x^ jf?

M I E S I Ę C Z N I K P O Ś W I Ę C O N Y A R C H I T E K T U R Z E ,

B U D O W N I C T W U I P R Z E M Y S Ł O W I A R T Y S T Y C Z N E M U .

K R A K Ó W . 1 9 1 3 .

REDAKTOR: JERZY WARCHAŁOWSKI. K O M I T E T R E D A K C Y J N Y : W Ł A D Y S Ł A W E K I E L S K I , W A C Ł A W . ^ ^ w ^ N O W S K I , F R A N C I S Z E K M Ą C Z Y N S K I , T A D E U S Z S T R Y J E N S K i , A D OLF

S Z Y S Z K O - B O H U S Z , L U D W I K W O T T Y C Z K O , K A Z I M I E R Z W Y C Z Y N S K l ,

T A D E U S Z Z I E L I Ń S K I . , ^:^F//:^ff^i^§

R O K X I V . M A R Z E C i K W I E C I E Ń , Z E S Z Y T 3 . i *

DRUKARNIA U N I W E R S Y T E T U JAGIELLOŃSKIEGO POD ZARZĄDEM J. FILIPOWSKIEGO

A R C H I T E K T i i R E D A K C Y A : U l . W O L S K A 14, II. p.

f - £, A W A _ A D M I N I S T R A C Y A : C Z Y S T A 14. Lp.

Przedpłatę i należytosci z a ogłoszenia przyjmuje A d m i n i s t r a c y a : Kraków, Czys ta 14. I. p. Reklamacye należy wnoirić najpóźniej w ciągu miesiąca. — Późniejsze reklamacyc uwzględnione być mogą jedynie za

złożeniem odnośnej należytosci, o ile zapas wystarczy.

WARUNKI PRZEDPŁATY: OGŁOSZENIE WIELKOŚCI 7X10 cm. Rocznie 20 kor. 10 rubli 20 marek 30 franków. Jednorazowo 4 k o r . 2 rb. 4 marki 6 franków. Zeszyt 2 kor. 1 rubel 2 marki 3 franki. Rocznie 30 kor. 12 rb. 30 marek 40 franków.

Dawne roczniki, o ile zapas starczy, po 20 koron.

Przedpłata „Architekta" dla członków polskich T o w a r z y s t w technicznych zniżona o 20%. SK1.AU G Ł Ó W N Y : ' :

W K R A K O W I E : SPÓŁKA WYDAWNICZA POLSKA. = = W WARSZAWIE: E. W E N DE I S-ka. KRAK. PRZEDM. 9.

WODOCIĄGI d l a m i a s t , g m i n , f o l w a r k ó w , z a k ł a d ó w k ą p i e l o ­

w y c h , f a b r y k , o g r o d ó w , g m a c h ó w p u b l i c z n y c h ,

d o m ó w p r y w a t n y c h i t d .

Poszukiwanie i uchwycenie źródeł.

Wiercenie studzien. Ustawianie pomp.

Instalacye domowe z klozetami, łazienkami itd.

Centralne Ogrzewanie wszelkich systemów

W E N T Y L A C Y E ,

Łaźnie, Mechaniczne Pralnie, Suszarnie i t .d .

Projektują i wykonują

r LEONARD NITSCH i Ska Inżynie KRAKÓW, ulica Kolejowa L, 18. LWÓW, ulica Fredry L. 6.

Nr. telefonu 365. Nr. telefonu 1224.

Najlepsze refereneye 2 dotychczas wykonanych robót. — Kosztorysy bezpłatnie.

R. XIV. MARZEC i KWIECIEŃ 1913. ZESZ. 3. i 4.

A R C H I T E K T

C E N T R A L N E O G R Z E W A N I E WODOCIĄGI W S Z E L K I C H S Y S T E M Ó W , D L A M I A S T , G M I N , F A B R Y K , F O L ,

W E N T Y L A C Y E W A R K Ó W , G M A C H Ó W P U B L I C Z -

S U S Z A R N I E M E C H A N I C Z N E , P R A L N I E , N Y C H , Z A K Ł A D Ó W K Ą P I E L O W Y C H ,

K U C H N I E I Z A K Ł A D Y H Y D R O P A T Y C Z N E D O M Ó W P R Y W A T N Y C H I T . D .

P R O J E K T U J Ą I W Y K O N U J Ą

D R Z E W I E C K I I JEZIORAŃSKI I N Ż Y N I E R O W I E .

K R A K Ó W U L . S O B I E S K I E G O 6 .

T E L E F O N 2370.

L W Ó W U L I C A S A P I E H Y 2.

T E L E F O N 1040.

P Ł A S Z O W S K A P A R O W A F A B R Y K A

DACHÓWEK I CEGIEŁ S T O W A R Z . Z A R E J E S T R . Z PORĘKĄ OGRANICZONĄ

BIURO : K R A K Ó W , ULICA ŚW. G E R T R U D Y L. 8.

P O L E C A : D A C H Ó W K Ę C Z E R W O N Ą , C Z A R -N A I DYMIONĄ, C E G Ł Y M A S Z Y N O W E , O K Ł A D Z I N O W E , F A S A D O W E , SKLEPIE­N I O W E , K O M I N O W E I P U S T E , P O C E ­

N A C H P R Z Y S T Ę P N Y C H . C E N N I K I I PRÓBKI W Y S Y Ł A BEZPŁATNIE ZARZĄD.

„POMONA" K R A K O W S K A S Z K Ó Ł K A D R Z E W .

K R A K Ó W

B I U R O : U L I C A ŚW. G E R T R U D Y L . 8.

SZKÓŁKI: T R A K T W A R S Z A W S K I .

P O L E C A W Z O R O W O H O D O W A N E : D R Z E W A O W O C O W E PIEN. N E : JABŁONIE, G K U S Z E . ŚLIWY, CZEREŚNIE, W I Ś N I E I T . D . D R Z E W A O W O C O W E KARŁOWE W E F O R M I E P I R A M I D , P A L ­M E T , K O R D O N Ó W P I O N O W Y C H I P O Z I O M Y C H I T . D . - K R Z E ­W Y O W O C O W E W W I E L K I M W Y B O R Z E . - RÓŻE K R Z A C Z A ­

S T E I PIENNE, D R Z E W A I K R Z E W Y O Z D O B N E . C E N N I K B O G A T O ILUSTR. N A Ż Ą D A N I E D A R M O I OPŁACONY

ROZPISANIE c. k. Dyrekcyi budowy dróg wodnych

na wykonanie kanału spławnego na przestrzeni między g m i n a m i Spytkowicami, a Kos-SOWą, a mianowicie na losie I I ' g im o długości okrągło 6 * 6 7 k m .

Rozdanie dotyczy losu II 'go przestrzeni kanału, między S p y t k o w i c a m i , a Kossową i obejmuje wszystkie roboty w t y m losie, z wyjątkiem dostawy i zmontowania żelaznych kons t rukcy i mos towych i pomostu dla przejazdów ponad kanał, jakoteź wrot śluzowych i mechanizmów do poruszania.

Robo ty , które natychmiast po odebraniu gruntów pod budowę, mają być rozpoczęte należy ukończyć najpóźniej do końca października roku 1915.

Ofer ty należy wnieść w zapieczętowanej kopercie, opatrzonej n a p i s e m : „Oferta na budowę losu II 'go przestrzeni kanału spławnego, między g m i n a m i S p y t k o w i c a m i , a K o s ' sową", najpóźniej do 25. kwietnia 1913 r., 12-ej godziny w południe, do dziennika podawczego E k s p o z y t u r y c. k. D y r e k c y i budowy dróg wodnych w K r a k o w i e , przy ulicy Basztowej 18.

Ustanowienie cen pozostawia się oferentowi, który ceny jednostkowe dla poszczegól' nych robót, m a wstawić w spis cen.

K o m i s y j n e otwarcie ofert, przy którem mogą być obecni oferujący, lub tychże p e ł n e mocnicy, nastąpi dnia 26. kwie tn ia 1913. r., o godzinie 12. w południe, w wyżej wymię ' nionej Ekspozyturze .

Oferta obowiązuje oferenta po dzień 2.3. maja 1913. r. W t y m terminie nastąpi z a ' wiadomienie o przyjęciu, lub odrzuceniu oferty.

Oferenci muszą używać przepisanych formularzy ofert, które mogą otrzymać w wyżej wymienionej Ekspozyturze w K r a k o w i e . Tamże można przeglądać wszelkie załączniki i bliższe postanowienia , co do wnoszenia ofert.

Integralne części oferty mają stanowić: P l a n sytuacyjny i p lan w y k u p n a gruntów, przekrój podłużny, przekroje poprzeczne, p lany objektów i typy , ogólne w a r u n k i budowy dróg wodnych, szczegółowe w a r u n k i budowy dróg wodnych , wraz z uzupełnieniami w spisie cen, spis cen, oraz przedmiar i ofeiowane koszty budowy, wreszcie postanowienia dla wnoszenia ofert.

W a d y u m w y n o s i 5% oferowanej sumy i należy je złożyć, przed upływem terminu do wnoszenia ofert, w c. k. Fi l ia lne j kasie krajowej w K r a k o w i e . W razie przyjęcia oferty służy złożone w a d y u m , jako kaucya kontraktowa.

Ofer ty spóźnione, lub nieodpowiadające us tanowionym w a r u n k o m , będą uważane, jako niewniesione.

Wiedeń w marcu 1913 r.

C. k. Dyrekcya budowy dróg wodnych.

— 2 —

A R C H I T E K T MIESIĘCZNIK, POŚWIĘCONY ARCHITEKTURZE, BU­DOWNICTWU I P R Z E M Y S Ł O W I ARTYSTYCZNEMU.

R. XIV • MARZEC—KWIECIEŃ 1913 • Z E S Z Y T 3—4.

A D R E S R E D A K C Y I : U L I C A W O L S K A L. 14.

W K R A K O W I E .

TEATR POLSKI W WARSZAWIE. F a k t p o w s t a n i a

n o w e g o p o l s k i e g o

t e a t r u w W a r s z a ­

w i e , t e a t r u p r y w a ­

t n e g o , z a k r o j o n e ­

g o n a m i a r ę n a j ­

w y ż s z ą , n i e j a k o

k a p r y s u j a k i e g o ś

m e c e n a s a , l e c z j a ­

k o p r z e d s i ę b i o r ­

s t w a n a j ś c i ś 1 e j

o b l i c z o n e g o , a je ­

d n a k s t a w i a j ą c e ­

g o s o b i e n a j d a l e j

i d ą c e c e l e a r t y s t y ­

c z n e , i d e o w o s i ę ­

g a j ą c e g o n i e o m a l p o n o w ą k u l t u r ę t e a ­

t r a l n ą , s t w o r z e n i e nowych t r ą d y c y i , —

jest j u ż s a m p r z e z s i ę z j a w i s k i e m d o ­

n i o s ł e m , i m p o n u j ą c e m .

Z a d a n i e t o p o d j ą ł p r z e d l a t y t r z e m a

n a g r u n c i e w a r s z a w s k i m l i t e r a t D r . A r ­

n o l d S z y f m a n , p r o j e k t o p r a c o w a ł

i w k r ó t c e z y s k a ł s o b i e s z c z u p ł e g r o n o

z w o l e n n i k ó w , k t ó r e w d n i u 14 s t y c z n i a

1910 r . o d b y ł o p i e r w s z e w t y m p r z e d ­

m i o c i e z e b r a n i e u o r d y n a t a h r . M a u r y ­

c e g o Z a m o y s k i e g o . J e s t t o p i e r w s z a d a t a

Wazon marmurowy 7. klatki IchodoWej do lóy..

h i s t o r y c z n a T e a t r u P o l s k i e g o . O d t ą d

p r z y s t ą p i ł i n i c y a t o r d o o r g a n i z o w a n i a —

n a p r z ó d f u n d u s z ó w . R o k c a ł y u p ł y n ą ł ,

n i m u d a ł o m u s i ę z a i n t e r e s o w a ć t y l e

o s ó b , b y f u n d u s z e z e b r a n e w y s t a r c z y ł y

n a k u p n o p l a c u , c / . e g o d o k o n a n o 5 m a j a

1911 r o k u .

P r o j e k t e m i o r g a n i z o w a n i e m t e a t r u z a ­

i n t e r e s o w a ł s i ę ś. p . T o m a s z h r . P o ­

t o c k i , k t ó r y o d te j c h w i l i s t a ł s i ę d u ­

s z ą p r z e d s i ę w z i ę c i a , ż y w ą j e g o a g i t a c y ą ,

t a k ż e g d y w k w i e t n i u 1912 r . p o ł o ż o n o

k a m i e ń w ę g i e l n y g m a c h u t e a t r a l n e g o ,

j u ż s t u k i l k u d z i e s i ę c i u k a p i t a l i s t ó w z a ­

d e k l a r o w a ł o g o t o w o ś ć w z i ę c i a u d z i a ł u

w T o w a r z y s t w i e A k c y j n e m B u d o w y

i E k s p l o a t a c y i T e a t r ó w w K r ó l e s t w i e

P o l s k i e m , k t ó r e n a s t ę p n i e z a t w i e r d z o n o

u r z ę d o w n i e 8 w r z e ś n i a 1912 r . T o m a s z

h r . P o t o c k i n i e d o ż y ł d n i a u r z e c z y w i ­

s t n i e n i a z a b i e g ó w s w o i c h . Z m a r ł n a g l e

8 p a ź d z i e r n i k a 1912 r . , p o z o s t a w i a j ą c

n i e z a t a r t e w s p o m n i e n i a w p a m i ę c i t y c h ,

k t ó r z y g o z n a l i i z a s ł u g u j ą c s o b i e i s t o t n i e

n a t e n p o m n i k , j a k i m u p o t e m w g m a ­

c h u T e a t r u P o l s k i e g o w y s t a w i ł Z a r z ą d

T o w . A k c y j n e g o .

P i e r w s z e w a l n e z e b r a n i e T o w . A k c .

39

w d n i u i 5 s t y c z n i a i q i 3 r . , o d b y t e w j u ż T o w . A k c . z o s t a ł p . J u 1 i a n T o ł o c z k o ,

w y k o ń c z o n y m g m a c h u , k t ó r y p o w s t a ł w i c e p r e z e s e m — h r . E d w a r d K r a -

p o d ł u g p l a n ó w C z e s ł a w a P r z y b y ł - s i ń s k i . K a p i t a ł a k c y j n y p i e r w s z y w y -

Czesław Przybylski. Czcić fasady Teatru Polskiego w Warszawie.

s k i e g o z i ś c i e a m e r y k a ń s k ą s z y b k o ś c i ą ,

b o w 10 m i e s i ę c y , — u j a w n i ł o , ż e n a

T e a t r P o l s k i z ł o ż y ł y s i ę w s z y s t k i e n i e ­

o m a l s f e r y z a m o ż n e w s z y s t k i c h t r z e c h z a ­

b o r ó w : a r y s t o k r a c y a i p l u t o k r a c y a , z i e -

m i a ń s t w o i m i e s z c z a ń s t w o . P r e z e s e m

n i ó s ł 25o .ooo r b . , n a p i e r w s z e m j u ż

j e d n a k w a l n e m z e b r a n i u p o s t a n o w i o ­

n o w y p u ś c i ć n o w ą e i n i s y ę a k c y i . O g ó l ­

n y k o s z t b u d o w y * ) w y n i ó s ł 660.OOO r b .

w r a z /. p l a c e m i w s z e l k i e m i i n s t a l a -

c y a m i .

T e a t r P o l s k i , p o ­

ł o ż o n y p r z y m a ­

ł y m p l a c y k u l e ż ą ­

c y m z u b o c z ą ( p l a c

K a r a s i a , r ó g O b o -

ź n e j ) , j u ż w z a ł o ­

ż e n i u s w o j e m n i e ­

m a n i c w s p ó l n e g o

z e w s p a n i a ł y m i

b u d y n k a m i t e a ­

t r ó w d w o r s k i c h . I n i c y a t o r o m i a u t o r o w i

p r o j e k t u n i e c h o d z i ł o o g m a c h , k t ó r y b y

o l ś n i e w a ł w y m i a r a m i l u b b o g a c t w e m -

c h o d z i ł o o p l a c ó w k ę k u l t u r a l n ą w w y ­

r a z i e s k r o m n ą , c i e p ł ą i p o c i ą g a j ą c ą ,

a o d p o w i a d a j ą c ą n a s z y m ś r o d k o m i p o ­

t r z e b o m .

T e a t r m i a ł być p o ś w i ę c o n y d r a m a ­

t o w i i komedyi g ł ó w n i e , l e c z p r z y z a ­

k r e s i e repertuaru b a r d z o o b s z e r n y m .

N i e j e s t t o w i ę c p r z y b y t e k w rodzaju m o n a c h i j s k i e g o P r i n z r e g e n t e n , p o ś w i ę -

") Roboty prowadził inżynier M i l k o w s k i .

4«

Krala żelazna balkonu.

Fragment /. małego plafonu.

Fragment galery! II-go piętra. Schody do ló*. (czerwony imrmur węgierski) stopnic 7. białego Carrara).

C Z E S Ł A W P R Z Y B Y L S K I . S Z C Z E G Ó Ł Y D E K O R A C Y J N E W T E A T R Z E P O L S K I M .

41

c o n e g o w y ł ą c z n i e Wagnerowi, l u b a n ­g i e l s k i c h t e a t r ó w S z e k s p i r o w s k i c h , n i e m o ż n a w i ę c t u b y ł o w p r o w a d z a ć k r a ń -c o w o - r e f o r m a t o r s k i c h d ą ż e ń — t e m b a r -d z i e j , ż e n a l e ż a ł o u w z g l ę d n i ć t a k ż e p i e r ­w i a s t e k t o w a r z y s k i , W a r s z a w a b o w i e m t r a k t u j e t e a t r t r o c h ę j a k w i e l k i s a l o n i t r a d y c y ą b l i ż s z a j e s t t e a t r o w i f r a n c u ­s k i e m u i w ł o s k i e m u , n i ż n i e m i e c k i e m u , z k t ó r e g o p ł y n ą o b e ­c n i e m o d n e w y s i ł k i r e f o r m a t o r s k i e .

W i d o w n i a t e a t r u m a d w a p ię tra o s i l ­n e m w z n i e s i e n i u a m -l i t e a t r a l n e m , o b l i ­c z o n a j e s t n a p r z e ­s z ł o 1000 o s ó b (1042

d o k ł a d n i e ) , p o s i a d a 5 i 2 m i e j s c n a par­terze, w y ł ą c z n i e fo ­t e l i , 1 p i ę t r o l ó ż , k t ó ­r y c h jest 12 i o k o ł o <)() m i e j s c na b a l ­k o n i e l p i ę t r a , r e ­s z t a miejsc mieści s i ę n a p i ę t r z e d r u g i e m .

P a r t e r p o s i a d a b a r ­d z o z n a c z n y s p a d e k , g a l e r y e s ą w z n i e s i o ­n e m o ż l i w i e n i s k o n a d p o z i o m s c e n y i n i e d o c h o d z ą d o g ó r -n e g o b r z e g u o t w o r u s c e n i c z n e g o . D l a

k a ż d e g o w i d z a o k r e ś l o n o graficznie w z n i e s i e n i e o k a p o n a d p o z i o m s c e n y z t a k i e m w y l i c z e n i e m , b y w i d z , s i e d z ą c y o 2 r z ę d y z p r z o d u n i e z a s ł a n i a ł g ł o w ą w i d o k u n a c a ł k o w i t ą p o d ł o g ę s c e n y . T o t e ż w c a ł y m t e a t r z e n i e m a j e ­d n e g o m i e j s c a , z k t ó r e g o c a ł a s c e n a n i e b y ł a b y w i d o c z n a . R e z u l t a t e m g r a ­f i c z n e g o o k r e ś l e n i a w z n i e s i e n i a w i d z a j e s t , ż e naprzykład n a g a l e r y i p i e r w ­s z e r z ę d y m a j ą s p a d e k o d ś r o d k a k u o t w o r o w i s c e n i c z n e m u , d a l s z e z a ś c o -

Fragment schodów do !<>i.

raz bardziej w z n o s z ą s i ę o d ś r o d k a k u

k r a ń c o m .

K r z e s ł a n a p a r t e r z e , k t ó r y p o z b a w i o n y

j e s t ś r o d k o w e g o p r z e j ś c i a , u s t a w i o n e s ą

w e d ł u g w z o r ó w n i e m i e c k i c h , z tą r ó ­

ż n i c ą , ż e r z ę d y n i e d o c h o d z ą c o 3 l u b

4 d o s a m e j ś c i a n y , z m u s z a j ą c w i d z ó w

d o k o r z y s t a n i a w y ł ą c z n i e z o d p o w i a d a ­

j ą c y c h t y m r z ę d o m

d r z w i . W a r s z a w a

l u b i s i ę o d w i e d z a ć

w k r z e s ł a c h — d l a ­

t e g o t e ż u c z y n i o n a

z o s t a ł a p e w n a k o n -

c e s y a n a k o r z y ś ć w ł a ­

ś n i e p i e r w i a s t k u t o ­

w a r z y s k i e g o ż y c i a w

t e a t r z e . Z b l i ż o n y n i e ­

c o t y p d o T e a t r u P o l -

s k i e g o W a r s z a w a j u ż

p o s i a d a — w T e a t r z e

L e t n i m w S a s k i m o -

g r o d z i e z p a r t e r e m

o d u ż y m s p a d k u i 2

p i ę t r a m i g a l e r y i .

W i d o w n i a t e a t r u

u t r z y m a n a j e s t w c i e ­

p ł y c h , z ł o t a w y c h k o ­

l o r a c h ż ó ł t y c h , z ł o t a

u ż y t o b a r d z o m a ł o .

M a r m u r , s t i u k , m e ­

t a l i s z k ł o — o t o

m a t e r y a ł y u ż y t e d o

o z d o b i e n i a c z ę ś c i

p r z e z n a c z o n e j d l a

p u b l i c z n o ś c i .

D o w s p ó ł p r a c o w n i c t w a z p . P r z y b y l ­

s k i m w u r z ą d z e n i u i d e k o r a c y i w n ę ­

t r z a p o w o ł a n i z o s t a l i d w a j a r t y ś c i : m a ­

l a r z E d w a r d T r o j a n o w s k i i r z e ­

ź b i a r z Z y g m u n t O t t o . I*. T r o j a n o ­

w s k i d a ł t o n k o l o r y s t y c z n y c a ł e g o w n ę ­

t r z a t e a t r u , s k o m p o n o w a ł u m e b l o w a n i e

i d e k o r a c y e f o y e r i w i e l e i n n y c h s z c z e ­

g ó ł ó w d e k o r a c y j n y c h . P . O t t o w y k o n a ł

r z e ź b y w m e d a l j o n a c h n a f a s a d z i e t e a ­

t r u , f r y z y r z e ź b i o n e n a d s c e n ą , n a b a ­

l u s t r a d a c h l ó ż i i n n e s z c z e g ó ł y . A r t y ś c i

Ą3

d o s t r o i l i s i ę w s w e j p r a c y d o a r c h i t e ­k t u r y g m a c h u , p r z y c z y n i a j ą c s i ę w y b i ­t n i e d o s t w o r z e n i a o g ó l n e j a r t y s t y c z n e j h a r m o n i i .

S c e n a z a o p a t r z o n a j e s t w e w s z e l k i e u r z ą d z e n i a n i e z b ę d n e d o w y s t a w i a n i a s z t u k w e d ł u g w s p ó ł c z e s n y c h w y m a g a ń te­c h n i k i s c e n i c z n e j . S c e n a o b r o t o ­w a , * ) p o l e g a j ą c a n a r u c h o ­m e j p o d ł o d z e o k s z t a ł c i e k o ł a , u m o ż l i w i a u s t a w i e n i e d e k o r a c y j j e d n o c z e ś n i e n a z n a c z n e j i l o ś c i o d c i n k ó w k o ł a , k t ó r e p r z y o b r o c i e p o-d ł o g i , m o ­m e n t a l n i e p r / . e s u w a j ą s i ę p r z e d o t w ó r s c e n i ­c z n y ; w t e n s p o s ó b m o ż n a s p r o w a d z i ć a n ­t r a k t y m i ę d z y o d ­s ł o n a m i d o m i n i ­m u m c z a s u . S c e n a o b r o t o w a w T e a t r z e P o l ­s k i m w y k a z a ł a j u ż s w ą spra­wność p r z y w y s t a w i e n i u » I r y -d i o n a u w 14 o d s ł o n a c h . P r z e ­c i w n i c y s c e n y o b r o t o w e j z a ­r z u c a j ą , iż p o c i ą g a o n a z a s o b ą p e w n ą m o n o t o n i ę w u j ę c i u s c e n j a k o o d c i n ­k ó w k o ł a — i ż e n i e d a j e s c e n i e p o ­ż ą d a n e j g ł ę b i . N a t o o d p o w i e d ź p r o ­s t a : s c e n a o b r o t o w a m a n i e z a s t ą p i o n e n i c z e m z a l e t y w s z t u k a c h o d u ż e j i l o ś c i o d s ł o n ; p r z y m n i e j s z e j z a ś i l o ś c i m o ż n a s i ę n i ą w c a l e n i e p o s ł u g i w a ć , l u b t y l k o c z ę ś c i o w o , i w y z y s k a ć c a ł k o w i t ą jej g ł ę b i ę .

K o n s t r u k c y a t e a t r u j e s t ż e l a z o - b e t o -n o w a , n a w e t w i ę z a r y d a c h o w e i k o p u -

*) Projekt techniczny urządzeń scenicznych do­starczył p. R u d o l f D w o r s k i , inspektor sceni­czny teatru Reinharda w Berlinie.

Karol Frycz. Inscenizacya pier­wszego aktu »lrydiona« w 7 obrazach na scenie obrotowej.

I a s t y p l a f o n n a d w i d o w n i ą s ą z ż e l a z o -b e t o n u . T y l k o tej k o n s t r u k c y i z a w d z i ę ­c z a ć n a l e ż y w y k o n a n i e c a ł k o w i t e g o b u ­d y n k u w 10 m i e s i ę c y . Z e l a z o - b e t o n d o b u d y n k ó w t e a t r a l n y c h o k a z u j e s i ę w p r o s t n i e o c e n i o n y m , g d y ż d a j e m o ż n o ś ć p r z e d b e t o n o w a n i e m w p r o w a d z a ć p o p r a w k i

i u z u p e ł n i e n i a w s z a l o w a n i u -c o m a s z c z e g ó l n i e d o n i o s ł e

z n a c z e n i e d l a g a l e r y i , g d z i e p o s z c z e g ó l n e

z ę d y m a j ą n a j r o z ­m a i t s z e s p a d k i

i k r z y w i z n y . K o n s t r u k c y i

ż e l a z o - b e t o n o -w e j *) n a l e ż y t e ż w z n a -c z n e j m i e r z e p r z y p i s a ć

n a d z w y c z a j ­n ą a k u s t y c z -

n o ś ć t e a t r u : s ł o w o w y p o w i e ­

d z i a n e s z e p t e m n a s c e n i e d o l a t u ­

j e l e k k o i c z y s t o d o iRtCtue^ o s t a t n i c h m i e j s c g a l e -

' i v i - T a w i e l k a a k u s t y c z -n o ś ć g m a c h u s p r a w i ł a , ż e d r z w i g a r d e r ó b a r t y s t ó w n a w s z y ­s t k i c h p i ę t r a c h t r z e b a b y ł o z a o p a t r z y ć w g u m o w e o d b o ­

j e — k a ż d e b o w i e m u d e r z e n i e d o c h o d z i ł o d o w i d o w n i .

N i e z m i e r n i e t r u d n e z a d a n i e w y z y s k a ­n i a s t o s u n k o w o s z c z u p ł e g o m i e j s c a , r o z ­w i ą z a ł j a k z p l a n ó w p r z e k o n a ć s i ę m o ż n a , a r c h i t e k t C z e s ł a w P r z y b y l s k i ś w i e ­t n i e , p r z y s t o s o w u j ą c b u d o w ę d o p i e r w ­s z e j n a z i e m i a c h p o l s k i c h s c e n y o b r o ­t o w e j . M i a s t o o t r z y m a ł o g m a c h p i ę k n y , w y g o d n y , b e z p i e c z n y , i s t o t n ą ś w i ą t y n i ę s z t u k i , s h a r m o n i z o w a n ą , g u s t o w n ą , o s t a ­t n i e s ł o w o t e c h n i k i b u d o w l a n e j , t e a t r a l ­n e j s p e c y a l n i e .

*) Roboty żelazo - betonowe wykonane przez Warszawski oddział firmy L o l a t

*3

T a k u r z ą d z o n y g m a c h T o w . A k c . o d ­

d a ł o n a l a t t o i p ó ł w d z i e r ż a w ę i n i c y a -

t o r o w i p . A r n o l d o w i S z y f m a n o w i , k t ó r y

t e ż 29 s t y c z n i a 1913 r . r o z p o c z ą ł k a m ­

p a n i ę a r t y s t y c z n ą w y s t a w i e n i e m » I r y -

m y , p o u p ł y w i e p a r u z a l e d w i e m i e s i ę c y

o d o t w a r c i a t e a t r u i p o w y s t a w i e n i u

k i l k u s z t u k ( I r y d i o n , N o w e A t e n y , K r a ­

k o w i a c y i G ó r a l e ) m o ż e m y z a n o t o w a ć

n i e b y w a ł y s u k c e s s t r o n y d e k o r a c y j n e j

Plalon Teatru Polskiego w Warszawie.

d i o n a « , d a j ą c tern n i e j a k o s t y g m a t p r z y ­

s z ł e g o k i e r u n k u i r e p e r t u a r u .

M u s i m y w r e s z c i e p o d n i e ś ć z n a j w y ż -

s z e m u z n a n i e m , ż e d y r e k t o r t e a t r u , ś w i a ­

d o m y n o w o c z e s n e j r o l i d e k o r a c y i w te ­

a t r z e , p o w i e r z y ł k i e r o w n i c t w o d z i a ł u d e ­

k o r a c y j n e g o w y b i t n e m u a r t y ś c i e , j a k b y

s t w o r z o n e m u d o t e g o p i ę k n e g o z a d a n i a .

J e s t n i m p . K a r o l F r y c z . A r t y s t a

k o m p o n u j e w s z y s t k i e d e k o r a c y e , r e k w i -

z y t a i k o s t i u m y . W c h w i l i g d y t o p i s z e -

i k o s t i u m o w e j w n o w y m t e a t r z e . A r t y ­

s t a , o b d a r z o n y w r o d z o n y m n e r w e m s c e ­

n i c z n y m i b u j n y m t a l e n t e m d e k o r a c y j ­

n y m , w z i ą ł w s t ę p n y m b o j e m , w p r o s t

o c z a r o w a ł p u b l i c z n o ś ć w a r s z a w s k ą , s z t u ­

c e p o l s k i e j o t w i e r a j ą c p r a w i e n i e z n a n e

h o r y z o n t y .

N o w e j p l a c ó w c e a r t y s t y c z n o - k u l t u r a l -

n e j p o l s k i e j ż y c z y m y s z c z e r z e p i ę k n e g o

r o z w o j u i p o w o d z e n i a .

R E D A K C Y A .

11

AMFITEATR POD WAWELEM. p r o j e k t a m f i t e a t r u u s t ó p W a w e l u

1 z n a j d u j e s i ę w n a s z y m p r o g r a m i e r e d a k c y j n y m n a n a c z e l n e m m i e j s c u * ) . P r z y c z y n i ć s i ę d o z r e a l i z o w a n i a tej p i ę ­k n e j m y ś l i j e s t n a s z e m g o r ą c e m p r a ­g n i e n i e m . D l a t e g o t e ż i d z i s i a j , kiedy s p r a w a ta w c h o d z i n a p o r z ą d e k d z i e n n y o b r a d R a d y m i e j s k i e j , p o c z u w a m y s i ę d o o b o w i ą z k u p o ś w i ę c i ć j e j k i l k a u w a g .

O d c z a s u k i e d y p o r a ź p i e r w s z y w » A r -c h i t e k c i e « p o r u s z o n y b y ł p o m y s ł a m f i ­t e a t r u u p ł y n ę ł o o k o ł o 2>/., l a t . W c z e r w c u 1911 r . m o g l i ś m y j u ż r e p r o d u k o w a ć s z c z e ­g ó ł o w o o p r a c o w a n y p r o j e k t i n ż . J a n a K w i a t k o w s k i e g o i p o r ó w n a ć g o z p r o ­

j e k t e m r z ą d o w y m , k t ó r y j a k w i a d o m o w i n n y , a z u p e ł n i e s z a b l o n o w y s p o s ó b , z a b e z p i e c z a b r z e g i W i s ł y p o d W a w e l e m . R z ą d j e d n a k u z n a ł w y j ą t k o w e z n a c z e ­n i e t y c h b r z e g ó w d l a m i a s t a i z g o d z i ł s i ę n a ż y c z e n i e g m i n y , a b y a r c h i t e k t o ­n i c z n e u k s z t a ł t o w a n i e b u d o w l i , k t ó r e t u p o w s t a ć m a j ą , r o z w i ą z a ć w p o r o z u ­m i e n i u z g m i n ą i o f i a r o w a ł n a t e n c e l 45.000 k o r . K r a k o w s k i e T o w a r z y s t w o T e c h n i c z n e n a w i e l u p o s i e d z e n i a c h r o z ­p a t r y w a ł o p r o j e k t a m f i t e a t r u i u z n a ł o g o z a n a j p i ę k n i e j s z e , a z a r a z e m p r a k t y ­c z n e r o z w i ą z a n i e b u d o w l i o c h r o n n y c h i p o l e c i ł o j a k n a j g o r ę c e j g m i n i e m . K r a ­k o w a p r o j e k t p . K w i a t k o w s k i e g o .

T a k i e s a m o s t a n o w i s k o z a j ę ł a s e k c y a a r c h i t e k t o n i c z n a V I Z j a z d u t e c h n i k ó w

t p o l s k i c h w K r a k o w i e w e w r z e ś n i u 1912 r . P o p i e r a t e ż p r o j e k t a m f i t e a t r u o p i n i a T o w a r z y s t w k u l t u r a l n y c h , w ś r ó d k t ó ­r y c h g ł o s k r a k o w s k i e g o T o w a r z y s t w a lekarskiego, u j m u j ą c e g o s p r a w ę z e s t a ­n o w i s k a h y g i e n i c z n o - s a n i t a r n e g o , p o w a ­ż n e z a j ą ł m i e j s c e . P r o j e k t z y s k a ł w i ę c p o w s z e c h n e u z n a n i e , s t a ł s i ę p o p u l a r ­n y m i t r u d n o u w i e r z y ć , a b y n i e p r z y ­s z e d ł d o s k u t k u .

*) Patrz »Architekt«, r. 1910, zesz. n . s t r . 164—166 i r. 1911, zesz. 6, str. 77 — 84.

W i e m y j e d n a k z d o ś w i a d c z e n i a , ż e p e w n e z a r z u t y p r z e c i w k o w s z e l k i m ś m i e l ­s z y m p o m y s ł o m , w y p o w i a d a n e n a p o ­z ó r s k r o m n i e i t o p r z e w a ż n i e w f o r m i e w ą t p l i w o ś c i , u r o s n ą ć m o g ą d o r o z m i a ­r ó w g r o ź n y c h , g d y d a n a s p r a w a n i e m a e n e r g i c z n y c h o b r o ń c ó w , n i e s p u s z c z a ­j ą c y c h j e j z o k a a n i n a c h w i l ę , w s fe ­r a c h t a k z w a n y c h c z y n n i k ó w m i a r o ­d a j n y c h .

N a j e d n e m z p o s i e d z e ń T o w a r z y s t w a t e c h n i c z n e g o s ł y s z e l i ś m y o b r o n ę p r o j e ­k t u r z ą d o w e g o , k t ó r a b y ł a p o ś r e d n i o k r y t y k ą a m f i t e a t r u .

J a k w i a d o m o , p r o j e k t r z ą d o w y p o ­l e g a n a b u d o w i e o d p r z y c z ó ł k a m o s t u ż e l a z n e g o d o z b o c z a w z g ó r k a w a w e l ­s k i e g o p i o n o w e g o m u r u n a f u n d a m e n ­c i e o k o ł o l n i . g ł ę b o k i m , w z g l ę d n i e , p o d ł u g a l t e r n a t y w y , m a s i ę w y k o n a ć m u r o f u n d a m e n c i e r o z s z e r z o n y m , s p o ­c z y w a j ą c y m p o n a d o b e c n y m t e r e n e m , n a n a s y p i e . K o r o n a m u r u m a b y ć w z n i e ­s i o n a p o n a d d z i s i e j s z y n a z i o m ś r e d n i o 3 m . D o m u r u t e g o p r z y l e g a ć b ę d ą : o d s t r o n y m i a s t a d r o g a 1 0 - m e t r o w a w w y ­s o k o ś c i 2 m . p o n a d o b e c n y m t e r e n e m z e s z k a r p ą k u m i a s t u ; o d s t r o n y z a ś r z e k i b ę d ą p o ł o ż o n e d w i e p ł a s z c z y z n y : w y ż s z a , p r z y t y k a j ą c a d o m u r u , t ' 5 m . p o n i ż e j j e g o k o r o n y , ś r e d n i o 3o m . s z e ­r o k a ; 4'5 m . p o n i ż e j r o z c i ą g a ć s i ę b ę ­d z i e d r u g a p ł a s z c z y z n a o s z e r o k o ś c i o d l 3 d o 18 n i . , 2*5 n i . p o n a d ś r e d n i ą w o d ą W i s ł y ; p ł a s z c z y z n a t a , r o d z a j b u l w a r u n a d b r z e ż n e g o , ł ą c z y ć s i ę b ę d z i e z g ó r n ą z a p o m o c ą b r u k o w a n e j s z k a r p y . W t e n s p o s ó b m u r o p o r o w y z a s y p i e s i ę p r a ­w i e w c a ł o ś c i .

P r o j e k t p o w y ż s z y n a s u w a o d r a z u s z e ­r e g u w a g k r y t y c z n y c h . P o m i n ą w s z y , ż e z a s y p i e s i ę i z a k r y j e m u r , w a r t o ś c i o k o ł o 140.000 k o r . , b ę d z i e o n p o z a t e m s t a ł ą p r z e s z k o d ą : z a m k n i e d o s t ę p p o r z e k i , s t w o r z y w z d ł u ż W i s ł y c a ł k i e m n i e u ż y -w a l n ą 3 o - m e t r o w ą p ł a s z c z y z n ę , k t ó r a

45

s ł u ż y ć m o ż e c h y b a n a s k ł a d y p i a s k u ,

a j a k ta n i e ł a t w o d o s t ę p n a p r z e s t r z e ń

z c z a s e m w y g l ą d a ć b ę d z i e p o d w z g l ę ­

d e m e s t e t y k i i p o r z ą d k u , n i e t r u d n o

p r z e w i d z i e ć .

M i m o t o p r o j e k t t e n s p o t k a ł s i ę z o b r o ­

n ą , n a k t ó r ą t a k ą d a j e o d p o w i e d ź i n ż .

K w i a t k o w s k i :

N i e k t ó r z y w m u r z e t y m w i d z ą n a j ­

l e p s z e z a b e z p i e c z e n i e m i a s t a p r z e d z a ­

l e w e m W i s ł y . T w i e r d z ą , ż e f u n d o w a n y

n a t e r e n i e n a t u r a l n y m , n i e p r z e p u ś c i o n

w i e l k i e j w o d y W i s ł y , a w d o d a t k u j e s t

k o n i e c z n y j a k o r d z e ń m u r o w a n y w n a ­

s y p i e , p o n i e w a ż z a ś p r o p o n u j e g o r z ą d ,

z a t e m m u s i p o z o s t a ć » n i e t y k a l n y m « . Z a ­

p o m i n a s i ę j e d n a k , ż e r z ą d r ó w n o c z e ­

ś n i e p o l e c a d o w y k o n a n i a a l t e r n a t y w ę ,

g d z i e f u n d a m e n t m u r u s p o c z y w a n a n a ­

s y p i e , p r z e s z ł o 1 m . p o n a d o b e c n y m

t e r e n e m ! W t y m w y p a d k u w i ę c , c h y b a

n i e n a s y p w s p i e r a s i ę n a m u r z e i c h y b a

n i e s t a n o w i t e g o k o n i e c z n e g o r d z e n i a ,

l e c z p r z e c i w n i e : m u r p o d p a r t y j e s t p r z e z

n a s y p , b o b y s i ę i n a c z e j p r z e w r ó c i ł . P o ­

n a d t o z a z n a c z y ć t r z e b a , ż e c a ł y b r z e g

w z d ł u ż P o w i ś l a i p l a c u G r o b l e j e s t n a -

s y p i s k i e m , j a k w y k a z a ł y w y k o n a n e s o n ­

d y , z n a j d u j ą c r u m o w i s k o i p o p i ó ł w g ł ę ­

b o k o ś c i o d 2"5 m . d o 5 m . T w i e r d z e n i e

w i ę c , j a k o b y p r o j e k t o w a n y m u r o c h r o n ­

n y b y ł f u n d o w a n y n a t e r e n i e n a t u r a l ­

n y m , j e s t m y l n e , g d y ż s t o p a f u n d a m e n t u

s i ę g a z a l e d w i e p o n a d l m . g ł ę b o k o . C o

d o k o n i e c z n o ś c i m u r u j a k o r d z e n i a w n a ­

s y p i e , k o n s t a t u j e m y , ż e b u d o w a n e n a d

tą s a m ą W i s ł ą i p r o j e k t o w a n e k o ł o t e g o

s a m e g o K r a k o w a w a ł y o c h r o n n e o 3 -me-

t r o w e j k o r o n i e , n i e m a j ą ż a d n y c h m u ­

r o w a n y c h r d z e n i , o b a w y w i ę c w t y m

w y p a d k u , ż e n a s y p m i e r z ą c y w k o r o n i e

3*5 m . m o ż e b y ć p r z e r w a n y p r z e z w i e l ­

k i e w o d y , j e ś l i n i e b ę d z i e p o d t r z y m y ­

w a n y m u r e m , j e s t p r z e s a d n e , a p r a k ­

t y k ą b u d o w l a n ą n i e p o p a r t e . T r z e b a

j e s z c z e d o d a ć , ż e n a s y p t e n b ę d z i e p r z e z

r e g u l a c y ę m i a s t a z n a c z n i e r o z s z e r z o n y

i z n i w e l o w a n y z n a d b r z e ż n e m i u l i c a m i

i p l a c e m G r o b l e , b o p r z e c i e ż n i e p o z o ­

s t a w i s i ę s z k a r p y n a s y p u o d s t r o n y m i a ­

s t a . — S ł y s z y m y w r e s z c i e , ż e m u r m a

z a l e t ę n i e p r z e s i ą k l i w o ś c i : j e s t t o s ł u s z n e

d o p e w n e g o t y l k o s t o p n i a , g d y ż w y k o ­

n a n y b ę d z i e z b e t o n u , c z y l i z s z u t r u ,

p i a s k u i d o m i e s z k i c e m e n t u , w i ę c z m a -

t e r y a ł ó w p r z e p u s z c z a j ą c y c h w o d ę ; w s z y ­

s t k o w i ę c z a l e ż e ć b ę d z i e o d d o k ł a d n o ­

ś c i w y k o n a n i a ; w t y m w y p a d k u l e p ­

s z y m i p e w n i e j s z y m ś r o d k i e m b y ł a b y

w a r s t w a i ł u .

P r z y p a t r z m y s i ę t e r a z , j a k w y g l ą d a

p o d w z g l ę d e m , t e c h n i c z n y m p r o j e k t a m ­

f i t e a t r u .

D r o g ę , k t ó r ą r z ą d p r o p o n u j e o d s t r o n y

m i a s t a p r z y m u r z e l m . p o n i ż e j j e g o

k o r o n y , p o d n o s i s i ę d o p o z i o m u k o r o n y .

M u r p r o j e k t o w a n y p r z e z r z ą d i w c a ł o ­

ści p r a w i e z a s y p a n y , w y j m u j e s i ę z ć

ś r o d k a z i e m i i k ł a d z i e n a s z k a r p i e m i ę ­

d z y p ł a s z c z y z n ę w y ż s z ą a n i ż s z ą j a k o

f u n d a m e n t p o d ł a w y k a m i e n n e , p r z y -

c z e m p r z e z p o d n i e s i e n i e tej s z k a r p y

o i m . n i e d o p u s z c z a s i ę d o z a l e w a n i a

w y ż s z e j p ł a s z c z y z n y . P o n i e w a ż m u r p r o ­

j e k t o w a n y p r z e z r z ą d j e s t p i o n o w y i t y l k o

j e g o c z ę ś ć w i d o c z n a m a b y ć w y k o n a n a

z k a m i e n i a , r e s z t a z b e t o n u , m u r z a ś

d l a a m f i t e a t r u l e ż y n a s z k a r p i e p o c h y ­

łe j i ł a w y s ą z k a m i e n i a , p r z e t o p o t r z e ­

b n e d l a tej b u d o w l i w i ę k s z e i l o ś c i b e ­

t o n u i k a m i e n i a p o d n o s z ą k o s z t a a m f i ­

t e a t r u o c y f r ę o k o ł o 70.000 K . R z ą d

p r z y z n a ł n a r a z i e n a a r c h i t e k t o n i c z n e

u k s z t a ł t o w a n i e b u d o w l i p o d W a w e l e m

45.000 K . , p o z o s t a w a ł a b y d o p o k r y c i a k w o t a 25.000 K . , k t ó r a c h y b a n i e m o ż e

o d g r y w a ć r o l i , g d y c h o d z i o s t w o r z e n i e

t a k d o n i o s ł e g o d z i e ł a .

Z a l e t y a m f i t e a t r u s ą o c z y w i s t e . C h r o n i

o n m i a s t o p r z e d z a l e w e m p r z y n a j m n i e j

w t y m s a m y m s t o p n i u , c o p r o j e k t r z ą ­

d o w y , p o n a d t o u d o g o d n i i u t r w a l i p a ­

m i ą t k o w y o b c h ó d » w i a n k ó w « , p r z y c z y n i

s i ę d o r o z w o j u s p o r t ó w n a w o d z i e , o t w o ­

r z y w i d o k n a p ł y n ą c ą w o d ą , a p o d w z g l ę ­

d e m e s t e t y c z n y m b ę d z i e g o d n ą o p r a w ą ,

Czesław Przybylski . Teatr polski w Warszawie. Plan parteru.

A . W suterenach — statyści, statystki; w parterze — garderoby artystów panów; na I piętrze — garderoby artystek pań; na 11 piętrze — Dyrekcya ; na III piętrze — krawcy, krawcowe; na IV piętrze — magazyny kostiumów. 15. W suterenach — składy; w parterze — magazyny dekoracyi; na I piętrze — stolarnia; na II piętrze — malarnia. C . W suterenach — odźwierny, na I piętrze Inspektor sceny; na II piętrze — foyer artystów; na III piętrze —

zapasowe garderoby; na IV piętrze — magazyny kostiumów.

•17

w s p a n i a ł y m k a m i e n n y m p i e d e s t a ł e m d l a W a w e l u .

Z b u d o w ą tą ł ą c z o n e s ą j e d n a k p e ­w n e w ą t p l i w o ś c i , a m i a n o w i c i e : c z y z m i a n a p r o j e k t u r z ą d o w e g o n i e z m n i e j ­s z y o d p o w i e d z i a l n o ś c i r z ą d u z a n a l e ż y t ą o c h r o n ę m i a s t a p r z e d z a l e w e m ? A u t o r

p r o j e k t u r z ą d o w e g o , m u s i a ł b y b y ć o d ­n o ś n y p r o j e k t p r z e s ł a n y m i n i s t e r s t w u r o b ó t p u b l i c z n y c h , a t o m i n i s t e r s t w o p r o j e k t b y z b a d a ł o i z a t w i e r d z i ł o j a k o n a d a j ą c y s i ę d o w y k o n a n i a , l u b o d r z u ­c i ł o j a k o n i e o d p o w i e d n i . Z c h w i l ą z a ­t w i e r d z e n i a p r o j e k t u g w a r a n c y a o c h r o n y

Teatr Polski w Warszawie. Plan I piętra: loie i balkon. Foyer.

p r o j e k t u z b i j a te w ą t p l i w o ś c i w s p o s ó b

n a s t ę p u j ą c y :

Z d a n i e p o w y ż s z e , p o s t a w i o n e w f o r ­

m i e n i e w i n n e g o n a p o z ó r p y t a n i a , j e s t

n i e l a d a s t r a s z a k i e m n a l u d z i , n i e o b e ­

z n a n y c h z p o s t ę p o w a n i e m w p o d o b n y c h

sprawach, a w te j w a ż n e j d l a m i a s t a

k w e s t y i w y w o ł u j e w p r o s t p a n i k ę , w y ­

k l u c z a j ą c ą n a w e t c h ę ć z a s t a n o w i e n i a .

T y m c z a s e m r z e c z w s w e j i s t o c i e p r z e d ­

s t a w i a s i ę b a r d z o p r o s t o : w r a z i e g d y b y

g m i n a m . K r a k o w a p r z y c h y l i ł a s i ę d o

w y k o n a n i a a m f i t e a t r u , t o j e s t d o z m i a n y

m i a s t a p r z e d z a l e w e m j e s t z e s t r o n y r z ą d u z u p e ł n a .

Z p o w o d ó w c z y s t o t e c h n i c z n e j n a ­t u r y , u z u p e ł n i a a u t o r o p i s s w e g o p r o ­j e k t u n a s t ę p u j ą c y m i w y j a ś n i e n i a m i : o b ­j ę t o ś ć r o b ó t z i e m n y c h , k t ó r e m a j ą b y ć w y k o n a n e , w y n o s i 112.000 m * , j e s t t o k u b a t u r a t a k z n a c z n a , iż r o b o t a d ł u ż s z y c z a s t r w a ć b ę d z i e . P a r ę m n i e j s z y c h l u b w i ę k s z y c h w ó d p r z e p ł y n i e p r z e z ś w i e ż o n a s y p a n e m a t e r y a ł y , k t ó r e j u ż j a k o w w i ę k s z e j c z ę ś c i w y d o b y t e z b a g r o -w a n e g o ł o ż y s k a W i s ł y , b ę d ą m o k r e —

48

w i a d o m o zaś t e c h n i k o m , iż w o d a j e s t n a j l e p s z y m ś r o d k i e m k o m p r y m u j ą c y m n a s y p y . P r z e t o w y k l u c z o n e są j a k i e ś d ł u ż e j t r w a j ą c e o s i a d a n i a n a s y p ó w , k t ó -r e b y p o w o d o w a ł y p ę k a n i a f u n d o w a n e j n a n i e j b u d o w l i , a t o t e r n w i ę c e j , iż t a b u d o w l a j e s t b a r d z o l e k k a . P r z y m u r z e

t e a t r n a z n a c z n i e j s z e j p o w i e r z c h n i s t y k a s i ę z w o d ą i n a z n a c z n i e j s z e j c h r o n i p r z e d p r z e s i ą k a n i e m .

P o d n o s z o n y j e s t z a r z u t z a n i e c z y s z c z e ­n i a , e w e n t u a l n i e z a m u l e n i a a m f i t e a t r u u r z e z w y s o k i e w o d y W i s ł y . O b a w y w t y m k i e r u n k u są n i e u z a s a d n i o n e , m i a n o w i -

Teatr Polski w Warszawie. Plan II p. : galerye.

p r o j e k t o w a n y m p r z e z r z ą d , a f u n d o w a ­n y m n a r u m o w i s k u , z w s z e l k ą p e w n o ­śc ią p o w s t a n ą p i o n o w e p ę k n i ę c i a , p r z e z k t ó r e w o d a m o ż e s i ę p r z e d o s t a w a ć n a s t r o n ę m i a s t a , z w ł a s z c z a , iż m a d o s t ę p d o s a m e g o m u r u . P r z y p r o j e k c i e a m f i ­t e a t r u z a ś , p o z a ł a w a m i j e s t 25 m . s z e ­r o k i n a s y p i t o m . s z e r o k a d r o g a , w i ę c r a z e m 33 m . s z e r o k i w a ł . Z d a j e s i ę , ż e w t y m d r u g i m w y p a d k u t r u d n i e j w o d a p r z e d o s t a n i e s i ę n a s t r o n ę m i a s t a . F u n ­d a m e n t a a m f i t e a t r u s i ęga ją w r e s z c i e n i ­ż e j , n i ż m u r u r z ą d o w e g o , p r z e t o a u d i ­

c i e : a m f i t e a t r z n a j d u j e s i ę n a ł u k u w k l ę ­s ł y m , a p o t e j s t r o n i e w o d a m a t e n d e n -c y ę w y m y w a n i a , n i e z a ś z a m u l a n i a . T u m o ż n a b y s k r o m n e p y t a n i e p o s t a w i ć t y m , k t ó r z y n i e są » a m f i t e a t r a l n i e « u s p o s o ­b i e n i : d l a c z e g o o b a w i a j ą s i ę r a z p r z e r ­w a n i a n a s y p ó w p r z e z w o d ę i w t y m c e l u m o t y w u j ą k o n i e c z n o ś ć m u r u , w d r u ­g i m z a ś w y p a d k u p r z y p u s z c z a j ą z a m u ­l e n i e a m f i t e a t r u ? A l b o n a j e d n o a l b o n a d r u g i e t r z e b a s i ę z d e c y d o w a ć . W s z a k d z i a ł a n i e r w ą c e j w o d y w y k l u c z a z n a ­t u r y r z e c z y z a m u l e n i e . M o ż e m y d o d a ć .

4l)

iż p i e r w s z y s t o p i e ń a m f i t e a t r u z n a j d u j e

s i ę o k o ł o 4 m . n a d d n e m W i s ł y , a w tej

w y s o k o ś c i w o d a n i e n i e s i e m a t e r y a ł ó w ,

k t ó r e b y z a m u l i ć z d o ł a ł y . A m f i t e a t r j e s t

n a c h y l o n y w s t o s u n k u l : 3 , o b e c n y z a ś

b r z e g m a n a c h y l e n i e ł a g o d n i e j s z e , m i a ­

n o w i c i e 1:6 i z a m u l e n i a n i e o b s e r w u ­

j e m y w c a l e .

n i e z n a c z n e g o ) n a b u d o w ę a m f i t e a t r u ,

u w a ż a ć m u s i m y j a k o w y p o w i e d z i a n e

b e z z a s t a n o w i e n i a . P i ę k n o , w y r a ż o n e

w b u d o w l i p r o s t e j i m o n u m e n t a l n e j ,

u s a m y c h s t ó p W a w e l u , m a z d a j e s i ę

t a k ż e s w o j ą w a r t o ś ć n i e p r z e m i j a j ą c ą ,

a o w a r t o ś c i d l a n a s n a r o d o w e g o o b ­

c h o d u » w i a n k ó w « d e c y d u j e n i e i l o ś ć

• ' t '. '• '• im

Teatr Polski w Warszawie. Przekrój poprzeczny z widokiem sceny.

R ó w n i e ż i o b a w y , ż e p r z e z p o d n i e ­

s i e n i e d r o g i n a w y s o k o ś ć k o r o n y m u r u ,

t o j e s t o 1 m . w y ż e j , u t r u d n i s i ę u r e ­

g u l o w a n i e s ą s i e d n i c h u l i c i p l a c u G r o ­

b l e , s ą p ł o n n e , a l b o w i e m n a r a z i e p r o ­

j e k t a m f i t e a t r u s t a r a n o s i ę o i l e m o ż n o ­

ś c i d o s t o s o w a ć d o p r o j e k t u r z ą d o w e g o ,

t o t e ż i p o ł o ż e n i a d r o g i z u p e ł n i e n i e

z m i e n i a n o . J e d n a k o w o ż p r z y s u n i ę c i e

d r o g i d o ł a w k a m i e n n y c h n a l e ż y u w a ­

ż a ć z a l e p s z e , j u ż c h o c i a ż b y d l a t e g o , ż e

p r z e z o d p o w i e d n i s p a d k u m i a s t u u z y ­

s k a s i ę o b n i ż e n i e r o b ó t z i e m n y c h i u ł a ­

t w i r e g u l a c y ę s ą s i e d n i e g o t e r e n u . W k o ń ­

c u t w i e r d z e n i e , iż c e l e s t e t y c z n y , i p o z a

t e r n j e d e n d z i e ń » w i a n k ó w « n i e m o t y ­

w u j ą d o s t a t e c z n i e w y d a t k u ( t a k z r e s z t ą

d n i o b c h o d u , a l e j e g o z n a c z e n i e i p o ­

p u l a r n o ś ć .

* * * S p r a w a a m f i t e a t r u s p o c z y w a w y ł ą ­

c z n i e w r ę k a c h m i a s t a . P o ł ą c z o n o ją

p r z y t e m z r e g u l a c y ą s ą s i e d n i c h p l a c ó w

G r o b l e i K o s s a k a o r a z z u k s z t a ł t o w a ­

n i e m b r z e g ó w W i s ł y o d u l . R e t o r y k a

a ż p o S k a ł k ę . P o d n i e ś ć m u s i m y z u z n a ­

n i e m i w d z i ę c z n o ś c i ą , ż e m i a s t o z w r ó ­

c i ł o s i ę d o k r a k o w s k i e g o K o ł a a r c h i ­

t e k t ó w o w y p r a c o w a n i e p r o g r a m u k o n ­

k u r s u ń a p o w y ż s z y t e m a t . W k o l e a r ­

c h i t e k t ó w , o i l e n a m w i a d o m o , p r z e ­

w a ż a z d a n i e , a b y k o n k u r s b e z w a r u n ­

k o w o u w z g l ę d n i a ł a m f i t e a t r p o d W a -

5o

w e l e m p o d ł u g p r o j e k t u i n ż y n i e r a K w i a ­t k o w s k i e g o . M a b y ć z a p r o p o n o w a n e m i a ­s t u z a k u p i e n i e t e g o p r o j e k t u , z r o b i e n i e z n i e g o o d b i t e k i d o ł ą c z e n i e i c h w r a z z e z d j ę c i a m i b r z e g ó w W i s ł y d o p r o g r a m u k o n k u r s o w e g o . W t e n s p o s ó b K o ł o d a w y r a z s w e j o p i n i i o p r o j e k c i e a m f i t e a ­t r u i n i e w ą t p i m y , ż e o p i n i a ta b ę d z i e

c ó w i d a l s z y c h b r z e g ó w r z e k i z ł a t w o ­ś c i ą d a s i ę d o z a p r o j e k t o w a n e g o a m f i ­t e a t r u z a s t o s o w a ć .

D o b r z e s i ę s t a ł o , ż e p o m y ś l a n o o u z y ­s k a n i u d r o g ą k o n k u r s u s z e r s z e g o p l a n u r e g u l a c y j n e g o n a d b r z e ż n y c h o k o l i c W a ­w e l u . A l e g d y b y z j a k i c h k o l w i e k b ą d ż p o w o d ó w k o n k u r s n i e p r z y s z e d ł d o

Teatr Polski w Warszawie. Przekrój podłużny.

d e c y d u j ą c a . T u d o d a ć j e s z c z e m o ż e m y ,

ż e p r o j e k t t e n j e s t t a k p r o s t y , t a k n a ­

t u r a l n i e z k o n f i g u r a c y i t e r e n u w y p ł y ­

w a j ą c y i t a k ś c i ś l e l i c z ą c y s i ę z p r o w a -

d z o n e m i p r z e z r z ą d r o b o t a m i o c h r o n -

n e m i w z d ł u ż b r z e g ó w W i s ł y , ż e k a ż d y

z d r o w y p o m y s ł r e g u l a c y i s ą s i e d n i c h p l a -

s k u t k u , a l b o n i e d a ł d o b r y c h w y ­n i k ó w , s p r a w ę a m f i t e a t r u m o ż e m y j u ż t e r a z t r a k t o w a ć s a m o d z i e l n i e j a k o s p r a ­w ę d o j r z a ł ą , k t ó r ą j a k n a j g o r ę c e j p o ­l e c i ć p r a g n i e m y r e p r e z e n t a c y i n a s z e g o m i a s t a .

R K D A K C Y A .

WNĘTRZE ZAMKU NA WAWELU. s z e r e g u w a ż n y c h k w e s t y j , d o t y c z ą -

——1 c y c h r e s t a u r a c y i W a w e l u , w y ł o n i ł

s i ę w o s t a t n i c h c z a s a c h d o n i o s ł y i t r u ­

d n y p r o b l e m u r z ą d z e n i a w n ę t r z a z a m k u

k i ó I e w s k i e g o . D o t y c h c z a s p r o j e k t u w t y m

k i e r u n k u n i e m a . N a t o m i a s t s ł y s z y m y

j u ż o p o l e c e n i u o p r a c o w a n i a p r o j e k t ó w

d e k o r a c y i s t r o p ó w w s a l i s e j m o w e j i s e ­

n a t o r s k i e j . W i d o c z n i e , r o b o t y a r c h i t e ­

k t o n i c z n e s ą n a u k o ń c z e n i u i n a g l e w y ­

ł o n i ł s i ę p e w i e n s z c z e g ó ł p r o b l e m u

w n ę t r z a .

51

T e n s t a n r z e c z y n a s u w a s z e r e g r e -

f l e k s y j . Z a k o r z e n i ł s i ę u n a s g ł ę b o k o

z w y c z a j o d k ł a d a n i a m y ś l i o w n ę t r z u b u ­

d y n k u d o o s t a t n i e j c h w i l i . P a n u j e p r a ­

w i e p o w s z e c h n e p r z e k o n a n i e , ż e u r z ą ­

d z e n i e w e w n ę t r z n e , a w i ę c : u m e b l o w a ­

n i e i d e k o r a c y a , j e s t r z e c z ą z n a c z n i e ł a ­

t w i e j s z ą o d b u d o w y , w y m a g a m n i e j n a ­

m y s ł u i c z a s u . P a n u j e d a l e j p r z e k o n a ­

n i e , ż e k w e s t y a a r c h i t e k t u r y w e w n ę ­

t r z n e j m o ż e b y ć t r a k t o w a n a n i e z a l e ż n i e

o d u r z ą d z e n i a w n ę t r z a , k t ó r e s i ę p ó ź n i e j

ł a t w o d o d a n e j , a r c h i t e k t o n i c z n i e j u ż

u k s z t a ł t o w a n e j p r z e s t r z e n i d o s t o s u j e .

P o g l ą d t e n p o k u t u j e n i e t y l k o w ś r ó d

n i e f a c h o w e g o o g ó ł u , a l e n i e k i e d y n a w e t

w ś r ó d b u d o w n i c z y c h , a p o c h o d z i z c z a ­

s ó w , k i e d y w i s t o c i e b u d o w n i c z o w i e ,

a r c h i t e k c i , n a o g ó ł m a ł o z a j m o w a l i s i ę

w n ę t r z e m , k i e d y t o w n ę t r z e p o w s t a w a ­

ł o n i e j e d n o k r o t n i e s a m o , b e z p l a n u ,

w s p o s ó b s z a b l o n o w y . N i c d z i w n e g o ,

ż e a r c h i t e k t , n i e w i d z ą c g o d n e g o s i e b i e

w s p ó ł p r a c o w n i k a , w y k a ń c z a ł p r z e s t r z e ń

w e w n ę t r z n ą g m a c h u j a k m ó g ł i u m i a ł ,

p o z o s t a w i a j ą c d a l s z e j e j u k s z t a ł t o w a n i e

n a l o s p r z y p a d k u , n a ł a s k ę l u b n i e ł a s k ę

t a p i c e r a , m a l a r z a p o k o j o w e g o , p i e r w s z e j

l e p s z e j firmy m e b l a r s k i e j . D z i ś , k i e d y p o ­

j ę c i a z a s a d n i c z o s i ę z m i e n i ł y w c a ł y m

c y w i l i z o w a n y m ś w i e c i e , a u n a s o d lat

k i l k u n a s t u p o w s t a ł n o w y t y p a r t y s t y ,

o d d a j ą c e g o s w ó j t a l e n t , w i e d z ę , d o ­

ś w i a d c z e n i e z a g a d n i e n i o m w n ę t r z a , k i e ­

d y te z a g a d n i e n i a c o r a z b a r d z i e j w k r a ­

c z a j ą w d z i e d z i n ę s z e r o k o p o j ę t e j a r c h i ­

t e k t u r y i o d w r o t n i e , — t r z e b a t e n z m i e ­

n i o n y s t a n r z e c z y u z n a ć , a tern s a m e m

z r ó w n a ć p o s z c z e g ó l n e z a d a n i a p r z y b u ­

d o w i e i u r z ą d z e n i u g m a c h ó w , a r o l ę

a r t y s t y u r z ą d z a j ą c e g o w n ę t r z e p o d n i e ś ć

n a s t o p i e ń n a l e ż n y .

A ż e b y n i e b y ł o n i e p o r o z u m i e n i a , m u ­

s i m y z n a c i s k i e m z a z n a c z y ć , ż e n i e i d z i e

t u o s p e c y a l i z a c y ę z a w o d o w ą , n i e o z a ­

w o d o w y p o d z i a ł r ó l , n i e o t o , k t o te

r o l e m a w y k o n y w a ć , t y l k o j a k . I d z i e

o s t w i e r d z e n i e r ó w n o r z ę d n o ś c i z a d a ń

w n ę t r z a z z a d a n i a m i a r c h i t e k t u r y , a w i ę c

i tej d o ś w i a d c z e n i e m n o w o c z e s n e m z d o ­

b y t e j z a s a d y , ż e i j e d n o i d r u g i e n a l e ­

ż y p r o j e k t o w a ć r ó w n o c z e ś n i e . R ó w n o ­

c z e ś n i e - n a j p r z ó d d l a t e g o , ż e j e d n o

n i e m n i e j o d d r u g i e g o w y m a g a w y s i ł k u

t w ó r c z e g o , n a m y s ł u i c z a s u , p o w t ó r e

d l a t e g o , ż e j e d n o z w i ą z a n e jest z d r u -

g i e m j a k n a j ś c i ś l e j , ż e w s p o m n i m y d l a

p r z y k ł a d u o r o z k ł a d z i e o t w o r ó w w d a ­

n y c h p r z e s t r z e n i a c h , o d r z w i a c h i o k n a c h ,

w r e s z c i e o s t r o p a c h , o t y m l u b i n n y m

s p o s o b i e o g r z e w a n i a i t. d . K a ż d y p r z y ­

z n a , ż e r z e c z y te w r ó w n e j m i e r z e w i n ­

n y o b c h o d z i ć t e g o , k t o b u d u j e , j a k i t e ­

g o , k t o u r z ą d z a . J e ś l i i b u d o w ę i u r z ą ­

d z e n i e p r o j e k t u j e j e d n a g ł o w a , b ę d z i e

o n i c h m y ś l a ł a z p e w n o ś c i ą r ó w n o r z ę ­

d n i e , j e ś l i — d w i e g ł o w y , w i n n y to c z y ­

n i ć w n a j ś c i ś l e j s z e m p o r o z u m i e n i u o d

p o c z ą t k u s a m e g o .

N i e p o w t a r z a l i b y ś m y t y c h p r a w d , k a ­

ż d e m u a r t y ś c i e d z i s i a j j u ż d o b r z e z n a ­

n y c h , g d y b y n i e c o d z i e n n e o d n i c h

w p r a k t y c e o d s t ę p s t w a i t a k o p ł a k a n e

t e g o o d s t ę p s t w a s k u t k i

G ł ó w n i e o d n o s i s i ę t o , r z e c z p r o s t ; ) ,

d o g m a c h ó w o t r w a ł e m p r z e z n a c z e ­

n i u , d o g m a c h ó w p u b l i c z n y c h . W a ­

w e l z p o w o d u r e s t a u r a c y i a r c h i t e k t o n i ­

c z n e j z m i e n i a s t o p n i o w o s w ó j w y g l ą d

w p o r ó w n a n i u z z a n i e d b a n i e m i p r z e ­

r ó b k a m i w c e l a c h w o j s k o w y c h w c z a ­

s a c h o s t a t n i c h . P i e r w o t n y p r o j e k t r e ­

s t a u r a c y i , w y s n u t y z p r z e s a d n i e p o j ę t e j

m e t o d y h i s t o r y c z n e j , u l e g ł s z c z ę ś l i w i e

z m i a n i e , p o d w p ł y w e m o b s z e r n e j d y -

s k u s y i i k r y t y k i , k t ó r e z n a l a z ł y o s t a t e ­

c z n y s w ó j w y r a z w d e c y d u j ą c y c h u c h w a ­

ł a c h k r a j o w e g o K o m i t e t u . T r z e b a p r z y ­

z n a ć , ż e z m a ł y m i w y j ą t k a m i , r z e c z c a ł a

z o s t a ł a r o z w i ą z a n a p o p r a w n i e , a p r z y ­

g o t o w a n a g r u n t o w n i e . P r z y c z y n i ł y s i ę

d o t e g o d a w n i e j s z e z d j ę c i a ś . p . T . P r y -

l i ń s k i e g o , s t u d y a k i e r o w n i k a r e s t a u r a ­

c y i p . Z . H e n d l a , p o m n i k o w e d z i e ł o

o W a w e l u D r a S t . T o m k o w i c z a . W y ­

k o n a n e p r z e z k i e r o w n i k a r e s t a u r a c y i k o -

52

s z t o w n e m o d e l e p l a s t y c z n e z a m k u d a ł y w r e s z c i e p o d s t a w ę d o k r y t y k i i d o d e -c y z y i .

S t o j ą c n a s t a n o w i s k u , że w n ę t r z e z a m k u j e s t c o n a j m n i e j t a k w a -ż n e j a k j e g o a r c h i t e k t u r a z e w n ę ­t r z n a , m o ż e m y ż a ł o w a ć , że d o t y c h c z a s n i e p r a c o w a n o n a d s t w o r z e n i e m o b r a z u t e g o w n ę t r z a , p r z y n a j m n i e j ż a d e n p r o ­j e k t w t y m k i e r u n k u n i e d o s z e d ł d o w i a d o m o ś c i p u b l i c z n e j . J e ś l i j u ż są b o ­d a j s z k i c e , b y ł o b y n a d z w y c z a j k o r z y -s t n e m o k a z a n i e już t e r a z t y c h s z k i c ó w . W s w o i m c z a s i e j e s z c z e p r z e d r o z p o c z ę ­c i e m r o b ó t n a W a w e l u , W y s p i a ń s k i m a ­r z y ł o s t w o r z e n i u o b r a z u w n ę t r z a z a m ­k u i s tara ł s ię z a i n t e r e s o w a ć tą m y ś l ą g r o n o a r t y s t ó w . G d y b y j u ż w ó w c z a s p o w s t a ł t a k i o b r a z , w p ł y n ą ł b y o n n i e ­z a w o d n i e n i e t y l k o n a da l szą w t y m k i e ­r u n k u p r a c ę , a l e i n a s a m ą d e c y z y ę o p r z e z n a c z e n i u s a l z a m k o w y c h .

R o z u m i e m y d o b r z e , j a k t r u d n ą j e s t t a d e c y z y a . P o l e m i k a , k t ó r a o d b y ł a s ię w p r a s i e p r z e d k i l k u l a t y w te j m a t e -r y i , n i e w y ś w i e t l i ł a s y t u a c y i . Z a t o s a ­m o ż v c i e p r z y n i o s ł o p e w n e w s k a z ó w k i . Z b i o r y M u z e u m N a r o d o w e g o z n a j d ą p o ­m i e s z c z e n i e w j e d n y m z g m a c h ó w p o ­s z p i t a l n y c h , w i ę c j u ż n i e p r e t e n d u j ą o g o ś c i n ę w z a m k u .

Z o s t a j e w i ę c j a k o t e m a t d o n a m y s ł u : k w e s t y a r e z y d e n c y i c e s a r s k i e j w p e w n e j c z ę ś c i z a m k u i u r z ą d z e n i a r e s z t y s a l o c h a r a k t e r z e m n i e j l u b w i ę c e j z a b y t k o ­w y m . O i l e s i ęga ją n a s z e w i a d o m o ś c i ,

* k w e s t y e te d y s k u t o w a n e są ż y w o w k o ­m i t e c i e w a w e l s k i m . Z d a j e s i ę , że m y ś l r e z y d e n c y i c e s a r s k i e j z o s t a ł a n a r a z i e z a ­n i e c h a n a , u w a g ę p r z y t e m z w r ó c o n o t y l ­k o n a s a l e II p i ę t ra z a m k u , k t ó r e mają

b y ć u r z ą d z o n e j a k o » s a l e z a b y t k o w e « . J e s t t o o k r e ś l e n i e b a r d z o l u ź n e i n a t e j j e d y n i e p o d s t a w i e t r u d n o s o b i e w y r o ­b i ć p o j ę c i e , j a k i m a b y ć c h a r a k t e r w n ę ­t r z a z a m k u p o d w z g l ę d e m u r z ą d z e n i a i d e k o r a c y i . J e s t e ś m y p r z e k o n a n i , ż e w K o m i t e c i e są p o d t y m w z g l ę d e m p o ­g l ą d y b a r d z o r ó ż n e . N i e u l e g a j e d n a k w ą t p l i w o ś c i , ż e n i e b ę d z i e t u s z ł o o m o ­d e r n i s t y c z n e u m e b l o w a n i e s z e r e g u p o k o i , a n i o z a p e ł n i a n i e s a l m u z e a l n e m i g a b l o ­t k a m i , a r a c z e j o s t w o r z e n i e n a s t r o ­j u , o d p o w i e d n i e g o c h a r a k t e r o w i z a m k u i m y ś l o m d o n i e g o p r z y w i ą z y w a n y m .

S ł y s z y m y z d r u g i e j s t r o n ) ' z a p e w n i e ­n i a , ż e n a r a z i e n i c s i ę n i e b ę d z i e r o ­b i ć , l u b z r o b i s i ę t y l k o t o c o j e s t k o ­n i e c z n e , c o n a l e ż y d o r e s t a u r a c y i a r c h i ­t e k t o n i c z n e j . A l e j u ż s a m o p o r u s z e n i e k w e s t y i d r z w i , o k i e n i s t r o p ó w w k r a ­c z a m i m o w o l i w k w e s t y ę u r z ą d z e n i a . P r z y n a j l e p s z e j w o l i i n a j w i ę k s z y c h w y ­s i ł k a c h K o m i t e t u , r z e c z y te n a p o s i e ­d z e n i a c h n i e m o g ą b y ć r o z s t r z y g n i ę t e .

W s z y s t k o t o c o r a z b a r d z i e j n a s p r z e ­k o n y w a , ż e p o t r z e b n y j e s t j u ż t e r a z r y ­s o w a n y i s z c z e g ó ł o w y m o p i s e m z a o p a ­t r z o n y p r o j e k t , k t ó r y b y c a ł o ś ć w n ę t r z a z a m k u o b e j m o w a ł . D o p i e r o n a p o d s t a ­w i e t a k i e g o p r o j e k t u m o ż l i w a j e s t d y -s k u s y a . D l a t e g o t eż p o w i t a ć n a l e ż y z c a ł e m u z n a n i e m m y ś l m i e j s c o w e g o K o m i t e t u W a w e l s k i e g o p o w o ł a n i a a r -c h i t e k t a - a r t y s t y , k t ó r y b y s ię p r a c y t e j s p e c y a l n i e p o ś w i ę c i ł . J e s t e ś m y p r z e k o ­n a n i , ż e j e d y n i e p r a c a t a k a , w ś c i s ł e m p o r o z u m i e n i u z k i e r o w n i c t w e m r e s t a u ­r a c y i z a m k u i K o m i t e t e m p r z y c z y n i ć s i ę m o ż e d o d o j r z a ł e j d e c y z y i n i e t y l k o j a k , a l e i c o u r z ą d z i ć n a z a m k u .

J . W .

KRONIKA. K O Ł O A R C H I T E K T Ó W W W A R S Z A W I E . Z prawdziwą radością p o w i t a ć należy fakt wstąpienia p r z e d n i e d a w n y m c z a s e m do Koła k i l k u n a s t u arch i tektów młodsze j ge-

n e r a c y i , którzy d o t y c h c z a s t r z y m a l i się n a u b o c z u , j a k k o l w i e k n a z w i s k a i c h r a z poraź z w y c i ę s k o w y c h o d z i ł y z k o n k u r s ó w a r c h i ­t e k t o n i c z n y c h i z n a n e by ły r ó w n i e ż z d z i a -

53

łalności wydziału k o n s e r w a t o r s k i e g o T o w a ­r z y s t w a O p i e k i n a d z a b y t k a m i przeszłośc i . W e j ś c i e n o w y c h z d o l n y c h sił do Koła n i e ­wątpl iwie o ż y w i j e g o działalność na p o l u p o r u s z a n i a a k t u a l n y c h zagadnień a r c h i t e ­k t o n i c z n y c h . N o w y k i e r u n e k j u ż się z a z n a ­czy ł p r z e z zapoczątkowanie ważne j d y s k u -s y i n a d r o z p l a n o w a n i e m d z i e l n i c Powiś la . S p r a w ę poruszy ł i s z c z e g ó ł o w y m , b a r d z o i n ­teresującym p r o j e k t e m poparł p . Czes ław P r z y b y l s k i . »Przegląd T e c h n i c z n y « w os ta ­t n i c h z e s z y t a c h p i l n i e sprawę tę śledzi.

D n i a 17 m a r c a o d b y ł y się w y b o r y na m i e j ­sce ustępujących c z ł o n k ó w p r e z y d y u m . P r z e d w y b o r a m i , m i a n o w a ł o Ko ło d o t y c h c z a s o ­w e g o prezesa p . K a z i m i e r z a E o e w e g o , który s t a n o w c z o zrzekł się e w e n t u a l n e g o p o n o w n e g o w y b o r u , s w y m p r e z e s e m h o n o ­r o w y m . N a prezesa Koła w y b r a n y został p . J a n H e u r i c h , n a 1-go w i c e p r e z e s a — p. K a r o l J a n k o w s k i , na I I-go w i c e p r e ­zesa — p. C z e s ł a w P r z y b y l s k i , na se­k r e t a r z a — p. W ł a d y s ł a w J a b ł o ń s k i ( p o n o w i ę ) .

M I A S T O - O G R Ó D Z Ą B K I . D y r e k c j a M u ­z e u m h a n d l o w e g o w W i e d n i u rozesłała k o ­m u n i k a t do Izb h a n d l o w y c h w s p r a w i e o g ł o ­s z e n i a g e n e r a l n e g o K o n s u l a t u w W a r ­s z a w i e , d o t y c z ą c e g o następującej s p r a w y :

P r z e d n i e d a w n y m c z a s e m zawiązało się w W a r s z a w i e T o w a r z y s t w o A k c y j n e " D o m M i a s t o - O g r ó d - Z ą b k i « z kapitałem zakłado­w y m 1,000.000 r u b l i , w ce lu u t w o r z e n i a na z a k u p i o n y m na przedmieśc iu Ząbki g r u n ­c ie p o d m i e j s k i e j o sady w e d l e n a j n o w s z y c h w t y m k i e r u n k u zasad t e c h n i k i . O s a d a ta z o s t a n i e wyposażoną n a j n o w s z e m i z d o b y ­c z a m i t e c h n i k i na p o l u oświet lenia , k a n a -l i z a c y i , w o d o c i ą g ó w , n a w i e r z c h n i d r ó g etc . R o b o t y o d d a n e będą t y l k o f i r m i e zupełnie p e w n e j i dającej r ęko jmię należytego w y ­k o n a n i a robót p o r u c z o n y c h . T o w a r z y s t w o w y ż e j w y m i e n i o n e z a p r a s z a p o w a ż n e f i r m y z a g r a n i c z n e do wspó łub iegania się o o d d a ­n i e w s p o m n i a n y c h robó t .

R Z E Ź B A . O s t a t n i e d o r o c z n e W a l n e Z g r o ­m a d z e n i e c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a artystów p o l s k i c h » R z e ź b a « w K r a k o w i e , w y b r a ł o w m i e j s c e ustępującego Zarządu n o w y W y ­dział w następującym sk ładz ie : prezes — J a n S z c z e p k o w s k i ; w i c e - p r e z e s — L u ­d w i k P u g e t ; s e k r e t a r z — W ł o d z i m i e r z K o ­n i e c z n y ; s k a r b n i k — Bronis ław P e l c ż a r ­s k i . K o m i s y a kontro lu jąca : Stanisław G e t -t e r ; H e n r y k H o c h m a n n . — U c h w a l o n o o t w o r z y ć następną w y s t a w ę » R z e ź b y « d n i a i 5 s t y c z n i a 1914 r . Rzeźby należy nadsyłać w g r u d n i u b . r .

Z A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I . P o s i e d z e ­n i e K o m i s y i do b a d a n i a h i s t o r y i s z t u k i w P o l s c e o d b y ł o się d n i a 14 s t y c z n i a i g i 3

p o d p r z e w o d n i c t w e m D r a Stanisława T o m -k o w i c z a .

P r o f . D r . J a n B o ł o z - A n t o n i e w i c z p r z e d ­stawił w y n i k i s w o i c h badań i spostrzeżeń » 0 rzeźbie f i g u r a l n e j k a p l i c y Z y g m u n t o -w s k i e j na W a w e l u « . K a p l i c a Z y g m u n t o w s k a p o s i a d a rzeźb f i g u r a l n y c h piętnaście ; w tern dwanaśc ie z w y o b r a ż e n i e m p r o r o k ó w , e w a n ­ge l i s tów, świętych — i t r z y p o r t r e t o w e t. j . d w i e pełne postac ie s a r k o f a g o w e o b u k r ó ­l ó w Z y g m u n t ó w i p łaskorzeźbiona postać A n n y J a g i e l l o n k i . Z w y m i e n i o n y c h d w a ostatn ie dzieła, j a k o dos ta te czn ie j u ż u d o ­k u m e n t o w a n e , p re l egent w s w o i c h w y w o ­d a c h p o m i j a . Rzeźby f i g u r a l n e k a p l i c y Z y -g m u n t o w s k i e j — r a z e m z postacią króla Z y g m u n t a I. — w ogó lne j l i c z b i e t r z y n a s t u p r z y p i s u j e p re l egent t r z e m a r t y s t o m i r o z ­d z i e l a je w s p o s ó b nas tępu jący : Ręki n i e u ­d o l n e j i n i e m a l n i e g o d n e j wspaniałe j ca ł o ­ści k a p l i c y są postac ie śś. W a c ł a w a i F l o -r y a n a . D o g r u p y d r u g i e j należą pos tac ie śś. J a n a C h r z . i P i o t r a o r a z c z t e r y m e d a ­l i o n y z p łaskorzeźbami ewange l i s tów w y ­k o n a n e p r z e z j e d n e g o z u c z n i ó w M i n e l l a . Z n a n y p a d e w s k i rzeźbiarz G i o v a n n i d ' A n -t o n i o M i n e l l o de B a r d i (1460—1527), o b a r ­c z o n y l i c z n e m i z a m ó w i e n i a m i , stale pos łu ­g iwał się w s p ó ł p r a c o w n i k a m i ; tern t łóma-czy s ię , że w dziełach noszących j e g o n a ­z w i s k o s p o t y k a m y z n a c z n e s t y l o w e odstęp­s t w a i n i e r a z uderzającą n i e r ó w n o ś ć w t r a k ­t o w a n i u poszczegó lnych części j e d n e g o i tego s a m e g o dzieła. Ścisłe s t y l o w e p o k r e w i e ń ­s t w o — j a k i e z a c h o d z i między s z e r e g i e m dzieł p a d e w s k i c h w y k o n a n y c h p r z e z w s p o ­m n i a n e g o artystę p r z y wspó łudz ia le u c z n i ó w , a o w e m i sześciu rzeźbami Z y g m u n t o w s k i e j k a p l i c y — d o b i t n i e p r z e m a w i a za p r z y p u ­s z c z e n i e m , że twórcą t y c h o s t a t n i c h by ł niewątpl iwie s p r o w a d z o n y do K r a k o w a j e ­d e n z w s p ó ł p r a c o w n i k ó w M i n e l l a . Pozostałe rzeźby t. j . posąg s a r k o f a g o w y króla Z y ­g m u n t a S t a r e g o , posągi śś. Z y g m u n t a i P a ­wła i m e d a l i o n y z pó łpostac iami D a w i d a tudzież S a l o m o n a w y k o n a ł d o b r z e n a m z n a n y J a n M a r i a M o s c a z w a n y »Il P a d o v a n o « . — P e w n o ś ć co do o s o b y t w ó r c y t y c h pięciu rzeźb osiągnął pre l egent p r z e z s z c z e g ó ł o w y rozbiór i z e s t a w i e n i e i c h f o r m z o d n o ś n e m i f o r m a m i w dziełach P a d o v a n a z p i e r w s z e j e p o k i j e g o t w ó r c z o ś c i , m n i e j w ięce j z lat i 5 i 0 — i 53o .

W d a l s z y m ciągu w y m i e n i ł p re l egent k i l k a dzieł P a d o v a n a zna jdu jących się w e W ł o ­s z e c h , zwraca jąc szczególną u w a g ę n a t r z y z n i c h , dotąd n ie z d e t e r m i n o w a n e , któremi są: »Śc ięc ie ś w . Jana« mała płaskorzeźba brązowa w p r a w e j z a k r y s t y i k a t e d r y w P a ­d w i e , »Chrystus w studni« d r o b n a t e r r a -k o t t a w p a d e w s k i m M u s e o c i v i c o , i » ś w . A n ­t o n i adorujący Chrystusa« m a r m u r o w a pła­skorzeźba w k a p l i c y d e l . S a n t o w b a z y l i c e ś w . A n t o n i e g o w P a d w i e .

54

W końcu zaznaczył p r e l e g e n t na p o d s t a ­w i e k i l k u p r z y k ł a d ó w związek twórczośc i P a d o v a n a z sztuką D o n a t e l l a , o b u L o m b a r ­d ó w : A n t o n i e g o i T u l l i a , w r e s z c i e S a n s o -v i n a .

W d y s k u s j i z a b i e r a l i g łos p p . D y r . F r . K o p e r a , S t . C e r c h a , D r . Ste f . K o m o r n i c k i i p r e l e g e n t .

» S Z T U K A « . N a w a l n e m z g r o m a d z e n i u T o w . artystów p o l s k i c h »Sztuka« w K r a k o w i e 7 k w i e t n i a b . r . w mie j s ce ustępującego wydziału w y b r a n o p r e z e s e m p. O lgę B o -z n a ń s k ą , w i c e p r e z e s a m i p p . Stanisława K a m o c k i e g o i K a z i m i e r z a S i c h u l s k i e ­g o , s k a r b n i k i e m p. T e o d o r a A k s e n t o w i -c z a , s e k r e t a r z e m p. K s a w e r e g o D u n i k o ­w s k i e g o .

Z T O W A R Z Y S T W A O P 1 K K 1 N A D P O L ­S K I M I Z A B Y T K A M I S Z T U K I I K U L T U R Y : D n i a 7 M a r c a o d b y ł o się X I I W a l n e Z g r o ­m a d z e n i e c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a . — P o s i e ­d z e n i e zagaił P r e z e s P r o f . D r . J e r z y h r . M y -c i e l s k i , poświęca jąc na wstęp iegorące w s p o m ­n i e n i e zmar łym w ubieg łym r o k u c z ł o n k o m T o w a r z y s t w a : A d a m o w i l i r . S i e r a k o w s k i e m u i zasłużonej p r a c o w n i c z c e na p o l u badań n a d historyą s z t u k i w P o l s c e — p r z e d w c z e ­śnie zgasłej — K o n s t a n c j i z K a m i e n i e c k i c h Stępo w s k i e j .

P r e z e s z łożył s p r a w o z d a n i e z czynnośc i Wydz ia łu T o w a r z y s t w a w r . 1912 i począt­k a c h i g i 3 . Z pośród ważnie jszych s p r a w , na które T o w a r z y s t w o z w r ó c i ł o u w a g ę w u b i e ­g łym r o k u , należy w y m i e n i ć : zajęcie się re -stauracyą kościoła ś w . W o j c i e c h a w K r a ­k o w i e , u r a t o w a n i e p r z e d z b u r z e n i e m basz t j ' , przytykającej do k l a s z t o r u O O . A u g u s t j r a -n ó w na K a z i m i e r z u w K r a k o w i e , wz ięc ie udziału w z jeździe , ma jącym na c e l u o m ó ­w i e n i e k w e s t y j związanych z restauracją K a t e d r y w S a n d o m i e r z u , z b a d a n i e r e s t a u r a ­c y i kośc io ła i k l a s z t o r u O O . B e r n a d y n ó w w Zbarażu , o d r e s t a u r o w a n i e w p r a c o w n i P r o f . W ł . P o c h w a l s k i e g o o b r a z ó w » W s k r z e -szen ie P io t rowina« z g ł ó w n e g o ołtarza k a ­p l i c y O ś w i ę c i m ó w kośc io ła O O . F r a n c i ­s z k a n ó w w Krośnie ( w r a z z predellą i t y m ­p a n o n e m ) , " Z w i a s t o w a n i e N . P . M.« z K o ­ścioła w Zagórzu i p o r t r e t u króla W ł a d y ­sława Jagie ł ły , s tanowiącego własność T o ­w a r z y s t w a N a u k o w e g o w W i l n i e , — z a w i e ­szen ie na f i l a r a c h kośc io ła P . M a r y i w K r a ­k o w i e o b r a z ó w H . K u l m b a c h a i J . M e r t e n s a , inwentaryzacyę o rnatów kościo ła p a r a f i a l ­nego w Leżajsku, inwentaryzacyę zabytków w Królestwie P o l s k i e m i t. d . — Przj ' jęto p r o p o n o w a n y p r z e z W y d z i a ł p r e l i m i n a r z budżetu na r o k 191.), p o c z e m u d z i e l o n o abso -l u t o r y u m ustępującemu W y d z i a ł o w i .

Z k o l e i D r . M a r y a n S tępowsk i wyg łos i ł o d c z y t p. t. " P o ż e g n a n i e K s . Józefa P o n i a ­t o w s k i e g o z K r a k o w e m " . P o o d c z y c i e , który

spotkał się z u z n a n i e m z e b r a n y c h , na w n i o ­sek D r a Stanisława T u r c z y ń s k i e g o j e d n o ­g łośnie u c h w a l o n o następującą r e z o l u c j ę :

» W r o k u setnej r o c z n i c y śmierci Księcia Józefa P o n i a t o w s k i e g o W a l n e Z g r o m a d z e ­n i e " T o w a r z y s t w a o p i e k i n a d p o l s k i m i z a ­b y t k a m i s z t u k i i kultury« u c h w a l a , a b y znajdujący się na Z w i e r z y ń c u w o g r o d z i e " p o d l ipkami« kamień pamiątkowy , p o ł o ­żony t a m p r z e z Zof ię z C z a r t o r y s k i c h Z a ­moyską k u upamiętnieniu d a t y pożegnania Księcia Józefa , — odres taurować , a na m u ­rze o d u l i c y umieśc ić odpowiednią tablicę, któraby p r z e c h o d n i o m wskazywała po w i e ­czne czasy m i e j s c e , gdz i e Książe Józef w r a z ze s w o i m s z t a b e m spędził o s ta tn ie c h w i l e p o b y t u w P o l s c e . — P o l e c a się W y d z i a ł o w i T o w a r z y s t w a , aby zajął się n iezwłoczn ie w y ­k o n a n i e m tego p r o j e k t u i tak kamień p a ­mią tkowy jak i tablicę ods łon i ł w d n i u S m a j a b . r.« — N a w n i o s e k P r o f . D r a J ó ­zefa F l a c h a p o s t a n o w i o n o w d n i u ods ł o ­nięcia t a b l i c y urządzić u r o c z y s t y o b c b ó d . —• D o Wydz ia łu T o w a r z y s t w a z o s t a l i w y b r a ­n i n a r o k 191.1 p. p . : D r . A d a m B o g u s z , Stanisław C e r c h a , A d a m C h m i e l , D r . F r a n ­c i s zek K l e i n , D r . S t e f a n K o m o r n i c k i , D y ­r e k t o r D r . F e l i k s K o p e r a , X . G e r a r d K o ­w a l s k i , F r a n c i s z e k Mączyński , P r o f . D r . J e ­r z y h r . M y c i e l s k i , Józe f O n y s z k i e w i c z , D r . J u l i a n P a g a c z e w s k i D o c . U n i w . , Stanisław P e s z k o , D r . M a r y a n S t ę p o w s k i , D r . T a d e ­usz S z y d ł o w s k i , D r . Stanisław S w i e r z , D y ­r e k t o r Stanisław T i l l , D r . Stanisław T u r -czyński , X . D r . Czes ław W ą d o l n y ; do K o -m i s y i kontro lu jące j w y b r a n i p p . : W a c ł a w A n c z y c i Józe f S t rzyżowski .

D n i a 29 m a r c a b. r . o d b y ł o się p o s i e ­d z e n i e W y d z i a ł u T o w a r z y s t w a p o d p r z e ­w o d n i c t w e m P r o f . D r a J e r z e g o h r . M y c i e l -s k i e g o .

P o o d c z y t a n i u i przyjęciu do w i a d o m o ś c i pro toko łu z o s ta tn iego p o s i e d z e n i a W y d z i a ł ukons ty tuował się j a k następuje : p r z e z a k l a ­m a c j ę w y b r a n o P r e z e s e m P r o f . D r a J e r z e g o h r . M y c i e l s k i e g o , I - s z y m W i c e p r e z e s e m X . Prałata D r a Czes ława W ą d o l n e g o , 11-gim W i c e p r e z e s e m D r a A d a m a B o g u s z a , 1 -szym S e k r e t a r z e m D r a Stanis ława T u r c z y ń s k i e g o , I I - g i m S e k r e t a r z e m D r a T a d e u s z a S z y d ł o w ­s k i e g o , S k a r b n i k i e m Józefa O n y s z k i e w i c z a .

S z c z e g ó ł o w o o m a w i a n o sprawę u m i e s z ­c z e n i a t a b l i c y brązowe j k u u c z c z e n i u Księ­c i a Józefa P o n i a t o w s k i e g o n a m u r z e , o k a ­lającym d o m »pod L i p k a m i " na Z w i e r z y ń c u w K r a k o w i e , o r a z sprawę k o n s e r w a c y i t a m ­że znajdujących się p a m i ą t k o w y c h k a m i e n i z n a p i s a m i .

U c h w a l o n o s u b w e n c y ę w k w o c i e 3oo k o ­r o n na restauracyę d r e w n i a n e j d z w o n n i c y p r z y kośc ie le p a r a f i a l n y m w M o g i l e .

P o s t a n o w i o n o z w r ó c i ć się do R a d y m . K r a k o w a z p o p a r c i e m p r o j e k t u u t w o r z e n i a A m f i t e a t r u u stóp W a w e l u w myśl r e f e r a t u ,

55

przed łożonego na z e b r a n i u c z ł o n k ó w T o ­w a r z y s t w a t e c h n i c z n e g o p r z e z inż. J . K w i a t ­k o w s k i e g o .

Z T O W A R Z Y S T W A " P O L S K A S Z T U K A S T O S O W A N A . . W K R A K O W I E . D n i a 7 k w i e t n i a b. r . o d b y ł o się p o s i e d z i e n i e W y ­działu T o w a r z y s t w a , na którem między i n -n e m i r o z p a t r y w a n o s z c z e g ó ł o w o p r o j e k t a m f i t e a t r u p o d W a w e l e m , inż. J a n a K w i a t k o w s k i e g o .

W y d z i a ł T o w a r z y s t w a uznał , że p o m y s ł a m f i t e a t r u rozwiązuje w s p o s ó b n a j b a r d z i e j n a t u r a l n y , z kształtem t e r e n u i b i e g i e m r z e k i z g o d n y k w e s t y c z a b e z p i e c z e n i a brze ­g ó w W i s ł y i u t r w a l a w i d o w n i ę na pamią­t k o w y o b c h ó d " w i a n k ó w . , o r a z na różne s p o r t y i w i d o w i s k a na w o d z i e , które się tu n iewątp l iw ie rozwiń; } . K r a k ó w , m i m o po ­łożenia s w e g o n a d wodą, n ie dawał d o t y c h ­czas s w o i m m i e s z k a ń c o m pełnej możnośc i k o r z y s t a n i a z w i d o k u na ten piękny i z d r o ­w y ż y w i o ł , — a m f i t e a t r o t w i e r a na Wis łę w i d o k wspania ły i w y z y s k u j e u r o k w o d y w s p o s ó b j e d y n y . P r o j e k t inż. K w i a t k o w ­s k i e g o u j m u j e amf i t ea t r w kształty pros te , m o n u m e n t a l n e , j e d y n i e g o d n e sąsiedztwa W a w e l u i p r z y n o s i m i a s t u n a d z w y c z a j p r a ­k t y c z n i ! b u d o w l ę wodną, a z a r a z e m p o m n i ­k o w e dzie ło s z t u k i .

Z t y c h w z g l ę d ó w , W y d z i a ł T o w a r z y s t w a , w i e d z i o n y u c z u c i e m u k o c h a n i a K r a k o w a , i p r a g n i e n i e m pomnożen ia jego p ięknośc i , uchwal i ł zalecić na jgoręce j R a d z i e m i e j s k i e j p r o j e k t a m f i t e a t r u inż. J a n a K w i a t k o w s k i e ­go i to w tej f o r m i e , w j a k i e j został p r z e z a u t o r a p r z e d s t a w i o n y . O d p o w i e d n i e p i s m o w y s t o s o w a n o do R a d y m i e j s k i e j .

A M F I T E A T R P O I ) W A W E L E M . K r a k o ­w s k i e T o w a r z y s t w o T e c h n i c z n e , które wz ię ło n a s i eb ie t r u d p r z e p r o w a d z e n i a p r o j e k t u inż. J a n a K w i a t k o w s k i e g o , z w r ó c i ł o się tlo w s z y s t k i c h T o w a r z y s t w i i n s t y t u c y i k u l t u ­r a l n y c h m . K r a k o w a z prośbą o wyrażenie o p i n i i o p r o j e k c i e i przesłanie jej k r a k o ­w s k i e j R a d z i e m i e j s k i e j . D o t y c h c z a s w y p o ­wiedziały się za a m f i t e a t r e m , o p r ó c z K r a ­k o w s k i e g o T o w a r z y s t w a T e c h n i c z n e g o : k r a ­k o w s k i e T o w a r z y s t w o l e k a r s k i e . T o w a r z y ­s t w o o p i e k i n a d p o l s k i m i z a b y t k a m i s z t u k i i k u l t u r y i T o w a r z y s t w o »Po lska S z t u k a S t o s o w a n a . . . Z a p r o j e k t e m jest r ównież T o ­w a r z y s t w o o c h r o n y pięknośc i K r a k o w a , któ­re n i e b a w e m poświęc i tej s p r a w i e osobne p o s i e d z e n i e , o r a z o i l e n a m w i a d o m o , K o ł o arch i tektów i T o w a r z y s t w o » S o k ó ł « .

N i e wątp imy , że i k o m i t e t r e s t a u r a c y i W a w e l u , który w o s t a t n i c h c z a s a c h p o s t a ­n o w i ł w d r o ż y ć r o k o w a n i a z G m i n a , m i a s t a K r a k o w a w s p r a w i e o d p o w i e d n i e j r e g u l a c y i i uporządkowania sąsiedztwa W a w e l u , r o z ­p a t r z y tę sprawę i poważną swoją opinią u d z i e l i je j p o p a r c i a .

K R A K O W S K I E T O W A R Z Y S T W O T E ­C H N I C Z N E . 11 k w i e t n i a b . r . o d b y ł o się d o r o c z n e w a l n e z g r o m a d z e n i e k r a k o w s k i e ­go T o w . T e c h n i c z n e g o pod p r z e w o d n i c t w e m w i c e p r e z e s a inż. A l e k s a n d r a A d e l m a n n a .

S e k r e t a r z inż. S p a n 11 b a u e r przedstawił s p r a w o z d a n i e z czynnośc i wydzia łu świad­czące c h l u b n i e o e n e r g i i , i n i e y a t y w i e i ży ­wotnośc i T o w a r z y s t w a .

W d y s k u s y i n a d s p r a w o z d a n i e m p r z e m a ­w i a l i p p . pro f . R a k o w i c z , inż. N i ż y ń ­s k i , a i c h . K r z y ż a n o w s k i , r a d c a P e r o ś, radca d w . I n g a r d e n , inż. R o l l e , inż . B a r a ń s k i i inż . D u b e l t o w i c z . M ó w c y wyrażali się z u z n a n i e m d l a pełnej p o ś w i ę ­cen ia p r a c y wydz ia łu , której T o w a r z y s t w o T e c h n i c z n e zawdzięcza s w ó j s z y b k i r o z k w i t . P r z e d e w s z y s t k i e m dz iękowal i za n i e s t r u ­dzoną pracę p r e z e s o w i T o w . r . d w . J ó z e ­f o w i f l o r o s z k i e w i c z o w i , w i c e p r e z e s o w i inż . A l e k s a n d r o w i A d e l m a n n o w i i n i e s t r u d z o ­n e m u s e k r e t a r z o w i r a d c y W ł a d y s ł a w o w i S p a n u ba u e r o w i .

Następnie przystąpiono do uzupełniają­cego w y b o r u wydzia łu . W y b r a n o j e d n o ­myślnie p o n o w n i e p r e z e s e m radcę d w o r u Józefa H o r o s z k i e w i c z a , w i e c e p r e z e s e m inż. A l e k s a n d r a A d e l m a n n a ; do wydzia łu w e s z l i p p . : B i t s c h a n F e l i k s , I n g a r d e n R o ­m a n , J a s z c z u r o w s k i T a d e u s z , R o m a n o w s k i A r t u r , Skąpski Bo les ław, Żaczek Józef ; do k o m i s y i a d m i n i s t r a c y j n e j p p . : Barański J a n , D r z y m u c h o w s k i W i k t o r , G r a b o w s k i T a ­d e u s z , . M o r a w s k i J u l i u s z Bo les ław, D r . S c h m i d t E m i l ; sąd T o w a r z y s t w a stanowią p p . : Czerwiński J a n , H o r o s z k i e w i c z Józe l , K a c z m a r s k i W ł a d y s ł a w , Kłeczek A n d r z e j , G a j c z a k K a z i m i e r z , N i t s c h L e o n a r d , O d r z y -w o l s k i S ł a w o m i r , P a k i e s Józef , R e g i e c L u ­d w i k , S a r e Józef , T u r s k i W ł a d y s ł a w .

N a w n i o s e k pro f . R a k o w i c z a z g r o m a d z e ­n ie wyraz i ło wydz ia łowi gorące u z n a n i e za o w o c n ą pracę .

W końcu przyjęto p r e l i m i n a r z budżetu wynoszący w w y d a t k a c h 11,178 k o r o n .

W A R S Z T A T Y K R A K O W S K I E . P r z e d n i e ­d a w n y m c z a s e m z a t w i e r d z o n e zosta ły s t a ­tuty s t o w a r z y s z e n i a z ograniczoną poręką p. t. »Warsztaty k r a k o w s k i e . . . S t o w a r z y s z e ­n ie powsta ło z i n i c y a t y w y g r o n a artystów, za jmujących się przemys łem a r t y s t y c z n y m , o r a z D y r e k c y i M u z e u m T e c h n i c z n o - P r z e ­m y s ł o w e g o w K r a k o w i e , w której znalazło s i l n e p o p a r c i e . O o r g a n i z a c y i n o w e g o sto­w a r z y s z e n i a p o d a m y n i e b a w e m bliższe szcze ­g ó ł y .

Z M U Z E U M T E C H N I C Z N O - P R Z E M Y S Ł O -W E G O W K R A K O W I E . W o s t a t n i c h c z a ­sach powsta ł p r z y M u z e u m n i e w i e l k i w a r ­s z t a t m e t a l o w y , w którym w y k o n y w a n e są z d o w o l n e g o m e t a l u różne p r z e d m i o t y za pomocą m e t o d y k l e p a n i a t. j . k u c i a na

:>6

z i m n o . W a r s z t a t pozosta je pod f a c h o w e m k i e ­r o w n i c t w e m w e r k m i s t r z a J a r o s z e w s k i e g o i a r t y s t y c z n e m m a l a r z a M ł o d z i a n o w s k i e ­g o . N i e b a w e m r o z p o c z y n a się w M u z e u m 3 miesięczny k u r s ca łodz ienny a r t y s t y c z n y c h robót m e t a l o w y c h , który o b e j m u j e : r y s u n k i o d r ę c z n e , r y s u n k i t e c h n i c z n e i ćwiczenia p r a k t y c z n e w k l e p a n i u i e m a l i o w a n i u .

J a k w i a d o m o , i s tn ie j e już p r z y M u z e u m od lat k i l k u w z o r o w y w a r s z t a t i n t r o l i g a t o r ­s k i pod k i e r o w n i c t w e m w e r k m i s t r z a B o n a ­

w e n t u r y L e n a r t a . D o w i a d u j e m y s i ę , że D y r e k c y a M u z e u m c z y n i p r z y g o t o w a n i a do założenia n a większą skalę w z o r o w e g o w a r ­sz ta tu s t o l a r s k i e g o , który o t w a r t y będzie w n o w y m g m a c h u m u z e a l n y m .

Działalność ta w k i e r u n k u p r a k t y c z n e j n a u k i w e w z o r o w y c h w a r s z t a t a c h zasługuje n a u z n a n i e . Oczeku jąc z z a i n t e r e s o w a n i e m w y n i k u p r a c y w n o w y c h w a r s z t a t a c h , ży­c z y m y , a b y były równie d o b r e jak w w a r -sz tac ie i n t r o l i g a t o r s k i m .

PIŚMIENNICTWO. P r z e g l ą d t e c h n i c z n y . W a r s z a w a . — N r .

10. E . T . G e i s l e r : Postęp} ' w p r a k t y c e w a r ­sz ta towe j w S t a n a c h Z j e d n . A m e r . Pó łn . w ciągu o s t a t n i e g o dzies ięc io lec ia . S t . J a ­k u b o w i c z : P r a w o d a w s t w o r o b o t n i c z e r . 1912. Z a s t o s o w a n i e s z l i f i e r e k w o d l e w n i a c h a m e ­rykańskich . Z . Karniński : Szkoła górnicza w Dąbrowie na Śląsku A u s t r y a c k i m . A r ­c h i t e k t u r a . O wspó ł czesne j t e o r y i a r c h i ­t e k t o n i c z n e g o p r o j e k t o w a n i a . R u c h b u d o ­w l a n y i Rozmai tośc i . Z 28-ma r y s u n k a m i w tekście . — N r . 11. W . P a s z k o w s k i : O w y r o b i e i z a s t o s o w a n i a c h ceg ły p u s t e j , cał ­k o w i c i e zamknięte j . E . T . G e i s l e r : Postępy w p r a k t y c e w a r s z t a t o w e j w S t a n a c h . Z j e d n . A m . Pó łn . , w ciągu os ta tn iego dzies ięc io ­l e c i a . W . J a r k o w s k i : Z a r y s t e o r y i s t e ro -w c ó w . A r c h i t e k t u r a . O wspó ł czesne j teo­r y i a r c h i t e k t o n i c z n e g o p r o j e k t o w a n i a . B i ­b l i o g r a f i a . R u c h b u d o w l a n y i Rozmaitośc i . K o n k u r s y . Z 19-ma r y s u n k a m i w tekście . — N r . 12. M . T . H u b e r : Z e s t a t y k i u s t r o ­j ó w r a m o w y c h . F . K u c h a r z e w s k i : P iśmien­n i c t w o t e c h n i c z n e p o l s k i e . A r c h i t e k t u r a . 0 wspó ł czesne j t e o r y i a r c h i t e k t o n i c z n e g o p r o j e k t o w a n i a . R u c h b u d o w l a n y i R o z m a i t o ­ści. K o n k u r s y . E l e k t r o t e c h n i k a . K . G n o i ń s k i : Urządzenia e l e k t r y c z n e w n o w y m T e a t r z e P o l s k i m w W a r s z a w i e i w tea t rach w o g ó l e . D r o b n e w i a d o m o ś c i . Z 1 tablicą ( t a b l . III) i 34-ma r y s u n k a m i w tekście . — N r . l 3 . E . K r o d k i e w i c z : S u r o w i e c o d l e w n i ­c z y . J e g ° skład c h e m i c z n y , klasyłikacya 1 s p o s o b y o t r z y m y w a n i a różnych o d m i a n żel iwa na o d l e w y . M . T . H u b e r : Z e s t a t y k i us t ro jów r a m o w y c h . A r c h i t e k t u r a . M o ­w a i działanie l i n i i . R u c h b u d o w l a n y i R o ­zmaitośc i . K o n k u r s y . Z i 3 - m a r y s u n k a m i w tekście . — N r . 14. C . Kłoś : B e t o n lubże lazo -beton w z a s t o s o w a n i u p r z y b u d o w l a c h m i e j ­s k i c h . Przekładnie h y d r a u l i c z n e . Przegląd w y s t a w , k o n k u r s ó w , k o n g r e s ó w i z j a z d ó w . I. E b e r h a r d t : V I k o n g r e s S t o w a r z y s z e n i a mię ­d z y n a r o d o w e g o próby materya łów w N o w y m J o r k u , 19121-. A r c h i t e k t u r a . W . P a s z k o ­w s k i : W s p r a w i e połączenia g ó r n e g o m i a s t a z P o w i ś l e m . R u c h b u d o w l a n y i R o z m a i t o ­ści . K o n k u r s y . 26 r y s u n k ó w w tekście .

Z w y k ł e r u b r y k i : W i a d o m o ś c i t e c h n i c z n e i p r z e m y s ł o w e . Z t o w a r z y s t w t e c h n i c z n y c h . K r o n i k a bieżąca.

C z a s o p i s m o t e c h n i c z n e . L w ó w . N r . 8. R o m a n I n g a r d e n : T r a s a kanału żeglugi » W i -sła Dniestr« na p r z e s t r z e n i » K r a k ó w K a l -n i k ó w « (z 2-ma t a b l i c a m i ) . Z y g m u n t F u c h s : P e r p e t u u m m o b i l e w świetle n a u k i . N o r b e r t H a p o n o w i c z : Natężenia w trójkątnych m u ­r a c h o p o r o w y c h . — N r . 9. R o m a n I n g a r ­d e n : T r a s a kanału żeglugi » W i s ł a D n i e s t r " n a p r z e s t r z e n i " K r a k ó w K a l n i k ó w « . Z y g m u n t F u c h s : P e r p e t u u m m o b i l e w świetle n a u k i . J . J . : Czynnośc i k r a j o w e g o b i u r a m e l i o r a ­c y j n e g o . — N r . 10. R o m a n I n g a r d e n : T r a s a kanału żeglugi »Wis ła -Dniestr« n a p r z e s t r z e n i " K r a k ó w - K a l n i k ó w u . Z y g m u n t F u c h s : P e r p e t u u m m o b i l e w świet le n a u k i . K . F . V e t u l a n i : W y z n a c z e n i e natężeń n o r m a l n y c h w łukach płaskich. K . D r e w n o w s k i : K u r s y z a w o d o w e d l a d o z o r c ó w urządzeń e l e k t r y ­c z n y c h i obs ługu jących kotły w Borys ławiu .

Z w y k ł e r u b r y k i : W i a d o m o ś c i z l i t e r a t u r y t e c h n i c z n e j . R e c e n z y e i k r y t y k i . R o z m a i t o ­ści . S p r a w y bieżące. S p r a w y t o w a r z y s t w . P o l s k i e p i śmienn i c two t e c h n i c z n e .

K r a k o w s k i m i e s i ę c z n i k a r t y s t y c z n y . N r . 1, za styczeń i l u t y 1913 r . ukazał się po krótkie j p r z e r w i e , j u ż wyłączn ie j a k o o r g a n T o w a r z y s t w a O c h r o n y pięknośc i K r a ­k o w a , o r a z Z w i ą z k u T o w a r z y s t w upięk­s z a n i a k r a j u i T o w a r z y s t w a upiększenia m . L w o w a i o k o l i c y . Z e s z y t ten wypełnia g ł ó w n i e o b s z e r n a r o z p r a w a p. H . K u n z e k a p. t . : Czyżby t r y u m f n o n s e n s u ? ! R z e c z o k o l e j c e na S w i n n i c ę . — A u t o r w w y m o w n y c h a r g u m e n t a c h z w a l c z a p r o p a g o w a n y od lat 10-ciu p r o j e k t p. Dz ieś lewskiego w y b u d o ­w a n i a k o l e j k i na S w i n n i c ę , który n iestety znalazł p o p a r c i e Wydz ia łu k r a j o w e g o p r z e z u c h w a l e n i e w n i o s k u na S e j m o s u b w e n c y ę 5oo.ooo k o r . na tę b u d o w ę . J a k w i a d o m o p. Dzieś lewski m o t y w u j e s w ó j p o m y s ł wzg lę ­d a m i t u r y s t y k i , korzyścią ekonomiczną (ek-s p l o a t a c y a g r a n i t u , z w ó z k a s iana) potrzebą w y b u d o w a n i a s a n a t o r y u m na b a l i Gąsieni ­c o w e j i s t w o r z e n i a z n ie j p o l s k i e g o D a v o s i t. d . Opiera jąc się na druzgocące j k r y t y c e

f a c h o w c ó w - g e o l o g ó w , którzy w y k a z a l i cały d y l e t a n t y z m p. Dz ieś l ewsk iego , a u t o r n i ­n ie j sze j k r y t y k i na s z e r o k i e m tle p s y c h o l o -g i c z n e m p r z e d s t a w i a całą fa ł szywość tego pomys łu p o d w z g l ę d e m t u r y s t y k i i e s t e t y k i o r a z s z k o d l i w o ś ć j e g o w n a s z y c h p o l s k i c h w a r u n k a c h s p e c y a l n i e i kończy p o s t u l a t e m nienaruszalności T a t r , c z y l i z d o b y c i a T a t r na własność n a r o d u . Z e w s z e c h m i a r s y m ­p a t y c z n a t e n d e n c y a tej r o z p r a w k i i n a d ­z w y c z a j t ra fne u w a g i dotyczące r o z w o j u , a racze j zas to ju p o d w z g l ę d e m k u l t u r a l n y m Z a k o p a n e g o , zasługują n a s z e r o k i e r o z p o ­w s z e c h n i e n i e , a p r z e d e w s z y s t k i e m życzyć

by na leża ło , a b y dotarły do c z y n n i k ó w m i a r o d a j n y c h , c z y l i w t y m w y p a d k u W y ­działu k r a j o w e g o i m i e j s c o w y c h władz g m i n ­n y c h .

Z e s z y t p o r u s z a w d a l s z y m ciągu szereg s p r a w a k t u a l n y c h j a k : u s z c z u p l a n i e p l a n t k r a k o w s k i c h przez z a k u s y speku lantów, p l a ­gę nieujętej w żadne k a r b y r e k l a m y af iszo ­w e j w K r a k o w i e , n iebezp ieczeństwo zakłó­c e n i a s p o k o j u d z i e l n i c y u n i w e r s y t e c k i e j p r z e z p r o j e k t o w a n e p r z e p r o w a d z e n i e t r a m w a j u p r z e z u l . ś w . A n n y , w r e s z c i e s t r e s z c z e n i e o d c z y t u pro f . M . R a c i b o r s k i e g o p . t . : » P o m -n i k i p r z y r o d y " .

KONKURSY. R O Z S T R Z Y G N I Ę C I E K O N K U R S U N A P R O J E K T

O Ł T A R Z A .

Dnia 3 Marca Koło Architektów w Warszawie, rozstrzygnęło konkurs na projekt ołtarza w ko­ściele Zbawiciela w Warszawie. Nadesłano prac 11. Nagrodę I (rb. 3<>o) przyznano pracy Nr. 5. Autor p. M i c h a ł O p i e l i ń s k i . Nagrodę II (rb. 200) pracy Nr. 2. Autor p. S t e f a n Z w o l a n o ­w s k i . Wreszcie wyróżniono dwie prace: Nr. 9 p, B o g u m i ł a R o g a c z e w s k ie g o i pracę Nr. 7.

K O N K U R S N A P R O J E K T B R A M Y W J A Z D O W E J .

Józef Hr. Potocki ogłasza za pośrednictwem Koła Architektów w Warszawie konkurs dla bu­downiczych polskich na projekt bramy wjazdowej do zwierzyńca Pilawin. Szerokość bramy nie mniej­sza niż 3'5o m w świetle. Przy bramie znajdować się ma pomieszczenie około 5 m '- powierzchni podłogi dla czasowego pobytu dyżurnego odźwier­nego, z możnością ustawienia piecyka. Przy bra­mie zaprojektowane być mają dwa przęsła jako motyw do ogrodzenia zwierzyńca. Materjał budo­wlany granit łamany z Szepietówki (szary granit).

Materjał zaś wrót dowolny. Koszt budowy z ma-terjałem i robocizną nie powinien przewyższać sumy 5.000 rb. Rysunki w skali t : 20.

Sąd konkursowy stanowią pp. : Józef Hr. Poto­cki, Jankowski Karol arch , Marconi Władysław arch. i Loewe Kazimierz arch., jako zastępca.

Termin i nagrody patrz niżej w tabeli. W a r u n ­ki i program konkursu otrzymać można w kan-celarji Stowarzyszenia Techników, ul. Włodzimier­ska 3/5 w Warszawie, w redakcyi »Architekta« w Krakowie i w Towarzystwie 'Przyjaciół Nauk* w Poznaniu oraz w Kołach Architektów w K r a ­kowie, Lwowie, Łodzi i Petersburgu.

K O N K U R S N A P R O J E K T B I L E T U .

Tow. Przyjaciół Sztuk graficznych (Wspólna 5o) w Warszawie rozpisuje konkurs na projekt biletu dla członków swoich. Rozmiar biletu 8' / , na l3 ' /« cm. Na stronie kompozycyjnej biletu winno być zostawione puste miejsce na nazwisko, rok i nu­mer. Sąd konkursowy stanowią wydelegowani członkowie Zarządu i dobrane grono artystów. Ter­min i nagrody patrz w tabeli konkursów.

T A B E L A O G Ł O S Z O N Y C H K O N K U R S Ó W .

Rozpisuje Zadanie Termin Nagrody Odnośniki

Tow. Przyjaciół Sztuk graficznych

w Warszawie Projekt biletu dla członków

l5 maja 191.3 roku 100 rb. i 60 rb. patrz wyżej

» Konkursy*

Koło architektów • w Warszawie dla

hr. .1. Potockiego Projekt bramy

wjazdowej 25 czerwca

1913 r. 3()0 i 200 rb.

zakupy po 100 rb. patrz wyżej »Konkursy«

Treść zeszytu 3—4: Redakcya: Teatr polski w Warszawie. Redakcya: Amfiteatr pod Wawelem. .1. W . : Wnętrze Z a m k u na Wawelu Kronika. Piśmiennictwo. Konkursy. Tablice 6, 7 i 8 : Czesława Przybylskiego — Teatr polski w Warszawie (architektura i wnętrze). Tablica 9, to i 1t : Karola Frycza — dekoracye do »lrydiona<. w Teatrze Polskim w Warszawie.

R K D A K T O R : . IKRZY W A R C H A Ł O W S K I . KOMITET R E D A K C Y J N Y : W Ł A D Y S Ł A W E K I E L S K I , W A C Ł A W K R Z Y Ż A N O W S K I , F R A N C I S Z E K MARCZYŃ­S K I , T A D E U S Z S T R Y . I E Ń S K I , A D O L F S Z Y S Z K O - B O H U S Z , L U D W I K W O . I T Y C Z K O , K A Z I M I E R Z WYCZYŃ-

S K I , T A D E U S Z Z I E L I Ń S K I .

Nakładem Towarzystwa Technicznego w Krakowie. — Odbito w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krukowie.

58

XIV. S—4. 7.

XIV. .1—4. 8.

K A R O L F R Y C Z . D E K O R A C Y E D O »1R\ D I O N A . . W T E A T R Z E P O L S K I M W W A R S Z A W I E : S A L A W P A Ł A C U H E L I O C A H A L A . K A T A K U M B Y .

XIV. 8—4. !>