Formulazioez-organikoa

FISIKA-KIMIKA

IES PIO BAROJA BHI

FORMULAZIO EZ ORGANIKOA

• Konposatu ez organikoak formulekin adierazten dira. Bertan, parte hartzen duten elementuen sinboloaketa elementuen atomoen proportzioa, zenbaki osoekinadierazten da.

• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa

• Formulaz aparte, konposatu ez organikoak nolaizendatzen diren jakin behar dugu.

Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira:

TRADIZIONALA

STOCK

SISTEMATIKOA

• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala da. Hemen, jarraitu behar ditugunarauak konposatuak izendatzeko eta formulatzekozehazten dira.

• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpidehonetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatukimikoa osatzen duten elementuak eta bertandauden atomoen arteko erlazio minimoaadierazten da.

• ADIBIDEZ: N2O4 NO2

C4H10 C2H5

ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN

1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A

H(1+ 1-)

1+ iko 2+ iko

Transizioko metalak

Fe,Co,Ni:2+3+Cu,Hg: 1+,2+Zn,Cd: 2+Pd,Pt: 2+,4+Ag: 1+Au: 1+,3+

BereziakCr*: 2+,3+,6+Mn*: 2+,4+,

6+,7+

Al beti+3 iko

-3

4+ iko2+ oso

-4

+5 iko+3 oso+1 hipo..oso

-3

+6 iko+4 oso+2 hipo oso

-2

+7 per iko+5 iko+3 oso+1 hipo oso

-1

0He

Li Be B** C N O(beti 2-)

F Ne

Na Mg Al* Si** P S Cl Ar

K Ca Ga Ge** As** Se Br Kr

Rb Sr In Sn* Sb** Te** I Xe

Cs Ba Tl Pb* Bi Po** At Rn

Fr Ra

Ez metalak (Arrosa daudenak, eskaileratik goradaudenakMetalak (*)Metaloideak (**)

• KASU HONETAN MANTENTZEN DAELEMENTUAREN IZENA edo aurrizkinumeral batekin elementuaren errepikapenaadierazten da.

• S8 : sufrea/okta sufrea

• O2: oxigenoa/dioxigenoa

• O3: ozonoa ( izen propioa,bereiztekooxigenotik) / trioxigenoa.

ELEMENTUAK EGITURA MOLEKULARRAREKIN

OXIGENOAREN KONPOSATUAK

• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA

Bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte, oxigenoak BETI (-2) oxidazio zenbakia erabiltzen duelako.

Xn+ + O-2 X2On

*Oxidazio zenbakiak trukatzen dira eta ikurrik gabe azpiindize bezala kokatzen dira.*Azpiindize hauek zer proportziotan dauden

atomoak konposatuan adierazten dute

• Posiblea bada SINPLIFIKATZEN dira.

• ADIBIDEZ

Fe3+ + O-2 Fe2O3

Cl7- + O-2 Cl2O7

Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO

OXIGENOAREN KONPOSATUAK nola IZENDATU

Aurrizkiak:mono(1 AUKERAKOA da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

Ez da jartzen

STOCK nomenklatura:Metala edo ez metalaren izena + (metala edo ez metalarenoxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)+oxido hitza.

• Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa

Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa

CaO Kaltzio oxidoa (bakarra denez O.Z.ez da jartzen)

Nomenklatura Sistematikoa:Elementu bakoitzetikmolekulan zenbat atomo dauden (bakoitzaren proportzioa) kontuanhartzen da.Aurrizki numerala(metalaren atomo kopurua adierazteko) +metalaren izena gero aurrizki numerala (zenbat oxigeno daudenadierazteko)+ oxido hitza

Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa

Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa.

CaO Kaltzio (mono)xidoa.

OXIGENOAREN HALUROAK* Oy X2 (X: F, Cl, Br, I)

Haluroa oxigeno baino elektronegatiboagoa denez FORMULA IDAZTEAN lehendabizi oxigenoa idazten da eta gero haluroa.

IZENDATZEKOTRI,PENTA,HEPTA….,oxigenoaren errepikapena adierazteko+ OXIGENO

DIHALUROAREN IZENA

O7 Br2 heptaoxigeno dibromuroa

OXIGENO KONPOSATUAK KASU BEREZI BAT

ADIBIDEAK

PEROXIDOAK (O2)-2

PEROXIDO :ADIBIDEAK

HIDROGENOAREN KONPOSATUAK

Oxidoekin bezala bi nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza

erabili beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.*HIDROGENOAK METALEKIN O.Z. (-1 ) ERABILTZEN DU*METALAK O.Z. POSITIBOA

Ca+2 +H-1 CaH2

STOCK SISTEMATIKOA• CaH2 :Kaltzio(II) hidruroa / Kaltzio dihidruroa.• CuH : Kobrea (I) hidruroa / Kobre hidruroa.• CuH2 :Kobrea (II) hidruroa / Kobre dihidruroa.

HIDROGENO (H)-1 + METALA

HIDROGENO (H)+1 + EZ-METALA

B multzoa) 3.4. eta 5.taldekoek:B (-3); N,P,As,Sb,(-3);

C,Si (-4)

KONTUZ!!! FORMULAN ELEMENTUEN ORDENA ALDERANTZIZKOADA.LEHENDABIZI NEGATIBOA ETA GERO POSITIBOA (H+1)

TRADIZIONALA (izen propioak) / SISTEMATIKOA (metalak izango balira bezala)

• BH3 Boranoa Boro trihidruroa

• NH3 ...Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa

• PH3 ....Fosfanoa (Fosfina) Fosforo trihidruroa

• AsH3 ...Artsanoa (Artsina) Artseniko trihidruroa

• SbH3 ...Estibanoa (Estibina) Antimonio trihidruroa

• CH4 .... Metanoa Karbono tetrahidruroa

• SiH4 ... Silanoa Silizio tetrahidruroa

HIDROGENO + EZ METALAK

HIDROXIDOAK (OH)-

• Metala+hidroxido taldea (OH)-1

M n+ + (OH)-1 M(OH)n

• Izendatzeko arauak: oxidoetanerabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitzaerabiliko dugu

HIDROXIDOEN NOMENKLATURA

GATZ BITARRAK

GATZ BITARRAK :STOCK

Metala (metalaren O.Z.zenbaki erromatarrekin)+ez metala +uroa atzizkia.

• NaCl .......... Sodio kloruroa

• AlN ........... Aluminio nitruroa

• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa

• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa

• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa

GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA

Metalaren aurrizki numerala + metalaren izena +ez metalaren aurrizki numerala +ez metalaren izena+uroa atzizkia.

• NaCl ..Sodio kloruroa

• AlN ...Aluminio nitruroa

• Al4Si3 .Tetraaluminio trisiluroa

• Fe2C...DiBurdin karburoa

• Fe4C3. Tetraburdin trikarburoa

Bi ez metalak direnean ez metal elektronegatiboena“ez metalaren” papera hartzen du eta besteak “metalaren” papera, bakoitzaren elektronegatibitatearen arabera. (Taula periodikoan zenbat eta eskubiago eta goragogero eta elektronegatibitate gehiago)

BI EZ-METALEN GATZ BITARRAK

AZIDO OXOAZIDOAK

AZIDO OXOAZIDOAK NOMENKLATURA TRADIZIONALA

• IZENA JARTZEKO: Oxido EZ METALIKOA erreferentziatzat hartuta, oxido hitzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi ez metalaren oxidazio zenbakiari dagokion atzizkia.

( hipo-oso (O.Z TXIKIENA); -oso;-iko; per-iko (O.Z HANDIENA)).

PAUSOAK IZENA JARTZEKOEz metalaren oxidazio zenbakia kalkulatzen da, jakiteko jatorrian

oxidoa zein zen. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla, hurrenez hurren.• Adibidez: 1+ x+ 2-

HNO2

Nitrogenoaren O.Z.kalkulatzeko bi oxigeno daudenez oxigenoen karga 2x (-2)= -4 da; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 da, konposatuaren karga balantze totalak 0 izan behar du konposatua neutroa delako, -4+x+1=0 beraz, x= +3 , honen ondorioz, nitrogenoaren O.Z-en aukeren artean ” –oso” forma izango da.

HNO2 Azido nitrosoa

Azido hipo..... oso Azido -osoAzido -iko Azido per ..... iko

3.Taldea(+3)4.Taldea (+2,+4)

5.Taldea(+1,+3.+5)

6.Taldea(+2,+4,+6)

7.Taldea(+1,+3+5,+7)

OXIDAZIO ZENBAKIRIKTXIKIENETATIK

OXIDAZIO ZENBAKIRIKHANDIENETARA

NOMENKLATURA TRADIZIONALA:EZ METALAREN OXIDAZIO ZENBAKIEN ATZIZKIAK

7. TALDEA ( F (-1) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te)

HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik)

X2O+ H2O→HXO Az.hipoklorosoaCl,Br,I X2O3 +H2O-→HXO2 Az.klorosoa

(+1,+3,+5,+7) X2O5 +H2O→HXO3 Az.klorikoaX2O7 +H2O→HXO4 Az.perklorikoa

XO +H2O ----- H2XO2

Az.hiposulfurosoaS,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3

Az.sulfurosoa(+2,+4,+6) XO3 +H2O --- H2XO4

Az. sulfuriko

N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoaN N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa

N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa

5.TALDEA : N (azido normalak osatzen ditu +1H2O )

AZIDO BEREZIAK: 5.TALDEA:( P*,As*,Sb *: +1,+3,+5) ; 3. TALDEA ( B*: +3) eta 4.TALDEA (Si:+4)

+1 H2O → HPO Az.metahipofosforoso

P2O +3 H20 → H3PO2 Az.ortohipofosforoso

+1H2O → HPO2 Az.metafosforosoa

P2O3 +3H2O → H3PO3 Az. ortofosforosoa

+H2O → HPO3 Az.metafosforikoa

P2O5+-3H2O → H3PO4 Az.ortofosforikoa

CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa

4. TALDEA (C (normalak),)

Kromoren azidoak Cr 6+:CrO3 + H2O → H2CrO4 Az.kromikoa2CrO3 +H2O → H2Cr2O7 Az.dikromikoa.Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+

MnO3 +H2O →H2MnO4 Az.manganikoaMn2O7 + H2O → H2Mn2O8→HMnO4

Az.permanganikoa

heptaoxidoa

H2 Cr2 07

dicromatoadihidrogenoa

Dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa)

Aurrizki numerala hidrogeno kopurua adierazteko + hidrogeno hitza gero parentesia aurrizki numerala (oxigeno kopurua adierazteko) + oxido hitza eta bukatzeko aurrizki numerala(ez metalaren kopurua adierazteko)+ ez metalaren izena+ATOA(beti) atzizkia eta parentesia ixten da.

AZIDO OXOAZIDOAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

ADIBIDEAK

ANIOI POLIATOMIKOAK

AZIDOEK GALTZEN DUTENEAN HIDROGENOREN BAT ANIOI BAT OSATZEN DA.

Anioiek karga negatiboa dute eta anioiaren karga negatiboak bat egiten du galdutako hidrogeno kopuruarekin

HClO -1H+→ (ClO)1-Azido hipoklorosoa hipoklorito anioia

H2SO4 -1H+ (HSO4)-1

H2SO4-2H+ (SO4)-2

ADIBIDEZ: Azido sulfurikoan 2 hidrogeno daudenez ,bi aukera daude anioiak osatzeko: o Galtzen badu H bat , anioiaren karga -1

izango da. Molekulan beste H geratuko da.o Azidoak galtzen dituenean bi H , anioiaren

karga -2 izango da.

NOMENKLATURA TRADIZIONALAIZENA AZIDOAN ANIOIAREN IZENA

Azido hipo..... oso → Hipo ... ito Azido ..... oso → .ito Azido ..... iko → .atoAzido per ..... iko → Per..... ato

H2SO4 -1H+ (HSO4)-1

Azi.sulfurikoa Hidrogeno sulfato anioia

ADIERAZTEKO MOLEKULAN H BAT GERATU DELA.

Azido oxoazidoetan bezala baina, ANIOIAN, hidrogenorik ez dagoenez hidrogeno hitza ez da jartzen eta amaieran anioiaren karga aipatzen da, parentesi baten barruan.

TRADIZIONALA SISTEMATIKOA

Bromato anioia (trioxido bromato)(-1)

Hipoklorito anioia(oxido klorato)(-1)

Sulfato anioia (tetraoxido sulfato)(-2)

(orto)Fosfato anioia (tetraoxido fosfato)(-3)

Nitrato anioia (trioxido nitrato)(-1)

ANIOI POLIATOMIKOAK : NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

AZIDO BITARREN ANIOIAK

OXOAZIDOETAN BEZALA, AZIDO BITARRAK HIDROGENOAK GALTZEN DITUENEAN ANIOIAK OSATZEN DIRA.

H2S -1H+ (HS)-1 HIDROGENO SULFURO ANIOA / HIDROGENO (SULFURO)(-1) HIDROGENO SULFUROA

molekulan H bat geratzen delako

H2S-2H+ (S)-2 SULFURO ANIOA / (SULFURO)(-2) HIDROGENO SULFUROA

TRADIZIONALA / SISTEMATIKOA

OXIGATZA NEUTROAK

OXIGATZAREN MOLEKULAN BI ZATI BEREIZTEN DIRA*METALARI DAGOKIONA ,IOI POSITIBOA DA , KATIOIA. BERE KARGAK BAT EGITEN DU METALAREN OXIDAZIO ZENBAKIAREKIN.*EZ METALAK ETA OXIGENOAK IOI NEGATIBOA OSATUKO DUTE, POLIANIOIA.ANIOIAREN KARGAK BAT EGITEN DU AZIDOAREN GALDUTAKO HIDROGENO KOPURUAREKIN

Zn2(SO4)2 → ZnSO4

sinplifikatzen da Zink sulfatoa

NOMENKLATURA TRADIZIONALA

IZENA AZIDOAN ANIOIAREN IZENA GATZAN

Azido hipo..... oso Hipo ... ito Azido ..... -oso + + -ito Azido ..... -iko -atoAzido per ..... iko Per..... ato

METALA-ren izena stok nomenklaturan(O:Z-a. zenbaki erromatarrekin)

Pb(ClO3)2 Berun (II) kloratoa

(Zn)2+

H2SO4 (SO4)2-

Azido sulfurikoa sulfato ioia

OXIGATZAK:IZENDATZEKO.-TRADIZIONALA

• a) FORMULA SINPLIFIKATUTA EZ DAGOENEAN: Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.

jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatu.

metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta izena jarriADIBIDEZ

• Ni2(SeO3)3: Ni 3+ + (SeO3)2- H2Se4+O3 (AZIDO SELENIOSOA)

Nikel (III) selenitoa.

b) FORMULA SINPLIFIKATUTA DAGOENEAN: Formulatik oxidazio zenbakiak bereizten ez direnean formula sinplifikatuta dagoelako.

Ad. CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu kobreak zein erabili duen:

AUKERAK Cu+1(ClO)-1 edo Cu+22(ClO)-2 2

a) CuClO bada: (ClO)1- HClO Cl+1

Hipoklorito ANIOIA(Cu)1+ Kobre (I)

*Kobre (I) hipokloritoa sulfatoab) Cu2(ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO Cl0 ezinezkoa da eta gainera

(Cu)2+, 7.taldekoa denez, bakoitia da

eta azidoek dute H bat bakarrik.

Beste adibide bat: a) CuSO4 (SO4)

-1 HSO4 S7+ ezinezkoa S (+2,+4,+6)

(Cu)+1 eta gainera 6.taldekoa denez, bakoitia da eta azidoek 2H dute.

.b) CuSO4 (SO4-2)H2SO4 S6+ baiezkoa eta 2H azidoan.

(Cu+2 ) *Kobre (II) sulfatoa

OXIGATZAK:IZENDATZEKO.- TRADIZIONALA

ADIBIDEAK

1.-KATIOIAREN IZENA (metala) IDAZTEN DA eta errepikatutaagertzen bada di,tri, tetra …. aurrizkiak erabiltzen dira.2.-Ondoren ANIOIAREN IZENA jartzen da. Erepikatzen bada, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis…. aurrizkiak erabiltzen dira , anioipoliatomikoaren errepikapena adierazteko eta parentesi bat . Gero,.- Oxido hitza .Oxigeno batzuk badaude di,tri, tetra …. aurrizkiakerabiltzen dira. Eta gero.- Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da, beti.

OXIGATZAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

Pb (NO3)2 BIS

Beruna trioxido

nitrato

Berun bis(trioxido nitratoa)

KONTUZ!!!!!!!!BETI –ATO JARTZEN DA,EZ DA KONTUAN HARTZEN EZ-METALAREN OXIDAZIO ZENBAKI DESBERDINAK.

OXIGATZ AZIDOAK

Azidoek H guztiak ordezkatzen ez dituzteneanoxigatz azidoak lortzen dira

Nomenklatura tradizionalean : izendatzen diraoxigatz neutroak izango balira bezala anioiarentzateta gehitzen da hidrogeno kopurua aurrizkinumeralarekin bitartez, errepikatzen bada. Metalaren o.z. zenbaki erromatarrekin eta parentesiartean (stock) adierazten da.

Na2CO3 sodio karbonato (neutroa)

NaHCO3 sodio hidrogeno karbonatoa (azidoa)

ADIBIDEAK: Tradizionala

OXIGATZ AZIDOAK: NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

1.-KATIOIAREN IZENA (metala) IDAZTEN DA KOPURUA KONTUAN HARTUTA: di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz, errepikatzen bada. 2.- ANIOI OSOAREN IZENA, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, … aurrizkiekin eta kortxete bat anioi poliatomikoaren errepikapenaadierazteko. 3.- KORTXETEAREN BARRUAN: Hidrogeno kopurua aurrizkinumeralarekin errepikatzen bada. Gero, parentesi bat eta oxidohitza aurrizki numeral batekin errepikatzen bada, eta gero ezmetalaren izena –ATO atzizkiarekin (beti), bukatzeko baiparentesia bai kortxetea ixten dira.