Formulazio ezorganikoa

FISIKA-KIMIKA

IES PIO BAROJA BHI

Formulazio ezorganikoa • Konposatu ez organikoak adierazten dira

formulekin, bertan parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan dauden konposatuan(zenbakiekin) adierazten da.

• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa

• Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu.

Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira:

TRADIZIONALA

STOCK

SISTEMATIKOA

• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta formulatzeko.

• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpide honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan dauden atomoen arteko erlazio minimoa adierazten dira.

• ADIBIDEZ: N2O4 NO2

C4H10 C2H5

OXIDAZIO ZENBAKIA: eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo eta negatiboez

osatuta balego elementu horren atomo batek izango lukeen karga elektrikoa da.

• Adibidez: Oxigenoa -2 Hidrogeno +1; -1 Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko

joera)

• IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen

da eta elektronegatiboa atzean Adibidez: NaCl; CaO.

ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN

1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A

H (1+ 1-)

1+ iko

2+ iko

Transizioko metalak

Fe,Co,Ni:2+3+

Cu,Hg: 1+,2+

Zn,Cd: 2+

Pd,Pt: 2+,4+

Ag: 1+

Au: 1+,3+

Bereziak Cr*: 2+,3+,6+

Mn*: 2+,4+,

6+,7+

Al beti +3 iko -3

4+ iko

2+ oso -4

+5 iko

+3 oso

+1 hipo..oso -3

+6 iko

+4 oso

+2 hipo oso -2

+7 per iko

+5 iko

+3 oso

+1 hipo oso -1

0

He

Li Be B** C N O (beti 2-)

F Ne

Na Mg Al* Si** P S Cl Ar

K Ca Ga Ge** As** Se Br Kr

Rb Sr In Sn* Sb** Te** I Xe

Cs Ba Tl Pb* Bi Po** At Rn

Fr Ra

Ez metalak (Arrosa daudenak, eskaileratik gora daudenak Metalak (*) Metaloideak (**)

• KASU HONETAN MANTENTZEN DA ELEMENTUAREN IZENA

• S8 : sufrea/okta sufrea

• O2: oxigenoa/dioxigenoa

• O3: ozonoa ( izen propioa,bereizteko oxigenotik))

ELEMENTUAK EGITURA MOLEKULARRAREKIN

OXIGENOAREN KONPOSATUAK

• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA

• Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du BETI.

Xn+ + O-2 X2On

“Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen dira ikurrik gabe”

• Posiblea bada sinplifikatzen dira

• ADIBIDEZ Fe3+ + O-2 Fe2O3

Cl7- + O-2 Cl2O7 Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO

OXIGENOAREN KONPOSATUAK Nola izendatu? • Tradizionala: Ez Metalak:OXIDO EDO ANHIDRIDO

hitza eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi atzizkiak -Hipo……-oso -…………. -oso -………… -iko -Per ……-iko ADIBIDEZ: Cl2O7 Oxido(Anhidrido) perklorikoa Nomenklatura hau OXIDOETAN jadanik EZ DA

ERABILTZEN baina azido oxoazidoak hobeto ulertzeko aztertuko dugu.

3,4

Taldeko

ak

5,6

Taldeko-

ak 7 taldekoak

OXIGENOAREN KONPOSATUAK

Aurrizkiak:mono(1 AUKERAKOA da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

• STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da:

• Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez metalaren oxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)+oxido hitza.

• Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa

• Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden molekulan.

• Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena + aurrizki numerala+oxido hitza.

Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa. CaO kaltzio monoxidoa.

ADIBIDEAK

PEROXIDOAK O2 (-1)

Hidrogenoaren konposatuak:

hidrogeno+metalak

• Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala bi nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili

beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.

• Hidrogenoak metalekin O.Z. -1 erabiltzen du

Ca+2 +H-1 CaH2

• CaH2 : Kaltzio(II) hidruroa; Kaltzio dihidruroa. • CuH : Kobrea (I) hidruroa; Kobre (mono)hidruroa. • CuH2 : Kobrea (II) hidruroa; Kobre dihidruroa.

Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak

• Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo ez metalaren arabera. O.Z: H +1 eta ez metalak -n

a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2) Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo bakarra

HIDRAZIDOAK : H1+ + N -n HnN

Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA) • HF ....... Azido fluorhidrikoa • HCl ...... Azido klorhidrikoa • H2S ...... Azido sulfhidrikoa • H2Se .... Azido selenhidrikoa

Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA) • HF ...... Hidrogeno fluoruroa • HCl ..... Hidrogeno kloruroa • H2S ..... Hidrogeno sulfuroa

Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak

b) 3. 4. eta 5.taldekoek:B (-3); N,P,As,Sb,(-3);

C,Si (-4)

• KONTUZ! HEMEN FORMULAN ORDENA

ALDERANTZIZKOA DA eta izen propioak hartzen dituzte normalean.

Tradizionala Sistematikoa • NH3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa

• BH3 ......... Boranoa Boro trihidruroa

• AsH3 ....... Artsina Artseniko trihidruroa

• CH4 ......... Metanoa Karbono tetrahidruroa

• SbH3 ........Estibina Antimonio trihidruroa

• SiH4 .........Silanoa Silizio tetrahidruroa

• PH3 ......... Fosfina Fosforo trihidruroa

HIDROXIDOAK:

• Metala +hidroxido taldea : M n+ + (OH)1- M(OH)n

• Izendatzeko arauak, oxidoetan erabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitza erabiliko dugu

HIDROXIDOAK: Stock/Sistematikoa

• Fe(OH)2 :Burdin(II) hidroxidoa/ (mono) burdin dihidroxidoa

• Fe(OH)3: Burdin(III) hidroxidoa/ (mono) burdin trihidroxidoa

• AgOH :Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra (mono)hidroxidoa

(NH4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du)

NH4OH: hidroxido amonikoa edo amonio h hidroxidoa.

GATZ BITARRAK HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa NaCl Sodio kloruroa . Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da.

Hidrogenoaren ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez metalaren izena azidoan, gatzan ere mantentzen da.Eta gainera, gogoratu ez metalaren oxidazio zenbakia negatibo bakarra izango dela konposatu hauetan.

Metala (M+n)+ ez metala (E-e) GATZ NEUTROAK (MeEn)

ADIBIDEZ: Na +1 + S -2 Na2S

EZMETALAK:F,Cl,Br;I(-1);S,Se,Te(-2);N,P,As,Sb(-3);C,Si (-4)

GATZ BITARRAK :STOCK

• Metala (O. ZENBAKIA) + ez metala + uroa

• NaCl .......... Sodio kloruroa

• AlN ........... Aluminio nitruroa

• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa

• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa

• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa

GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA

• Aurrizki numerala metalarena+ aurrizki

numeralaez metalarena+uroa

• NaCl .......... Sodio (mono)kloruroa

• AlN ........... Aluminio (mono)nitruroa

• Al4Si3 ........Tetraaluminio trisiluroa

• Fe2C.......... DiBurdin karburoa

• Fe4C3. ...... Tetraburdin trikarburoa

Bi ez metalak direnean ezmetal elektronegatiboena hartzen du “ez metalaren” papera eta besteak “metalaren” papera

AZIDO OXOAZIDOAK:FORMULATZEKO

• Oxido ez metalikoak +ura

azido oxoazidoa HxNyOz

• EZ METALAK: F,Cl,Br;I (+1,+3,+5,+7); S,Se,Te (+2,+4,+6);

N (+1,+3,+5); C,Si (+4); Cr (+6) ; Mn(+6,+7)

Adibidez: • Oxido bromosoa Br2O3 +H2O Br2O4H2 HBrO2

Azido bromosoa • Oxido nitrosoa N2O3 + H2O H2N2O4 HNO 2

Azido nitrosoa

AZIDO OXOAZIDOAK

IZENDATZEKO (tradizionala) • Oxido hitzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez

metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso; -oso; -iko; per-iko).

• Ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatzen da, jakiteko jatorrian oxidoa zein den. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren.

• Adibidez: 1+ x+ 2- HNO2 • Fosforoaren O.Z.kalkulatzeko bi oxigeno daudenez 2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 ,

balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO2 Azido nitrosoa

7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te)

HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik) X2O+ H2O---- HXO Az.hipoklorosoa

Cl,Br,I X2O3 +H2O--- -HXO2 Az.klorosoa

(1+,3+,5+,7+) X2O5 +H2O-----HXO3 Az.klorikoa

X2O7 +H2O-----HXO4 Az.perklorikoa

XO +H2O ----- H2XO2 Az.hiposulfurosoa

S,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3 Az.sulfurosoa

(2+,4+,6+) XO3 +H2O --- H2XO4 Az. sulfuriko

N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoa N N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa

5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+)

AZIDO BEREZIAK +H2O ---- HPO Az.metahipofosforoso

P2O +2H2O --- H4P2O3 Az.pirohipofosforoso

+3 H20 --- H3PO2 Az.ortohipofosforoso

.-P,As,

Sb +H2O ---- HPO2 Az.metafosforosoa

(1+,3+ P2O3 +2 H2O---- H4P2O5 Az.pirofosforosoa

5+) +3H2O --- H3PO3 Az. ortofosforosoa

.-B(3+)

+H2O ----HPO3 Az.metafosforikoa

P2O5 +2H2O --- H4P2O7 Az. pirofosforikoa

+3H2O--- H3PO4 Az.ortofosforikoa

CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa

4. TALDEA (C,Si (4+) )

Kromoren azidoak Cr 6+:

CrO3 + H2O --- H2CrO4 Az.kromikoa

2CrO3 +H2O --- H2Cr2O7 Az.dikromikoa.

Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+

MnO3 +H2O --- --------- --- H2MnO4 Az.manganikoa

Mn2O7 + H2O --- H2Mn2O8 -- HMnO4 Az.permanganikoa

heptaoxidoa

H2 Cr2 07

dicromatoa dihidrogenoa Dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa)

AZIDO OXOAZIDOAK : IUPAC NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

Helburua da konposatuen konposizioa islatzea Aurrizkia hidrogenoa(aurrizkia oxidoa aurrizkia elementu zentrala-ATOA)

ADIBIDEAK

OXIGATZAK NEUTROAK AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOAK ORDEZKATZEN

DITUZTE. a)S6+H2SO4 (SO4)

2- Zn2(SO4)2 ZnSO4 Zn (Zn) 2+ • b)Cl5+ HClO3 (ClO3)

1- Pb(ClO3)2 Pb (Pb)2+ • AZIDOAN ANIOIA GATZEAN • Azido hipo..... oso Hipo ...ito • Azido ..... oso METALA-ren izenastok + ..... ito • Azido ..... iko + ..... ato • Azido per ..... iko Per.....ato

• Goiko adibideak : ZnSO4 Zink Sulfatoa

• Pb(ClO3)2 Berun (II) kloratoa •

OXIGATZAK:IZENDATZEKO

• a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean)

• Ni2(SeO3)3: Ni 3+ + (SeO3) 2- H2SeO3

Se4+ Nikel (III) selenitoa. jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatu.

metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta

izena jarri

OXIGATZAK:IZENDATZEKO b) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien kargak

aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta dagoelako

• CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu zeinek balioko duen:

aukerak CuClO edo Cu2 (ClO)2 a) CuClO bada: (ClO)1- HClO Cl+1 Hipoklorito

Cu (Cu)1+ Kobre (I) *Kobre (I) hipokloritoa sulfatoa b) Cu2 (ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO Cl0 ezinezkoa da.

Cu (Cu)2+ Beste adibide bat: • CuSO4 (SO4

1+)HSO4 S7+ ezinezkoa S (2,4,6) • (Cu1+) CuSO4 (SO4

2+) H2SO4 S6+ baiezkoa S (6) (Cu 2+) *Kobre (II) sulfatoa

ADIBIDEAK

KATIOI AREN IZENA IDAZTEN DA BERE KOPURUA di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz eta ondoren ANIOIAREN IZENA bere karga adierazi gabe, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, e.a aurrizkiekin anioi poliatomikoaren adierazteko. Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da.

OXIGATZAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

Pb (NO3)2 BIS

Beruna trioxido

nitrato

Berun bis(trioxido nitratoa)

OXIGATZ AZIDOAK

Azidoek ordezkatzen ez dituztenean H guztiak oxigatz azidoak lortzen dira

Nomenklatura tradizionalean : izendatzen dira neutroak izango balira bezala ez metalarako baina gehitzen da hidrogeno kopurua aurrizki numeralarekin bitartez. Metalaren o.z. zenbaki erromatarrekin eta parentesi artean

Na2CO3 sodio karbonato (neutroa) Na H CO3 sodio hidrogeno karbonatoa (azidoa)

ADIBIDEAK: Tradizionala

OXIGATZ AZIDOAK: NOMENKLATURA SISTEMATIKOA

KATIOI AREN IZENA IDAZTEN DA BERE KOPURUA di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz. Hidrogeno aurrizki numeralarekin eta ANIOIAREN IZENA bere karga adierazi gabe, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, e.a aurrizkiekin anioi poliatomikoaren adierazteko. Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da.