XVIII eta XIX. mendeak: EUSKARA

LIBURUETARA HEGOALDEAN

XVIII eta XIX. mendeak: EUSKARA

LIBURUETARA HEGOALDEAN

Bi egoera ezberdin:

•Iparraldearen gainbehera

•Hegoaldearensuspertzea

LARRAMENDIKardaberazMendiburu

Ubillos

SARAKO ETXEBERRI

EranskinakGalde-

erantzunak

Ezaugarri orokorrak

Ezaugarri orokorrakEzaugarri orokorrak1. Utrecht-eko Itunaren ondoren (1713):

• Frantziak Europan zuen nagusitasuna galdu

• Lapurdik ere sumatu• Euskal liburuen ekoizpenak behera

2. Ilustrazioaren mendea Frantzian, Europan eta Euskal Herrian.

3. Merkantilismo aroa (Hegoaldea-Amerika komertzioa sendotu), euskal kontzientziaren garapenaren mesederako.

Ezaugarri orokorrakEzaugarri orokorrak

4. Euskal foruen ardura:• Iparraldean galdu (Frantziako Iraultza)• Hegoaldean egoera larrian (Borboiak)

5. Iraultzarekin datozen ideiek: • euskal gobernuera eta hizkuntza

erasotzen• elizgizonek gogor euskararen alde

Bi egoera ezberdinBi egoera ezberdinIparraldearen gainbehera:

– Mende hasierakoa: • Utrecheko Itunaren (1713) ondoren, Frantziak

Europan eta munduan zuen nagusigoaren parte handi bat galdu, bere kolonietako zati bat Ingalaterrari emanez.

• Lapurdiko itsasertzak indarra galdu (euskal kulturak ere bai)

– Mende amaierakoa: • Frantziako Iraultzak gogorki astindu Iparraldea• Euskaldunek lehengo gobernuera galdu

(biarnotarrekin batera, Pirinio Atlantiar departamenduan bildu)

Bi egoera ezberdinBi egoera ezberdin Hegoaldearen suspertzean bi gertaera:• Merkataritza aldetik:

– “Compañía Guipuzcoana de Caracas” (1728): Fco. de Munibe “Peñafloridako Kontea” sortzaileetako bat.

– Loraldi ekonomiko honek euskal kulturaren kezka oinarritzeko azpiegitura eman zuen

• Kultura aldetik:– “Herrien Adiskide Elkartea” (RSBAP) (1764):

Xabier Munibek sortua (aurrekoaren semea)– Helburua: euskaldunak arte, zientzia eta

letretara zaletzea, gizartearen arlo guztietara aurrerapena ekarriz.

Euskaren aldeEuskaren alde

• Garai honetan dena dator euskararen alde: –Elizgizonak kristau ikasbidea euskaraz eman nahian

– Ilustratuak EH zientzia eta teknika berrietara eraman nahian

Larramendi Larramendi (Andoain, 1690-1766)(Andoain, 1690-1766)

• Mende honetako euskal kulturaren eredu erraldoia

• Euskal idazleen bultzatzaile izan zen.• Larramendiren lanean bi arlo:

– Euskaraz idatzitakoa: sermoi eta artikulu batzuk…

– Erdaraz idatzitakoa: euskaldunen jatorriari eta euskararen azterketari buruzko lanak

LarramendiLarramendi

Euskararen azterketari buruzko lanak:

– El Imposible Vencido. Arte de la Lengua Bascongada. “Ezina, egina”

– Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín (1745)

Kardaberaz, Mendiburu, UbillosKardaberaz, Mendiburu, Ubillos

• Larramendiren eskolan ikaslerik aurreratuenak

• Hiru elizgizonen eskutik egin zuen Hegoaldeko euskarak urratsa liburuetan barna (herriari kristau irakaspenak emateko).

• Kardaberaz eta Ubillosek gipuzkeraz• Mendiburuk goi-nafarreraz

Sarako Etxeberri Sarako Etxeberri (1669-1749)(1669-1749)

• Medikua Saran eta gero Hegoaldean• Lapurteraz idazten du eta Axular

aitortzen du maisu• Liburuak:

– Lau-Urdiri gomendiozko carta edo guthuna (1718)

– Laburdiri escuararen hatsapenak (1712)

– Escuarazko hatsapenak latin ikhasteko (1712)

EranskinakEranskinak

GalderakGalderak

jakintza

ikastola

Maite Goñi