2000-2001 IKASTURTEAOGEI TA AMAIRUGARRENA

BIZKAIERAZIRU MAILLA ETA ALKARRIZKETA

Egunak: ASTELEN, EGUASTEN ETA BARIKUETAN EDO ASTEARTE ETA EGUENETANOrduak: GOIZ, ARRATSALDE ETA GABETANOrdaña: 20.000 PEZETAIzena emoteko-tokia: EUSKERAZALEAK

COLON DE LARREATEGI, 14-2 - URRUTIZKIÑA 423 53 22 - BILBAOAsierea: URRILLAREN 16'EAN

33.2 CURSO DE EUSKERA BIZKAINO3 NIVELES Y CONVERSACION

Dias: LUNES, MIĒRCOLES Y VIERNES, O MARTES Y JUEVESHoras: MAÑANA, TARDE Y NOCHECurso completo: 20.000 PESETASlnscripciones: EUSKERAZALEAK

COLON DE LARREATEGI, 14-2 - TELEFONO 423 53 22 - BILBAOComienzo: 16 DE OCTU B R E

LAGUNTZAILEA COLABORA

ZER

~

BEGONA (II): ELEIZEA

Gauza ziurra da gaurko eleiza onen au rretik besteeleiza bat edo batzuk izan zirala Begoña'n, baiña gaurarte ez daukagu eleiza orrein ezelako astarrenik. Bear ba-da gaurkoaren ormetan izango dira au rrekoaren arriak edoazpian geratu leiteke ormaren bat-edo.

1.503n. urtean eginda dagoan agiri baten agertzenjaku eleiza aren ondasunen zenbaketa edoinbentarioa: inguruan eleizpea eukanestalkiagaz, ate bi, gitxienez, sabai bakarrareterri - lekura sartzeko eta arrizko eleiz-toki 1korua eukazan eta aurrean iruditegia,AndraMaria'ren irudia eta Ama onen edesti ~agertzen ebala.

Tamalgarria da iruditegi ori galdu izanaetaalboan dan arrizko eleizatxua, bear ba'dalenengo eleiza erromanikoa izango zan, besteleku batzutan lez. XVII gizaldira arteiruditegi orren zatiak ormetan ikusten ziran.Ara zelan zeaztuten dauzan Begoña'koparroko izan zan Ugaz Maixuak: Amalaulauki margotu Andra Maria'ren bizitzaagertzeko, "Orra Or gizona" irudi bat, lauebanjelariak oleoz margotuta etaFlandes'ko tankerakoak. Guztiak diraaltara nagusitik kendu zan lengoiruditegikoak".

Ez da arritzekoa XV gizaldian Begoña'n flamenkoentankerako laukiak izatea. Gizaldi o rretan Gaztelan etaemen zabal ebillan tankera ori. Gaiñera Bilbao'k a rtu-emon asko eukan salerosketan Brujas'egaz.

Margazkiak asko diran ezkero, iruditegi ori aundiazala esan bear da: Goian Kalbarioa izango eban, erdianAndra Maria'ren irudi au, beean "O rra or gizona" taebanjelariak. Ori dana galdu zan! Zer emongo ete geunkegaur be eskuartean eukiteagaitik! Zarrak zirala-ta botaebazan baiña ortik ulertu al izango gendun oraingoaren

aurreko eleiza ori ez zala baseleiza txiki bat.XV eta XVI gizaldietan Bizkaia'n eleizgintzarako

zaletasun aundia sortu zan, eleizak aundiagotu egitenziran, beste batzuk bota eta barriak egin. Or galdu zanBizkai'ko erromaniku osoa eta jokera ori eldu jakun

Begoña'ra be. XVI gizaldiaren asieran asi ziraneleiza barria, gaur daukaguna, egiten: Juanae rregiñeak 1.511n. urtean, bagillaren

in.egunean auxe diño: "Oiñarriak eta e rr i-;kuaren zati on bat eginda dagozela".

Erritarrak emoten eben diruagaz egiten zaneizea eta zaintzaille ziran jauntxuakagozpenak ipiñi baiño ez eben egiten. Begoña

txikia zan eta emoitzik geienak Bilbao'koakzango ziran, "ama rretatik zortzi" diñoLariz'ek. Dirua bai eta baita etxegintzakogaiak be ba-ziran emoitz: Lezama'ko MartinRuiz'ek Begoña'ko Argileta'n eukazanarrobietako arria emon eban, bear zan beste".Beste olako emoitz batzuk be izan ziran etaeuren emoilleen ikurdiak age-buruetanagertzen dira.

XVI gizaldian amaitu ziran erdiko e rr i-lekua, ezkerrekoa eta torrea. 1.603n.urtean ipiñi eben irudia agiritegiaren

erdian. Iruditegia aundikeribakoa zan Donosti'koAldundian dagoan ezkontza baten margazkian ikusidaiken lez. 1.640n. urtean iruditegi barria egiteko eskatueutsoen Pedro de la To rre'ri: zati bikoa izango zan, batakorintotarren tankerakoa eta bestea jonio'tarren etaKonrinto'tarren artekoa batera. Ormea apurtu zanIrudiaren tokia egiteko. Bost urtean egin eban lan oriForu'ko Alloitiz'tar Antonio lagun ebala.

OLAZAR'tar Martin'ek

__ _ _ _...................................~~

ZER ALDIZKARIAOrdaindu, mesedez, ZER aldizkaria! (3.000 pezeta) kontu onetan:

EUSKERAZALEAKBILBAO BIZKAIA KUTXA

Bilbao, 2095 0000 7 4 20.000 8961-5Adiskide! Mesedez ZER aldizkaria aurrera eroaten lagundu eiguzu!

Ebagi orri onetan txarteltxu au eta eroan BBK'ra eta ordaindu 3.000 pezeta. Ez dozu ezerbe idatzi bear.Baiña aztu barik esan Kutxan zeure izena eta zeure erriarena.Eskerrik asko!

ATSEDENA

GOGARTE ETXEA- Gogo-iñarkunak - Bakart-egunak - Atseden toki ederra

Loiola'n bertan dago ta onen "oroitzak" jarraian doazlerro batzutan azalduta. "Gogarte Etxea"ren alboan, oso ur-samar, Garate'tar Franzisko Anai Zoriondunaren jaiotetxeaaurkitzen da. Azken au, Garate'tar Franzisko'ren denporanlez itzi dabe, ikusteko zelako baserri txiroa zan jakiteko.

Gogarte Etxean urtero ta urte osoan zear, "Gogo Iñar-kunak" egiten dira. Urte osorako argitaratzen dabezanegitarauak begiratu ezkero ikusten doguz egiten diran"Gogo Iñarkun" guztiak eta baita "Bakart-egunak".

Batzuk "aste osorakoak", beste batzuk egun gitxitara-koak, Aste Santuan egiten diranak esaterako, iru egune-koak bakarrik diralako. Batzuk gizonentzat, besteak aba-deentzat eta baita lekaime ta bardin senar -emazteentzat.Ba dagoz gazteentzat eta baita Josu Lagundikoentzat.

Basotik zear, gorantza doan ibilbide ederra.

Gogo Iñarkun orreixetan Zuzendaria beti edo ia betiJosu Lagundikoen bat izaten da; iñoiz, batez ere udakoe-nean eta gitxitan ba da be, beste lekaidigoko lekaide batenbat etorria izan da.

"Gogarte Etxea"ren arduradunak lekaimeak dira taeuren izena "Kristo Erregearen Menpekoak" da, (erderaz"Esclavas de Cristo Rey" Oneik, etxea guztiz txukundutaeukiten dabe ta emoten daben janaria oba eziñez gertautaegoten da; ikusten da biotz-biotzez egiña dala.

Orrez gain, an emoten dogun eguneroko saria oso mer-kea da; ez dakigu zelan konpontzen diran Iekaimeekeuren bizitza aurrerantza eroateko. Baiña eurak aurreradoaz eta gaiñera beti irriparrez aurkitzen dira; ori Jaun-goikoaren alatz bat dala esan bear da.

Etxe ori Josu Lagundiko ikasleentzat egiña izan zan,baiña onelako ikasleak oso gitxi dagozelako aldatu ebenbere zeregiña ta, orregaitik, "GOGARTE ETXEA" sortuaizan zan.

Gogarte Etxea'tik ur-samar beste etxe bat dago lekai-me berberen beste talde batek daroena ta bertan neskatota emakumeentzat gogo iñarkunak izaten dira. Azken etxeau lekaime orreixen sort-etxea dala esan lei. Eta antxiña-ko baten, urrin barik, OTELA izandakoa. Otel orrexetan,Josu Lagundiko etxean sartu aurretik, iru-lau egun emonbear izan ebazan ARRUPE'tar PEDRO, gero Lagundiorren BURU izango zanak, entzunda daukagunez.

Gogarte Etxea ori etxe bizitza batzuk daukoz. Beal-dean sarrera dago ta ezker aldean ikertaldi ederra izketanemoteko, baiña atorde batzukaz, talde batekoak bestekoaigogarazorik egin barik.

Gero, barruan barne-bide eder bat. Onen ezker aldeanetxe onen Zuzendaria dan Josu Lagundiko baten gela;jarraian lekaime - idazkariaren gela ta an dagoan lekaimeaazkarra benetan, berak bakarrik kontu guztiak daroazenata baita nortzuk dagozan talde bakoitzan, gero zerrendabaten jarrita ta egun bakoitzan izango diran gertakizunak.

Ondoren beste ikertaldi txikitxuagoa, banaka edo taldetxikitxuetan joaten diranentzat, batez ere lekaime berezibataz egon gura izaten danean.

Barne-bide orretan, eskumarantza iroldegi bi aurkitzendira; andraskoentzat eta gizonezkoentzat. Baita igon-gailluagorengo etxe mailletara igoteko, zurubiak erabilli barik.

Eta barne bidea artezean jarraitzean etxarte bateraelduten da, Iñaki Deunaren etxe aundira joateko.

Toki orretara eldu baiño lentxuago, barne-bideak ezke-rrara emoten dau ta andik iru jantokitara sartzeko ateakdagoz. Onein azkenean eskaratz ederra janariak ondo ger-tatzeko.

2

ATSEDENA

lkusgarrizko loradunak bazter txiki baten.

Bigarren etxe -oiñean otoiz-leku bikaiña ta berezia.Gogo iñarkunak emoten dauzan Zuzendariaren gela;baita gogo iñarkunak egiteko diardunen gela ederra, one-lan entzule guztiak nasai egon daitezan. Ba dago bestegela txikiago bat talde txikiagorentzat. Gero Gogarte-Etxera joaten diranen gelak; batzuk oe bikoak eta bestebatzuk oe bakarrekoak.

Beste irugarren etxe-oiña antzekoa da eta azkenez,gorago beste bat gasteentzat guztiz ondo gertauta, eurenotoi-toki txukunaz. Alan da guztiz be batzuetan gazteasko ikusten dira lurrean jesarrita euren otoitzak edooldozmenak erabilten.

Azken etxe-oin onetan igaro-toki eder bat ia-ia Azkoi-tia'raiño ikusegi ederraz. Igaro-toki au berezia da euriakizaten diranerako, onelan ba dagolako nun egurazte apurbat egin.

Onez gain, Gogarte Etxearen ostean baratz ederradago ta jarraian, antziña baten landatuta, askotarikozugatz ederrakaz ornituta, mendian-gora oian txiki batenantza emonaz. Gaur egun be beste zugatz batzuk landatudabez eta onelan baratz ori osotuta dago ta, orrelan, geurebegien aurrean ikuspegi bikaiña benetan agertzen da.

Baratz orretan landa ederrak dagoz eta euren arteanibilbide zabalak jarleku egokiakaz beteta, atsedena artueta buruan daukaguzan oldozmenak nasai erabilli ta aus-nartuteko.

Eta ori gitxi ez izan arren baster berezi txiki batenaskotariko loradunak jarri dabez geure poztasunerako.

Berebillak eukiteko toki egokia.

Eta onein aurreko landan "Sequoia gigantea" deritxonlandarea dago jarrita, itxura politekoa benetan eta ondozainduten ba dabe, barreneko abar bat bera be kendubarik, urte gitxi barru zugatz dotore baten itxurea artukodau.

Beste baster txiki baten larrosak bakar-bakarrik landa-tuak izan dira ta oneik be pozgarrizkoak dirala erakustendautse, ara begiratzen daben guztiai.

Esandako guztia poztasunik aundienaz ikusten dogu.Bakarrik uts bat dago geure ustez eta ez da arritzekoa,gizonek, geure lan guztietan, ia-ia beti utsak egiten dogu-zelako.

Ikusten dogun utsa auxe da: Garate'tar Franzisko AnaiZoriondunen basetxe ostean "Palmera" deritxon landarabat ezarri dabela. Landara orri ez deritxagu egoki lekuorretarako; beste tokiren baten ondo egongo da, baiñatoki orretan ez; ez eta ez.

Konturatzen ba gara, baserri orren izena"—ERREKARTE—" da. Orrek esan gura dau, gaur egunikusten ez ba'doguz be, aldi baten "erreka" edo "erreka-txu" batzuk egongo zirala ta orregaitik, orrelako toki

Basoa, oian txiki baten biurtuta.Aurrez-aurre:– ezkerrean, loradun txiki bat– ezkuman, "Sequia gigantea" zugatz ederra.

baten, egoki datorkion landarea "LEXARRA", (Gipuz-koan "LIZARRA" izenaz ezagutzen dana) izango litzate-kio. Gaiñera "LEXARRA "k gerizpe argitsu ta ozkirritsuaemoten dau bere azpian nasai egoteko.

Ikusten dogunez, "GOGARTE ETXEA" ez da bakar-bakarrik "Gogo Iñarkunak" egiteko, atseden-toki bereziabe ba da-ta. Onexegaitik, gogo zabalaz ara joan ezkero,gauza bi orreik egin leiz eta, gero, andik urtekeran nasai-tasun osoa aurkitzen da.

Ezagutzen ez dabenak eta ikusteko, aldi baten joangura ba dau, urrutizkinez (943-81 05 08'ra) deitu baiño ezdauko ta bialduko dautsoez urteroko zeregin guztiak.

Eta joatekotan egun zoragarriak izan daitezala, biotz-biotzez opa dautsagu.

EGILEOR'tar Jon'ek

3

BIZKAIA

ZENARRUTZA ZIORTZA (III)KONPOSTELA'RA BIDEAN

ERROMESEN JORABIDEAK

Zortzigarren gizaldi- inguruanasita, garrantzi aundiko bidea izanzan Europa osoan Santiago'renbidea. Erdi -aro osoan eragin aundiasortu eban bide orrek, erlejiño-giroan, salerosketan, erti- lenetan,kulturan eta abar.

Bizkaia'n eta Euskalerri osoanbe bere ikutua izan eban bide onek.Aiztu -eziñak doguz AymerikPikaud gotzain ibiltariak bere libu-rutxuan emoten dauzan barri irain-garriak.

Konpostela'rako bide onetanErti-lan ederrak daukaguz, erroma-niku tankerakoak. Gogoratu, estera-ko Palentzia'n dan Fromista'koMartin Deunaren eleizea, benetanerromaniku ederra.

Konpostela'ra joiazan errome-sak batzutan eleizak eginda aurki-tzen ebezan eta eraspen aundizurreratzen ziran olako monastegi edo etxe santuetara naizbaseleizetara. Beste batzutan eurak egiten ebezan etxeak.

Dana dala, monastegi edo eleiz ospetsu onein inguruanerromesentzat gaiso-etxeak eta ostatua eskintzen ziran.

Giro orretan sartuta aurkitzendogu erdi-aroan Ziortza'koMonastegia edo lekaide-etxea. Aztertu daigun pizka bat ara-zoa.

BIDEA

Euskalerrian zear joian Donejakue'ren bidea Ziortza'tikurrin ez dala igaroten zan. Kantauri itxasoaren ertzeko bideada.

Bide au, antza dagoanez, lenagokoa zan erromatarrenkaltzada aregaz batera joian, eta, batez be Santiago bidebiurtu zanetik, salerosketarako bide garrantzitsua zan.

Edestilariak diñoenez, santio-bide au Artibai errekeareninguruetatik sartzen zan Bizkai'ra, gero Markiña'tik Boli-bar'era eta emendik Ziortza'ra eltzeko. Bidelariak emenlaguntza aurkitzen eben eta bideak Gerrikaiz, Albiz, Menda-ta, Marmiz, Ajangiz, Gernika'ra ta Bermeo'ra jarraitzeneban.

Auxe zan erdiaro zarrean Bizkai'ko biderik ezagunenasortaldetik sartalderantz eta auxe izan zan zin egiteko Biz-kai'ko Jaunak artzen eben bidea, Bilbao'tik Gernika ta Ber-meo ra etorteko.

Ziortza Santio-Bidean izan ebangarrantzia gogoratzen dauskuenjakingarri batzuk be aurkitu al izandoguz edestian. Argien arazoa aur-kezten dabenak, Eleiza onen ingu-ruan ostatua edo gaiso-etxea egite-ko ziran agiriak doguz. Txiroakartzeko dala diñoe agiriak, esatera-ko 1.386'ko I Juan'en agiriak edoVI Klemente Aita Santuarenak. Au1527'koa da eta onelan diño: «Tokiaretara txiro asko eta beste norkierrukarri asko batzen ziran». Baiñaoraintsu ikusi al izan doguz besteagiri batzuk lekaide - etxeko agirite-gian eta oneitan bein eta barriroagertzen da ibiltari edo «peregrino»

berbea eta oneik dirala ostatu edo gaiso-etxe onen onurakartzen dabezenak ziurtatzen dau. Berba oneri buruz ara zerdiñoan Etxegarai'tar Karmelo'k argitasun aundiz inguruanbeste erromes - lekurik ez egoala jakiñik: «Zelako erromesen-tzat izan zeitekean gaiso-etxe edo ostatu ori, Donejakue'rajoiazan bidelarientzat izan ezik?».

Beste lekuko bat daukagu oraindiño Ziortza'n, Doneja-kue-bidean izan eban garrantzia agertzeko: Ziortzan bertanormetan -eta agertzen diran apaingarriak. Olakoak agertzendira Santio-bideko eleizetan, esaterako oskolak edo kontxak,makillak eta abar. Olakoak arkuen bitarteetan betegarri lezagertzen dira, esaterako ibiltoki itxi edo klaustroan, Irustaabataren ikurdian, abat onen illobian dagoan taldeko ibilta-riaren irudian, atean dan Donejakue'ren zaldidun irudian etainguruetan eta 1.721n. urtean Donejakue'ri altare bat eskin-tzen jakon lekuan.

EUROPAGAZ ALKARTUTA

Gaur Europa'gaz alkartzea eguneko gauzea ta arazoa da.Orra or ba bide orretan be Ziortza'k nondik dauan bere zer-ikusia. Donejakue'ren bideak Europa alkartu egin eban etabide orreik gure denporetarako be ibilli bear doguzan bideakdira. Bide orretan daukagu Ziortza.

OLAZAR'tar Martin'ek

Erdi-Aro'ko bide onen zati batgaur be ikusi daiteke beko bideanasi eta monastegira igoteko.

ERROMESAK

4

EDESTIA

EUZKO-GUDARIIZKILLATUEN AZKEN-MEZUAK

1939'an Aleman eta Batuen arteko guda asi zanean,iges eginda egon ziran Euskaldunak ez ziran egon bakezeuren alabearrarekin, Alemanak Franko'ren lagunak izanzirelako. Geroztik agertu zan lez.

Paris'eko Euskal ordezkaritzan, laster asi ziran bea-rrezko neurriak artzen, galbide guztiak desagertu daitezanAlemanak agertzerakoan, bai eurentzat bai bestientzat.

Ordezkaritzaren eskutuko arduradunak, pardel batzukbigaldu eutsoezan Dax'en bizi zan anaiari, euki ebazanpaperak arriskukoak izan ziralako, Alemanen eskuetarajaustia izan balitz. Eurak gordetzea izan zan agindua, Ale-manak Dax'era ondoratu arte.

Jakin gendunean, Alemanak Dax'era sartzen doiazela,kartoizko pardel aundietan egon ziran agiriak apurtu gen-duzan. Gau osoa egin gendun agiriak erretan, Eleiz-Nagu-siaren apaiz etxean, gela bateko tximinian. Paris'ekoardunadunaren anaia bizi-zan Iekua zan.

Agiriak erretzen joan giñan'en neurrian, erabilitako(kartoizkoa) pardeltxiki luzanga bategaz topo egin gen-dun, erroparen dendatan ibiltzen dabezanak arkondarakgordetzeko edo alango pardel-bat.

Izkillatzeko izan ziran Gudarien, azkeneko orduan ida-tzitako berbak ikusi genduzanean, gorde eta ez-apurtzekoerabagia artu gendun ala edo nola, oroigarrizko agiriakmerezimendu guztian ziralako. Negarrez eta begiak mal-koz beterik irakurten ibili giñan, aiek ereduzko aitorme-nak; edozein paper zatitan idatzitakoak. (Batzuk, txokola-tearen azal zatitan idatzita). Nolako gazteak euki ebazanEUSKADIK !:» Jauna artuta gero, iltzeko bildur-gabe-koak, prest egon ziranak; ia danak, euren KRISTAUFEDE- BEREZIA aitortuz «. Gogoan geratu jatan agiria,laburtxoa izan zan, baina adierazgarria bera, argi-argi era-kusten ebana eurak artu eben irakaskintza: «Espana'rinarda egiten edo gorrotatzen ez diegu irakatsi, EUSKADIMAITATZEN irakatsi dozkue, eta JAINKOARENGANA EUSKADIREN BIDETIK !».

Eleiz -Nagusiaren koruan (oso zailla bertara eltzeko)organu barruan gogoratu gindun izango zala, erliki-tegiedo pardel berezi ori ostontzeko lekua. Eta an ostondueban organu -joleak, ziurrezko lekuan.

Alango egun baten, aleman-gudari musika-zale bateketa a organu-jole trebeak igon eban korura, bere bilduma-tik zati batzuk jotera. Ustegabeko agertua ikusita etaaurrerantzean sarriago, bai beste aleman -gudariekin izanleike lakoan, pardel-txoa organutik ataratia erabagi gen-dun, eta beste apaiz bateri emon gordetzeko. Oso pozik

artu eban ardura ori arrisku aundia euki arren. Onek,zorionezko buratapena euki eban, idatz-lan guztiak kua-derno baten berriz idaztean, ordu askoko lana izan arren.Gero, berak gorde eban pardeltxo ori.

Guda amaitu zanean, Paris'eko pardelak artu ebaza-nak, bere anaiari emon eutson, ordurako ordezkaritzarenardura berriz artu ebalako, ALTXOR BITXI- EDER ORI.

Espaina'ra erri -agintea eldu zanean, Euskaldun edoGudari izkillatuen senitarteko batzuk, idaz-lan orren izae-ra jakin eben. Ajuriagerra jaunari bigalduak ziran ia guz-tiak, berak banatzen ebalako bear zan unetxo egokian. Ezdakigu zer gertatu zan. Paris'en ordezkaritzako arduradu-nak bere lan-postua itzi eban denborea zan.

Beste aldetik, guk egin genduzan ardurazko lanezgain, berezitasunezko altxor-bitxi aiek aurkitzeko alpe-rrak ziran. Ez bearrezko gauza baten-bat gertatu zan.

Guk itxaroten gendun, erri-agintea agertzerakoan,Eusko Alderdi Jeltzaleen eskuetan egon ziran lez idaz-lanauek, berak emango ebala ezagutzera aukan tresneri guz-tien bitartez. Aldizkariak askatasunean egin ziran; Eus-kal-telebista biak eta Euskal - irratiak ere bai. Baina zeku-la-be ez da agertu inon idazbitxi orren adierazpenik,gazte-berri artean ezinbesteko-on egingo ebana, gaurkogazteak ez dakielako guda-aurreko eta osteko gazteenartean nolako indarra ta sinismena euki ebenJAINKOA'gan eta ABERRIAN, eurentzat jarrai-bide edoeredu bikain izan daitezan.

Alango egun berezi baten, baietza emon euskuen:«esku-baltz baten bat arduratuta egon zala», idatz-lanbitxi oiek, odolagaz ziñatuta egon ziran atorraldiak, ikus-irakurriren argitara ez daitezan agertu.

Nire agiritegian daukat, idatzi ziran bitxi berezi oiekargazki- ugaritakoaz berriz ataratako kuadernua. Batenbaiño sarritan irakurtzen dodaz biotz - ikararekin.

ZIÑATUTAMITXELANA'tar MANUEL

ItzultzalleAtutxa'tar Paul

(2000-03-24)

"MENDIKO BASOAK ETA BARRUTIAK EZDOZUZ ERREKO"

Taoismoaren 67n. agindua.

5

BARRIAK

JAKINTZA, JOLASAK, ARAZOAK (BAKIO'N)

JATA-BIKE TXIRRINDULARITZA ALKARTEA

Jata-Bike Bakioko Txirrindularitza Alkartea errealitateada daborduko. Bizkaiko Txirrindularitza Federakundearilotuta dago eta, gaur egunean, 25 bazkide daukaz.

Aurtongo 2000 urterako elbururik nagusiena bazkidebarriak lortzea dabe eta, zeozelan, esponsorren bat eukiteabe bai, taldeak maillota euki daian.

Ekintzei buruz esan bear da, zera, Euskadiko MountainbikeZirkuitoko Leenengo Leiea eratu ebela, joan dan martiaren12an. Arrakasta andiko lasterketea izan zan, bertan 163 eskuar-tzaile egon zirala. Datorren maiatzerako Bakioko IV. Moun-tain-Bike Martxea eratu dabe, zeazto ilaren 13an, eta emen beaurreko urte bietako arrakastea lortzea itxaroten dabe.

Egoitz GARAI

BAKIOKO LIBURUTEGIAREN TXOKOALiburuez gan, berton euskeraz idatzitako aldizkariak be

artuten doguz. Txanda onetan, aldizkariotatik iru aitatukodeutsueguz:

Leenengoa, ARGIA. Euskalerriko astekari onek gaureguneko gai mamintsuak jorratuten dauz zazpi atal ezbardi-netan: politikea, ekonomiea, euskerea, gizartea, kulturea,astialdia eta eritxiak.

Bigarrena, ELHUYAR aldizkaria. llero elduten da liburu-tegira. Punta-puntako zientzia eta teknikea daukaz iturburu-tzat

Irugarrena, AIZU aldizkaria dogu. Liburutegiko txokoraeldu barria. AEKren euskaltegiek argitaratua. Euskera ikas-leei zuzenduta dagoan ezkero, artikuluak arinak izateaz ganiztegi txiki bat be ekarten dabe irakurketea erreztutekoasmotan.

Beste aldetik, aitatu gura dogu Eusko Jaularitzak bialdu-tako azken liburua "Laurak bat Montevideo 1876-1898: pri-mera euskal etxea del mundo", Euskalerritik kanpo izandiran euskaldunen bizitzea gogoratuteko.

MUSIKA TALDEAK BAKIONProbalekuan, ordutegi eta egun ezbardinetan, lau taldek

entsaietan dabe astero. Talde orren izenak oneexek dira:

"- Bi zilbor"– "Gogoak askatu"– "Club Zinbawe"– "Itxas 2.000"

Esate baterako, "Gogoak askatu" taldekoak oneek dira:Alberto, Gaizka, Iker eta Urtzi.

KONTROLBAKO SASTARTOKIAKGure erriko bide bazterretan, mendi bizkarretan zein ami-

letetan ainbat bider ikusi izan doguz baten batek, geienetanilun dagoanean, edonon, bertan beearen ganera botatako sas-tarrak edo etxeko ondakiak. Orreei deritxegu, bada, kontrol-bako sastartokiak.

Sastartokiok, ganera jaio eta, azi egiten dira arin-arin.Ingurugiro eta izadiari kalte andi be andiak egiten deutseezsastarrak edozein lekutara botaten dabenek. Bizkaiko Aldun-diak, daba, orreelango 168 kontrolbako sastartokiak garbitu

eta lekuak leengoratu gura dauz Bizkai osoan. Orreetatikbatzuk Bakion be bai. Sastarrak bota aal izateko, baina."Garbigunea" deritxen kontrolatutako sastartokiak atondukodira an-or-emen.

Iniaki MARTIARTU

BAKIOKO TXISTULARI TALDEAUrrengo lerrootan Bakioko txisturari taldeko kide dan

Jon Uriartegaz euki dogun berbalditxuaren emoitzea dauka-zue. Aor dozue, bada, talde ori ezagutzeko aukerea.

ZER: Noztik zabiltze txisturari talde lez eta zelan asizinen?

JU: Irugarren urtea izango da au. Beti ibili gara errikojaietan kalerik kale joten, baina orain iru urte batu ginan etaalantxe asi ginan, apur bat, talde lez antolatuta.

ZER: Zeintzuk dira zeuon elburu nagusiak?JU: Gure elburu nagusia errian txistua indartzea da. Ikus-

ten dogu azken urteotan txistuak indarra galdu dauana errianeta indar ori birreskuratzea da guretzako garrantzitsuena.Orretagaitik aalegintzen gara jai eta ekitaldirik geienetanegoten, txistuaz jai giroa sortzen.

ZER: Sasoirik gogorrena udaldia izango da, ezta?JU: Ez pentsatu, naiko zabalduta daukagu bearra urtean

zear. Baseleiza guztietara joaten gara euren ospakizunetan,au da, San Martin, San Kristobal, Santa Katalina, SanEsteban eta Santa Ursula baseleizetara. Ortik kanpo, errikojai nagusi guztietan egoten gara, eta gero, deitzen deuskuenjai eta leku ezbardinetan be egoten gara, Euskera Egunean,esate baterako.

ZER: Zelan ikusten dozu txistuaren osasuna erriko gaz-teen aldetik?

JU: Gazteenkaz asi ginan kalerik kale joten, baina orree-tatik geienek itzi egin deutsoe txistua joteari eta dago atzetikjarraipenik. Musika instrumenturen bat joteak aalegina eska-tzen dau eta ekin egin bear jako, ganera, uste dot txistuarenberotasun ori galdu egin dala gazteengan. Eta ganera, gaurkogazteek ekintza asko daukez parte artzeko eta aukera orreenartean, antza, txistuak galtzen dau oraingoz.

ZER: Emoten jako zeuen lanari garrantzirik erritarrenaldetik?

JU: Bai, batzuk ikusten dabe zelan or bearra eta aaleginadagozana eta konturatzen dira olango ekimenak berez ezdirana egiten.

ZER: Entzun edo ezagutu dozu zuk zeuk Bakioko txistu-lari zaarrik? Egon da inor?

JU: Nik bertokorik ez dot ezagutu. Leenago, beti etortenziran kanpokoak, Mungiakoak edo. Bakion instrumentuakjoteko baino abesteko tradizino andiagoa egon dala uste dotnik.

ZER: Aurrerantzean, orduan, txistuaren egoereak obaraegin bearko dau, ezta?

JU: Bai, zalantza barik. Ea denporea eta bearraz zaletasu-nak gorantza egiten dauan, ze une onetan, nik ez dot ikustentxistuaren aldeko berotasunik. Erriarentzako be aberasgarriizango litzake txistulari gazteek joten segitzea, baina, ikusiegingo dogu...

Unai BEITIA.

6

OITURAK

YEBRA DE BASA'N, SANTA OROSI'REN JAIA

é 4.ltC

Latxaga, gizon jakintsua eta Euskalerri'ko seme zintzoa danadaukagu, Euskalerriagaitik beti pentsalari eta beren gogame-nean, Euskal-izaeraren edestitik zear, bai gaur eguneko gertaeragaitik ere, egiñalak egiten dauzana.

1976'an "JAKA'RA ONEZ NAPARROA'N ZEAR" liburuaidatzi eben, erritxo guztiak oñez eta urratsean arakatuz; gaur,bitxi-bat dana eta aurrerakoan garrantzi aundiagokoa izangodauana.

Orregaitik, neuri esan ustan: Aragoi'en dauan SantaOrosi'ren Baselizara joan bear gendula beren jai egunean2.000'an Ekaina'ko 26'an, ikusteko nola ospatzen daben gauregunean jai berezi ori.

Nik, baietza emon neutson, eta bai arduratu zan ere lagunbategaz, Urkola eta Elizegi'tar Mikel ta beren emaste Bustillo taGonzalez'tar Elisa, UPV'an goi-maillako maisua bera eta ElisaErriko eskolan zuzendaria dana.

Lizarran jagi giñan goizeko 6'retan, eta gosarien osteanIruña'ko bidetik Jaka'ra eldu giñan, Sabiñago, eta Osan'en des-bideratu Yebra de Basa'ra eltzeko.

Erri onen Eleizan daukiez Santa Orosia'ren irudi eta baiberen buru-ezurrak, irudia'ren buru-barruan sartzen dabezanak,erromerian, Santa Orosia'ren Baselizara joateko urtean baten,jaia ospatzeko Orosi Martiria'ren omenez.

Yebra de Basa, azkeneko erritxo-bat da Oturia mendi azpiankokatuta dagoana. 1920 metru daukaz Oturia mendiak goitasu-nean, eta Santa Orosi'ren Baseliza bere zelaikada aundiaz 1.500metro'ra dago kokatuta goitasunean. Bertatik, argi-argi ikustenda Oturia'ren gallurra.

Yebra de Basa'n alkartzen dira goizeko seiretan ingurukoerritxo'koak, bai bertakoak ere, eta zazpiretan urtetan dabeSanta Orosi'ren baseliza'rantza eliz-biran; Yebra de Basa'renEleizako Gurutzea aurretik doala meza-mutil batek eroanda;urrengoak dantzariak makil-dantzan doazela txistularien doñua-renkin,; urren, ingurutako Gurutzeak, erromesak eroaten dabe-zanak (aurten, 12 izan dira, antziñan 100 baino geiago izatenziranak) euren erromes jantzirekin, eta eleiz-ikurriñak; ondoren-

go, Santa Orosia'ren irudia, lau andariren artean eroaten dabela;eta azken abadeak.

Geienak oñez igoten dabe eliz-biran, eta Santa Orosia'renBaseliza inguruan 5-6.000 giza-seme batuko ziran.

Goi-aldera 9 1/2-10' etarako elduko ziran, eta otoitzan baijantzan ere ekiten dabe, 12'etan Baselizako kanpaiak deitu-arte.

Leku askotatik joaten dira ospakizun ortara, ez bakarrikYebrade Basa eta ingurukoak, bai Bartzelona, Zalduba(Zaragoza) etaMadrilgoak ere, eta zer esanik ez, Oska'koak (Huesca) ere.

Meza Santua landan ospatu zan, ainbat kobla edo bertsuSanta Orosia'ri abestuz; dantzariak, baselizaren barman azkendantzak Martiria'ri ezkeiñiz.

Meza Santua ospatuz, abadeak dei egin euskun an egon giñengustiai, baskaldu ostean, arrastiko bostetan ain zuzen, pastoralakegingo zirala Orosi Martiren omenez, ospakizun guztietan egitendan lez. Eta orretarako, lekua mugatuta egon zan aurretik, iño-rengo arazorik ez daiten agertu.

Janaririk egon ez zan lez, edo ogi-tartekorik saltzen, edariakbaizik, gure zakelak arrastiko ordu-bi ta erdietan, berantza joanbear gendula esaten euskun

Artean, ez gintzazan geldirik egon, eta erdiratu giñen txistu-lariekin, bere jo- galluak nolakoak ziran jakiteko, eta an ikasigendun: txistua egurrezkoa zala, sugearen larruekin azalaztuta;txun-txuna ere, antziñekoa izanda ondo zainduta egoana zan.Galdetu genion, ia zenbat abesti eukazan beren jakin-sortan, etaamasei daukazela esan euskun, geienak Zubero'koak edo bar-diñ-antzekoak izanda beintzat. Gazteak ere, makil-dantzaz jan-tzan egiten ebenak, gureak dirala esango genuke. Mikel'ek esaneban makil-dantza orren buruz: "AUNAMENDIKO OITURAZALA" eta orregaitik "EUSKAL OITURA" ain zuzen.

Ezin dabe esan ez! Euskaldunak ez zirenik, eta euren itxuraeta izaerari begitu ezkero, ni "EUSKALDUNEN ARTEANIKUSTEN NINTZEN".

Latxaga, txistulariaz berbetan egon zan, eta 1976'an berenaitagaz gaurko egunan Ekaina'ko 26'an egon zala, argazkiakatara eutsozela mutil gazte-bat ondoan eukinda "JAKA'raONEZ NAFARRO'an ZEAR"'en liburua idatzi ta argitaratzeko.Txistulariak esan eutson, txistularien ondoan egon zan umeabera izan zala eta txistularia beren aita. Datorren urtean, osteraere joango giñela esan eutson Latxagak, eta liburua, nai Euske-raz idatzita egonda-be, eroango gendula berari eskaintzeko.

Sabiñanigo'n baskaldu gendun,eta jakintsuen artean, solase-ko alkar-izketa gozoa izan zan.

ATUTXA'tar PaulZORNOTZAN 2.000'an UZTAILLA'ren 3'an

7

BERTSOETAN

EUSKALDUNA

•;~'=--M'''3%--~

)

Euskaldun seme arrigarriaadi daukazu begiazure fedeak edertzen zaituzabaldurik giz argia,zeru ta lurrak gora zaitueeuskaldun agurgarriagoiko ortzetik agertu jatzuzuzentasun gidaria.

Jaioterria ta Jaungoikoadira zure oiñarriakgorengo izaki eder bi oneksortu deutzue errialenen lenengo gure Jainkoada zure argi bidia,onen ondoren, bizi bizirik,euzko lur maitegarria.

Sustrai onetan ikusi dozuzure bizia indarturik,egi egitan, gizonarentzatez dago bide obarik,Ni naz bidea autortu euskungure Aitak betidanik,au da egia euskaldunentzatlorrotz zuzenez josirik.

Bigarren itza... zoragarria...eldu jaku zeRu goitikeusko semeak onartutekogogo onez biotzetik,NI naz egia diñosku Jaunakargiaz inguraturik.giza biotzak bizi daitezeneskubidez indarturik.

Euzko gizadi sinismendunakez dau nai daiztakeririkerria zabal ta eskubidezikusi nai dau bizirik.berezkoa dan zintzotasuna.biotz barnean sorturikegiaz doa bere bideanmaitasun garrez suturik.

Irugarren itz agurgarriazerutik dator kantariabotz zoliaz abestuagazmaite daben erriari,euzko biotzak oroz goitikanentzuten dautso Jaunari,gora ta gora, geroztik beti,jarraituz Jaungoikoari.

Polzaldietan eusko semeakdabiltzaz esker -miñetanneke aldian gora begiraeskari ederrenetan,iturri on bat dauka biziakJankoaren eskuetaneta euzkotar zeru zaleakbizia maite egitan.

Jainko Altsuak ba-ditu lurrezbere maitale zintzoak.Jaungoiko onak ikusten ditubere aurrean etsaiak,Bizkaiko lurrez Bilbo gaiñeandagon Jesusen Biotzakizan zituan aldi aretanbere erasotzailleak.

Lege gizonen batzar nausianagertu zan arazoaJesusi buruz... baietz ta ezetz...apurtzeko irudia.zorionean AGIRRETARRAKagertuz goi adoria,eurak bakarrik babestu ebenJesusen Biotz maitia.

Zergatik dauka euskal jatorrakzuzentasun guraria...Nork emon dautso euzko onariain indar zoragarria.lurretik gora onartuten dauegiearen adoriaeta berez dan Maisu Nausiakagertzen dautse bidia.

Berezko deia dau euskalduakjorratuteko bidiak.ain da ederra mundu guztiagoratuteko anaiak,bizitza billa urten etxetikta aurrian daukaz erriakbiotz zabalez edegirikanbizitzaren goi atiak.

Eusko semea zuzentasunezdoa mundu zabalerata bere argiz eta biotzezbegira dago izadira,abegi onez artuten dabeeusko kristauen jokerata euskalduna agintzen dabilgizon zuzenen erara.

PAULIN

•¡• ►1►~- ~../'./'~~¡•

8

KONTU-KONTARI

IGEL BATEN GOITIK-BERANTZ

Antxiña bañoantxiñago izan -zanlurre'ko leku baten,izeneko Berakalde:Agertuzanla, andikoistil baten, beinbe ezzan ezagutulako, igelbat, eukanak ulediurremargodun eder taluzea. Ez ori bakarik,zalako gutxienetik bostoñeko luzea, ta ibilten-zana zutik. Orregaitikzan, beinbe ikusi igelalakorik. Baita be, igelaren aboska ez zalakobeste igelen lakua,

entzuten zalako: «kun-kun-klin-kon» bañe txilinkaren ots eres ere-siten atsegingarri. Batetik itxura berritasuna igelarena, ta bestetikaboska ots eres eresitan atsegingarrak zirikatutenebein igel ikusigarri arek.

IILurreko leku gustieaitik, jakiñegez, aldebatetik ezan alas itxas-

txoriak, bestetik egaberak, lastatxoriak, irra-irrak , txori lapurrak,orreik ta geiagok lurgañean, ta lur-beko arteko guztietakoak zabal-du ebein izparbarri ori; alantxe, leku gustietakoak ikusnaiz betetaberritasun arelakoaz. Berakalde-ko ingurutan ikustezean.

Egun areitan Lurrean bi-bernako lurtegiak ondiok ez dagozen.Orduarte ikuzi ebein artean igel uledin a, euan txindurreartean

jakintsun bat, ta onen ezanez: «Igel ori da izatasunen izukari bat-bakarra. Beinbe nere jakiñez, ez dalako ikuzi onelako igelerik,izanlezkela dala, nere uztez, berezko gertakari bat». Beintzat oriorrelan izan-gozan, edo ¿izangozan orrelako igelazkenekoa, igeluledi a, danen aurrean euana?. ¿Zer egiten?.

Igel arek, ikustenebenez, zenbat ta zenbat etorten zeala beariikustera, bera -be ikusten-zan beren ispilluan, istilean, geratutekobeari ikusten ureko ispilluan.ezanarez: «Bai, benetan politena naiz,ederrena, danorrein anean». Ta ibiltezan pozik, arrotasunen atza-marretan.

«Ni baño politagorik, ederragorik ez dago iñunbe. Orregaitikdatoz ainbeste, ona, neri ikustera». Ta berriz ikustezan beren istilkoispilluan.

Bañe, beinbaten, ainbeste ikuspera artean, ikusi eben igel arek,an ondorengo, NEREIBAION, zenbait beren ikusnai iratzarrieuzen, beinbe ez ebena ikuzi:

¿Zeiñ zan?: ITXAS LAMIA-MAITAGARRI bat begiratuteneutzala ta eskuas bialdutenentzala musuak. Igel a geratuzan itzutu-talez beinbe ez ebeineñako ikuzi alakorik.

Itxas Lamia geratuzan begira uledi urremargodun igelenari,ezanaz, berentzat: «Ni nago KARTSOIL -ULE -GABE, jantzitenITXAS -BEDARRAK ez ikusieiñ nere kartsoilea. Egiñ bierdot ale-giñ gusteak kentzeko igel orreri beren uledi eder ori, egon-eizenorren buruan ordez, nere buruan, ¡izan eizen nerea!».

Ortik aun-era ITXAS-LAMIAK ekiñ eben beren bearra, lapur-tuteko igelari uledi a.

ITXAS-LAMIA euan bekaizkeriz irakiten, ta ikustenebenianigelen arrotasuna aundia zala.

Irabasteko igelen gogoa, itzas - lamiak ezaten eutzan: "Edertazu-nez iñok ez dotzu irabasten, zure aboska da atsegingarria, zure soi-ñek ez dako berdinik lur guztean, zure begikera da aiñ ikusgarria".

Ta orrelako miñ-labanaz, egunero azte baten, igela euan gertu naie-benerako itxas - lamiak.

Arrotasunak eruan eutzan igel areri nai ebenera itxas-lamiak:geratu eizela igel a¡ lo!.

Itxas-lamiak arkuntz aretarako eukan gertatuta logarrigarri bat,ta igel ak edadi edo arnastu-artze eben, geratuteko lo, arri-bat lez,¡illebaten!. Orrelan eukan itxas -lamiak naiebena, egiteko an ibai-bazterrean: bir-aldaketa zerraldatu igelen burutik, uledi gusteaitxas - lamiaren burura, banan - banan. Danori egiñen itxas- lamiakestaldu alaz igelari itxas-bedar neikuaz, iñorek ez ikuzieiten egite-nebena igel areri.

Orrelan iratzarri zanean igela, ta ikuzizanean Nereibaion ureta-ko ispilluan beren uledi eder gabe, gustiz kartsoil -ulegabe berenburua, joan zan beren istileko ispilluan ikustera zelan euan berenburua, ikusteko geratuzala beren uledi eder gabe, guztiz ule-gabe.Eziñ eben ziñistu ikustezanez. Orrelan ekin zan didarka, baña berenaboska be aldatusan, lengo «KRO-KRO-KRO -a». Dana aldatusan,geiago ez ibillen zutik.

~

~¡Emetik aurrera ni ez naiz izango

~_♦

izanitzanal. Belu izan-arren, orain ,;,„\ikustendot zer diazen: bakuntasu-na, arrotasuna, gezurre, bekaiz- )kerzie, gutiziatua, zurikeria,irritasuna, koipekeria, azpikeria,utsalkeria, andikeria, gaiztasunata ainbeste geiago!.

¡Urte areitan izan nitzan, bañe oraiñ ni ez nazizanitzana, igel ulegabea baño: ¡Ez naiz ezer!,¡Ez naiz ezer...!" -ezaten euzan negarrez itxotenberen malko - artean...

VONDORENTxindur jakintzuak jakin ebenian igel uledi eder aren Zorigai-

tzea oroitu eben, bein entzunebena Amazonas ibai aundi arenaldeiartean:

"Ez zate igo aiñ-aiñ gora- ainbesteko sari txipi-uztezaralako geinartean geiena,ba zugatz aundienari, an goi-goi,aizeak be kentzenlez beren lora maitea".

ONTZATEGITXULima, Perú.

Ipu- au da bat agertuzianean CUZCO-n, PERU -n etxezar bateko gaimo-netan, ta uztendabeñe batzuk, izaniezkieilla Lope Aguirre-n beeranizkoe-nak. Ipuin oneik dagozeiñ idaztita ONTZATEGITXU-tik, pergamiñetan(auntz-larruetan) antxiña ta ikuskekaribatek 1940 urtietan erozieutzela,andiko zaltzallebateri. Ipuin oneik uztenda izanziala idaztita 1.650-1.700urtietan (g.g.b). Orregaitik iratzargatu dabe gogo -aundea irakule artean.

Idazle batek ezandau: «Ipuin oneik ez dea bakarrik onak gaztientzat,baaita-be naguzientzat ».

IZAR ARGIALDE-k (Lima'n, Perú n) ezatendau uztendabela ipuinoneik dagozela idaztita BIZKAIA-ko antxinako euzkerean.

IVEzatenzan:« ¡Zelako zentzu gabe izan naiz!¡Zelako burugabeko izan naiz!¿Zelak izan Iezke geratunai-

zela nere uledi eder gabe?¡Zelako lotsa nerea!

9

ALBISTEAK

BAKIO

Bentatik Bizkarganerako espaloiak amaitzeko agineanBentako aparkalekutik Bizkarganera doan bidearen alboko

espaloiak emendik gitxira amaituko dira. Bearrok zezeilean asiziran eta maiatzean amaitzea aurreikusita dago. Alan da ze, bearorreek, aprobetxatuz, aparkalekuko gunea apur bat anditu da etaBakion oinez ibilteko beste eremu bat egongo da.Bakioko Udalak 50.000 pezetako dirulaguntzea SEASKAri

Seaskako "Herri Urrats"jaia 2000ko maiatzaren 14an egongoda "Gaurdanik gerora" leloaren pean. Ori dala eta, jaietako antola-tzaileek udalari bialdu eutsoen Iparraldeko ikastolei dizuz laguntze-ko eskabidea. Udalak eskabidea kontuan artu eta 50.000 pezetakozenbatekoa emon deutse ekarkin ekonomiko lez. Era berean, Eus-kera Batzordeak "Herri Urrats" jai andi orretara joateko autobusaipiniko dau. Alan bada, bakiotar guztiak animatu gura doguz euske-rearen aldeko jai orretara joan daitezan.Bakion Euskadiko Mendi Bizikletako Txapelketea

Martiaren 12an Bakion egin zan Euskadiko Mendi Bizikletakoamar leia puntuagarrietariko leenengoa. Leiaketa orretan 163 txi-rrindularik artu eben esku ainbat kategoriatan bananduta. Eskuar-tzaileek igarrian-igarrian itzi gura izan eben Bakion izandako anto-laketa ona eta giro bikaina.Bakio Monzambikegaz bat eginda

Guztiok dakigun lez, zezeileko uriolen ondorioz, Mozambikeune onetan estualdi ezin larriagoan dago. Ori dala eta, udalak100.000 pezetako laguntzinoa eldu eragin gura izan deutso errialdeorreri, EUDEL alkartea osotzen daben udal guztiek batera abianipinitako kanpainearen bitartez. Era berean, erritarrei laguntzinoaemoteko eskatu jake BBK-ko 2095-0611-00-9102291358 kontuzenbakian dirua sartuz.San Pelaioko Urkitxiko ur biltegia amaituta

Udalak daborduko San Pelaio auzoko Urkitxiko ur biltegiaamaitu dau. Orren elburua izan da auzoko orrelako erritarrei beardan moduko zerbitzua emotea. Izan be, oraintsu arte ango ura Bur-goatik artzen zan, baina sikate sasoian ez zan eskabideari egitekobeste. Ori dala eta, 100 metro kubikoko ur biltegi barria egin da,sanpelaiotarrek problema bape euki ez daien ur ornidureagaz.Udalak 5 udaltzain eta 3 ondartzain bearleku sortu dauz uda-rako

Udalak martian barrena egin dauz udaltzain eta ondartzainakaldi batez kontratatzeko probak. Iru ondartzain eta bost udaltzainplazatarako probak amaitu ostean, azterketak gainditu dabezanenizendapenak egin bear dira.Identifikatuak areatzan ondoratutako belaontziaren ondaki-nak

Ikerketa onegaz arduratzen dan lan taldeak (Miguel UriarteSancho, Juan Uriarte De Grado, Sabin Uriarte Picó, Ander UriarteEgurrola, Iñaki Oiarzabal Uriarte, Igor Goti Zugadi eta Alejandrode Pablo) zeaztu aal izan dau belaontzi ori "Sloop" izeneko fragataingelesa izan zala. Itsasontzi ori 1800-1840. urte ingurukoa zan etamakila bakarra eukan, bai eta erreskadan ipinitako bela triangeluarbi be. Kortsarioek eta itsas lapurrek erabili oi ebezan ontzien antze-rakoa zan. Ikerlan oneri jarraituz, XIX. mendearen erdialdean egineta Bakioko Udalak 1890etik aurrera erabilitako armarrian agertzendana (egiaztatu aal izan da orren ezaugarrien antzeko belaontzi batagiri dala) ondoratutakoagaz zerikusia euki leikena. Armarriarenirudian itsaso bizi-bizia eta belaontzi bat agertzen dira, bai etaBakioko parrokiaren dorrea be, gaur eguneko armarrian itsasargibatez ordeztua izan dana.

Kanoiak ibiltokian ipiniko dira eta, geroago, etorkizunekomuseoan

Orain arte ondakin orreetatik birreskuratu aal izan dira 7 kanoi,kanoietarako bolak (normalak eta ausleak), aingura bat, fusil bat,kanoietako baketak, eskudelaren, balkoiaren zein txokoaren zatibatzuk eta "B" iniziala daukan kontrapisua.

Orreek guztiorreek jagon guran, gatzak sortutako ugertzea neu-tralizatzeko aaleginak egiten dabilz, ondatu ez daitezan.

Alan da ze, kanoiak birreskuratu ostean, udalak itsas ibiltokia-ren erdialdean ipiniko dauz. Edozelan be, Bakioko museoa abianipinten danean, kanoiok bertan kokatuko dira. Ganera, euren isto-riea jasoko dauan erakusketea egiteko asmoa dago.Patxi Renteria, txarrikietako Euskadiko txapelduna, Sopuertan

Sopuertan martiaren leenengo asteburuan egindako txarriki txa-pelketan Bakioko Patxi Renteria izendatu eben txarrikietako Eus-kadiko egilerik onena. Daña dala, ez da Patxik irabazi dauan lenen-go saria. Izan be, Mungiako San Antontxuko ferian bigarren lotuzan txorizoen txapelketan. Alan da ze, Sopuertara bertaratu zanbere produktuen kalitatea egiaztatu guran. "Aurreko sanen ostean,neure buruari esan deutsot: gurean egiten dan txorizoak zerikusiaeuki bear dauala orrelakoak irabazteko orduan. Orduan bada, onaetorri gara ori egiaztatzen".Nekazalturismoa bultzatzeko ikastaroa

Apirilean nekazalturismoaren inguruko ikastaroa amaitu da arra-kasta osoz. Bertan 20 pertsonak artu dabe esku eta 3 gai izan diranagusi: batetik, finantziazinoa; besterik, kalitatea eta zerbitzua eta,azkenik, paisaia eta eraikinak jagon eta birreskuratzeko gida lerroak.

ZIDURIBAKIOKO SAN PELAIO BASELEIZEA

Gure erriko auzorik ederrenetariko bateri izena emoten deutsoneleizearen ganeko azalpen batzuk doatzuez urrengo lerrootan.Jakingo dozuenez, oraintsu izan da barriztatua erlijiozko eraikin orieta esan bear da, bear onona egin dabela bertan.

—Eleiza orrek daukazan ezaugarririk nagusienak erromanikosasoikoak dira, au da, XII. gizaldiaren ingurukoak. Zeazkiro, isto-rialariek gizaldi aren azken berrogeita amar urteetan kokatzen dabeberaren eraikuntzea. Esan bear dogu be, Bizkaiko Arte Erromani-koaren erakusle nagusiak Abrisketako San Pedro, ZumetzagakoSan Migel eta Bakioko San Pelaio dirala, eta orrek esan gura dau,garrantzi andia euki ebala inguru onek sasoi ilun eta gogor areetan.Kontuan artu XII. gizaldia zala, eta oraindinokarren baserria, gukezagutzen dogun eran, ez egoala.

—Ez da arkitekturan jakituna izan bear, San Pelaiok eta Zume-tzagako San Migelek antza andia daukena ikusteko, batez be, eurenarrizko sendotasun parebakoan, sartukerako eta altara atzeko deko-razinoan. Bear bada, argin eta beargin eurok eregiko ebezan biak.

Beste alde batetik, jakitunek dinoenetik, San Pelaio eregi eizan Gaztelugatxeko San Joanera joateak ekarten eban nekeagaitik.Alan da ze, Gaztelugatxe lotu zan gotorleku edo fraileen eremutokiizateko eta eleizkizunak, geienbat, San Pelaion egiten ebezan.

—Garrantzizkoa da be, Santiagoko Bide ospetsuaren itsasalde-ko adarretariko bat emendik igaroten zata. Sasoi areetako errome-sek Gaztelugatxeko eremutokian artzen eben atsedena.

- Guzti au kontuan artuta, ikusten da, geuk bere, erri txiker izanarren, istoriea euki badaukaguna, eta ori gozatu eta jagon bearkogeunkela, gure atzekoek jaso daien, guk geure aurrekoengandikartu doguna.

UNAI BEITIA

10

KONTU-KONTARI

ONDO EGINAK ZER MEREZI DAUAN

(R.M. Azkueren ipuina)Otsoa, arri andi batek azpian artuta, urten ezinik arnasoska

egoan. Gizon bat beraren ondotik igaro zan.

—"Atara naik emendik, laguna, atara naik"-zirautso otsoak.—"Baina ik jan egingo nok eta oba joat nik bakea."—"Ez, ez aut jango eta atara naik."

Gizon arek, azkenean, otsoa arripetik atara eban. Otsoakorduan:

—"Gose danak jan egin bear jok eta oraintxe jan bear aut.""Ez deustak esan ba, jan barik itziko nindukala?"

—" Esan bai, baina gose danak jan bear jok eta..""Ona ba, otsoko: bidez bat egin daiguzan iruren burubidea

jarraitu daigun. Ondo eginak txarto merezi dauala badinoe, jan naikorduantxe"

Badoaz, badoaz, badoaz ta bide ondoan txakurra aurkitu eben,oztan-oztan ebilen txakur zaarra, musturra lurregino goseak makur-tuta eukana.

—"Eup!" - otsoak txakurrari. "Ondo eginak zer merezi dau?"— "Ondo eginak txarto. Makina bat erderdi antzitu dodaz nik

ugazabearentzako eta orain gosez ementxe nauka!"

Badoaz barriro, joan ta joan eta bei zaarra aurkitu eben, larrabaten oboen-oboen ebilela.

—"Laguna"-itandu eutson otsoak, "ondo eginak zer merezidau?"

"Ondo eginak txarto. Amaika esne zurrutada eder emonikoabanaz ni eta orain ementxe nauke gosez azur utsean!"

Otsoak orduan gizonari:

—"Onezkero jan bear aut"-esan eutson.— "Ez ni, irugarrenari beraren eritxia entzun barik."

Aurrera ta aurrera joiazala, lukia aurkitu eben.

—"Ondo eginak zer merezi dau lukito?"—"Ondo eginak zer merezi dauan! Ea ondo egin ori zelakoa

dan".

Batak eta besteak lukiari curen artean jazo zana edetsi eutsoen.Lukiak orduan:

"Otsoko!, leen zelan egon zan ikusi bear joaguk, orretarako"Ori esanaz, irurak leengo bideetan zear, aroko arri andia aurki-

tu arte, ibili ziran.—"Auxe da arria" -esan eban gizonak.Lukiak eta gizonak otsoa arriaren azpian imini eta esan eban

lukiak:— "Egon aite orain berton, kokolo txarreko ori!"Ori esanda, gizonagaz batera alde egin eban.Ori alan izan bazan,sartu daitela kalabazaneta urten daialaUretako errotan

BERBALAPIKOA

bidez bat egin daiguzan= bidean aurkituten doguzan.burubide= aolku.oztan-oztan= nekez, doi-doi.antzitu= arrapatu, oratu.oboen-oboen= birala, itzulika.lukiko= ipuinetako lukia.jazo= gertatu, pasatu.edatsi= edestu, kontatu.joaguk= dogu. (itanoa)aite= zaitez. (itanoa)arnasoska= arnasestuka, itobearrean.igaro= pasatu.naik= naizu. (itanoa)zirautson= esan eutson. (irautsi)nok= nozu (itanoa)joat= dot. (itanoa)deustak= deustazu. (itanoa)otsoko= ipuinetako otsoa.

Dakizuen lez, Euskalerria da Europako jaiotza tasarik txikerre-na daukan errialdea. Gauzak olan, ainbat komunikabidetan entzu-ten asiak gara gizarte segurantzea eta jubilazinoko soldatea desa-gertu leikezala, gizarte gero eta zaarragoa izango dala eta kanpota-rrak ekarri bearko dirala bear egiteko.

ZERek ainbat bakiotarreri itaundu gura izan deutse zer egingoleukeen orrelango egoereari urtenbideren bat topetako.

Antza, Euskalerrian ez dago bear da beste umerik.Zuk zer egingo zeunke egoera ori konpontzeko?

Gorka UriarteNik egin bearrekoa egin dot. Dana dala, gauza erreza egin leite-

ke: kondoiak zulatuta saldu. Txantxa ona izango litzateke.

Joan Mari AbioOraingo gazteek lar dakie umeak mundu onetara ekarteko, ze

ezkondu baino leenago ondo baino obeto ezkonduta dagoz eta larondo bizi gura dabe. Dana dala, bide bat izan leiteke, ama edo aita-ri dirulaguntza ona emotea umea jagotearren.

Sabino AreitioLeenengo bizi bear da eta gero, 40 urtegaz edo, umeak mundu-

ra ekarten asi.

Jasone LongaraiAita-amei erreztasun geiago emon bear jakez, benetako zerbi-

tzuak eskainiz. Umezaintoki gitxi eta karuak daukaguz, eta, gane-ra, andrazkoei ondino be itaunduten deuskue ea umeak ekartekoasmorik daukagun ala ez. Umeak ekarri bear badira, orren aldekopolitiketa bultzatu bear da

Sokorro BilbaoNik gatx-gatx ikusten dot kontu ori, oso eroso bizi gura dogula-

ko. Ganera, nik ez dakit jendea konforme egongo dan umeak edogazteak kanpotik ekarteko. Ume gitxiago ikusten oitu bearko dogu,seguru antzean.

Maria SantistebanUmeak azi eta jagoteko denpora geiago euki bearko leukee

gurasoek. Ez dot uste diruak bakarrik arazoa konpondu leikela.

ZIRUDI

Iniaki MARTIARTU

ZER DERITXOZU?

11

BIZKAIA

BURDIN-OLAK (III): SALTZEN

Gure burdin-olak lanik geienegin eben urteakXIII gizalditikXVIII rakoakizan ziran. 500urte! Ez diragitxi! XVIIIgizal diarenazkeneratza asizan jaustenekintza onuratsuau. Gero esangodogu zergaitik.

Ba- dakiguXIII gizaldiangure burdiñea

Inglaterra'n sal-tzen zana, Baio-na bitarteko zala.Gizaldi orretanbaita, 1.253n.urtean, euskal-dunen burdiñea-

ren salketak Brujas'en agertzen dira. XIII gizaldiaren azkenean,XIV eta XV'ean Euskaldunen burdiñea Europa guztian gurenazan. Burdiña ori sutegi txikietan lortua zan,oraindiño txirrinkaidar-emoilea asmau barik egoalako. Daukaguzan agiriak dauka-guzalako, esan geinke urtero saltzen zan burdiñea, Gipuz-koa'koa be barru dala, 4.000 edo 5.000 tone zirala. Gaur gitxidala esan geinke, baiña urte areitarako asko be asko zan.

Burdiña au eroateko Baiona'ko ontziak ugaritu ziran etaBizkai'koak be XIV gizaldian Europa'n ugarienak ziran.1.397n.urtean errege-agindu bat agertu zan, bertokoak ezdiran ontzietan burdiñea eroatea galazoten ebana.

Aibat urtetan, ostera, Euskalerrian ez zan lan aundirikegin burdiñea aldatzeko eta Toulouse'tik, Rochelle'tik etaNormandia'tik ekarten genduzan burdiñezko tramankuluak.1.293'an Donostia'k burdiñezko orratzak, amuak, erpi-ñak,orkillak eta elestunak ekartzen ebazan,baita eungintza-rako tramankuluak, burdin-ariak, burmeak, titerak eta ola-koak be Olako burdiñezko gauzak saltzen XV gizaldian asigiñan: orratzak, aingurak, untzeak eta abar.

XIV ta XV gizladietan Bizkai'ko burdiñea izan zan Espa-ña-inguruan , Flandes'en eta Inglaterra'n itxas-ontzi asko etaasko erabilten ebazana. Florentzia'ko salerosle batek itzidauskun ingurrazti baten,XV gizaldikoa berau, España'koburdiñea urteteko kai lez oneik agertzen dira: Satander,Laredo, Castro-Urdiales, Bermeo-Getaria eta Donostia etaau diño gaiñera: "Burdiña-kopuru aundiak ateraten dira".Ba-diño burdiña ori nora doan be: Sevilla, Brujas, Lisboa,Inglaterra, Barzelona.

FRANTZE'RAGure burdiñea eroateko portuen artean ez dira agiri Fran-

tze'ko kaiak. Zergaitik ori? Italia ko ontziak Frantze'ko kaie-tara sartzen ez ziralako or euskaldunak ziran nagusi.

Esan geinke,baita, XVII gizaldian gure burdiñea bear-bearrekoa zala Frantze'n, lurralde onetan burdiña gitxi egi-ten zalako, bear eben baiño askoz gitxiago eta Ansa'kolurraldetik be ekarten ebela.

Ba-daukagu beste idazki bat, aldi aretakoa, orduko bur-din- salketa nondik nora ebillan jakiteko.XV gizaldikoa daeta auxe diño Frantze'ko deitzailleak: «Orain aitatu daigunburdiñea. Zuek Inglaterra'ko burdiñea daukazue. Frantze'n.be ugari daukagu. Baiña itxas-ontziak egiteko burdiñerikonena Bizkai'koa da. Au okertu egiten da zatitu barik. GuBizkaia'ren auzokoak gara eta orregaitik eskuratu geinkeBizkai'tik burdin asko eta merkea.»

Esan dogun lez, Bizkai'ko burdiñea ugari sartzen zanFrantze `ko kaietara,naizta gauza erreza izan ez zenbat esa-tea, ori argitzeko beste agiri ez daukagulako.

Baiona,urrean dagoalako,ona izan da Bizkai'ko burdiñeaeroan eta banatzeko. Ortik joan zan Inglaterra'ra. Gaiñera urionetara etorten zan Naparroa'ko burdiñea be, Auñamendi-gaiñetik. Badakigu gure burdiñea Baiona'tik legorrez Bear-ne'ra saltzen zana (XIV gizaldian), eta aldik Normandia'rabe bai.

Bordele'k ez eukan artu-emon aundirik gugaz arlo one-tan. La Rochelle'k ostera bai, Bilbao'ik eta Aviles'etik croa-ten eban.

FLANDESEuropa'n burdiñerik geien erosten euskuna Flandes zan,

batez be Brujas eta Anberes. Uri oneitan langintza aundiaegoan eta asko bear eben eta beste leku batzutara saldu beegiten eben, edo laterriak alkarregaz asarre ziralako eta mer-keagoa zalako.

XIV eta XV giozaldian agiri askok aitatzen dauz Brujasen diran saltzailleak, gero Anberes'koak. 1.344n.urtean Bil-bao'tarrak 150.000 libra burdiña saldu ebezan.

INGLATERRAEz Flandes eta Normandia'ra saltzen zan beste,España'ko

erregea eta Inglaterra'koa asarre zirala, baiña bai Eskozia'raesaterako urte orretan 42 itxas-ontzitan 700.000 libra edo300 tone eldu ziran.

Bristol eta Baiona'ko kaien artean artu-emon aundiakizan ziran eta Bizkai'ko kaiakaz be ba-eukezan artu-emonak.Southampton'era 1429 eta 1.430n.urteetan Bilbao'tik, Baio-na'tik eta Flande'etik 451 tone burdiña eldu ziran. Onda-rroa'ko Pedro'k eroian Bilbao (Bylwabe)'ko Santa Mariaontziak, uztaillaren 26an, 4 tone burdin,14 milla untze croanebazan eta iraillean Deba'ko Magdalena ontziak untzeak etatone ta lauren burdin.

Labur esateko, Euskalerriko burdiñea XIII ta XIV gizal-dietan Atlantikoan diran kaietara eta Mantxa'ra eldu zan,baita ipar- itxasotik Brujas, Anberes eta Zelandia'ko kaietaraeta Iglaterrako egoaldean diran kaietara ta Irlanda'koetara.

Lurrarte-Itxasoaren inguru osoan be ibilli zan Bizkai'koburdiñea.

OLAZAR'tar Martin'ek

Bizkaiko Burdinea saltzeko dideak; Frantzia'raFrandes'era, Englad'era, XIV Gizalditik XVI era.

12

BERTSOETAN

OGEIGARREN ILLEBETEGARRENEANTXALA

Urtebieta Baserria.

Galdakaoko Bittor Askagorta bertsolariak egiñeko bertsoparpeletatik, ogeigarren illabetean beintxa batek egiñekotxal bat zala ta, orain urte asko, Bengoetxe auzuneko TomasGarai jaunak bertso atal bazuk konta eustazan, ta geroagoUsabo baserriko Maria Zelaiak baita Anastasio bertsolarienalaba Benardak eta oraintsuago beste alaba Maria Teresak bekontau eustazan Gertakizuna Urtebieta baserrian gertaukoada. Esanekoengadik dakigu Emeteri eta Antoni Asua taraistek Andres eta Anastasio Larrea tar anaiekaz eskonduzirala, eta orrelan Karlos Asua jaunagaz koñetu biurtu.

Anastasio bertsolarie be bazan eta, Karlos/ere malla ortanzebillen.

Gertakizunaren oñarria onela asten da. Edonork zekorra-gana bei bat, beintxa bat eroan, da gero beien Ermandadarabota ta Errematako beintxea zan lez, Andres Larreak erosi.Baña beintxa aren txala egiteko denporea etorri ta beia antzaartu barik zegoenez antzue zalata ernari esan lez geratuAndreseri Karlos bere koñetuek erosi ta onek beia besteganadu batzukaz basora bota, eta...(?) zekorragana eroane-kotik ogeigarren illabetean Urtebietako baserrian, 1925ganen urtean beia txala egiten pareu.

Geube zan eta urte areitan eta geroago ere baserri eta etzeaskotan argi eletrikurik ezegoan ta bein ilundu ezkero orrenordez kurtzulu argi, kandela argi edo ta geroago ere karburuargia ere erabilten ziran. Gau artan ba beiari txala atarazotenKarlos eta Andres, koñetuek, laguntzen ta Antoni kurtzuluantzera argi egiten.

Txal barri ori zekorraganaeroan da ordutik ogeigarren illa-betean jaio zala ta Galdakaokobuztarri egille bat Idelfonso

Galdakaoko frontoia alboko ormeabotata, baña frontoiagaz pareanprobalekua zegoen, ta gaur egun

frontoi barri bat egiteko izanarren,probalekuko arriak oraindikan ere

argazkian ikusten dira.

Txalari 1925 garren urtean egineko husterri bakarra.

Urtau (Hurtado) jaunari deitu ta arek buztarri bakar bat txa-larentzat egin eban ede, kate ta guzti ta txalari buruan ipiñita Galdakaoko Udaletxe ondoko idi proba lekura, frontoiparera eroan, txalari buruan adar aundi eder bi ere/buruganean jarrita. Yente asko izan zan kasu ori ikusten, ta pro-baleku/orretan kateak idi probako arriari lotu orduan, koñe-tu bata txal aurretik eta bestea atze aldetik pareu, onek arrie-ri goatuta, eta inderrean proba arria narraz dabe txalak eta bikoñetuek untzeren batzuk egin zituezan.

Urtau buzterri egilleak buzterri bakar, baita beintzakobusterriak eta andigoak idientzat egiten zituzen, busterrigei-lle zan da.

Bertso paperak ezin izan dodaz aurkitu baña emen erabatera edo bestera gertaera aren papeletako bertso atalbatzuk. Nik onela artu ninduzan.

Maria Zelaia gandik: Karlos eta Emeteri dabixela larri,txalari ifinten sapa ta buztarri.

Benarda eta aistea gandik: Komedi tokea dok bei baltxuonena, ogei illabeteko txala egin dauena. Edozer diñotsolabere emazteari, beiek txala ein bear dosku ta eutsi argi ori.

Beie txala eiten, ta Antoni kurtzulutzet argieri eusten, etakoñetuek beieri laguntzen.

Tomas Garaik, Bittor Askagortaren bertso papeletako atalbatzuk onelan esan eustazan:

Bittor Askagorta neronen graziya, bertso barri batzuekjarritzera noa. Mille bederatzireun ta ogeitabostgarrena

Anastasio ta Karlos larri dabixena.Anastasio ta Karlos bertsolari onaklaster lotuko dira mutil panparroiak.Oneik atara deurie usedio barria txaljaio barriari eiten buzterria. Urtau(Hurtado) buzterri giña abixeu gen-duan, txalari neurria artzeko buran.(Nik, Galdakaoko gertakizun au lauesan lengandik neronek artuko modu-ra opatzen dot).

JOSE MARIANO BARRENETXEA

13

EDESTIA

APAIZ, LEKAIDE-LEKAIMEABERTZALEAI OMENA

Euskerazaintzako batzarrean aipatu neban, gureApaiz, Lekaide/lekaime abertzaleari omenaldi bere-zi-bat egin bear jakiela, Erriari eurak egindako jaki-turizko ezkeintza gaitik; bai, aurrekoagaitik ere,baina batez -be Sabino'ren eredua artu ebanai Erri-Askatasunaren egarria asetzeko; Eurak izan diralako"aldi-artu" dabenak, Euskal - indarrak jakituriarenbidetik eroateko arduradun nagusiak izanda, eta lan-orretan: "Maisu-langille izan eta diralako Euskale-rria'ren askatasuna bideratzeko".

Lizarran, Latxaga'ren etxetik, Jurramendi, Ira-txe'ko Lekaidetxea bai Monjardin ere, aurrez-aurrebegi- ikuspegian eukinda idazten dot gogo-eskari au.Eurari begira eta Euskalerriko edestia gogoratuz,nai-ta nai-ez arlo aundi-baten irudimena ikustendalako. Berak esaten dauan lez, Iratxe'ko lekaide-txea ikusiz, beti gogoratzen dala 1936'an Uztai-lla'ren 18'ko besperatan, an egon ziran gogamenakburutakizun txarrakin Mola eta beste batzuen arteanEspaina'ko agintea artuz, Katalunya, Galitzi eta Eus-kalerria'ren Nortasunak galerazi edo ezeztatzeko.

Gure etxean, Apaiz, Lekaide/Lekaimeak izandiralako, eramakizun aundiena euki dabenak, ez-jakinaren edo jakinen gaiñean arteko aokaldiarenaurka, edo Euskal-izaeraren egiari, menperatzail-gaitzeslearen erizpenak, euren artean jokatuta ezez-tatu egin dabezanak. Nai gure artean beste darda-pozoitzu bat euren aurka agertu, guk ao-zabalik irun-tsi genduna (MARX) gugan eta gurekin ezer ikusirikez daukana, gure askatasunezko bideak, orrek gau-zak berez aurkitzen dabezelako zuzen eta erri-agin-tearen eritxiz. Nok sartutakoak diran, iñork ez daki,baina argi ikusten diranak, etsai baten lanak bakarrikizan leikezanak. Dana dala, guk bada-ezbadan irun-tsi, eta or gure gaurko egoera larria, gure arteko aitu-ezinaz, elburu ezberdiñak gure artean kokatu dirala-ko. Apaiz, Lekaide/Lekaime Abertzaleak ez ziranjausi sare ortan, geienak jausi diran lez eta orrekbakarrik oparitxo-bat bear dau. Konturatu ziran,Ludi onen borroka bakarra, berezitasunaren aurkajoatea dala, sasi -jainkoak gai ontan izateko ? Ez

dakit!, baiña euren elburuaABERRIA izan dala, bai!Sinismen osoarekin jokatu egin dabelako JAINKOArengana igoteko; eta nik geiago esango neuke:"LUDI ONEN ARDURA BAKARRA DALAKOJAINKOAREN AURREAN GARBI AGERTZEA".

Bestela, begitu Euskera'ren berbiztasunari buruzere zor dautsaguna, arlo nagusienean beintzat.

Zer esanik ez, etsaiak ibili diran jainkotasunarenarloan guk Iparra galdu degun alegiñetan, Euskale-rriaren ez-izatea lortu gurean EURAK IZATEKO!.Emen arlo onetan bakarrik egin daben ikerketakedestiko bidetik, ziurtasunezko bidea irabazi-ta,aurka egiteko arrazoia bere lekuan kokatu daiten. Etaez lan gutxiago apaiz, lekaide/lekaime eleiz -menpe-ratzaile'en alde dagozan eta egon direnai aurka egi-terakoan, euki daben eta daukien ulermen-zeatz aun-diko jakituri'en arduradunagaz.

Ez gaitezan aaztu:

* Izkillatutako 16 Apaiza/Lekaide'rekin* Espetxetan sartutako.. 211 Apaiz/lekaidekaz* Erbesteratutako ............500 Apaiz/lekaidekaz* Kargu -gabetuakaz........9* Jazarkunderatuak......... 11* Espetxeetan eta

erbestean il-dakoak.... 8

Eta menperatzaile'en alde egon ziran Gotzaiña-kin, euki ebazan borroka, gogorrak, auek ez ebalakoon-artzen gure Erriaren berezitasunezko izkuntza,izaera eta gutxiago askatasuna Erri -Berezi lez. "-JAINKOAK AGINDUTAKOEN BEREN BEREZ-ITASUNEZKO LEGEPEKOAK IZATEAGAITIK".

Beste aldetik, Euskalerrian euki daben adimen-dua, Erria ulermenduz JAINKOA'ren askatasunezkoagindua betzeko ordezkaritzaren bidetik. Besterik ezdauelako, eta ezin dalako askatasunik lortuNORTASUNIK gabe, gizon/emakumeak diralakoorren ordezko arduradun jaun -bakarrak. Eta bidé

14

EDESTIA

orrek bakarrik eroaten gaitulako berezitasunarenaskatasunera, bide bakarra dalako ordezkaritzakobizi onetan.

Zergaitik omenaldi au?: Gure etxea jasteko dau-kaguzan edertasun onenakaz. Beti bizi gaitezan etxe-ko Nortasunaren ikus -begian, aurrerakoen egiñaomenduz; datozan bearrari, beti euki ta kokatu daite-zan etxeko berotasunean, bakoitzaren berezitasunez-ko zertzeladak alan beartzen gaitulako.

Ludi onen giza, bakoitzak bere berezitasunadauka, bakotzak beren Nortasuna daukolako, etaburutapen (concepto) ori, bear daben senitarte mai-llan ezarri ezkero, or ! Ludi onen arrazoi berezia.Nik, orrez gain esango neuke: "ordezkoLOTSAGIZUNA tartekatu ezkero, or bake taJAINKOA'ri begiratzea". Baiña Onaindia'tar Santigaur bizi bazan eta Olazar'tar Martin ek laster esan-go eben Geldi or!, beti agertzen dalako sasi-jainkoa-ren-bat. "Giza'ren pekatuak atzo, gaur ta biar, betiizan dira berdiñak, eta aurrerantzean ere bardiñakizango diralako".

Euskalerriaren etxeko seme/alaben arteko ardura-dunak asko dira (gaiztoak ere bai), merezimenduaundia daukienak bakotxa beren maillan, bana danezgain: Apaiz- Lekaide -Lekaime Abertzaleak dira

nere ustez. Euren jakituriagaz jakin dabelako Eus-kal-berezitasunezko gudan, ze arlotan kokatuta egonbear diran. Eta benetan sinisten dot, euren aleginguztiaz jokatu dabela, JAINKOA'ri ezkeintzeko BereAginduaren Ordea.

Nire aurrean daukat egiten nabillen lantxo-bat,gure gudan, Euskal Gudariizkillatzeko zirenen azke-neko itzak edo mezuak itxi ebazanak edozein pape-retan idatzita: "GURI EZ DAUSKUE IRAKATSIESPAINA'ri NARDA EGITEN EDO GORROTA-TZEN; GURI, EUSKADI MAITATZEN IRAKATSIDAUZKUE eta EUSKADITIK JAINKOAREN-GANA".

Onen gora-beragaitik, gure gazteak ez dakie ezer-txo be. Orregaitik konturatu bear gara, EuskalBEROTASUNAZ besarkatu egin bear dogula gureEUSKALERRIA, gaztediren maitasuna bizkortzekoeta Nortasuna Zendotzeko.

Orregaitik omenaldia Abertzaletasunari APAIZ -LEKAIDE- LEKAIME gandik asita.

ATUTXA'tar PAULZORNOTZAN 2.000'an UZTAILLA' ko 26' an

ZUGAZTIAK ERRIAK BAIÑOLENAGOKOAK DIRA BASAMORTUAKERRIEN OSTEAN DATOZ; ZUGAZTIAKGALTZEA GIZONENTZAK ZIGORRA DA.

Chateaubriand

BIZKAIKO FORU ALDUNDIAKULTURA SAILALAGUNTZAILLE

BIZKAITARRAI BIZKAIERAZ

15

EDESTIA

GERNIKA'KO BATZAR-ETXEA(I) GARRANTZIA

Bizkaia'n doguzan oroitetxe guztien artean garrantzi-tsuena Ge rn ika'ko Batzar-Etxea dogu, gauzea edesti-eldetik begiratu ezkero. Ertia begiratu ezkero asko dagozobeak eta antxiñakotasunari begiratu ezkero be bai, baiñagure Erria nondik nora ibilli dan jakin nai ba'dogu, edes-tia begiratu nai ba'dogu, Etxe au dogu lekukorik onena,"Zer" onetan agertuko diran se¡-bat idazkitan ikusikodogun lez. Bizkaitarren biotza dogu etxe au edo jaunerria-ren ama-etxea. Eta ori baieztatzen dabe batzarren atxiñe-kotasunak, batzarretan legeak egin ebezenen zuzentasu-nak da zintzotasunak. Or agertuko jaku gaur egun be Biz-kaia'k zer dauan bere -berea.

Batzar-Etxea esatea Bizkai osoa esatea da. Etxe onetanagertzen dana beti da bizkaitartasuna, leiñargitasuna etagarbitasuna.

Gernika uri lez 1.366n.urtean iras¡ eben baiña orduanbe ezaguna zan Ge rn ika Zarra lurraldea eta lurralde one-tan ariztia ta baseleiza bat. A rizti aretatik geratzen dana daGernika'ko zugatza eta baseleizea egon zan lekuan dau-kagu gaur Zin-Eleizea, Andra Mar¡ Zarrarena deritxona.Auxe da Batzar- Etxea.

Antxiña baten bizkaitarren batzarrak toki askotan egi-ten ziran, baina astiro-astiro sartu zan beti batzarrak Ger-nika'ko zugazpean egiteko oiturea. Orregaitik zugatz aumundu guzt¡an da ezagutua ta goratua, abestua ta gurtua,eta Iparragire abeslari txalogarriak diñoan lez, "eman dazabaltzazu munduan frutua". Zugatzen artean Zugatza»da Gernika'koa.

Gaurko Batzar-Etxe au 1.826'tik 1.836'ra egiña da,orregeitik Klasiku-Barri tankerakoa, tankera onek eska-tzen dauan lez apaingarri gitxikoa, latza, aundikeri -bakoa.

Egin zanean sarrera ta orma gurena, nagusia, zugatze-ra begira egoan, baiña gure aldi onetan etxe onetara sar-tzeko ez da a rtzen ate ori, lenago eleizara sartzeko atea etaetxe osoa zanaren atzeko atetik baiño.

Etxegintzan erabilli zan oreka ez da agertzen etxe one-tan 1.833n. urtean etxegintza itzi egin bear izan zan, kar-latarren gudak so rtu ziralako eta etxea amaitu barik ikus-ten zan.

Lenengo, agiritegia dana egin eben, 1.826n.u rtean,urrengo urtean zin-eleizea eta sarrerako ibilbide bi etaetxe bi onein artean gaur museoa da be-barrua geratzenzan.

Gaur batzar -Etxeak dituan tokiak oneik dira: AndraMar¡ Zarraren zin -eleizea, zugatzaren lekua ta zugazpeanzin-tokia ta zugatz zarra agiritegiak, Museoa, Zuzenda ri

-tzata zaingo -gelak.Batzar-Etxeak ibiltari ta ikusle asko erakarten dauz

beragana Bizkaia'n. Goikoak naiz beekoak diran notiñakugari etorten dira etxe au ikustera: ugari, arduratsu, jakin-nai aundiagaz eta biotz beroagaz.

Mundu guztian da esagutua toki au eta edestiz beterikdagoan ezkero, beragana ekarten dauz ibiltariak,billatzai-lleak eta Jaunerriak beti izan dauan zintzotasuna ta joka-bide zuzena zein izan dan jakin nai daben guztiak.

Beneteko jakin-naia daukanak, egia dan lez jakin na¡dauanak, emen agi ritegi aberatsa aurkituko dau eta edes-tia ikutu egiteko aukerea izango dau.

Barru-miña daukana, nuntzebarri dana ainbeste millaikertzaille pozik eta ala¡ joaten dira aurkitu dabenezagupena aurkitu dabelako. Izan be Bizkaia ta Euskale-rria zer izan diran jakin nai dauanak lenengo ta bein kon-tuan euki bear dauana, Ge rn ika'ko Batzar-Etxea da.

Gaur gure erri -bizitzak arazo aundiak daukaz. Kampo-tik etorri eta bertokotu barik dagozenak asko dira. Ezdabe ezagutzen gure edestia. Errigintzarako gure a rteanizlari diran alderdi batzuk be ez, ez dakie gure erria zerdan, nondik datorren eta nora doan. Betoz Gernika'ra etaaurkitu begie erriaren oiñarria eta jakin begie beste Eus-kal-lurralde guztietan be, jokabidea antzekoa izan dala:Gogoratu Gipuzkoa'ko Batzarrak, Araba'ko kuadrillaketa Arriaga'ko kofradia, Naparroa'ko korteen oiñarria,Uztari tz eta Maule'ko batzarrak. Eldu jaku Lurralde guz-tiok alkartzeko ordua, o ri da Euskalerria, gure erria.

OLAZAR'tar Martin'ek

Oarra: Emen eta urrengo idaz- lanetan agertzendiran jakingarriak Bizkai'ko Aurrezki -Kutzakargitaratu eban "Colección de Temas Vascos "etikartuak dira Francisco Sesmero Idaslezala (1975)Batzutan itzuli egiten dot, beste batzutan zerbaitgaiñeratu eta iñoz eritxiak agertu.

16

IKASTEN

EUSKALDUN BARRIENTZAT

Marrazki onen artean, bi dagoz bardiñak. Zeintzuk dira?

8-Z

nuad lnzV KARMELE

17

page 3page 4page 5page 6page 7page 8page 9page 10page 11page 12page 13page 14page 15page 16page 17page 18