88

3. Gaia

URA,

LANDAREDIA, LURZORUAK

89

HIZTEGIA

IBAIA: Ur korronte natural bat da, beste ibai batera, aintzira batera edo ozeanora jotzen duena, atmosferatik prezipitaturiko ura bere arroko gainazaletik eramanez. AKUIFERO ARRO HIDROGRAFIKOA: Ibai bat elikatzen duen espazio geografikoa da, ibai horretara espazio geografiko horren ibai eta errekatxo guztiek euren ura eramamten dute. Beste modu batean esanda, Ibai batek bere sare hidrografikoaekin, prezipitazioen uraz drenatzen duen espazio geografikoa. ISURIALDEA: Itsaso berbera euren urak eramaten duten arroen multzoa. Horrela, Kantabriar isurialdea Bidasoatik Nalon-eraino ibaien arroek osatzen dute. IBAI-ERREGIMENA: Iai bateko ur-bolumenakedo emariak urtean zehar dituen gora-beherak. Honek badu erlazio zuzena prezipitazio-motekin eta maiztasunarekin. Ibai erregimena aztertzerakoan, elementu edo balio hauek kontuan hartu behar dira: a) emari absolutua b) modulua edo emari modularra, eta c)emari espezifikoa. EMARIA (Q): Ibaiko puntu jakin batetik segundo batean pasatzen den ur-kopurua da, metro kubikotan neurtuta. Informazio hori egunero hartzen da aforo-estazioetan. Normalean maneiatzen den emaria azken urteotako batez bestekoa da (Emari modularra). MODULUA edo EMARI MODULARRA (Qn): Zenbait urtetan erregistraturiko urteko batez besteko emarien batez bestekoa da. Oro har, m³/sg-tan neurtzen da. EMARI ESPEZIFIKOA edo ERLATIBOA (q) Ibai batek puntu jakin batean daramatzan litroak/seg arroak neurketa-puntu horretatik gora dituen km²-ez zatituta ateratzen den emaitza da. Zenbaki horri esker, ibaiaren elikadura-ezaugarriak ezagutu daitezke. Alikadura horretan zer esan handia du arroaren tamainak. Baliorik handienak, logikoa denez, arro txikia duten eta prezipitazio ugariak jasotzen dituzten ibaietan izaten dira. Nalon ibaiaren emari erlatiboa 25,71 l/seg/km²-koa; Guadiana ibaiarena 1,65 l/seg/ km²-koa. EMARI ABSOLUTUA: Ibai batek urte betean eramandako ur-kopuru totala da, Hm³-tan neurtzen da. Adibidez, Miño ibaiak 10.772 hm³ ur drenatzen ditu eta Jucar ibak 1.597 hm³. IBAI-ERREGULARTASUNA eta IRREGULARTASUNA: Kontzeptu horiek ibaiaren urteko batez besteko emariak 30 urte baino gehiagoko denboraldian hartutako batez bestekoarekiko dituen aldaketak adierazten dituzte. Irregulartasun-koefizientea emari handieneko urtearen batez bestekoa emari txikieneko urtearen batez bestekoaz zatituta ateratzen da. Koefizientea 3 edo gutxiago bada, ibaia erregulartzat jotzen da; 3 eta 7 artean, erdierregular edo trantsiziozkotzat, eta 7tik gora, irregulartzat. Nalón ibaiaren irregulartasun-koefizientea 2,67 da; Jucar ibaiarena 8,26-koa da. Oro har, ibai atlantikoak eta ibai biltzaile handien goi-ibarrak erregularrak dira, Mediterranear klimako ibaiak, alderantziz, oso irregularrak dira. HAZIALDIA: Ibai batek urtean duen gehienezko emariaz hitz egin behar da, kasu zehatz batzuetan uholdeak sortzen dituzte eta orduan hondamendiak eragin egiten ditu. Penintsulako ibaien hazialdi suntsigarrienak Mediterranear isurialdeko ibaienak dira, zeren ordu gutxitan ehundaka ur litro bildu baitdaitezke. AGORRALDIA: Ibai batek urtean duen gutxienezko emaria. Agorraldiak hiru faktore funtsezkorem emaitza dira: prezipitazio-urritasuna, lurrinketa-transpirazioa eta giza kontsumoa. INGURU ENDORREIKO ETA EXORREIKO (108.orr.)

GERUZA FREATIKO. Gainazaletik gertuen dagoen lurpeko ur-geruza, prezipitazioen infiltrazioz eratua eta putzu eta iturriak urez hornitzen dituena. || maila edo azal freatiko. Lurzoru irazkorretan, gaineko geruza urez asegabea eta azpiko geruza urez asetua banatzen dituen muga. Maila freatikoa gainazalara iristen denean lakuak, iturriak eta isurketak sor daitezke. LANDAREDI ESKLEROFILOA (94. orr.) KLISERIE HUMUS HORIZONTEA EDAFOLOGIA , ( 99. orr.) LIXIVIACIÓN (99. orr.)

90

Uren Banalerroa

91

JARDUERAK: 1- Bete itzazu aurreko mapak ibaien izenak jarriz eta Espainiako ibaien ibaiadarrenak ere.

2- Zein ezaugarri dute Espainiako ibaiek?

3- Nolakoak dira kantabriar isurialdeko ibai-faktoreak? Faktor horien direla eta, nolakoak dira

isurialde horretako ibiaiak? Zein aprobetxamendu dute?

4- Duero ibaiaren faktoreak eta Guadiana ibaiaren faktoreen arteko aldeak . zeintzuk dira? Nola

eragiten duten ibai horientan? Azaldueta datu esanguratsuak aipatu.

5- Zein berezitasunak ditu Ebro ibaiak?

92

6- Bila ezazu Segura ibaiari buruzko informazioa eta gero Ebrorekin alderatuz egin komentaketa

Segura eta Ebro

Segura Ibaia:

93

7- Bila ezazu mapan borobilduta agertzen diren eskualdeei buruzko informazioa (urtegiak eta

zentralak). Horretarako koadernoan duzun Bibliografia eta Geografiaren blog begiratu.

A zonaldea: Bila

ezazu informazioa Duero

sistemari buruz.

B zonaldea: Tajo-Segura ur-aldaketaren urtegien sistemarekin zerikusia du.

B

A

C

94

C zonaldea:

95

ESPAINIAKO IBAI-ARROAK

KANTABRIAR ISURIALDEA ETA MIÑOREN ARROA inguratzen duten mendilerroak eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

DUEROKO ARROA inguratzen Duten mendilerroak eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

TAJOKO ARROA ingurantzen duten mendilerroak eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

96

GUADIANAKO ARROAK inguratzen duten mendilerroak eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

GUADALQUIVIRREKO ARROA inguratzen duten mendilerroak

eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

EBROKO ARROA Inguratzen duten

mendilerroak eta baldintza klimatikoak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun

indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

97

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun

indizea

Erregimena

HEGOALDEKO ARROAK inguratzen dituzuten mendilerroak etaq baldintza klimatikioak

Iturburu/bokalea

(altitudea)

Luzera

Arroa (Km2)

Prezipitazioak

mm urtean

Emari modularra

Erregulartasun

indizea

Erregimena

Ibaiadarrak

SEGURA IBAIKO ARROA inguratzen duten erliebeak eta baldintza klimatikoak

98

ESPAINIAKO UR BALIABIDEAK (Liburuko 114, 115, 116 eta 117 orr.)

1- Egin 3. Gaiaren 1.3 atalaren kontzeptu eskema.

99

2- Garatu hurrengo gaia, aparteko orrian, entregatzeko modukoa.

Ibaiak eta ur baliabideak, uraren arazoak eta ur-politika Espainian.

GAIA LANTZEN

Mapei, grafikoei eta argazkiei buruzko jarduerak

1.- Behatu alboko mapa eta erantzun galderak

a.- Maparen A-B marra jarraituz koka itzazu

dagozkion ibaiak eta ibaiadarrak.

b.- Aldera itzazu IM-ko ibaiak barrualdekoekin eta HE-koekin, eta atera itzazu ezberdintasunak.

.

100

c.- Zergatik iparralderantz ibaiadar gehiago daudela hegoalderantz baino?

d.- Gironatik Cadizeraino doazen uztezko marraren gainean esan zein ibaietatik pasatuko ginateke.

2.- Jarraian Iberiar penintsulako isurialdeen mapa duzu. Ondo aztertu eta erantzun galderak.

a.- Hurrengo mapak osagarriak izan daitezke? Zergatik?

b.- Deskribe ezazu uren banalerroak nondik doazen. Zeharkatzen dituzten akzidente geografikoak

izendatu?

101

c.- Zein erlazio duten arroak eta isurialdeek penintsulako erliebearekin?

d.- Defini itzazu Isurialdea eta arroa.

e.- Egizu Jucar eta Segurari buruzko deskribapena eta aldera itzazu gero, Duero-rekin

e.- Azal itzazu Penintsulako ibai-isurialdeen ibaien ezaugarriak erliebe eta klimarekin erlazionatuz.

102

4.- Mapa aztertu eta hurrengo galderak erantzun ;

a.- Gata lurmuturretik Ajo lurmuturraraino zeintzuk

dira zeharkatzen diren ibai handiak?

b.- Desribe itzazu penintsulako atlantiar isurialdeko lau ibai nagusien ezaugarriak.

103

104

El trasvase Tajo-Segura

Desde primero de siglo, siguiendo la política de acercar el agua a zonas secas y mantener una reserva razonable de agua, se han construido en España cientos de embalses, permitiendo así la regulación de nuestros ríos y la multiplicación de la superficie de regadío. En España siempre ha existido un desequilibrio hidrológico; mientras que algunas zonas podían disfrutar de un desahogo en materia de agua, otras tenían una gran carencia. De este contraste parte la idea de mantener y repartir estos recursos, de tal modo que todas las zonas de España pudieran beneficiarse de igual manera. El Plan Hidrológico Nacional en desarrollo contempla de forma global este tema pero con anterioridad se han desarrollado ya políticas de redistribución. El trasvase Tajo-Segura tiene su origen en el proyecto de obras hidráulicas de 1933 que pretendía acabar con el citado desequilibrio hidrológico. Pero este proyecto quedó estancado, retomándose en la época de los planes de desarrollo franquistas en 1966, ejecutándose entre este año y 1979. En 1971, el Gobierno, a través de la ley de "Aprovechamiento conjunto del Tajo-Segura", fijó un trasvase inicial de 600 hectómetros cúbicos anuales en una primera fase y, en una segunda 1.000 hectómetros cúbicos, satisfaciendo las necesidades de riego de unas 90.000 hectáreas, para ampliarse

posteriormente a 140.000 hectáreas. En los años ochenta, estas previsiones se fijaron en abastecer a 160.000 hectáreas, con un caudal de 600 hectómetros cúbicos: 110 para consumo urbano, 90 perdidos y 400 útiles para riego. La realidad hoy en día es que la zona de influencia del trasvase comprende una superficie de 74.845 has, repartidas en Murcia 43.355 has, Alicante 29.628 has y Almería 1.862 has. La necesidad hídrica anual es de 439 hm

3 y el

suministro anual a través del trasvase de 300 hm

3.

Todo ello a pesar de contar con capacidad para transportar 35 m

3/s, 1.000 hm

3/año.

Recientemente, la Comisión Central de Explotación del Acueducto Tajo-Segura ha autorizado el trasvase de 160,5 hm

3, que

sumados a cantidades anteriores y a una pequeña cantidad destinada a la Mancomunidad de los Canales de Taibilla en Murcia, completa por primera vez la cifra de 600 hm

3 previstos

legalmente como máximo. La obra del trasvase Tajo-Segura, consiste en una toma de agua en el pantano de Bolarque, embalse construido sobre el río Tajo. El agua es bombeada elevándose hasta la cota de la planicie alcarreña de Albalate de Zorita, por donde el agua discurre hasta el embalse de la Bujeda, creado para recibir el agua. El agua sale en conducción durante cerca de 100 kilómetros, con algunos tramos en acueducto y pequeños túneles hasta el embalse de Alarcón, situado en el río Júcar.

La realización de los trasvases, lleva consigo la construcción de embalses que son absolutamente necesarios para regular y controlar el agua. Estos no sólo son necesarios en las cuencas donantes, sino también en las cuencas receptoras, para poder almacenar el agua. Paralelamente se realizan otras construcciones que tienen mayor impacto ambiental que los embalses; las canalizaciones y conducciones por donde circula el agua. Para poder ejecutar estas infraestructuras son necesarias pendientes muy reducidas, con el consiguiente movimiento de tierras, quedando el territorio dividido, ocasionando enormes taludes y produciendo grandes afecciones pordonde cruzan. No sólo se producen invasiones en el terreno, también la fauna piscícola es afectada considerablemente. Al hacer el trasvase, muchas de las especies de una cuenca pasa a la otra, y en ocasiones se originan extinciones de especies por los desequilibrios ecológicos que se originan al mezclarse las dos aguas. Por ejemplo, en el trasvase Tajo-Segura, se han producido varias introducciones de especies. Así, han aparecido en la cuenca del Segura especies como el pez rojo, el gobio, el calandino, etc.

105

Embalse de Bolarque.

Por último, la construcción del trasvase también conllevó consecuencias sociales; la expectativa generada empujó a muchos agricultores a realizar las inversiones necesarias para transformar campos de secano en regadío. El resultado fue la transformación de miles de hectáreas ilegales por encima de las 50.880 previstas. Diez años más tarde estaban legalizadas más de 87.000, un 74% más del máximo previsto como atendible, contando además con que la disponibilidad de caudales de agua para riego se había reducido al 30%. Después de ver que esta agua no podía abastecer de la forma que esperaban, tuvieron que recurrir a riegos de emergencia, con el uso de aguas subterráneas principalmente, para no perder las tierras que tenía n. De este modo, la aplicación de una ley que pretendía acabar con los problemas de sequía, ha acabado multiplicando el déficit que se pretendía resolver, motivando la demanda de nuevos trasvases en un paradigmático ejemplo de crecimiento sostenible.

en pie, al

añadir la del trasvase desde el Ebro. El objetivo perseguido es muy loable, pero antes de su ejecución, hay que prever todas las consecuencias posibles a todos los niveles, y conseguir una disciplina en el uso y en la explotación de todos los usuarios De este modo, la aplicación de una ley que pretendía acabar con los problemas de sequía, ha acabado multiplicando el déficit que se pretendía resolver, motivando la demanda de nuevos trasvases en un paradigmático ejemplo de crecimiento insostenible. Hoy en día, la polémica del trasvase Tajo-Segura sigue en pie, al añadir la del trasvase desde el Ebro. El objetivo perseguido es muy loable, pero antes de su ejecución, hay que prever todas las consecuencias posibles a todos los niveles, y conseguir una disciplina en el uso y en la explotación de todos los usuarios.

Hoy en día, la polémica del trasvase Tajo-Segura sigue

106

Jarduerak:

1) Testua irakurri eta laburtu

2) Zeintzuk dira proiektu honen alde eztabadaigarriena? Zergatik?

107

3) Egin argudiatutako kritika bat uren aldaketeei (kritika izan daiteke positiboa ala negatiboa)

4) Ez bazaude ados ur-aldaketeekin, azaldu, zure ustez, nola konpon daiteke eskualde batzuen ur

gabezia.

108

6.- Landaretzari buruzko ariketak

1- Defini itzazu hurrengo kontzeptuak: hariztia, landaretza xerofitoa, landaretza esklerofiloa,

laurisilva

2- Adiera ezazu zein landare formazioei dagozkie mapan markatatua dauden zonaldeak

3- Iruzkindu hurrengo argazkia ibaiaren erregimena eta kokapena seinalatuz. Modu berean esan

paisajearearen zergatiak edota faktoreak eta ondorioak

Andarax-en ibaiaren uhaska- Tabernas (Almeria)

4- Komenta ezazu artelatza hedapenaren

mapa

a) Nondik

b) Artelatzaren baldintzak:

- Lurzorua

- Klima

109

7.- LURZORUAK

a. . Define itzazu hurrengo kontzeptuak: horizonte, lurzoru zonalak, terra rossa, rendzina

b.- Penintsulan, zeintzuk dira lurzoru onenak nekazaritzarako? Nondik aurkitzen dira?

c.- Espainiako inguru naturala ikasi ostean, erliebea, klima, hidrologia, lurzoruak; nola definituko

zenituzke nekazaritzarako Espainiako faktoreak?