioak lortzea proposatzen du47, bai eta kimika,elikadura, edariak eta tabakoa, burdingitza eta galdaragintza eta mineral ezmetalikoen alorretan administrazioak % 75ean finantzatutako 276 auditoretzaegitea ere, eta aurrezte zein eraginkortasun proiektuak finantzatzeko 108 milioieuroko laguntza publikoak eskaini ere.

GARRAIOA

E4ak hiriko mugikortasunari eta enpresen zein lantokien garraioari buruzko planakgaratzea proposatzen du: flota desberdinen –aireontziak, kamioiak, itsasontziak–gestio eta berritze jarduerak, bai eta guzti haietarako eraginkor gidatzeko neurriakere edo merkatugaien garraioan trenbide eta itsasontzien erabilera handitzekoproposamenak. E4ren 2005-2007 Ekintza Planak alor honendako 128 milioi eurokodirula-guntzak aurreikusten ditu.

NEKAZARITZA

E4ak lurra eraginkortasunez lantzeko eta traktore-parkea berritzeko neurriakproposatzen ditu; baita hobekuntzak ureztatze sistemetan ere.

KOMUNIKAZIOA

Azkenik, E4ak publizitate izaerako aldizkako kanpainak proposatzen ditu; 2005-2007 Ekintza Planak hiritarren sentsibilizazio kanpainetako 6 milioi euro aurreikusiditu.

47 Gisa honetako akordioak emaitza onak erdietsi dituzte Holanda bezalako herrialdeetan.


57

Jasangarritasunaren aldeko hezkuntza

Nazio Batuen Batzar Orokorrak 2005/2014ko epea Garapen Jasangarri baterakoHezkuntzaren Hamarkada izendatu zuen. Hezkuntza orientabide horrek pertsoneneguneroko bizitzar-esparruetan energia-eragimena lortzeko gaitzea da: baliabideenaprobetxamenduan, ingurumen-kostuen barneratzean, berriztagarritasuneangaitzeko hezkuntza-orientabide bat. Laburbilduz, atmosferara BEGen isurketenmurrizketa dakarren ekonomía, gizarte eta ekologia garapen eredu baterako hezi.

Jasangarritasunaren aldeko heziketa garatzen hasia da dagoeneko berecurriculumetan ingurumenaren aldeko kezka sartzen doazen hezkuntza-komunitateetan.

7.1 INFORMAZIOA ETA INGURUMEN-ALDAKETA

Klima aldaketa arintzea xede duten ingurumen-kudeaketako politikak gero etagehiago sartzen ari dira ingurumen-heziketaren tresna desberdinak –“EspainianIngurumen-heziketaren liburu zuriak” bere helburu eta ezaugarriak ongi azaltzendit – batez ere, hain ugari diren informazio, komunikazio eta sentsibilizazio kanpainak,aipatzen ari garen ingurumen aldaketa, energia eredua eta eragimena lortzekonahikoak iruditzen ahal zaizkigunak48. Baina errealitatea egoskorra da eta informaziotikingurumen-aldaketara, baliabideen erabilpen eraginkorrera eta kontsumo arduratsuradoan urratsa ez da automatikoa. Horrela izanen balitz, industrializatutako herrialdeenpopulazioak dagoeneko baliabideak xahutzeari utzi eta kontsumismoa zalantzanjartzeari ekinen baitzion informazioa ugaria baita aspaldidanik : erreportaiak,telebistan; albisteak, prentsan; guneak, interneten; gaiari buruzko programak,irratiak, erakusketak, jardunaldiak, hitzaldiak, mahai-inguruak, lantegiak, liburuxkak,CDak, aldizkariak, material didaktikoak... horiek denek argibideak ematen dituztebaliabideen erabilpen desegokien desegokiaren eta klima-aldaketaren harremanariburuz, bai eta beren ondorioez eta ekoizpena zein kontsumo arloetan daudenalternatibez ere.

Informazio kanpaina horiek nahiko ote diren aztertzerakoan, konutan hartu beharda horien emaitzak eta aldaketarako nahia indargabetzen duten bestelako portaerarenmodelizazio eta gizarteratze tresnak badirela –publizitate komertzialaren joerak etazenbait bizimoduen zabalpen mediatikoa–. Ingurugiro-aldaketari dagokion “zerobatura” honek “Espainiar gazteak energia eta ingurugiroaren aurrean. Borondateona eta premisa ahulak49” ikerketaren ondorioak azaltzen ahal ditu.

Bertan gazteen % 47,2kkutsadura eta sortzen dituen hondakinak gutxitzen “askoedo nahiko” ahalegintzen dela dio, baina, aldi berean % 68,7k igurumen arrazoiak

7

48 Ingurumen Ministerioa, Madril, 1999.

49 Victor Pérez Díaz eta Juan Carlos Rodríguez. Energia eta ingurumen gidaliburu teknikoak bilduma. Gas Natural Fundazioa, Bartzelona, 2005 – Ikerketa16 eta 35 urte bitarteko 1.203 pertsona elkarrizketatu zituzten – eta eztabaida taldeak antolatu zituzten.


58

direla-ta kotxea erabiltzeari inoiz ez diola uko egin esaten du. Bitartean % 62kenergia berrieztagarriengatik gehiago ordaintzeko prest dagoela dio; % 53,7khozkailua erosterakoan ingurumenari sortzen ahal zaizkion kalteak gutxi edoezer hartu ditu kontuan; eta % 58,5k argiztapena eta etxetresna elektrikoaketxebizitzan gehien kontsumitzen den energia zerbitzua dela dio. Datu horiekgero eguneroko bizitzan indarrean jartzen ez diren “balore teorikoen” nagusitasunaberresten dute. Ikerketaren egileek dioten moduan:

“Portaeretatik kultur oinarrietara igarotzen bagara, datuok piska bat zalantzazkoak direlaikusten dugu (“premisa ahulak”). Hasteko energia eta ingurumenari buruz dauzkateninformazioa eta ezagutza mugatuak dira eta gaiari buruzko nahasmen handia erakustendute... Hedabideetan konfidantza askorik ez duten arren, bertatik lortzen dituzte gaihauei buruzko argibideak, horien inguruan duten pertzepzioa, bestalde, aski pasiboaeta akritikoa dela onartzen dute... Egoera hau indarrean dauden hezkuntza prozesuak(prestakuntza zientifikoa, logika formala eta epistemologia, informazioa, errealitatearenzentzua; gizarte prestakuntza) berrikusi eta hobetzeko aprobetxatzen ahal da.”

Irudiaren zein errealitatearen zein asmoen eta gertaeren arteko aldea taldesozialen artean ematen da, izan ere, balore batzuk aitortzen dituzte, eta bestebatzuen arabera bizi dira: horrela, adibidez, elkartasuna balore gisa aitortzenden bitartean, praktikan gizarte kohesio sareak pobretzen dituen indibidualismolehiakorra gauzatzen da.

“Gizarte-eztabaiden gainean, errealitatean, gauzatzen bada oinarrizko akordioa , baina,aldi berean, proposatzen diren aldarrikapenak errealitate bihurtzeko momentuan zailtasunugari erakusten dituzte. Sexu berdintasuna, natura zaintzea, gutxiengoekiko errespetuaedo bake nahia bezalako gaiak kasu adierazgarriak dira... Ebatzi gabeko dilemak etaorokorrean onartutako baina konpondu gabeko esparru problematikoa, giza nortasunareneraikuntzan eragin handia duten arazo motak dira” 50

Izan ere, gazteen jokabideak ingurumenaren esparrua ere bere baitan hartzenduten balore eztabaidagarrien testuinguru batean ematen dira. Testuinguruhorretan modelizazio faktoreak elkarren artean norgehiagoka aritzen dira, etaeragile horietako batzuek teorikoki erakutsi nahi dituztenen aurkako baloreaktransmititzen ahal dituzte. Ohar gabeko portaeren modelizazioari buruzkoesperientzia batek baieztapen hau erakusten digu –irakurle askorendako hurbilaizanen delakoan gaude– .

Iruñeko Udalak irakasleek eskatuta energia eta jasangarritasunari buruzkosaioak eskaini ditu Ikastetxe eta Institutuetan, ikasleei energia berriztagarrieiburuz gehiago jakinarazi eta aurrezte eta energia-eragimen alternatibak ezagu-tarazteko. Maiz, apiriletik aurrera, udaberrian eskaintzen diren saioetan, be-

50 “La construcción de la personalidad moral”. Josep María Puig Rovira. Paidós, Bartzelona 1996.


59

7 rokuntza sistemak piztuta egoten dira,eta, bero gehiegi egiten duelako leihoakirekita, horren ondorioz leihoetatik horrenbeste argi sartzen baita, arbeleanisladak sortzen dira eta pertsiana jaitsiak eta argiak piztuta egoten dira –fluo-reszente guztiak, eremuko kontadorerik ez dagoelako– . Hau guztia hain maizgertatzen da, ezen normala ematen baitu. Baina normal horrek arauak ezarrieta ohiturak sortzen dituena da. Normalaren, ohikoaren baitan, automatizatutakogiza jokabide horiek daude, inguruari eta sortzen ahal dituzten ingurumen-ondorioei erreparatu gabe barneratuak, adibidez gela huts batean telebistapiztuta uztea, edo auto-ilaratan motorra ez itzaltzea. Saio hauetan energia-ohitura egoki, kontsumo arduratsu eta abarri buruz hitz egin da, baina eguneroberoak ihes egiten uzten duten leihoak irekita izan, eta, , energia xahutzenbizitzeak, finean gutxi baloratutako ongizatearen esperientziak, eragimenarenfaltan hezten gaituzte eta ingurumen kontrako kontsumorako jokabideakerakusten dituzte.51.

Baina beti ez da horrela gertatzen, ingurumenaren kontrako eta aldeko pizgarrienarteko borroka, baloreen arteko eztabaida, epai morala aplikatuz eta erabakienartean hautatuz ebazten ahal dira. Eskola-eraikinak ongi prestatuak ez daudela,hezkuntza antolakuntza konplexuak aldaketak egiteko denbora behar duela etainbertsioak garestiak direla egia izan arren, zenbait ikastetxeetan hurrengohauek dagoeneko instalatu direla ereegia da: erregulazio giltzak berokuntzaerradiadoreetan; eguzki-erradiazio erasotzailearen efektuak saihesteko gortinak;isladaren aurkako fluoreszenteak, arbelen gainean; gelak argiztatzeko tartekakoetengailuak... horretaz gain, ekoauditoretza egin, Ekoeskolai52 egiaztagiria lortuedo Energia Taldeak53 sortu dituztenak ere aipatu behar dira. Horren jardunahain zuzen, erakusten du ikastetxeetako berokuntzaren, ur beroaren etaargiztapenaren kontsumoak urteko % 8 jaisten ahal dela. Ingurumen egoerarierreparatu eta koherentziari eutsi dioten ikastetxeek –aitortutzen dituztenbaloreen eta gauzatzen dituztenen artean–, Ingurumenaren babesa– etaindarrean jarritakoen artean –eragimena– jasangarritasunaren aldeko ingurumenaldaketa prozesuak garatzen ari dira.

Ingurumen-aldaketak, elkarreragilea eta bizi izandakoa izan behar du, zertukobada. Informazioa – batez ere hedabideetan ematen dena – diskurtsiboa etanorabide bakarrekoa izaten da. Ingurumen-aldaketak izaera dinamikoko prozesuakbehar ditu, harriak ur geldoetako lakuan erortzerakoan sortzen duen mugimen-duaren izaera berekoak, azalera mugitu eta hondoa astintzen duten onda

51 Hau dela eta, saio hauen eduki esanguratsua beharrezkoa ez den argiztapen publikoa itzali, pertsianak goratuz ikasgelak argiztatzeko modua aurkitu eta erradiadoreak eta leihoak ixtea izan da.

52 Ekoeskolen sarea beren anbientalizazio proeiktuak garatzen dituzten ikastetxeei bandera berdea ematen die: "http://www.eco-schools.org"

53 Ikasleek osatuta eta profesionalek bideratuta, Eteam-ak Heidelberg-eko (Alemania) Herriko Etxeak sustatu ditu Eteam-ak: "http://www.heidelberg.de/umwelt/ETeam"


60

konzentriko horiek sortuz.

Ikastetxean, prestakuntza-esperientzia batek edo kalitate plan bat ezartzerakoanlortutako ezagutzak ingurumen-aldaketa prozesu baten abiarazle gisa funtzionatzenahal dute. Gaiari hurbiltzeko lehen bultzada hori – tokian tokiko egunkari bateanalbiste bat irakurtzea kasu– lotu dakioke, adibidez ingurmena hobetzea helburuduen proiektu batekin, esaterako murriztea ikastetxearen inguruan den gehiegizkotrafikoa. Hala ere, hari garraiatzaile54 hori aldaketaren alde lan egiten duten lagunekbere gain hartzea beharrezkoa da. Prozesuan parte hartzen duten pertsonekeskuragarri dagoen informazio emariaren elkarrekintza antolatzaile batean loturaksortzen dituzte, interpretazio estrategiak sortuz eta zerikusia duten ezagutzak,baloreak, jarrerak eta konpetentziak, e.a. hierarkizatuz; hau da, jasangarri etaingurumenaren aldeko curriculum baten praxi errealerako joera ezarri behar dute.

7.2 PARTEKATUTAKO HELBURUEI BABESA

Jasangarritasunerako hezkuntza Nazio Batuen Programa 21ean bildutako helburuakbetetzeari bideratua da55 :

4.7 HELBURUA

“Hartu behar dira neurriak, kontsumoak betetzen duen funtzioa eta kontsumo-mota jasangarriak sortzeko modua hobeki ulertzeko”.

54 Batzuetan irakasle talde batek partekatutako argudio bati buruzko hausnarketak betetzen du funtzio hau; adibidez: eskola-giroa hobetzeak hezkuntza-irakaskuntzan elkarbizitza giro positiboak sortzeko mesedegarri da, eduki kontzeptualei esanahia eta funtzionaltasuna eman eta gizarte bizitzaren besteesparruetan erabiltzen ahal diren konpetentziak garatzea ahalbidetzen du.

55 180 estatuk baino gehiagok izenpetu dute, Espainia beraien arten, 1992an Rio de Janeiron, Lurraren Gailurrean, Nazio Batuen Informazio Publikoko Departamentua


61

7 Jarduerak

4.11 “Hazkunde ekonomikoaren egungo kontzeptuak eta bizimodu aldaketarenbidez bizi maila hobetzea ahalbideratzeko aberastasun eta oparotasunkontzeptu berriak sortzeko beharra ere kontuan hartu behar dira; agorgarridiren Lurraren baliabideekiko menpekotasuna gutxitu eta Lurraren ahalmena-rekin oreka handigoan egoteko”.

25.9 “Hezkuntzak irakaskuntza programa orotan ekologia-sentsibilizazio etagarapen jasangarriaren kontzeptuak bereganatu ditzan zaintzea”.

Baliabideak, helburuak gauzatzeko

4.27 “jasangarri ez diren kontsumo eta ekoizpen motak aldatzea, zeinkontsumo eta bizimodu jasangarriak sustatzen dituzten baloreei eustea.”

9.31 “Beharrezkoa da toki, nazio eta nazioarteko mailatan garapen jasan-garriaren sustapenari eta atmosferaren babesari aipu egiten dioten hezkuntzaeta kontzientzia programak bereganatu eta indartzea”

Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeak –UNESCO–Jasangarritasunaren aldeko Heziketaren Hamarkadako aplikazio Programa onartuzuen. Testuinguru horretan, 2005eko martxoaren 17 eta 18an, NBEko EuparakoEkonomia Batzordea osatzen duten 50 herrialdetako Ingurumen eta HezkuntzaMinistroek, Espainiakoa barne, goi mailako bilera egin zuten Vilniusen etaGarapen Jasangarriaren aldeko Hezkuntza Estrategia bat onartu zuten hurrengohelburu hauekin:

“Ekonomia Batzordeko kide diren Estatuei garapen jasangarriaren aldeko hezkuntza (GJH)sustatzera bultzatu eta irakaskuntza ofizial arautuan, arautu gabekan eta libren , zein irakasgaiegoki orotan sartzea. Modu horretan pertsonek garapen jasangarriaren esparruan ezagutzakbereganatuko dituzte, beren ahalmenak eta bere buruarekiko ziurtasuna handituz, aukeragehiago izanen dituzte naturarekin orekan bizitzeko, gizarte-baloreak, generoen berdintasunaeta kultur aniztasuna errespetatzeko.”

Oinarriak artikuluan, Estrategiak hurrengo hau dio:

“Garapen jasangarrian osatzen duten gaien artean hurrengo hauek aipatzea beharrezkoada: gizabidetasuna, bakea, etika, mundu eta toki mailako ardura..., osasuna..., ekoizpenjarraibideak eta kontsumo ohiturak..., ingurumenaren babesa, natur baliabideen kudeaketaeta biologia nahiz paisajearen aniztasuna...”

Jasangarritasunerako hezkuntzak, aldi berean, 2006ko apirilaren 5ean Kongresuan


62

behin-betiko onartu zen Hezkuntzaren Lege Organikoaren – LOE - baitako helburuakazaltzen ditu:

“Espainiako hezkuntza sistemak hurrengo helburuak lortzera joko du:... e) Bakerakoprestakuntza, giza eskubideekiko errespetua, elkarbizitza, gizarte-kohesioa, herrien artekolankidetza eta elkartasuna, bai eta izaki bizidun eta ingurumenarekiko errespetua laguntzenduten baloreak ere, batez ere, baso eremuak eta garapen jasangarria gordetzen dutenak.”

7.3 EZAUGARRI BEREZIAK

Jasangarritasunaren aldeko hezkuntza programatuak sistematikoa eta epe luzekoabehar du izan –ezin baitira pertsona eta gizarte aldaketak, bizitza baloreen sormenamodu puntual eta epe laburreko jardueren esku utzi-, segidan azalduko ditugunhamabi ezaugarrik dituen prozesua osatuz:

Ingurumen arazoei buruzko informazio eguneratua eskaintzen du.Ingurumen arloan gertatzen ari den eta zer egin daitekeen haren alde–berriztagarritasuna, kontsumoaren murrizketa, garapenkidetza...– jardutekobeharrezkoa den informazioa antolatzen du. Argibide horiek partikoa etaerabilgarriak dira, arazoak konpontzen dituzten ekimenak hartzeko orduan.

Konplexutasunean orientatzeko prestakuntza eskaintzen du.Eredu kontzeptualen erabilerarekin ohitzen du, zeinen bidez gizakiek pentsa-mendua egituratu eta, autonomiaz, konplexutasunean orientatzen diren:diziplinarteko ikuspegia, ulermen multikausala, elkarrekintza sistemetan...gertaerak, datuak eta informazioak interpretatu, zentzu pertsonala eman etafuntzionamendu ekologikoaren jarraibideak barneratzeko.

Aitortzen dituen baloreak praktikatzen ditu.Hezi eta hierarkizatzen dituen baloreen antolakuntzan ikasleen parte-hartzearitokia eskaintzen dio, nagusiki beraien artean norberaren estimu pertsonalaazpimarratzen dutenak –autoezagutza, konfiantza...– eta elkarbizikidetzasustatzen dutenak –bestetasuna, erantzukizuna... – modu horretan harmonianbizitzeko nahiari giza eta harremanezko zentzu bat eraikiz.

Ingurumenaren aldeko jarrerak sortzen ditu.Baliabideen aprobetxamendua sustatzen duten gaitasun pertsonalak indartzenditu: jakinmina, berrikuntza, ahalegina... gauzen balioa estimatu eta lana ongiegiteko nahia.

Pertzepzioan trebatzen du.Esperientziari erreparatzeko moduei buruz solastera gonbidatzen du, errea-litateari sentiberatasunez heltzeko, ezberdin dena errespetatzeko eta aldaketaraegokitzeko ahalmena indartzeko.


63

7 Ezagutza aplikatzen du.Prozedura-ikasketak trebatu eta gizakioi gutxiagorekin gehiago egiteaahalbidetzen duten ezagutzak eta ahalmena garatzen ditu –sormena, parte-hartzea, lankidetza...– Ikaskuntzei funtzionaltasuna eman eta etapa desber-dinen arteko lana artikulatzen duten proiektuak lantzen ditu

Baliabideak aprobetxatzen ditu.Eskolako “edukitzailea” irakaskuntza espazio gisa hartzen du, ingurua etabaliabideak zaintzen ditu, baina ez soilik materialak, baita materiagabeak,afektiboak, taldeetakoak,e.a.

Elkarrekintzak ikasketakoak direla ulertzen du.Irakaskuntza-ikasketa giroaren adierazpen gisa ikastetxeko harreman etaelkarbizitza giroa onartzen ditu eta abileziak trebatzen ditu – elkarrizektaenpatia... – komunikazioa zabaldu eta kideen arteko elkarrekintza arinak,malguak eta kontzienteak bultzatzeko.

Emozio-umotzeari eusten dio.Emoziozko esperientzia eta bizipenak hartzen ditu –errespetuz, adierazpenindibidualari tokia eskainiz, gatazkak konpontzeko tresnak eskainiz...–askatasun eta parte-hartze segurtasun giroa sortzeko.

Pertsonen irizpide etikoa garatzen du.Norberak bere burua ezagutzeko eta aldi berean besteak ezagutzeko egoerakproposatzen ditu, irizpide etikoak sortzeko eta hori errealitate eztabaidagarrietangauzatzea proposatzen du.

Bere prozesua ebaluatzen du.Ebaluazioa aprobetxatu egiten du, ikasgai berria eskuratzeko, hausnarketaelkarrekin egiteko eta atzeraelikadura positiborako.

Bere gizarte inguruan txertatzen da.Familiak eta beren ingurunea hezkuntza prozesuan integratzen ditu: Curri-culuma bizitzarekin lotu, ikastetxearen bizitzan benetako parte hartzea etaerabakiek hartzeko egiturak antolatu, etengabeko eta prestakuntza sistemakproposatzen ditu modu jarraian eta partekatuan aritzeko.

Hondar ezaugarri honek eskolak bere lana garatzen duen testuingurura garamatza,bai eta eskolaren zein testuinguruaren helburuen artean adostasuna eskuratzera.Arrakasta erdiesteko, prozesu gisa hauek Hezkuntza Komunitatea oso-osorikbereganatu behar ditu; klima-aldaketa bezalako Ingurumen arazoak aztertzekoaukera irakasleen esku uztea ez da batere eraginkorra txikiko ideia da eta porroteradarama ezinbestean, eskolak bere prestakuntza funtzioak betetzeko familiaren,gizarte erakundeen eta komunitatearen laguntza ezinbestekoak dituelako.


64

Eskola orok eskuragarri dagoen ingurumen-informazioa eskola hautatu eta garbitu,antolatu eta hierarkizatu egiten du, modu batean zein bestean interpretatzekoirizpideak ezarriz, ezagutza eta jakintzen alderdietako batzuk garatzen dituztenmetodologia didaktikoak abiaraziz. Eskola batek bere gizarte inguruarekin elkarki-detzan ingurumenaren aldeko rola betetzen duenean, bere eginkizunaren onespenahazi eta eztabaidatutako modelizazioaren ahalmena biderkatzen da; hala erakustendute ikastetxearen inguruneaz haratago joan eta bestelako erakunde eta tokizerbitzuekin eta lanean dabiltzan talde sozialekin loturak ezartzen dituzten espe-rientziak.

7.4 GIZALEGEZKO NORTASUNA OSATZEA

Jasangarritasunerako hezkuntzak zeharkako tratamenduak sartzen ditu etapadesberdinetan zehar eta diziplinarteko interpretazio ardatzen aplikazioa sustatzendu, besteak beste Gizarte Zientzien, Natur Zientzien eta Teknologia curriculumenarteko lokailu direnak. Horiek guztiak alor eta ziklo desberdinen programazioekcurriculumen helburu eta edukietan jasangarritasunari tokia eskaini eta programaziohauek partekatutako irizpideen bidez egitea dakar. Planteamendu hori gehienukitzen duen alorretako bat Etika/Gizarte Hezkuntzarena da, bere zeregin nagusie-netako bat gizalegezko irizpideak osatzeko ahalmena garatzea baita.

2005eko ekainaren 17an, Unibertsitate Publikoak eta Nafarroako Arartekoakantolatuta “Bigarren Hezkuntzan baloreak eta eskubideak sartzeko estrategiak”56, izenburupean hiritarren eskubideei buruzko lantegia egin zen. Bertan azaldutakoideien laburpenean baloreen gaineko heziketak lortu beharreko helburuen arteanhurrengo hauek azaltzen dira.

“Baloreen gaineko heziketa, pertsonaren garapen osoa lortzera bideratu beharko litzateke.Horiek ikasleen gizalegezko nortasunaren moralaren garapena sustatzea dakar, hurrengoalor hauek lantzearekin batera: autonomia pertsonalaren eraikuntza burutsu eta kontzientea,autoerregulazio ahalmenaren garapena, errealitatearen ulermen kritikoa, arrazoi dialogikoa,sentsitiboa eta enpatikoa eta gizalegez zein bizikidetza demokratikoan bizitzen ahalbidetzenduten gizarte gaitasunak.”

Kontrajarriak diren baloreen egoeretan irizpide etikoak sortzea, garapena eta aplikazioaedo gizalegezko nortasunaren eraikuntza, jasangarritasunaren aldeko hezkuntzakoherentearen gakoetako batzuk dira, betiere naturarekiko orekan eta gizarte-baloreekiko errespetuan bizitzeko eta bizi osasuntsu baten aldeko aukerak sustatzekojomu izaki. “Gizalegezko heziketa Lehen eta Bigarren hezkuntza” 57idazkian hurrengohau irakurtzen dugu:

“Gizalegezko heziketak pertsona autonomoak eta elkarrizketarako irekiak sortzea du helburu,halako pertsonak ezen prest baitaude harreman pertsonaletan engaiamendua hartzeko eta

56 Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren Erakundeak argitara emana. Iruñea, 2005eko abendua. Lantegian zenbait adituk parte hartu zuten, besteakbeste: Nicolás Uriz, Iruñeko ILZko zuzendaria; Jaume Carbonell, Cuadernos de Pedagogía aldizkariko zuzendaria; edo Reyes Berruezo, NUPeko Didaktikaeta eskola antolakuntzako irakaslea

57 Mª Rosa Buxarraix, Miquel Martínez, Josep Mª Puig eta Jaume Trilla Hezkuntza eta Zientzia Ministerioa eta Edelvives. Zaragoza, 1995


65

7 gizarte-gaietan parte-hartzeko, betiere arrazoia era kritiko batez baliatuta, besteenganakojarrera irekia erakutsi eta giza-eskubideen errespetuan oinarrituta.. Helburu hori lortzeakikasleen gizalegezko nortasun osatzen joanen diren hainbat osagarri erreparatu eta garrantziaematea dakar”.

Ondoren, dimentsio hauen definizioa eskaintzen du. autoezagutza, autonomia etaautoerregulazioa, besteak aintzat hartzea aitortza, elkarrizketarako ahalmenak,ingurua eraldatzeko ahalmena, ulermen kritikoa, enpatia eta gizarte perspektiba,gizarte eta elkarbizitzarako trebeziak, gizalege-arrazoibidea. Ulermen kritikoaazaltzerakoan, hurrengo hau dio:

“Ulermen kritikoak errealitateari buruzko moralki garrantzitsua den informazioa eskuratu,ikuspuntu desberdinak bere testuinguruan paratuz eta egiaztatuz errealitate horren analisikritikoaren eta errealitatea hobetzeko engaiamendu eta ulermenaren garapena dakar”.

Gizalege-gaitasuna halako estandarren eta ahalmenen arabera hezi duten ingurumenarazoak analizatu eta epaitzeko gai izanen dira, baita horiei irtenbidea bilatzekoere, beren jakintzak hurrengo hauetarako erabiliz:

Baliabide urrien kudeaketari lotutako gatazken jatorria ezagutzea58;

Zenbait ondasun eta zerbitzu lortu eta, kontsumitzeaz gain, aprobetxatzekoere alternatibak asmatzea, beste herrialdeen baliabideekiko menpekoa deneta ingurumen gastuak barneratzen ez dituen gurea bezalako gizarte ingurubatean.

Tokian-tokian eta munduan ingurune jasangarriak sortzea..

Irizpide etikoak izateko ahalmena norberaren bizitza baloratu eta bizi kalitateazgozatzeak beti eta gero eta bizi maila hobeagoa izatearekin harremana duengaldetzea ahalbidetzen du. Halako galdera plazaratzea garrantzi handikoa da,ongizatea ezagutzeko, eta gizakion jardueraren mugak onartzeko: bizikidetzakomugak –jabegoaren kontzientzia kasu– eta muga ekologikoak –ekosistemenenkarga-ahalmena–zelai jokoa antolatzen duten hori, non garapen iraunkor, orokor,eraginkor eta bidezko bat posible izanen den.

7.5 ANBIENTALIZAZIO CURRICULARRA

Ingurumen-aldaketaren aldeko hezkuntza prozesuek jasangarritasunaren aldeegiten dute lan, ikastetxetik kanpokoa eta barnekoa lotuz, tokian-tokitik munduraigaroz, baliabideak ahal den egokien aprobetxatuz, baloreak modu koherente batezgauzatuz.

Ingurumenaren aldeko eskola-prozesuak ngurumena –eskola giroa eta ingurumena–

58 Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak 2003. urtean gure lurraldean aztarna ekologikoa %60koa zela aipatu zuen. Hondakinek, isurketa kutsagarriek eta Nafarroan kontsumoan eta ekoizpenean erabitzen diren natur baliabideekiko menpekotasunak sortutako defizit ekologikoa konpentsatzeko% gure lurradearen muga geografikoaren baitako baina % 60 lur gehiago beharko zirela ulertzea, ingurumen testuinguru batean judizioa morala indarreanjartzeko ariketa ona izanen zen. “Aztarna ekologikoa Nafarroan”, Iruñea 2001.


66

hezkuntza-irakaskuntzaren edukiak eta ingurumenaren hobekuntza helburu gisaonartu dutenak dira, egungo eta etorkizuneko arazo ekologikoak kontuan hartuz,parte-hartzerako aukerak eskainiz, eta arazo bakoitzarekin zerikusia duten faktoreoro konponbideekin bat egin behar dutela onartuz. Prozesu horiek hurrengo haudakarte beraiekin:

Prozesua bizkortu eta parte-hartzea sustatzeko batzorde bat sortzea.

Programazioak aztertzea bertan eduki berriak eta metodologia egokiaksartzeko.

Eskolaren antolamendua berrikustea, ingurumena aztertzeko gune zeinbaliabide horiek lortze aldera.

Eskolako baliabideen erabilpenaren auditoretza, erabilpen hori hobetukoduen neurrien hartzea barne.

Inguruan emaitzak ezagutzera ematea.

ekoauditoretza, energia berriztagarria, energia eragimena, zaborren birziklapena,zarata, paperaren eta bestelako kontsumigarrien kontsumoaren murrizketa,atmosferaren kutsadura, irisgarritasunaren hobekuntza, ingurumenari buruzkoinformazioa, eskola-mugikortasun jasangarria, espazio komunen berrikuntza, urarenaurreztea, biodibertsitatea, baso berritzea, ingurumenarekiko babesa, nazioartekolankidetza, osasunerako hezkuntza eta abar. Prozesu horiek ondokoekin zerikusiaduten esku-hartzeak, jarduerak eta proiektuak babestu eta orientatzen dute:

Hiri eta autonomia erkidego desberdinetan garapen maila desberdina izan dute,eskumenak dituzten hezkuntza-administrazio desberdinek eskainitako estaldura,tresna eta baliabideen arabera. Horrela, Kataluniako Generalitatearen Hezkuntzaeta Ingurumen Departamentuek 240 Ikastetxe eta Institutuek parte hartzen dutenEskola Berdeak59 programa garatzen dute; Euskal Autonomia Erkidegoan, HezkuntzaSailak, Ingurumen Sailaren IIHIIak eta Udalek 2010. urtea baino lehen ikastetxeorotan Agenda 21 ekimena sustatzen dute; Bartzelonako hiriak, BartzelonaJasangarria bulegoaren bidez maila guztietako 150 ikastetxek baino gehiagokgaratzen duten Eskoletako Agenda 2160 jarduerei estaldura eskaintzen die. Berealdetik, Iruñeko Udalak 2001 urtetik aitzina, energia zentzuz erabiltzeko “energiaaurkitu eta konta ezazu” udal hezkuntza programa garatzen du, LHko 5. eta 6.mailako ikasleei zuzendua, energia alorrean hezkuntza eta sentsibilizazioa lortzekohelburuarekin, ikasleek energiaren eta kontsumoaren erabilpenean beren ohiturakalda ditzaten, eta mezu hori beren familiei helarazi diezaieten.

Prozesu horietan ikasle, irakasle eta familien parte-hartzeak jasangarritasunen aldekoprestakuntza ematen du, berarekin batera ikasketa asko daramatzalako –dokumentazioabilatu, lankidetza, parte-hartzearen balorazio positiboa, autoezagutza, erabakiakhartzeko trebakuntza, taldeen dinamikaren ezagutza, alternatiben haztapena...– bestalde,pertsona eta gizarte bizitzaren bestelako une eta egoeretara eramaten ahal dira.

59 www.mediambient.gencat.net/ea

60 “Eskoletako Agenda 21 prestatzeko gidaliburua” Hilda Weissmann eta Antonia Llabrés. Ingurumen Ministerioa eta Bartzelonako Udala, 2004.


67

7 7.6 INGURUMEN ETA ENERGIA LANTEGIAK

2005/2006ko ikasturtean zehar Iruñeko Basoko Institutuko Derrigorrezko BigarrenHezkuntzako eta Bigarren Hezkuntzako Calasanz Ikastetxeko 4. mailako 175 ikasleeta 7 irakaslek Iruñeko Udalaren Energia Agentziak “energia aurkitu eta kontaezazu” eskola programaren baitako “Ingurumen eta Energia” izeneko ereduzkolantegi proiektu batean parte-hartzea onartu zuten.

Prozesuari hasiera emateko, jasangarritasunaren aldeko ondoko planteamenduajasotzen zituen dokumentua helarazi genien irakasleei: autoezagutzaren, giza-sistemen funtzionamenduaren, ulermenaren, baliabideen aprobetxamenduaren etaingurumenaren hobekuntzaren arteko harremana; bai eta hori lantzeko ordena ere:

Taldeak nola antolatu eta taldekideen elkarrekintza nola bideratu ikastekobideak sustatzea;

Ikasteko bide horiek gizarte taldeen ingurumenaren aurkako funtzionamenduereduen ezagutzari aplikatzea;

Energia-eragimenerako instrumentu eta alternatibak ezagutzea;

Ingurumenaren aurkako funtzionamendua eta baliabide eskuragarriendesaprobetxamenduaren loturak aztertzea;

Inguru hurbilean ingurumena hobetzeko esku hartze proiektuak proposatzea.

Ikastetxe bakoitzean zuzendaritzaren ordezkari eta tutore taldeekin bilerak eginziren, dokumentu honen irakurketari buruz hitz egin, lan proposamena argitu etaantolakuntza aferak aztertzeko.

Hasierako proposamenarekin bat, talde bakoitzeko lantegi bakoitza gehienez 55minutuko 9 saiotan egitekoa zen. Lehendabiziko saioan eduki eta metodologiarenaurkezpena egin ziren, bai eta ikasleen parte-hartzea adostu ere. 7 taldeen ikasleeklantegietan parte hartzea onartu zuten. 2, 3 eta 4. saioak taldearen baitako

20. irudia: 2005/2006ikasturteko eskola lantegien

irudiak.(Iturria: Fira eta Iruñeko Udala)


68

elkarrekintzei arteko azterketari buruzkoak izan ziren, oreka, konfidantza, rol playingeta dilema moralaren inguruko jarduera dinamikoak barne. 5. saioa lanarenlehendabiziko fasea berraztertu eta taldeen funtzionamenduaren, ingurumen aldekoportaeren eta baliabideen kudeaketaren arteko loturak sortzeko erabili zen, energiakontsumo eraginkor baterako alternatibak aurkeztuz. 6. saioa egin baino lehen,taldearen behaketa lanetan aritu ginen, ondokoei erreparatzeko: ikastetxearenargiztapena eta klimatizazioa, mugikortasuna eskola-inguruetan eta hirian etaetxeko energia-ohiturak. Lantegien hirugarren eta azken fasean Ingurumenahobetzeko jardueren berri ematen zaio eskolako inguruari, aitzineko faseetaneskuratutako ezagutzak aplikatuz, bai giza taldeek egiten duten baliabideenaprobetxamenduaz, bai energia-eragimenaren instrumentu eta alternatiba ezbezainbatean.

Saio guztietan fitxak erabili dira, eta haien barnean hizkuntza jarduerak, esperientziariburuzko hausnarketak eta kontzeptuen antolaketa. Fitxa horiek ikasleek egin beharzituzten, eta horretarako lantegiari buruzko karpetak banatu genizkien.

Esperientziak parte-hartzaile ororen inplikazioa ekarri du. Lanean aritu direningurumen-hezitzaile taldearen, irakasle eta udal arduradunen etengabeko ebalua-zioek ongi jorratutako aldeak eta etorkizunenean ikasle eta DBHko ikasleekin modusakonago batean landu beharrekoak erakutsi dituzte, betiere kontsumo arduratsuagobaten mesederako eta atmosferara BEG gutxiago isurtzeko baliabideen aprobe-txamendu eraginkorrago baten aldera. Interesgarria izan da gaur eguniIngurumenarenhobekuntzaz aritzen garenean ingurumena oro har burura etortzen zaigula: kostaegiten da eskola ingurumenaz erakutsi eta ikasteko tokitzat hartzea. Era bereansusmo hau errotua jarraitzen du. gai bati buruz hitz egiten entzuteak – adibidez,eragimenaz –entzuleek hizlariaren adierazitakoaren arabera jardutea ekarriko duelapentsatzea –hitzaldi batera joandako ikasleak eragimen handiagoz jokatu behardutela, kasu –. Aurreiritzi horren arabera, errealitatearen aldaketak aipatzen dituendiskurtsoak, bere baitan ingurumen-aldaketa dakar, aldaketarako beharrezkoa deninformazioa dakarren diskurtso berria izaten ahal bada ere, baina hori ez da baldintzanahikoa ingurumen-aldaketa hori jakintzat emateko –izan ere benetako aldaketakinformazioa izatea, ezagutzak aplikatu, emaitzak aztertu, hausnartu, baloratu etaonartzea dakartza berekin–.

Lantegi hauek egitea beste aurrerapausu bat izan da, energia zentzuzerabiltzeko Iruñeko Udalak sustatzen duen jasangarritasunaren aldekohezkuntza. Tokian tokiko aurrerapausu bat, munduan ere eragina duena,klima-aldaketa arindu eta murrizteko.



69

JARDUERAKIngurumen eta Energia lantegiak

Lehen atal honetan “Ingurumen eta Energia” lantegietan garatu diren bost jardueraaipatzen ditugu, 2005-2006ko ikasturtean Iruñeko Udalaren Energia Agentziaksustatuta Iruñeko Basoko eta Calasanz ikastetxeetako Derrigorrezko Bigarren 4. mailakoikasleekin egindako saio pilotua hain zuzen.

Lantegiak diseinu eta gauzatzea ingurumen-hezitzaile talde baten esku egon zen. Zazpiikastalderekin eta 180 ikaslerekin egin zuten lan, eta 55 minutuko 51 saioetan, hurrengoirakasle-tutore hauen laguntzarekin: Pilar Delgado, Idoia Iparraguirre, Cristina Iribarren,Francisco Muneta, María Erviti, Ana López eta Carmina Álvarez.

Beraien lanaren helburu nagusienetako bat parte-hartzearen aldeko giroa sortzea izanzen, betiere norbanakoaren esperientzien eta eduki kontzeptualen arteko loturak ikasketaesanguratsu baten emaitza lortzeko helburuarekin.

Jarduera hauek irakaskuntza-hezkuntza sekuentzia baten zati izan ziren, klima-aldaketa, baliabideen erabilpen ez eraginkorrari lotutako munduko -desoreka gisahautemateko helburuarekin diseinatuta, bai eta nola energia arduraz erabiltzeko jarrerasustatzeko ere, betiere ondoko kontzeptua abiapuntu hartuta: “ingurune” –hau da,inguru batekiko elkarrekintza multzoa– eta “ingurune-arazoa”–gizakien esku-hartzeaksisteman eragindako .inpaktuek sortzen duten desoreka gisa.

Izaera dinamikoko jarduerak ez dira hemen sartzen –“kidegoa” edo “oreka bilatzea”bezalako kontzeptuak lantzeko– edo sarritan giza-elkarrekintzak baliabide pertsonalen,sozialen eta naturalen aprotxamendu ezara bideratzen dituzten aurreiritziak ikustarazteaahalbidetzen duten rol playing simulazio eta egoerak.

Ondoren aurkezten ditugun jarduerak hurrengo hauetarako proposatu ziren: saiohasierarako edota aurreko saioa laburbiltzeko, partekatuko hausnarketa eta iritzi trukeabideratzeko, dinamika baterako abiapunturako edo inguruarekiko begirada behatzailebaterako erreferentzia izateko.

71

DESKRIBAPENA

“El negro” izenburuko artikuluaren jatorrizko testua Rosa Montero, El País Semanal, 2005/5/17

“Alemaniako unibertsitate bateko ikasleen jantokian ginen. Alemaniar itxura garbiko ikasle batek janariaren erretilua hartueta mahai batean eseri da. Mahai-tresnak ahaztu zaizkiola-eta, berriro jeiki da, horiek hartzeko.

Bere tokira itzultzerakoan itxuraz subsahararra ematen duen mutiko beltz bat bere tokian jarri eta bere erretilutik jaten aridela ikusten du. Hasiera batean neska harrituta eta erasotuta sentitzen da; baina berehala bere pentsamendu zuzendu etaafrikarra Europako jabetza pribatuaren eta intimitatearen kontzeptura ohitua ez dagoela pentsatzen du, edo agian janariaordaintzeko aski dirurik ez duela, gure herrialde aberatsen bizi mailarako janaria merkea izan arren.Horrela neska mutikoaren parean jarri, eta modu adiskidestsu batez irri egitea erabaki du. Afrikarrak beste irri zuri batezerantzun dio. Segidan neska alemaniarrak erretilutik jaten hasi da, erabateko nhormaltasun itxura emanez eta mutikobeltzarekin erabateko eskuzabaltasun eta adeitasunez janaria partekatuz. Horrela mutikoak entsalada jaten duen bitarteanneskak salda hartzen du, erregosia elkarrekin partekatzen dute eta batak jogurra jaten duen bitartean besteak fruta hartzendu. Hori guztia manera oneko irriz josia, lotsatiak, mutikoak, ulerkorrak eta pozgarriak neskaren aldetik. Bazkaria bukatutakoanneska alemaniarra kafearen bila altxatu da. Orduan gibeleko aulkiaren bizkar gainean bere berokia eta ukitu gabeko janarierretilua ikusi ditu.

Egiazkoa den istorio eder hau etorkinei mesfidantza erakutsi eta behe-mailako gizakitzat hartzen dituzten espainiarrei eskaininahi diet. Pertsona horiek guztiek, borondate onekoak izanda ere, etorkinak gurasokeriaz eta etorkotasunaz begiratzendituzte. Hobe genuke aurreiritziak alde batera utzi, bestela neska alemaniar gizajoa bezain irrigarri geratuko gara, zibilazioarengoreneko mailan zegoelako ustean, afrikarrak –hura bai hagitz ongi hezia– bere erretilutik jaten uzten zion bitartean, etaagian hurrengo hau pentsatzen zuen bitartean: “europar hauek burutik jota daude”

Albert Camusen eleberria erreferentzia hartuta eman diogu izenburua deliberazio joku honi –Rosa Monterok El Pais Semanalenargitara emandako artikuluan oinarrituta–. Jokua Ibilbide alternatiboen artean aukeratzeko eztabaidatzean datza.

Jokuaren gidariak beharrezkoa den materiala aldez aurretik antolatu beharko du: taldeak eztabaidatu beharreko alternatibendakoaukerak identifikatzen dituzten gutunazal txarteldunak, kasu honetan.

Halaber, jokoa proposatzerakoan prozesua zertan datzan modu garbian azalduko du: taldea zein protagonistarekin gehienidentifikatu eta horren portaera aukeratu behar da.

Lan talde txikiak osatu eta gero – talde bakoitzean 5 pertsona egonen dira– irakasleak abiapuntuko egoera aurkeztuko du,eztabaida prozesuari hasiera emanez. Adi egon: talde txikiek hasi behar duten eztabaida erronkari dagokion gutunazala irekibeharko dute soilik; hurrengo gutunazala eztabaida bukatutakoan irekiko dute.

Talde guztiek beren eztabaida erronda guztiak bukatu eta beraiek ebatzi eta gero, taldean prozesu eta emaitzen balorazioaeginen dute. Egindako hautu desberdinak arbelean paratuko dira, ibilbideak alderatzeko helburuarekin. Irakasleak talde txikibakoitzean erabakiak hartzeko moduari erreparatuko dio, eta, hala badagokio, desadostasunak azaldu nahi dituen lagunariahotsa emanen dio.

Jarduera bukatzeko irakasleak artikulua osorik irakurriko du. Horrela ikusiko duten protagonista –jangelara lehenbiziko aldizdoan ikaslea– mahaiaz okertu dela urarekin bueltatzerakoan: aurrean duen erretilua ez da berea, beste pertsona bereerretilutik jaten ari baita. Ikasle berria bestearen erretilutik jaten bukatzerakoan buelta emanen du, eta ikusiko bere erretilua,atzeko mahaian, jana ukitu ere egin gabe.

0. Jarduera:Gizarte harremanak Atzerritarra


72

HELBURUA:Erabilitako eztabaida sistemak –adostasuna, akordioa, gehiengoa, argudiatzea, inposatzea– eta taldearen giroa islatzenduten hausnarketa eta tolerantzia maila eta lan taldeen egitekoa hautematea.

LAN MOLDEA:Taldean.

IRAUPENATalde txikian egindako lana + taldeko bateratze lana: 55 minutuko saio bat.

ABIAPUNTUAHeldu den ikasturtean zure gurasoek lanaz aldatuko dute, eta beste hiri batera zoazte bizitzera. Zure ikastetxe berrianself-service moduko jantokia dago. Lehenengo egunean, zure erretilua hartu eta eseri egiten zara; baina ura ahaztu zaizulaohartzen zara. Beraz, bere bila jaikitzen zara. Itzultzerakoan beste norbaitek zure tokia hartu, eta zure janaria jaten aridela ikusten duzu.

EZTABAIDATU ETA HAUTATZEKO LEHENDABIZIKO ERRONDA

Haserretu egiten zara, eta egoera ahal den moduan konpontzea erabakitzen duzu

Benetan harritzen zara. Inoiz ez zaizu horrelakorik gertatu eta ez duzu garbi zer egin.

Pertsona horrekiko jakinmina duzu eta zure buruari galdetzen diozu zergatik egin duen hori. Pertsona horiezagutu nahiko zenuke. Bere ondoan jarri eta elkarrekin hitzegiten duzue.

1

2

3

EZTABAIDATU ETA AUKERARATZEKO BIGARREN ERRONDA

“Arduraduna, Mesedez, erretilua kendu dit. Oraintxe bertan itzuli diezadala”.

“Aizu! Zer uste duzu? Itzul iezaidazu nire janaria oraintxe bertan.”

“Barkatu, erretiluarekin nahasi zarela uste dut. Itzuliko didazu mesedez?”

Irriz hasi zara. Egoera barregarria dela iruditzen zaizu.

Gauza asko pentsatzen dituzu, baina ez duzu erantzuten. Blokeatua zaude.

“Solasaldi honek ez du etorkizunik. Ez dugu elkarri deus esateko.”

Ongi sentitzen zara eta berehala elkarri zuen bizitza kontatu eta erretilua partekatzen duzue.

1.1

1.2

1.3

2.1

2.2

3.1

3.2



73

EZTABAIDATU ETA AUKERATZEKO HIRUGARREN ERRONDA

Arduradunak egoera argitzen du. Ez zara jan gabe gelditzen.

Arduraduna zure erretilua berreskuratzen saiatzen da; baina temati, berea dela dio.

1.1.1

1.1.2

Eztabaidan hasi zarete, baina hondarrean zer gertatu den argitzen duzue.

Sesioa duzue eta jantokitik kanporatzen zaituztete.

1.2.1

1.2.2

Egoera argitu eta elkarrekin jaten bukatzen duzue, zeuon bizitzak elkarri kontatuz.

Erretilua berea dela dio, behin eta berriro, eta hizketan, egoera argitzen duzue. Hondarrean bakoitzak berekabuz jaten du.

1.3.1

1.3.2

Eseri eta hizketan hasi zarete. Elkarrekin jaten eta bizitzak elkarri kontatzen bukatzen duzue.

”Gertatzen dena hain da irrigarri ezin baita benetakoa izan. Non ote dago kamara estalia?”

2.1.1

2.1.2

“Bihar ez dut nire erretilua segundo bakar bat ere bakarrik utziko. Zerbait esanen nioke, baina...” jan gabealde egiten duzu.“Bazkari batengatik ez dut hondorik joko. Gainera legatza hartu dut eta ia nahiago dut oilaskoa. Beraz, besteerretilu bat hartuko dut eta ez da deus gertatzen.

2.2.1

2.2.2

“ Ez nuen hainbesteko goserik. gero ogitarteko bat janen dut.” Jaiki eta alde egiten duzu.

“Barkatu, janari hau nirea zen.” Zure erretilua hartu eta beste mahai batera zoaz.

3.1.1

3.1.2

Jendeak hitz egiten elkarri ulertzen deiolako, sesioan alferrik aritu zarela ikusten duzu.

Bazkaldu eta gero, biok ikusi nahi zenuten filmea ikustera zoazte elkarrekin.

3.2.1

3.2.2



75

1. Jarduera:Ingurumen-galdetegi bat

DESKRIBAPENALau item eta hauetako bakoitzerako sei erantzun dituen galdetegia da hau; ingurumen ideiari buruzko unibertso kontzeptualpertsonala antolatzeko gonbitea luzatzen digu –ingurumena / natura / harreman giroa... – bai eta abiatzen den irakaskuntza-ikasketa prozesuaren aitzinean norberaren jarrera ezagutzeko ere. Bere aldetik bateratze lanak partekatutako ezagutzarenaldeko prozesu-giroa sortzen du.

HELBURUA:Ikasleen aldez aitzineko ezagutzarekin kontaktua hartu eta gaiarekiko ikasketa grina piztea.

LAN MOLDEAIkasleek bakarka beren galdetegiak bete eta ondoren taldeari horren berri emanen diote. Beren erantzunak horma-irudietan jasotzen dira, talde-pertzepzioa, hau da, gairekiko nahiz bere didaktikarekiko aurreikuspen paisajea lortuz.

IRAUPENABanaka bete + bateratze lana + iruzkina: 55 minutuko saio bat.

Zerekin lotzen duzu gehien ingurumen hitza?

Aukera itzazu “ingurumen” hitzarekin gehien lotzen diren esamoldeak eta zerrendatu itzazuidentifikazio mailaren arabera (1., 2., 3.): 1 zenbakiarekin lotzen duzunak izanen du zure ustezidentifikaziorik handiena “ingurumen” hitzarekin.

Iratiko oihana kutsadura atari zabaleanpaseatzea

energia kontsumotikeratorritako arazoak Lurraren ingurumena

sentsazio bat jendeadagoen toki baten sortua

INGURUMENA


76

1. Jarduera:Ingurumen-galdetegi bat

Zure ustez zer da giza-ingurumenan gehien eragiten duena?

Aukeratu itzazu “giza-ingurumenarekin” gehien eragiten duten 3ak eta eragiteko dutenahalmenaren arabera zerrenda itzazu: lehendabizikoa “giza-ingurumenean” eragin handienduena da.

baliabide naturalakagortzea ingurunea zaintzea

espezieenaniztasuna

pertsonen artekoharremanak

kutsadura natura

Lantegi honetako saioak nolakoak izatea espero duzu?

“Lantegi” honetan gehien espero dituzun 3 ezaugarriak aukeratu itxaropen handiagotik txikira (1., 2.,3.) zerrenda itzazu: Lehendabizikoa “lantegia” nolakoa izanen den zehazteko argiena iruditzen zaizu.

azalpen teorikoakingurumenari buruz

jarduerak natur-ingurunean

talde batek funtzionatzekodaukan moduari buruzko

esperientziak

Hitzaldiak: nola lortuerangikorrago izatea

baliabideberriztagarriak hobekierabiltzeko praktikak

ingurumenazaintzeko adibide

onak

GIZA INGURUMENA

NOLA ERAKUTSIKO DUTE LANTEGI HONETAN

ZER IKASIKO DUT

Zer ikasi nahi dut lantegi honetan?

“Lantegi” honetan gehien landu nahiko zenituzkeen 3 ikasketak aukeratu eta handiagotik txikira(1., 2., 3.) zerrenda itzazu: lehendabizikoa “lantegi” honetan gehien lortu nahi duzuna da.

ingurumenari buruzdaukadan ezagutza

zabaltzen

energiaren garrantziazjabetzen

ingurumen bat nolasortzen den aztertzen

baliabideak hobekikudeatzen

ingurumena hobetzekoproiektuak egiten

taldean harremanaksakontzen


77

2. Jarduera:Ideiak antolatuz

DESKRIBAPENABi hitz joku erraz hauek arestiko jardueran egindako lana edo giza elkarrekintzaren eta ingurumen arazoen sorrerarenloturen arteko ikuspuntu pertsonala azaltzeko balio dute. Gero eta konplexuago izanen den lan batek jarduera honenondoren doan eskema kontzeptualera eramanen duen ikuspuntu pertsonal hori –taldearena sortzea beste lan saio baterakolana izanen litzateke–.

HELBURUA:Iritziak azaldu eta partekatzea Irakaskuntza-ikasketa segida baterako abiapuntu-hipotesia ezartzea.

LAN MOLDEABanakakoa eta ondoren taldean eztabaidatzekoa

IRAUPENABanaka bete + eztabaida + iruzkina: 15 minutu.

eta beren ingurumen arazoak sortzen dituzte. giza taldeak osatzen dituzte;

giza talde askok elkarri eragiten diote

Gizakion arteko harremanakLurrean

Esaldia osatzen duten hitzak antolatu;antolatzen hasteko, non hasi eta non bukatzen den aztertu:

…Lantegi honetan irakatsiko dituzte… helburu harturik hainbat esperientzia ikastea

...Non eragina izanen baitute...

pertsonen arteko harremanak

talde baten funtzionamendurari buruz

Oraingoan, esaldi oso hau eraiki:

Giza ingurumena nola sortu ezagutzea...


78

2. Jarduera:Ideiak antolatuz

MAPA KONTZEPTUAL BATERUNTZLehengo deskribapenean adierazi dugun moduan, lantegiko sekuentzian lehendabiziko hurbilpen intuitibo hori, ideienantolamendu batean gauzatzea proposatzen zen: bitartekoak, hausnarketa eta hitzezko adierazpena, norbanako etataldekako esperientziara bideratutako jarduera didaktikoen bizipenaren ondoren..

Ikasleek hurrengo hitzak adierazi zituzten partekatutako hausnarketa une horietan, zeinak ez baitaude mapa kontzeptualbaten osaketak eskaintzen duen hurrenkeran.

HARREMANAK ELKARREKIN MINTZA PARTAIDETZA

POZTASUNA ROLAK ESTEREOTIPOAK

SEGURTASUNA POZTASUNA NOLA EGIN

HITZARTUA ELKARREKINTZA INPOSATUA

ISOLAMENDUA ESTATIKOA HIERARKIKOA

TALDEA PERTSONAK KONFIANTZA

SEGURTASUN EZA MESFINDANTZA

Lan talde txikiek antolatutako mapa kontzeptualen zati handi bat, hurrengo honen antza handia duten irudi koherenteakeskaini zituzten.

TALDEA

PERTSONAK ELKARREKINT

ELKARREKI DINAMIKOA INPOSATUA ESTATIKOA

HITZARTUA HIERARKIKO

PARTAIDETZA ISOLAMENDUA

KONFIANTZA SEGURTASUNA SEGURTASUN EZA MESFIDANTZA

GOGOBETETASUN+, ESTEREOTIPO- GOGOBETETASUN-, ROL+


79

3. Jarduera:Aztarna ekologikoa

DESKRIBAPENABanakako kontsumoak ingurumenean duen eragina neurtzea ahalbidetzen duen galdetegia da. “Aztarna ekologikoaren”kontzeptu ondokoari, gizakiok, norbanakook, talde sozial edo komunitateek lurretik igarotzerakoan uzten duten harraparitzakoeta entropiako arrasto handiagoari edo txikiagoari.

HELBURUANorberaren kontsumo-azturen eta horiek sortzen dituzten ondorioengaineko kontzientzia hartzea.

LAN MOLDEABanakakoa

20 minutu.

IRAUPENA

1.- Jendeak bere eskualdean ekoiztutako jaki freskoak kontsumitzen al ditu?

(20) Bai, ahal duen bakoitzean.

(70) Hemen, Nafarroan, maiz.

(100) Ez. Egia esateko inori ez zaio axola nondik heldu den kontsumitzen dugun janaria.

2.- Animalietatik eratorritako produktuen kontsumoa oso handia da? (haragia, arrautzak, esnea...)?

( 130) Nahiko handia. Jendeak haragia, arrautzak eta esnea astean zenbait aldiz hartzen ditu soilik.

(50) Txikia, barazkijale anitz baitago.

(150 ) Oso handia, pertsona gehienek egunero jaten dituzte animalien eratorriak.

ELIKADURA

3.- Nola etortzen dira ikasle gehienak ikastetxera?

(70) Kotxez ekartzen dituzte

(5) Garraio publikoan (hiri edo eskola autobusean).

(3) Beti oinez edo bizikletaz.

4.- Hemengo jendea, oporretara joaten denean...

(10) Ez du inoiz hegazkina erabiltzen.

(85) Gutxienez urtean behin hegazkinez bidai bat egiten du.

(20) Batzuetan, doazen tokiak hala eskatzen duenean hegazkinez bidaiatzen du.

GARRAIOA


21. irudia Aztarna ekologikoa(Iturria: Iruñeko Udala)

80


5.- Eraikin berriek, badute energia berriztagarria ekoizteko sistemarik?(25) Batzuek bai.

(5) Etxe berri gehienek energia berriztagarriekin funtzionatzen dute.

(45) Batere ez.

6.- Zein bonbillaksaltzen dira gehien: kontsumo baxukoak, goritasunezkoakak edo halogenoak?(12) Halogenoak.

(5) Kontsumo baxukoak.

(15) Goritasunezkoak.

ELEKTRIZITATEA

7.- Ezagutzen dituzun etxeetan, gailu elektrikoek piztuta segitzen dute inork erabiltzenez dituenean?

(30) Gehienetan telebista edo argia piztuta gelditzen dira, gelan inor ez egon arren.

(15) Etxe batzuetan gertatzen da.

(5) Inoiz ez, beti itzali egiten dira.

8.- Etxe gehienak hotzetik ongi isolatuak daude?

(40) Ez. Hotz nahikoa sartzen da nahiz eta lehioak itxiak egon.

(15) Bai, gehienak.

(25) Batzuek kristal bikoitzak dituzte

9.- Nola erabiltzen du jendeak berokuntza?

(15) Egunero urritik apirila-maiatza bitarte.

(5) Beharrezkoa denean, kanpoan hotz handiago edo gutxiago egiten duenean. Normalean jendeak arropa gehiago janzten du etxean eta berokuntzan aurrezten du ahal duenean.

(25) Egunero eta, gainera oso indar handiz. Neguan askotan bero handia egiten du etxeetan eta mahukamotzean egon behar da.

BEROKUNTZA


81


10.- Jendeak papera, kartoia, ontziak, ohialak eta abar berriro erabiltzen ditu gutxiago kontsumitzeko asmotan?

(30) Ez, orokorrean alferrak gara horretan.

(10) Orokorrean bai. Jadanik jende gutxi dago papera alde bakar batetik erabiltzen duena. Asko dira ere kristalezko poteak edo botilak erabiltzen dituztenak.

(20) Batzuetan.

11.- Jendeak gaikako-zabor bilketarako edukiontziak erabiltzen ditu?

(70) Ez. Oso gutxi.

(55) Orokorrean bai. Jende gehienak zaborra bereizten du.

(50) Beti, are jende askok organikoa bereizten du konposta egiteko.

BERRERABILI, MURRIZTU, ETA BIRZIKLATU

12.- Zein ohitura dauka zure inguruko jendeak, dutxa hartzen du edo bainua?

(15) Bainua hartzen dute ia egunero.

(8) Oso noizbehinka hartzen dute bainua, erlaxatzeko, baina gainerakoan dutxa hartu ohi dute .

(5) Egunero dutxa hartzen dute.

URA

300 baino gutxiago: Ongi! Jendeak benetan zuk pentsatzen duzunmoduan kontsumitzen badu, planeta honetan lasai ederrean bizi gintezkebere karga-ahalmena gainditu gabe.

300dik 380ra: Hemengo kontsumoaren errealitatea islatu duzu: moduhonetan kontsumituz, gure esku dagoen lurraldearen % 70 bainobaliabide gehiago erabiltzen ditugu. Hau da Nafarroan bizi garen lagunonaztarna ekologikoaren bataz bestekoa.

380tik 450era: Zure erantzunetan asmatu baduzu, nafarron aztarnaekologiko hazten ari da. Adi ibili horrela jarraitzea ezinezkoa baita.Lurra bezalako bi planeta beharko lirateke kontsumo hori asebetetzeko.

450etik gora: Kasu! Kontsumo maila hau asetzeko gutxienez Lurrabezalako 3 planeta beharko genituzke.

AZKEN PUNTUAZIOA


83

4. Jarduera:Ingurua aztertzen dugu

DESKRIBAPENAJarduera hauen bitartez, aukera izanen dugu ondokoak xehe-mehe aztertzeko: Ikastetxeko arkitekturari eta antolamenduaridagozkien hainbat alderdi, baliabideen erabilpena eta portaera azturak –eskolan eta etxean– eta hiriko espazio publikoaokupatzeko moduak. Behaketa honetatik lortutako datuak ingurumena eta energiaren aprobetxamendua hobetzekoproposamen egoki eta egingarriak egitea ahalbidetzen dute. Behaketa honen zati bat talde guztietarako komuna daeta alde berariazkoek 8 behapen-esparru osatzen dituzte.

HELBURUAPertzepzioa trebatzea. Begirada ekologikoago batez norberaren ingurua berraurkitzea. Kontsumo ez eraginkorraren mailaaltuen eta bere ondorioen kontzientzia hartzea.

LAN MOLDEA3 edo 4 kideetako talde txikietan.

55 minutuko 3 lan saioetan. bata behaketarako, bestea bateratze lana egiteko eta hirugarrena, hobetze proposamenakegiteko.

IRAUPENA

1. Zure etxean, zure ikastetxean, kalean erabiltzen diren energia-iturrien eta energia-moten zerrendaprestatu ezazu.

2. Desberdindu ezazu zein diren kutsakorrak eta zein ez;zein diren berriztagarriak eta zein ez;zein dauden doan ororen esku eta zein ez.

3. Energia erabiltzeak dakartzan ondorioekin zerrenda bat egin: positiboak – zer egiten uzten duen – eta negatiboak – berarekin dakartzan arazoak – .

Positiboak / Egiten ahal da

Negatiboak / Berarekin dakartzan arazoak

TALDE TXIKI GUZTIEK BETE BEHARREKOA


84

4. Zuen iritziz zein alde dago hurrengo hauen artean:

- Bizi kalitatea eta bizi maila

- Energia aprobetxatu eta kontsumitzea

- Hazkundea eta garapena

1. Zenbat kilometro egiten dituzte astero zuen familien autoek? kalkula ezazue zenbat kilometro egiten duten urte batean familia bakoitzaren autoek; ondoren zuen familien bataz bestekoa egin.

1. FAMILIA km-ak astean = ____________ km-ak urtean = ____________



kilometroak/familia/urteko BATAZ BESTEKOA = ______________

2. Kalkulatu itzazue, orain, zuen gelako ikasleen familia guztiek urtero egiten dituzten kilometroak,eta ondoren ikastetxe osokoek:

Familiaren bataz bestekoa urtero = ________ x ikasgelako familia kopurua _________ = _________kilómetroak/urtean

Km-ak, guztira urtean ikasgelako = _________ x klase kopurua ________ = __________ kilometroak/urteko,guztira

3. Ikastetxetik jarduera edo txangoren bat egiteko ateratzen zaretenenan,autobusa edo garraio publikoa erabiltzen duzue ?___________________

Gisa honetako zenbat irteera egiten dituzue ikasturteko? ______aldiz ikasturteko

Autobusek zenbat kilometro egiten dituzte, bataz besteko irteera hauetako bakoitzean? _______ km

Zenbat kilometro egiten dituzte autobusek, urte batean zehar, ikastetxeko irteera eta txango guztietan?

Kilómetroak/klasea/urtea = __________ x klase kopurua ___________ = kilómetroak urteko

MUGIKORTASUNA ETA KUTSADURA



1. Zuen Ikastetxeko krokisa egin –oinplanoa– eta bertan eraikinen fatxaden orientazioa adierazi: ipar, hegoa, ekialdea eta mendebaldea.

2. Zer duzue zuen ikasgelako aldeetan, gainean eta azpian?

Haizetik eta hotzetik babestuak zaudete, ala ez?

Zein da zuen ikasgelako leihoen orientazioa?

Eguzkia lehioetatik sartzen denean, argi artifizialak piztea saihesten duzue? Eguzkiak traba egiten dizuenean,zein konponbide hartzen duzue hori saihesteko?

3. Zuen ikasgela zaratatsua da?Adi egon eta entzun ohi diren soinuen jatorria zehaztu:

85

ORIENTACIÓN Y AISLAMIENTOS

4. Zenbat autobusek eskaintzen dute eskola-garraio zerbitzua zure ikastetxean? __ Zenbat kilometro egiten ditu hauetako bakoitzak urtero? ________ Zenbat kilometro egiten dituzte guztira autobusek ikasturteko?

175 eskola egun x ________ =

5. Batuketa egin: Familien autoek egindako kilometroak + autobusek txango eta irteeretan egindakoak+ ekola garraioan egindakoak:

Guztira = ________________

6. Orain, ibilgailu batek egiten duen kilometro bakoitzeko atmosferara 200 gr. C02 (karbono dioxidoa)isurtzen duela jakinik, kalkulatu ezazue zenbat C02 isurtzen duten urtero beren joan-etorrietan:

familiak + Ikastetxeak = ________________ kg = _______________ tona



1. Zein urtetan eraiki zen zuen ikastetxea?

Zein berrikuntza egin dira bertan ordutik hasita?

2. Leihoek, kristal bikoitza dute?

Ongi ixten dute edo haizea sartzen da?

Kanpoko pertsianak dituzte edota barneko gortinak?

Erraz ireki eta ixten dira? zati bat irekitzen ahal da?

3. Zein erregai mota erabiltzen du berokuntza sistemak?

Non daude dutxetarako ura berotzekn duten galdarak?

Aldageletatik zenbatera daude?

Zein arduratzen da mantentze lanaz?

4. Zuen Ikastetxeko komunetako txorrotek automatikoki ixteko sistemarik dute?

Eta tangek, karga erdiko sistema?

5. Energia berriztagarrien bidez elektrizitatea ekoizteko instalaziorik bada ikastetxean?

86

4. Nola deskribatuko zenuke zuen patioa?

Euria ari duenean edo eguzkiak gogor jotzen duenean babesteko tokirik badago?

Zuen ikasgelatik duzuen ikuspegiari buruz hiruzpalau adjektibo paratu:

ERAIKUNTZA ETA ZERBITZUAK



87

1. Nolako da tenperatura ikasgelan...

… neguan?

… udaberrian?

… udazkenean?

2. Ikastetxean uneren batean hotza edo bero zarete? Noiz?Termometroa hartu eta ikasgelaren barne eta kanpoko tenperatura hartu 8:00etan, 11:00etan eta14:00etan hiru egunez jarraian:

1. EGUNA / BARNEAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______ KANPOAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______

2. EGUNA / BARNEAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______KANPOAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______

3. EGUNA / BARNEAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______ KANPOAN 8,00 ______ 11,00 ______ 14,00 ______

Tartea beti berdina da edo desberdintasunak daude? Erantzuna baiezkoa baldin bada, zein da arrazoia?

Berogailuak piztuta egoteko denbora eta horien tenperatura aldakorra al da, kanpo tenperaturarenarabera?

3. Zenbat erradiadore daude ikasgelan? ___________ Non daude paratuta eta zergatik?

Erradiadoreek badaukate ixteko giltzarik? __________Norbait arduratzen da beren maneiuaz?____

Ba al dakizu zer den termostato bat eta zertarako erabiltzen den?

4. Ikasgeletatik eta Ikastetxeko bestelako geletatik sartu eta ateratzean ateak eta leihoak ixten dituzue?

Ikasgela aireztatzen duzue?___________ Zenbat denboraz?___________Nor arduratzen da honetaz? ___________

KLIMATIZAZIOA ETA AIREZTAPENA



88

1. Zuen ikasgelako hormak zein koloretakoak dira?

Eta gimnasiokoak? Eta korridoreetakoak?

Koloreak gustukuak dituzue? Argitsuak dira?

Zuen ustez, zer dela-eta aukeratu ziren kolore horiek?

2. Zuen Ikastetxean non daude bonbilla goritasunezkoak, halogenoak, fluoreszenteak eta kontsumotxikikoak?

GORITASUNEZKOAK:HALOGENOAK:FLUORESZENTEAK:KONTSUMO TXIKIKOAK:

Bonbilla motaren eta paratua dagoen tokiaren erabileraren arteko harremanik bada?

3. Zenbat lanpara dituzue ikasgelan eta zein motatakoak dira?

Lanpara guztiak batera pizten dira edo atalka?

Arbelarekin isla arazorik baduzue?

Nola konpontzen dituzue?

4. Zein desberdintasun dago etengailu, tenporizadore eta potentziometro baten artean? Zertarako balio du hauetako bakoitzak?

Hiru gauza horiek ikastetxeko gela desberdinetan aurkitzen al dira? non?

5. Ikasgelatik irten baino lehen badaargiak itzaltzeaz arduratzen denik?Beti egiten al du?

ARGIZTAPENA



1. Papera bi aldeetatik inprimatzen duzue?

2. Alde batetik inprimatutako papera gordetzen duzue berriro erabiltzeko?

3. Fotokopiak enkargatu edo egiterakoan, bi aldeetatik egiten dituzue?

4. Paperak, klasean erabiltzen dituzuen liburuen papera, birziklatua, klororik gabekoa eta ekologikoa al da?

5. Inprimagailua erabiltzerakoan, tinta kontsumoa murrizteko kalitate edo kolore aukerak kontuan hartzen dituzue?

6. Papera gainontzeko hondakinetatik bereizten duzue?

7. Fotokopiagailua, ordenagailuak, bideoa, gainontzeko gailuak, beti piztuta daude edo erabili eta geroitzaltzen dira?

8. Erabili eta botatzeko zein material erabiltzen duzue ikastetxean?

Iraupen handigoa duten beste batzuekin ordezkatzen al dira?

9. Ikasgela maiztasunez garbitu eta txukuntzen duzue? Nor arduratzen da?

10. Gosaria zerekin biltzen duzue? Ikastetxeko ikasle guztien ogitartekoak biltzeko egunero erabiltzenden aluminiozko paper kantitatearen bataz besteko kopurua kalkulatu.

11. Argi, txorrota edo gailuren bat ongi ez dabilela ikusterakoan, kasurik egin ez edo norbaiti aipatzen diozue?

12. Ikasgelan, lagunartean, etxean, energia-ohiturei buruz hitz egiten duzue?

89

OHITURAK ETA MATERIALAK



1. Zein dira zuen etxeetako sukalde eta egongelaren orientazioak?1. ETXEA:2. ETXEA:3. ETXEA:

2. Zuen etxeak inguruko pisuetatik eta kanpoaldetik ongi isolatuta daudela uste duzue? ¿Zer dela-eta?

3. Gainontzeko auzokideekin energia motaren bat partekatzen duzue? zein?

Berokuntza sistemarako zein energia-iturri erabiltzen da?

5. Zuen etxeek berokuntza erregulatzeko sistemarik ba dute? Zein? Non?

6. Zein tenperatura daukate zuen etxeetako gelek arratsaldeko 20:00etan?1 ETXEA egongela _____ sukaldea _____ gela _____ komunak _____2 ETXEA egongela _____ sukaldea _____ gela _____ komunak _____3 ETXEA egongela _____ sukaldea _____ gela _____ komunak _____

Bataz bestekoa egin.

7. Bonbilletako zein dira fluoreszenteak edo kontsumo txikikoak; zein, halogenoak, eta zein, goritasunezkoak? FLUORESZENTEAK EDO KONTSUMO TXIKIKOAK_____________ HALOGENOAK _______________GORIZKOAK _______

8. Zuen etxeetan dauden garbiketa, higiene eta kosmetika produktu askoren toxizitate maila handiazjabetu al zarete noizbait? Produktu mota aipatuz adibideren bat jarri eta ea ontzian honi buruzko jarraibideren bat agertzen den.

9. Zuen etxeetan, zer eta nola birziklatzen duzue?

10. Etxetresna-elektrikoetatikk, zeinek daukate energiari buruzko etiketa?

11. Ur kontsumoa kontrolatzen duzue? Nola?

12. Argiaren fakturak azaltzen duen kontsumoari buruz aritzen zarete etxean?

13. Zenbatu itzazue zenbat gailu elektriko stand-by-ean geratzen diren egun osoz

90

ETXEA



1. Behatu behar duzuen eremua mugatu. Gutxienez 10 etxebizitzetako atariak hartu behar ditu. Idatziitzazue kale eta plazen izenak

2. Lorategi-alderik badago, zuhaitz, heskai eta abarrekin? Parkerik bada? eta handik hurbil? jendearendako topagunea da? Neska eta mutikoak, aiton-amonak eta beste pertsona batzuk hizketan ikusten dira?

3. Ura edateko iturririk badago? Eta jartzeko eserlekurik? Eta zerbitzu publikorik?

4. Aukeratutako eremuaren kaleetako batetik pasatzen den ibilgailu kopuruari erreparatu. Zenbatuezazue egunean eta urtean pasako den ibilgailu kopurua.minutu1 = _________ egun1 = _____________ urte 1 = _____________

5. Jendea paseatzen, bizikletaz, patinetan edo monopatinean ibiltzen ikusten da?Bidegorririk badago? Eta bizikletak aparkatzeko lekuren bat?

6. Iluntzean, zein argi pizten dira kaleetan?Gaueko 11:00etan argi guztiak piztuta daude?

7. Gutxi gorabehera farolak zein altuerakoak dira? zenbat metrotik behin jartzen dira farolak? Nora zuzentzen dute argia?

8. Egunaren eta gauaren artean soinu eta zarata aldaketak nabaritzen dituzue?

Egunaren zein unetan nabaritzen da zarata gehien? eta gutxien? Ongi entzun eta arratsaldeko 18:00etan kalean entzuten diren zaraten jatorria jaso.

9. Oinez ibiltzerakoan jendeak daraman erritmori eta beren aurpegien espresioari erreparatu. Presaka edo patxadaz doaz, kontzentratuak, bere baitan murgilduak daude, edo inguruan dutenarierreparatzen diote.

10. Orain arte bisitatu dituzuen kaleetan zenbat paperontzi ikusi dituzue? eman kopuru bat, gutxi gorabehera?

91

KALEA



93

Bigarren atal honetan gidaliburu honetan zehar zehaztu direneredu energetikoaren aldaketetarako proposamenen baitako 11esperimentu praktiko sartu dira, irakasleek ikasleekin lantzeko.

Lehenengo bost jarduerak energiari buruzkoak diraeta ondokohelburuak dituzte: egunerokotasuneko energia kontsumitzailediren elementuak identifikatzea , jardueraren (energia kontsumoak)eta berotegi efektu gasen isurketen arteko harremanak zehaztenikastea, eta beren bizitzaren esparru guztietan, batez ereikastetxean, ikasleak engaiatzea energia aurrezteko eta erabilpeneraginkorrerako jarrerak ezartzeko.

Modu honetan, energia kontsumoaren esparru berariazkoaklantzen dituzten jarduera errazetatik abiatuta (gailu elektrikoak,argiztapena, ordenagailuak...), ikasleek zein irakasleek ikastetxeanenergia kontsumoaren arlo gehienak hartuko dituen analisizehatzagoa egitea ahalbideratuko duten ahalmenak garatzealortzen da, finean, ikastetxearean auditoretza energetiko batburutzea.

Analisi hauen garapena errazteko, ikastetxearen ingurumenahobetzeko proposamenak baloratu eta aztertzeko lagungarridiren zenbait fitxa eskaintzen dira. Ikasleek ikastetxeko besteesparruetan erabiltzen ahal den jarduera plana garatzeko gaiizatea da helburua, berau baloratu eta ahal izanez gero, betetzeko.

Hondarreko sei jarduerek zenbait energia iturri berriztagarrirenbaliagarritasuna ziurtatzeko balio duten esperimentuak dakartzate.

Bai energia-eragimen eta aurreztearekin zerikusia duten jarduerak,bai energia berriztagarriekin harremana dutenak, ikasleak bereninguruaren hobekuntzan parte hartzeko prestatu eta engaiatzeadute helburu, beren energia portaerak, baliabideak baloratzekoeta bizi kalitatearen pertzepzioa eraldatuz, halako moduz nonbere inguruan gutxiago kontsumitu eta eraginkorragoak direnenergia-teknologiak erabili eta ezartzea ezagutu, hobetsi etazabalduko baitituzte..

Laburbilduz, “energia agente” talde bat sortu nahi da.

Ingurumen etaEnergia lantegiakIrakasleendako GidaliburuaJARDUERAK

Esperimentu praktikoak

95

DESKRIBAPENAEnergiaren erabilpena egungo gizartearen garapena eta etxeko konforta ahalbideratu dite; hori dela-eta esnatzen garenunetik erabiltzen ditugun elementu gehienek energiaren kontsumoa eragiten dute, bai eta ekonomia eta ingurumen kostuaere.

Etxeko gailu elektrikoen funtzionamendua xeheki aztertzen badugu, beraien kontsumoa jakiten ahal dugu, bai eta modueraginkorrean erabiltzen diren ere.

3. taulan agertzen diren datuak kontuan hartuz, edozein egunetan ikasle bakoitzak egiten duen elektrizitate kontsumoakalkulatu behar da, bai eta horrek zenbat karbono dioxido isuri duen ere.

Horretarako, aski da ikasle bakoitzak egun batez hurrengo datu hauek biltzea: esnatzen diren unetik erabiltzen dituztengailu eta elementu elektrikoak oro (bonbillak, ile-lehorgailua, hozkailua, mikrouhinak, kafetera, sukaldea, ordenagailua,telebista, musika-katea, garbigailua, plantxa, plater-ikuzgailua...) piztuta izaten diren denbora eta beren potentzia.

1. fitxan azaltzen diren urratsei jarraiki, ikasleak egun arrunta batean egiten duen elektrizitate kontsumoa ezagutu ahalkodu, bai eta jakin ere kontsumo honi lotutako CO2—ren isurketaren kopurua eta CO2-ren kopuru hori xurgatzeko zenbatzuhaitz behar diren.

Ondoren, etxe bakoitzean elektrizitate kontsumoa murrizteko zer egiten ahal den talde-eztabaida bat egitea interesgarriaizanen litzateke. Eztabaida honetan irakasleak soilik etxeko elektrizitate kontsumoa kalkulatu dela gogoratzea komenida, ez baita kontuan hartu beste eremu batzuetako elektrizitate kontsumoa –ikastetxea, kalea (argiteria publikoasemaforoak...) portala (igogailua, argia...)– ezta berokuntzarako gas edo gasolio kontsumoa, garraioarena, ikasleekdaramaten arropa ekoiztu duten lantegien elektrizitate kontsumoa edo supermerkatuetara janaria garraiatzearen kostuaere.

HELBURUAIkasleak bere gain hartzea zein garrantzitsua den norbanakoaren portaera atmosferaren kutsaduraren arazoaren inguruan.Etxean ohikoak diren gailu elektriko desberdinak modu arrazional eta eraginkorrez erabiltzea.

LAN MOLDEAIkasleek bakarka beren galdetegiak bete eta ondoren talde-ikasgelan bateratze lana egiten dute.

Banaka bete + bateratze lana + iruzkina: 55 minutuko saio bat.

IRAUPENA

Potentzia unitatea watt-a dela jakinda, 1. fitxa betetzea errazteko ondoko taulan zenbait gailu elektrikoren bataz besteko potentzia,maiztasuna eta erabilpen denbora azaltzen dira. Edozein modutan, gailu mota desberdinen potentzia erreala jakiteko aski dabertan heldu den etiketa begiratzea, informazioa watt-etan (W) o kilowatt-etan (kW) etorriko ez balitz, baizik eta volt (V) etaanperetan (A), dagozkion watta-ak kalkulatzeko aski da Tentsioa (voltak) bider Intentsitatea (anperak) egitea.

5. Jarduera:Zenbat energia kontsumitzen dugu?


96

AIRE GIROTUA 3.300 60 5

XURGAGAILUA 800 48 1

IRABIAGAILUA 200 48 0.5

KONTSUMO BAXUKO BONBILLA 15 335 5

GORITASUNEZKO BONBILLA 60 335 3

MUSIKA-KATEA 75 335 0.5

KAFE-MAKINA 850 335 0.16

KE KANPAIA 100 335 0.1

SAKELEKO Telefonoaren Kargatzailea 5 48 2

SUKALDEA (SU BAKOITZA) 1.500 335 1

DVDa 30 335 1

ZUKUGAILUA 50 48 0.16

FLUORESZENTEA 36 335 5

HOZKAILUA + IZOZKAILUA 450 365 24

INPRIMAGAILUA 30 50 1

IKUZGAILUA 2.500 96 1

PLATER-IKUZGAILUA 1.200 240 0.7

BIZAR-MAKINA 30 335 0.1

MIKROUHINAK 1.000 335 0.5

ORDENAGAILU PUZ + PANTAILA 210 240 2

ORDENAGAILU PANTAILA 73 240 2

PLANTXA 1.600 48 1

ILE-LEHORGAILUA 600 48 0.5

TELEBISTA 90 335 2

GAILUABataz

bestekopotentzia,

watt-etan(w)

Urtean zenbategunetan

erabili gutxigorabehera

Eguneanzenbat orduerabili gutxigorabehera

Gailu baten potentziatik abiatuta, zebat elektrizitate kontsumitu duen gutxi gorabehera, denbora tarte zehatz batean kalkulatzenahal dugu. Kontsumoa Wh-etan neurtzen da:

Potentzia (W-etan) x piztutako ordu kopurua = gailuaren kontsumoa (Wh-etan)

Wh-etatik Kwh-etara pasatzeko aski da 1.000rengatik zatitzea. Kontsumo honen kostu ekonomikoa kalkulatzeko aski da kontsumoa(Kwh-etan ) kWh bakoitzeko kostuarengatik biderkatzea: 2006ko ekainean Kwh-aren kostua 0.086726€/kWh-koa zen, ekipoenalokera, zergak eta elektrizitatearen fakturarekin lotutako gainontzeko kostuak kontuan hartu gabe.

3. taula: Zenbait gailuen erabilpena eta elektrizitate kontsumoa. (Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia).



97

GA

ILU

/ELE

ME

NTU

ELE

KTR

IKO

A(ja

ikitz

en z

are

n u

netik

hasi

taera

bilt

zen d

ituzun g

ailu

ele

ktr

iko

ak s

art

u h

em

en)

KO

NTS

UM

OA

GU

ZTIR

A U

RTE

BA

TE

AN

(Eg

unero

ko

ko

nts

um

oa

guztira

x u

rtean

zehar

era

bilt

zen

den

egun

kopur

ua)

PO

TE

NTZ

IAw

att

-eta

n (W

)E

RA

BIL

PE

ND

EN

BO

RA

(ord

ueta

n)

EG

UN

ER

OK

OK

ON

TS

UM

OA

GU

ZTIR

AW

h-e

tan

(Po

tentz

ia x

ord

uko

puru

a)

CO

2-r

en

UR

TE

KO

ISU

RK

ETA

KG

UZ

TIR

AK

g-t

an

(Konts

um

oa

guz

tira

urte

bat

ean

x 0

.98 K

g.

CO

2/W

h)

BE

HA

RR

EZK

OA

K D

IRE

NZU

HA

ITZ

HELD

UA

K C

O2

ho

ri u

rte b

ate

zara

zte

ko

(K

g.

CO

2 u

rteko

X0.1

1 zu

haitz

ak/

Kg

UR

TE

KO

KO

STU

A¤

€ta

n(K

onts

um

oa

guztira

urt

eb

ate

an x

0,0

86726

€/k

Wh)

ELE

KTR

IZIT

ATE

KO

NTS

UM

OA

GU

TX

ITE

KO

PR

OP

OS

AM

EN

AK

GU

ZTIR

A

61Ga

ilu b

akoi

tza

egun

ean

zeha

r piz

turik

dag

oen

denb

ora

kalk

ulat

zeko

tarte

ko d

enbo

rak

batu

beh

ar d

ira. A

dibi

dea:

Kor

ridor

eko

argi

a, 1

5 w

-ko

kont

sum

o ba

xuko

bi b

onbi

lla, e

gune

an z

ehar

5 a

ldiz

piz

ten

ditu

t, al

di b

akoi

tzea

n 2

min

utu

bate

z be

ste.

KON

TSUM

OA G

UZTI

RA E

GUN

BATE

AN =

(15

W x

2 b

onbi

lla) x

(5 a

ldiz

x (2

/60)

ord

u) =

5 W

h.

623.

taul

an, g

ailu

bat

bat

ez b

este

urte

an z

ehar

zen

bat e

gune

z et

a eg

un b

akoi

tzek

o ze

nbat

ord

uz e

rabi

ltzen

den

aza

ltzen

da.

Dat

u ho

ri fa

mili

a ba

koitz

aren

azt

uren

eta

gai

lu m

otar

en a

rabe

ra a

ldat

zen

ahal

da.

61

62



1. Fitxa

99

DESKRIBAPENAZer pentsatuko zenuke norbaitek sukalde eta komuneko txorrotak erdi irekiak utziko balitu, modu horretan ura estoldatikalferrik botaz?.

Erabili gabeko argiak edo gailu elektrikoak piztuta uztea, ur hari mehe baina iraunkor bat egunez egun orduz ordu beharrikgabe irekia uztea bezalakoa da.

Stand-by-ean utzi beharrean etxetresna-elektrikoak itzali edo energia kontsumo gutxien dutenak aukeratzea elektritateandirua aurreztu eta ingurumena babesteko modu errazak dira.

Elektrizitatea likidoa bezala entzun eta ikusten ez dugun arren, gure etxean barna dabil eta kontsumitzen dugu. Modujarraian erabiltzen ez diren gailuak desentxufatzea bezalako kontu erraz bat aski da kontsumitzen den energia murrizteko,bestela, itzalita egon arren, saihesten ahal den gutxieneko gastu bat eragiten dutelako. Espainian “stand by” egoeranuzten diren telebistek eta etxetresna-elektrikoekk, bi zentral elektrikoek ekoizten duten elektrizitate kopurua xahutzeazgain, Ozeano Atlantikoan zeharreko bi hegaldien CO2-ren isurketa kopuru bera egiten dute.

Stand By egoeran geratzen diren ordenagailu batek edo telebista batek, piztuta egondakontsumitzen duten heren batera bitarteko kontsumoa dute. Horregatik hobe da tresnaelektrikoen gailuko botoitik itzaltzea urrutiko mandotik baino.

Jarduera honen bitartez kontsumo estali horien berri emanen dugu ikastetxean.Horretarako irakasleak informatika gelara eramanen ditu ikasleak. Bertan erabiligabe piztuta edo “Stand By” egoeran dauden (argi gorria piztuta) dauden pantaila,ordenagailu, inprimagailu eta bestelako elementuak zenbatuko dira. Era berean,ikasgelatik informatika gelarako bidean beharrik gabe piztuta dauden luminarienkopuru eta motak zenbatuko dira (interesgarria da klasetik ateratzerakoan norbaitek

argia itzaltzen duen egiaztatzea)

Urtean zehar kontsumo estali horien kostua eta beraiei lotutako isurketen kalkulua egiteko, 2. Fitxa beteko da.

Ondoren interesgarria litzateke taldeka eztabaidan aritzea, kontsumo horiek gutxitzeko hartu beharreko neurriei buruz(kartelak paratzea, arduradun bat izendatzea...).

HELBURUAElektrizitateren alferrikako gastuari buruzko kontzientzia hartzea.

LAN MOLDEAIkasleek klasean fitxak bete eta elkarri emanen diote edukien berri.

IRAUPENA55 minutuko saio bat.

Fitxa betetzea errazteko, aurreko jardueraren 3. taulatik inprimagailuaren, ordenagiluaren pantailaren, ordenagailuaren etaluminarien datuak hartzen ahal dira.Edozein modutara, gailu mota desberdinen potentzia erreala jakiteko aski da bertan heldu den etiketa begiratzea; informazioawatt-etan (W) edo kilowatt-etan (kW) etorriko ez balitz, baizik eta volt (V) eta anperetan (A), dagozkion watt-ak kalkulatzeko askida Tentsioa (voltak) bider Intentsitatea (anperak) egitea.

6. Jarduera:Informatika gelara bisita bat


100

GA

ILU

/ELE

ME

NTU

ELE

KTR

IKO

AK

ON

TS

UM

OA

GU

ZTIR

A U

RTE

BA

TE

AN

Kg

-ta

n (

Eg

unero

koko

nts

um

oa

guzt

ira x

urt

ean

zehar

era

bilt

zen

den

egun

kopur

ua)

PO

TE

NTZ

IAw

att

-eta

n (

W)

ER

AB

ILP

EN

DE

NB

OR

A(o

rdueta

n)

EG

UN

ER

OK

OK

ON

TS

UM

OA

GU

ZTIR

AW

h-e

tan

(Po

tentz

ia x

ord

uko

puru

a)

CO

2-r

en

UR

TE

KO

ISU

RK

ETA

KG

UZ

TIR

A(K

onts

um

oa

guztira

urt

eb

ate

an x

0.9

8K

g. C

O2/W

h)

BE

HA

RR

EZK

OA

K D

IRE

NZU

HA

ITZ

HELD

UA

K C

O2

hori

urt

e b

ate

zara

zteko

(Kg.C

O2 u

rteko

X0.11 zu

haitz

ak/

Kg

UR

TE

KO

KO

STU

A€

tan

(Ko

nts

um

oa

guztira

urt

eb

ate

an x

0,0

86726

€/k

Wh)

ELE

KTR

IZIT

ATE

KO

NTS

UM

OA

GU

TX

ITZ

EK

O P

RO

PO

SA

ME

NA

K

GU

ZTIR

A

Taul

an e

rabi

ltzen

ari

den

gailu

aren

kon

tsum

oa a

gertz

en d

a. G

ailu

a St

and

By-e

an b

aldi

n ba

dago

, har

en k

onts

umoa

, piz

tuta

dag

oena

ren

% 7

izan

en d

a.Au

rrek

o ja

rdue

ran

ager

tzen

zen

bez

ala,

gai

lu b

aten

pot

entz

iatik

abi

atut

a gu

txi g

orab

eher

a be

re e

lekt

rizita

te k

onts

umoa

kal

kula

tzen

aha

l dug

u.Po

tent

zia

(W-e

tan)

x p

iztu

tako

ord

u ko

puru

a =

gailu

aren

kon

tsum

oa (W

h-et

an)

KASU

: ika

stet

xean

gai

luak

piz

tuta

dau

den

ordu

kop

urua

aur

reko

jard

uera

ren

kopu

ruet

atik

nab

arm

en a

lden

duko

da,

hor

iek

etxe

bizi

tza

bate

nba

taz

best

eko

erab

ilpen

ari e

gite

n ba

itiot

e ai

pu.

Adib

idea

. Ord

enag

ailu

pan

taila

bat

ek fu

ntzi

onam

endu

an b

ataz

bes

te 7

3 W

kon

tsum

itzen

due

la k

alku

latz

en d

a. S

tand

By

egoe

ran

5.11

W k

onts

umitu

ko d

itu (7

3ren

% 7

) Sta

ndBy

ego

eran

240

egu

nez

24 o

rduz

ger

atze

n ba

da (g

utxi

gor

abeh

erak

o er

abilp

ena,

ikas

tetx

e ba

tean

) pan

taila

hor

ren

kont

sum

o es

talia

29.

433,

6 W

h-ko

a iz

anen

da

(= 2

9,43

kW

h).

6. Jarduera:Informatika gelara bisita bat


2. Fitxa

101

DESKRIBAPENABonbillek argia bihurtzen dute elektrizitatea, baina guztiek ez dute eragimen bera. Argiztatu beharreko espazioarenerabilpenaren eta ezaugarrien arabera, lanpara mota bat edo beste paratzea komeniko zaigu.

Jarduera hau egiteko lehendabizi irakasleak lanpara mota desberdinak, beren erabilpenak, abantailak eta desabantailakazalduko ditu (jarduera honen aldez aurreko informazio atala ikusi).

Azalpenen ondoren, ikasleek 3 edo 4 lagunen taldeetan, ikastetxeko gelak bisitatuko dituzte, lanpara motak eta kopuruakzenbatuz.

Jasotako informazioarekin 3. Fitxa beteko da, toki bakoitzean bonbilla mota hori zergatik paratu duten azalduz (adibidezfluoreszente bat ordu askoz pizturik egon behar eta argiaren kolorea inportantea den toki batean). Horretaz gain, ikasleeieskatzen ahal zaie ikus dezaten ea ote dagoen pizteko sistema kontrolatzeko mekanismorik, hau da, . eremukako etengailuindependienteak (ikasgelako eremu desberdinak pizteko adibidez) edo presentzia-detektagailuak (komuneetan,korridoreetan...).

Kontsumo txikiagoko bonbillak paratuz energia aurreztea posible dela uste badute, adierazi beharko dute, bataz bestezenbat aurreztuko litzatekeen kalkulatuz..

Ondoren klasean, talde desberdinen emaitzak eta proposamenak aztertuko dira. Puntu honetan interesgarria izanenlitzateke irakasleak ikasgelan eguzkia dagoen egunetan leihoetatik hurbil dauden argiak itzaltzea ikastetxeak aurreztukolukeen energiaren kalkulua egiteko.

HELBURUALanpara mota desberdinak eta aholkatutako erabilerak ezagutzea.

LAN MOLDEA3-4 lagunen taldeetan, ikastetxeko argiztapenaren errebisioa egin(talde bakoitzak eremu bat aztertuko du). Ikasleekklasean fitxak bete eta elkarri emanen diote edukien berri.

IRAUPENA55 minutuko bi saio.

Lanpara baten potentzia denbora-unitateko kontsumitzen duen energia elektrikoa da. Kasu batzuetan (fluoreszenteak) piztekolaguntza-ekipoak dauzkate; hori dela-eta, gehigarrizko kontsumo txikia dutela kontuan hartu behar da. Potentzia unitatea Watt-a da (W). Denbora tarte jakin bateko lanpara baten kilowatt ordukako (kWh) kontsumoa kalkulatzeko, lanpararen potentzia (kW-tan) erabilpen orduengatik biderkatu behar da.

Argiztapen maila argitu beharreko aldean azalera-unitateko jasotzen den argiztapen-fluxua da. Argiztapen maila handiagoaden heinean lantokian argiztapen gehiago egonen da. Bere unitatea lux-a da.

Aldez aurreko informazioa

7. Jarduera:Alda ditzagun ikastetxeko bonbillak


KONTUAN HARTU BEHARREKO DEFINIZIO BATZUK:

102

LANPARA MOTAK

Betiko gorizko bonbillak dira. Bere funtzionamenduaren oinarria, metalezko hari fin batetik korronte elektrikoapasatzean datza; haria berotzean termoerradiazioaren ondorio den erradiazio ikusgarria igortzen du (goritasuna).Wolframioko haria erretzea saihesteko oxigenoa alde eginarazten duen gas geldoz (argon) beteriko anpulugarden batean sartzen da.

Bonbilla soil eta merkeenak dira, baina aldi berean elektrizitate gehien kontsumitu eta gutxien irauten dutenakdira. Energia gehiena (% 95) bero bihurtuta galdu egiten da; hori dela-eta lanpara hauek errendimendutxikienekoak dira.

Lanpara hauterako aholkatzen diren erabilerak hurrengo hauek dira:

Etxeko argiztapena orokorrean, fluoreszente trinkoa erabiltzea gomendagarriagoa denean izan ezik.

Komun, trasteleku eta orokorrean denbora asko eman behar ez dugun toki txikietarako.

Egonaldi luze eta jarraiko lokaleetan fluoreszente trinkoak erabiliko dira (kontsumo txikikoak)

Gorizko lanpara bereziak dira, betegarrizko gas geldoa gehigarri halogenatu batekin (normalean iodoa) nahastenda; horrela, gorizko ohiko lanparekin alderatuta, prestazio hobeak eskaintzen ditu.

Gorizkoak baina garestiagoak dira, baina gehiago iraun, tamaina txikiago eduki eta haren itxura kromatikoa arginaturalaren antzekoa da. Haien kontra, tokian-tokian asko berotzen dutela eta haien kontsumoa handia dela.

Lanpara hauterako aholkatzen diren erabilerak hurrengo hauek dira:Behe-tentsiokoak: argiztapen zehatza, apaintzekoa, nabarmentzekoak edo leku berezietan paratzekoak(nobleak).



1. Goritasun-lanpara konbentzionalak

2. Lanpara halogenoak

Energiaren ikuspuntutik lanpara baten eragimena, lanparak igortzen duen argiztapen fluxuaren eta kontsumitzen duenpotentzia elektrikoaren arteko kozientearen bidez neurtzen da. Bere unitatea watt-eko lumena da (lm/W). Harreman horihandiagoa den heinean eraginkorragoa da lanpara.

Kolorearen tenperaturak (unitatea: kelvin graduak) lanparak igorritako argiaren itxura erakusten du. Tenperaturaaltuagoa den heinean, kolore hotzagokoa (zuria) da bere itxura (Tª < 3.300 ºK: argiaren itxura beroa; Tª 3.300-5.000:argiaren itxura ertaina; Tª > 5.000: argiaren itxura hotza (egun-argia)).

103

Beren funtzionamendua elektrolumineszentziaren fenomenoan oinarritzen da. Hodi fluoreszentearen muturrekobi elektrodoen artean sortzen den eremuak elektroi mugimendua eragiten du hodian zehar. Hodi hori presio osobehean dagoen gas geldoaren merkurio lurrunaren nahasketaz beteta dago. Horren ondorioz, merkurio atomoakkitzikatzen dira eta energia igortzen dute erradiazio moduan (fotoiak). Merkurio atomoak sortutako erradiazioaultramore motz gisakoa da (UV-C) ikustezina; hori dela-eta, hodiaren barne aldea substantzia fluoreszente batezestaltzen da, eta horren bidez espektro ikusgaiaren erradiazioa sortzen da.

Hodi fluoreszenteak ezin dira zuzenean sare elektrikotik elikatu, lanpara hauek abiatu eta pizteko beharrezkoakdiren baldintzak betetzen ez dituelako. Honen ondorioz, luminarian jarri behar den eta abiatzeko eta piztekolaguntza ekipamenduaren beharra dute (erreaktantzia edo balastoa, pitzarazgailua eta kondentsadorea);ekipamendu hori instalatu diren hodien kopuruaren eta potentziaren araberakoa izanen da.

Lanpara mota hauek gorizko baten energiaren laurdena kontsumitzen dute, 8 aldiz gehiago irauten dute, etaapenas berotzen dira. Desabantailak ere badituzte: ez dira piztu eta aldi berean abiatzen, behin eta berriro piztuzgero ondorioak gertatzen ahal dira eta errendimendu kromatikoa piska bat handiagoa da.

Lanpara hauetarako aholkatzen diren erabilerak hurrengo hauek dira:Egunean zehar gutxitan pizten diren bulegoetan edo ikastetxeetako argiztapen orokorrerako tokietan(4 ordu jarraian baino gehiago).20 minutu baino gutxiagoko denbora tartean erabili behar ez badira, lanpara mota hau ez itzaltzeaaholkatzen da, pizteak energia gehiago kontsumitzen baitu.

Ohiko zorro bati lotutako hodi fluoreszente txikiak dira; horrela, ohiko bonbillak modu erraz batean ordezkatzekoerabiltzen ahal dira.

Apenas berotzen dira, 8 aldiz gehiago iraun eta argi bera ematen dute, gorizko lanparak behar dutenelektrizitateraren % 20 kontsumituta.

Garestiagoak dira, errendimendu kromatikoa piska bat txikiago dute eta bere argitasuna, zenbat eta denboragehiago piztuta egon orduan eta apalagoa da.

Lanparak eta luminariak aldian-aldian garbitu

Zeharkako argiztapen sistemak edo oso apantailatuak gehiegi ez erabili (adibidez sabairuntzdaudenak)

Interesgarria da, batez ere azalera handi argietan, oinarrizko argiztapen estentsiboa etairtenguneko intentsibo bat lan eremuetan uztartzea.

Argi naturala aprobetxatzea, beharrezkoa ez denean argiak itzaliz. Argi artifizialak kontsumoelektriko bikoitza egiten du, berea eta hozte sistemak eragindakoa.

Argi-puntu bakoitzerako berariazko etengailuak erabili, erabiltzen ari ez diren lanparak itzaltzeko.



3. Ohiko lanpara fluoreszenteak

4. Kontsumo txikiko lanparak

ARGIZTAPENARI BURUZKO GOMENDIO OROKORRAK

104

GE

LA

ELE

KTR

IZIT

ATE

KO

NTS

UM

OA

UR

TE

BA

TE

ZkW

h-e

tan

(bonbilla

kopuru

a x

pote

ntz

ia/1

000 x

era

bilp

en o

rduak,

egun

eko

x e

rabilp

en

egunak,

urt

ean)

LA

NP

AR

AM

OTA

PO

TE

NTZIA

(w)

LA

NP

AR

AK

OP

UR

UA

ZE

RG

ATIK

US

TE

DU

ZU

LA

NP

AR

AH

AU

JA

RR

ID

ELA

?

DA

GO

EN

LA

NPA

RA

MO

TA

REN

OR

DEZ B

ES

TE

BAT P

AR

ATU

KO

ZEN

UK

E?

AZA

LD

U E

ZA

ZU

ZEIN

ETA

ZER

GATIK

ZE

NB

AT

EN

ER

GIA

AU

RR

EZTU

KO

LIT

ZA

TE

KE

?(b

onb

illa k

opur

ua x

pote

ntzi

a/10

00 x

era

bilp

en

ord

uak,

egun

eko

x er

abilp

enegun

ak, u

rtean

)

IRU

ZK

IN G

EH

IGA

RR

IAK

GU

ZTIR

A

63 6

. jar

duer

an la

npar

a ba

tzue

n ba

tez

best

eko

pote

ntzi

ak a

zaltz

en d

ira.

63K

ON

TR

OL

SIS

TE

MA

RIK

BA

DA

?A

zald

u z

ein



3. Fitxa

105

DESKRIBAPENAAuditoretza energetikoa irakas-jarduera bat da; horren bidez, ikasleak eta irakasleak benetan engaiatuko dira, ikastetxekoenergi-kontsumoa aztertzeko..

Ikasleek taldeka lan eginez, ikastetxean energia kontsumoaren erabilpen eta ohiturak ezagutzea helburu duen ikerketaprozesua diseinatu eta abiaraziko dute. Ikerketa horren emaitzetatik abiatuta, energia-eragimena hobetu eta kontsumoohiturak aldatzeko helburu batzuk ezartzen ahal dira, eta horien arabera jarduera plan bat prestatu.

Jarduera plana prestatu eta gero, aplikazio prozesuaren segimendua egin eta aldez aurretik ezarritako inplantazio epeaigarota, ebaluazioa burutuko da.

Interesgarria da hezkuntza-komunitatearen artean emaitzak zabaltzea txosten baten bidez; hortik abiatuta hobetze-helburu berriak zehaztu ahalko dira, planaren diseinuan edo bere garapenean egoki ikusten diren aldaketak egin, edobere eragina beste esparruetara batzuetara zabaldu.

Ikastetxearen analisi energetikoarn zehar ikastetxearen esku ez dauden arazo teknikoak sortzen ahal dira. Halakorik bada,Iruñeko Udalaren Energia Agentzia bezalako erakundeei laguntza eskatzen ahal zaie, betiere diagnostikoa egin etaikasleei egindako txosten teknikoaren irakurketa argi bat eskaintzeko, protagonismoa ikasleena dela ahaztu gabe, etahelburua, bere ingurumen hurbilaren kudeaketan eragina izan eta honen kalitatearen hobekuntzan laguntzen ahal dutelaberaiei sentiaraztea.

HELBURUAIkasleek energia-kudeaketaren gaineko gaitasuna garatzea, eta ikustea hurbilen duten ingurumenaren kudeaketa aldatueta bertan eragin ahal dutela.

LAN MOLDEAHiruzpalau pertsonatako taldeetan

55 minutuko 4 saio.

IRAUPENA

Eraikinaren itxura, orientazioa, barne banaketa eta solairuei zein eraikinaren kanpo aldean jarritako materialei ematen diegunerabilpena, izanen dira eraikinak konforta bermatzeko energia gehiago edo gutxiago kontsumitzeak baldintzatuko duen lehendabizikofaktorea.

Gure eskualderik gehienean, banaketa eta forma egokienak: alde handiena ekialde-mendebalde norabidean dagoen eraikinangeluzuzen bat, zeinakk bizitzeko erabiltzen diren eremuak hegoaldera begira eta tenperatura-kontrol gutxien behar dutenakiparralderantz baititu.

Aldez aurreko informazioa.

64 Fuente: Solarizate.org

8. Jarduera:Ikastetxearen auditoretza energetikoa


106

1. FASEA: DATU OROKORREN BILKETA

Auditoretza egiteko hurrengo faseak jarraitu behar dira.

Eskola ordu bat eman energia-plangintzan interesa izaten ahal duten ikastetxeko datu orokorrak biltzen etagordetzen:

Inguruaren kokapean eta deskribapena: eraikinaren orientazioa, alboko elementuen tamaina, udarakoitzala eta babesa.

Eraikinaren deskribapena: azalera, eraikuntzaren ezaugarriak, kolorea, instalazioak eta zerbitzuak.

Erabiltzaileen eta erabileren deskribapena: Ikasleak- (kopurua, mailak taldekatuta eta adina eta abarrekoezaugarriak...), irakasleak eta pertsonal ez irakaslea (emandako ardura eta organigrama barne), eraikinareneremu guztien erabilpen orokorra (motak, egindako jarduerak, eguneroko erabilpen denbora, maiztasuna...).

Datu horiek biltzeko ondoko fitxa mota erabiltzen ahal da:

Hegoaldean dauden hosto erorkorreko zuhaitzek neguan eguzki izpiak pasatzen utziko dituzte, eta, alderantziz, udan izpi horieksartzea galaraziko dute.

Solairu bat baino gehiago duten erakinetan, kontuan hartu behar da aire beroak beti gora egiten duela; beraz, goiko pisuak beroagoizanen dira.

Aireztapen naturalak eraikinak hozten laguntzen ahal du; betiere airearen zirkulazioari mugarik jartzen ez badiogu.

Eraikinaren “azalari” dagokionez (hormak, zorua, sabaiak, ateak eta leihoak), leihoak dira nahi baino energia gehiago galdu edoirabazi egiten dugun tokia. Sabaitik ere energiaren zati handi bat joanen zaigu, aire beroak gora egiten baitu.

Ikastetxearen argiztapena mantentzeko elektrizitatearen kontsumoa faktura guztiaren zati handi bat izanen da. Baldintza arruntetanargi naturalak argiztapen sistema nagusi eta bakarra behar du izan egunean zehar: agian ikasgela askotan argiak piztuta izateaez da beharrezkoa izanen, eta argi horietako asko itzaltzeak, konfortean eragin gabe, aurrezte handia ekartzen ahal du.

Aldi berean, berokuntza eta ur bero sistemaren eragimena toki batetik bestera aldatzen ahal dira. Hori kontuan izatea garrantzitsuada, instalazio horiek gure ikastetxearen kontsumoaren % 80 hartzen ahal baitute.

Ikastetxeetako berokuntza sistema ondokoak osatzen dute: gas edo gasolio galdara bat, erregulazio zein kontrol sistema etaikastetxearen alde guztietan ur beroa banatzen duten hodiek, ur hori bultzatzen duten ponpak eta gela guztietan bero moduanenergia banatzen duten erradiadoreek osatzen duten bero-banaketa eta isurketa-sistemak . Tenperatura kontrolatzeko termostatoakjartzen ahal dira, tenperatura eremuaren beharretara eta gastatuko dugun energia kantitatera egokitzea ahalbidetzen dutenak(lehenengo solairuan hirugarrenean baino berokuntza gehiago beharko da).

Urari dagokionez, galtzen den guztia, batez ere ur beroaren kasuan, energia xahutzea da.

Lan moldea



107

IKASTETXEAREN IZENA:

IRUZKIN GEHIGARRIAK:

ERAIKIN MOTA:(adibidea: eraikin atxikia, eraikin errektangularra,sotoarekin +3 solairua + atikoa, kolorea...):

HELBIDEA:

INGURUA:(alboko elementuen tamaina, udarako itzala etababes elementuak):

ERAIKINAREN ORIENTAZIOA

SARRERA NAGUSIAREN ORIENTAZIOA

ERAIKUNTZA URTEA

ERREFORMAK

AZALERA GUZTIRA

BANAKETA (gela bakoitzerako bete):

SOLAIRU Zk.

M2--ak

ERABILERAK:Jarduera-mota:

Erabiltzaile zk.:Ordutegia:

Erabilpen eguna:

Erabilpen tartea:

2. FASEA. ENERGIA KONTSUMITZEN DUTEN INSTALAZIOEN ETA GAILUEN INBENTARIOA

Ikastaldea hiruzpalau lagunetako taldeetan banatu eta bakoitzari hurrengo atal hauetako datuak bildu etaaztertzearen ardura eman:

Eraikinaren azala.Gure eraikinaren funtzionamendua ulertzeko, kanpoko klimari lehendabizi aurre eginen dioten azalarenmaterialeei erreparatu behar diegu.Horretarako ikasleek hurrengo elementu hauek aztertuko dituzte:

Hormak. Dentsitate gutxiko elementuak (airea, isolatzaileak, kortxoa, artilea e.a.) gutxi isolatzendute, eta dentsitate handikoak (marmola, metalak, beira, hormigoia) isolatzaile txarrak dira.

Kanpo-horma bakoitzaren eraikuntza-mota eta kontserbazio egoera orokorra azaldu.



A

108

Beroa galtzeko aukera duten barne-espazioak (korridoreak, atondoa...) horma, ate edo bestelakoelementuak ixten dituzten adierazi.

Leihoak: Leihoek galtzen ahal dute energia gehien eraikinetan, beiraren bidezko kondukziogalera eta marko eta junturetatik ematen den iragazketa direla bide.

Leiho kopurua eta mota zenbatu (kristal bikoitza, sinplea...). kokapena (hegoalde, iparraldea...)eta arotzeria (zura, pvc, aluminioa...).

Leiho bakoitzerako estaltzeko sistemarik badagoen azaldu (pertsianak, gortinak...).

Energia elektrikoa

Lanparak: lanpara kopurua zenbatu, gutxi gorabehera, mota azaldu, egunean zenbat orduerabiltzen diren eta zein aldetan dauden zehaztu (adibidez: 4º-ko 6 fluoreszente ikasgelan).Dauden lanpara mota desberdinak eta beren erabilpenak ezagutzeko aurreko jarduera irakurtzenahal duzu.

Ikastetxea hutsik geratzen den unerako, argiak itzaltzeko erabiltzen den sistema aztertu, eremukakoetengailu independienteak dauden ikusi (kasgelako eremu desberdinak pizteko adibidez). Lanparengarbitasun egoera aztertu.

Gailu elektrikoak: Ikastetxeko ordenagailu eta gainontzeko makinen gaineko kontrola. StandBy energia aurrezteko sistemarik baduten egiaztatu, ikastetxetik ateratzerakoan erabatdeskonektatzen diren...

Berokuntza eta ur bero ekipamenduak:Lantaldeak azterlan honi ekiteko ezagutza teknikorik eta neurtze-ekipamendu berezirik ez izatea posibledenez, hobe ikuskapena ikastetxeko mantentze arduradunetako batekin egitea.

Aztertu beharreko puntuak hurrengo hauek izanen dira:

Banaketa-hodien isolamendu egoera, bai berokuntza bai ur beroarena.

Ixteko giltza, balbula eta zirkuituaren gainontzeko elementuetan ihesik baden ziurtatu.

Erradiadore guztien funtzionamendua aztertu.

Zirkuituak airerik ez duela ziurtatu (horretarako purgatzaileren bat ireki eta ura berehalaateratzen den egiaztatu behar da).

Erabili ohi ez diren gelak berokuntza pizturik ez dutela ziurtatu.

Berokuntza sistemaren abiatze eta itzaltze zikloak ikastetxearen erabiltze-aldiekin batdatozela ziurtatu.



B

C

Ikasturte bateko elektrizitate, gas, ur edo gasolioaren fakturak begiratuz (jarduera plana ezarri baino lehen)ikastetxeak hilabetero egiten duen kontsumoa ezagutu ahalko dugu, bai eta bi epeen kontsumo joerakalderatu eta ikastexearen berariazko kontsumoa jakin ere, ezaugarri bereko beste ikastetxe batzuetanbaino gutxiago edo gehiago kontsumitzen dugun baloratzeko.

109

4. FASEA: JARDUERA PLANA PROPOSATU

Jarduera plana proposatzerakoan, lehenespen-irizpide batzuk zehaztea komeni da: kostua, erabilpen beharra,kontsumoa gutxitzeko ahalmena, helburua lortzeko erraztasuna, aprobetxamendu didaktikoa,...

Planak instalazioei buruzko iradokizunez gain, jarrera, ohitura eta abarrei buruzkoak ere egiten ahalko ditu etaneurri desberdinen bitartez zein aurrezte maila lortu nahi den zehaztu beharko du. Planean helburu eta jomugak,funtzioak eta ardurak, baliabideak, prozedura-kontrolak, ebaluazio-adierazleak, epeak... ezarriak eta dokumentatuakagertu beharko dute.. Ikastetxeko langile guztien artean zabaltzeaz gain, guztion motibazioa eta engaiamenduabilatu behar dira plana indarrean jarri baino lehen.

Hurrengo jarduerak egiteko aukerak aztertuko dira:

LanparakEgun dauden lanzaren ordez, kontsumo txikoak paratu.Argitasun handia dagoen tokietatik lanparak kendu.Ikastetxearen piztu eta itzaltze estrategia orokorra hobetu.Modu iraunkorrean okupatuta ez dauden tokietako argiak piztu eta itzaltzeko presentzia-sentsoreakparatu.Ohartarazteko, kartelak paratu.

Gailu elektrikoak:Etengailudun lapurrak paratu zenbait gailu aldi berean itzaltzeko.Energia aurrezteko sistemak paratu.Ohartarazteko, kartelak paratu.

Berokuntza eta ur beroko ekipamenduak:Berokuntza eta ur beroko instalazioen mantentze-plan iraunkorra prestatu.Ez dagoen edo ongi ez dabilela ikusi dugun hodi tarteen isolamendu termikoa hobetu (hodiarenisolamendua ukitzerakoan beroa nabaritzen da).Ikasgeletan tenperatura kontrolatzeko termostatoak edo bestelako sistemak paratu.Termostatoen tenperatura jaitsi, edo gehiegizko tenperatura izaten ahal duten ikastetxeetakotokietan erradiadoreak itxi.Pertsianak paratu eta gauez itxi, ikastetxea hoztu ez dadin.Leiho eta kristal bikoitzak paratuZirritu-zintak paratu.Pertsianen kutxetako eta leihoetako junturetan eta abarretan zuloak eta zirrikituak konpondu etaitxi, korronteak galarazteko.Bero-iturriak ez estali gortina, altzari edo beroa isurtzea galarazten duen beste edozein elementurekin.Galdara zaharraen ordez berriak jarri.Ikastetxeak termo isolatu asko izanez gero, ur bero ekoizpena zentralizatu.Ikastetxeko sanitate-ura berotzeko eguzki-termiko ekipoa paratu.Txorrotetan zurruta-haustekoak eta komunetan deskarga bikoitzeko sistemak paratu.

3. FASEA: TALDE BAKOITZAREN ONDORIOAK AZALDU IKASGELAN.

Talde bakoitzaren ondorioak aurkeztu eta ideien eta datuen truke orokorra eginen dugu.

Guztion artean eraikinaren indargune eta ahulguneen bilduma osatuko dugu.



110

Jarduera bakoitza baloratzeko hurrengo taularen antzeko bat erabiltzen ahal da laguntza gisa:

Jardueraren deskribapena (helburua eta arduraduna edo arduradunak adierazi)

Lortzen ahal diren onurak

Aurrezten ahal dena (diruari eta ingurumenari dagokionez)

Beharrezkoak diren baliabideak (giza baliabiabideak, materialak...)

Aurrekontua € (materialak + langileen soldatak)

Jarduteko egutegia

Lehentasuna

Berreskuratze tartea (neurria/neurriaren gastua guztira-tik urteko eratortzen den aurrezkia)

5 FASEA JARDUERA PLANA BETETZEA, HORREN SEGIMENDUA ETA NEURRI ZUZENTZAILEAK

Behin plana indarrean jarrita, bere segimendua egin eta kontrol bakoitzaren datuak erregistratu behar dira.Era berean, plana betetzen ez bada edo prozeduretan doitze txikiak beharrezkoak ikusten badira neurrizuzentzaileak hartuko dira.

Jarduera plana indarrean sartu baino lehenagoko denbora tarte baten elektrizitate, gasa, ura edo gasoliofakturen datuekin eta berau indarrean sartu eta tarte horretako fakturak aztertuta, kontsumoaren aldaketaketa lortuta hobekuntzak aztertzen ahal dira.

Jarduera bakoitza baloratzeko hurrengo taularen antzeko bat erabiltzen ahal da, laguntza gisa:

Kontsumoa kWh/hilabetea(kWh termikoak berokuntzarako)

Aurreko epea Egungo epea Bariazioa % Aurreko epea Egungo epea Bariazioa %

Eragimena kWh/m2



111

6. FASEA: EBALUAZIOA

Ezarritako aplikazio-plana bukatzerakoan, planaren ebaluazioa eginen da. Horrenbidez, hortik aitzinean hobetu daitezkeen alderdiak izanen ditugu.



Ikastetxeak gai honen inguruan egindako lana hezkuntzakomunitate orori helarazi eta ikastetxeko urteko memoriansartu ahal da. Halaber, txosten honen laburpen bat proiektualaguntzen duten erakundeei ematen ahal zaie. Zabalpen jarduerahurrengo horiekin osatzen ahal da: erakusketak, prentsaartikuluak, irrati-saioak... Txostenetik abiatuta kontsumo-mailaberria mantendu eta gehiago aurrezteko plan berria indarreanjarriko da; modu horretan ikastetxeko energia-eragimenaetengabe hobetzeko.

113

DESKRIBAPENAIkasleek 1 edo 2 hilabetez hedabideetan energia eta atmosferaren kutsadurarekin zerikusia duten albisteen segimenduaegin eta gaiaren arabera sailkatzeko proposatuko diegu. Gero, bateratze lana, iruzkinak, eta balorazioa eginen ditugu.Albisteetan agertzen diren neurri desberdinak aztertu eta neurri berriak proposatuko ditugu..

HELBURUAIkasleek ingurumenaren egungo arazoei eta hartzen ari diren neurri desberdinei buruz kontzientzia hartu eta gai honengaineko informazioa biltzea.

LAN MOLDEAIkasleek banaka albisteak bilduko dituzte.

Bateratze lana + iruzkina: 55 minutuko saio bat.

IRAUPENA

Ingurumen etaEnergia lantegiakIrakasleendako Gidaliburua9. Jarduera:

Dokumentatu zaitez

115

DESKRIBAPENALurrak eguzkitik jasotzen duen energia izugarria da. Lurraren eremu batzuetan erradiazioa hain da handia eta jarraia,non urtean zehar familia guztiarendako janaria prestatzeko erabiltzen den. Ispiluz estalitako azalera parabolikoen bitartez,eguzkiaren argia puntu batean biltzen da eta bere gainean janaria prestatzeko ontzia paratzen da. Argi izpiak ispiluetanislatzen dira (gure esperimentuan, aluminiozko papera) eta bestei puntu batera igortzen dira berriro. Beroaren konzentrazioahain da handia, ezen bestelako iturri energetikoren beharrik gabe ura irakin eta jakiak prestatzea ahalbideratzen baitu.

HELBURUA:Ikasleek eguzki-sukalde bat egiten ikasi eta eguzkiaren energiaren potentziala ikustea.


55 minutuko saio bat.

IRAUPENA

Kartoizko kaxa ireki bat, zabala eta estua (kaxa zenbat eta luzeagoa izan, hobeki)KartulinaZinta itsaskorraLekedaAluminio paperaBurdin hari lodi bat, oso garbia.Artaziak edo kartoia mozteko labanaSaltxitxa zatiakEguzkiaren argia

Materialak

Lan moldea

Kaxaren alde luzeenen erdigunea zehaztu. Ondoren alde bakoitzean bihurgune bat marraztu, bere alde zaharrenakaxaren erdigunetik pasatzeko, ertzaren 10 edo 15 cm-ra. Bi bihurguneak berdin-berdinak direla ziurtatu ezazu(begiratu irudia).

Kaxa bihurguneetatik moztu zehaztasun osoz artazi edo labanarekin. kartulina zati bat moztu eta berarekin kaxaren goialdea estali. Zinta itsaskorrarekin estali erditik hasita (errazagoa baita) Parabolika bat egin duzu.

Kartulina lekedaz estali eta bere gainean aluminiozko papera itsasi, zati distiratsuena kanpo aldera utziz. Berrizere erdigunetik hasi eta kontu handiz ertzetaraino tenkatu. Papera ezin da zimurtu edo hautsi.

11. Jarduera:Eguzki-sukaldea egitea


116

Moztu bi kartulina eta parabolikaren bi aldeen erdigunean itsasi itzazu. Zure kartulina oso mehea baldin badahalako bi edo hiru itsasten ahal dituzu; izan ere, burdin hariaren eta saltxitxaren pisua jasateko gai izan behar dute.

Jarri ezazu zure parabolika eguzkiaren argian. Argia biltzen den tokian puntu distiratsu bat sortu beharko litzateke,hau da, parabolikaren puntu-fokala. Puntu hori markatu eta kartoi zati bakoitzean altura horretan zulo bat egin.

Burdin haria zulo batetik sartu, ondoren saltxitxa zati bat bertan iltzatu eta bigarren zulotik pasatu. Baduzu zureerretegia! Eguzkira begira jarri eta zure ogitartekoarekin gozatu!

22. irudia: Eguzki-sukalde bat egiteko prozesua(Iturria: Iruñeko Udalaren Energia Agentzia)

Foku-puntua

11. Jarduera:Eguzki-sukaldea egitea


1

2

117

DESKRIBAPENAObjektu baten itzala tokiz aldatzen da, itzala sortzen duen argi iturria mugitzen denean: hori da eguzki-erlojuek darabiltenprintzipioa.

Eguzki-erloju baten oinarria gure planetaren errotazio-mugimendua da, zehaztasun osoz ez bada ere, 24 orduetan itzulioso bat egiten baitu. Zirkunferentzia batek 360º dituenez eta egunak 24 ordu, 360º zati 24 egiten badugu 15º lortukodugu, eguzkiak orduro egiten dituen lurraren zirkunferentziaren graduak. Erlojua egiteko kontzeptu hau erabiliko dugu,zirkunferentzia batean 15 gradutik behin eguzkiari dagozkion orduak markatuz, gauez ezin baita erlojua erabili.

HELBURUAEguzkiak bere ibilbideak nola egiten dituen ulertu eta eguna-gaua nahiz urteko zikloak Lurraren eta Eguzkiaren posizioerlatiboarekin harreman zuzenean daudela ulertzea.

LAN MOLDEAHiruzpalau pertsonatako taldeetan.

IRAUPENA55 minutuko saio bat.

15 x 15 cm-ko kartoi edo kartulina zurrun bat.15 x 15 cm-ko paper orri bat.LekedaArtaziakKonpasaErregelaLastotxo artikulatu bat2 kako, hormarakoAngelu-garraiagailu bat.

Materialak

Lan moldea (iturria: www.solarizate.org)

1. Kakoak kartoiaren gibeleko aldean finkatu zinta itsaskorraz.2. Paperaren gainean 10 eta 12 cm-ko diametroa duten bi zirkulu arku-marraztu; erdigunea paperarena izanen da (ikusi

ondoko irudia)

11. Jarduera:Eguzki-erloju bat egitea


118

3. Marrazkian agertzen den bezala paperaren goialdeko erdigunean puntu bat markatu (0).

4. Angelu-garraiagailuaren laguntzaz 15 graduti behin markak egin eta marka horiek 0 puntuarekin lotuz, kanpoko zirkuluetaraino eraman.

5. Irudian bezala marra bakoitza zenbakitu.

6. Kartulina paperean itsasi.

7. Lastotxoa moztu eta irudian bezala ireki.



119

8. Ireki dugun aldetik lastoatxoa 0 puntuan itsasi, marrazkian agertzen den bezala.

9. Angelu-garraiagailu baten laguntzaz lastotxoa gure hiriari dagokion latitudera makurtu (Iruñeko latitudea = 42,49º).

10. Erlojua hegoaldera begira dagoen horma liso eta bertikal batean paratu, lurretik bi metro inguruan, eta itzala ematen ahal duten objektuetatik urrun.



121

DESKRIBAPENAEguzkia Lurreko energia iturri aberatsena da: berriztagarria, erabilgarria, doakoa eta munduko biztanleriaren energiabeharrak asetzeko baina kantitate askoz handiagokoa. Horrela eguzki-energiak elektrizitate, berokuntza, igeritoki klimatizatuedo sanitate-ura berotzeko gure energia beharrak aise asetzen ahal ditu.

Ez da beharrezkoa teknologia aurreratu batera jotzea, ura berotuko duen eguki-biltzaile bat egiteko: egur kaxa eta tutumalgu beltz batekin ikasleek biltzaile bat eginen dute.

HELBURUAIkasleek eguzki-biltzaile bat egiten ikasi eta eguzkiaren energiaren potentziala ikustea.


IRAUPENA55 minutuko bi saio.

Erremintak: zerrotea, mailuak eta iltzeakZurezko oholak: 60 x 60 cm-ko bat, 60 x 5 cm-ko bi, 60 cm-ko bi + zuraren lodiera x 5 cm.Kola zuriaIltzeakIsolagailua: zelulosa-zuntz, kortxo, poliuretano hedatua edo antzeko zerbaiten65 x 65 cm-ko lamina bat... 65 x 65 cm-ko aluminiozko paperakautxu beltzeko 5 m-ko tutu malguaZinta isolatzaile beltzaPolietileno edo metakrilatozko 65 x 65 cm-ko plastiko garden xafla batTutu malgurako haria eta difusoreaUrarendako pintura beltz distiragabea eta brotxaAngulu neurgailua

Materialak


1. 40 edo 60 cm-ko zurezko kaxa bat egin, eta aldeetako bi kontrako muturretan zulo bana egin, tutu malguaren diametroa baino piska bat handiagoak.

12. Jarduera:Eguzki-biltzaile bat egitea


122

12. Jarduera:Eguzki-biltzaile bat egitea


2. Kaxa geruza isolagailu batez estali (kortxoa, sukalde-iragazkia, poliuretanoa, beira, zuntza...). Isolagailuaren gaineanaluminiozko paper geruza bat jarri, kaxa guztia forratuz. Isolagailuan eta aluminiozko paperean kaxan egindakozulo berak egin.

3. Aluminiozko goiko geruza kolore beltz matez margotu.

4. Tutu malgua kaxa barnean zig-zag moduan sartu, ahal den modu trinkoenean. Aluminiozko paperean finkatzeko, bridagisa, zinta isolatzaile beltza erabiltzen ahal da.Tutu malguaren bi muturrak kaxan egindako zuloetatik atera behar dira.

5. Kaxaren goialdea metakrilatoz edo polietilenozko plastiko gardenez estali, kaxaren ertzetera itsasiz. Ongi tenkatua geradadila.

6. Tutu malguaren muturretako batean (txorrotarekin lotuko dena) doikuntza-hari bat jarri, eta beste muturrean urarenirteera erregulatzea ahalbidetuko duen ihinztagailu bat.

7. Multzoa hegoaldera begira jarri eta gauden latitudearen inklinazio bera lortuko duen edozein elementuren gainean jarri(Iruñeko latitudea = 42,49º). Horretarako angelu-neurgailua erabiliko dugu.

8. Biltzailea funtzionatzeko, txorrotari dagokion tutu malguaren muturra konektatu, ihinztagailuari dagokion muturra irekieta ura astiro ateraratzen utzi. Ihinztagailuan soinuak entzunen dira, urak zirkuituko airea ateraraziko baitu. Dutxatikura bakarrik ateratzen denean, ihinztagailuaren giltza itxi. Gutxi gorabehera bizpairu ordu itxoin ura berotzeko etaihinztagailuaren giltza ireki. Ur beroa, beste muturretik sartzen den ur hotzak bultzatuta, atera eginen da. Dutxa erdianura bukatu ez dadin, ez da komeni giltza gehiegi irekitzea.

123

DESKRIBAPENAEnergia sortzeko haizea erabiltzea ia zibilizazioa bezain zaharra da. Lehendabiziko erabilpena eta errazena itsasontzietarakobelak izan ziren. Haize bidezko energia elektrikoaren ekoizpena normalean haize-parkeen makina ugari eta erraldoiekinlotzen bada, potentzia txikiko instalazioak erabiltzeko aukera badago ere, antena paraboliko bat baino apur bat handiagoak.Azken hauei mikroeoliko deitzen zaie.

Ez da beharrezkoa teknologia aurreratu batera jotzea aerosorgailu bat egiteko. Jarduera honen bidez, ikasleek energiaeolikoa elektrikoan nola bihurtzen den ikusi ahalko dute. Horretarako, aerosorgailu txiki bat egin eta saiakuntzak eginenditugu.

HELBURUAIkasleek aerosorgailu bat egiten ikasi eta haizearen energiaren potentziala ikustea.


55 minutuko bi saio.IRAUPENA

Erremintak: erregela, lapitza, bihurkina, mailua.8 cm zabal x 10 cm luze x oinarrian 1,5 cm altuera luze den ohol bat.15 m alanbre galbanizatu (bobinak egiteko)aeromodelismoko helize bat (15 cm ingurukoa)bi iltze luze (17,5 cm ingurukoak)hiru iltze motz (2,5 cm ingurukoak)iman lauki txiki batmetalezko 2 angelu (adibidez Mekano batena)diodo luminiszente bat (mikro bonbila)

Materialak


1. BOBINA BAT EGIN:Iltze luze baten inguruan alanbreari 1.000 bira eman (iltzearen burutik hasi biltzen), hasieran nahiz bukaeran 10 cm-ko alanbrea libre utzita. Iltze hau zurezko plataforman iltzatu.

13. Jarduera:Sorgailu eoliko bat egitea


124

2. Diodoa (micro-bonbilla) plataformaren gainean jarri eta bobinaren muturrei lotu (aldez aurretik esmaltea kendu)

3. Metalezko bi angeluak irudian bezala jarri eta bi iltze motzekin oinarrira lotu itzazu.

4. Imana iltze luzearen burura itsasi eta bi euskarrietan jarri, imana bobina egin den iltzearen buruarekin ongi lerrokatuaegon dadin ziurtatuz.

5. Beste muturrean helizea paratu eta haizagailu batez helizeari haizea igorri. Diodoa nola pizten den ikusteko aukera izanen duzu.

13. Jarduera:Sorgailu eoliko bat egitea


125

DESKRIBAPENADuela milaka urte gizakiak uraren indarra erabili du lanak egiteko. Energia hidraulikoa energia erabilgarria bihurtzekomodua masa bat mugiarazteko aprobetxatzea da, adibidez, masa hori jasotzeko. Gurpil hidraulikoak uraren energiazinetikoa energia mekaniko erabilgarria bihurtzea ahalbidetzen dute.

Gurpil hidraulikoak paladun errotore zirkular batez osatuak daude. Urak bultzatutako pala horiek, gurpila mugitzen duteeta ardatz baten bidez mugimendu hori mekanismoari igortzen diote, modu horretan nahi dugun efektua sortuz.

HELBURUAIkasleek gurpil hidrauliko bat egiten ikasi eta uraren energiaren potentziala ikustea.


55 minutuko bi saio.

IRAUPENA

Zurezko ohola eta estrabeak20 cm-ko erregelakKortxozko tapoiaPuntua egiteko orratz bat (2 mm)Arroparako matxardakTorlojuakJogurt-ontziaJosteko hariaHaziak

Materialak


Gurpil hidrauliko bat egitea

126


1. Kortxozko tapoiarekin eta modu egokian moztuta paleta lana eginen duten erregelekin gurpil bat egin.

2. Kortxoa orratzaz zeharkatu eta orratza oinarrira lotutako bi estrabeetan torlojuturik dauden bi matxardarekin lotu. Orratza matxardeen barnean libreki giratzen ahal dutela ziurtatu behar da.

3. Orratzaren beste muturra josteko harira lotu; aldez aurretik josteko haritik haziaz betetzen ahal dugun jogurt ontzia zintzililatuko dugu.

4. Gurpila txorrotaren azpian jarri. Energia hidraulikoak jogurt ontzia jasotzen ahal duela ikusiko duzu.

23. irudia: Guril hidraulikoa(Iturria: www.educa.rcanaria.es)


Gurpil hidrauliko bat egitea

127

DESKRIBAPENAPapera landare-zuntzez osatua dago, hau da, materia organikoz (bizirik dauden edo egon diren elementuak). Haori dela-eta, paperaren garrantzia baloratzen ikasi behar dugu, fabrikazio prozesu baten emaitza den aldetik: zuhaitza bat moztubehar da eta energia kontsumoa eragin hala papera ekoizteko nola garraiatzeko.

Paper tona bat birziklatzerakoan 15 zuhaitz moztea eta 200 etxebizitzetako beharrak asetzeko aski izanen zen 26.000litro ur kontsumitzea ekidinen dugu, eta 7.600 Kwh energia aurreztuko da, urtebetez 3 familien kontsumoaren baliokideden kopurua.

HELBURUABasoa zaindu eta hondakin solidoak berreskuratzeko aukeraren garrantzia baloratzea, bai eta artisau-papergintza badagoelaezagutzera eman ere.


55 minutuko bi saio.

IRAUPENA

UraZaborretako papera (egunkariak, bilgarria, zirriborro paperak...), paper ehundura desberdinak nahastea komeni da beti.IrabiagailuaEgin nahi dugun paper orriaren tamainako ontzi bat.Zetabe bat: erosi edo guk egiten ahal dugu, egur batzuk eta sare-begi metaliko bat besterik ez dugu beharko: sare begiazurezko markoaren gainean jarri eta doitu egin behar da.Prentsa bat: prentsa bat egiteko, formikazko bi laminak edo plastikoz estalitako zurezko oholtxoak –busti ez daitezen–erabiltzen ahal dira. Prentsaren gainean gauza astunak jartzea beharrezkoa izanen da.Xafla bat, paperaren idortzea azkartu nahi bada.

MATERIALAK

16. Jarduera:Papera birziklatu


128

Lan modea

Paper birziklatua egitea prozesu erraza da. Pazientzia kontua da, nahiz eta lehendabiziko aldian ehundura perfektua ezlortu, pixkanaka nahi dugun efektua lortzen joanen gara.

Papera puska txikitan zatitu eta ur epeleko pertza baterabota (l. bat 10 gr-ko), 20 minutuz jalkitzen utzi etairabiagailuarekin xehatu ore homogeneo bat lortu arte(mami krematsuaren antzekoa). Kolorea eman nahiizanez gero, tenpera edo koloretako paper zatiakgehitzen ahal zaizkio.

Nahasketa burruntzali batekin zetabera bota –zetabeaaska baten gainean egonen da, ura tantaka bota dadin–eta espatula batez ongi zabaldu. Zapi bat gainean jarrieta tanta gehigo erori daitezen estutuko dugu.

Paperak xaflan jarri, lauak geratu daitezen eta uraisurtzen bukatzeko, itxi eta gainean pisuak jarri. Idortzeprozesua giro-tenperaturan egiten ahal da presarik ezbadugu, edo xafla batekin papera egun berean erabilinahi badugu.

1.

2.

3.

24. irudia: Paper birziklatuafabrikatzeko prozesua

(Iturria: www.conam.gob.pe)

16. Jarduera:Papera birziklatu


129

Ingurumenaren aldeko jarrerakInguru eta bioaniztasunarekiko armonian, horren aldeko jokabide pertsonalek osatzen dituzte, betiere gizakiok bere artean eta bereegintzak inguruarekin lotzen duten elkarrekintza onartuta eta baliabide mota desberdinak eta horien zaintzea baloratuta.

Klima-aldaketari aurre egiteko estrategia dugu, jadanik ezagutzen diren ondorioei aurre egin eta bizitzari eusteko alternatibak planifikatzealdera.

Iruñeko Udalaren Ingurumen eta Osasuneko Alorraren baitako udal zerbitzua da. Ingurumen kalitatea hobetu eta energia aurrezkia,energia-eragimena eta energia berriztagarrien sustapenaren bidez hiriaren garapen jasangarria hobetzeko helburuarekin sortu zen,1998an.

Inguru zehatz batean sistema baten osagarrien arteko elkarrekintza multzoa. Ingurunea ez da soilik “ingurumena” – gehiago edogutxiago esku-hartutako natura – sistema bakoitzean elkarrekintzan dauden faktoreen arteko truke prozesua baizik, berau gizatiarraedo naturala izanik ere. Definizio honek ikastetxe batean bizitzen den “harreman giroa” hartzen du bere baitan.

Jasangarritasunaren aldeko ingurumen-aldaketarako balore eta jokabideen hezkuntzako estrategia markoa da, lan tresna desberdineiestaldura ematen diena –Eskoletako Agenda 21, Eskola-ekoaditoretza, Ekoeskolak, Eskola berdeak, Eteam-ak...–. Hezkuntzarenantolakuntzaren eta programazioen berrikustea ekarriko du, bai eta ingurukoei aurrerapenen berri ematea eta komunitatearen partehartzea ere..

Egungo mendebaldeko gizartean ematen den ongizate materialaren, segurtasun mailaren, hezkuntza eta gizarte babesaren, bizitzaluze, bidezko eta osasuntsu baterako nahiaren balorazio egokia. Urtero NBEak argitara ematen duen Giza Garapenaren Indizeakherrialde desberdinen egoeraren berri ematen du.

Giza jardueraren ondorio den lurraren egonkortasun atmosferikoaren transformazioa, klimari – tenperaturei, euri erregimenei, urtarokozikloei – eta bioaniztasunari eragiten diena.

Ekosistema bakoitza orekaz funtzionatzeko muga.Ahalmen hori gaindituta, ekosistema agortu edo deusezten da.

Hegoaldeko herrietan biztanleak finkatzea ahalbidetzen duen garapen lankidetzarako nazioarteko estrategia, ondokoez baliatuta:prestakuntza, ekonomiaren garapena, teknologiaren elkar trukaketa – beti ere finantza-baldintza eskuragarrietan– eta kultur aniztasunarenerrespetua.

Atmosferara BEGen isurketaren gehitzea mundu mailako berdintasun ezaren erakusle gisa ulertzen duen klima-aldaketaren aurrekoestrategia. Epe luzera Lurrean bizitzaren bideragarritasuna bermatuko duen aldaketa lortzeko helburua dauka.

Landareek, animaliek, onddoek, mikroorganismoek eta inguruan duten ingurumen bizigabeak osatutako sistema konplexua zein unitateekologikoak direnez, haien arteko elkarrekintzak dituzte Ekosistemek ez daukate muga finkorik, horrela beren parametroak aztertzenari den zientzia, politika edo kudeaketa-aferaren arabera ezartzen dira. Ikerlanaren helburuaren arabera aintzira bat, arro bat edoeskualde oso bat hartzen ahal dugu ekosistematzat.

Egokitzapena

Iruñeko Udalaren Energia Agentzia

Ekosistema

Ingurunea

Anbientalizazio curricularra

Bizi kalitatea

Karga-ahalmena

Garapenkidetza

Murrizketa

Klima-aldaketa


Glosarioa

130

Lurraren atmosferak lurrazalak igortzen dituen erradiazio infragorrien xurgatzeari berotegi efektua daitzen zaio. Modu horretan erradiaziohori ezin dute kanpoko espaziora ihes egin, eta ondorioz planetaren bataz besteko tenperatura igo egiten da. Gas batzuen gehiegizkokonzentrazioa dagoenean, CO2 adibidez, efektu honEk gora egiten du modu artifizialean, tenperaturak igo, basamortutzeak sortu,poloetako izotz geruzak gutxitu eta uholdeak izaten dira.

Gutxiagorekin gehiago egin: baliabide energetikoen kontsumo txikiagorekin emaitza egokiak lortu.

Modu jarraian ekoizten diren energiak dira, eta giza eskalan agortezinak dira. Eguzkia da energia gisa horien guztien sortzailea.

Atmosfera osatzen duten gasak dira, jatorri natural eta antropogenikokoak dira, lurrazalak, atmosferak eta hodeiek igortzen dutenerradiazio infragorriko espektroaren uhin-luze zehatz batzuetan erradiazioa igortzen dute. Horrela berotegi-efektua sortzen du. Ur-lurruna (H2O), karbono dioxidoa (CO2), oxido nitrosoa (N2O), metanoa (CH4), ozonoa(O3) ) eta klorofluorokarburoak (artifizialak) diralurraren atmosferaren berotegi-efektua eragiten duten gas nagusiak.Guztiak (CFC-ak izan ezik) naturalak badira ere –gizakia azaldu baino lehen atmosferan zirelako– industria iraultzaz geroztik, garraiozein industria jardueretan erregai fosilen erabilpen intentsiboa dela-eta atmosferara isuritako kopuruak nabarmen hazi dira. Horretazgain, ohian-galtzeak bezalako arazoak,berotegi-efektuaren arduradun nagusi den karbono dioxidoa deusezteko atmosferak duenahalmena mugatu dute.

Prezioen katean parte hartzen duten gizakion zein naturaren baliabide guztien balorazioa integratzea, ekoizpen prozesu bakoitzean,erauzketatik birziklatzeraino.

Garapen Garbiko Mekanismoen planteamendu bera, baina isurketak dezente murriztu dituzten herrialde industrializatuetan edogutxitzeko estrategiak izenpetu dituzten BEGak isuri eta horien herrialdeetan.

Industrializatu gabeko herrialdeetan BEG isurketak gutxitzeko Kyotoko Protokoloan aurreikusitako proiektu eta jokabideak. Emaitzakfinantzatu eta laguntzen dieten herrialde industrializatuen isurketen kednu daitezke isurketak.

BEG isurketen hazkundea mugatzeko helburuarekin Kyotoko Protokoloak ezarri zuen klima-aldaketaren kontrako estrategia.

Baliabideen erabilpen arduratsua, eragimena lagundu eta ingurumena zaintzea baloratzen duen energia eskaria asetzeko eredua,beti ere eskaintzaren kalitatea kaltetu gabe eta aurrezkia handituz, intentsitate energetikoa gutxitzeko kontsumo bakoitzaren ezaugarriakkudeatzen dituena.

Baliabide naturalen zaintzearekin bateragarria den giza garapen eredua, egungo zein etorkizuneko belaunaldiendako kalitatezko bizitzahelburu hartuta.

Berotegi efektua

Energia-eragimena

Energia berriztagarriak

Energia-zerbitzuak:

Berotegi-efektuko gasak –BEGak–

Kostuak barneratzea

Batera aplikatzeko mekanismoak –B.A.–

Jasangarritasuna

Garapen garbiko mekanismoak - GGM -

Arintzea


Glosarioa

ingurumen eta energia lantegiak, euskaraz. pdf

Documents