DÜNYADA VE TÜRKİYEDE HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE

AFET HEMŞİRELİĞİNİN YERİ VE ÖNEMİ

Arş. Gör. Bilge KALANLAR

Araş.Gör. Bilge Topuksak Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı A.B.D. bilget07@hacettepe.edu.tr

Giriş ve Amaç: Afet hemşireliği ve afet yönetimi, afet öncesi, sırası ve sonrasında halk sağlığı açısından etkili bir şekilde baş edebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Bu amaca ulaşmak için tüm sağlık profesyonellerin öncelikli olarak da hemşirelerin afet yönetimi konusunda bilgili olmalarına ihtiyaç vardır. Hemşireler afetlerle baş edebilecek ve iyi hazırlanması gereken sağlık personellerinin başındadır. Bu bağlamda DSÖ, hemşirelerin afet yönetiminde büyük rol oynamaları gerektiğini ifade etmektedir. Çalışmada hemşirelik eğitimi, hemşirelik eğitiminde afet hemşireliğinin yeri ve önemi ulusal ve uluslar arası düzeyde incelenmiş ve tartışılmıştır.

Gereç-Yöntem: Çalışmada hemşirelik alanında ilerlemiş ülkelerin eğitim programları incelenmiş ve afet hemşirelerinin eğitimleri, nasıl bir

eğitimden geçtikleri, hemşirelik müfredatında afet hemşireliğinin yeri yabancı literatürden incelenmiş, uluslar arası literatür taranarak afet

hemşireliği eğitimi değerlendirilmiştir. Benzer şekilde Türkiye’deki hemşirelerin afetler konusundaki eğitimleri değerlendirilmiştir. Bu bağlamda

gelişmiş ülkelerin afet hemşireliği müfredatı incelenerek Türkiye’de ki eğitim sisteminin nasıl olması gerektiği tartışılmıştır.

Bulgular: Birçok gelişmiş ülkede afet hemşireliği hemşirelik müfredatında yer alırken, gelişmekte olan Türkiye gibi ülkelerde ve gelişmemiş birçok

ülkede afet hemşireliği eğitimi, temel hemşirelik eğitiminde verilmemekte veya nadiren verilmektedir. Türkiye’de ise hemşire öğrencilere sadece

ilkyardım eğitimi verilmekte afet hemşireliği eğitimi tam manasıyla verilmemektedir. Bu manada yaptığımız incelemelerde, hemşirelerin afet

yönetimi konusunda bilgi eksikliği bulunmaktadır. Birçok gelişmiş ülkede afet hemşireliği konusunda yüksek lisans veya doktora seviyesine bir

eğitim programı bulunurken Türkiye’deki hemşirelik eğitiminde bulunmamaktadır.

Sonuç: Hemşirelik eğitiminde, afet hemşireliği ve afet yönetimine yer verilmesi ve hemşirelik eğitim programının içerisinde yer alması

gerekmektedir. Afet hemşireliği ve yönetimi içeriğini hemşirelik müfredatına uyarlamak, bugün hemşirelik eğitimi için oldukça önemlidir. Zira Türkiye

deprem başta olmak üzere birçok afete maruz kalmakta ve afetlerde hemşirelere önemli görevler düşmektedir.

Afet Hemşireliği ve Eğitimi

Son yıllarda afetlerin dünyadaki sıklığı giderek artmaktadır (Vogt ve Kulbok, 2008). Bu afetler

insanlarda büyük fiziksel, sosyal ve ekonomik kayıplar oluşturmakta, normal yaşamını kesintiye

uğratmakta veya durdurmaktadır.

Nüfusunun topraklarının, sanayisinin ve barajlarının büyük bir kısmı deprem kuşağı içerisinde yer

alan Türkiye aktif bir deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır.(Anonim, 2010).

Dünyadaki ve Türkiye’de ki durum göz önüne alındığında, doğal afetlerle karşılaşmak açısından

afet hemşireliği ve yönetiminin, önceden tahmin edilemeyen durumlarla etkili bir şekilde baş

edebilmek amacıyla geliştirilmesi gerekliliği görülebilmektedir. Bu amaca ulaşmak için tüm sağlık

profesyonellerin afet yönetimi konusunda bilgili olmalarına ihtiyaç vardır (Savage ve Kub, 2009).

DSÖ (2006) sağlık profesyonelleri arasında önemli sayıda oldukları için hemşirelerin afet

yönetiminde büyük rol oynamaları gerektiğini ifade etmektedir.

Afet Hemşireliği; afetlerle ilgili hemşirelik bilgi ve becerilerinin sistematik kullanımı, sağlık

zararlarını azaltmak ve afetlerin sebep olduğu yaşamı tehdit edici zararları azaltmak için yapılan

uygulamaların geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır (Anonymous 2011a).

Afet durumlarında hemşirelik hizmetleri; halk sağlığı alanında hemşirelik hizmetleri ve yataklı

tedavi kurumlarında hemşirelik hizmetleri olarak iki ana grupta toplanmaktadır. Hemşirelerin afet

ile ilgili sorumluluklar şöyle sıralanmaktadır (Anonim, 2011);

Afet sırasındaki yaralanmalara ek olarak yaralanama/kaza oluşmasını önlemek

Ilkyardım, kazalar ve enfeksiyonlardan korunma konusunda uygulamalı eğitimler yapmak

Afetzede ve yararlıları kurtarmak

Yararlılara ilkyardım uygulamak

Tıbbi tedavi ve bakım vermek

Hayatın normale dönmesini sağlamak

Belirtilen görev ve sorumlulukları içerecek bir afet hemşireliği eğitim programı (Veenema, 2006)

afete hazırlık, afet yönetimi, afet türleri, kimyasal biyolojik radyolojik ajanlardan kaynaklı afetler,

özel konular konu başlıklarını içermektedir (Şekil 1).

Dünyada Afet Hemşireliği Eğitimi

Hemşirelerin afet hemşireliği ve afet yönetimi üzerine aldığı eğitimler,

toplantılar ve konferanslar hemşirelerin afetler konusunda yetkinliğini

artırmada ve afetlerdeki yetersizlik ve belirsizliği önlemede önemli stratejiler

olarak görülmektedir.

Birçok ülkede, temel hemşirelik eğitimi seviyesinde ya da hemşirelik

müfredatlarında afet hemşireliği eğitimi nadiren verilmektedir. Bu konu

hemşirelerin afete yanıtta yeterliliğini etkileyen önemli bir durum olarak

görülmektedir.

Amerika’da birçok hemşirelik okulu, afetlere cevaba ilişkin eğitim, sertifika

ve master programları geliştirmiştir. Rochester Üniversitesi Hemşirelik Okulu

bu alanda bir liderdir ve afete hazırlık konusunda iki yıllık master programını

açan ilk hemşirelik okuludur. Bir çok okulda da online sertifika programları,

sınıf içi sertifika programları bulunmaktadır. Ayrıca, Vanderbilt Üniversitesi,

acil ve afet durumlarına cevapta politika ve koordinasyona odaklanan halk

sağlığı politika ve yönetimi doktora programı bulunmaktadır.

Amerika dışında İrlanda ve Finlandiya’da da hemşire öğrenciler için afet

yönetimi eğitim programları bulunmaktadır. Bu ülkelerdeki üniversitelerde

online öğretim platformları kullanılarak, mezuniyet sonrası sertifika ve

diploma programları düzenlemekte ve farklı ülkelerden gelen öğrencilerde

dahil olmak üzere afet yönetiminde master eğitimi verilmektedir. Ayrıca

düzenlenen yaz okulu programlarında afet simülasyonu ve hayatta

kalma/survival eğitimleri de düzenlenmektedir (Veenema, 2006).

Türkiye’de Afet Hemşireliği Eğitimi

Afet hemşireliği ve afet yönetimi konu kapsamlarını ayrıntılı bir şekilde içeren

eğitim programlarına duyulan ihtiyaç Türkiye’de fazladır. Bu ihtiyaç,

hemşirelik eğitimi müfredat programlarında kendisini göstermektedir. Sağlık

Bakanlığı ve bazı kuruluşlar tarafından da afetlere yönelik eğitimler

verilmektedir. Verilen eğitimler kısa süreli ve “temel” ve “ileri” kurtarma

eğitimleri olarak ikiye ayrılmaktadır (Ünal, 2011).

‘Yönetici Hemşirelerin Hastanelerdeki Deprem Afet Planları Konusundaki

Görüşlerinin İncelenmesi’ amacıyla yapılan çalışmada (Vatan ve Salur,

2010); tüm sağlık personelinin öncelikle mesleki eğitimleri sırasında ve

sonrasında da çeşitli kurslar yolu ile afetlerdeki sağlık hizmetleri konusunda

eğitilmeleri gerektiği vurgulamış, bu eğitimler yolu ile özelikle yönetici

hemşirelerin, kurumsal risk değerlendirmesi, afet planlarının hazırlanması,

uygulanması, değerlendirilmesi ve güncellenmesi çalışmalarının tümünde

yer alması, afet zararlarının azaltılmasında hayati bir önem taşıdığı üzerinde

durulmuştur.

Hemşireler afet yönetiminde etkin bir kaynak olarak değerlendirilmelidir. Bu

kaynak, her türlü ulusal afet öncesi hazırlık için iç kaynak olmalıdır. Hemşire

bu tür olaylarda etkili olabilmek için kendi becerilerini değerlendirmeli ve

artırmalıdır. Bu nedenle hemşirelik eğitimi hemşireleri bu önemli rolü yerine

getirebilecek şekilde hazırlanmalıdır.

Değerlendirme ve Sonuç

Afet hemşireliği ve afet yönetiminin hemşirelik müfredatlarına entegre

edilmesi ile afet yönetimi becerisi hemşire öğrencilere kazandırılabilecek ve

eğitimin sürekliliği sağlanabilecektir. Bu sayede afetlere karşı daha duyarlı ve

afet öncesi, sırası ve sonrasında ne yapması/yapılması gerektiğini bilen

hemşireler yetiştirilebilecektir. Böylece halk sağlığı açısından ve ekonomik

açıdan afetlerde daha az can kaybı, yaralanma ve sağlık sistemine daha az

etki ile olumlu katkılar sağlanabilecektir. Şekil 1: Afet hemşireliği eğitim programı içeriği