a ría de ferrol e o seu saneamento

maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 1

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Editorial

Eaquel día apareceron árborespintadas de laranxa. ¿Seríaunha gamberrada no par-que? ¿Un xeito de comuni-

carse? ¿símbolos de novas tribus?Axiña soupemos de que se trataba e

efectivamente tratábase diso: unha gam-berrada e unha forma de comunicaciónde novas tribus. Tribus que, por outrabanda, non son tan novas, levan dema-siado tempo con nós cun estilo de gobernoinspirado no «mangoneo» impúdico.

«En plena era dacomunicación aadministración

informaba con pintadasnas árbores que ía a

acometerse unha obrano Parque Pablo

Iglesias.»

Despois de explicarnos en que con-sistía? Despois de preguntarnos que nosparecía? Despois de campañas informa-tivas, maquetas e debates sobre a im-portancia do saneamento na cidade, doxeito razoable de facelo, dos pros e con-tras das obras, do contraste de ideascoa cidadanía, ou dentro daquelo quechamaban —¿lembra alguén?— «Con-sello da Viciñanza»?

Amigos e amigas, si algún día paseanpola súa cidade e ven árbores pintadasde cores saiban que é un «WhatsApp»da administración. Para desencriptalosoliciten información no seu concello.

«É o novo modelo departicipación cidadá.»

Afortunadamente, o que nun pri-meiro momento foi carraxe, indignación,desconcerto e desinformación da veci-ñanza —este parece ser o estado óptimoque queren algúns/has para a cidada-nía— converteuse nun movementoexemplar en defensa do dereito á infor-mación veraz, á participación nas deci-sións do común e ao respecto pola plu-ralidade de ideas e opinións.

Ninguén respostou con pintadas nasárbores, nin nas portas ou paredes,aínda que quizá esa fora a resposta pro-porcionada. Non si?

Ao comezo, ante o obvio malestar deveciños e veciñas ao saber que se íaconstruír un tanque de tormentas diantedas súas vivendas, ás agachadas e nomedio dun parque, procurouse infor-mación da administración... fixéronsepropostas de reubicación... organizáronsecharlas informativas, coloquios, concen-tracións e actos no propio parque parachamar a atención sobre o significadodas pintadas nas árbores.

Ademáis fíxose un enorme esforzopor procurar a unidade de veciños/as,organizacións ambientais e políticas,centros de ensino e entidades de todotipo, con resultados á vista.

E por fin, ao ir comprobando pormúltiples fontes o desaguisado que seestaba a montar, decidimos organizarunhas Xornadas —con convite ás admi-nistracións que se limitaron a perseverarcon «pintadas nas árbores»— para co-

ñecer en profundidade o sistema de sa-neamento, os modelos alternativos, abase administrativa e xurídica na quese fundamenta a intervención, o propioproxecto construtivo, o convenio noque se substenta, os custos da súa reali-zación e os futuros do seu mantemento,as consecuencias ambientais, os modelosde xestión da auga...

«Neste dossierpresentamos asconclusións desasxornadas queconsideramosenormementeesclarecedoras.»

Cumprimos coa nosa obriga de so-cializar a información e agradecemosas múltiples contribucións de moitaspersoas que xenerosamente nos pro-porcionaron os seus coñecementos deforma desinteresada e cargaron de valoros documentos.

Desde a defensa do saneamento dacidade e da ría xa sabemos que, agora,non podemos agardar nada das admi-nistracións —nomeadamente do Con-cello de Ferrol— pero tamén sabemosque se poden construír espazos para aopinión formada, e que precisaremosdeles por moitos anos.

Tamén temos a certeza de que a Ad-ministración autonómica e municipal«falará» moi pronto. Cando toque inau-gurar. Daquela utilizarán métodos de«comunicación» moito máis «modernos»e «poderosos» que o de «pintar as árboresde laranxa».

«Daquela inauguraránunhas obras de

“saneamento” cunhaobsolescencia

programada para o díaseguinte á inauguración.»

Seguro que o pagaremos, pero imosdarlles os parabéns?

Ferrol, febreiro de 2014.


Edita // ADEGA, A.VV. “El Pilar”, SGHN e Verdegaia

e-mail // [email protected]

web // www.cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.eswww.ria-de-ferrol.blogspot.com.es

Colaboradores // Manuel Amorim, Alberto Boado, Manuel Cao,Alexandre Carrodeguas, Guillermo Castro, Bernardo Cuetara, JoámLuís Ferreiro (Cesio), José María Hernández, Andrés Lamas, ErnestoLopes Días (Nes), Miguel Reimúndez, Manuel Souto e VictorianoUrgorri.

Agradecementos // Ateneo Ferrolán, Manolo Bacalhau, SusoBasterrecha, Colectivo Opaíí!-Rádio Filispín, Diario de Ferrol, AFábrica de Lus (Radio Filispín), Pedro Fernández, Ferrol360,«Karlotti», Fernando Ramos, Iván Rivas, IES Sofía Casanova, TVFerrol e a todos aqueles que axudaron a financiar o dossier.

Apoian o informe // Anova, BNG, Colectivo Ártabra 21,Compromiso por Galicia Ferrolterra, Espazo Ecosocialista, EQUOFerrolterra, Esquerda Unida, Executiva PSOE Ferrol, Fuco Buxán e NÓSUnidade Popular.

Deseño e maquetación // Proxectos Gráficos Aldine Ferrol | aldine.es

ÍndiceA ría de Ferrol e o seu saneamento: presente e futuro

2 Editorial

4 Motivacións que nos levaron a iniciar asmovilizacións e actuacións

9 Convenio subscrito pola Xunta de Galicia, Entidade Pública Empresarial Augas de Galicia, os concellos de Narón e Ferrol e a Sociedade Estatal Augas da Conca Norte, S. A.

18 Aspectos lexislativos do saneamento urbano de Ferrol

21 Análise sobre o proxecto de saneamentodenominado como «Integral»

32 Estimación da porcentaxe de saneamento separativoexistente na cidade

34 A auga como dereito e non como mercadoría

43 Situaçom actual da ría de Ferrol

48 Roteiro pola ría de Ferrol

53 Depuraçom da ría do Burgo

55 Tecnologias de depuraçom natural

64 Gestom das águas pluviais no âmbito urbano, técnicas de drenagem sustentável


4

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Motivacións...

Comezamos así un camiño do

que a data de hoxe non se al-

bisca o seu final, pois a res-

posta por parte da adminis-

tración non foi a que quixésemos despois

de toda a información subministrada á

mesma.

O establecemento deste tipo de estru-

turas nun parque público altera a convi-

vencia veciñal.

«Consideramos que nonsó deben terse en contapara realizar este tipo deobras criterios de eficaciae eficiencia económica,senón tamén sociais e

ambientais.»

Desde o punto de vista social hai que

ter en conta que este tanque vai estar si-

tuado no parque máis utilizado de todo

Ferrol e o segundo en extensión despois

do parque Raíña Sofía. Desde o punto de

vista ambiental, esta estrutura de regula-

ción non vai conseguir evitar as vertedu-

ras de augas residuais urbanas que até a

data están a producirse no medio recep-

tor que é a ría de Ferrol, como así se pode

concluír despois das xornadas sobre o sa-

neamento da ría de Ferrol que desenvol-

vemos desde o 30 de outubro até o 4 de

decembro do presente ano e que desde o

noso punto de vista desmontaron as bon-

dades do proxecto que desde a adminis-

tración tentáronnos vender.1

Nun primeiro momento, considera-

mos constituírnos como «Asociación de

Amigos do Parque Pablo

Iglesias», pero finalmente in-

tegrámonos dentro da Aso-

ciación de Veciños de «El

Pilar» como Comisión de

Medio Ambiente o 4 de xuño,

grazas ao ofrecemento do

seu presidente2. Tamén puxe-

mos en marcha un blog3.

Comezamos a dar unha

serie de charlas, coa informa-

ción inicial que tiñamos, onde

explicabamos á cidadanía,

acompañados de técnicos e

biólogos, que era iso dos tan-

ques de tormentas e como

funcionan, ademais de falar do

estado da ría de Ferrol4. A me-

dida que iamos solicitando

máis información dabámonos

conta de que o que no proxecto

da obra considerábase tanques

de tormentas, non eran máis

que unhas estruturas de regulación e re-

tención no mellor dos casos, xa que o que

nun primeiro momento ía ir nos xardíns

da «Ranita» e logo cambiaron de localiza-

ción, é un simple aliviadoiro. Ademais

propuñamos alternativas á localización

do tanque do parque Pablo Iglesias, como

podía ser a ampliación da capacidade do

tanque Esteiro 1, que vai alén da avenida

do mesmo nome, ou ben situalo no es-

pazo onde se fan as manobras contra in-

cendios na Escola da mariña Antonio de

Escaño. Estas alternativas, que nun pri-

meiro momento propuñamos de maneira

intuitiva, unha vez elaborado o informe

por parte dos nosos técnicos, mostráronse

como perfectamente viables.

Empezamos a realizar tamén concen-

tracións no parque5 coa finalidade de mo-

bilizar aos veciños e cidadanía en xeral e

dar a maior difusión posible á problemá-

tica que estamos a vivir.

O 16 de xuño mantemos unha reunión

no Concello de Ferrol con técnicos da so-

ciedade estatal acuaES (que é a entidade

que adxudica a obra), un técnico en urba-

nismo do Concello, a concelleira de barrio

e á que asisten tamén representantes dou-

tra Asociación de Veciños: a de Esteiro.

Nesta reunión, onde expomos as alterna-

tivas que consideramos convenientes para

a recolocación do tanque de tormentas do

parque Pablo Iglesias, unicamente se nos

ofrece o que consideramos unha serie de

Motivacións que nos levaron a iniciar asmobilizacións e actuaciónsOs veciños da urbanización coñecida como «El Gusano» situada no barrio deRecimil, en Ferrol, decidimos iniciar alá por maio do 2013, un movemento deposicionamento en contra do así chamado «tanque de tormentas» do parque PabloIglesias situado no barrio anteriormente mencionado.


Presente e futuro

medidas que non responden nin de lonxe

ás nosas demandas, como son reducir a ca-

seta que vai en superficie, cubrir o tanque

cun manto vexetal ou plantar árbores para

reducir o posible impacto sonoro e visual

que puidese haber, ademais da recoloca-

ción do parque de xogos durante a obra e

a construción dun segundo parque para

nenos. Medidas coas que si estaba de

acordo a outra asociación presente, pero

que a nós non nos satisfacían en absoluto.

«Xulgamos que este tipode estruturas non deben

de ir nos parquespúblicos, como así pasouno seu momento coa

estrutura de alivio que íair nos xardíns da “Ranita”e que finalmente seríatrasladada a outra

localización medianteunha segregación no

proxecto.»

Tamén fixemos constar o noso males-

tar xa que nos decatamos que esta obra

se ía a realizar cando vimos pintadas de

laranxa as árbores que ían ser taladas

para albergar o tanque. Este tipo de obras

gozan por parte da administración dun

gran escurantismo. Así pasou tamén cos

tanques de tormentas que van en Gonda-

mar (Pontevedra) e na urbanización «As

Góndolas» en Sevilla, onde no seu mo-

mento se paralizou a obra pola mobiliza-

ción veciñal debido á alarma que

espertou6. Ademais o Regulamento de

Participación Cidadá de Ferrol, no seu Ca-

pítulo IV, contempla a figura do Consello

da Veciñanza7, integrado por representan-

tes dos diferentes partidos políticos e te-

cido asociativo e que é o órgano onde se

deben tratar estes temas para que a cida-

danía teña coñecemento deles con ante-

lación suficiente e poder así debatelos e

propor alternativas. Hai que ter en conta

que o proxecto se somete a información

pública na sede que ten a Confederación

Hidrográfica do Miño-Sil (CHMS) en Ou-

rense e Coruña como así se publica no

BOE do 23 de febreiro do ano 2011, abrín-

dose así os 20 días de alegacións corres-

pondentes8. No Concello de Ferrol

unicamente anunciouse no seu día, os te-

rreos que ían ser expropiados para a obra.

Nesta reunión o que solicitamos os veci-

ños foi que o parque Pablo Iglesias reci-

bise o mesmo trato que se lle deu á

«Ranita» e que no seu día a Dirección

Xeral de Patrimonio Cultural así reflectiu

nun documento emitido a petición da

CHMS9. Tamén nos dixeron os técnicos de

acuaES que a nosa proposta de ampliar o

tanque de Esteiro 1 e que pasara por

baixo da avenida non era posible, pois os

tanques non estaban feitos para soportar

o tráfico rodado e a lexislación non o per-

mitía. Posteriormente decatámonos que

nos pregos de condicións das obras de Za-

ragoza e Barcelona ún dos requisitos para

licitar é que estas estruturas poidan so-

portar o tráfico rodado. Tamén nos dixe-

ron os técnicos desta sociedade anónima

estatal que estas estruturas eran estancas

e posteriormente decatámonos que no

caso do tanque que vai no parque Pablo

Iglesias, non só non hai aliviadoiros,

senón que estes están situados á metade

do tanque.

O 16 de xuño do 2013, remitimos un

comunicado ás institucións europeas10 e

partidos políticos presentes no seu parla-

mento, reflectindo todo o que estaba a

pasar no parque Pablo Iglesias. A data de

hoxe contestounos o Defensor do Pobo eu-

ropeo e díxonos que daba traslado da nosa

queixa ao Defensor do Pobo español que

era o órgano competente. Posteriormente

o Defensor do Pobo español contestou que

primeiramente tiñamos que tratar coa

Confederación Hidrográfica do Miño-Sil.


6


O 27 de xuño do 2013 a través do

grupo político BNG íase a presentar no

Pleno do Concello de Ferrol unha mo-

ción solicitando a recolocación do tan-

que fóra do parque e un veciño tomaría

a palabra no mesmo. Pola diferente pro-

blemática que afecta a esta cidade este

pleno non se chegou a celebrar e foi no

pleno celebrado en xullo cando este

grupo político levou de novo a moción.

O resultado, como xa sabiamos de ante-

mán, foi a non aprobación da moción,

pero iso non impediu que un veciño to-

mara a palabra e lese un escrito que re-

flectía as nosas queixas e expuña as

distintas alternativas. De feito un repre-

sentante dun partido político que se si-

tuou en contra da moción e con

coñecementos técnicos na materia ad-

mitiu posteriormente que a localización

ideal sería a Escola Antonio de Escaño.

Previamente metéronse pola mañá no

rexistro do concello algo máis de 700 fir-

mas pedindo a recolocación do tanque

do parque Pablo Iglesias.

O 27 de xullo metemos por rexistro

do Concello unha solicitude de informa-

ción, da que aínda non obtivemos res-

posta11, e en base a esa información da-

mos unha rolda de prensa no local que

Sargadelos ten nesta cidade12. Nela ex-

ponse toda a información que até esa

data tiñamos e que xa empeza a cuestio-

nar seriamente esta obra, ademais de

pedir a paralización da obra do parque

Pablo Iglesias.

Posteriormente contactamos con gru-

pos ecoloxistas da localidade e partidos

políticos dando un salto cualitativo e

cuantitativo grande no movemento,

como así testemuñan as persoas que

empezan a acudir ás concentracións.

Ademais, o que inicialmente se circuns-

cribía a un problema dun barrio e ao

seu parque en concreto, agora cobra

unha dimensión municipal e mesmo su-

pramunicipal xa que esta obra afecta á

marxe norte e sur da ría.

Entre mediados de agosto e de se-

tembro remítense á prensa unha serie

de comunicados co título «Saneamento

si, máis non así»13 realizados por dous

representantes de Verdegaia e que van

na liña de cuestionar o modelo de sane-

amento que se vai a realizar en Ferrol.

O 3 de setembro realizamos no Centro

Cultural Carvalho Calero de Ferrol unha

Asemblea Informativa aberta a toda a ci-

dadanía onde representantes das tres

asociacións ecoloxistas que nos apoian

(Sociedade Galega de Historia Natural,

ADEGA e Verdegaia) e representantes da

Comisión de Medio Ambiente da Asocia-

ción Veciñal presentan un informe onde

se cuestiona a nivel técnico, ambiental,

social e lexislativo a obra de saneamento.

É nese momento cando o movemento

empeza a alcanzar unha dimensión que

transcende o que é o barrio.

O 17 de setembro realizamos unha

concentración no parque convocada por

ecoloxistas e veciños e apoiada por dife-

rentes partidos políticos que mostran sen-

sibilidade cara á información na que

estamos a traballar (Anova, BNG, EQUO


7

Galicia, Espazo Ecosocialista e EU.) á que

acoden ao redor de 150 persoas e na que

se le un manifesto-resumo da informa-

ción que temos14.

O 21 de setembro, sábado, realízase

unha reunión lúdico-reivindicativa no

parque. A idea era pór en valor o parque

dándolle outros usos á marxe da zona

xogos e lugar de paseo. Realízase un reci-

tal de poesía, hai tamén música e acom-

páñase dunha charla dada por un

membro do grupo de traballo que se for-

mou recentemente entre veciños, ecolo-

xistas e partidos políticos sensibles a este

tema. Con todo a valoración desta reu-

nión non é igual de positiva que a ante-

rior concentración15, pois a asistencia é

escasa. Faise unha valoración da mesma

e pénsase que quizais a propia socioloxía

do barrio inflúe á hora de que os veciños

se mobilicen, ademais da desmoviliza-

ción xeneralizada que hai nos ámbitos de

loita máis variados.

O 30 de setembro remítese un comu-

nicado aos grupos políticos do parla-

mento galego16 que tamén se mete por

rexistro aos grupos políticos presentes no

Concello de Ferrol. Neste escrito solicí-

tase información detallada dos tanques

de tormentas, que se vaia cara a un mo-

delo de redes separativas como así consta

no PXOM de Ferrol, á construción de tan-

ques adaptados a este modelo de redes se-

parativas (modelo francés), á paralización

do tanque de tormentas do parque Pablo

Iglesias e aclarar que non nos opoñemos

á continuación das obras de saneamento,

pero que se precisa abrir un debate sobre

a viabilidade das mesmas.

O 3 de outubro hai unha pregunta

dunha deputada do BNG no Congreso dos

Deputados de Madrid referente ao tanque

do parque Pablo Iglesias e contestación

por parte do Congreso dicindo que as

obras van continuar.

O 9 de outubro reunímonos co Conse-

llo Escolar do IES Sofía Casanova onde

despois dunha explicación solicitamos

que nos apoien. O 16 de outubro este cen-

tro escolar manda un comunicado á

prensa en apoio á nosa iniciativa de sacar

o tanque do parque17.

O 16 de outubro representantes do

grupo de traballo desprázanse a Coruña

para tratar con técnicos da Escola de Ca-

miños, especialistas en hidráulica e que

colaboraron coa empresa adxudicataria

do proxecto Eptisa,S.A., a problemática

do modelo de saneamento que se vai a

implantar en Ferrol. Desta conversación

despréndense unha serie de contradi-

cións que a data de hoxe estes técnicos

aínda non conseguiron aclarar.

O día 30 de outubro comezan as «I Xor-

nadas sobre o saneamento da ría de Ferrol:

presente e futuro»18 onde se organizan

unha serie de charlas que dean unha visión

o máis global posible do sistema de sanea-

mento que se vai a levar a cabo, mostrando

as súas deficiencias e expondo alternativas

ao mesmo: é dicir, basicamente informar á

cidadanía, precisamente o que non fixo o

goberno do concello no seu día. Convídanse

ás mesmas a técnicos do concello, enxe-

ñeiros de acuaES, técnicos en fluídos da

UDC e a resposta por parte de todos é a

mesma: silencio. Acompáñanse as xornadas

cunha visita a catro puntos da ría de

Ferrol especialmente contaminados. Ao

termo das mesmas, o 4 de decembro, re-

mítese un comunicado á prensa (subscrito

por 14 colectivos) expondo a deixadez

por parte do goberno municipal por ser

convidados ás xornadas e non asistir a

ningún panel sequera como oínte, á vez

que se critica a elección do parque Pablo

Iglesias como lugar para albergar un tan-

que de tormentas.19

As nosas intencións como grupo de

traballo integrado por veciños, ecoloxis-

tas e diversos partidos políticos é elaborar

un dossier coas conclusións das xornadas,

das que este documento formaría parte,

así como manter reunións con outros co-

lectivos e partidos políticos para tentar

sumalos á nosa iniciativa ou, cando

menos, que saiban dela, así como pór en

coñecemento da OLAF20 a información

que temos. Tamén está dentro dos nosos

fins o facer un seguimento da obra e que

se nos teña como un interlocutor válido

á hora de tomar decisións que afecten ao

saneamento da ría. Pensamos que só in-

volucrando á cidadanía na xestión e toma

de decisións dos asuntos do lugar no que

viven poderase conseguir un espazo de

convivencia e respecto mutuo onde teñan

cabida todas as sensibilidades.


8


Notas

1 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/2013/09/co-municado-empresa- acues-na-prensa-e.html

2 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/la-comision-de-medio-am-biente-de-recimil-propone-alternativas-a-la-ubicacion-del-parque-de-tor-mentas/20130605022026048477.html

3 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/

4 Primeira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-audios-mp3_rf_2069309_1.htmlSegunda parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-ii-audios-mp3_rf_2069216_1.html Terceira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-iii-audios-mp3_rf_2069218_1.html

5 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/medio-centenar-de-perso-nas-se-manif iestan-en-contra-del- tanque-de-tormentas-de-esteiro/20130527004941047215.html

6 http://www.iagua.es/noticias/infraestructuras/13/10/04/polemica-con-el-tanque-de-tormentas-en-la-localidad-sevillana-de-las-gondolas-37721

7 http://www.ferrol-concello.es/documentos/RPC_castelan.pdf

8 http://www.boe.es/boe/dias/2011/02/23/pdfs/BOE-B-2011-6410.pdf

9 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLVmo0Q0dWRGhJZWM/edit?usp=sharing

10 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLUTBuR2ZGNlhsNGc/edit?usp=sharing

11 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLZVFHaTFvTGJJX2c/edit?usp=sharing

12 http://www.ivoox.com/rolda-prensa-comision-medio-aavv-pilar-audios-mp3_rf_2266716_1.html

13 http://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-i/20130813013104055446.htmlhttp://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-2/20130826023150056669.htmlhttps://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLU3FXWGZ6eDQ1OXc/edit?usp=sharing

14 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/convocan-concentracion-paralizar-tanque-tormentas/20130916222940058720.html

15 http://artabra21.blogspot.com.es/2013/09/este-sabado-21-de-setembro-pouco-antes.html

16 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLQzVQOEtCRktjM0E/edit?usp=sharing

17 http://ria-de-ferrol.blogspot.com.es/2013/10/non-do-consello-escolar-ao-tanque-de.html

18 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLRTZITVRnNzl3YjA/edit

19 https://drive.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLWEpsdEo0VERZUk0/edit?usp=sharing

20 http://ec.europa.eu/anti_fraud/index_es.htm

• Opacidade por parte da administración á hora de dar acoñecer estas obras á cidadanía.

• Esta obra non cumpre co PXOM da cidade de Ferrol, ninno referente a ir cara a un modelo de redes separativas,nin nos usos que deben ter as estruturas que estean nosparques (lecer e cultura).

• Este tipo de actuacións fai que o Regulamento de Partici-pación Cidadá da cidade de Ferrol quede en papel mo-llado.

• Esta obra non ten en conta criterios de eficacia e eficienciasociais e ambientais.

• Hai alternativas tecnicamente viables para recolocar a es-trutura de regulación/retención do parque Pablo Iglesias,o que non hai é vontade política para levalo a cabo.

• Se se fixo no seu día unha segregación do proxecto pararecolocar a estrutura de alivio que ía ir nos xardíns de «ARanita», porqué non se fai o mesmo no parque PabloIglesias.

• É necesaria a unión de veciños, grupos ecoloxistas e par-tidos políticos con conciencia ambiental e cidadanía enxeral, para evitar este tipo de prácticas abusivas por parteda administración e para iso necesitamos unha cidadaníamáis activa nos asuntos que incumban ao seu lugar de re-sidencia.

• Ir cara a un sistema de saneamento urbano baseado enredes separativas.

• Un modelo de tanques de tormentas que sigan o sistemafrancés (que sirvan tanto para redes unitarias como paraseparativas).

• Presenza de polo menos ún dos membros do noso grupode traballo, na Comisión de Seguimento que contempla oConvenio de Xullo de 2012 asinado, entre outros, poloConcello de Ferrol, e que será o encargado de revisar astarifas que se repercutirán á cidadanía unha vez finalizadaa obra.

• Paralización inmediata da obra do parque Pablo Iglesias.

Conclusións

Demandamos


Presente e futuro

Consideracións previas

Os convenios, por regra xeral, celé-

branse sen unha norma habilitante es-

pecífica, é dicir, sen a previa aprobaciónde «as normas específicas que os regu-

lan», á que se refería o art. 3.2 do Texto

Refundido da Lei de Contratos das Admi-

nistracións Públicas (TRLCAP) —na ac-

tualidade, art. 4.1 d) da Lei de Contratos

do Sector Público (LCSP)— ou dunha dis-

posición que prevea o seu «alcance, efec-

tos e réxime xurídico» á que se refire a

Lei de Réxime Xurídico das Administra-

cións Públicas e do Procedemento Admi-

nistrativo Común (LRJ-PAC) (art. 88.1).

Por regra xeral, non se realizan ac-

tuacións tendentes a dar publicidade ou

a promover a concorrencia de suxeitos

distintos daqueles cos que os convenios

se subscriben, polo que non pode dicirse

que se aplicaron, como é obrigado, estes

principios que rexen na contratación pú-

blica, e que son de obrigada aplicación

na actividade convencional (art. 3.2

TRLCAP e art. 4.2 LCSP), sen prexuízo deque nalgúns deles poidan concorrer cir-

cunstancias que xustifiquen a elección

directa do outro subscritor. Baixo a apa-

rencia formal de convenios de colabora-

ción tramitáronse auténticos contratos

administrativos, eludíndose así a aplica-

ción da lexislación contractual. Observa-mos que isto é o que pode estar a pasar no

convenio obxecto de estudo.

En ocasións os convenios de colabo-

ración constituíron, «de facto», subven-

cións públicas, outorgadas sen aterse ao

disposto na Lei 38/2003, de 17 de novem-

bro, Xeneral de Subvencións (LGS) e nor-

mativa de desenvolvemento, e, en

particular, ao procedemento de concesión. Outras veces a natureza subvencional

resultou cuestionable, pola omisión

dunha cláusula que concrete a que suxeito

corresponde a titularidade dos resultados,

o que, ademais da deficiencia que supón

no plano estritamente convencional, xera

inseguridade no plano orzamentario xa

que é determinante de que o gasto teña

natureza de gasto real ou de transferencia.Observamos que isto é o que pode estar a

pasar no convenio obxecto de estudo.

Unha consideración de conxunto

deste armazón lexislativo permite con-

cluír que o marco xurídico polo que se

rexe a figura do convenio é insuficiente

e atópase disperso en diversidade de

preceptos, algúns dos cales revisten na-

tureza de meros principios, o que pro-

voca dúbidas e lagoas, que afectan a

ambos os tipos, os interadministrativos

e os convenios con administrados.No entanto, a regulación dos conve-

nios de colaboración entre a AGE e as

CCAA, aínda cando é limitada, o é en

menor grao se se ten especialmente en

conta que a LRJ-PAC dá algunhas regras

no seu título I, ao tratar acerca das rela-

cións entre as Administracións Públicas,

onde se contempla, entre outros aspec-

tos, o contido mínimo dos instrumentos

de formalización. A pesar diso, a situa-

ción tampouco é satisfactoria, pois non

se cumpriu a previsión recollida na dis-

posición adicional 13ª desta Lei en orde

á aprobación, por vía regulamentaria,

do correspondente procedemento, que

Convenio subscrito pola Xunta de Galicia, entidade pública empresarial

Augas de Galicia, os concellos de Narón e Ferrol e a Sociedade Estatal

Augas da Conca Norte, S.A.


A ría de Ferrol e o seu saneamento · Convenio...

regulará o réxime de subscrición e, no

seu caso, de autorización, así como os

aspectos formais.

Que consideración ten acuaES desdeo punto de vista da LCSP

Conforme ao establecido no artigo

6.4 do RD 401/2012 de 17 de febreiro,

polo que se aproba a estrutura orgánica

básica do MAGRAMA (Ministerio de

Agricultura, Alimentación e Medio Am-

biente), compete ao devandito ministe-

rio a tutela, a través da Dirección Xeral

da auga, das sociedades estatais da auga

creadas ao amparo do artigo 132 do

texto refundido da Lei de Augas.

AcuaES atópase dentro deste ámbito.

Desde o punto de vista da Lei de Con-

tratos do Sector Público no seu artigo

3.3b), acuaES non é administración pú-

blica, se non que ten a categoría de poder

adxudicador, co cal os contratos que ce-

lebre non serán contratos administrati-

vos, senón que serán contratos privados.No art. 20.2 da LCSP di «os contratos priva-

dos rexeranse, en canto á súa preparación e

adxudicación, en defecto de normas espe-

cíficas1, pola presente lei e as súas disposiciónsde desenvolvemento, aplicándose supletoria-

mente as restantes normas de dereito adminis-

trativo ou, no seu caso, as normas de dereito

privado, segundo corresponda por razón do su-

xeito ou entidade contratante. En canto aos

seus efectos e extinción, estes contratos rexe-

ranse polo dereito privado».

O art. 21 da mesma lei, no seu

punto 2, cando fala da xurisdición com-

petente di: «a orde xurisdiccional civil será

a competente para resolver as controversias

que xurdan entre as partes en relación cos

efectos, cumprimento e extinción dos contra-

tos privados. Esta orde xurisdiccional será

igualmente competente para coñecer de can-

tas cuestións litixiosas afecten á preparación

e adxudicación dos contratos privados que se

celebren polos entes e entidades sometidos a

esta Lei que non teñan o carácter de Admi-

nistración Pública, sempre que estes contratos

non estean suxeitos a unha regulación har-

monizada».2

Así que vemos como en determina-

dos casos óptase pola xurisdición civil

en detrimento da contencioso-adminis-

trativa, sendo esta última unha xuris-dición especializada e por iso moito

máis garantista. Este é un fenómeno

asociado a este armazón de empresas e

organismos públicos que non teñen a

categoría de administración e que en

ocasións se montan para eludir a apli-

cación do sistema de recursos previstos

na xurisdición contencioso-administra-

tiva, privando así a terceiros dun meca-

nismo esencial de defensa dos seus in-

tereses lexítimos, en particular no ám-

bito das compras públicas.

«Estes entesinstrumentais tamén

serven comomecanismos de

ocultación da débedapública3, así como

axencias de colocaciónde amigos, fieis e

leais.»


11

Presente e futuro

No Cap.II do Libro III sección pri-

meira da LCSP, fálase das normas apli-

cables polos poderes adxudicadores que

non teñan o carácter de Administra-

cións Públicas, e no seu art. 191 fala da

adxudicación dos contratos que non es-

tean suxeitos a regulación harmoni-

zada e di: «Na adxudicación de contratos

non suxeitos a regulación harmonizada serán

de aplicación as seguintes disposicións:

a) A adxudicación estará sometida, en todo caso,

aos principios de publicidade, concorrencia,

transparencia, confidencialidade, igualdade e

non discriminación.

b) Os órganos competentes das entidades a que

se refire esta sección aprobarán unhas instru-

cións4, de obrigado cumprimento no ámbito

interno das mesmas, nas que se regulen os

procedementos de contratación de forma que

quede garantida a efectividade dos principios

enunciados na letra anterior e que o contrato

é adxudicado a quen presente a oferta econo-

micamente máis vantaxosa. Estas instrucións

deben porse a disposición de todos os intere-

sados en participar nos procedementos de ad-

xudicación de contratos regulados por elas, e

publicarse no perfil de contratante da entidade.

No ámbito do sector público estatal, a aproba-

ción das instrucións requirirá o informe previo

da Avogacía do Estado.

c) Entenderanse cumpridas as esixencias deriva-

das do principio de publicidade coa inserción

da información relativa á licitación dos contra-

tos cuxo importe supere os 50.000 euros no

perfil do contratante da entidade, sen prexuízo

de que as instrucións internas de contratación

poidan arbitrar outras modalidades, alternati-

vas ou adicionais, de difusión».

Isto é o que se coñece como «fuxida

do dereito administrativo» e que se pro-duciu na xestión dos servizos públicos

nos últimos anos merecendo a censura

mesmo do Tribunal de Xustiza da Unión Eu-

ropea.

Convenio de xestión directa entreMAGRAMA (Ministerio de Agricultura,Medio Ambiente e Alimentación) e acuaES

As relacións entre a Administración

Xeral do Estado e acuaNorte (agora

acuaES), en canto sociedade mercantil

estatal do sector público empresarial5

constituída para asumir a xestión di-

recta da construción, explotación e exe-

cución da obra pública hidráulica,

regúlanse mediante a subscrición do co-

rrespondente convenio de xestión directa.

Constitúen o obxecto social de acuaES

a contratación, construción e explota-

ción, no seu caso, de toda clase de obras

hidráulicas, do exercicio complementa-

rio de calquera actividades que deban

considerarse partes ou elementos o

ciclo hídrico e estean relacionados con

aquelas; podendo, así mesmo realizar

estas actuacións coa colaboración dos

beneficiarios das obras (neste caso o

Concello de Ferrol e Narón) mediante o

pago da contraprestación a convir e a

cooperación doutras administracións

interesadas nas mesmas).

O 29 de novembro do ano 2011,

subscríbese o convenio de xestión directa

da construción explotación de obras hi-

dráulicas entre o Ministerio de Medio

Ambiente, e Medio Rural e Mariño (MA-

GRAMA) e a sociedade estatal Augas das

Contas do Norte, S. A.

Hai certa analoxía entre os convenios

de xestión directa e as denominadas

encomendas de xestión (in house providing

no mundo anglosaxón). As operacións

in house, son aqueles supostos nos que

a administración acode aos seus medios

propios para atender as súas necesidades

de subministración de bens, prestación

de servizos ou realización de obras. A

súa existencia fundaméntase na capa-

cidade auto-organizativa das adminis-

tracións públicas, co fin de obter unha

maior eficacia nos procedementos de

contratación. As operacións «in house»

articúlanse a través de encomendas de

xestión. Os criterios que fixa a vixente

lei de contratos do sector público, (real

decreto lexislativo 3/2011, de 14 de no-

vembro, polo que se aproba o texto re-

fundido da lei de contratos do sector

público) para cualificar unha operación

como «interna» ou «in house» son as se-

guintes:

A entidade adxudicadora debe•

exercer sobre o seu medio propio

un control análogo ao que pode

exercer sobre os seus propios servi-

zos. No caso de que os devanditos

medios propios sexan unha socie-

dade, a totalidade do seu capital so-

cial terá que ser de titularidade

pública.

O medio propio debe, á súa vez, re-•

alizar unha parte esencial da súa ac-

tividade coa entidade adxudicadora.

Cando concorren estes requisitos

xorden encomendas de xestión, que están

excluídas o ámbito da aplicación da lei


12


de contratos do sector público. A xus-tificación desta exclusión obedece

aquí a que cando a administración uti-

liza os seus propios medios para a ob-

tención de prestacións que constitúen

o obxecto dos contratos públicos, dita

actuación non reviste a natureza xurí-

dica dun contrato, senón que supón

unha operación interna no marco das

normas e réxime de funcionamento

do organismo público correspon-

dente, e de aí a súa non inclusión no

ámbito de aplicación da lei.

As encomendas de xestión que apare-

cen reguladas na Lei 30/1992, 27 de

Novembro, de Réxime Xurídico das

Administracións Públicas e Procede-

mento Administrativo Común. En

concreto, o artigo 15 desta lei, con-

templa a posibilidade de que os órga-

nos administrativos das entidades de

dereito público encomenden a realiza-

ción de actividades que son da súa

competencia a outros órganos ou en-

tidades na mesma ou distinta adminis-

tración por razóns de eficacia ou

cando non se posúen os medios técni-

cos idóneas para o seu desempeño.

«Un primeiro límiteque debe exporse aouso das encomendasde xestión, é se o

encomendatario ha decontar cos mediospropios necesariospara levar a cabo o

encargo.»

É dicir, se pode a administración

efectuar o encargo a un ente instru-

mental en calidade de «medio propio

e servizo técnico do mesmo» se este

carece de medios para levalo a cabo,

limitando a súa participación a subs-

tituír á administración na súa posición

de entidade contratante (na tramita-

ción do expediente e na adxudicación

e execución do contrato), pero sen

asumir a realización da prestación.Neste sentido limitativo maniféstase a

propia Xunta Consultiva de Contratación


13

Presente e futuro

Administrativa quen nun informe 2009

cuestiona a idoneidade para executarencomendas de xestión se non se dispón

de persoal e dos medios materiais e

técnicos necesarios para executala. Un

segundo límite ao uso das encomendas

de xestión, poríao o espírito da propia

Lei de Contratos do Sector Público,

que propugna os principios de publici-

dade transparencia e concorrencia nas

contratacións sometidas á lei, principios

que non se cumpren coas encomendasde xestión, xa que como aquí sinalamos,

non se consideran xuridicamente con-

tratos. Nin sequera cumpriríase coas posibles

subcontratacións que devanditos encomen-

dados fagan, cando estes non teñan a consi-

deración de administración senón de poder

adxudicador (ao quedar fóra do ámbito

subxectivo da lei de contratos do sector pú-

blico).

E é que a utilización do meca-

nismo de encomendas de xestión ou ou-

tros similares (neste caso un conveniode xestión directa) como vías de escape

en dereito administrativo supón unha

perversión da propia figura, regulada

no artigo 15 da lei 30/92 cuxo apar-

tado cinco claramente establece que

se a realización das tarefas encomen-

dadas ha de recaer sobre persoas su-

xeitas ao dereito privado6 non poderá

usarse o mecanismo de encomenda

senón que deberá acudir aos procede-

mentos de compras públicas.

«Neste caso nonobservamos que a

empresa acuaES utiliceos seus propios mediosnin para realizar a obra

(xa que adxudica amesma ás empresas

Fomento deConstrucións e

Contratas e Acciona) ninpara a realización do

proxecto (que oadxudica á empresa

Eptisa, S.A.).»

Convenio do 14 de xullo do 2012Agora pasamos a valorar o convenio

subscrito pola Xunta de Galicia, Enti-

dade Pública Empresarial Augas de Ga-

licia, os Concello de Ferrol e Narón e a

sociedade estatal acuaES. Este convenio

ten a finalidade da construción e explo-

tación da actuación «interceptores xe-

rais da marxe dereita da ría de Ferrol» e

subscríbese o 14 de xullo do ano 2012.

As obras de «depuración e vertedura

de Ferrol» foron declaradas interese

xeral do estado por lei 22/1997 de 8 de

xullo pola que se aproban e declaran in-

terese xeral determinadas obras hidráu-

licas. O 9 de decembro de 1999,

subscribiuse un Protocolo Xeral de Co-

laboración entre o Ministerio de Medio

Ambiente (agora MAGRAMA) a Xunta

de Galicia e a Confederación Hidrográ-

fica do Norte para o desenvolvemento

de determinadas obras hidráulicas na

Comunidade Autónoma de Galicia, que

recolle as de «mellora de depuración e

vertedura de Ferrol». Como desenvolve-

mento deste protocolo, o 19 de setem-

bro de 2005 subscribiuse o convenio de

colaboración entre a Xunta de Galicia,

Augas de Galicia e a Confederación Hi-

drográfica do Norte para o financia-

mento, execución e explotación das

obras de mellora da depuración e verte-

dura de Ferrol: estación depuradora de

augas residuais de Cabo Prioriño (A Co-

ruña) cuxas obras se finalizaron no ano

2010, estando pendente a súa posta en

funcionamento da conclusión das obras

dos interceptores obxecto deste Conve-

nio. O MAGRAMA redactou e aprobou

os seguintes proxectos:

Interceptores xerais da marxe de-•

reita da ría de Ferrol: A Malata-Gán-

dara (tramo adxudicado a FCC).

Interceptores da marxe dereita da•

ría de Ferrol: A Gándara-Cadaval

(tramo adxudicado a Acciona).

En atención ao informe do 28 de ou-

tubro de 2011 do Director Xeral de Pa-

trimonio Cultural da Xunta de Galicia,

resulta necesario recolocar a estrutura

de alivio do interceptor do tramo da

Malata-A Gándara, que estaba proxec-

tada baixo a praza da Ra da cidade de

Ferrol.

Os proxectos aprobados contan con

resolución de 10 de marzo de 2011 da

Dirección Xeral de Calidade e Avalia-

ción Ambiental pola que se acorda non

someter a actuación ao texto refundido

da Lei de Impacto Ambiental de Proxec-

tos, aprobado polo Real Decreto Lexis-

lativo 1/2008, de 11 de xaneiro7.

O convenio recolle que é de interese

para as partes a constitución dunha en-

tidade de carácter supramunicipal que

se encargue da posterior explotación

das obras e se subrogue no seu caso no

pago das obrigacións dos concellos de

Ferrol e Narón na que participen as en-

tidades locais ás que a EDAR de Cabo

Prioriño preste servizo e na que pode-

rán participar tanto a Administración

Estatal como a Administración Autonó-

mica, cada unha no ámbito das súas

competencias.

O orzamento estimado do investi-

mento ascende á cifra de 37.610.169,49

euros, IVE excluído. A efectos orzamen-

tarios, as anualidades de investimento

previstas son:

As anteriores previsións da progra-

mación económica serán revisadas por

acuaNorte durante o desenvolvemento

da actuación, dando coñecemento dos

cambios, no seu caso, á Comisión de Se-

guimento prevista na Cláusula IX deste

convenio.

Entre as obrigacións de AcuaNorte

están explotar a infraestrutura durante

polo menos 45 anos, comprendendo esta

competencia tanto a contratación con

terceiros de todas as tarefas de mante-

mento, conservación, operación e ex-

plotación, como a dirección das

mesmas; todo iso sen prexuízo de que

a atención e a titularidade das autoriza-

cións de vertedura corresponda aos

concellos de Ferrol e Narón8.

ANO Investimento previsto

2012 1.880.508,47 €

2013 7.522.033,90 €

2014 18.805.084,75 €

2015 9.402.542,37 €

TOTAL 37.610.169,49 €


14


Entre as obrigacións da Xunta de

Galicia a través de Augas de Galicia, fi-

guran a de participar no financiamento

da actuación mediante unha subvención

que se outorga a través do presente docu-

mento a favor de AcuaNorte.9

Entre as obrigacións dos Concellos

de Ferrol e Narón figura adaptar, no

seu caso, o planeamento urbanístico

municipal10 con obxecto de adecuar assúas determinacións ás instalacións da

infraestrutura hidráulica obxecto do

convenio. Tamén, pór a disposición de

AcuaNorte, antes do inicio das obras, de

forma gratuíta, os terreos necesarios

para a súa execución e que estean xa á

súa disposición por adquirilos, obtido

ou ocupado por calquera título e proce-

der puntualmente ao pago das tarifas

correspondentes de conformidade co

recollido no Convenio.

O financiamento dos traballos ob-

xecto do convenio realizaranse por

AcuaNorte da seguinte forma: con cargo

aos seus fondos propios o 10% do inves-

timento total, sen prexuízo da súa recu-

peración mediante o cobro das tarifas

que se establezan no seu momento, con

subvencións do Fondo Europeo de Des-

envolvemento Rexional (FEDER), nunha

porcentaxe dun 80% e con achegas de

Augas de Galicia do 10% restante que

terán a natureza de subvención e abona-

ranse con cargo á conta 6560 «subven-

cións de capital ao estado», do Programa

de Actuacións, Investimentos e Financia-

mento da «Entidade Pública Empresarial

Augas de Galicia».

Sempre que sexa necesario, Acua-

Norte poderá acudir aos mercados financei-

ros para obter créditos de tesouraría que

permitan financiar os desfasamentos

temporais entre os pagos e os cobros

das fontes de financiamento anterior-

mente descritas. Todo iso entendido en

consonancia co principio de Indemnidade

Económico-Financeira da Sociedade Estatal

polo que a execución, construción e ex-

plotación da infraestrutura hidráulica

non pode supor custo económico nin

compromiso financeiro algún.11

Como garantía do cumprimento das

obrigacións de pago fixadas neste con-

venio, as partes recoñecen a AcuaNorte

a facultade de solicitar ao MAGRAMA

que requira ao Ministerio de Facenda e

Administracións Públicas a efectos de

que este proceda á retención dos créditos

orzamentarios en concepto de participación

nos ingresos do Estado correspondentes á

Xunta de Galicia na cantidade necesaria para

o abono das súas achegas pendentes de pago.

As institucións asinantes asumen as

variacións económicas que se poidan

producir á alza ou á baixa por modifi-

cacións, revisións de prezos, obras com-

plementarias e outras incidencias de

calquera natureza e sexan aprobadas polo

Consello de Administración de acuaNorte.

No entanto, tales variacións non afecta-

rán en ningún caso ao importe máximo

da contribución financeira de acua-

Norte con cargo aos seus Fondos Pro-

pios ou ás subvencións do Fondo

Europeo de Desenvolvemento Rexio-

nal, así como ao importe máximo das

achegas de Augas de Galicia.12

Corresponde a acuaNorte (agora

acuaES) a titularidade da explotación

durante un período de 45 anos, aínda

que convén coa Xunta de Galicia, Augas

de Galicia e Concellos de Ferrol e Narón

que, finalizadas as obras obxecto desta ac-

tuación, poderanse acordar encomendas, á


15

entidade titular do sistema de depuración

da marxe dereita da ría de Ferrol13, da re-

alización actividades de conservación,

mantemento, reposición de elementos

de equipos e operación da infraestru-

tura hidráulica dos «interceptores xe-

rais da marxe dereita da ría de Ferrol»,

nos termos que garantan os dereitos e

posicións das respectivas partes.

Todos os custos directos e indirectos

nos que, no seu caso, incorra acua-

Norte, para a correcta explotación da

infraestrutura hidráulica obxecto do

convenio serán repercutidos vía tarifas.

Entenderase por tarifa o importe a

abonar anualmente polos Concellos

de Ferrol e Narón a acuaNorte, polo sa-

neamento das súas augas residuais,

utilizando a infraestrutura hidráulica

obxecto do presente convenio, e que

terán as seguintes características:

Compoñente fixa. Ten por obxecto

compensar os custos de investimento

financiados con fondos propios de

acuaNorte.

Así o investimento inicial de acuaNorte,

que ascende a 3.761.016 €, ao cabo dos 45

anos transfórmase en 17.035.614,12 €. Isto

quere dicir que a empresa acuaNorte recu-

pera o seu investimento inicial a unha taxa

de actualización financeira do 4,50%.

Compoñente variable. O seu obxecto

é cubrir os gastos de funcionamento,

explotación e conservación da infraes-

trutura hidráulica e calquera outro re-

lacionado cos anteriores como canons,

impostos, indemnizacións, etc., nos

que poden incorrer, no seu caso acua-

Norte. Aquí o convenio non entra a valorar

a canto pode ascender, xa que dependerá

das veces que o sistema de depuración que

se vai a levar a cabo teña avarias ou inci-

dencias e que supoñemos que será bastante

a miúdo por como está deseñado. Isto ob-

viamente terminará supoñendo unha forte

subida no recibo da auga da cidadanía.14

As tarifas anuais repartiranse en

catro trimestres naturais, devengán-

dose o último día de cada período. Os

importes vencidos devengarán o inte-

rese de demora que os artigos 26 e 58.2

da lei 58/2003, 17 de decembro, Xeral

Tributaria prevé para as débedas de na-

tureza tributaria e cuxa determinación

se realiza anualmente en relación coa

correspondente lei de orzamentos xe-

rais do estado, desde a data do incum-

primento até a data do efectivo abono

das cantidades adebedadas.

Os importes das tarifas serán aproba-

das anualmente pola Comisión de Segui-

mento prevista na cláusula nove deste

convenio con anterioridade ao período no

que se devengen, e de acordo coa informa-

ción achegada por acuaNorte, a cal deberá

estar avalada polos informes económicos

auditados.

Como garantía de pago das tarifas, os

concellos de Ferrol e Narón entregarán

copias dos documentos contables referi-

dos á retención de crédito orzamentario

(RC) e facilitará os documentos referidos

á súa autorización e disposición (AD).

Como garantía adicional en caso de falta de

pagamento as partes recoñecen a acuaNorte a

facultade de solicitar ao MAGRAMA que re-

quira ao Ministerio de Facenda e Administra-

cións Públicas, a efectos de que este proceda

á retención dos créditos orzamentarios en

concepto de participación nos ingresos do es-

tado correspondentes ao respectivo concello

na cantidade necesaria para o abono

das súas achegas pendentes de pago.

Esta garantía non será solidaria, po-

dendo exercitarse unicamente respecto

dos ingresos do estado correspondentes

ao concello que incumprise as súas

obrigacións de pago das tarifas no perí-

odo correspondente.

As porcentaxes de repartición das

tarifas entre os Concellos de Ferrol e

Narón serán os seguintes (en atención

aos metros de lonxitude dos intercep-

tores proxectados en cada municipio):

68,31% Concello de Ferrol.•

31,69% Concello de Narón.•



A Comisión de Seguimento prevista

na cláusula IX deste Convenio estará in-

tegrada por sete membros15 que serán

nomeados da seguinte maneira:

Catro a proposta de acuaNorte.•

Ún a proposta da Xunta de Galicia e•

Augas de Galicia.

Ún a proposta do Concello de Ferrol.•

E ún a proposta do Concello de•

Narón.

Os acordos sobre aumento do orza-

mento do convenio, que excedan do

previsto na cláusula I b) , é dicir

37.610.169,49€, deberán ser aprobados

por unanimidade16 pola Comisión de

Seguimento. Nestes supostos, debe-

ranse achegar a xustificación econó-

mica correspondente que acredite a

dispoñibilidade orzamentaria. Os cita-

dos acordos deberán ser ratificados me-

diante a subscrición da oportuna

adenda a este convenio.

Acordo plenario do Concello de Ferroldo 11 de xuño do ano 2012

Previa deliberación, a corporación,

en votación ordinaria e por maioría de

dezanove votos a favor correspondentes

aos señores/as membros dos grupos do

Partido Popular e Socialista, fronte aos

votos en contra correspondente aos se-

ñores/as membros do grupo do Bloque

Nacionalista Galego e dúas abstencións

de Esquerda Unida, acordou aprobar a

proposta.

Nos convenios de colaboración non se realizan•actuacións tendentes a dar publicidade ou apromover a concorrencia de suxeitos distintosdaqueles cos que os convenios se subscriben,polo que baixo a súa aparencia formal adói-tanse tramitar auténticos contratos administra-tivos, eludíndose así a lexislación contractual,ademais da lexislación de subvencións.

Desde o punto de vista da LCSP, acuaES non•é administración pública, polo que os contra-tos que celebra son contratos privados, asíque en canto aos seus efectos, cumprimentoe extinción rexeranse polo dereito privado. Aorde xurisdiccional civil será a competentepara resolver as controversias que xurdan entodas as fases de contrato (preparación, ad-xudicación, efectos, cumprimento e extin-ción), salvo que o contrato estea suxeito porcontía á regulación harmonizada, sendoneste último caso a xurisdición contencioso-administrativa a que se aplicará, pero só nasdúas primeiras fases do proceso de contrata-ción. Neste último caso (se non se suxeita acontratación ao dereito europeo) ademaispermíteselle a acuES aprobar as súas propiasinstrucións que regulen os procedementos decontratación, co único requisito de que estassexan informadas positivamente pola Avoga-cía do Estado.

Os entes instrumentais (aqueles que non son•administración) serven como mecanismos deocultación de débeda pública17, así como axen-cias de colocación de amigos.

O convenio de xestión directa que subscribe•o MAGRAMA con acuES vén ter o espíritodunha encomenda de xestión, figura queestá excluída do ámbito da aplicación daLCSP. A JCCA cuestionou nun informe do ano2009 a idoneidade desta figura no caso de

que o encomendatario non conte cos mediospropios necesarios para realizar o obxectodo contrato e unicamente a súa participaciónse limite a substituír á administración na súaposición de entidade contratante.

Entre as obrigacións de AcuaNorte (agora•AcuaEs), están a de explotar a infraestruturadurante polo menos 45 anos.

O convenio do 14 de Xullo do 2012 recolle•entre as obrigacións do concello de Ferroladaptar o planeamento urbanístico municipalno caso de que sexa necesario e neste caso oconcello de Ferrol non o fixo até a data.

AcuaEs poderá «secuestrar» os orzamentos•municipais para resarcirse da falta de paga-mento do diñeiro que se lle ha de devolver aocabo deses 45 anos de explotación da infraes-trutura e que quintuplica o seu investimentoinicial, xa que os ingresos do concello corres-pondentes á participación nos ingresos do es-tado actúan como aval. O mesmo pásalle áXunta de Galicia pola parte do investimentoque lle corresponde facer.

As tarifas que pagan os usuarios (concello de•Ferrol e Narón neste caso) teñen un compo-ñente fixo (o que hai que devolver a AcuEs) eoutro variable que non se cuantifica xa que de-pende do mantemento e das «incidencias» quepresente o sistema. Se a iso unímoslle unhaxestión semiprivada de todo o sistema unhavez terminado, a subida do recibo da augapode ser estratosférica.

Créase unha Comisión de Seguimento que será•a encargada entre outras cousas de revisar astarifas e onde AcuES ten maioría de represen-tantes cando tan só achega un 10% do prezoda obra (importe que por iba se lle ha de de-volver cunha rendibilidade do 4,5% anual).

Conclusións


Presente e futuro

Notas

1 O convenio asinado o 14 de xullo do 2012 pódeseentender como normativa específica.

2 Os contratos suxeitos a regulación harmonizadason aqueles contratos que quedan sometidos ánormativa comunitaria e, por tanto, a un procede-mento de adxudicación específico axustado aosrequirimentos das Directivas comunitarias moi ga-rantista en materia de contratación. No artigo 13a 17 do TRLCSP enuméranos e son :- contratos de obra por valor igual ou superior a5.000.000 euros.- contratos de subministración por valor igual ousuperior a 200.00 euros.- contratos de servizos das categorías 1 a 16 doAnexo II do TRLCSP, cuxo valor sexa igual ou su-perior a 200.000 euros.-contratos subvencionados por poderes adxudica-dores de forma directa e en máis dun 50 por 100do seu importe, nos casos determinados nesta lei.Estes importes non inclúen o IVE.

3 http://noticias.lainformacion.com/economia-nego-cios-y-finanzas/politica-economica/un-informe-acusa-a-las-autonomias-de-crear-cientos-de-empresas-solo-para-ocultar-deficit_JiVzNzxuhqRbc-vOaF4OwG5/

4 AcuaEs xa ten elaboradas estas instrucións de con-tratación en base ao artigo 191 do TRLCSP e nasque se di, entre outras cousas, que o órgano decontratación é o seu Consello de Administración.

5 No referente a que debemos entender por carácterindustrial ou mercantil o Tribunal de Xustiza dasComunidades, facendo abstracción da forma daentidade e a súa categorización conforme ao de-reito interno, entendeu que o determinante, paraentender que existe o devandito carácter industrialou mercantil é:Que a entidade en cuestión opere en condiciónsnormais de mercadoTeña ánimo de lucro como obxecto principal.Asuma os riscos derivados da actividade.

6 Lei 6/1997, de 14 de abril, de Organización e Fun-cionamento da Administración Xeral do Estado nasúa disposición adicional duodécima di: «1. As sociedades mercantís estatais rexeranseintegramente, calquera que sexa a súa forma xu-rídica, polo ordenamento xurídico privado, salvo

nas materias en que lles sexan de aplicación anormativa orzamentaria, contable, patrimonial,de control financeiro e contratación. En ningúncaso poderán dispor de facultades que impli-quen o exercicio de autoridade pública.2. As sociedades mercantís estatais, con formade sociedade anónima, cuxo capital sexa na súatotalidade de titularidade, directa ou indirecta,da Administración Xeral do Estado ou dos seusOrganismos públicos, rexeranse polo título VII daLei do Patrimonio das Administracións Públicase polo ordenamento xurídico privado, salvo nasmaterias en que lles sexan de aplicación a nor-mativa orzamentaria, contable, de control finan-ceiro e de contratación.»Vemos como se alterna a xurisdición que afecta aoente segundo o tipo de actos dos que esteamos afalar.

7 É unha mágoa que este tipo de obras estean exi-midas de ter un estudo de impacto ambiental, xaque iso levaría á obriga de información á cidada-nía, dando a posibilidade de que se formulasenobservacións ao mesmo parte dos diferentes co-lectivos afectados, podendo así expor alternativasvalidas, tanto desde o punto de vista económico,como técnico, social e ambiental.

8 O 22/03/2013, coincidindo co día mundial deauga (se é que ademais escollen as datas), a Xuntade Galicia, o concello de Ferrol e a empresa Ema-fesa (participada nun 49% por Urbaser, filial am-biental de ACS) subscriben un convenio decolaboración polo cal Emafesa encargarase dostraballos de explotación e mantemento do encorodas Forcadas de maneira indefinida.

9 Posible vulneración da Lei 38/2003 do 17 de No-vembro, que é a Lei Xeral de Subvencións xa quenon se aplican os principios de publicidade e con-correncia na selección da administración benefi-ciaria.

10 No PXOM de Ferrol no artigo 198.3 que fala dosparques urbanos di: «Poderá dispoñerse edifica-cións só para usos de lecer e cultura cunha ocu-pación máxima do dez por cento (10%) da súasuperficie e sen pasar-a altura media da árbore de«porte-tipo» das especies próximas». Evidentemente o tanque de tormentas que vai noParque Pablo Iglesias non ten ningunha destasdúas finalidades e a data de hoxe (14/12/2013) oConcello de Ferrol nin se molestou en modificar

esta normativa municipal para adaptala aoConvenio.

11 Hai que dicir que cando o sector público acode asolicitar un préstamo a unha entidade financeiraesta non ten que dotar a correspondente provisiónante unha hipotética falta de pagamento (o quelle vén moi ben á súa conta de resultados) xa quepara iso modificouse a Constitución no seu artigo135.3. Doutra banda o principio de indemnidadeconómico financeira é o que «blinda» a acuESdunhas hipotéticas perdas, trasladando o risco aoresto dos actores.

12 Vamos, que serán os Concellos de Ferrol e Narónos que terán que facerlle fronte vía tarifas ao serfinanciadas con préstamos bancarios, o que supónunha fonte de negocio para estas entidades.

13 Haberá que estar moi atentos a este momento,xa que aquí é onde pode estar o verdadeiro ne-gocio e encima fala de establecer unha enco-menda de xestión que pode ser unha maneira devulnerar a LCSP como xa se expuxo anterior-mente.

14 O sistema das estacións de regulación/retención/ali-vio levan unhas 70 bombas, o que a parte docusto de mantemento levará un custo enerxéticobrutal, iso sen contar coa estación de bombeoda Cabana que ten que bombear uns 60 metrosas fecais e pluviais que lle cheguen para mandalasá EDAR de Caneliñas. Obviamente todos estescustos repercutiranse nos recibos de auga.

15 AcuES ten maioría de membros custeando unica-mente un 10% da obra.

16 Non fala desta maioría cando se refire á revisióndas tarifas que teñen que pagar os concellos,só di que a información achegada por acuEspara proceder a esta revisión deberá estar ava-lada por informes económicos auditados.

17 Estes entes non están sometidos a unha fiscali-zación previa dos seus gastos por parte da in-tervención xeral ou delegada, se non que o quese lles aplica é un control financeiro a posteriori,unha vez realizado o gasto, co cal os mecanis-mos de control do gasto son moito menoresque na administración. Os responsables destesentes adoitan escusar estas prácticas argumen-tando que repercute nunha «maior axilidade» áhora do gasto.


A ría de Ferrol e o seu saneamento · Aspectos lexislativos...

O principal problema téc-

nico que provoca este defi-

ciente saneamento é o

intento de tratar na esta-

ción depuradora de augas residuais

(E.D.A.R.), practicamente tódalas augas

pluviais dunha poboación. Iso é un cau-

dal imposible de tratar nunha EDAR ,

especialmente en áreas de alta pluvio-

sidade coma Galicia. Tecnicamente pre-

téndese resolver instalando tanques de

tormentas na rede de saneamento, ca-

paces de acomodar os grandes volumes

de auga que son xerados en períodos de

choiva, pero aínda así, é unha técnica

con baixo grao de sustentabilidade , xa

que á maioría destas augas non é nece-

sario tratalas na EDAR debido a que se

requiren uns tanques de dimensións

enormes.

Normativa incumpridaA Ría de Ferrol, pola Resolución do

28 de xaneiro de 2009 ( DOGA do 4 de

febreiro) foi declarada como zona sen-

sible. Por outra banda, o Decreto 19/2011

do 10 de febreiro , polo que se aproban defi-

nitivamente as directrices de ordenación do

territorio , di que as rías (independente-

mente da calificación que teñan) deben

ser obxecto de especial atención e pro-

tección. Polo tanto, para reducir signi-

ficativamente a contaminación que

chega as rías dende as redes de sanea-

mento , débese traballar para controlar

eses fluxos e contaminación da drenaxe

urbana , tanto na orixe como augas

abaixo do sistema de colectores me-

diante as chamadas Técnicas de Drenaxe

Urbano Sostible (T.D.U.S.); tamén deseñar

os sistemas de saneamento e drenaxe

tendo en conta a capacidade de admi-

sión do medio receptor, cumprindo os

requisitos establecidos pola lexislación

de control de emisións e dos obxectivos

de calidade dos sistemas acuáticos. Ade-

mais, débese fomentar a reutilización

de augas residuais tratadas axeitada-

mente aplicándoa a procesos indus-

triais , limpeza de espazos públicos,

regadíos e outras actividades similares.

Neste saneamento non se ten en

conta ningunha das recomendacións

desta normativa nin se aplica ningunha

Técnica de Drenaxe Urbana Sostible, se

non que todo o contrario, polo que será

habitual o vertido directo a ría, como

Aspectos lexislativos do saneamentourbán de FerrolDebido a un retraso nas políticas dos tan necesarios saneamentos urbanos, asdistintas administracións están obrigadas a realizar precipitadamente as obrasnecesarias para a descontaminación do noso entorno e a futura xestión sostibledas augas residuais das cidades. Este atraso reflíctese tamén na lexislación paraaplicar a este tipo de proxectos, o que provocou que a gran maioría dossaneamentos realizados ata agora non fosen eficientes.

«A alternativa máissustentable e

tecnicamente máisavanzada son os Sistemas

Urbanos de DrenaxeSostible (S.U.D.S.), que fan

un aproveitamento eretención de augas

pluviais dun xeito quesimula o ciclo natural daauga sen a realización detratamentos complexos e

non suporíanecesariamente un custo

máis elevado.»


19

Presente e futuro

así se pode apreciar cos cálculos técni-

cos realizados.

O Artigo 2 do Real Decreto

509/1996, del 15 de marzo, de desen-

rolo do Real Decreto-Ley 11/1995, de 28

de decembro, polo que se establecen as

normas aplicables o tratamento de

augas residuais urbanas, e modificado

polo Real decreto 1290/2012, di que se

deben usar os mellores coñecementos

técnicos dispoñibles no proxecto, cons-

trución e mantemento dos sistemas co-

lectores e que deberá realizarse tendo

presente o volume e características das

augas residuais urbanas utilizando téc-

nicas adecuadas que garantan a estan-

quidade dos sistemas e impidan a

contaminación das augas receptoras

polo desbordamento das augas proce-

dentes da choiva. Despois de realizar os

cálculos técnicos dos tanques de tor-

mentas, conclúese que non teñen capa-

cidade (en múltiples circunstancias) de

conter a contaminación causada pola

primeira choiva producida en 20 minu-

tos, como así o determinan para o seu

deseño as normas da British Standard , os

criterios de deseño da Confederación

Hidrográfica Miño - Sil e a norma ale-

mana ATV. Tampouco cumpren coas

(ITOHG) Instrucións Ténicas para Obras

Hidráulicas en Galicia.

O erro de deseño fará que o tempo

de residencia das augas residuais no in-

terior dos tanques de tormentas sexa

moi pequeno antes de verter directa-

mente a ría e incumprirase a normativa

europea (Directiva 91/271/CEE sobre tra-

tamento de augas residuais urbanas) e

o Real Decreto-Ley 11/1995,do 28 de decembro,

polo que se establecen as normas aplicables o

tratamento das augas residuais urbanas,

onde se define no artigo 2 que, antes de

realizar un vertido o medio receptor

hai que reducir un 20% a DBO5 e un

50% os sólidos en suspensión, imposible

de realizar con un tempo de residencia

tan baixo se nos medios físico-químicos

axeitados. Estes vertidos tampouco van

ser tratados con anterioridade para re-

ducir o contido de fósforo e nitróxeno,

con valores límite de vertido moito máis

restritivos en zonas declaradas sensibles

como é a ría de Ferrol.

A Consellería de Medio Ambiente,

Territorio e infraestrutura aprobou o

Decreto 141/2012 , do 21 de xuño, polo que

se aproba o Regulamento marco do Servizo

Público de Saneamento e Depuración de

augas residuais de Galicia, onde, no artigo

5º, punto 1 di que as administracións

desenvolverán accións para a paulatina

substitución de redes unitarias por

redes separativas sempre que sexa po-

sible , garantindo a calidade do pluvial

para o vertido o medio receptor, ou reu-

tilización , sexa mediante a aplicación

de técnicas de drenaxe urbano sostibles

en orixe ou ben estruturais. Non só non


A ría de Ferrol e o seu saneamento · Aspectos lexislativos...

se ten en conta este punto, senón que

se proxecta todo o oposto, convertendo

redes separativas en redes unitarias.

Tampouco se ten en conta a mellora da

calidade de augas pluviais , xa que non

se aplica absolutamente ningunha téc-

nica de drenaxe urbano sostible.

No Artigo 9, punto 1, apartado c)

(prohibicións e limitacións) di que está

prohibida a descarga de augas pluviais

ao sistema de saneamento cando poida

adoptarse unha solución técnica alter-

nativa.

«Neste saneamentopódense tomar

multitude de técnicaspara minimizar asverteduras de augas

pluviais cara o sistema enon se adoptaabsolutamenteningunha.»

Tamén no mesmo Artigo e punto

pero no apartado d) prohibe expresa-

mente a vertedura de augas brancas

ao sistema, ou sexa, as augas que non

foron sometidas a ningún proceso de

transformación, de xeito que o súa po-

tencial capacidade de perturbación do

medio ambiente é cero (0) , por exem-

plo, augas subterráneas, augas superfi-

ciais ou de fontes e mananciais, ríos,

auga para rega ou as augas proceden-

tes da rede de abastecemento. No tan-

que de tormentas «Esteiro 2»,

canalízase completamente o leito do

río do Tronco para o interior do tan-

que, conducíndoo así pola rede de sa-

neamento e canalizando tamén as

augas de todos os mananciais que se

atopan baixo numerosas edificacións

da cidade e que desembocan no río do

Tronco. Con esta medida estanse a usar

técnicas de dilución de contaminantes

para intentar alcanzar os valores lí-

mite de vertido, isto incorre en múlti-

ples irregularidades.

Este Decreto 141/2012 dá de prazo

ós Concellos ata o 26 de xullo de 2014

para realizar os traballos necesarios

para adaptar os seus sistemas de sane-

amento a esta normativa. O Concello

de Ferrol é moi evidente que non vai

cumprir coas súas obrigas xa que a

26 de Xullo de 2014 non vai tomar

ningunha medida para eliminar do sa-

neamento as augas brancas, nin reali-

zar obras que minimicen as augas das

escorrentías pluviais ou converter

redes unitarias en separativas como si

ten obriga, se non que con estas obras

tal e como están proxectadas van facer

todo o contrario. O rematar as obras do

saneamento, estarase a incumprir a lei

realizando uns proxectos que non se

deberon levar a cabo. Malgastando di-

ñeiro público.

Neste proxecto faise en moitos

puntos caso omiso o Estudo de Im-

pacto Ambiental que presentaron, in-

cluso sendo un Estudo moi pobre no

seu contido. Por exemplo, unha das

medidas correctoras para minimizar

os impactos ambientais será manter as

zonas verdes do casco urbano; é de so-

bras coñecido que practicamente todos

os tanques de tormentas vanse cons-

truír en zonas verdes, incumprindo

tamén o Plan Xeral de Ordenamento

Municipal.

Isto probablemente é un preám-

bulo, de sancións por parte da Unión

Europea e de moitos máis anos de

obras do saneamento, que os cidadáns

van ter que aturar.


21

Presente e futuro

O modelo que se utilizará

será o actual de rede uni-

taria onde se mesturan asaugas fecais coas pluviais.

Acusamos á administración de que de-

bido ao seu desleixo e á súa falta de pre-

visión-planificación botaron por terra o

previsto no Plan Xeral de Ordenación

Municipal (PXOM) de Ferrol onde se

esixe o uso de rede separativa con ob-xecto de dotar á cidade dunha rede de

saneamento sustentable. O proxecto ac-

tual botou por terra todo o traballo re-

alizado até agora por promotores,

arquitectos, cidadáns e técnicos de ur-

banismo. Con este proxecto hipoté-

canse os plans de futuro que tiñamos

previstos implantar na nosa cidade e

que nos levarían a gozar dun sistema

máis eficiente desde o punto de vista da

sustentabilidade.

«A ‘rede unitaria’ éunha infraestrutura quese compón de colectores

únicos onde semesturan as augasresiduais/fecais coas

pluviais, un sistema nonaceptado polo PlanXeral de OrdenaciónMunicipal actual deFerrol (Artigo 178).»

Observamos tamén que non se tivo

en conta a especial consideración da

nosa ría como ZONA SENSIBLE da costa

continental. Sorpréndennos as voces

que xa se escoitan de que é mellor seguir

tal como está desenvolvido o proxecto

xa que se se demorase, para mellorar a

eficiencia e sustentabilidade do sistema,

poderían perderse as axudas dos fondos

FEDER da UE. Esta posición, un tanto de-

rrotista, demostra en si mesma un fra-

caso total dos responsables e doutros

voceiros. Tampouco parece molestarlle

ao concello de que o proxecto non cum-

pra coa esixencia da PXOM. O capítulo

178. Rede de saneamento, di:

1. O saneamento realizarase normalmente

polo sistema separativo, ben puro ou

admitindo coas augas residuais unha

proporción limitada das de chuvia, de

maneira que o resto destas vertan direc-

tamente nos arroios naturais, que debe-

rán ter asegurada a súa continuidade

ata unha canle pública.

Por outra banda tampouco se consi-

derou o esixido no Plan de Control de

Verteduras de AUGAS DE GALICIA

(http://augasdegalicia.xunta.es/docs/7/7.

6/Plan%20Control%20Verteduras.pdf )

onde establece o seguinte en relación

coas verteduras ás augas continentais

ou costeiras:

«O concepto de vertedura recóllese non

artigo 100 do Real Decreto Lexislativo

1/2001, de 20 de xullo, polo que se

aproba o texto refundido da Lei de Augas:

Considéranse vertidos os que se realicen

directa ou indirectamente nas augas

continentais ou de terra ao mar, así

como no resto do dominio público hi-

dráulico, calquera que sexa o procede-

mento ou técnica empregada. Queda

prohibido, con carácter xeral, o vertido

directo ou indirecto de augas e de pro-

dutos residuais susceptibles de conta-

mina-las augas continentais, costeiras,

Análise sobre o proxecto de saneamentodenominado como "integral"

Como resumo das reunións mantidas entre asociacións ecoloxistas e veciñais da ríade Ferrol fíxose unha análise sobre o proxecto de saneamento denominado como

«integral» das poboacións de Ferrol - Narón e Neda co obxecto de dar a coñecer afilosofía de traballo do sistema adoptado e a conexión das redes dos diferentes

barrios co interceptor xeral que se vai a construír para conducir as vertedurasresiduais (fecais e pluviais) á EDAR situada na zona do Cabo Prioriño.

Gráfico 1. Esquema dos difrentes tipos de redes


22

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...

de transición ou subterráneas; ou cal-

quera outro elemento do dominio pú-

blico hidráulico, salvo que se conte coa

previa AUTORIZACIÓN administrativa.»

Non cremos que AUGAS DE GALICIA

autorice para sempre a vertedura ma-

siva de augas fecais á ría de Ferrol que

con toda seguridade sucederanse coas

disposicións deste proxecto.

«Augas de Galicia nonpermite a vertedura á ríade augas e de produtosresiduais susceptibles decontaminar as augas

continentais oucosteiras.»

Para maior decepción, a técnica de

retención de augas pluviais desenvol-vida para os sistemas de redes unitarias

non foi, aparentemente, aplicada neste

proxecto xa que 1º) o volume asignado

a cada tanque non responde a un crite-

rio común baseado nas superficies im-

permeables afectadas e 2º) a

disposición dos mesmos en canto á súa

localización e á situación dos alivios é

errónea, ao noso entender, pois debera

ser a través dun rebose na parte alta

dos tanques para evitar «tentacións» de

aperturas incontroladas e nada xustifi-

cadas dos aliviadoiros dos que logo fa-

laremos.

Aínda que o trazado do interceptor

principal do saneamento condiciona a

localización dos tanques de regulación

o proxectista deste sistema de sanea-

mento colocou estes tanques en lugares

máis fáciles, problemáticos, antisociais

e por suposto menos custosos xa que o

normal e lóxico sería utilizar os terreos

máis espazosos e próximos ao mar e

non nos poucos lugares de entretemento

que dispón a cidade. Non entendemos

como non se situaron nos terreos ocio-

sos da estación de C.I. da Armada (lin-

deiros con Navantia) e da escola Escaño,

pois ademais a Armada tamén gozará

do servizo da EDAR e dunha ría limpa

ao que non cremos que se poida negar.

Convidouse á Armada a que colaborase

neste sentido?

Tanques de tormentas Anti-DSU e osaliviadoiros

A denominación de tanques de tor-

menta aos tanques previstos neste pro-

xecto non parece corresponder á

definición que se lles dá no sector de-

bido á escasa capacidade de retención

de auga de choiva e á súa disposición in-

terior. Tampouco correspondería ao

que adoitan denominarse como tan-

ques anti-DSU (anti-Descargas de Siste-

mas Unitarios). Ambos os tanques

(tormentas e anti-DSU) son infraestru-

turas da rede de sumidoiros consisten-

tes nun depósito dedicado a capturar e

reter a auga de choiva, sobre todo

cando hai precipitacións moi intensas,

para enviala posteriormente á depura-

dora unha vez que minore a tormenta.

Segundo a práctica e técnicas do

sector a choiva retida, para enviar pos-

teriormente á EDAR, sería a correspon-

dente aos primeiros 20 a 30 minutos.

«Os tanques de tormentae anti-DSU son

infraestruturas da rede desumidoiros consistentesnun depósito dedicado acapturar e reter a auga dechoiva, sobre todo candohai precipitacións moiintensas, para envialaposteriormente á

depuradora unha vez queminore a tormenta.»

Neste proxecto non se dá esta cir-

cunstancia porque a auga da choiva

apenas se retén nos tanques (e ademais

mesturada coas descargas de fecais) e

que pola localización dos reboses (ali-

vios) de emerxencia, son susceptibles

de derivar directamente ao mar cando

máis conveña ao operador do sistema.

Estes dispositivos destinados a laminar

os caudais máximos de choivas son vi-

tais nas áreas urbanizadas onde se pro-

duciu unha impermeabilización masiva

das concas.

Segundo a documentación do pro-

xecto,

O comportamento pluviométrico medio

da zona de análise, estando a precipita-

ción total do ano escollido comprendida

entre o 90% e o 110% da precipitación

media anual dunha serie de 10 anos

consecutivos.

Con todo temos que facer un co-

mentario respecto diso no sentido de

que cando se deseña un sistema de

condutos, tanques, estacións de bom-

beos, etc. non se adoita considerar a

media senón os escenarios punta. Sería

lóxico pensar que por esta razón e

porque estamos a ver un claro cambio

na meteoroloxía da zona unha dimen-

sión dos volumes dos tanques para

reter os primeiros 20 a 30 minutos de

choiva, que son os que máis contami-

nantes arrastran tales como: residuos

animais (achegan bacterias, virus e nu-

trientes), residuos sólidos, tráfico rodado

(metais pesados, aceites, etc.), erosión

do pavimento, desgaste de fachadas e

corrosión de cubertas (Cu, Pb, Zn), ac-

tividades agrícolas e de xardinaría (fer-

tilizantes, pesticidas, etc.), superficies

non protexidas e terreos en obras (se-

dimentos), etc. Ademais non debemos

deixar de considerar que estas augas

pluviais veñen acompañadas de augas

fecais.

«O tempo de retencióndas augas pluviais deberáser os primeiros 20 a 30minutos de choiva e o

volume de retención seráigual á auga caída neseintervalo de tempo

segundo veremos máisadiante.»

En relación cos volumes dos tan-

ques a documentación do proxecto di:

A superficie total incluída no modelo


23

Presente e futuro

(4391 hectáreas), e definida a tipoloxía

global das concas, considerouse a apli-

cación dun factor de 0,30 para a apro-

ximación inicial ás hectáreas netas do

modelo (aproximadamente 1500 hec-

táreas netas); esta aproximación inicial

foi utilizada para delimitar os rangos de

simulación que adoptaremos para o vo-

lume total de regulación. Considerando

un límite máximo de regulación da

orde de 100 m3 por hectárea neta, ob-

temos un volume neto máximo de re-

gulación de 150.000 m3.

Na Táboa 1 que segue e sen consi-

derar os tanques de regulación de In-

xerto 1, Freixeiro, Neda, CIS A Cabana,

A Malata 1 e A Malata 2 (cuxos datos

non dispomos) o volume de regulación

citado nas diversas partes da Memoria

do Proxecto é de soamente 20.500 m3,

valor moi afastado dos 150.000 m3

asignados polo proxecto.

Facemos unha mención especial

ao volume de regulación da «A Rana»

xa que segundo a información dispo-

ñible este volume é moi reducido (to-

mado do volume bruto do tanque)

porque se decidiu utilizar o interceptorcomo volume de retención para esta

zona, quizais motivado a que as verte-

duras da zona se fan ao longo deste in-

terceptor que discorre ao longo da rúa

Irmandiños ou ben porque é máis eco-

nómico. Unha solución fácil pero, ao

noso entender contraproducente, pois

podería supor un obstáculo para a cir-

culación das verteduras que proceden

augas arriba da «Rana» desde o outro

extremo do interceptor (Neda). Esta é

quizá una das partes máis conflitivas

do proxecto. É posible que esta sexa a

razón de dotar á «Rana» de dous alivia-

doiros de dimensións considerables

(dous reboses de 1.800 mm. de diáme-

tro).

De nada vai servir o traballo reali-

zado nos tanques situados augas arriba

se logo téñense que abrir, por proble-

mas de fluidez, os aliviadoiros da

«Rana». Como dato significativo resalta-

mos que o caudal máximo previsto de

chegada á «Rana» será de 13 m3/s cando

a saída cara á Estación de bombeo da

Cabana está limitada a 5 m3/s.

Na Táboa 2 móstranse os tempos de

enchido dos tanques (considerando que

se atopan baleiros) na condición de cau-

dais máximos en tempo de choiva e vo-

lumes de regulación que se citan no

proxecto. Excepto no caso do tanque de

Cadaval os tempos de enchido están

moi por baixo do recomendado polo

sector (20 a 30 minutos). Este tempo re-

duciríase se os tanques estivesen parcial-

mente cheos.

Os tanques anti-DSU son unha solu-

ción aceptada para os sistemas unita-

rios pois teñen a vantaxe de poder

regular as verteduras cara á EDAR

aínda que pola contra adoitan achegar

os seguintes inconvenientes: Son in-

fraestruturas custosas de situar, cons-

truír e manter. Se non se deseñan e

constrúen ben ou non se manteñen

adecuadamente poden xerar proble-

mas sociais e ambientais (malos chei-

ros, reboses e suciedade). Na España

húmida adoitan desbordarse ante choi-

vas persistentes.

Na documentación do proxecto

lemos:

A modelización do Sistema de Sanea-•

mento de Ferrol-Narón realizouse co

programa de cálculo Infoworks. A partir

do modelo de rede definido no conve-

nio «Estudo da contaminación bacte-

riana na ría de Ferrol para diferentes

escenarios da rede de saneamento» in-

troduciuse o hietograma de deseño de

10 anos de período de retorno.

Para cumprir cos obxectivos de calidade•

Táboa 1. Volume de regulación nas diversas zonassegundo a Memoria do Proxecto de Saneamento

ZonaVolume

RegulaciónNota: 618 Ha. Vol.máx. 100 m3/Ha.

Rana 400 8.280

Esteiro 1 700 880

Esteiro 2 1.700 6.600

Caranza 1 1.000 3.000

Caranza 2 300 690

Caranza 3 300 910

Montón 700 2.240

Gándara 1.000 3.600

Inxerto 2 4.100 15.100

Cadaval 10.400 20.500

TOTAL 20.500 61.800

Táboa 2. Tempos de enchido dos tanques na condición de caudais máximos en tempo de choiva e volumes de regulación

Zona Ha. netasVolume

Regulacións/plano m3

Volume deTanques s/memoria m3

Caudal máx.Tempo seco m3/s

Caudal máx.Tempo choiva

m3/s

Tempo de enchidomin.

Caudal máx.rebosaiento m3/s

A Ranita 82,8 400 1.500 0,12 11 colector 6

Esteiro 1 8,8 700 1.950 0,02 1,5 9,6 1,21

Esteiro 2 66 1.700 8.400 0,07 8,06 3,8 7,38

Caranza 1 30 1.000 2.700 0,18 3,97 5,9 2,84

Caranza 2 6,9 300 800 0,01 1,12 6 0,83

Caranza 3 9,1 300 800 0,01 1,12 4,9 1,02

Montón 22,4 700 2.600 0,0185 2,89 4,4 2,66

Inxerto 2 151 4.000 10.700 0,115 16,3 4,2 16

Gándara 36 1.000 1.500 0,08 4,69 3,6 4,63

Cadaval 205 10.400 17.000 0,15 8,38 25,2 6,86

TOTAL 618 20.500 39.450 0,77 59,03 49,43


24


na Ria de Ferrol, definíronse no modelo

un total de 16 sistemas infraestruturas de

control e tratamento de reboses ou dis-

positivos anti-DSU. A tipoloxía é similar

en todas as solucións, nas que se expo-

ñen depósitos de detención ou «tanques

de tormentas», a excepción do sistema

de «A Rana», na zona do Barrio da Ma-

dalena en Ferrol, onde se realiza un al-

macenamento no colector interceptor e

un colector paralelo de nova construción.

Entendemos que pivotar o sistema

de saneamento da ría de Ferrol me-

diante o programa Infoworks non é o ade-

cuado polas seguintes razóns:

Non existen referencias normativas•

para impor uns estándares de calidade.

(Entendemos que considerar soamente

as bacterias e-coli é insuficiente).

Non se mostra un modelo de calidade da•

rede de saneamento.

Falta de xustificación de cumprimento•

coa norma UNE-NE 752 citada na ITOHG-

SAN 1/5, para unha concepción de rede

de saneamento como sistema integral.

De calquera forma a utilización do

programa Infoworks neste proxecto, en

base aos datos citados na documenta-

ción técnica, lévanos a dubidar da súa

validez debido a:

O nº de habitantes considerados é moi•

baixo (74.696 habitantes cando deberan

ser uns 135.000)

Non se estimou o cómputo total en ter-•

mos de habitantes equivalentes (H-e).

Non se estimaron nin as verteduras da ri-•

beira sur da ría nin os de estaleiros/de-

fensa.

A determinación de Ha. netas imperme-•

ables é incoherente.

Polo anterior entendemos que sería

máis oportuno, para garantir o sanea-

mento da ría, proceder mediante a alter-

nativa máis efectiva e sinxela

restrinxindo o nº de verteduras e reter

un volume de choivas por riba do 90%

tal como establece a norma CITHOG -

SAN - 1/5 emitida pola Xunta de Galicia

(Consellería de Medioambiente).

«Nº máximo devertidos/ano ao medioreceptor entre 15 a 20.

Volume máximo de augade choiva vertida aomedio de 10 a 15%»

Nas imaxe do Gráfico 2 que seguen

pódense apreciar uns novos tanques de

retención para redes unitarias que ofre-

cen as seguintes características de efi-

ciencia na separación de fecais e fluviais.

Na imaxe da esquerda móstrase o

tanque de fecais (medio cheo) que se

encherá e baleirará en épocas de

tempo seco ou con pouca choiva. O

tanque da esquerda estaría practica-

mente baleiro até a chegada de choivas

torrenciais. Tal e como se mostra na

imaxe da dereita este tanque de plu-

viais encherase durante os primeiros

20 a 30 minutos e unha vez cheo rebo-

sará ás canles ou ribeiras do mar por

unhas aberturas situadas na súa parte

Gráfico 2. Tanques de retención para redes unitarias


25

Presente e futuro

alta. Estes reboses levarían moi pouca

contaminación por conter auga de

choiva máis as fecais do momento.

Esta solución permitiríanos poder

utilizar os tanques no caso de que se lo-

grase implantar no futuro un sistema de

saneamento mediante redes separativas.

Os aliviadoiros son dispositivos que

permiten, en redes unitarias, a deriva-

ción do caudal que excede da capacidade

de transporte da rede de saneamento ou

da capacidade de tratamento da estación

depuradora, a outros puntos da rede, á

canle receptora ou cara a instalacións de

almacenamento temporal. Por esta

razón o seu uso nas redes de tipo unita-

rio deberá ser minimizado ao máximo

mediante maiores tanques de retención.

Nalgunhas confederacións hidrográ-

ficas a implantación dos aliviadoiros en

redes unitarias de saneamento admí-

tense, de forma provisional e mediante

autorización expresa, verteduras diluídas

ao medio receptor. Segundo o CEDEX(Centro de estudos e experimentación de

obras públicas) os Aliviadoiros en tanquesde saneamento poden producir impor-

tante contaminación no medio receptor,

polo que, salvo casos excepcionais, non

deberían colocarse nos sistemas unita-

rios urbanos. Esta é a clave e o modelo a

seguir en redes unitarias ao non poder

separar as fecais das pluviais.

É desexable que os aliviadoiros situa-

dos entre as incorporacións das redes de

saneamento unitarias urbanas (concas) e

os interceptores principais estean dotados

dun tanque de retención (tormentas) pre-

vio ao elemento de alivio, deseñado de tal

modo que se evite a vertedura ás canles

públicas das primeiras augas de choiva,

en xeral, altamente contaminadas.

«Os aliviadoiros sonaberturas situadas nostanques a unha altura

definida pola capacidade deretención do tanque quefuncionan a modo de

rebose unha vez que a augade choiva alcance esa alturade consigna. Serven taménpara operar como método

de desaugadoiro deemerxencia.»

Se observamos no alzado seccio-

nado do tanque de retención de Esteiro

2 (Gráfico 3), as verteduras de tempo

seco e chuvioso mestúranse nun só tan-

que. O volume de deseño deste tanque

é moi reducido para a conca á que se

destina, e para maior despropósito a lo-

calización do rebose sitúase a media al-

tura do tanque reducindo aínda máis o

volume de retención.

Segundo o Real Decreto 1290/2012,

no seu Artigo 259 ter. Desbordamentos

de sistemas de saneamento en episo-

dios de choiva:

e) Co fin de reducir convenientemente a

contaminación xerada en episodios de

choiva, os titulares de verteduras de

augas residuais urbanas terán a obriga-

ción de pór en servizo as obras e insta-

lacións que permitan reter e evacuar

adecuadamente cara á estación depu-

radora de augas residuais urbanas as

primeiras augas de escorrentía da rede

de saneamento con elevadas concen-

tracións de contaminantes producidas

nos devanditos episodios.

A modo de exemplo mostramos o

tanque de tormentas que se está constru-

índo en Etxebarri (Biscaia) e que segundo

nota de prensa do día da súa presenta-

ción indícase o que segue:

Os núcleos antigos funcionan cun sis-

tema unitario, é dicir, que as augas fe-

cais e as de choiva discorren polas

Gráfico 3. Alzado seccionado do tanque de retención de Esteiro 2

Gráfico 4. Construción do tanque aliviadoiro a carón do río Nervión


26


mesmas tubaxes. Así, nos meses de choi-

vas torrenciais, as redes de saneamento

non dan abasto. Cando isto ocorre, abren

os chamados aliviadoiros. Por eles escá-

panse os residuos mesturados coa auga

de choiva, que van parar á canle e sen

tratar. O Tanque de tormentas terá

70.000 metros cúbicos de capacidade

que sumados os 30.000 metros cúbicos

do túnel que conecta a zona de Basauri e

Galdakao en total disporase de 100.000

m3 de capacidade total de retención.

No Gráfico 4 apréciase a construción

deste tanque e o río Nervión ao seu lado.

Por último citamos a norma alemá

ATV-128 onde sinala unha metodoloxía

baseada no principio que a contamina-

ción vertida polo tanque de tormenta máis

a vertida pola estación de depuración co-

rrespondente ao caudal de choivas non

debe ser superior á contaminación produ-

cida por un sistema separativo de auga

pluvial, a nivel de valores medios anuais.

Os datos de partida do proxecto de

saneamento

Os datos de partida para fixar os

caudais de saída (envío cara á EDAR) do

modelo, foron extraídos do anexo de es-

tudo de caudais do proxecto de «Cruce

e impulsión da La Malata» (Depuración

e Vertedura de Ferrol). Consideráronse

as condicións para o ano horizonte

(2026) nas que se consideran os seguin-

tes habitantes e dotacións:

Os datos de partida para o proxecto

son:

74.696 habitantes, para o 2008 (non se•

apreciou o manexo do concepto de ha-

bitante equivalente (h-e) nas valoracións

realizadas no proxecto).

130.000 habitantes para o ano hori-•

zonte (2026)

A dotación de auga residual (consumo-•

perdas) é de 250 l/h/d na actualidade, e

de 350 l/h/d no futuro.

O consumo industrial establécese como•

unha dotación de 0,4 l/s/Ha nas zonas

consolidadas, e de 0,15 l/s/Ha para as

non consolidadas. Na situación de fu-

turo, toda a área industrial considerouse

como consolidada.

Adóptase un factor caudal punta de 1,5.•

Observamos que este factor Cp é o in-

dicado para poboacións moi grandes e

segundo outros proxectos para cidades

do tamaño de Ferrol-Narón, este factor

Cp é de 2,4 a 3 o que podería afectar as

bombas de fecais e fluxos considerados

no proxecto (ver cadro de UNE-NE-752).

O caudal de envío á EDAR en tempo de•

choiva fíxase en 6.5 m3/s.

Considérase un límite máximo de regu-•

lación da orde de 100 m3 /Ha. Neta.

(4.391 hectáreas - aprox. 1.500 hectá-

reas netas)

No proxecto saliéntase a condición

limitante da estación de bombeo da Ca-

bana cando lemos o seguinte parágrafo:

Impúxose como condición de cálculo•

respectar a capacidade actual do colec-

tor interceptor. Con esta condición o

caudal máximo circulante polo tramo

limitante é 1.35 m3/s, o que restrinxe

os caudais de bombeo que entran no

interceptor augas arriba desta zona. O

resto de tanques envían á EDAR os

5.15 m3/s restantes até o total de 6.5

m3/s admitidos. (O colector limitante

está situado na parte posterior do cen-

tro comercial de Alcampo e non se vai

substituír por outro de maiores dimen-

sións tal e como sería máis conveniente

tecnicamente. Nesta zona está previsto

recibir un caudal máximo en tempo

chuvioso de 16,3 m3/s un caudal moi

superior ao máximo posible de circula-

ción nese colector limitante de 1,35

m3/s o que supón uns reboses impor-

tantes (no cadro que segue sobre 42)

non permitidos pola ITOHG).

Entendemos que esta restrición de

bombeo na Cabana foi un factor que

impediu dotar ao sistema de sanea-

mento dunha solución máis adecuada

desde o punto de vista do seu deseño

que permitise un funcionamento inte-

gral máis efectivo e sustentable

«O caudal máximo deenvío á EDAR (Estaciónde Bombeo da Cabana)en tempo de choivalimítase a 6,5 m3/s.»

Xustificacion da opción tomada no

proxecto

Como citamos anteriormente nos

novos proxectos de redes de sanea-

mento é práctica normal, desde o punto

de vista do medio ambiente, establecer

preferentemente redes separativas para

Táboa 3. Caudais punta de deseño de augas domésticas

País Caudal punta de deseño Comentario

Dinamarca4 l/s a 6 l/s por cada 1.000habitantes

Dependendo do tamaño da zona de captación,excluíndo do 50% o 100% para a marxe deinfiltración

Francia (1,5 a 4,0) x caudal doméstico

1,5 a 4,0 é o coeficiente de punta,dependendo da situación da rede desumidoiros, do seu pendente, do seu tamaño edo tamaño da cidade

Alemania4 l/s por cada 1.000habitantes

Para o deseño de redes de sumidoiros.Marxe adicional para a infiltración, caudais nondeseñados

4 l/s por cada 1.000habitantes ou 200 l/habitantepor día

Para o deseño de traballos de tratamento epara o tratamento de augas de tormentas

Países Baixos - 10% do caudal diario

Portugal (2,0 a 5,0) x caudal doméstico -

Suiza6 l/s a 7 l/s por cada 1.000habitantes

8 l/s a 10 l/s por cada 1.000 habitantes, confrecuencia utilizado para incluír a marxe paracaudais comerciais

Reino Unido Hasta 6 x caudal domésticoDependendo da zona de captación. Marxeadicional para infiltración


27

Presente e futuro

augas residuais e pluviais. En caso de

redes unitarias se xustificaría a solución

que se adoptase, especialmente nos ali-

viadoiros, en función dos riscos poten-

ciais que poden producirse no dominio

público hidráulico. Isto é o que se ma-

nexa nas enxeñarías do sector.

Segundo o proxecto de sanea-

mento, o interceptor ten un tramo es-pecialmente limitante na zona da

recta de Alcampo debido á súa xeome-

tría e a pendente da zona. Desta forma

consideráronse para os cálculos dous

grupos de tanques diferenciados:

1) TANQUES ESTE, cuxa incorporación de

caudal ao colector interceptor atópase

augas arriba do tramo limitante (In-

xerto 2, Inxerto 1, Polígono da Gán-

dara, Cadaval, Freixeiro e Neda). O

caudal dos seus bombeos está restrin-

xido e os seus volumes son consecuen-

temente maiores.

2) TANQUES OESTE, composto polo resto

de tanques, cuxos caudais de desvío á

EDAR non se ven restrinxidos por aquel

Táboa 4. Volumes do tanque para cada unha das modelizaciones estudiadas

ESCENARIO

1 2 3 4 5 6

Cis Galicia 560 950 950 950 950 950

La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100

La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000

La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650

Esteiro 1 400 700 700 700 700 700

Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800

Caranza 1 400 650 650 650 650 650

caranza 2 115 200 200 200 200 200

Caranza 3 125 210 210 210 210 210

Montón 350 600 600 600 600 600

Inxerto 2 2300 3850 9500 12250 21600 24700

Inxerto 1 1000 1600 4000 5150 9000 10300

Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200

Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000

Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000

Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000

Total Volumen (m3) 25000 35000 78000 91000 105000 137000

Volumen por superficie neta(m3 /Ha neta)

21.50 28.10 61.80 71.31 83.20 108.6

Táboa 5. Caudais enviados cara ao interceptor e características das verteduras en cada un dos sistemas analizados (GEAMA, 2010)

Caudais de saída de cada depósitoCaudais enviadas cara aointerceptor xeral (m3/s)

Número de vertedurascara ao medio receptor no

ano medioVolume vertido no ano

medio (m3)Q punta (m3/s) Q máximo (m3/s)

Cis Galicia 0.021 0.354 -- 23 10740

La Malata 0.027 0.414 -- 20 7700

La Malata 2 0.093 1.510 1.510 20 3800

La Rana (1) -- 4.990 -- 2 722

Esteiro 1 0.021 0.254 0.254 19 2800

Esteiro 2 0.066 0.680 0.680 17 3006

Caranza 1 0.022 0.608 0.608 18 3160

Caranza 2 0.007 0.071 -- 20 2365

Caranza 3 0.007 0.078 -- 21 2512

Montón 0.018 0.214 -- 20 2603

Inxerto 2 0.115 0.257 0.257 42 551692

Inxerto 1 0.021 0.107 0.157 19 2800

Pol. Gándara 0.019 0.054 0.054 26 3548

Cadaval 0.532 0.930 0.930 30 89133

Freixeiro 0.012 0.310 -- 15 62705

Neda 0.010 0.027 -- 38 52269


28


tramo (CIS Galicia, A Malata 1, A Ma-

lata 2, «A Rana», Esteiro 1, Esteiro 2,

Caranza 1, Caranza 2, Caranza 3, Mon-

tón). A capacidade do interceptor per-

mite un caudal de bombeo folgado

nestes tanques e, por tanto, un volume

menor.

O proxecto recolle unhas análises

de contaminación mariña mediante a

modelización da contaminación bacte-

riana na ría de Ferrol para diferentes

escenarios de volumes de tanque na

rede de saneamento de Ferrol, Narón

e Neda.

Os escenarios avaliados foron seis

(6) nos que se deron diferentes volu-

mes aos tanques de cada lugar (de

menor a maior). Estranounos que só

fosen modificados, de forma substan-

cial, os volumes dos tanques enmarca-

dos nun cadro vermello e os demais

(zona oeste) apenas se incrementou o

seu volume.

Nesta avaliación estudouse a con-

centración de coliformes en 29 puntos

da Ría, distribuídos en función da zo-

nificación de usos e búscase que a con-

centración de coliformes sexa inferior

a 100 ucf/100ml un 90% do ano nas dis-

tintas zonas de control.

A Táboa 5 está sacada do documento

«Modelizacion e deseño dos depósitos de

retención do sistema de saneamento de

Ferrol-Narón-Neda». Nela preséntase unresumo cos caudais punta e máximo do

sistema en cada estación, os caudais de-

rivados cara ao interceptor xeral e o nú-

mero e volume vertido cara ao medio

receptor (en total 350). A xustificación da

solución adoptada en canto aos volumes

dos tanques pódese atopar no Informe

do «Estudio de contaminación bacteriana

en la ría de Ferrol para diferentes esce-

narios de la red de saneamiento».

Na Táboa 6 temos recollido os cau-

dais máximos de entrada en cada tanque

e as verteduras máximas esperadas. En

xeral, cando se rexistren tormentas im-

portantes apréciase que case a totalidade

Táboa 6. Caudais máximos de entrada e verteduras máximas esperadas en cada tanque

Caudal máx. entrada m3/s Caudal máx. aliviado m3/s

Rana 11 6

Esteiro 1 1,5 1,21

Esteiro 2 8,06 7,38

Caranza 1 3,97 2,84

Caranza 2 1,12 0,83

Caranza 3 1,12 1,02

Montón 2,89 2,66

Gándara 4,69 4,63

Inxerto 2 16,3 16

Cadaval 8,38 6,86

Táboa 7.

Intensidade Acumulación nunha hora

Débil entre 0,1 y 2 mm

Moderada entre 2,1 y 15 mm

Forte entre 15,1 y 30 mm

Moi forte entre 30,1 y 60 mm

Torrencial máis de 60 mm

Gráfico 5. Precipitación rexistrada na zona desta actuación, o día 21 de outubro do 2013enfocando o estudo a dúas áreas (500 Ha e 1.000 Ha)


29

Presente e futuro

da auga recollida aliviarase ao medio re-

ceptor (ría de Ferrol).

A precipitación escollida para a

análise é a comprendida entre o 90%

e o 110% da precipitación media anual

dunha serie de 10 anos consecutivos.

Entendemos que esta hipótese de cál-

culo non corresponde coa práctica

normal en enxeñaría pois se adoita

definir o tamaño das instalacións to-

mando como dato básico os momen-

tos punta ou de máximos caudais a

prever no sistema.

Se tomamos como dato obxectivo

a precipitación rexistrada na zona

desta actuación, o día 21 de outubro

pasado, (20 litros/hora por m2) —tor-

menta forte— e enfocando o estudo a

dúas áreas totais (500 Ha e 1.000 Ha)

obtemos o Gráfico 5 que segue.

Do Gráfico 5 anterior facemos as

seguintes observacións:

A liña azul horizontal sinalada pola•

cifra de 25.000 representa o volume

total dos 10 tanques de retención co-

ñecidos até este momento. 20.500 m3

é o volume neto dos tanques e 4.500

m3 é o volume dos colectores de en-

trada e próximos aos mesmos.

A liña inclinada de cor vermella repre-•

senta o caudal de auga recollida en 500

Ha netas de terreo impermeable para as

intensidades de precipitación indicadas

en abscisas. (Para os 10 tanques coñe-

cidos a suma de Ha son 618 tal como se

indica na táboa que segue. Toda a zona

considerada no proxecto suma 1.500

Ha netas o que nos fai pensar que a es-

timación de zonas impermeables non se

fixo ben.

Táboa 8.

VolumesMemorias./plano

100 m3/HaRetención

real30 min 20

l/h3º Escenario

Rana 1.500 8.280 400 8.280 3.650

Esteiro 1 1.950 880 700 880 700

Esteiro 2 8.400 6.600 1.700 6.600 1.800

Caranza 1 2.700 3.000 1.000 3.000 650

Caranza 2 800 690 300 690 200

Caranza 3 800 910 300 910 210

Montón 2.600 2.250 700 2.250 600

Gándara 2.200 3.600 1.000 3.600 2.000

Inxerto 2 10.700 15.100 4.100 15.100 9.500

Cadaval 17.000 20.500 10.400 20.500 35.000

Total m3 48.650 61.810 20.500 61.810 54.310

Táboa 9. Volumes de tanque para cada unha das modelizacións estudadas

Escenario Escenario

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

CIS Galicia 560 950 950 950 950 950 CIS Galicia 560 950 950 9S0 950 950

La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100 La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100

La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000 La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000

La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650 La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650

Esteiro 1 400 700 700 700 700 700 Esteiro 1 400 700 700 700 700 700

Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800 Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800

Caranza 1 400 650 650 650 650 650 Caranza 1 400 650 650 650 650 650

Caranza 2 115 200 200 200 200 200 Caranza 2 115 200 200 200 200 200

Caranza 3 125 210 210 210 210 210 Caranza 3 125 210 210 210 210 210

Montón 350 600 600 600 600 600 Montón 350 600 600 600 600 600

Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700 Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700

Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300 Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300

Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200 Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200

Cadaval 2000 30000 35000 40000 40000 50000 Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000

Freixeiro 7500 11000 12000 15000 15000 30000 Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000

Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000 Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000

Total Volumen (m3)

40000 62000 78000 91000 105000 137000Total Volumen (m3)

25000 35000 78000 91000 105000 137000

Volumen porsuperficieneta (m3 / Haneta)

31,69 49,13 61,8 71,31 83,2 108,6

Volumen porsuperficieneta (m3 / Haneta)

21,5 28,1 61,8 71,31 83,2 108,6


30


A liña inclinada de cor azul representa•

o caudal de auga recollida en 1.500 Ha

netas de terreo impermeable para as

intensidades de precipitación indicadas

en abscisas.

A cantidade de auga vertida sería•

como segue en función das intensida-

des de choiva:

- Para 10 litros / h e 500 Ha = 50

% de vertedura

- Para 10 litros / h e 1.000 Ha = 75

% de vertedura

- Para 20 litros / h e 500 Ha = 75

% de vertedura

- Para 20 litros / h e 1.000 Ha =

87,5 % de vertedura

- Para 30 litros / h e 500 Ha = 83,3

% de vertedura

- Para 30 litros / h e 1.000 Ha =

91,6 % de vertedura

Estes resultados móstrannos a falta

de cumprimento do proxecto coa

ITOHG-SAN1/5.

Se comparamos varias estimacións se-

gundo o comentado anteriormente neste

informe obtemos os valores indicados na

Táboa 9 de volumes de tanque para cada

unha das modelizacións estudadas.

Observamos que o valor para 100

m3/Ha e o da retención dunha intensi-

dade de precipitación de 20 litros/h

(choiva forte) durante 30 minutos coin-

ciden (61.810 m3).

Ademais de non entender as razóns

polas que non se incrementaron os vo-

lumes dos tanques da zona Oeste na

análise dos seis (6) escenarios me-

diante Infworks, tampouco entende-

mos as razóns da existencia de dúas

táboas resumen con volumes diferen-

tes. Unha delas obtida da documenta-

ción do proxecto e a outra do artigo

publicado polos autores do estudo hi-

dráulico deste saneamento.

Sospeitosamente, a columna corres-

pondente ao escenario 2, seleccionado

para aplicar ao proxecto, reduciuse

uns 28.000 m3 (en tanques de Cadaval,

Freixeiro e Neda). Tampouco estamos

de acordo coa selección do escenario 2

pois os resultados mostran puntos cun-

ha concentración de bacterias e-coli

superior ao máximo admitido (100

ufc/100 ml).

Á vista dos resultados, a contami-

nación bacteriana nos escenarios 4, 5

e 6 estaría moi por baixo dos límites le-

gais. No escenario 3, a condición de

non superar as 100 ufc/100ml o 90% do

ano cumpriríase en todos os puntos

analizados, mentres que no escenario

2 cúmprese ao promediar por zonas.

Para unha ría declarada como SEN-

SIBLE pola súa situación actual e pola,

cada vez menor, renovación das súas

augas non deberiamos aceptar a solu-

ción adoptada. O escenario 3 cun vo-

lume total de 78.000 m3 e unha

relación de m3/Ha impermeable de

61,8 , que podería ser a mínima acep-

table para esta actuación.


31

Presente e futuro

Este proxecto de ultimación (adaptación) do sistema desaneamento de Ferrol para evacuar as descargas sanitarias epluviais da cidade consiste en unir as diferentes redes dos ba-rrios a un colector xeral, interceptor, cuxa construción non sefinalizou até a data. Algúns tramos teñen que ser construídose outros reparados e/ou adaptados dado o seu estado.

O obxectivo principal é unir os tramos existentes for-mando unha arteria principal que conducise os residuos atéas instalacións da EDAR en Caneliñas mediante un condutoúnico botando por terra todos os esforzos realizados e o di-ñeiro investido para dotar a Ferrol e Narón dunha rede sepa-rativa. A disposición desta arteria acomódase de forma queo fluído se deslice polo seu interior por gravidade o que mo-tivou que nalgúns tramos sexa necesario recoller os residuosde certas zonas nuns tanques de regulación/retención, dis-postos en paralelo ao colector, para que mediante unhasbombas se impulsen as augas residuais ao interceptor. Nou-tros, efectivamente o colector ten unha inclinación negativaaínda que nalgúns tramos parécenos insuficiente segundo apráctica deste sector, o que podería ser causa de sedimentosindesexables. Nalgunhas zonas estes tanques dispóñense enserie co interceptor. Polo tamaño destes tanques e pola ava-liación antes exposta, non se entende que se lles denomine«tanques de tormentas» pois estes tanques non son capacesde reter a máis común das precipitacións da zona e xa nondigamos as máis tormentosas.

A modo de resumo listamos os seguintes comentarios:

O caudal punta de fecais fixárono cun coeficiente punta1de 1,5 aplicado ao caudal regular normal (300 l/h/día),no canto de estimar un valor próximo a 3, normalmenteutilizado para poboacións do tamaño de Ferrol-Narón-Neda. Isto fai que as bombas asignadas a tempos secosteñan un caudal escaso esixindo máis tempo de funcio-namento.

Os caudais máximos en tempo de choiva estimados son2moi superiores á capacidade total de bombeo e istounido á escasa capacidade dos tanques fainos pensarque a mestura de fecais + pluviais derivaríanse á ría deFerrol con máis frecuencia que a citada no proxecto ena ITOHG.

Como o sistema a empregar na nova infraestrutura de3saneamento de Ferrol é a de rede unitaria entendemosque con esta solución poderíanse «oficializar» as verte-duras á ría debido á mala localización dos aliviadoiros.Vimos a regulación existente noutros países con estetipo de saneamento e só permitiríase o alivio á ría encaso de emerxencia e ademais xustificando as razónsde facelo (derrubamentos, corrementos de terra, roturado colector, etc.)

Parécenos curioso que cando se quere xustificar a mes-4tura de fecais e pluviais cítase a necesidade de depuraras augas pluviais debido á súa contaminación. Aseguranque é a ortodoxia actual do sector. Con todo candoconfirman que haberá «algunha vertedura» apuntanque non son moi contaminantes pois as augas fecais di-luiríanse na maior cantidade de augas pluviais facéndo-nos ver que as pluviais son agora augas limpas.

Rexeitamos a selección do escenario 2 por non cumprir co5valor máximo de contaminación regulado e por haber inco-herencias na táboa de capacidades dos tanques.

A localización dalgúns tanques están moi afastadas da costa6o que necesitarían de novos colectores de alivio ou se vol-vería a utilizar encauzamentos de río xa saneados como sono Tronco e Inxerto. Tampouco parece razoable situar un tan-que terra adentro na zona do parque do Cadaval.

Sorpréndenos o razoamento citado no tomo 4 para xustifi-7car unhas dimensións reducidas dos tanques: «Deste xeito,e no caso de Ferrol, alcanzouse unha solución que com-prende tanques de dimensións «reducidas» con importantesincrementos de caudal a bombear en tempo de choiva.Estas diferenzas de caudal en tempo seco e tempo de choivatradúcense en velocidades excesivamente baixas durante otempo seco».

Non hai referencia ao tratamento das verteduras industriais8en canto se se deben tratar ou non en orixe como deberaser desexable.

O proxecto non cuantifica a capacidade do tratamento e9caudais segundo o parámetro de h-e (habitantes equiva-lentes).

De acordo co caudal máximo total (59,03 m3/s) e os 30 mi-10nutos de escorrentía o volume total de tanque debera deser 78.000 m3, como mínimo e non 20.500 m3.

Na simulación de contaminantes na ría non se tiveron en11conta as verteduras da ribeira sur da ría e as verteduras deNavantia e das instalacións da Armada.

Soamente ún dos tanques de retención (Inxerto 2) é capaz12de reter a choiva torrencial caída nos primeiros 20 a 30 mi-nutos, tempo recoñecido como recomendable.

Se en tempo de choiva forte o caudal que entra no tanque13da «Rana» é de 11 m3/s e o de alivio é de 6 m3/s. ¿Como éposible que soamente se sucedan dúas (2) verteduras aolongo dun ano nos aliviadoiros dese tanque?

Son particularmente importantes as verteduras tan altas ao14río de Freixeiro que realizará o tanque de Inxerto 2 (16 m3/s).O interceptor de saída deste tanque á estación de bombeoda Cabana é demasiado reducido para o caudal esperadonese punto.

Non se cumpre coas esixencias da ITOHG en canto a nº de15verteduras (15 a 20 ao ano) nin tampouco no relativo á por-centaxe de retención de choiva (do 85 ao 90%).

As porcentaxes de Ha. impermeables aplicadas ás concas16non parecen ser moi lóxicas xa que para o barrio da Mada-lena en Ferrol asígnase a mesma proporción que para o po-lígono de Caranza. Ademais, ¿como se van a alcanzar as1.500 Ha estimadas para o conxunto desta actuación candopara as 10 primeiras concas soamente alcánzanse unhas618 Ha? ¿Como se estimou unha relación do 34% para oconxunto de zonas deste proxecto se as porcentaxes dasconcas consideradas neste estudo son do 36 ao 60%?

Conclusións


32

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Estimación da porcentaxe de saneamento separativo...

A fin de calcular a rede unitaria ac-

tual:

descontouse da lonxitude total de sane-•

amento a correspondente á rede de

cuncas non incluídas na obra de inter-

ceptores que se está a executar, corres-

pondentes á zona rural e zonas urbanas

situadas ao norte da estrada de Cata-

bois (que verten á Malata).

descontouse a lonxitude dos colectores•

existentes no ano 2000.

descontáronse os tramos de rede re-ur-•

banizada dende o ano 2000.

A fin de calcular a rede separativa

actual:

medíuse a rede correspondente ás ope-•

racións de re-urbanización desenvolvi-

das ou a desenvolver entre o ano 2000

e o ano 2015.

medíronse as redes correspondentes•

aos solos de nova urbanización dende o

ano 2000.

No cómputo das redes das zonas re-

urbanizadas estimouse que a lonxitude

da rede separativa implantada ou a im-

plantar era 2 veces a lonxitude da rede

unitaria existente antes da obra, tendo

en conta que, na meirande parte dos

casos, sería posible aproveitar a rede

unitaria, ben para rede de pluviais, ben

para rede de residuais. Os resultados pó-

dense consultar na Táboa 1.

Co que a proporción de rede separa-

tiva no conxunto da cidade de Ferrol é

dun 33,63% sobre a lonxitude total da

rede de saneamento.

Asumindo unha premisa conserva-

dora, partiuse do suposto de que, no

ano 2000, a totalidade da rede de sane-

amento existente na cidade era unita-

ria. Non se tivo, polo tanto, en conta a

existencia de redes separativas nos ba-

rrios de Esteiro, Caranza ou Recimil.

Táboa 1

Rede Tipo Ámbito Lonxitude tubo (m)

ano 2000 unitaria termo municipal 247.614

rural ano 2000 unitaria zona rural 84.648

colectores ano 2000 - zona urbana 8.011

Total rede unitaria ano 2000 no ámbito 154.955

re-urbanizada 2000-2015 unitaria zona urbana 22.615

Total rede unitaria 2015 no ámbito 132.340

nova urbanización 2000-2015 separativa zona urbana 21.851

re-urbanización 2000-2015 separativa zona urbana 45.230

Total rede separativa 2015 no ámbito 67.081

Estimación da porcentaxe de saneamentoseparativo existente na cidadeEsta estimación realizouse tomando como base a información colleitada naEnquisa sobre Infraestruturas e Equipamentos locais da Deputación Provincial daCoruña no ano 2000. Dita información representa unha rede municipal desaneamento de Ferrol na súa totalidade, unitaria.


33

Presente e futuro

Tampouco se tiveron en conta desenvolvementos aproba-

dos con posterioridade ao ano 2000, como son o Plan Especial

de Reforma Interior do Sanchez Aguilera e o PP-3 da Ponte

das Cabras, que prevén redes separativas de saneamento.

Táboa 2. Ámbitos de nova urbanización considerados

Ámbito Tipo Lonxitude tubo (m)

O Bertón separativa 9.345

Unidade Pérez Parallé separativa 1.395

Unidade Fenya separativa 430

Unidade Bruquetas separativa 1.696

O Boial separativa 3.891

O Vinculeiro separativa 3.139

Unidade Hortas separativa 298

Esteiro separativa 1.657

Total rede separativa implantada ennova urbanización

21.851

Táboa 3. Ámbitos de re-urbanización considerados

Ámbito Tipo Lonxitude tubo (m)

Rúa Bolivia (Ensanche B)

unitaria 419

separativa 838

Rúa Venezuela (Ensanche B)

unitaria 1.225

separativa 2.450

Barrio da Magdalena (Real/Sol/Magdalena)

unitaria 3.741

separativa 7.482

Rúa Alcalde Usero (Ensanche A)

unitaria 517

separativa 1.034

Río Xubia (Ensanche A)

unitaria 616

separativa 1.232

Rúa Curros Enríquez (Canido)

unitaria 1.116

separativa 2.232

Estrada de Catabois unitaria 6.684

separativa 13.368

Estrada de Castelaunitaria 4.605

separativa 9.210

Plan Urban Canido (Alegre,Atocha, Alonso López, Estrela,…)

unitaria 2.006

separativa 4.012

Ferrol Vello (Conchas, Merced, San Antonio,…)

unitaria 405

separativa 800

San Pablounitaria 1.281

separativa 2.562

Total rede unitaria substituída en obras dere-urbanización

22.615

Total rede separativa implantada en obras dere-urbanización

45.230


34

A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría

O control das fontes de auga

por parte de grandes empre-

sas transnacionais está a dei-

xar sen fontes de auga e sen

ecosistemas hídricos a unha parte impor-

tante da poboación rural, especialmente

nos países do Sur global. Doutra banda, os

tímidos logros conseguidos no Norte

están cada vez máis en risco.

Pero a auga non só ten interese como

medio de produción, tamén ten un ele-

vado valor económico, tanto na súa faceta

de obxecto de consumo, e de aí o crece-

mento das compañías embotelladoras de

auga, como na xestión do abastecemento

e o saneamento.

A privatización dos servizos de abas-

tecemento urbano impulsouse desde a dé-

cada dos oitenta nos países do Sur. Os ar-

gumentos para esta medida, que se cuali-

ficaba como técnica, baseábanse na

eficiencia, transparencia, o investimento

e transferencia de tecnoloxía que achega-

ban as empresas de capital privado fronte

á suposta inoperancia do sector público.

Ademais, por se había algún goberno re-

ticente, esta política impúñase desde as

Institucións Financeiras Internacionais,

como o Fondo Monetario Internacional e

o Banco Mundial, mediante os Plans de

Axuste Estrutural para o pago das débe-

das que atenazaban a estes gobernos na

citada década dos oitenta.

O resultado, despois de máis de 30

anos de experiencia, é que as vantaxes

da xestión privada foron inexistentes, o

mesmo Banco Mundial recoñeceuno no

Foro Mundial da auga de México en

2006, pero ségueas promovendo. Utilizar

un ben básico para a vida como un pro-

duto de mercado, e que unha empresa

obteña con iso o máximo beneficio, xera

impactos tremendos sobre as maiorías

sociais que viven por baixo do limiar da

pobreza. A resposta por parte desta po-

boación foi un rexeitamento contun-

dente a estas políticas.

«En América Latina,Suez, Bechtel e outrasgrandes corporaciónsprivadas da auga foron

expulsadas,rescindíronse os seus

contratos porincumprimento,

incluíronse artigos endiversas constituciónsonde se recoñece o

dereito humano á auga ea súa xestión indícaseque debe ser pública.»

En Europa, Francia iniciou un proceso

de retorno á xestión pública en grandes

cidades, por exemplo París e Grenoble. En

Holanda, tal e como recolle a súa lexisla-

ción, toda a xestión da auga debe ser pú-

blica, fóra de lóxicas mercantís.

A auga como dereito e non comomercadoría1

A globalización neoliberal está a pór en mans de grandes empresas transnacionaiso control das fontes de auga para a actividade extractiva, xa sexa mineríaexplotación de hidrocarburos, para a agroindustria, para as grandes presashidroeléctricas, para a industria turística, etc.


35

Mentres o mundo empeza a responder

a estas políticas erradas de privatización, o

Estado español impúlsaas.

Algún autor definiu a auga como o

ouro azul e, nestes momentos, é a mellor

cualificación que se pode dar a este ben

común en España. Non tanto polo valor

económico que ten o seu control estraté-

xico nos regadíos e as hidroeléctricas, que

tamén, senón porque a venda da súa xes-

tión pública en abastecementos urbanos

a operadores privados está a servir para

saldar as avultadas débedas dos gobernos

municipais. Débedas que non teñen que

ver, en absoluto, coa xestión da auga

senón máis ben coa falta de ingresos dos

municipios.

A grandes liñas, a historia que suce-

deu nos países do Sur repítese aquí, vén-

dense os servizos públicos de auga e

saneamento como parte das políticas de

axuste para reducir a débeda dos munici-

pios. En León, Avilés, Lugo, Xerez, Ma-

drid, etc., vendeuse, ou se está en proceso

de vender, este servizo co fin de obter

unha boa inxección de liquidez á conta de

mercantilizar un servizo público básico

para a poboación.

Os servizos públicos son un legado da

cidadanía aos responsables por un curto

período de tempo, non teñen a lexitimi-

dade para dilapidar un patrimonio que

non lles pertence. A medida que medra a

onda privatizadora, tanto no noso país

como no resto de Europa, tamén está a

medrar a oposición social. Están a crearse

plataformas e redes moi activas que mul-

tiplican esforzos para informar e mobili-

zar á cidadanía contra a mercantilización

da auga e polo dereito humano á auga e

ao saneamento.

«Exemplos como o deItalia, onde a través dunreferendo conseguiusefrear a privatización do

abastecemento apoboacións, representanunha vitoria que alenta

ao resto de loitas.»

A mobilización social non só xera

unha resistencia fronte á privatización,

tamén constrúe propostas que permiti-

rían facer realidade que o dereito hu-

mano á auga se garantice en condicións

de igualdade e non discriminación. O pri-

meiro paso é a incorporación do dereito

humano á auga, e a obrigatoriedade da

xestión pública do abastecemento e sane-

amento urbano, na Lei de Augas española.

A ameaza que supón perder o control

público sobre a auga fai necesario infor-

mar e formar para a acción. Así, coñecer

o que supón o recoñecemento do dereito

humano á auga, lembrar as aprendizaxes

das nefastas consecuencias da xestión pri-

vada en América Latina e a actual onda

privatizadora en Europa son factores

chave para fortalecer unha crecente mo-

bilización social. O que está en xogo é

unha xestión 100% pública que priorice a

función social e ambiental da auga e que

promova a xestión democrática da auga

como un ben común. A auga como re-

curso foi caracterizada desde diferentes

perspectivas, como ben público, como

ben económico e como ben común.

Desde o enfoque de dereitos huma-

nos, o acceso básico á mesma, así como o

saneamento, foi recoñecido como un de-

reito humano fundamental. No caso con-

creto do abastecemento da auga destinada

para o consumo humano, definilo como

un servizo público é plenamente conse-

cuente coa consideración deste recurso

como ben común. Esta circunstancia foi a


36


tónica dominante nos países desenvolvi-

dos até finais do século pasado; de feito,

en Europa e Norteamérica, os servizos pú-

blicos de abastecemento e saneamento

foron determinantes para conseguir a es-

tabilidade política e garantir a dispoñibi-

lidade de recursos financeiros necesarios

para alcanzar uns niveis adecuados de

saúde pública e de desenvolvemento eco-

nómico e social.

«Desde os anos 80, aimposición do modeloeconómico neoliberal,supuxo a privatizacióndos bens e servizos

públicos.»

No caso da auga, esta perspectiva que-

dou plasmada na Declaración de Dublín

sobre auga e desenvolvemento sustenta-

ble de 1992, onde se recoñece que a auga

constitúe un ben económico.

A partir deste momento, impulsarí-

anse con maior forza as políticas de mer-

cantilización e privatización dos servizos

de abastecemento e saneamento da auga,

especialmente no ámbito urbano. Con

todo, o impulso privatizador que se ex-

perimentou durante a década dos anos

90 e os primeiros anos deste novo século,

culminou con sonados fracasos «Atlanta,

Buenos Aires, Iacarta, A Paz e Manila,

entre outros», pondo de manifesto os in-

convenientes da xestión privada dos ser-

vizos de auga e saneamento e as

dificultades para garantir por esta vía o

acceso universal a este recurso vital.

De feito, a situación comentada provo-

cou que mesmo institucións internacionais

comprometidas cos procesos de privatiza-

ción, como o Banco Mundial, recoñezan

estas limitacións e que a multinacionais da

auga se retiren dos países empobrecidos,

en parte, polas súas actuacións.

Entre as externalidades negativas da

experiencia privatizadora, está a corrup-

ción, o incumprimento dos compromisos

de ampliar a cobertura dos servizos de

auga e saneamento, os notables incre-

mentos nas tarifas e a marxinación no ac-

ceso dos sectores sociais máis vulnerables.

En definitiva, quedou probado que a dele-

gación dos servizos de auga en operadores

privados non garante o dereito humano á

auga e ao saneamento (en diante DHAS)

na medida en que suxeita a súa satisfacción

a parámetros meramente económicos.

Fronte á lóxica do mercado, os move-

mentos sociais e as organizacións da so-

ciedade civil veñen reivindicando o

recoñecemento do acceso básico á auga e

ao saneamento como un dereito humano,

cuxa satisfacción debe xestionarse como

un servizo público. Iso supón a considera-

ción da auga como ben común e implica

a inalienabilidade do recurso, así como o

control social sobre o seu aproveitamento

e manexo, en tanto patrimonio social, na-

tural e cultural.

A asunción da auga como un ben co-

mún leva a considerala como un patrimo-

nio do planeta, que debe ser xestionado

a partir dos criterios de solidariedade,

cooperación mutua, acceso colectivo, equi-

dade, control democrático e sustentabili-

dade, que son, de xeito evidente, incom-

patibles con calquera aproximación mer-

cantil que está, pola súa propia natureza,

imbuída de expectativas curtopracistas

de lucro privado e beneficio persoal.

Neste sentido, o concepto de ben

común está radicalmente enfrontado coas

políticas neoliberais que imperan no con-

texto da globalización económica baseadas

no fundamentalismo do mercado, e que

promoven e favorecen que as empresas

multinacionais accedan directamente

tanto aos recursos naturais e xenéticos,

como á xestión dos servizos asociados aos

seus usos potenciais.

En 2002, o Comité de Dereitos Econó-

micos, Sociais e Culturais de Nacións Uni-

das, mediante a súa Observación Xeral 15,

efectivamente recoñeceu que o dereito

humano á auga é indispensable para vivir

dignamente e é condición previa para a

realización doutros dereitos humanos; e

asume, así mesmo, que constitúe un re-

curso natural limitado e un ben público

fundamental para a vida e a saúde. No en-

tanto, o acceso ao saneamento non que-

dou incluído neste dereito até 2009, a

través dun informe da Experta Indepen-

dente (agora Relatora Especial) sobre as

obrigacións de dereitos humanos en ma-

teria de auga e saneamento. En ambos os

documentos se contextualiza o dereito

humano ao abastecemento de auga e ao

saneamento de acordo cos seguintes prin-

cipios e criterios:

• Principios fundamentais que deben rexer

calquera xestión do dereito humano á

auga e ao saneamento, como o principio

de igualdade e de non discriminación.

• Criterios normativos do dereito humano

á auga e ao saneamento que incorporan

a dispoñibilidade dunha dotación e dun

número de instalacións de saneamento


Presente e futuro

suficientes; a calidade adecuada da auga;

a aceptabilidade, especialmente no que

respecta ás instalacións de saneamento; a

accesibilidade das instalacións de abaste-

cemento e saneamento de forma continua

para todos os membros do fogar; a ase-

quibilidad das instalacións sen comprome-

ter as condicións de vida dos usuarios.

• Principios (e dereitos) comúns con outros

dereitos humanos, como son a participa-

ción, o acceso á información, a transpa-

rencia, a rendición de contas e a susten-

tabilidade, tanto do propio servizo, como

a ambiental.

Os criterios normativos e os que son

comúns a outros dereitos humanos confi-

guran o abastecemento de auga e o sanea-

mento como un dereito de prestación que

deberán garantir os poderes públicos a tra-

vés dun servizo público, guiados polo prin-

cipio de igualdade e non discriminación.

Neste sentido, os principios e crite-

rios normativos expostos anteriormente

asimílanse aos indicadores que hai que

ter en conta ao definir os niveis do ser-

vizo —ou a calidade do mesmo—, men-

tres que os comúns están relacionados

coa xestión do propio servizo. Polo que se

refire aos criterios fundamentais, a reali-

zación progresiva do DHAS, non só esixe

un aumento continuo do número de per-

soas atendidas con miras a lograr o acceso

universal, senón tamén, e de forma rele-

vante, a mellora continua dos niveis dos

servizos co obxectivo de ampliar as pres-

tacións, en consonancia coa aspiración de

gozar dun nivel de vida adecuado.

Por último, en relación cos principios

básicos sobre os cales debe fundamen-

tarse a xestión da auga, o principio de

igualdade e de non discriminación, por

unha banda, e o principio de equidade,

por outro, involucran o reto de conseguir

o acceso universal á auga e ao sanea-

mento, independentemente das circuns-

tancias sociais, de xénero, políticas,

económicas ou culturais propias da comu-

nidade na que se opera.

Así mesmo, o principio de sustentabi-

lidade actúa como límite ás transgresións

ambientais que a xestión da auga poida

comportar, pero tamén como límite á po-

sible discriminación no acceso que poida

constituír o prezo da auga e á súa acepta-

bilidade como servizo social.

Finalmente, o ano 2010, marcou un

antes e un despois na regulación da ma-

teria, pois a Asemblea Xeral de Nacións

Unidas aprobaría unha Resolución na que

expresamente recoñece o dereito hu-

mano á auga potable e o saneamento, re-

ferendada posteriormente polo Consello

de Dereitos Humanos na que se recoñece

que este dereito é vinculante legalmente

para os estados tendo en conta que se de-

riva do dereito a un nivel de vida ade-

cuado e está indisolublemente asociado

ao dereito ao máis alto nivel posible de

saúde física e mental, así como ao dereito

á vida e á dignidade humana.

Nelas destácase a posibilidade de que

os estados, atendendo as súas obrigacións

de dereitos humanos, implementen ditas

resolucións a nivel nacional e continúen

as súas actuacións nos niveis rexional e

internacional. E aínda que a implementa-

ción do DHAS non exclúe —como tam-

pouco o facía xa a Experta Independente

no seu informe do 2010—, a participación

de actores non estatais (entre os que se

atopan os operadores privados), na pres-

tación destes servizos, devanditos actores

deberán garantir o pleno respecto dos de-

reitos humanos, e en ningún caso, o es-

tado poderá eludir a súa responsabilidade

respecto da realización do DHAS.

En definitiva, a consideración con-

xunta da auga como un ben común e do

acceso básico á auga e ao saneamento

como un dereito humano, constitúe unha

das principais reivindicacións sociais

fronte á privatización dos servizos de

abastecemento e saneamento, tendo en

conta que fan referencia á titularidade

dos recursos e os servizos que deben ser

públicos, e ás características da xestión,

que debe ser acorde co asumido nos do-

cumentos definitorios do dereito mencio-

nados anteriormente.

E que prevexan, á súa vez, unha pers-

pectiva ambiental que integre a xestión

do servizo, do recurso e a garantía deste

dereito segundo unha perspectiva de de-

reitos humanos e baixo parámetros am-

bientais. E é que só a titularidade colectiva

da auga e o carácter público dos servizos

de abastecemento e saneamento poden

asegurar o acceso universal a este recurso

vital e a estes servizos esenciais, e garantir

unha xestión integral do mesmo que re-

sulte socialmente equitativa, ecoloxica-

mente sustentable, politicamente demo-

crática e culturalmente aceptable.


38


A burbulla da auga en EspañaNa maioría dos países europeos a le-

xislación sobre os servizos de abastece-

mento de auga potable, rede de

sumidoiros e depuración das augas resi-

duais adxudica a súa titularidade á Admi-

nistración Pública, normalmente ás

Entidades Locais (EE. LL.), ao entender que

é esta a mellor maneira de garantir o ac-

ceso cidadán a un ben esencial.

No entanto, nalgúns casos as instala-

cións de abastecemento e saneamento son

supramunicipais (encoros, estacións de

tratamento ou depuradoras), ou ben, por

simples motivos de tamaño ou escala pro-

píciase a prestación do servizo a través de

entidades supramunicipais, que non dei-

xan de ser administracións públicas locais.

Isto é posible debido a que a normativa es-

pañola non obriga a que sexa a propia E.L.

a que preste o servizo de maneira directa,

polo que a xestión do ciclo urbano da auga

pódese levar a cabo de maneira manco-

munada, consorciada ou delegándoa a

unha empresa privada ou mixta.

Así, en España, durante os últimos

anos vimos constatando esta diversidade

de modelos de xestión do ciclo urbano da

auga. Á gran cantidade de municipios que

exercen con autonomía as súas competen-

cias nesta materia, uníronse un número

crecente de consistorios que foron dele-

gando esas responsabilidades en empresas

privadas.

Este proceso de privatización produ-

ciuse nunha situación de carencia de in-

formación e de ausencia total de

participación social. Na actualidade, con-

tamos con numerosas empresas públicas,

como ACOSOL, CYII, Consorcio de Augas

de Gipuzkoa, EMACSA, EMASA, EMA-

SESA, ARCGISA, GIAHSA, EMALCSA e

moitas outras que son unha garantía de

goce do dereito humano ao auga fronte a

outros tipos de xestión baseados na ob-

tención de beneficios a curto prazo.

Recentemente, o Departamento de

Economía Aplicada da Facultade de Cien-

cias Económicas e Empresariais da Uni-

versidade de Granada comparou a

eficiencia da xestión entre 28 sociedades

públicas e 24 ámbitos (municipais ou su-

pramunicipais) con xestión privada, todas

elas situadas en Andalucía, concluíndo

que as empresas públicas son máis efi-

cientes que as privadas e engade que un

dos motivos é a laxitude no control da ac-

tividade do operador privado por parte

da Administración.

Á vista do resultado, cabería pregun-

tarse a que outros intereses, que non é a

eficacia na xestión, obedece o proceso

privatizador do servizo de auga vivida en

España nos últimos anos: pódese dicir

sen temor a equivocarse que detrás de

cada proceso de privatización hai unha

necesidade de financiamento por parte

da entidade privatizadora.

A fórmula de privatización máis utili-

zada é a concesión dos servizos. A auga

segue sendo pública, o servizo competen-

cia e responsabilidade da EE.LL., pero a

xestión adxudícase a un axente privado.

En todos os casos de privatización do ciclo

urbano da auga a empresa privada paga á

Administración unha cantidade de di-

ñeiro a cambio da concesión. É o que se

denomina «canon concesional».

Estes canons concesionais millona-

rios, lonxe de mellorar as infraestruturas

hidráulicas, dedícanse a aliviar as difíciles

finanzas municipais e son repercutidos

en tarifa aos cidadáns, na maioría dos

casos sen que apareza claramente reflec-

tido na factura.

As empresas privadas, para aboar o

canon concesional, recorren ao crédito,

que obteñen co respaldo das tarifas dos

máis de 20 anos que adoita durar a con-

cesión e a garantía dunha porcentaxe de

cobro que supera o 95%. É dicir, dúas dé-

cadas de ingresos permanentes e asegu-

rados xa que se trata dun mercado cativo

de pagos protexidos pola ameaza do

corte de subministración. A auga en Es-

paña é un refuxio financeiro e somos os

cidadáns quen pagamos estes créditos co

seu correspondente interese e beneficio

empresarial. Así chegamos a unha situa-

ción na que a xestión privada (a través de

empresas mixtas ou privadas) supón xa o

50% e na que á súa vez, esa xestión pri-

vada, está controlada nun 90% por dúas

empresas, Augas de Barcelona —AGBAR-

(pertencente ao grupo Suez) e Fomento

de Construcións e Contratas -FCC—, co

que na práctica podemos dicir que esta-

mos a xestionar un dereito humano en

auténtico réxime de oligopolio onde non

hai competencia.

Este modelo de xestión é custoso para

o cidadán que ve incrementada a súa ta-

rifa; medioambientalmente insustenta-

ble, xa que a maior consumo de auga,

maior é o beneficio (como pon en eviden-

cia as queixas de AGBAR polo descenso no


39

consumo durante a seca que sufriu Cata-

luña en 2007); escuro (non existen órga-

nos reguladores, nin indicadores de

calidade de xestión, nin estatísticas fia-

bles); supón unha auténtica perda do con-

trol das administracións que ás veces

vense abocadas a renovar os servizos sen

licitación pública.

Situacións parecidas a estas fixeron

que en moitas cidades europeas como

Grenoble ou París recuperasen a conce-

sión e que os cidadáns italianos acaben de

votar en referendo contra a privatización

dos servizos de auga. Con todo, en España

a presión das empresas privadas vese fa-

vorecida pola falta de recursos municipais

e a debilidade da regulación.

Así vimos privatizar auga de boa parte

do noso territorio. A máis recente foi

Augas de Huelva (150.000 hab.), a finais

do 2010, que incorporou a un grupo de

empresas privadas ao 49% do acciona-

riado. A operación supuxo un montante

total de 57,3 millóns de euros. A cambio,

Aquagest, o grupo que se sumou á enti-

dade —Unicaja (30%), Caixa Selecta (15%)

e AGBAR (55%)—, comprométese a inves-

tir na cidade sete millóns de euros nos 25

anos do contrato (un millón de euros o

primeiro exercicio).

Ademais, catro millóns irán destina-

dos a sensibilización e concienciación ci-

dadá que suporá un vínculo contractual

moi estreito cos medios de comunicación

locais (beneficiarios colaterais do pro-

ceso). A nova empresa resultante ten a

posibilidade de subir as taxas anualmente

un 1% por encima do IPC, pero só previa

aprobación do pleno municipal e tras xus-

tificar os custos. Nunha primeira ollada,

os beneficios directos desta operación

non son moi elevados (no prego sinálase

que o proceso de privatización só reper-

cutirá na tarifa en 1% por riba do IPC).

Pero existen numerosas repercusións

colaterais. Xa que unha vez conseguida a

concesión, a nova empresa cómprase a sí

mesma a tecnoloxía, as subministracións

e as obras necesarias. Non está sometida

ás mesmas esixencias de publicidade e

concorrencia que as entidades públicas,

polo que non está obrigada a contratar

mediante concurso público.

Por último, eles cobran de forma regu-

lar e poden pagar a provedores con máis

prazo. Xa só co manexo de tesouraría,

teñen beneficios. O resultado é que na ci-

dade de Huelva as tarifas aumentaron nun

só ano nun 14,4%. A historia de Huelva

exemplifica un proceso, un proceso similar

ao que viviron recentemente cidades como

León, Avilés ou Guadalajara.

Na cidade de León (145.000 hab.) a pri-

vatización realizouse a finais do 2009,

Aquagest tamén se fixo co 49% da em-

presa municipal de augas por un importe

de 25 millóns de euros, en concepto de

«uso das instalacións, bens e elementos

existentes adscritos ao servizo». A cambio,

Aquagest asegurouse a xerencia executiva

da empresa, o control efectivo da estrate-

xia empresarial e das decisións económi-

cas fundamentais.

E todo iso nun contexto opaco, garan-

tido polo dereito á privacidade da infor-

mación empresarial que dificulta, cando

non bloquea, calquera proceso de partici-

pación cidadá efectiva. Privatizouse o ser-

vizo de augas dunha cidade que, segundo

un estudo da Organización de Consumi-

dores e Usuarios (OCU) de marzo de 2006,

era unha das mellores xestións, sendo a

capital de provincia máis barata na sub-

ministración. A entrada de Aquagest su-

puxo unha subida inmediata do 2,8% na

tarifa da auga para 2010.

Os procesos de privatización tamén

supuxeron fortes movementos cidadáns

de defensa da auga como ben común. Os

veciños de Avilés (Asturias) conseguiron


40


crear unha das Plataformas (constituída

por vinte e un colectivos) contra a priva-

tización da auga máis activas da penín-

sula. De feito, nun municipio de non máis

de 85.000 habitantes, conseguiron case

20.000 firmas para esixir que a xestión da

auga se decida por referendo.

Mobilizacións que non impediron

que o 1 de xaneiro de 2010 comezase a

funcionar unha nova sociedade partici-

pada nun 74% por Aquagest e nun 26%

polo Concello grazas aos 37 millóns de

euros do canon (dos que só 18 millóns

destinaranse a mellorar e completar a

rede). O obxectivo de ampliar espazos ao

mercado, sobre a base de privatizar os

servizos públicos (sanidade, educación,

auga e saneamento), que nas últimas dé-

cadas presidiu as políticas de «liberaliza-

ción» e «desregulación», acaba atopando

nesta conxuntura de crise unha xanela

de oportunidade.

No último ano anunciáronse novos

procesos de privatización: a cidade de Lugo

(85.000 hab.), Jerez de la Frontera (206.000

hab.), ou Puerto de Santa María (85.000

hab.) e as xa nomeadas en artigos desta pu-

blicación, Canal de Isabel II (6.000.000

hab.) ou Aigües Ter-Llobregat (5.000.000

hab.) que suporán a hexemonía absoluta

da auga privada en España. Os fracasos vi-

vidos ao comezo da década en Latinoamé-

rica (grazas ás protestas cidadás) e o novo

proceso de privatización que se vive na Pe-

nínsula Ibérica ten reorientado a estratexia

das multinacionais da auga cara aos deno-

minados mercados maduros; mercados

onde se minimizan os riscos, dado que os

recibos da auga teñen unha alta garantía

de pago.

Neste sentido, Agbar, reorientou a

súa estratexia de futuro ante o novo con-

texto económico e nos próximos anos fo-

calizará a súa actividade en acometer

grandes proxectos de concesións da man

de fondos de investimento e en impulsar

as actividades de tecnoloxías e solucións

con alto valor engadido para as empresas

de auga. Nos últimos meses, mostrouse

interesada en facerse coa xestión de Ai-

gües Ter- Llobregat (ATL), Aguas de Jerez

e o Canal de Isabel II de Madrid se estas

entidades privatízanse, o que responde

tamén a esta estratexia de futuro.

Á marxe do seu valor crematístico na

auga, como na maioría das culturas me-

diterráneas, segue mantendo un forte

valor simbólico, un significado de «fonte

de vida». Este valor simbólico fai que a ci-

dadanía tome rapidamente conciencia so-

cial sobre a auga como ben común. Por

tanto, é importante destacar tamén o

papel da sociedade civil fronte á mercan-

tilización. Neste sentido son notorias as

actuacións que se están levando a cabo

en Madrid e Catalunya, a través da Plata-

forma contra a Privatización do Canal de

Isabel II e a Plataforma Aigua és Vida.

Mesmo é de destacar, que recentemente

dezaseis colectivos sumáronse á fronte

contra a decisión do goberno local de pri-

vatizar a xestión do ciclo da auga de

Ajemsa (Aguas de Jerez). Da súa capaci-

dade de acción dependerá, en boa me-

dida, que en España a auga sexa un ben

común ou un valor comercial. Para refor-

zar o papel da auga como ben común,

cremos que se a lexislación simplemente

prohibise —como na maioría dos países

europeos— que os canons concesionais

se utilicen para fins distintos da mellora

das infraestruturas hidráulicas, os proce-

sos de privatización serían en España

algo moi residual.

«Non evitar os procesos deprivatización é fomentarunha burbulla hídrica

baseada na utilización datarifa da auga como

mecanismo de recadaciónnon transparente para

financiar aos municipios ecuxo resultado non moiafastado será a ausencia

de investimento naxestión do ciclo urbano o

que conducirá á súainsostibilidade e, quizais,ao seu posterior rescatepúblico pagado por

todos.»

A titularidade pública dosabastecementos poboacionais

O abastecemento de auga a poboa-

cións é un dereito humano que se atopa

directamente relacionado coa calidade de

vida da poboación. De feito, así é consi-

derado polas Nacións Unidas, e como tal

foi defendido polo Goberno español e a

Unión Europea no Foro Mundial da auga

celebrado en 2009 en Istambul.

Por outra banda, podemos considerar

que a propia Constitución española, a tra-

vés do artigo 43.1, no que se recoñece o

dereito á protección da saúde, de ma-

neira implícita está a recoñecer como un


dereito o acceso ao abastecemento de

auga para fins domésticos, pois non hai

que esquecer que a non dispoñibilidade

dun abastecemento urbano adecuado

leva necesariamente á aparición de nu-

merosas enfermidades.

A importancia dunhaxestión que priorice a

función social eambiental vén reflectidana normativa de variospaíses que exclúen a

xestión privada deste bencomún. Este sería o caso

do artigo 47 daConstitución de Uruguai

e o caso da lei queHolanda aprobou en 2003para excluír ás empresas

que non sexanenteiramente públicas doservizo de distribución de

auga potable.

Por todo iso, consideramos que a xes-

tión do abastecemento a poboacións

debe de estar sempre en mans públicas,

pois é a única maneira de que poida pri-

mar o bo servizo e a calidade do abaste-

cemento por encima da rendibilidade

económica, elemento este último esen-

cial para as empresas privadas. Ben é

certo que unha adecuada regulación po-

dería garantir a calidade do abastece-

mento, con todo, non hai que esquecer

que o obxectivo último de calquera em-

presa privada é o de incrementar os seus

beneficios, polo que dificilmente pode

ter cabida no mesmo a realización dal-

gunhas actuacións ambientais e sociais.

Por exemplo, é pouco esperable que

unha empresa privada de abastecemento

leve a cabo unha campaña eficaz encami-

ñada a fomentar o aforro e uso eficiente

da auga sen ao mesmo tempo tentar in-

crementar o número de usuarios ou

«clientes», pois vai supor necesariamente

unha redución dos seus ingresos.

Así mesmo, tampouco é esperable

que un subministrador privado leve a

cabo, por decisión propia, melloras en pa-

rámetros como o cheiro e o sabor, sa-

bendo que o consumidor non pode

cambiar de compañía, dado o réxime de

monopolio imperante nos abastecemen-

tos urbanos, e mesmo resulta difícil a súa

esixencia desde as administracións públi-

cas, dado que se trata de parámetros difi-

cilmente cuantificables. Estes son tan só

dous exemplos das vantaxes evidentes

que supoñen que a xestión dos abastece-

mentos urbanos estean en mans públicas

fronte ao sector privado.

En canto á rendibilidade económica,

que foi en moitos casos a escusa esgrimida

para a privatización do servizo, non é

acertada, pois existen numerosos exem-

plos no noso país de abastecemento a po-

boacións en mans públicas, que dan un

bo servizo, e que ademais obteñen impor-

tantes beneficios económicos, que ade-

mais reverten no conxunto da sociedade,

e non nos accionistas ou propietarios da

empresa, como ocorre no sector privado.

Para poder garantir que a xestión dos

abastecementos a poboacións recaia sem-

pre no sector público, consideramos ne-

cesario levar a cabo unha modificación

da actual Lei de Augas. En concreto, pro-

ponse a inclusión do seguinte artigo:

Artigo XXX

1. Os abastecementos a poboacións debe-

rán ser xestionados desde o sector pú-

blico, ben de maneira directa polos

concellos, mancomunidades, deputa-

cións, gobernos autonómicos e goberno

central, ou ben a través de empresas pú-

blicas creadas a tal fin e dependentes dos

mesmos.

2. Ditas entidades non poderán subcontra-

tar a empresas privadas a xestión das ac-

cións principais da actividade de

abastecemento, como son a adución, po-

tabilización, transporte, saneamento e

depuración, aínda que si a actividade

construtiva relacionada coas mesmas, e

outras accións secundarias.

3. Na xestión do servizo será necesaria a

participación vinculante da cidadanía a

través dos órganos de participación que

se deberán crear a tal fin.

Presente e futuro



Os servizos públicos son un legado da cidadanía aos res-•ponsables por un curto período de tempo, non teñen a le-xitimidade para dilapidar un patrimonio que non llespertence.

Desde os anos 80, a imposición do modelo económico ne-•oliberal, supuxo a privatización dos bens e servizos públi-cos. No caso da auga, esta perspectiva quedou plasmadana Declaración de Dublín sobre auga e desenvolvementosustentable de 1992, onde se recoñece que a auga consti-túe un ben económico. Este modelo de xestión é custosopara o cidadán que ve incrementada a súa tarifa e me-dioambientalmente insustentable, xa que a maior consumode auga, maior é o beneficio para a empresa privada queo xestiona.

Mentres que noutros países da nosa contorna obsérvase•unha tendencia cara á remunicipalización dos servizos re-lacionados co abastecemento e saneamento da auga, enEspaña a tendencia é cara a unha maior privatización dosmesmos; aquí véndense os servizos públicos de auga e sa-neamento como parte das políticas de axuste para reducira débeda dos municipios. Podemos dicir, sen temor a equi-vocarnos, que detrás de cada proceso de privatización haiunha necesidade de financiamento por parte da entidadeprivatizadora. Ademais, os canons concesionais millona-rios, lonxe de mellorar as infraestruturas hidráulicas dedí-canse a aliviar as difíciles finanzas municipais e sonrepercutidos en tarifa aos cidadáns, na maioría dos casossen que apareza claramente reflectido na factura.

A mobilización social non só xera unha resistencia fronte•á privatización, tamén constrúe propostas que permitiríanfacer realidade que o dereito humano á auga se garantiraen condicións de igualdade e non discriminación.

Entre as externalidades negativas da experiencia privatiza-•dora, está a corrupción, o incumprimento dos compromi-sos de ampliar a cobertura dos servizos de auga esaneamento, os notables incrementos nas tarifas e a mar-xinación no acceso dos sectores sociais máis vulnerables.

A asunción da auga como un ben común leva a considerala•como un patrimonio do planeta, que debe ser xestionadoa partir dos criterios de solidariedade, cooperación mutua,acceso colectivo, equidade, control democrático e susten-tabilidade, que son, de xeito evidente, incompatibles concalquera aproximación mercantil que está, pola súa propianatureza, imbuída de expectativas cortoplacistas de lucroprivado e beneficio persoal.

Os abastecementos a poboacións deberán ser xestiona-•dos desde o sector público.

Ditas entidades non poderán subcontratar a empresas•privadas a xestión das accións principais da actividadede abastecemento, como son a adución, potabilización,transporte, saneamento e depuración.

Na xestión do servizo será necesaria a participación vin-•culante da cidadanía a través dos órganos de participa-ción que se deberán crear a tal fin.

Conclusións

Propostas

Notas

1 A información deste traballo está sacada do informe “El agua, como lavida, no es una mercancía” editado por Ecologistas en Acción e Ingenie-ros Sin Fronteras.


43

Presente e futuro

U mha ria rica em diferentes

habitats que tem umha ele-

vada biodiversidade, com

umha grande capacidade

produtiva. Ma na actualidade está a passar

por umha situaçom crítica, padecendo a

maior contaminaçom microbiológica de

toda Galiza, e de todo o estado. Hoje há

umha percentagem importante da ria em

situaçom quase irreversível, polo que é

precisa umha actuaçom séria, eficaz e de-

cidida, um compromisso real que permita

recuperar um espaço vivo e que ademais

gera riqueza na nossa comarca.

Quais som as causas que levam á esta

situaçom?, som várias e ligadas entre si,

de maneira que é a combinaçom do con-

junto destes factores que a continuaçom

exporemos o motivo da desfeita actual, é

muito importante aclarar previamente

que nengum deles é de origem natural.

Quero dizer que um dos factores sempre

comentados de elevada densidade de po-

pulaçom, nom é por si umha causa, isto

fai mais difícil a conservaçom do meio,

mas nom é a presença de arredor de

130.000 pessoas vivendo a carom da ria

o que motiva esta situaçom.

RecheiosO efeito dos recheios é muito preju-

dicial, mas o fai em quatro aspectos:

A zona ocupada polo recheio, é umha•

zona de ria que se perde, ademais estes

recheios nom se figérom nem se fam

mirando do mar a terra, senom de terra

ao mar. E dizer, nom importa tanto a

zona da ria que se destrui, senom a in-

fra-estructura terrestre mais próxima,

a ampliaçom de algumha estrutura te-

rrestre já existente ou a comodidade

para deitar lixo. Assim perdeu-se umha

zona de Carança onde se deitou os res-

tos do antigo bairro de Esteiro, perdeu-

se parte do banco marisqueiro de Santa

Luzia com o recheio de Reganosa... e

muitos mais.

A forma do recheio. Nom só é impor-•

tante a zona que se “ocupa”, senom

que a forma do recheio vai determinar

ainda mais o prejuízo que incluso o pró-

prio volume ocupado. Um recheio de

Situaçom actual da ria de FerrolA ria de Ferrol com umha extensom de 25 Km2, tem umha das maiores

biodiversidades de todas as rias galegas, devido entre outras causas á grandevariedade de fundos que presenta, á sua morfologia e também por ter um grande

fluxo de mares que junto ao pequeno caudal dos rios que nela vertem presentaumhas características muito oceânicas.


44

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Situaçom actual da ria de Ferrol

grande volume mais seguindo a linha

da costa vai ter umha incidência na zona

perdida de ria e mais próxima. Mas um

pequeno recheio em volume que curta

umha ria de banda a banda ou umha

enseada, tem um grande efeito muito

mais alá do volume ocupado ou da zona

próxima ao mesmo, exemplos disto som

a avenida das Pias, a ponte do caminho

de ferro, As Pedras de Carança , o Porto

carvoeiro ou o mal chamado “porto ex-

terior” que está na boca da ria e obstrui

quase 50% da mesma. O seu efeito

queda demonstrado na classificaçom mi-

crobiológica da qualidade das águas.

O material do que está feito o recheio.•

Nom é o mesmo realizar os recheios com

materiais inertes que os fazer com ma-

teriais que podem alterar as característi-

cas físicas e químicas do meio marinho.

Ainda que na teoria sempre que se dei-

tam materiais tóxicos ou que podam al-

terar o meio deveriam ir selados e nunca

entrar em contacto com a agua do mar,

há exemplos na nossa ria de que iso nom

é assim. O mais claro é o recheio feito

por Megasa em Jubia, onde se podem

ver as escórias da fundiçom em contacto

directo com o mar.

O jeito como se fai o recheio é o quarto•

aspecto a ter em conta. Ainda que num

princípio pode parecer que os seus efei-

tos podem ser só importantes num perí-

odo de tempo limitado, ás vezes, depen-

dendo das zonas, o dano pode ser

considerável e a longo prazo. Em princi-

pio os recheios devem fazer-se pechando

o perímetro dos mesmos e logo encher

o interior, mas nom é o habitual, mais

bem é excepcional que se proceda de

esse jeito. O exemplo mais evidente e

nefasto foi a construçom do “porto ex-

terior”, chagando mais alá do canal, até

Mugardos os materiais mais miúdos de-

positando-se nos fundos e provocando

alteraçons ainda hoje nom recuperadas.

VertidosSe á alteraçom do perfil da ria, desvio

de correntes e quase peche de algumha

zona sumamos os vertidos ao mar, con-

seguimos chegar á situaçom actual. Mais

ainda quando a maior parte dos vertidos

fam-se precisamente nas zonas mais pe-

chadas ou com a circulaçom marinha

mais reduzida.

Nos vertidos poderíamos falar de dous

modos de chegar. Os que chegam a tra-

vesso dos rios que desembocam nela,

polo que mostram a necessidade de de-

purar as aguas em todo o percurso dos

mesmos até a chegada á ria. Os que che-

gam á ria directamente de colectores ou

também a travesso de regatos ou peque-

nos rios que na prática actuam como co-

lectores, aqui poderíamos falar em geral

de dous tipos:

Vertidos industriais. A ria de Ferrol•a pesar das suas pequenas dimensons

tem indústria em abundância instalada

nas suas beiras. Há que falar de pre-

sença de metais pesados arredor dos

estaleiros de Fene e Ferrol mas tam-

bém há que falar entre outras de Me-

gasa e Forestal del Atlántico, ambas

Gráfico 1. Recheios mais importantes da ria de Ferrol


45

Presente e futuro

trabalham com produtos altamente tó-

xicos e há um impacto no meio pró-

ximo claro. As actividades portuárias

tenhem também um grava impacto no

meio marinho, no movimento de todo

tipo de materiais sempre há umha

parte que remata no mar, ademais

grande parte deles quedam sobre o

porto expostos á chuva e o vento re-

matando a fracçom mais fina e a solú-

vel no mar.

Vertidos de aguas urbanas sem•

tratamento. Ademais de outras ma-térias, detergentes, aceites..., o princi-

pal problema destes vertidos som as

aguas fecais procedentes da totalidade

da populaçom que vive arredor da ria

e que se vertem directamente nela. A

ausência de saneamento provoca

umha concentraçom tam elevada de

bactérias fecais que fai da ria de Ferrol

a mais contaminada de toda Galiza, ou

o que é o mesmo de todo o estado,

tendo a única zona com peche, sobre-

passando o limite de zona C.

Nas zonas mais pechadas polos re-

cheios, Carança, A Malata e da avenida

das Pias cara ao fundo da ria da-se ade-

mais um outro problema, enormes depó-

sitos sobre todo de lodos orgânicos for-

mados polo material em suspensom

arrastado polos colectores, isto provoca

ademais da perda dos fundos originais,

situaçons de anóxia que origina descom-

posiçom anaeróbia que provocam um

forte cheiro e acidificaçom do meio, de-

vido á liberaçom de ácido sulfídrico con-

vertendo-se em zonas sem vida.

Sobre-exploraçomA combinaçom de recheios e vertidos

destruírom grande parte da ria, perda de

biodiversidade e perda de ria como tal,

apenas queda fundo, ademais tem um

outro impacto que é a perda de muitos

bancos marisqueiros da ria, entre eles o

mais produtivo, As Pias hoje com menos

do 40% da sua superfície de capacidade

produtiva efectiva. Esta situaçom leva á

gente que vive do mar a incrementar a

extracçom de recursos e explorar cada

pedaço de ria, trabalhando-se em zonas

até agora apenas exploradas sobre-pas-

sando a capacidade de regeneraçom nas

zonas e espécies mais delicadas e contri-

buindo ainda mais ao deterioro da

mesma.

Situaçom actualA ria de Ferrol com umha riqueza em

biodiversidade e capacidade produtiva

excepcionais é na actualidade a mais de-

gradada das rias galegas. Um meio de-

gradado com grande perda de biodiver-

sidade, aguas insalubres que afectam á

saude da vizinhança e impedem o banho

nas praias da mesma. Há umha reduçom

drástica da sua capacidade produtiva que

provoca perda de postos de trabalho num

sector como é a pesca e marisqueio que

ainda da trabalho a perto de 500 pessoas

que apenas pode sobre-viver, há que lem-

brar aqui a dramática situaçom pola que

esta a passar o marisqueio na ria de Fer-

rol, já que a classificaçom como C do

banco marisqueiro das Pias (devido á alta

contaminaçom microbiológica) obriga a


comercializa-lo a travesso da “bateia de

depuraçom”, causando graves perdas ás

confrarias que apenas podem subsistir e

condenando a mariscadores e marisca-

doras a trabalhar simplesmente pola so-

bre-vivência. Dependendo da época do

ano a superfície da ria classificada como

C ou exclusom varia do 26% ao 30%, mas

em capacidade produtiva varia entre o

60% e o 70% do marisco que se pode co-

mercializar directamente. E para rematar

hoje há zonas da ria que de nom actuar

rapidamente haverá que renunciar a

elas pois será impossível a sua recupe-

raçom.

Ante isto só temos duas opçons, re-

nunciar á ria ou procurar a sua recupe-

raçom. Mas se optamos pola recupera-

çom da mesma há que ter claro que o

nível de deterioro é tam importante que

precisa medidas urgentes e eficazes, para

poder ter de novo umha ria limpa, cheia

de vida, com capacidade produtiva, que

crê postos de trabalho dignos e que ade-

mais permita a toda a vizinhança ter um

entorno limpo e saudável.

O primeiro passo imprescindível para

recuperar a ria é evitar que sigam a che-

gar ao mar vertidos, há que impedir que

as indústrias vertam na ria e acadar a de-

puraçom integral das aguas residuais que

se vertem nela, sem isso é impossível aco-

meter nengumha outra obra com garan-

tia de resultados positivos. Mas umha de-

puraçom integral significa vertidos cero,

nom é possível que umha zona como a

enseada de Carança pechada pola barreira

das “pedras”, hoje zona de exclusom se

poda recuperar se vai haver vertidos de

quatro tanques de tormentas cada vez

que chova com umha intensidade meia,

e como neste caso o resto da rede de “sa-

neamento” teria o mesmo problema. Só

realizando a depuraçom das aguas resi-

duais de um modo separativo poderemos

evitar vertidos de águas residuais na ria,

e só evitando o vertido de águas residuais

na ria poderemos acometer outras medi-

das imprescindíveis se de verdade quere-

mos a recuperaçom real da mesma.

Posteriormente haveria que retirar

ou modificar alguns dos recheios que

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Situaçom actual da ria de Ferrol

Gráfico 2. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre maio e novembro 2013)


47

Presente e futuro

hoje dificultam ou reduzem gravemente

a circulaçom do mar nalguns lugares da

ria. “Pedras” de Carança, porto carvoeiro,

avenida das Pias ou ponte do caminho

de ferro. E finalmente há que dragar al-

gumhas zonas que hoje estám sepulta-

das baixo toneladas de lixo e lodos.

Nom é possível recuperar a ria a me-

dias, ou a recuperamos ou a deixamos

morrer, a situaçom e demasiado grave

como para andar com remendos ou ar-

ranjos trapalheiros. Em isto Vai-nos a

vida da ria, a nossa saude e o meio de

vida de muita gente. A nossa respon-

sabilidade obriga-nos a nom estar ca-

lados, nom podemos perder mais

tempo porque corremos o risco de o

perder todo.

Gráfico 3. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre dezembro e abril 2013 - 2014)

A ria de Ferrol a pesar do seu pequenotamanho, só 25 km2, tem umha grandebiodiversidade e produtividade.

A combinaçom de vertidos directos deaguas residuais urbanas e industriais juntoa numerosos recheios feitos em toda ria,provocam que a ria de Ferrol seja a maiscontaminada de Galiza, com a maior per-centagem de zonas C (contaminadas micro-biologicamente e que proíbe a venda domarisco destas zonas para consumo hu-mano, ainda passando por depuradora demarisco), ademais da única zona de exclu-som biológica de todo o estado (enseadade Carança).

Na actualidade dependendo da épocado ano há entre um 26% e um 30% da su-perfície total da ria classificada como C ouexclusom, mas isto realmente em superfíciecom capacidade produtiva vai de um 60%a um 70%.

O banco marisqueiro das Pias, o maisprodutivo de Galiza está totalmente classi-ficado como C, o que obriga a trasladar omarisco ás “bateias de depuraçom”, o queprovoca enormes mortandades e preçosmuito baixos, causando a ruina dos maris-cadores e mariscadoras.

Nengumha das praias do interior da riaestá livre de vertidos fecais, e em concretona de Carança ademais de fecais verte umhospital que está a só 300 metros.

Galiza tem mais do 90% das águasclassificadas como C de todo o estado, e éa ria de Ferrol a mais contaminada de todaselas

Para rematar, o projecto de depuraçomde aguas residuais em construçom, EDAR esul, contemplam a nom separaçom deáguas fecais e pluviais, construindo tan-ques de tempestades onde confluem paraser bombeadas, de maneira que cada vezque chova com umha intensidade meia re-bordaram e as aguas fecais irám de novoao mar. Estes tanques de tempestadesestám concebidos de maneira que aindaque no futuro se figera a separaçom de plu-viais e fecais nom serviriam.

Se queremos salvar a ria, precisamosdum modelo separativo que impida a che-gada de águas fecais ao mar como pontode partida. De outro jeito, o futuro damesma como meio marinho vivo, saudável,e gerador de riqueza nom será possível.

CONCLUSONS


48

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Roteiro pola ria de Ferrol

Moinho das Azenhas nadesembocadura do rio Freixeiro

Ali, á carom do único moinho de maré

que há na ria de Ferrol, chega ao mar o rio

Freixeiro. Rio que na actualidade pese

manter relativamente intacta a sua foz,

nom é assim no caso da qualidade das

aguas que ali chegam e vertem na ria, é

utilizado como um colector a ceio aberto,

podendo apreciar simplesmente coa vista

grande quantidade de material em sus-

pensom, umha água totalmente turva com

coloraçom parda e pode-se perceber tam-

bém um forte cheiro que abrange toda a

zona e arredores. Há ademais grande quan-

tidade de materiais de todo tipo, especial-

mente plásticos e restos metálicos, bem

enganchados nos restos que ainda há de

vegetaçom assim como depositados alea-

toriamente em todo o espaço que conforma

a desembocadura do rio Freixeiro. A nível

marinho é umha zona abiótica, já que a

alteraçom do entorno é total, o fundo ori-

ginário está sepultado baixo umha ampla

camada de materiais depositados especial-

mente de origem orgânico e totalmente

acidificado. O efeito destes vertidos chegam

muito mais alá do entorno imediato.

Resumindo umha zona que devera

estar protegida, tanto o entorno natural

como o moinho e a foz do rio, som hoje

umha zona a evitar, um entorno natural

morto, fedorento, incubadora de ratas e

perigoso para a saude no seu entorno,

ademais de aportar á ria umha grande

poluiçom.

Roteiro pola ria de FerrolO dia 16 de Novembro de 2013 realizou-se umha saída visitando quatro pontos daria de Ferrol, quatro pontos que destacam polo nível de poluiçom acadado no seuentorno. Mas que em todos eles, segundo o projecto de construçom dos colectorese tanques de tempestades, vai seguir havendo vertidos umha vez comece afuncionar a E.D.A.R. Norte. A visita a estes pontos realizou-se de interior a exteriorda ria, comentando a continuaçom a visita a cada um deles.


49

Enseada da Gándara na foz do rioInxerto

É este um rio que na actualidade

está encaixotado, desapareceu como

tal á vista ao longo de toda a Gándara

por onde hoje discorre soterrado.

Esse é o menor dos problemas, já

que o principal é que todos os verti-

dos das moradas perto das que dis-

corre assim como também de todo o

polígono industrial da Gándara

estám conectados a ele. Ali onde

tinha que chegar o rio ao mar re-

mata o último tramo de um tubo de

grandes dimensons. A qualidade do

que ali se verte é facilmente percep-

tível pola vista, mas também polo ol-

facto, e esse cheiro chega a toda a

zona comercial mais que está ao seu

carom.

Pode-se apreciar nas fotografias

adjuntas, tanto o desagradável aspecto

visual do que devera ser a foz de um

pequeno rio, como os acumulos de

lodos e todo tipo de materiais que

nom deveram estar aqui presentes. O

grao de alteraçom da zona é total,

nom existindo em um amplo radio

seres vivos no meio marinho. É algo

especialmente sintomático desta si-

tuaçom que seja umha das duas zonas

da ria de Ferrol que na página web do

Intecmar, onde se pode ver a classifi-

caçom microbiológica das aguas ma-

rinhas de toda a costa galega, nom

apareça nem sequer classificada, nem

A, nem B, nem C, como se fora terra e

nom mar.

Foi o ponto visitado polo grupo

deslocado a Galiza da comissom de

petiçons do parlamento europeio, fi-

cando evidente a situaçom da

mesma, nom podiam acreditar o que

estavam a ver nem cheirar, como era

possível o vertido directo ao mar de

aguas com abundante contido de ma-

téria fecal?, mais ainda quando desde

ali podiam ver as embarcaçons dos

mariscadores que trabalhavam no

banco marisqueiro das Pias.

A continuaçom algumhas fotos

onde se pode ver tanto a “saída do

rio”, como a situaçom dos fundos

mais imediatos á mesma.


Enseada de CarançaEsta é esta zona mais contaminada

da ria, isto consta na página web de In-

tecmar, na classificaçom microbiológica

das aguas aparece como zona de exclu-

som, a única de toda Galiza, a única de

todo o estado. Esta enseada que perdeu

algo mais do 50% da sua dimensom origi-

nal devido a diferentes recheios tem hoje

umha superfície de 27.000 m2, estando a

parte aberta ao mar pechada parcial-

mente polas pedras de Carança, hoje con-

vertido em parte do “passeio marítimo”,

de modo que apenas há 300 metros aber-

tos á ria.

Esta enseada esta case totalmente ro-

deada por um “passeio marítimo” que in-

cluso se insere em parte dela pechando-

a, grande quantidade de populaçom vive

arredor desta ademais de localizar-se aqui

o conservatório e o auditório municipal.

É difícil de compreender que aqui veza-

mos os três pontos de vertidos que re-

producimos nesta páxina.

A foto superior esquerda amosanos o

Rio do Tronco, hoje totalmente encaixo-

tado e que funciona como colector das

águas residuais de Inferninho, Recimil,

parte de Esteiro e do Ensanche...

Na foto superior dereita vemos un

emissário rompido no meio da enseada

onde verte a parte mais povoada de Ca-

rança.

Assim é doado compreender porque

esta elevadíssima poluiçom dumha ense-

ada onde nom há muito podia-se colher

marisco e peixe.

Cheiro que se espalha ás moradas

quando o vento “ajuda”, podemos atopar

no fundo todo tipo de restos alheios ao

meio marinho, e uns fundos totalmente

sepultados por lodos e materiais orgâni-

cos que alteram a composiçom e Ph do

mesmo provocando a total abiose da en-

seada.


51

Enseada da MalataFoi o último ponto visitado, e foi

precisamente a foz do rio da Sardinha.

A situaçom deste rio nom é muito

melhor que a dos anteriormente vistos,

algo que é facilmente apreciável por

qualquer pessoa que visite a zona.

Do mesmo jeito que a enseada de

Carança os sucessivos recheios reduzí-

rom as suas dimensons originais até os

75.000 m2, e o que é ainda mais grave

umha enseada que tinha umha abertura

á ria de mais de 800 metros tem hoje

apenas 180 metros, produzido pola

construçom e posterior ampliaçom do

porto do carvom, umha barreira que

junto com os vertidos converteu a ense-

ada da Malata numha zona altamente

poluída.

Prova desta elevada poluiçom, é que

junto com a anteriormente visitada,

zona do moinho das Azenhas, a maior

parte desta enseada nom aparece classi-

ficada na página web do Intecmar, isto

ademais tendo em conta que é umha au-

torizaçom marisqueira a pé da Confra-

ria de Ferrol. Como é possível que um

banco marisqueiro nom tenha classifi-

cada a qualidade da água que o cobre?

Na imagem da dereita, tirada da pá-

gina web do Intecmar a dia 29 de Ja-

neiro de 2014, pode-se ver que o banco

marisqueiro a pé (CF-113) em cor ama-

rela tem grande parte da sua extensom

fora da classificaçom microbiológica

(GAL 03/05) em cor laranja por ser zona

C, que nom cobre toda a enseada, ???

Umha zona onde estám localizadas

grande parte das instalaçons desportivas

de Ferrol e FIMO, é de novo umha zona

altamente poluída com um substrato al-

tamente degradado que apenas permite

a vida de muito poucas espécies, ademais

do cheiro presente nas marés baixas pro-

duzido pola presença de ácido sulfídrico

como conseqüência da descomposiçom

anaeróbia, do mesmo jeito que todos os

lugares visitados neste roteiro.


52

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Roteiro pola ria de Ferrol

Em todos os pontos visitados vertem

rios que hoje som colectores de águas

residuais e ademais nalgum caso tam-

bém vertem colectores.

Um deles a enseada de Carança e a

única zona de exclusom por contamina-

çom micro-biológica de todo o estado,

é dizer a mais contaminada de todo o

estado. Á carom do bairro de Carança,

do auditório e do conservatório e rode-

ada por um “passeio marítimo”.

Outras duas, A Malata e A Gándara,“misteriosamente”, nem sequer apare-cem catalogadas na classificaçom micro-biológica das águas feita polo Intecmar.Mas vendo o que ali há e cheirando-o, edoado tirar conclusons.

Em qualquer caso som quatro pon-tos pretos, na ria mais contaminada deGaliza.

A EDAR norte contempla tanques detempestades perto delas. No caso da de

Carança ate três tanques de tempesta-

des ao longo do rio do Tronco e um mais

que verterá directamente na enseada.

Todos eles com volume incapaz de reter

a chuva moderadamente intensa, o que

implicaria vertidos de águas fecais que

farám impossível a sua recuperaçom.

Com o modelo de saneamento que

está a construir AQUAES seguiremos a

ver estas zonas igual que agora dentro

de muitos anos.

CONCLUSONS


Presente e futuro

Apesar das suas pequenas di-

mensons foi umha ria

muito produtiva chagando

a trabalhar nela perto de

2.000 mariscadores em cada temporada

anual. Na actualidade a ria está muito de-

gradada, e há apenas dous anos que a sua

classificaçom microbiológica mudou a B,

depois de entrar em funcionamento a

E.D.A.R. da Corunha, situada em Bens.

Mas os problemas nom rematárom nem a

ria se recuperou, que foi entom o que oco-

rreu e está a ocorrer na ria do Burgo?

Na actualidade esta a funcionar na

Corunha umha E.D.A.R. que da serviço

aos concelhos de A Corunha, Arteixo,

Cambre, Culheredo e Oleiros. Mas nom

funciona em todos os concelhos do

mesmo Jeito. Oleiros nom admitiu o sis-

tema de tanques de tempestades e utiliza

as estaçons de bombeio que já tinha

construídas. O resto dos concelhos uti-

liza o sistema de tanques de tempestades

onde se misturam águas fecais e de

chuva, provocando desbordes e vertidos

á ria amplamente documentados polos

mariscadores e mariscadoras da confra-

ria da Corunha.

Cada vez que chove há vertidos, ainda

tendo E.D.A.R. Seguem a se verter no mar

águas fecais porque o sistema nom pode

enviar á depuradora toda a água de chuva

que chega aos tanques de tempestades, e

se assim fora tampouco teria capacidade

a depuradora de processar esse volume

de água. Estes contínuos vertidos provo-

cou que a confraria junto coa plataforma

de defesa da ria se mobilizarem durante

anos, tanto coa sua presença na rua que

lhes fixo acumular 21.000 € em multas,

como nas continuadas denuncias ao Se-

prona e outros organismos, denuncias

que fôrom possíveis depois de passar

horas e noites de guarda para minuciosa-

mente controlar, anotar e denunciar os

vertidos. Houvo umha acçom que puxo

em evidência o que chegava ao mar, foi

o tamponamento de um emissário de

saída de um tanque de tempestades, no

momento de haver chuvas, em vez de ir

o lixo para o mar rematou nas ruas de

Depuraçom da ria do BurgoA ria do Burgo, umha pequena ria de algo menos de 2.000.000 m2, com o seu

contorno quase antropogenizado na sua totalidade, até nom há muitos anos haviaindústrias nas suas beiras e até um matadoiro que vertiam directamente ao mar.


54

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Depuraçom da ria do Burgo

Culheredo, isto deixou ver a toda a vi-

zinhança o que rematava na ria.

Mas estas acçons nom pechárom a

via ao diálogo sempre aberta por parte

da plataforma e dos mariscadores e ma-

riscadoras, e assim foi possível começar

a realizar a separaçom das conduçons

de águas fecais das de chuva. Com um

pequeno robot que circulava polo inte-

rior dos tubos foi possível localizar e se-

parar aqueles lugares onde se produzia

o cruzamento. Estes trabalhos levados

a cabo minuciosamente nos concelhos

de A Corunha e Culheredo, permitiu di-

minuir em grande medida o número de

vertidos, ainda sem ter rematada a se-

paraçom total conseguiu-se um grande

avance que indica o caminho a seguir,

já que só deste jeito e possível evitar de

novo vertidos de águas fecais ao mar.

Mas ainda com o processo da reali-

zaçom da separaçom entre pluviais e fe-

cais encaminhado nom remata a

recuperaçom da ria. Pode-se ver com

claridade na seguinte fotografia como

há umha grande acumulaçom de lodos

a ambas beiras da mesma, processo de

acumulaçom natural mas multiplicado

polos vertidos humanos incontrolados

durante anos.

A visita da delegaçom da comissom

de petiçons do parlamento Europeu

pudo constatar a excessiva quantidade

de lodos acumulados ao longo de toda

a ria do Burgo, que em alguns pontos

é maior de um metro de profundidade.

As conseqüências de esta quantidade

de lodo vertida e acumulada, produto

da ausência de políticas de protecçom

do meio natural, onde o mar nom era

mais que um ponto de vertido nom re-

mata com a simples paralisaçom de

novos vertidos. Estes lodos limitam e

reduzem o volume da ria, som insanos

e perigosos e ademais, nom só limitam

a capacidade produtiva polo espaço

que ocupam senom que também a re-

duzem polo deterioro da qualidade da

águas.

É por iso que para recuperar a ria

do Burgo é preciso rematar definitiva-

mente a separaçom de águas fecais de

pluviais para rematar definitivamente

com os vertidos, também é preciso dra-

gar a ria para recuperar o espaço físico

da ria como tal, um meio natural sau-

dável, com vida e com capacidade pro-

dutiva que permita aos mariscadores e

mariscadoras desenvolver o seu tra-

balho dignamente.

A ria do Burgo ainda que nommuito grande é umha zona deumha grande riqueza que supujo osustento de muitas famílias durantemuitos anos.

O modelo de saneamento cons-truído, o mesmo que se está a cons-truir em Ferrol, nom foi capaz depassar mais alá de zona B depois devários anos de funcionamento.

Os tanques de tempestades daCorunha e Culheredo vertiam cadavez que chovia.

Devido á forte pressom socialde iniciada polos mariscadores (apesar da repressom e multas impos-tas) e a plataforma pola defesa daria do Burgo e com importanteapoio da vizinhança, conseguiu-seavançar no processo de separaçomde águas fecais e pluviais.

Hoje está claro que o único ca-minho para evitar vertidos é a sepa-raçom total de pluviais e fecais.Mas fica ainda umha questommuito importante, o dragado dastoneladas de lodos, fundamental-mente orgânicos que sepultamgrande parte da ria.

CONCLUSONS


55

Presente e futuro

Durante muitos séculos só houvo capaci-

dade científica e técnica para os conduzir

a lugares afastados das povoaçons. Mas

nas últimas décadas o avanço científico e

técnico, junto com a maior conscientizaçom social do pe-

rigo de estes resíduos fixo que seja possível minimizar os

riscos para as pessoas e o meio natural, embora a nível

mundial o tratamento adequado seja umha excepçom.

Até começos dos 80 do século passado a natureza ga-

lega, fora casos pontuais, nom se viu muito afectada polas

águas residuais no que influírom diversos factores:

A dispersom da povoaçom•

A baixa geraçom de resíduos•

Umha extensa rede hidrográfica•

Umha costa muito recortada e com renovaçom de águas cons-•

tante

Mas com a progressiva concentraçom da povoaçom em

vilas e cidades fundamentalmente na costa e carentes qual-

quer sistema efectivo de saneamento, fixo que no século

XXI as rias e os rios galegos sofram um grave empobreci-

mento dos seus valores naturais.

Tecnologias de depuraçom naturalO saneamento das águas residuais, quer urbanas quer rurais, é um dos principais

problemas ao que nos enfrontamos como sociedade. Já desde os primeirosassentamentos humanos há mais de 8.000 anos sempre houvo preocupaçom por

umha gestom adequada, sempre fôrom a origem de muitas epidemias com gravesconseqüências para a saude humana e animal.

Gráfico 1. Calidade das augas nos ríos de Galiza-Costa

0

20

40

60

80

Consumo Salmónidos Ciprínidos Baño

Boa/Apta

Intermedia

Inadmisíbel/Non apta

% Mostras

Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012

Gráfico 3. Evolución da calidade das augas nos ríos en Europa nas dúasúltimas décadas

1992 1995 1998 2001 2004 2007 20100.0 0

1.0100

2.0200

3.0

300

4.0

400

5.0

500

600

6.0 700

BOD and nitrate(mg O or N/l)2

Total ammoniumand phosphorus (ìg/l)

BODS (849)Total ammonium (952)Total Phosphorus Lakes (356)Nitrate (1.358)Orthophosphate (1.028)


Gráfico 2. A contaminación das augas polo tráfico rodado

0

10

20

30

40

50

60 VIAS A.D.XERALLAGOA

TOXICIDADE

NÚMERO DE MOSTRAS (%)

Un 20% das mostras de auga de escorrentía das vías de circulación mostraron toxicidade severa

E

NON POTENCIAL CONFIRMADA SEVERA


56

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Tecnologias de depuraçom natural

A ria de Ferrol e os seus rios som um claro exemplo de

esta gestom ruim.

Em Galiza o 90% da rede hidrográfica apresenta conta-

minaçom orgânica, também a importante contaminaçom

química e xenobiótica polo uso crescente de pesticidas quí-

micos na agricultura e na vida diária. Mais do 50% dos poços

e mananciais subterrâneos estám contaminados; e no litoral

a contaminaçom deve-se fundamentalmente a águas resi-

duais urbanas sem tratar, polas actividades industriais e por-

tuárias e polas infra-estructuras.

Os sistemas de saneamento em Galiza orientam-se á cen-

tralizaçom do tratamento, a umha mistura com águas plu-

viais e maioritariamente a um tratamento mecânico ou

biológico. Sistemas muito caros na execuçom e no manti-

mento. Os custos de operaçom e mantimento som de arredor

de 50 milhons de € ao ano (10-24 €/habitante ano), com um

investimento entre 1998 e 2015 de 1.587 milhons de € (580

€/habitante), 70% em saneamento.

No rural proponhem-se depuradoras compactas com um

investimento superior a 500 €/habitante e umha factura eléc-

trica de mais de 6 €/ habitante ano.

A nível internacional o 95% dos efluentes residuais dei-

tam-se sem tratamento. No ano 1997 mais de 3.000 milhons

de pessoas nom tínhamos saneamento e estima-se que serám

mais de 5.500 milhons para 2035.

Esta situaçom provoca muitas doenças, diarreias, cólera,

febre tifóide... polas que morrem 3.300.000 pessoas ao ano e

outros 3.500.000 vem-se afectadas.

Hoje em dia há técnicas de saneamento com um menor

impacto ambiental e menor consumo energético. Estas me-

didas de sustentabilidade (saneamento ecológico) devem-se

basear nos seguintes aspectos:

Modificar os hábitos Quotidianos de uso da água•

Introduçom de equipamentos domésticos de baixo consumo•

Aproveitamento dos recursos contidos nas águas residuais•

Gráfico 4. Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminación

Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estado químico (metais pesados e outros

contaminantes específicos)

< 10 % 10–30 % 30–50 % 50–70 % 70–90 % Sen datos90 %


Gráfico 5. Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estadoquímico (metais pesados e outros contaminantes específicos)

Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminación

< 10 % 10–30 % 30–50 % 50–70 % 70–90 % Sen datos90 %


Gráfico 6. Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior á de“bo estado”

Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior á de "bo estado"

Sen datos



57

Presente e futuro

Separaçom de correntes, o que devém•

numha maior recuperaçom e maior efi-

ciência dos sistemas de depuraçom natural

(SDM) e de baixo custo

No sistema maioritário implantado

na Galiza, na casa recebemos água

limpa que é usada para cozinhar,

lavar, higiene pessoal, sanitários e uri-

nários, alias para regar as hortas e jar-

dins. Estas águas contaminadas

posteriormente misturam-se com as

águas pluviais e som deitadas aos rios

e rias ou levadas ás depuradoras.

Os sistemas mais avançados pre-

sentes em muitos lugares do mundo e

que reduzem o consumo de água de-

purada tenhem um ciclo da água

muito mais complexo. A água depu-

rada só se usa para cozinhar, para o

chuveiro, lava-maos e o lavado de

roupa (águas cinzentas), estas junto

com as águas de chuva e depois de um

tratamento específico (por infiltraçom

e outras técnicas) som usadas bem

para a rega ou infiltraçom no terreno,

bem para o sanitário e urinários. Estas

águas junto com as da cozinha (águas

negras) podendo ser misturadas com

os resíduos sólidos orgânicos, e depois

de receber um tratamento específico

(anaeróbio), por um lado sai a água re-

sidual tratada e por outro obtemos

sub-produtos de muito interesse:

Energia•

Compost•

Fertilizantes•

Umha questom fundamental para

um correcto funcionamento dos siste-

mas de depuraçom é a educaçom am-

biental, questom esquecida polos

diferentes governos municipais e au-

tonómicos.

ADEGA (associaçom para a defesa

ecológica de Galiza) em parceria com

a câmara municipal de Compostela

tem desenvolvido programas de edu-

caçom ambiental que demostram que

é possível reduzir o consumo de água

com pequenos trocos nos hábitos quo-

tidianos e nos equipamentos das mo-

radas.

Gráfico 7. Vivenda, auga e saneamento

O saneamento comeza no fogar!

Auga fresca

Auga residual

Residuos

Rega (xardín)

CASA OU CIDADE

CociñaRetreteUrinario

Ducha, lavabos,

lavadora...

Vivenda, auga e saneamento

PLU

VIA

IS

Gráfico 8. Vivenda, auga e saneamento

CociñaRetreteDucha,

lavabos, lavadora...

Residuos sólidos

orgánicos

Augas negras

CASA OU CIDADE

Auga fresca

Augas grises

Augaresidualtratada

Tratamento específico

(anaerobio...)Tratamento específico

(filtración...)

Subproductos:- Enerxia- Compost- Fertilizantes (ouriña)

Rega e infiltración no terreo

PLU

VIA

IS

Táboa 1. Consumos rexistrados en 2007 e 2008 e aforro acadado en 50 fogares de

Santiago de Compostela

2007 2008 Aforro

AUGA 3005 m3 2567 m3 438 m3 14,60%

ELECTRICIDADE 94262 kWh 88233 kWh 6029 kWh 6,40%

Fonte: Adega

Táboa 2. Equipamentos eficientes e reutilización doméstica

Servizo Actual Equipamentoseficientes

Equipamentos eficientes ereutilización de AG e P

Retrete 50 25 0

Baño 50 25 25

Cociña 50 25 25

Lavadora 10 5 1

Outros (xardín...) 80 25 0

Total 240 105 51

- Potencial de redución de ambos: >50%, segundo punto de partida


58


Nos seguintes esquemas podemos

ver as opçons de recolhida, tratamento

e reutilizaçom dos resíduos e águas

numha casa ou grupo de casas.

O balanço ambiental global para o

sistema de saneamento convencional e

os sistemas naturais é claramente favo-

rável para estes segundos.

O tratamento terciário convencional

é centralizado. O tratamento alternativo

é meio-descentralizado com sistemas de

digestom anaeróbia de águas negras (200

a 500 habitantes), recolhida mediante va-

leiro, humidais construídos para as águas

cinzentas, infiltraçom no terreno das

águas de chuva (rain garden)

Os sistemas de depuraçom natural

baseiam-se em processos de sedimen-

taçom, filtraçom, absorçom, precipi-

taçom química, oxidaçom-reduçom,

intercambio iónico, degradaçom bio-

lógica aeróbia ou anaeróbia, etc... aliás

da fotossíntese, foto-oxidaçom, assi-

milaçom polas plantas, depredaçom,

etc.

Quanto ao uso da energia os siste-

mas de depuraçom convencionais (SDC)

baseiam-se em processos acelerados

graças ao uso intensivo de energia, os

sistemas de depuraçom natural nom

precisam da achega artificial de energia

já que a velocidade de depuraçom é a

natural. Só excepcionalmente se aporta

energia para o bombeio do efluente á

zona de tratamento.

Quanto á superfície ocupada polas

instalaçons os SDN ocupam muito mais

espaço, mais de 1m2/habitante equiva-

lente, nos SDC e muito menor de

1m2/habitante equivalente.

Há diferentes tipos de humidais

adaptando-se cada tipo ás necessidades

concretas de depuraçom. Todos eles

precisam de água, substrato, vegeta-

çom, micro-organismos e animais,

com funcionamento aeróbio e/ou anae-

róbio. Segundo circule a água por eles

os temos de fluxo horizontal (FH),

que pode ser superficial (FHS), quando

a água circula entre a vegetaçom e

subsuperficial (FHSS) quando a água

circula por baixo da vegetaçom, temos

também de fluxo vertical (FV) nos

que a água residual se deita desde a

cima.

Estes humidais de fluxo vertical

melhoram a sua capacidade de depu-

raçom se se dotam com um tanque

de sedimentaçom prévio, sistema de

Gráfico 9. Opcións de recollida, tratamento e reutilización

Bioresiduo sólido Feces Ouriña Augas grises Pluviais

Evacuación por vacío

Evacuación por gravidade. Convencional ou pequena escala, centralizado ou descentralizado

Separación sólido -líquido

Desviación ouriña

Recollida separada

Recollida e almacenaxe de pluviais

Retretes de secado

Filtración, biotratamentos

-Humidais construídos, lagoas, biotratamentos,

membranas, RUV, etc.

Almacenaxe (prolongada)

Compostaxe, vermicompostaxe…

Tratamento anaerobio

Tratamento e augas residuais (centralizado, descentralizado)

Secado de lodos,

humificación

Procesado ouriña

Xardíns con augas grises,Trincheiras vexetadas.

Fertilización con ouriña ou

derivadosReutilización como auga de servizo,

cisternas, agrícola, acuacultura, recarga acuíferos, etc.

Reutilización de auga residual tratada: agrícola, acuacultura,

industria, etc.

Acondicionamento de solos, fertilización, con compost e outros residuos

-Biogás para luz,

Retretes compostadores

cociña, electricidade, etc.

Uti

lizac

ión

Tr

atam

ento

Rec

olli

da

Compoñentes esenciais do saneamento ecolóxico

Amarelas (ouriña ): hixienización, almacenamento, secado… > fertilizante l/s

Marróns (feces): dixestión anaerobia, secado, compostaxe > biogás, esterco

Grises: Humidais, lagoas, trat. biolóxicos, membranas… > rega, recarga, uso directo

Pluviais: filtración, trat. biolóxicos… > abastecemento, recarga

R. orgánicos: compostaxe, dixestión anaerobia… > biogás, compost

Gráfico 10. Sistema de saneamento Gráfico 11. Sistema de saneamento


59

Presente e futuro

Gráfico 12. Balance de auga no edificio Ostarkade de KfW: na esquerda coa tecnoloxía convencional e na dereita con sistema de baleiro e areciclaxe de augas grises (Figuras: IP5, Martin Selig)

Gráfico 14. Sistemas de depuración natural (SDN)

Fosa Séptica Tanque Imhoff Dixestor UASB / HUSB

Gráfico 13. Urbanización ecolóxica Lübeck Flintenbreite (350hab.) Lübeck, Alemaña. Augas negras: 4.8 l/cp.d; Augas grises: 56l/cp.d. Nutrintes para agricultura: 90%N, 62%P, 78%K.

Ducha, cuarto de baño,

lavadora

Augasgrises

Filtro de cama de xuncos

Produción de calor e

electricidadeRecepción de auga

Augas pluviais

Infiltración

Inodoro por baleiro Cociña

Augas negras

Estación de baleiro

Biorresiduos

Hixienización

Dixestor (planta de biogás)

Biogás

Almacenamento

Agricultura Lenda:

FonteFluxosElementos do concepto de saneamento

Esquema do concepto de augasresiduais integrado

Proyect Lübeck Flintenbreite

Engelsgrube 8123552 LübeckTel. 0451-70200-51Fax 0451-70200-52

Fonte: http://www2.gtz.de/Dokumente/

Táboa 3. Balanzo ambiental global para dúas alternativas

1)Tratamento terciario convencional (centralizado)

2)Tratamento alternativo semi-descentralizado

- Dixestión anaerobia das augas negras (200 a 500 habitantes)

- Recollida mediante vacío

- Humidais construídos para as augas grises

- Infiltración no terreo das augas de chuvia (rain garden)

Emisións (kg/hab.ano) Convencional Alternativo

- DQO 3,6 0,8

- DBO5 0,4 0,1

- Nitróxeno (N) 0,7 0,2

- Fósforo (P) 0,07 0,01

- Potasio (K) >1,7 <0,6

Balanzo enerxía(kwh/hab.ano)

-110 103

Uso de materiais(kg/hab.ano)

3.600 1.300


60


Gráfico 15. Sistemas de depuración natural (SDN). Filtro Verde

EntradaEntrada

LisímetroLisímetro

InfiltraciónInfiltración

Gráfico 17. Sistemas de depuración natural (SDN). Diferentes tiposde humidais

Humidais

Verticais

FV

Horizontais

FH

Diferentes tipos de humidais

Aerobios e/ou

anaerobios

H2O, Substrato,

vexetación,

microorganismos

e animais

Superficial FHS

Subsuperficial FHSS

Gráfico 18. Sistemas de depuración natural (SDN). Humedal FV

Medio filtrante (area)Tubos de ventilación

Medio filtrante (grixo fino)

Capa drenante

Illante sintético (base e laterais)

Xeotéxtil aberto

Tubo de drenaxe

25-30 cm

35-50 cm

20 cm Grixo>20mm

Área0,25-2 mm

Grixo 2-6 mm

20-30 cm FV

Gráfico 19. Sistemas de depuración natural (SDN). Humedal FH

Bandexa ou vertedoiro de carga

Illante

Efluente

Pedra 40-50 mm Grixo 5-12 mmTubo drenaxe

Canal de entrada

Zona de entrada

Grava grosa

Cota de pendente

Xeomenbrana

Gráfico 16. Sistemas de depuración natural (SDN). Lagoas

Lagoas: Facultativas, anaerobias, aerobias Sistemas de Lagoas


61

Presente e futuro

Gráfico 20. Sistema dixestor anaerobio-humidal construído (DA-HC)

30 cm20 cm

20 cm 50 cm 50 cm

300 cm

50 cm

Influente

30 cm

170 cm

100 cm

Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m3 e humidal FHSS de 12 m2)Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m2

Fosa séptica + humidal

Gráfico 21. Planta piloto A Zapateira

Auga residual

Efluente tratado

UASB

HC FHSS

FV1 FV2

FH1 FH2 FH3 FH4 FH5

HC FV

Gráfico 22.

0

20

40

60

80

100

120

H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2

ELI

MIN

AC

IÓN

DB

O5

(%)

Campaña I Campaña II Campaña IIICampaña IV Campaña V


62


Gráfico 23.

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

Coliformestotais

Coliformesfecais

Enterococosfecais

Clostridiumperfringes

ELI

MIN

ACIÓ

N L

OG

FH1 FH2 FH3 FH4 FH5 FV1 FV2

Hidrocarburos totais de petróleo

0

20

40

60

80

100

120

UASB H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2

% E

limin

aci

ón

Semana 1

Semana 2Semana 2

Gráfico 24. Os Liñares: DA + zona húmida (FHSS+FHS)

DA 3 7,2 m , HC 36+36 2 m , 20-35

hab. eq.

1) 2) 3a) 3b)

Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m3 e humidal FHSS de 12 m2)Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m2

Fosa séptica + humidal

Táboa 4. Os Liñares: DA + zona húmida

(FHSS+FHS). Depuración secundaria

Concentración(mg/l)

InfluenteEfluente

anaerobioEfluente

final

DQO 352 154 41

DBO 211 110 24

SS 354 36 23

Depuración(%)

D.anaerobios

Humedal Global

DQO 56,4 73,4 88,4

DBO 47,7 78,4 88,7

SS 89,9 35 93,4

ré-circulaçom do efluente para a des-

nitrificaçom e dosagem dos reactivos

(opcional) para a eliminaçom de fós-

foro.

Sistema digestor anaeróbio-humi-

dal construído (DA-HC)

Sistema de digestom-humidal di-

mensional para umha morada uni-fa-

miliar digestor UASB (upflow anaerobic

sludge, fluxo ascendente anaeróbio de

lodos) e humidal de fluxo horizontal

subsuperficial de 12 m2 ou como alter-

nativa UASB com um humidal de fluxo

vertical de 3 a 4 m2 ou umha fossa sép-

tica mais um humidal.

No campus de A Zapateira, em A

Corunha está instalada umha planta pi-

loto composta por um digestor anaeró-

bio, cinco humidais construídos de


63

Presente e futuro

fluxo horizontal subsuperficial e dous

de fluxo vertical com os seguintes resul-

tados dos gráficos 19, 20, 21 e 22.

No lugar de A Silvouta concelho de

Compostela há em funcionamento

umha planta experimental promovida

pola câmara municipal em parceria

com ADEGA e a universidade de A Co-

runha.

Pomos também o exemplo de umha

depuradora instalada numha adega da

denominaçom de origem Rias Baixas.

Quanto os custes de instalaçom de

estes sistemas variam dependendo dos

escolhidos.

Estes custes podem ser um 20% in-

feriores ou superiores ás instalaçons de

depuraçom convencionais.

Gráfico 25. Eliminación de metais pesados no humidal de A Silvouta e noutros humidais enEuropa

-110

-90

-70

-50

-30

-10

10

30

50

70

90

110

FeFe MnMn AsAs Ni Zn Pb Cu Cr

TOTAL HM REMOVAL (%)

Reviewed bibliography

This study

Gráfico 26. Depuradora adega D.O. Rías Baixas

FHSS1100 m2 0,3 m H

FHSS2100 m2 0,6 m H

FHSS3100 m2 0,6 m H

FV50 m2

1,2 m H

Bomba

S1S2

S3

S4 S5

S6

Influente

HUSB

Tanques de regulación

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

SST DQO DBO5 NKT NH3-N PO43-

DE

PU

RA

CIÓ

N (

%)

HC (FV+FHSS)

VCH (mm/d) 19,5±6,9

VCOS (gDBO 2/m .d) 5 18,4±12,8

Velocidade de carga aplicada nos HC

0

200

400

600

800

1000

0 5000 10000 15000 20000F total (gDBO5/d)

Co

nc

. Efl

ue

nte

(m

gD

BO

5/L

)

Bibliografia:Manuel Soto Castinheira, Departamento de Química Física e Engenharia Química. Universidade da Corunha.


64

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Gestom das águas pluviais...

O aumento da superfície ur-

banizada no último século

e sobre todo de forma es-

pectacular desde 1980,

este modelo urbano do que nom esca-

pou nengumha vila ou cidade galega,

Ferrol-Narom incluída, provocou umha

mudança da hidrologia natural com

graves conseqüências para os habitats

húmidos que além de mais sofrem ver-

teduras continuadas de águas residuais.

Esta urbanizaçom conjuntamente com

um deficiente mantimento das infra-es-

truturas, provocam graves problemas

em períodos de chuva intensa e sobre

todo se coincidem com a maré alta a ve-

locidade e volume do escoamento e

muito maior.

Nos sistemas de saneamento separa-

tivos a contaminaçom arrastada polo

escoamento verte-se directamente ao

meio receptor (rias e rios). Nos sistemas

unitários vam-se produzir verteduras

polos descarregadores aos meios recep-

tores com cargas de contaminaçom

muito importantes, já que estes siste-

mas unitários nunca tenhem capaci-

dade para recolher toda a água da

chuva intensa e/ou prolongada, Além

de provocar perturbaçons nas depura-

doras com umha baixada do seu rendi-

mento.

As técnicas de drenagem urbano

sustentável (TDUS) e o saneamento per-

mitiriam cumprir com três funçons es-

senciais:

Protecçom frente ás inundaçons•

Protecçom ambiental dos meios receptores•

Protecçom sanitária das habitantes•

Fazer fronte á contaminaçom difusa

nas zonas urbanas para o seu controlo e

eliminaçom, apresenta muitas dificulda-

des pola hidrodinâmica e polos diferen-

tes tipos de contaminaçom que se geram

em cada umha das área urbanizadas.

Isto obriga a umha visom integral da

gestom do sistema e a desenvolver

umha estrategia da contaminaçom e dos

impactos higromorfológicos.

Os TUDS aportam dous grandes be-

nefícios:

O controlo do volume de água•

O controlo da contaminaçom•

Nos TUDS diferenciam-se dous siste-

mas, um para o controlo do escoamento

em origem prévio á incorporaçom á

rede de saneamento, e outro para o con-

trolo águas abaixo, que se aplicam na

rede de saneamento ou nos pontos pré-

vios ao vertido das águas pluviais ao

meio receptor ou para á incorporaçom a

umha rede unitária.

Habitualmente as técnicas para o

controlo águas abaixo classificam-se em

técnicas para o controlo local e técnicas

para o controlo regional. As técnicas

para o controlo local aplicam-se para

pequenas superfícies e bacias urbanas.

As técnicas para o controlo regional

Gestom das águas pluviais no âmbitourbano, técnicas de drenagemsustentávelNos sistemas de saneamento convencionais tende-se a misturar as águas residuaiscom as pluviais. Mas as técnicas de saneamento avançadas e de menor impactoambiental proponhem tratar por separado as águas residuais urbanas e aspluviais, que por entrar em contacto com os poluentes presentes nosassentamento humanos e infra-estructuras devem ter um tratamento específico.

Gráfico 1. Efectos da urbanización naescorrentía de augas


65

Presente e futuro

aplicam-se para a gestom do escoa-

mento de grandes superfícies e em pon-

tos prévios aos meios receptores.

Polo geral é muito mais económico

previr a geraçom do escoamento do que

geri-lo posteriormente. Os TUDS cada

vez tenhem mais implantaçom. Nos

contornos urbanos, a implantaçom de

estas técnicas resulta muito cara polo

elevado preço do solo.

Aqui também é determinante ac-

tuar em plano educativo para reduzir a

contaminaçom nas superfícies imper-

meáveis polos maos hábitos da cidada-

nia e das empresas.

TUDS em origemAs técnicas de controlo de entradas

em origem desenham-se para gerir as

águas de escoamento no ponto onde cai

a chuva. Permitem minimizar os efeitos

de impermeabilizaçom das bacias em

caudais e volumes de água e em conta-

minaçom. Som técnicas preventivas. Há

que aplicar também técnicas nom es-

truturais baseadas na prevençom:

Limpeza de ruas•

Programas de educaçom pública•

programas de gestom de resíduos•

Controlo de fertilizantes e pesticidas•

Controlo da erosom do solo•

Controlo do escoamento de zonas comer-•

ciais e industriais

TDUS para o controlo localAs técnicas para o controlo e trata-

mento local som instalaçons de armaze-

namento do escoamento que podem

infiltrar as precipitaçons para reduzir o

volume de água mobilizado á rede de

drenagem. A objectiva fundamental de

estas instalaçons é evitar que a escoa-

mento das chuvas mais habituais entre

no sistema de saneamento. O tratamento

local pode-se fazer de duas formas:

Dispositivos de infiltraçom como gabias ou•

poços de infiltraçom

Pavimentos porosos ou modulares•

Gabias de infiltraçom: Sistemas

constituídos por umha vala escavada no

terreno e recheia de material granular

que permite o armazenamento e infil-

traçom do escoamento urbano. Nom só

ajudam a tratar a contaminaçom, aliás

ajudam a preservar o balanço hídrico

recarregando os aquíferos e o caudal

dos rios e regatos.

Som tecnologias pouco adequadas

para zonas com contaminaçom de pesti-

cidas, hidrocarbonetos e metais pesados.

Poços de infiltraçom: Som siste-

mas subterrâneos de armazenamento

temporal do escoamento dos telhados

das edificaçons, que logo se infiltram ao

terreno. Aplicam-se para reduzir o vo-

lume de escoamento enviado aos siste-

mas de tratamento.

Este sistema também ajuda a pre-

servar o balanço hídrico. Som sistemas

especialmente indicados para moradas

uni-familiares.

Pavimentos porosos: Os pavi-

mento permeáveis ou porosos consis-

tem numha camada de aglomerado de

asfalto ou concreto que permite a infil-

traçom da escoamento a umha camada

de grava subjacente.

Este sistema também tem a vanta-

gem de recarregar os aquíferos, mas

tenhem a desvantagem do custo de ins-

talaçom e escasso grao de fiabilidade.

Pavimentos modulares: Som sis-

temas compostos por umha camada su-

perficial formada por módulos de

concreto, tijolo ou plástico reforçado,

que tenhem buracos que se recheiam de

areia ou terra e abaixo da superfície dis-

pom-se umha camada granular que ar-

mazena e infiltra a água de escoamento.

Instalam-se em zonas de baixa in-

tensidade de transito e sem presença de

veículos pesados.

TDUS para o controlo regionalAs técnicas para o controlo regional

som instalaçons de retençom ou deten-

çom a nível de sub-bacia e podem-se

instalar em trechos altos, meios e bai-

xos das redes de águas pluviais nos sis-

temas separativos em áreas grandes.

Podem ter as seguintes formas (ITOHG

SAN 1.4, 2009):

Gráfico 2. Exemplos de TDUS para ocontrolo local


66

A ría de Ferrol e o seu saneamento · Gestom das águas pluviais...

estanques de detençom (secos)•

estanques de retençom (húmidos)•

depósitos de concreto subterrâneos•

humidais artificiais•

banda e gabias de relvado•

sistemas de filtraçom em leito de areia•

Estanques de detençom ou estanques secos. Des-enham-se com umha estrategia de reduçom dos caudais

ponta e armazenando o escoamento durante pouco tempo.

O seu desenho só atende a desenhos hidráulicos.

Estanques de retençom ou estanques húmidos.Estas instalaçons de retençom proporcionam um armaze-

namento numha instalaçom sem saída e com um descarre-

gador controlado com um tempo de retençom controlado.

Esta técnica limitaria-se a evaporar ou infiltrar a água ar-

mazenada.

Nestes sistemas a eliminaçom de contaminaçom pro-

duze-se por sedimentaçom e por processos de degradaçom

bioquímica por plantas e micro-organismos presentes nos

estanques, deveram contar com um descarregador de emer-

gência para chuvas extremas.

Depósitos subterrâneos. Projectados fundamental-

mente para controlar os caudais ponta. Som a opçom mais

empregada nas bacias urbanas muito desenvolvidas por pre-

cisar de muito menos espaço.

Humidais artificiais ou construídos. Som estanques

de pouca profundidade para controlar os caudais e a conta-

minaçom das águas de escoamento urbano. Nesta infra-es-

truturas os processos físicos, químicos e biológicos

eliminam alguns poluentes, filtram outros e promovem

certa oxigenaçom. A característica fundamental é a pre-

sença de plantas hidrófilas que ajudam á depuraçom dos po-

luentes presentes nas águas pluviais.

Estas instalaçons integram-se bem paisagisticamente

além de criar um habitat variado, embora com menor bio-

diversidade que o presente num humidal natural. Reque-

rem um caudal continuado para que a vegetaçom do meio

nom desapareça.

Estanques de infiltraçom. Som estanques de deten-

çom que permitem a infiltraçom do escoamento ao solo.

Além de tratar a contaminaçom do escoamento urbano aju-

dam a preservar o balanço hídrico dos aquíferos e dos rios

e regatos. Apresentam várias vantagens comparados com

estanques de detençom. Umha, a sua aplicabilidade no con-

trolo da poluiçom, a velocidade de sedimentaçom de partí-

culas incrementa-se, e minimizam os impactos térmicos nos

meios receptores (rias e rios).

Estes sistemas nom se podem empregar em chaos pouco

permeáveis e devem situar-se acima do nível freático. Ten-

hem a desvantagem do custo de mantimento.

Gráfico 3. Exemplos de TDUS para o controlo regional


Presente e futuro

Gabias de relvado. Junto com as

zonas de bio-retençom som sistemas

de bio-filtros vegetais empregados para

conduzir e tratar o escoamento na pri-

meira etapa do tratamento.

As gabias verdes som canais largos

e pouco fundos cobertos com erva re-

sistente a acçom erosiva da água e ás

inundaçons. Podem-se diferenciar três

tipologias (MDE 2000):

gabias tradicionais. Som canais re-

cobertos de erva que tenhem como ob-

jectiva única transportar a água de

escoamento

gabia vegetal seca. “dry swale”.é

um canal vegetado que dispom de um

filtro realizado com um chao muito

permeável ou um meio poroso artifi-

cial. O sistema desenha-se para que

todo o volume de qualidade se infiltre

ao meio polo fundo do canal. Som a

opçom mais empregada em contornos

urbanos.

Gabia vegetal húmida “wet swale”

é um canal vegetado desenhado para

reter de um modo permanente um vo-

lume de água. Para manter o volume

de água permanente, é necessário que

o nível freático este muito elevado ou

que o solo seja muito impermeável.

Zonas de bio-retençom. Este sis-tema caracteriza-se pola vegetaçom

que se dispom para melhorar o pro-

cesso de eliminaçom de contamina-

çom, e consta de umha estrutura de

regulaçom na entrada, um pré-trata-

mento habitualmente umha zona ve-

getal de infiltraçom, e um chao

filtrante de areia de bordo á zona de-

primida onde se introduze escoa-

mento. Estas instalaçons som muito

boas como sistemas de tratamento ao

incorporar umha alta variedade de me-

canismos para a eliminaçom de po-

luentes. A franja vegetal filtrante

reduze a velocidade de fluxo e atrapa

as partículas mais grandes. Na zona de

detençom facilita-se a infiltraçom e

evaporaçom e melhora-se a sedimenta-

çom de partículas. O filtro orgânico,

mulch, favorece o crescimento de

micro-organismos hidrocarbonetos e

matéria orgânica. A vegetaçom intro-

duzida favorece a eliminaçom de po-

luentes e estabiliza o solo. Por último

o filtro de areia proporciona a drena-

gem da zona e favorece as condiçons

aeróbias.

Som sistemas que se podem aplicar

em cenários muito diversos.

Filtros de areia. Som estruturas

para o controlo do escoamento que ar-

mazenam a água temporalmente e a

fam passar por várias camadas de areia,

melhorando a sua qualidade por sedi-

mentaçom e filtraçom. Normalmente

tenhem duas câmaras, a primeira para

sedimentaçom e a segunda para afinar a

qualidade do efluente. Ás vezes construi-

se umha terceira de descarrega

Estes sistemas requerem menos es-

paço para a sua construçom que os sis-

temas de infiltraçom polo que som

muito apropriados para zonas urbanas

densas.

Os quatro tipos de filtros de areia

mais usados som os filtros superficiais,

os de bordo, os subterrâneos e os filtros

orgânicos.

Com os filtros de areia conseguem-

se efluentes de grande qualidade em pe-

quenas superfícies de aportaçom como

estacionamentos e viários.

Bibliografia:

José Anta Álvarez, Jerónimo Puentes Agudo,Héctor del Rio Cambeses, Joaquin SuárezLópez, GEAMA-IHS-Universidade da Corunha,David Hernáez Oubinha, Áugas da Galiza-Junta da Galiza.


a ría de ferrol e o seu saneamento

Documents