centros.edu.xunta.escentros.edu.xunta.es/iesfernandoesquio/images/stories... · web viewcomprender...

PROGRAMACIÓNDEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

IES FERNANDO ESQUÍO. NEDACURSO 2009-10

1

ÍNDICE

Introdución..................................................................................................... 3

E.S.O.: - Obxetivos , contidos (conceptos, procedementos, actitudes), criterios de

avaliación, competencias que se traballan, contidos mínimos e temporalización para:

- Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, 1º curso E.S.O ..................... 5- Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, 2º curso E.SO ..................... 31- Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, 3º curso E.S.O ..................... 55- Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, 4º curso E.S.O ..................... 89- Programa de diversificación curricular: ámbito sociolingüístico, 4º cursoESO........................................................................................................... .127

. BACHARELATO:- Obxetivos xerais, secuencia de contidos (conceptuais, procedementais e

actitudinais) , criterios de avaliación, contidos mínimos e temporalización para:

-Historia do Mundo Contemporáneo, 1º curso Bacharelato ................. 138-Historia, 2º curso Bacharelato .............................................................. 162-Historia da Arte, 2º curso Bacharelato ................................................. 172-Xeografía, 2º curso Bacharelato ........................................................... 181

Programa de cualificación profesional inicial: sociedade e cicadanía 226

Actividades complementarias e extraescolares........................................... 228 Temas transversais ..................................................................................... 229 Metodoloxía didáctica................................................................................ 230 Materiais curriculares e recursos didácticos .............................................. 232 Procedementos e instrumentos de avaliación............................................. 233 Reforzo educativo ................................................................................ 236 Medias de atención á diversidade .............................................................. 236 Tratamento do fomento da lectura.............................................................. 237 Tratamento do fomento das TIC................................................................. 237

2

Introdución

O Departamento de Xeografía e Historia do I.E.S. Fernando Esquío na presente programación pretende recoller os criterios definidos pola Consellería de Educación para as programacións didácticas das áreas da ESO recollidas nos Decretos 324/1996 (DOG do 9/08/96); 133/2007 (DOG do13 de xullo); 133/2007 do 5 de xullo, e Ordes de 6 de setembro de 2007 (DOG do 12) e de 28 de agosto de 1995 (BOE 20/09/95) e do Bacharelato recollidas nos Decretos 324/1996 (DOG do 9/08/96); 126/2088 (DOG do 23 e nas Ordes de 28 de agosto de 1995 (BOE 20/09/95) e do 24 de xuño de 2008 (DOG do 27).

O IES Fernando Esquío é un centro situado no municipio de Neda, na comarca de Ferrolterra, nunha zona semiurbana o que xenera un alumnado cunhas características socioeconómicas, culturais e académicas especiais según se recolle no PEC do Centro. Este curso o IES conta cun total de 238 alumnos repartidos en 17 unidades.

O Departamento de Xeografía e Historia conta con catro profesores que impartirán o presente curso un total de 59 horas, repartindo a actividade docente do seguinte xeito:

.María Luisa Evia Villamil, PES con destino definitivo no Centro, impartirá

Ciencias Sociais nun grupo de 2º e en dous de 3º da ESO, Historia do Mundo Contemporáneo nun grupo de 1º de Bacharelato, Historia da Arte nun grupo de 2º de Bacharelato, Atención educativa nun grupo de 3º ESO.

María Teresa Gamundi Miraz, PES con destino definitivo no Centro, impartirá Historia de España a tres grupos de 2º de Bacharelato, Ciencias Sociais a dous grupos de 4º da ESO. Ademais encárgase da xefatura de Departamento.

María Felix Mera Fernández, Mestra con destino definitivo no Centro impartirá Ciencias Sociais no primeiro ciclo da E.S. O. ( tres grupos de 1º, dous de 2º). Atención educativa nun grupo de 2º da ESO e o módulo de sociedade e cidadanía do PCPI.

Jesús Manuel Robado Gaudeoso, PES definitivo no Centro, impartirá Xeografía de 2º de Bacharelato a dous grupos de 2º de bacharelato, o ámbito sociolingüístico do PDC de 4º da ESO e a Atención educativa en 4º da ESO e en 2ºde Bacharelato.

3

Este Departamento imparte as materias dos cursos que se sinalan a continuación:

MATERIA CURSO GRUPOS HORASC.C. -Sociais 1º ESO 3 9C.C. -Sociais 2º ESO 3 9Atención educativa 2º ESO 1 1C.C. -Sociais 3º ESO 2 6Atención educativa 3º ESO 1 1Ámbito sociolingüístico PDC 4º ESO 1 8C.C. -Sociais 4º " 2 6 Atención educativa 4º ESO 1 1Historia do Mundo Contemporáneo 1º Bacharelato 1 4Historia de España 2º Bacharelato 3 9Historia da Arte " 1 4Xeografía " 2 8Atención Educativa 2º Bachalerato 1 1Sociedade e cidadanía PCPI 1 2

4

CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA

E.S.O. - 1º CURSO

UNIDADE 1. A representación da Terra

OBXECTIVOS 1. Coñecer distintas formas de representación do espazo terrestre.2. Orientarse no espazo.3. Localizar puntos nun mapa utilizando as coordenadas xeográficas.4. Comprender o concepto de escala e utilizala para medir distancias. 5. Coñecer os elementos básicos da cartografía.6. Construír e interpretar gráficos simples.

CONTIDOS

CONCEPTOS O globo terráqueo e os mapas. Os tipos de mapas. Os elementos dun mapa. Os puntos cardinales. Os paralelos e os meridianos. Os hemisferios. A latitude e a lonxitude. A escala: definición e tipos.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar a lenda dun mapa. Usar distintas formas de orientación. Localizar un punto nun mapa utilizando as coordenadas xeográficas. Interpretar mapas a distintas escalas. Usar a escala nun plano e nun mapa. Construír e interpretar gráficos simples: lineais, de barras e sectoriais.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer distintas formas de representar o espazo terrestre. Valoración positiva do enxeño que os seres humanos aplicaron para descubrir distintas formas de representar o noso planeta e do labor de geógrafos e cartógrafos. Precisión nas representacións cartográficas e nos cálculos numéricos necesarios para calcular escalas. Iniciativa na planificación e execución de procedementos cartográficos. Valoración da orientación como destreza básica para desenvolverse no espazo con autonomía e seguridade.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita.2. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

5

UNIDADE 2. O relevo terrestre

OBXECTIVOS 1. Coñecer a estrutura da cortiza terrestre en distintas placas tectónicas.2. Diferenciar as distintas formas do relevo continental, costeiro e submarino.3. Explicar de forma básica como se orixina o relevo terrestre e como cambia ao longo do tempo pola acción da auga, o vento e os seres vivos.4. Interpretar distintas formas de representar o relevo: as gamas de cor e as curvas de nivel dos mapas topográficos.5. Localizar nun mapa os principais accidentes do relevo terrestre.

CONTIDOS

CONCEPTOS A estrutura interna da Terra: cortiza, manto e núcleo. Os océanos e os continentes. As placas tectónicas. O concepto de relevo. As formas do relevo terrestre: continentais, costeiras e submarinas. As forzas do interior da Terra, orixe do relevo: fallas, pliegues, terremotos e erupciones volcánicas. O relevo cambia: a acción da auga, o vento e os seres vivos sobre o relevo.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar representacións esquemáticas do interior da Terra e das formas do relevo terrestre. Utilizar algúns mapas básicos: de oceános e continentes, de placas tectónicas, do relevo do mundo. Analizar procesos: orixe e evolución do relevo terrestre. Interpretar distintas formas de representar o relevo: as gamas de cor e as curvas de nivel. Utilizar un mapa topográfico para preparar unha excursión, para o que é preciso interpretar a lenda, usar a escala para calcular distancias e interpretar as curvas de nivel para pescudar como é a paisaxe.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como é o relevo terrestre. Valoración positiva do enxeño que os seres humanos aplicaron para descubrir distintas formas de representar o relevo terrestre e do labor de geógrafos e cartógrafos. Precisión nas representacións cartográficas e nos cálculos numéricos necesarios para calcular escalas. Iniciativa na planificación de actividades da vida cotiá utilizando os coñecementos e destrezas que proporciona a Xeografía. Valoración positiva da diversidade do relevo terrestre.


6

1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita. 2. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de Europa e de España caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto.3. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos.4. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 3. AS AUGAS

OBXECTIVOS 1. Coñecer a estrutura das augas do planeta: augas continentais (ríos, lagos, xeos e augas subterráneas) e augas mariñas.2. Interpretar distintas formas de representar as augas mariñas e continentais.3. Localizar nun mapa os principais mares, ríos e lagos do mundo.4. Apreciar a importancia das augas para a nosa vida.5. Valorar as augas como parte do patrimonio do noso planeta.

CONTIDOS

CONCEPTOS As augas mariñas e as augas continentais. Os ríos: definición e conceptos fundamentais (canle, conca, curso e caudal). As augas mariñas: definición e características (salinidade, movementos). Os lagos: que son, orixes. As augas subterráneas: que son, formación, importancia. Os glaciares: que son, partes. Os usos da auga.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar debuxos esquemáticos: o ciclo da auga, o curso dun río, un glaciar de montaña. Utilizar algúns mapas básicos: de ríos, de mares, de lagos. Interpretar un mapa de fluxos: o mapa das correntes mariñas. Analizar a foto de satélite do río Nilo. Interpretar o gráfico do curso dun río. Analizar procesos: a acción dos ríos sobre o relevo nas distintas partes do seu curso. Establecer relacións entre o clima das zonas polas que pasa un río e o seu caudal.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como son as augas da Terra. Valoración positiva do enxeño que os seres humanos aplicaron para descubrir distintas formas de representar as augas da Terra e do labor de geógrafos e cartógrafos. Actitude negativa cara ao consumo excesivo da auga e a súa contaminación.

7

Valorar as augas como parte do patrimonio do noso planeta, a través da análise dos ríos Amazonas e Nilo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita.2. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de Europa e de España caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto.3. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos. 4. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 4. O tempo e o clima

OBXECTIVOS 1. Diferenciar entre tempo e clima.2. Coñecer os principais elementos do clima (temperatura, precipitacións, presións e ventos) e os factores que os modifican. 3. Realizar observacións do tempo, aplicando o estudado á comprensión da propia contorna.4. Interpretar distintas formas de representar o tempo.5. Valorar a influencia que o clima ten na nosa vida.

CONTIDOS

CONCEPTOS A atmosfera. O tempo e o clima. As temperaturas: definición, medida, factores. As precipitacións: definición, medida, factores. As presións: definición, medida, factores. Os ventos: definición, tipos.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar representacións esquemáticas da atmosfera terrestre. Utilizar algúns mapas básicos: de temperaturas medias, de precipitacións totais e dos ventos. Analizar procesos: os tipos de precipitacións e a formación dos ventos. Interpretar distintas formas de representar o tempo: o mapa pictográfico e o mapa de superficie. Realizar rexistros diarios do tempo da contorna. ACTITUDES Curiosidade por coñecer como é o clima terrestre. Valoración positiva do enxeño que os seres humanos aplicaron para descubrir distintas formas de estudar e de representar o tempo. Precisión na observación da contorna. Iniciativa na planificación de actividades da vida cotiá utilizando os coñecementos e destrezas que proporciona a Xeografía.

8

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita.2. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos. 3. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 5. As paisaxes da Terra

OBXECTIVOS 1. Diferenciar os distintos climas que existen na Terra e describir as súas principais características. 2. Analizar a influencia do clima sobre os ríos, a vexetación e a forma de vida das persoas. 3. Diferenciar as distintas paisaxes que se poden observar na Terra como consecuencia desas relacións.4. Apreciar o distinto grao de humanización destas paisaxes. 5. Interpretar imaxes de distintos tipos de paisaxes. 6. Localizar nun mapa os principais climas e paisaxes da Terra. 7. Valorar a diversidade de paisaxes terrestres como algo que hai que conservar.

CONTIDOS

CONCEPTOS Os climas da Terra. A paisaxe ecuatorial: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe tropical: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. Os desertos: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe mediterránea: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe continental: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe oceánico: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe polar: situación, clima, ríos, vexetación, humanización. A paisaxe de alta montaña: situación, clima, ríos, vexetación, humanización.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar representacións esquemáticas de distintas paisaxes terrestres. Utilizar algúns mapas básicos: o mapa de climas. Elaborar un mapa de vexetación. Analizar a relación entre a paisaxe natural e a forma de vida das persoas. Interpretar fotografías aéreas de paisaxes. Elaborar un esbozo. Elaborar e interpretar un climograma.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como son as paisaxes da Terra. Valoración positiva do enxeño que os seres humanos aplicaron para descubrir distintas formas de representar os climas e as paisaxes. Precisión na representación de datos climáticos nun climograma. Valoración positiva da diversidade da paisaxe terrestre.

9


1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita. 2. Comparar os rastos físicos máis destacados (relevo, clima, augas e elementos biogeográficos) que configuran os grandes medios naturais do planeta, localizándoos no espazo representado e relacionándoos coas posibilidades que ofrecen aos grupos humanos. 3. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos. 4. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 6. Os continentes: estudo físico

OBXECTIVOS

1. Coñecer os principais trazos físicos de África, Asia, Oceanía, América e a Antártida. 2. Explicar as razóns da configuración física de cada un dos continentes citados3. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico de África, Asia, Oceanía, América e a Antártida. 4. Valorar eses elementos destacados como parte do patrimonio do noso planeta.5. Utilizar o atlas.

CONTIDOS

CONCEPTOS A paisaxe de África: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. A paisaxe de Asia: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. A paisaxe de Oceanía: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. A paisaxe de América: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. A paisaxe da Antártida: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar mapas de relevo, ríos e climas a escala continental. Interpretar gráficos de picos e ríos de cada continente. Analizar imaxes de paisaxes dos distintos continentes. Completar mapas mudos. Comparar mapas do mesmo continente nun atlas.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer a paisaxe dos continentes non europeos. Precisión nas representacións cartográficas. Valoración positiva da diversidade do relevo terrestre.

10

Valoración dos elementos naturais máis destacados de cada continente como parte do patrimonio do noso planeta, a través do estudo de casos concretos: o Sahara, o mar Morto, os arrecifes de coral, ándelos e o río Mississippi.


1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita. 2. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de Europa e de España caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto. 3. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos. 4. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito

Unidade 7. A paisaxe de Europa e de España

OBXECTIVOS 1. Coñecer os principais trazos físicos de Europa e España. 2. Explicar as razóns da configuración física de Europa e España. 3. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico de Europa e España.4. Valorar eses elementos destacados como parte do patrimonio do noso planeta.5. Utilizar o atlas.

CONTIDOS

CONCEPTOS A paisaxe de Europa: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes. A paisaxe de España: situación, extensión, relevo, augas, climas e paisaxes.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar mapas de relevo, ríos e climas a escala continental e nacional. Interpretar gráficos de picos e ríos. Analizar imaxes de paisaxes. Completar mapas mudos. Comparar mapas do mesmo espazo nun atlas. Comprensión elemental dun perfil longitudinal a partir da interpretación dun gráfico dunha etapa da Volta Ciclista.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer a paisaxe española e europeo. Precisión nas representacións cartográficas. Valoración positiva da diversidade da paisaxe española e europeo. Valoración dos elementos naturais máis destacados da paisaxe de Europa e de España como parte do patrimonio do noso planeta. Crítica dos problemas medio ambientais que algunhas actuacións humanas están provocando no noso entorno.

11

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía, comunicando as conclusións de forma oral ou escrita.

2. Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de Europa e de España caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto

3. Comparar os trazos físicos máis destacados (relevo, clima, augas e elementos biogeográficos) que configuran os grandes medios naturais do planeta, con especial referencia a España, localizándoos no espazo representado e relacionándoos coas posibilidades que ofrecen aos grupos humanos.

4. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos.

5. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE DIDÁCTICA 8: A paisaxe de Galicia

OBXECTIVOS1. Coñecer os principias trazos físicos de Galicia.2. Explicar a razóns da configuración física de Galicia3. Localizar en mapas os elementos básicos que configuran o medio físico de

Galicia4. Valorar eses elementos destacados como parte do patrimonio do noso

planeta.5. Empregar o atlas

CONTIDOS

CONCEPTOS O relevo de Galicia: as serras e as terras baixas A costas e as augas de Galicia O clima e a vexetación de Galicia Os espazos naturais de Galicia

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADESo Situar serras, rias rios, espazos naturais de Galicia nun mapa.o Completar gráficos cos rios galegos

ACTITUDESCuriosidade por coñecer a paisaxe galegaPrecisión nas representacións cartográficasValoración positiva da paisaxe galega.


12

Localizar lugares o espazos nun mapa usando datos de coordenadas xeograficas e obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e da simboloxía

Comunicar as conclusión de forma oral e escrita.

UNIDADE 9. As persoas relacionámonos co medio natural

OBXECTIVOS 1. Seleccionar que zonas son máis favorables para a vida das persoas, en función do seu clima, altitude, cursos de auga, situación costeira ou interior e chans. 2. Analizar os cambios que as persoas introducen no medio natural para satisfacer as súas necesidades e como esta acción modifica a paisaxe natural, creando distintas paisaxes transformadas.3. Comparar distintas paisaxes humanizadas españois, como resultado da acción dos grupos humanos sobre distintas paisaxes naturais.4. Coñecer cales son os principais problemas ambientais que provoca a acción dos seres humanos no medio natural e explicar as súas causas e consecuencias.5. Valorar positivamente as formas de acción humana que fan posible un desenvolvemento sostible.6. Propor accións de protección da natureza.

CONTIDOS

CONCEPTOS Os factores físicos que condicionan a vida humana: clima, altitude, auga, costas, chans A paisaxe natural e a paisaxe transformada ou humanizado. Os distintos tipos de paisaxes humanizadas: rural, urbano, industrial, turístico... Os elementos naturais e humanos das paisaxes españolas: atlántico, mediterráneo litoral, mediterráneo interior e canario. Os principais problemas ambientais: a sobreexplotación da auga, a contaminación e o cambio climático, a erosión e a desertización e a perda de biodiversidade. As accións de protección da natureza. PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Comparar unha paisaxe antes e logo de ser transformado polos seres humanos. Analizar como se adaptan as persoas aos distintos medios naturais e como isto dá como resultado distintos paisaxes transformadas. Extraer información ambiental de distintos mapas temáticos e fotografías. ACTITUDES Toma de conciencia de que os procesos da natureza son moi longos, mentres que as accións humanas poden afectalos en moi poucos anos. Valoración positiva de formas de explotar o medio natural que sexan respectuosas co medio ambiente. Crítica dos problemas medio ambientais que algunhas actuacións humanas están provocando na nosa contorna.

13

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana

ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos.


UNIDADE 10. Os riscos naturais

OBXECTIVOS 1. Tomar conciencia de que o medio non é só un recurso, senón tamén un risco para as persoas. 2. Explicar as causas, desenvolvemento e consecuencias dos principais riscos naturais: volcáns, terremotos, maremotos, furacáns, secas e inundacións. 1. Propor accións que limiten as consecuencias catastróficas destes

fenómenos.2. Cooperar con aqueles que sufriron os efectos dunha catástrofe natural.

CONTIDOS

CONCEPTOS Definición de risco natural. Os volcáns. Os terremotos. Os maremotos ou tsunamis. Os furacáns. As secas. As inundacións.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Explicar o proceso de desenvolvemento das catástrofes citadas. Analizar as súas causas e as súas consecuencias. Localizar os lugares nos que se adoitan dar cada un destes tipos de

catástrofes. Propor plans de acción.

ACTITUDES Toma de conciencia dos riscos que a natureza pode supor para a

nosa vida, o que debe levarnos a tomar decisións téndoos en conta (por exemplo, non construír en zonas inundables).

Preocupación e cooperación coas persoas que sufriron unha catástrofe natural.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos que a acción humana ten sobre o medio natural, analizando as súas causas e efectos, e achegando medidas e condutas que serían necesarias para limitalos.2. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

14

UNIDADE 11. O Paleolítico: os nosos antepasados máis remotos

OBXECTIVOS 1. Coñecer a diferenza entre a Prehistoria e a Historia. 2. Caracterizar as etapas que se distinguen na Prehistoria.3. Coñecer e apreciar como é o traballo do arqueólogo.4. Describir o proceso de hominización. 5. Encadrar o Paleolítico no seu contexto temporal e espacial.6. Coñecer as principais características da forma de vida no Paleolítico. CONTIDOS

CONCEPTOS A Prehistoria e as súas etapas. O estudo da Prehistoria, o traballo do arqueólogo. O proceso de hominización O Paleolítico: época en que se desenvolveu e espazo (a vida na sabana e na zona glaciar). As características do Paleolítico: ferramentas de pedra, óso e madeira; organización en tribos; nomadismo; dedicación á caza e a recolección; vestido con peles; escasa esperanza de vida; a crenza nos espíritos e o culto aos mortos. A arte paleolítico: pinturas rupestres, esculturas e gravados, música e danza. PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de liñas do tempo. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Explicación de procesos tecnolóxicos do Paleolítico: a elaboración dunha ferramenta de pedra e das pinturas cantábricas.

ACTITUDES Sentimento de que todas as persoas pertencemos a unha mesma especie, e que, xa que logo, todos compartimos unha base biolóxica e un fondo antropolóxico comúns Valoración dos restos do paleolítico como fontes fundamentais que nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar. Aprecio pola arte paleolítico, valorándoo por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.


1. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas e as nocións de evolución e cambio aplicándoas aos feitos e procesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica.


UNIDADE 12. O Neolítico e a Idade dos Metais

15

OBXECTIVOS 1. Situar no tempo e no espazo o Neolítico e a Idade dos Metais. 2. Comprender a importancia da revolución neolítica na historia da humanidade. 3. Describir como era a forma de vida no Neolítico e a Idade dos Metais. 4. Analizar como eran as crenzas e a arte nestas etapas.5. Analizar o cambio e a continuidade entre as tres etapas da Prehistoria. CONTIDOS CONCEPTOS A revolución neolítica. A vida no Neolítico: a agricultura e a gandería, as aldeas, a especialización

do traballo. Os inventos do Neolítico: a pedra puída, o tecido e a cerámica. A vida na Idade dos Metais: crecemento do comercio e as cidades, a

aparición de fortes divisións sociais. Os inventos da Idade dos Metais: a roda, a vela, o arado, o regadío e as

canles. As crenzas no Neolítico e a Idade dos Metais. A arte: as pinturas levantinas e o megalitismo.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de mapas históricos. Análise dun obxecto de forma pautada. Ordenación de repertorios de obxectos prehistóricos. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Explicación de procesos tecnolóxicos do Neolítico e a Idade dos Metais: a

elaboración da cerámica e de obxectos de metal.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos do Neolítico e a Idade dos Metais como fontes

fundamentais que nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.

Aprecio pola arte do Neolítico e a Idade dos Metais, valorándoo por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.



2. Identificar e expor os cambios que supuxo a revolución neolítica na evolución da humanidade e valorar a súa importancia e as súas consecuencias ao comparalos cos elementos que conformaron as sociedades depredadoras.


UNIDADE 13. As civilizacións fluviais. Mesopotamia

OBXECTIVOS 1. Explicar o paso da Prehistoria á Historia.

16

2. Analizar as características das primeiras civilizacións.3. Situar Mesopotamia no seu contexto espazo-temporal. 4. Analizar a estrutura social de Mesopotamia.5. Valorar as achegas da cultura mesopotámica ao patrimonio da humanidade. CONTIDOS

CONCEPTOS A aparición da escritura. O paso das cidades aos primeiros imperios en Mesopotamia, Exipto, China

e India. As civilizacións fluviais: definición e características O espazo mesopotámico. A historia de Mesopotamia: contexto temporal e etapas. A estrutura social mesopotámica. A cultura mesopotámica: relixión, arquitectura, escultura.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de mapas históricos e de liñas do tempo Análise de obxectos de forma pautada. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Elaborar unha pirámide social. Analizar cambios e permanencias ao longo do tempo. ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos das civilizacións fluviais como fontes fundamentais

que nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.

Aprecio pola arte mesopotámico, valorándoo por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

Rexeitamento da falta de dereitos de grandes grupos sociais nesta civilización.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas e as nocións de evolución e

cambio aplicándoas aos feitos eprocesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica. 2. Diferenciar os trazos máis relevantes que caracterizan algunha das

primeiras civilizacións urbanas. 3. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de

contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 14. O antigo Exipto

OBXECTIVOS 1. Explicar a influencia do medio físico na civilización exipcia.2. Coñecer as etapas e principais personaxes e acontecementos da historia exipcia. 3. Describir as estruturas política e social do Exipto antigo.

17

4. Explicar como eran as crenzas dos antigos exipcios e valorar a súa influencia na arte.

CONTIDOS

CONCEPTOS A paisaxe exipcia e a súa influencia na forma de vida, con especial

interese no Nilo. As etapas da historia exipcia. O poder do faraón. Unha sociedade desigual: privilexiados e non privilexiados. A muller exipcia. A vida cotiá no campo e na cidade. As crenzas: politeísmo e vida logo da morte. A arte: arquitectura (templos e tumbas), a escultura, a pintura e as artes

menores.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de mapas históricos e de liñas do tempo. Análise de obxectos de forma pautada. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Interpretar o plano dun edificio. Analizar enterramentos e extraer información deles. Escribir con xeroglíficos

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos de Exipto como fontes fundamentais que nos

permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.

Crítica das ideas erróneas que se transmiten a miúdo sobre a civilización exipcia.

Aprecio pola arte exipcia, valorándoo por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

Rexeitamento da falta de dereitos de grandes grupos sociais nesta civilización.



2. Diferenciar os trazos máis relevantes que caracterizan algunha das primeiras civilizacións urbanas.


18

UNIDADE 15. A historia dos gregos

OBXECTIVOS 1. Explicar as características do espazo xeográfico grego.2. Coñecer as etapas da historia grega: época, características e principais acontecementos. 3. Valorar o papel histórico de personaxes relevantes, por exemplo, Alejandro Magno. 4. Describir a presenza grega na península Ibérica.

CONTIDOS

CONCEPTOS O espazo grego. As etapas da historia grega. A época arcaica: nacemento das polis e colonización grega. A época clásica: as Guerras Médicas, o esplendor de Atenas e a Guerra do

Peloponeso. O imperio de Alejandro Magno. O helenismo. Os gregos na península Ibérica. Os pobos que se relacionaron cos gregos: os fenicios e os persas.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de mapas históricos e de liñas do tempo. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Análise da evolución dun obxecto. Comparación de características das distintas etapas da historia dunha

mesma civilización Elaboración dun cadro cronolóxico.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos da civilización grega como fontes fundamentais que

nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.


cambio aplicándoas aos feitos e procesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica.

2. Diferenciar os trazos máis relevantes que caracterizan á civilización grega, identificando os seus elementos orixinais e valorando aspectos significativos da súa achega á civilización occidental.


UNIDADE 16. A forma de vida dos gregos

19

OBXECTIVOS 1. Describir a estrutura social na antiga Grecia.2. Describir a vida cotiá dos gregos: actividades económicas, alimentación, vestido e vivenda.3. Comprender como era unha cidade grega e valorala como inicio do noso urbanismo. 4. Identificar e describir edificios característicos da antiga Grecia. 5. Coñecer os principais trazos da relixión grega. 6. Coñecer as características da arte grega e valorar a súa influencia na arte occidental.

CONTIDOS

CONCEPTOS A sociedade grega. As actividades económicas. A vida cotiá: alimentación, vestido e vivenda. As cidades. A relixión grega: deuses e heroes, os mitos, o culto relixioso. A arquitectura: os templos. A escultura. A cultura da razón.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Análise dun edificio. Análise dunha escultura. Comparación de características das distintas etapas da escultura grega. Identificación de cerámicas gregas.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos da civilización grega como fontes fundamentais que

nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.

Valoración dos gregos como unha das bases da civilización occidental. Rexeitamento da falta de dereitos de grandes grupos sociais nesta

civilización.


cambio aplicándoas aos feitos e procesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica.

2. Diferenciar os trazos máis relevantes que caracterizan á civilización grega, identificando os seus elementos orixinais e valorando aspectos significativos da súa achega á civilización occidental.


UNIDADE 17. A historia dos romanos

20

OBXECTIVOS1. Explicar as características do espazo xeográfico romano.2. Coñecer as etapas da historia romana: época, características e principais acontecementos3. Valorar o papel histórico de personaxes relevantes, por exemplo, Xullo César e Augusto.4. Explicar as causas e consecuencias da crise do imperio romano.

CONTIDOS

CONCEPTOS O espazo romano. As etapas da historia romana. A Monarquía: goberno. A República: goberno, a loita entre patricios e plebeyos, as Guerras

Púnicas. A crise da República. O Alto Imperio: goberno, características. O Baixo Imperio: a crise do século III, a recuperación do século IV. Fin do imperio romano de Occidente e fragmentación do Mediterráneo.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de mapas históricos e de liñas do tempo. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Interpretación de organigramas. Lectura crítica de cómics sobre os romanos. Análise de moedas. Comparación de características das distintas etapas da historia dunha

mesma civilización

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos da civilización romana como fontes fundamentais




2. Caracterizar os trazos da organización política, económica e social da civilización romana valorando a transcendencia da romanización en Hispania e a pervivencia do seu legado no noso país, analizando algunhas das súas achegas máis representativas.


UNIDADE 18. A forma de vida dos romanos

21

OBXECTIVOS 1. Describir a estrutura social no imperio romano. 2. Describir a vida cotiá dos romanos: actividades económicas, alimentación, vestido e vivenda.3. Comprender como era unha cidade romana e valorala como inicio do noso urbanismo.4. Identificar e describir edificios característicos do imperio romano.5. Coñecer os principais trazos da relixión romana.6. Valorar a importancia da aparición do cristianismo na historia occidental7. Valorar a influencia da cultura romana na civilización occidental.

CONTIDOS

CONCEPTOS A sociedade romana. As actividades económicas. A vida cotiá: alimentación, vestido e vivenda. As cidades. A relixión romana: paganismo e cristianismo. A arquitectura: principais edificios e técnicas de construción.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Análise da foto aérea dos restos dunha cidade. Análise de edificios. Extraer información de esculturas. Identificación de obxectos cotiáns.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valoración dos restos da civilización romana como fontes fundamentais


Valoración dos romanos como unha das bases da civilización occidental. Rexeitamento da falta de dereitos de grandes grupos sociais nesta

civilización.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas e as nocións de evolución e cambio aplicándoas aos feitos e procesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica.2. Caracterizar os trazos da organización política, económica e social da civilización romana valorando a transcendencia da romanización en Hispania e a pervivencia do seu legado no noso país, analizando algunhas das súas achegas máis representativas.3. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE 19. Hispania romana

22

OBXECTIVOS 1. Coñecer os pobos que vivían na península Ibérica e Baleares no primeiro milenio antes de Cristo e describir os trazos principais da súa forma de vida.2. Describir o desenvolvemento da conquista romana da península Ibérica e Baleares.3. Comprender o significado do proceso denominado como romanización, identificar os seus trazos e valorar o grao de romanización de Hispania.4. Describir a vida cotiá da Hispania romana.5. Valorar a influencia da cultura romana na nosa cultura.

CONTIDOS CONCEPTOS Os iberos: situación espazo-temporal, organización política e social,

economía, crenzas e arte. Os celtas: situación espazo-temporal, organización política e social,

economía, crenzas e arte. A conquista romana de Hispania. A sociedade hispanorromana. A economía hispanorromana. A romanización de Hispania: o latín, a relixión, as cidades e a arte.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretar mapas históricos e liñas do tempo. Localizar nun mapa os grupos de pobos iberos e celtas. Análise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información. Elaborar un dossier

ACTITUDES Curiosidade por coñecer a historia do noso territorio. Valorar que somos o froito do legado que deixaron numerosos pobos

sobre o noso territorio. Valoración dos restos que deixaron distintas culturas como fontes

fundamentais que nos permiten reconstruír o noso pasado e que, xa que logo, é preciso conservar.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas e as nocións de evolución e cambio aplicándoas aos feitos e procesos da Prehistoria e historia antiga do mundo e da península Ibérica.2. Caracterizar os trazos da organización política, económica e social da civilización romana valorando a transcendencia da romanización en Hispania e a pervivencia do seu legado no noso país, analizando algunhas das súas achegas máis representativas.3. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información escrita de contido xeográfico ou histórico e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito.

UNIDADE DIDÁCTICA 20: Galicia na antigüedade

OBXECTIVOS1. Diferenciar as distintas etapas da Prehistoria no noroeste da península

Iberica2. Conecer os principias trazos dos galaicos e da cultura castrexa3. Caracterizar a romanización do noroeste da Península Ibérica.

23

4. Describir as distintas sociedades que se deron durante a Antigüedade no noroeste da península Ibérica.

5. Valorar os restos arqueoloxicos da Antigüedade que se conservan no territorio galego.

CONTIDOS

CONCEPTOS Aorganización dos primeiros asentamentos de humanos no noroeste da

península Ibérica. A cegada da revolución neolítica: a cultura dos megalíticos A Idade dos Metais e dos petróglifos Os galaicos e a cultura costreña A romanización do noroeste da península Iberíca: Gallaecia. A sociedade galaico-romana.

PROCEDEMENTOS,DESTREZAS E HABILIDADESDefinir conceptosIdentificar e descreibir obxectos antigosAnálise de debuxos e fotografías de restos reais para obter información

ACTITUDESCuriosidade por coñecer a historia do noso territorioValorar que somos o froito do legado que deixaron numerosos pobos sobre o

noso territorio.Valoración dos restos que deixaron distintas culturas como fontes

fundamentais que nos permiten reconstruir o noso pasado e que polo tanto, cómpre conservar.

Empatía plolas crenzas e formas de vida doutras épocas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN Empreñar as convencións e unidades cronológicas e as nocións de

evolución e cambio, aplicanadoas aos feitos e procesos da Prehistoria e da Historia antita do mundo e da península Ibérica.

Realizar unha lectura comprensiva dae fontes de información escritas de contido xeográfico ou histórico e comunicar de forma correcta por escrito a información obtida.

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

Analizar globos e mapas, dúas formas de representar o espazo terrestre.

Coñecer os distintos tipos de mapas: físicos, políticos e temáticos. Usar a simboloxía dun mapa e elaborar e interpretar lendas. Orientarse de forma relativa no espazo mediante os puntos

cardinales. Orientarse de forma absoluta no espazo mediante coordenadas

xeográficas. Interpretar a evolución dun fenómeno representado nun gráfico

lineal. Comparar as categorías representadas nun gráfico de barras. Analizar a distribución dun fenómeno nun gráfico sectorial. Comprender un texto narrativo (Hillary, desde o teito do mundo). Elaborar respostas escritas. Competencia matemática: Usar sistemas de referencia.

24

Calcular escalas. Calcular proporcións e porcentaxes para elaborar un gráfico sectorial. Representar gráficamente información estatística en distintos tipos

de gráficos. Tratamento da información e competencia dixital Coñecer as bases da linguaxe cartográfico. Usar a cartografía como fonte de información. Traballar en grupo: xogo de localización de obxectos no espazo. Usar na realidade as coordenadas xeográficas para resolver un

problema: atopar persoas perdidas. Utilizar a escala en contextos cotiáns, por exemplo, a compra dun

piso ou a elaboración dun itinerario turístico. Elaborar un plano seguindo as pautas correctas. Localizar as principais unidades do relevo do mundo. Representar o relevo por medio de esquemas gráficos e mapas de

gamas de cor. Describir formas do relevo. Utilizar o mapa topográfico. Expor hipótese sobre a orixe das montañas e a antiga situación das

placas terrestres. Realizar predicións sobre a posible evolución das placas terrestres. Vocabulario: conceptos relacionados co relevo terrestre. Reflexionar críticamente sobre os efectos das accións humanas sobre

o relevo terrestre. Utilizar coñecementos xeográficos en contextos cotiáns, por exemplo,

a planificación dunha excursión. Localizar os principais mares, ríos e lagos do mundo. Representar a hidrografía por medio de debuxos esquemáticos,

gráficos e mapas. Interpretar un mapa de fluxos: o mapa das correntes mariñas. Interpretar o gráfico do curso dun río. Establecer relacións entre as augas e os seres humanos: a) entre a

presenza de auga e o asentamento da poboación; b) entre a presenza de auga e o desenvolvemento das actividades económicas con especial fincapé na agricultura; c) entre o tipo de corrente mariña que baña unha zona e o asentamento da poboación.

Explicar o por que dalgúns fenómenos relacionados coas augas, por exemplo, a distinta salinidade dos mares.

Relacionar distintos factores físicos: a) o relevo e as augas para explicar as características das distintas partes do curso dun río; b) o clima e as augas para explicar os distintos réximes dos ríos.

Vocabulario: conceptos relacionados coa hidroloxía terrestre. Reflexionar críticamente sobre os efectos das accións humanas sobre

a calidade e cantidade das augas terrestres. Utilizar coñecementos xeográficos para argumentar sobre problemas

cotiáns, por exemplo, a necesidade de conservar os acuíferos. Coñecer o espazo físico no que se desenvolve a nosa vida,

concretamente da atmosfera e a súa dinámica. Representar en mapas da distribución dos elementos do clima. Interpretar mapas do tempo pictográficos e de superficie. Realizar observacións do tempo da contorna. Analizar a influencia dos seguintes factores (latitude, altitude e

distancia ao mar) nas temperaturas, precipitacións, presións e ventos.

Analizar a influencia da inclinación dos raios solares nas temperaturas terrestres.

Explicar procesos: a) a formación das precipitacións; b) tres orixes diferentes para as precipitacións; c) a formación e dirección dos ventos.

25

Explicar por que: a) as borrascas traen tempo inestable; b) os anticiclóns traen tempo estable

Realizar predicións sobre a posible evolución do tempo na localidade. Utilizar con soltura as unidades de medida das temperaturas, as

precipitacións e as presións. Utilizar coñecementos xeográficos, por exemplo, a comprensión do

tempo e a súa previsión, á hora de planificar actividades cotiás. Localizar os principais climas e paisaxes do mundo. Elaborar e interpretar climogramas. Representar as paisaxes mediante debuxos esquemáticos, fotos e

esbozos. Describir paisaxes. Diferenciar entre os elementos naturais e humanos dunha paisaxe. Analizar a relación entre o clima e outros aspectos do medio físico,

como as augas, a vexetación e a fauna. Analizar a relación entre a paisaxe natural, o grao de humanización e

a forma de vida dos seres humanos desa zona. Reflexionar críticamente sobre os efectos das accións humanas sobre

a paisaxe terrestre. Utilizar os coñecementos do tema para argumentar cales son as

paisaxes máis favorables e máis desfavorables para os seres humanos.

Planificar como elaborar unha reportaxe xornalística sobre unha paisaxe terrestre e levalo a cabo segundo o planificado.

Utilizar esbozo para moverse en espazos cotiáns. Localizar África, Asia, Oceanía, América e a Antártida utilizando as

coordenadas xeográficas. Localizar as principais unidades do relevo, ríos, lagos, climas e

paisaxes de África, Asia, Oceanía, América e a Antártida. Interpretar gráficos de picos e ríos. Elaborar mapas mudos dos continentes. Utilizar o atlas. Explicar as razóns da configuración física dos continentes, por

exemplo: a) por que África ten un relevo horizontal e unha altitude media elevada; b) por que en América se dan todos os climas; c) por que os climas fríos ocupan maior extensión en Asia que en África.

Relacionar as características dos ríos de cada continente (caudal, lonxitude, curso...) coas do relevo e o clima das zonas polas que pasan.

Relacionar a distribución da vexetación de cada continente coa distribución climática.

Expor hipótese sobre cales serán as zonas máis poboadas de cada continente tendo en conta as súas características físicas.

Explicar procesos: a) por que se formaron as cataratas do Niágara; b) por que no Rift Valley hai numerosos volcáns.

Vocabulario: conceptos relacionados coa paisaxe específica dos continentes.

Valorar a importancia que podería ter o desxeo da Antártida para a nosa propia supervivencia.

Argumentar sobre o acordo ou desacordo co tratado de Wáshington, que prohibe a explotación da Antártida ata 2040.

Localizar España e Europa utilizando as coordenadas xeográficas. Explicar as razóns da configuración física de España e Europa, por

exemplo: a) por que Europa ten unha altitude media baixa e España elevada; b) por que en Europa os ríos adoitan ser longos e caudalosos, pero non en España; c) por que en Canarias non hai catro estacións.

26

Relacionar as características dos ríos europeos e españois (caudal, lonxitude, curso...) coas do relevo e o clima das zonas polas que pasan.

Relacionar a distribución da vexetación en Europa e España coa distribución climática.

Expor hipótese sobre cales serán as zonas máis poboadas de Europa e de España tendo en conta as súas características físicas.

Vocabulario: conceptos relacionados coa paisaxe específica de España e Europa.

Buscar información sobre a Xeografía Física da Comunidade Autónoma.

Comprender por que é preciso protexer determinados espazos naturais (por exemplo, os humidais) e propor medidas concretas de protección.

Traballar en grupo: a retransmisión da Volta Ciclista a España. Determinar os factores que foron decisivos na poboación ou non dun

espazo e no tipo de forma de vida que as persoas establecen nese lugar.

Explicar por que os grupos primitivos alteraban menos o medio que nós.

Explicar as causas e consecuencias dos principais problemas ambientais.

Analizar as modificacións que as persoas producen nun espazo determinado.

Vocabulario: conceptos relacionados co medio ambiente. Comprender un texto narrativo (Scott, no inferno branco). Propor solucións para os principais problemas ambientais, que sexan

adecuadas segundo a análise de causas-consecuencias que os alumnos fixeron previamente.

Propor solucións que sexan viables desde o punto de vista social. Percibir o medio como algo máis que o mero soporte da nosa vida e

fonte de recursos e de goce, analizando os riscos aos que tamén nos somete.

Explicar as causas e consecuencias dos principais riscos naturais. Describir o proceso de desenvolvemento destas catástrofes. Analizar un caso real: a seca en España 2004-2005. Vocabulario: conceptos relacionados cos riscos naturais. Precisar o contexto espazo-temporal do Paleolítico. Valorar os seguintes procesos como claves no noso pasado: a

posición bípeda, a aparición das primeiras ferramentas, a utilización da linguaxe, a vida en comunidade, a aparición da arte.

Describir formas de vida do pasado, concretamente a vida no Paleolítico.

Comprender que a forma de vida paleolítica perdurou durante millóns de anos.

Interpretar e elaborar liñas do tempo. Coñecer as principais manifestacións da arte paleolítico, as súas

características e os principais exemplos. Utilizar termos artísticos básicos: pintura, escultura, gravado. Analizar obras de arte do Paleolítico. Comprender que gran parte das nosas afirmacións sobre a Prehistoria

son meras hipóteses, pero, iso si, hipóteses razoadas e baseadas nuns restos.

Utilizar o vocabulario relacionado co Paleolítico. Comprender un texto narrativo (O achado das pinturas de Altamira). Buscar as ideas básicas do tema e interpretar e organizar a

información. Analizar o papel activo no Paleolítico de grupos marxinados noutras

épocas da historia, como as mulleres e os anciáns.

27

Sentir empatía polas persoas doutras épocas, neste caso polos nosos antepasados do Paleolítico.

Comprender a que problemas enfrontábanse, como os resolvían e cales podían ser os seus sentimentos.

Comprender que a tribo era unha forma de organización social bastante igualitaria.

Enumerar e describir as principais características da forma de vida dos gregos: sociedade, economía, vida cotiá, crenzas.

Comprender que nos aspectos concretos dunha civilización (política, economía, sociedade, arte) distínguense etapas, e que as etapas de cada un destes aspectos non teñen por que coincidir, pois cada aspecto evoluciona a un ritmo diferente.

Analizar a pervivencia na actualidade de determinados trazos gregos: na política, no urbanismo, na arte, nas ciencias...

Coñecer as principais manifestacións da arte grega, as súas características e os principais exemplos.

Analizar as relacións entre arte e sociedade: a arte como reflexo dos valores dunha época (gusto pola beleza, a proporción, as medidas humanas, a estrutura racional).

Utilizar termos artísticos básicos: orde, frontón, columna, fuste, cornixa, metopa, friso, arquitrabe, capitel, realismo, expresividade.

Identificar edificios específicos e describir a súa forma e función: o templo e o teatro.

Analizar edificios. Identificar cerámicas. Comparar a situación dos distintos grupos sociais respecto dos

dereitos e liberdades. Explicar a importancia da aparición da moeda. Identificar os factores que explican o emprazamento e estrutura da

cidade grega. Utilizar o vocabulario relacionado coa sociedade e a cultura gregas. Analizar textos históricos: Grecia a través dos textos de Homero. Comprender que o concepto de cidadán está vinculado a uns dereitos

políticos, que uns posúen e dos que outros están excluídos. Sentir empatía polas persoas doutras épocas, neste caso polos nosos

antepasados gregos. Coñecer acontecementos e personaxes fundamentais da historia

grega: a expansión grega, as Guerras Médicas, Pericles, a Guerra do Peloponeso, Alejandro Magno.

Explicar por que a expansión das polis e o helenismo son procesos crave no noso pasado.

Comprender que na historia dunha civilización distínguense etapas con características propias.

Situar en mapas históricos e liñas do tempo os procesos históricos e feitos estudados.

Comparar os sistemas políticos de Atenas e Esparta. Diferenciar entre as causas, o desenvolvemento e os efectos da

colonización grega. Explicar por que se desencadearon as guerras do período. Explicar máis dun efecto da Guerra do Peloponeso. Comparar a Grecia das polis e o imperio de Alejandro Magno. Utilizar o vocabulario relacionado coa historia política grega. Comprender un texto narrativo (Schliemann, tras as pegadas de

Troia) Comprender que é un proceso de expansión territorial e que non

todos son iguais a partir da análise da colonización grega e o imperio de Alejandro, e ser capaz de distinguir as súas diferenzas: as causas que os provocaron, os medios polos que se fixeron (comercial e militar, respectivamente) e o resultado (as colonias eran independentes e os territorios sometidos por Alejandro non).

28

Constatar a existencia dunha diversidade de intereses entre pobos que conviven (por exemplo, Atenas e Esparta) e valorar mecanismos para dirimir esas diferenzas, ademais do militar.

Precisar o contexto espazo-temporal das civilizacións fluviais en xeral e de Mesopotamia en particular.

Explicar por que a aparición da escritura e das primeiras civilizacións son procesos crave no noso pasado.

Describir formas de vida do pasado, concretamente en Mesopotamia. Comprender que á vez que se desenvolvían as primeiras civilizacións,

o resto dos espazos do mundo mantíñanse na Prehistoria. Coñecer as principais manifestacións da arte mesopotámico, as súas

características e os principais exemplos. Analizar as relacións entre a arte e a sociedade: entre a aparición dun

poder político forte e o inicio da arquitectura monumental. Utilizar termos artísticos básicos: arco, bóveda, zigurat. Analizar obras de arte mesopotámicas. Explicar por que consideramos que a aparición da escritura abre o

paso á Historia. Diferenciar entre os factores que nos axudan a explicar por que

xurdiron as primeiras civilizacións e as características destas civilizacións.

Ler para estudar: uso de distintas técnicas para estudar diariamente e para estudar antes dun exame.

Explicar como xurdiron os primeiros Estados, e como esta forma de organización diferénciase das tribos paleolíticas e as aldeas do Neolítico e a Idade dos Metais

Analizar os poderes que tiña un soberano nas primeiras civilizacións e comparalos cos dun goberno actual.

Explicar os termos libre e escravo e analizar a súa pervivencia na actualidade.

Explicar cal era a situación da muller e achegar unha opinión propia respecto diso. Coñecer os principais personaxes da civilización exipcia.

Describir formas de vida do pasado, concretamente no antigo Exipto. Analizar as semellanzas e diferenzas entre Exipto e Mesopotamia e

valorar como nun mesmo marco histórico conviven grupos humanos diferentes.


Coñecer as principais manifestacións da arte exipcia, as súas características e os principais exemplos.

Analizar as relacións entre arte e sociedade: a influencia das crenzas na arte exipcia, tanto no seu tipo de manifestacións (templos e tumbas) como nas súas características.

Utilizar termos artísticos básicos: adintelado, columna, perspectiva, frontalidad, idealización.

Analizar obras de arte exipcias. Interpretar o plano dun edificio. Explicar as distintas formas como os exipcios solucionaron un

problema: como aproveitar as augas do Nilo. Xerarquizar os grupos sociais segundo a súa posición de poder. Explicar os motivos polos que os exipcios construían grandes tumbas

e momificaban aos mortos. Utilizar o vocabulario relacionado coa civilización exipcia. Comprender un texto narrativo (O tesouro do faraón) Analizar textos históricos: textos gregos que nos informan do antigo

Exipto. Precisar o contexto espazo-temporal en que se desenvolveu a civilización romana.

29

Coñecer acontecementos e personaxes fundamentais da historia romana: a conquista etrusca, os conflitos entre patricios e plebeyos, a expansión territorial, as Guerras Púnicas, os triunviratos, o establecemento do Imperio, os principais emperadores, o fin do imperio romano.

Explicar por que a creación do imperio romano e o seu fin son dous procesos craves do noso pasado.

Comprender que na historia dunha civilización distínguense etapas con características propias.


Analizar o peso do factor militar na expansión romana. Explicar os efectos que a conquista romana tivo sobre os pobos

conquistados. Comparar distintas formas de organización política dos romanos. Comparar dúas crises sufridas polo mundo romano (a crise da

República e a crise final do Imperio) e analizar o peso das causas internas e externas en cada unha delas.

Enumerar máis dunha consecuencia das Guerras Púnicas. Valorar as solucións que buscaron distintos emperadores ao

problema da crise durante o Baixo Imperio. Comparar os distintos medios de conquista que usaron os romanos

(desde o pacto ao aplastamiento militar total) e valoralos desde un punto de vista ético.

Constatar a existencia dunha diversidade de intereses entre os grupos que compón unha sociedade e como a imposición violenta duns sobre outros pode provocar unha forte crise (como sucedeu na República romana).

Valorar a aparición do cristianismo e o seu conversión en relixión oficial como un cambio fundamental no noso pasado.

Enumerar e describir as principais características da forma de vida dos romanos: sociedade, economía, vida cotiá, crenzas.

Comprender que, á vez que a vida política discorre con continuos cambios, as estruturas políticas, sociais, económicas e culturais mantéñense moito máis tempo, durante séculos.

Analizar a pervivencia na actualidade de determinados trazos romanos: na política, no urbanismo, na arte, nas ciencias...

Interpretar un proceso de cambio relixioso: o paso do politeísmo (paganismo) ao monoteísmo (cristianismo) e da existencia dunha gran liberdade relixiosa á dunha relixión oficial obrigatoria para todos.

Coñecer as principais manifestacións da arte romana, as súas características e os principais exemplos.

Analizar as relacións entre arte e sociedade: a arte como reflexo das necesidades humanas, a relación entre arte e función (edificios de lecer, conmemorativos, relixiosos e vivendas).

Utilizar termos artísticos básicos: cúpula, bóveda de canón, mosaico. Identificar edificios específicos e describir a súa forma e función: o

templo, o teatro, o anfiteatro, o circo, as termas, as distintas vivendas...

Extraer información de esculturas. Explicar a relación entre a creación dunha extensa rede de

comunicacións e o desenvolvemento do comercio. Comparar a situación dos distintos grupos sociais respecto dos

dereitos e liberdades. Comparar o paganismo e o cristianismo. Analizar textos históricos: mitos romanos. Comprender que o concepto de cidadán está vinculado a uns dereitos

políticos, que uns posúen e dos que outros están excluídos.

30

Sentir empatía polas persoas doutras épocas, neste caso polos nosos antepasados romanos.

Comprender a que problemas enfrontábanse, como os resolvían e cales podían ser os seus sentimentos.

Utilizar a información estudada como base na que fundar opinións razoadas, por exemplo, sobre a escravitude.

Explicar o significado do termo romanización. Enumerar e describir as principais características da forma de vida

dos iberos e os celtas. Analizar como cambiou esta forma de vida coa conquista romana. Describir por fases o proceso de conquista romana da península

Ibérica e Baleares. Coñecer as datas e personaxes crave neste proceso de conquista. Situar en mapas históricos e liñas do tempo os procesos históricos e

feitos estudados. Coñecer as principais manifestacións da arte ibero, celta e

hispanorromano, as súas características e os principais exemplos. Analizar como era a cultura da península Ibérica antes e logo da

chegada dos romanos. Analizar o papel que desempeñaron as lexións como medio de

transmisión cultural. Descompor o proceso de romanización nos elementos que o

conforman. Valorar a romanización como un proceso crave que explica como

somos. Utilizar a información estudada como base na que fundar opinións

razoadas sobre os distintos graos de desenvolvemento cultural dos pobos que vivían na Península na Antigüidade.

CONTIDOS MÍNIMOS A representación da Terra. Tipos de mapas. Coordenadas xeográficas. O relevo terrestre.descrición. localización das principais unidades. Elementos e factores do clima Os climas e a paisaxe da Terrra. Os continentes: estudo físico. O relevo, o clima e a hidrografía de España e Europa. O relevo, o clima e a hidrografía de Galicia. Os riscos naturais. O Paleítico. O Neolítico e a Idade dos Metais. Exipto e Mesopotamia. A civilización graga. Historia dos gregos e forma de vida. A historia dos romanos, forma de vida e a Hispania romana. Galicia na Antigüedade. Prehistoria. Os galaicos e romanización.

TEMPORALIZACIÓN

Primeiro trimestre: unidades 1,2,3,4,5, 6 e 7 Segundo trimestre: unidades 8,9,10,11, 12 e 13 Terceiro trimestre: unidades 14,15,16,17, 18,19 e 20

31

CIENCIAS SOCIAIS- XEOGRAFÍA E HISTORIAE.S.O. SEGUNDO CURSO

UNIDADE 1: O comezo da Idade Media

OBXECTIVOS1. Comprender as causas da crise do imperio romano e as consecuencias da súa

desaparición.2. Analizar as principais características dos reinos que crearon os pobos xermanos.3. Coñecer os trazos fundamentais do imperio bizantino e a súa época de maior

esplendor co reinado de Xustiniano.4. Coñecer a orixe do islam e os preceptos fundamentais da súa relixión.5. Describir o ámbito espacial polo que se estendeu o islam en distintas etapas da

súa historia.6. Comprender a importancia da civilización e a cultura islámica.7. Coñecer quen era Carlomagno e como se organizaba o imperio que creou.

CONTIDOSConceptos A crise do imperio romano. Os pobos xermanos. O imperio bizantino. O islam medieval. O imperio carolinxio.Procedementos, destrezas e habilidades Comparar un mapa histórico cun actual. Realizar unha táboa resumo. Extraer información de Internet.

32

Describir un edificio. Extraer información histórica de fontes iconográficas. Elaborar un cadro comparativo.Actitudes .3.Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas..4.Valoración dos restos deixados polos pobos xermanos, o imperio bizantino, e o

islam como fontes fundamentais que nos permiten reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar.

.5.Aprecio pola arte e a cultura bizantina, islámica e carolinxia, valorándoas por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

.6.Empatía polas crenzas e formas de vida doutras épocas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar as características básicas que dan lugar aos principais estilos artísticos

da Idade Media e a Idade Moderna, contextualizándoas na etapa en que tiveron a súa orixe, e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras de arte relevantes e representativas destes.

2. Realizar de forma individual ou en grupo, coa axuda do profesor, un traballo sinxelo de carácter descritivo (observación, prensa, bibliografía, páxinas web, etc.), seleccionando a información pertinente, integrándoa nun esquema ou guión e comunicando con corrección e co vocabulario adecuado os resultados do estudo.

UNIDADE 2: A sociedade feudal

OBXECTIVOS1. Coñecer as principais características das invasións dos viquingos, maxiares e

sarracenos.

2. Explicar o concepto de feudalismo e situar o seu desenvolvemento durante a Idade Media.

3. Relacionar a paisaxe rural da Europa medieval co concepto de feudalismo.

4. Analizar as características da sociedade feudal para comprender as condicións de vida dos nobres, os clérigos e os campesiños.

5. Coñecer a estrutura básica da Igrexa medieval e as súas institucións principais.

CONTIDOSConceptos As invasións dos viquingos, maxiares e sarracenos. A aparición do feudalismo e as súas principais características.

33

A sociedade estamental. A forma de vida dos nobres. A forma de vida dos clérigos. A forma de vida dos campesiños.Procedementos, destrezas e habilidades Realizar esquemas para representar o sistema feudal. Analizar e describir imaxes relacionadas co feudalismo. Completar un cadro con información sobre a vida dun campesiño. Elaborar a pirámide social do feudalismo.Actitudes Curiosidade por coñecer as diferenzas na forma de vida que existían entre os

distintos estamentos da sociedade feudal. Rexeitamento da situación de servidume e escravitude en que vivían algunhas

persoas. Valoración dos restos da época feudal como fontes fundamentais que nos

permiten reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar.CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos

que caracterizan a Europa feudal a partir das funcións desenvoltas polos diferentes estamentos sociais e recoñecer a súa evolución ata a aparición do Estado moderno.

2. Realizar de forma individual ou en grupo, coa axuda do profesor, un traballo sinxelo de carácter descritivo sobre algún feito ou tema, utilizando fontes diversas (observación, prensa, bibliografía, páxinas web, etc.), seleccionando a información pertinente, integrándoa nun esquema ou guión e comunicando con corrección e co vocabulario adecuado os resultados do estudo.

UNIDADE 3: A época do Románico

OBXECTIVOS1. Coñecer o concepto de cristiandade.2. Describir a expansión da cristiandade ao longo da Idade Media, explicando as

causas e as consecuencias deste proceso.3. Valorar a importancia política e social da Igrexa na época medieval.4. Coñecer as características principais da arquitectura, a escultura e a pintura

románicas.5. Valorar as achegas da arte románica ao patrimonio artístico e cultural da

humanidade.

CONTIDOSConceptos A cristiandade.

34

A arquitectura románica. A escultura románica. A pintura románica.Procedementos, destrezas e habilidades Análise de debuxos e fotografías de obras de arte para obter información. Interpretar o alzado dun edificio. Extraer información de esculturas.Actitudes Valoración dos restos da Idade Media como fontes fundamentais que nos

permiten reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar. Aprecio pola arte románica, valorándoa por tres razóns: polo seu valor artístico,

por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Empatía polas crenzas e formas de vida doutras épocas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNDescribir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos que caracterizan a Europa feudal a partir das funcións desenvoltas polos diferentes estamentos sociais e recoñecer a súa evolución ata a aparición do Estado moderno.1. Identificar cales son as características básicas que dan lugar aos principais

estilos artísticos da Idade Media e a Idade Moderna, contextualizándoos na etapa en que tiveron a súa orixe, e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras de arte relevantes e que sexan representativas destes estilos.

2. Realizar de forma individual ou en grupo, coa axuda do profesor, un traballo sinxelo de carácter descritivo sobre algún feito ou tema, utilizando fontes diversas (observación, prensa, bibliografía, páxinas web, etc.), seleccionando a información pertinente, integrándoa nun esquema ou guión e comunicando con corrección e co vocabulario axeitado os resultados do estudo.

UNIDADE 4: O rexurdir das cidades

OBXECTIVOS1. Coñecer os cambios económicos e políticos que ocorreron en Europa a partir do

século XIII.2. Describir as causas e as consecuencias da expansión agraria.3. Analizar a importancia do comercio na expansión económica.4. Describir as causas por que renaceron as cidades e explicar como vivían e

traballaban os seus habitantes.5. Analizar o nacemento da burguesía urbana.6. Analizar o fortalecemento das institucións monárquicas.

35

7. Valorar a cidade medieval como a orixe de moitas das nosas cidades ou como base dalgunhas das súas principais características.

CONTIDOSConceptos O desenvolvemento económico do século XIII. O rexurdir das cidades. A vida nas cidades. As monarquías medievais e o nacemento dos Parlamentos.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar gráficas de poboación. Elaborar unha pirámide da sociedade urbana medieval. Interpretar mapas históricos. Completar esquemas. Analizar unha fotografía aérea dunha cidade para encontrar restos medievais. Analizar e describir debuxos e imaxes relacionados coa Idade Media.

Actitudes Curiosidade por coñecer como se desenvolveu a cultura nas cidades medievais. Valoración dos restos da Idade Media como fontes fundamentais que nos

permiten reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar. Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valorar a importancia da expansión económica do século XIII e do crecemento

das cidades para a evolución da poboación.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos



UNIDADE 5: A época do Gótico

OBXECTIVOS1. Diferenciar as novas institucións culturais, sociais e políticas que xurdiron nas

cidades medievais.2. Interpretar a importancia cultural e social das universidades medievais.

36

3. Coñecer as características principais da arquitectura, a escultura e a pintura góticas.

4. Valorar as achegas da arte gótica ao patrimonio artístico e cultural da humanidade.

CONTIDOSConceptos O renacemento da vida urbana. O xurdir das primeiras universidades. A arquitectura gótica. A escultura gótica. A pintura gótica.Procedementos, destrezas e habilidades Análise de debuxos e fotografías de arte para obter información. Observar o alzado dun edificio e recoñecer as principais características da arte

gótica. Comparar obras de arte gótica con obras de arte románica. Identificar as principais características da arte gótica nunha escultura. Recoñecer as principais características da pintura gótica. Completar un mapa conceptual. Analizar o exterior e o interior dun edificio gótico.Actitudes Valoración dos restos da Idade Media como fontes fundamentais que nos

permiten reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar. Aprecio pola arte gótica, valorándoa por tres razóns: polo seu valor artístico, por

expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser reflexo da creatividade humana.

Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Empatía polas crenzas e formas de vida doutras épocas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos


2. Identificar as características básicas que dan lugar aos principais estilos artísticos da Idade Media e a Idade Moderna, contextualizándoas na etapa en que tiveron a súa orixe, e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras de arte relevantes e representativas destes.


37

UNIDADE 6: Al-Andalus

OBXECTIVOS1. Definir Al-Andalus, identificando quen foron os seu poboadores.2. Coñecer o ámbito espacial de Al-Andalus.3. Identificar as etapas da historia de Al-Andalus.4. Describir a forma de vida dos andalusís.5. Coñecer os grupos sociais que formaban a sociedade andalusí.6. Comprender o desenvolvemento económico de Al-Andalus.7. Valorar a importancia das cidades en Al-Andalus.8. Identificar as principais manifestacións da arte andalusí e valoralas como parte

do noso patrimonio.9. Comprender a grande importancia da cultura e a ciencia islámicas.

CONTIDOSConceptos As principais etapas da historia de Al-Andalus. A economía de Al-Andalus. A sociedade de Al-Andalus. As cidades de Al-Andalus. A arte andalusí, con especial fincapé na arquitectura.Procedementos, destrezas e habilidades Elaborar e interpretar unha liña do tempo. Describir e analizar obras de arte. Interpretar mapas históricos. Buscar información en Internet. Debuxar unha pirámide social. Elaborar un cadro cronolóxico. Comparar fotografías. Analizar o plano dunha cidade. Investigar a pervivencia de palabras musulmás.Actitudes Valoración dos restos de Al-Andalus como fontes fundamentais que nos permiten

reconstruír o noso pasado e que, por tanto, é preciso conservar. Aprecio pola cultura musulmá e valoración da riqueza que achegou ata o noso

patrimonio. Curiosidade por coñecer a historia do noso territorio. Empatía polas crenzas e forma de vida doutras culturas.

38

Actitude crítica cara ás ideas erróneas que se transmiten, a miúdo, sobre a cultura islámica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar no tempo e no espazo as diversas unidades políticas que coexistieron na

península Ibérica durante a Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades e recoñecendo na España actual exemplos da pervivencia do seu legado cultural e artístico.

2. Identificar as características básicas que dan lugar aos principais estilos artísticos da Idade Media e á Idade Moderna, contextualizándoas na etapa en que tiveron a súa orixe, e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras de arte relevantes e representativas destes.


UNIDADE 7: Os reinos cristiáns hispánicos

OBXECTIVOS1. Localizar os reinos cristiáns que se formaron no norte da península Ibérica tras a

conquista musulmá.2. Explicar o proceso de formación dos principais reinos cristiáns medievais.3. Describir a expansión dos reinos cristiáns.4. Analizar a presenza simultánea das culturas cristiá, islámica e xudía na Península

e Baleares.5. Coñecer os principais trazos da organización política, a economía e a sociedade

da Coroa de Castela e da Coroa de Aragón.6. Coñecer os principais trazos da organización política, a economía a sociedade e a

cultura de Galicia na Idade Media7. Valorar as principais manifestacións artísticas e culturais dos reinos cristiáns

medievais.

CONTIDOSConceptos Os primeiros núcleos de resistencia cristiá á invasión musulmá. A formación dos primeiros reinos cristiáns peninsulares e a súa organización

política.

39

A expansión cristiá cara ao sur. A convivencia das culturas islámica, cristiá e xudía. A organización política, a economía e a sociedade da Coroa de Castela e da de

Aragón. A historia de Galicia na Idade Media.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar mapas históricos e liñas do tempo. Extraer información dunha árbore xenealóxica. Elaborar hipóteses. Analizar imaxes de obras de arte. Obter información de distintas fontes sobre un mesmo feito. Ler e interpretar textos históricos. Completar cadros cronolóxicos. Comprender unha cronoloxía comparada.Actitudes Curiosidade por coñecer as culturas que noutras épocas habitaron o territorio da

Península e Baleares para entender as orixes da nosa sociedade actual. Valoración positiva do legado cultural e artístico deixado polos habitantes da

Península e Baleares na Idade Media como parte do noso patrimonio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar no tempo e no espazo as diversas unidades políticas que coexistiron na

península Ibérica durante a Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades e recoñecendo na España actual exemplos da pervivencia do seu legado cultural e artístico.

2. Identificar as características básicas que dan lugar aos principais estilos artísticos da Idade Media e a Idade Moderna, contextualizándoas na etapa en que tiveron a súa orixe, e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras de arte relevantes e representativas destes.


UNIDADE 8:A época dos descubrimentos

OBXECTIVOS1. Coñecer como cambiou a concepción do mundo despois dos descubrimentos do

século XV.

40

2. Comprender como influíron os avances científicos e tecnolóxicos nas grandes exploracións da época.

3. Localizar as principais exploracións realizadas por portugueses e casteláns.4. Comprender as causas da procura de novas rutas por parte dos monarcas

europeos.5. Recoñecer a importancia do descubrimento de novas terras na configuración do

mundo na Idade Moderna.6. Describir como quedou dividido o mundo tras os descubrimentos realizados por

portugueses e españois.7. Coñecer os principais trazos das civilizacións precolombinas máis importantes:

maia, inca e azteca.

CONTIDOSConceptos A concepción do mundo no século XV. Os avances técnicos e científicos que melloraron a navegación. As grandes exploracións: casteláns e portugueses. O descubrimento de América e a primeira volta ao mundo. As civilizacións da América precolombina: maia, inca e azteca. A nova configuración do mundo tras as viaxes do século XV.Procedementos, destrezas e habilidades1. Obter información de fontes iconográficas.2. Interpretar textos históricos.3. Analizar mapas históricos e liñas do tempo.4. Elaborar fichas.5. Distinguir causas e efectos.Actitudes Coñecer e respectar culturas distintas da propia. Valorar a importancia dos achados arqueolóxicos como forma de obter

información do pasado.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Distinguir os principais momentos na formación do Estado moderno, destacando

as características máis relevantes da Monarquía Hispánica e do imperio colonial español.


UNIDADE 9:Os cambios políticos, económicos e sociais

41

OBXECTIVOS1. Recoñecer os factores que interviñeron na recuperación demográfica de Europa

nos séculos XV e XVI.2. Analizar o crecemento económico de Europa durante os séculos XV e XVI.3. Enumerar os trazos das monarquías autoritarias.4. Coñecer as grandes monarquías que se consolidaron ao longo do século XV e

que protagonizarían a evolución europea durante a Idade Moderna.5. Analizar a unión dinástica das Coroas de Aragón e de Castela grazas ao

matrimonio dos Reis Católicos.

CONTIDOSConceptos O crecemento demográfico e económico dos séculos XV e XVI. Os cambios sociais. A aparición das monarquías autoritarias. A monarquía autoritaria dos Reis Católicos.Procedementos, destrezas e habilidades Facer un esquema. Comparar utilizando cadros de dobre entrada. Interpretar organigramas. Interpretar gráficas lineais. Analizar unha secuencia esquemática. Comparar ritmos de cambio. Establecer unha cadea causal.Actitudes Curiosidade por coñecer formas de vida doutras épocas. Valorar a aparición das monarquías autoritarias como paso da Idade Media á

Moderna. Curiosidade por coñecer a historia do noso territorio. Comprender que nas grandes potencias que apareceron nesta época está o

xermolo de moitos dos actuais países europeos.




42

UNIDADE 10: O cambio cultural: Renacemento e Reforma

OBXECTIVOS Describir as principais características do Humanismo e comprender a

importancia que tiveron os novos medios de difusión na expansión das ideas humanistas.

Describir as características principais do estilo artístico renacentista e enumerar os seus principais representantes.

Coñecer a expansión do Renacemento desde o seu punto de orixe cara a outras áreas europeas, centrando especialmente a atención en España.

Analizar a situación da Igrexa a comezos da Idade Moderna. Estudar o fenómeno da Reforma protestante e as súas diversas manifestacións. Comprender a reacción da Igrexa católica ante a vagada reformista e as medidas

que se tomaron para facerlle fronte e para modernizar a propia estrutura eclesiástica.

CONTIDOSConceptos O Humanismo. As formas de difusión do Humanismo. O estilo artístico renacentista: arquitectura, pintura e escultura.

Obras principais e artistas máis importantes. O Renacemento fóra de Italia. O caso de España. A Reforma protestante. A reacción da Igrexa católica: a Contrarreforma.Procedementos, destrezas e habilidades Análise e interpretación de textos históricos sinxelos. Analizar e elaborar mapas históricos. Comparar mapas históricos con mapas actuais. Elaborar fichas. Buscar datos nun plano. Elaborar un informe. Descrición de obras de arte renacentistas. Análise e comparación de obras de arte para obter as súas características

principais e as súas diferenzas e semellanzas. Sintetizar información en cadros de dobre entrada.

Actitudes

43

Aprecio pola arte renacentista, valorándoa por tres razóns: polo seu valor artístico, por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

Empatía polas crenzas e formas de vida doutras épocas. Actitude crítica cara ás ideas que conlevan unha discriminación das persoas por

razóns relixiosas.




UNIDADE 11: O século XVI: o apoxeo do imperio español

OBXECTIVOS1. Coñecer as dimensións do imperio español no século XVI, durante os reinados de

Carlos V e Filipe II.2. Comprender a complexa composición da Monarquía Hispánica, formada por

moitos territorios independentes entre si e cuxo principal nexo de unión era a figura do rei.

3. Analizar os principais conflitos aos que fixo fronte a monarquía durante o século XVI.

4. Coñecer os principais instrumentos de conquista do territorio americano.5. Describir os principais mecanismos que se utilizaron para a explotación

económica das colonias americanas.6. Analizar os diferentes estratos da sociedade americana e a importancia do factor

racial.

CONTIDOSConceptos O imperio español na época de Carlos V. O imperio español na época de Filipe II. Principais conflitos internos e externos do imperio. A conquista de América. O goberno de América. A explotación das colonias americanas. A sociedade americana.

44

Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de mapas e textos históricos. Describir obras de arte. Buscar información en Internet. Resumir información en liñas do tempo. Analizar gráficas de barras e lineais. Analizar as consecuencias dun feito histórico. Categorizar os efectos dun feito segundo o seu tipo.Actitudes Fomentar as actitudes solidarias cos países latinoamericanos grazas ao

coñecemento dos lazos que unen España con estes países. Rexeitamento da falta de igualdade debida a motivos raciais existente entre os

distintos grupos sociais da América colonial. Curiosidade por coñecer a historia do territorio en que vivimos.




UNIDADE 12: O século XVII: a crise do imperio español

OBXECTIVOS1. Coñecer as principais características (época, política interior e política exterior)

dos reinados de Filipe III, Filipe IV e Carlos II.2. Analizar o proceso mediante o cal España entrou en crise durante o século XVII e

perdeu o seu poder hexemónico en Europa.3. Explicar os factores desencadeantes da crise social e económica española.4. Coñecer os principais trazos da organización política, a economía a sociedade e a

cultura de Galicia na Idade Moderna5. Determinar as características principais da monarquía absoluta, mediante o

estudo do caso de Francia.6. Contrastar o caso francés con Inglaterra e as Provincias Unidas, dos Estados non

absolutistas.

CONTIDOSConceptos

45

O reinado de Filipe III. O reinado de Filipe IV. O reinado de Carlos II. A crise económica e social de España no século XVII. A historia de Galicia na Idade Moderna. A monarquía absoluta de Francia e a súa hexemonía en Europa.Procedementos , destrezas e habilidades Interpretación de textos literarios da época. Análise de mapas históricos. Análise de cadros da época para obter información. Analizar e interpretar organigramas. Comparar casos: Francia e Inglaterra. Analizar as causas inmediatas e afastadas da crise española.Actitudes Curiosidade por coñecer a historia do noso territorio. Sentimento de empatía e rexeitamento cara á situación que tiveron que vivir os

mouriscos cando se decretou a súa expulsión dos territorios españois. Valoración negativa dos enfrontamentos militares como únicos medios para

solucionar conflitos. Valorar a importancia da pintura como fonte histórica.




UNIDADE 13: A Europa do Barroco

OBXECTIVOS Describir os trazos principais da cultura barroca. Comprender a importancia dos novos métodos de investigación que xurdiron no

século XVII e a súa relación cos descubrimentos e avances científicos. Identificar as características máis importantes da arquitectura, a pintura e a

escultura barrocas. Coñecer a existencia de distintas escolas dentro da pintura barroca e diferenciar

as súas características principais.

46

Explicar a importancia da pintura barroca española e coñecer os seus artistas máis relevantes.

Coñecer as características máis importantes do Barroco galego. Valorar as obras de arte barrocas como parte do noso patrimonio.

CONTIDOSConceptos A cultura barroca e as súas principais características. A revolución científica do século XVII. A arquitectura barroca. A pintura barroca. As principais escolas da pintura barroca. O Século de Ouro da pintura española. A escultura barroca. O Barroco galego. A expansión da arte barroca.Procedementos , destrezas e habilidades1. Análise dun conxunto arquitectónico.2. Análise de obras de arte.3. Elaboración de mapas históricos e de liñas do tempo.4. Comparación de mapas históricos.5. Elaboración de fichas e cadros de dobre entrada.6. Facer un debuxo esquemático de elementos arquitectónicos.7. Procura de información en enciclopedias ou en Internet.Actitudes Aprecio pola arte barroca, valorándoa por tres razóns: polo seu valor artístico,

por expresar os gustos, necesidades e sentimentos dunha época e por ser o reflexo da creatividade humana.

Curiosidade por coñecer a historia do noso territorio.




47

UNIDADE 14:A poboación do mundo

OBXECTIVOS Coñecer a desigual distribución da poboación mundial e identificar os principais

focos de concentración demográfica e os baleiros máis importantes. Describir a evolución da poboación mundial ao longo da historia. Comprender a importancia dos índices de natalidade e de mortalidade para o

estudo da poboación. Analizar os principais factores responsables das diferenzas que existen entre os

índices de natalidade e de fecundidade de distintas zonas do mundo. Sinalar as principais características da poboación mundial, diferenciando entre

países desenvolvidos e países subdesenvolvidos. Analizar os trazos principais da poboación española: índices de natalidade,

mortalidade, esperanza de vida e distribución da poboación. Sinalar as principais características da poboación galega.

CONTIDOSConceptos1. A evolución da poboación mundial ao longo da historia.2. A desigual distribución da poboación mundial.3. Os índices de natalidade, de fecundidade e de mortalidade.4. Os factores que explican as diferenzas entre a poboación de distintas zonas do

mundo.5. A poboación nos países desenvolvidos e nos subdesenvolvidos.6. As características principais da poboación española e da galega.Procedementos , destrezas e habilidades Interpretar mapas de distintos tipos: de coropletas e de isodensas. Elaborar gráficas de distintos tipos. Completar cadros de dobre entrada. Observar e analizar táboas e cadros estatísticos. Observar e comparar fotografías. Construír e interpretar gráficas simples: lineais, de barras e sectoriais.

Actitudes Curiosidade por coñecer os factores que explican as diferenzas que existen na

poboación mundial. Precisión nas representacións cartográficas e nos cálculos numéricos necesarios

para coñecer os principais índices demográficos. Preocupación ante os principais problemas demográficos. Valoración das iniciativas que se desenvolven para paliar os problemas da

poboación.

48

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir os factores que condicionan os comportamentos demográficos,

coñecendo e utilizando os conceptos básicos da demografía para a súa análise, caracterizando as tendencias predominantes e aplicando este coñecemento á análise do actual réxime demográfico español e as súas consecuencias.


UNIDAD 15: Unha poboación diversa

OBXECTIVOS1. Comprender que os seres humanos teñen distintos niveis de desenvolvemento

económico e que este feito dá lugar a diferentes formas de vida.2. Coñecer que na Terra existen distintas civilizacións que comparten uns sinais de

identidade concretos e que ao seu tempo se dividen en culturas.3. Comprender que no mundo actual son frecuentes os contactos entre distintas

culturas e como destes contactos xorden problemas de convivencia.4. Analizar a importancia das linguas como elemento de comunicación e de unión

entre as persoas.5. Comprender como as relixións condicionan a forma de vida das sociedades.

CONTIDOSConceptos As sociedades rurais, industriais e postindustriais. As distintas culturas do mundo: a convivencia e os principais problemas. As linguas do mundo. As relixións do mundo e os seus principais conflitos.Procedementos , destrezas e habilidades1. • Resumir a información do tema mediante cadros e esquemas.2. • Analizar casos concretos: os indíxenas de Guatemala e o fundamentalismo.3. • Extraer información sobre a poboación de distintos mapas temáticos, gráficas e

fotografías.Actitudes Toma de conciencia da distinta situación económica en que se encontran as

diversas poboacións do mundo. Valoración positiva da convivencia pacífica das distintas culturas que forman o

noso mundo. Crítica ante as situacións de falta de respecto a outras culturas, relixións ou

linguas.

49

Preocupación ante a desaparición de culturas e o aumento dos fundamentalismos.




UNIDADE 16: A diversidade dentro de cada sociedade

OBXECTIVOS4. Comprender que os seres humanos se agrupan en sociedades que teñen os seus

propios sistemas político e económico, as súas propias leis e trazos culturais comúns.

5. Explicar como as sociedades se organizan xerarquicamente en estratos sociais que varían dunha sociedade a outra e que evolucionan co paso do tempo.

6. Coñecer os trazos principais da sociedade occidental actual e como evolucionaron estes ao longo da historia.

7. Coñecer as principais características da sociedade galega actual e os retos aos que se enfronta.

8. Comprender a importancia que tivo e ten a emigración na sociedade galega.9. Describir os principais problemas aos que se enfronta a sociedade na

actualidade: a desigualdade social e a discriminación, o crime e a delincuencia, a marxinación e a imposibilidade de cubrir as necesidades básicas.

10. Valorar o diálogo e o debate como forma de resolver os conflitos aos que se enfronta a sociedade actual.

CONTIDOSConceptos A diversidade das sociedades humanas. A organización xerárquica das sociedades. As transformacións sociais: cambios individuais e revolucións. Trazos principais da sociedade occidental actual. Trazos principais da sociedade galega actual. As etapas da emigración galega. Os grandes problemas e conflitos sociais.Procedementos , destrezas e habilidades

50

Interpretar distintos tipos de gráficas: sectoriais, de barras e lineais. Buscar información en Internet e elaborar un artigo xornalístico. Obter noticias de programas informativos de televisión e presentalas en forma

de fichas. Calcular índices demográficos a partir de táboas estatísticas.Actitudes Valoración positiva dos cambios que se producen nas sociedades e que dan lugar

a melloras na vida dos seres humanos. Rexeitamento de todo tipo de actitudes discriminatorias. Valoración positiva do diálogo e o debate como medio para solucionar os

conflitos.




UNIDADE 17: O hábitat rural e o hábitat urbano

OBXECTIVOS1. Describir as principais caracteristicas dos dous tipos de hábitat do ser humano:

hábitat rural e hábitat urbano.2. Identificar os distintos elementos que conforman a paisaxe urbana e extraer

información deles para caracterizar unha cidade.3. Describir como é a estrutura das cidades e diferenciar as distintas zonas que se

dan dentro dela.4. Comprender as razóns do crecemento das cidades.5. Coñecer que as cidades se relacionan entre si formando unha rede urbana que

está organizada de forma xerárquica.6. Recoñecer as diferenzas que existen entre as cidades dos países

subdesenvolvidos e as dos países desenvolvidos e identificar os principais problemas que afectan a cada unha delas.

CONTIDOSConceptos O hábitat rural e o hábitat urbano: as súas principais características. Os principais compoñentes da paisaxe urbana. A estrutura das cidades.

51

O crecemento das cidades. A rede urbana mundial e a xerarquía das cidades. As características das cidades nos países desenvolvidos e nos subdesenvolvidos.Procedementos , destrezas e habilidades Análise de mapas, gráficas e fotografías para obter información xeográfica. Elaborar un cadro sinóptico. Localizar as capitais dos países do mundo. Interpretar o bosquexo dunha cidade. Ler un mapa de símbolos proporcionais.Actitudes Valoración da importancia que teñen as cidades no mundo actual como

importantes centros económicos, políticos e culturais. Empatía cos habitantes de zonas rurais que están en proceso de

despoboamento. Curiosidade por coñecer as diferentes formas de vida dos hábitats urbanos e dos

rurais.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Analizar o crecemento das áreas urbanas, a diferenciación funcional do espazo

urbano e os problemas que ocasionan aos seus habitantes, aplicando este coñecemento a exemplos de cidades españolas.


UNIDADE 18: As cidades en Europa, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Comprender que as cidades europeas contan cunha longa historia en que

evolucionaron e cambiaron. 2. Analizar as principais características da poboación rural e urbana en España, e

establecer os problemas máis importantes a que se enfrontan.3. Explicar o papel de Madrid e Barcelona dentro da rede urbana española.4. Analizar as actuacións dos concellos como organismos xestores das cidades

españolas.5. Analizar o poboamento rural e a urbano de Galicia. Coñecer as principais cidades

galegas, a súa función e os problemas aos que se enfrontan.6. Valorar as medidas que se pon en marcha para paliar os problemas das cidades

e os lugares españois.

52

CONTIDOSConceptos A historia das cidades europeas. A poboación rural en España e a súa evolución. A poboación urbana en España. A rede urbana española. Os concellos e a xestión das cidades. O poboamento rural e urbano de Galicia. As cidades galegas e as súas funcións. Os principais problemas das cidades españolas e galegas.Procedementos , destrezas e habilidades Describir a evolución das cidades españolas. Analizar un plano urbano. Elaborar un cadro sinóptico. Facer un mapa conceptual. Inerpretar mapas, fotografías e gráficas para extraer información xeográfica.Actitudes Valoración positiva das medidas que se pon en marcha para reactivar a vida

dalgunhas zonas rurais. Valoración dos restos doutras épocas que se conservan en moitas cidades

galegas e españolas como parte do noso patrimonio. Curiosidade por coñecer como evolucionaron as cidades europeas ao longo da

historia.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Analizar o crecemento das áreas urbanas, a diferenciación funcional do espazo

urbano e os problemas que ocasionan aos seus habitantes, aplicando este coñecemento a ejemplos de cidades españolas.



53

COMPETENCIAS XERAIS

1.COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Comprender textos de carácter histórico Utilizar vocabulario relacionado ca Idade Media,o Feudalismo,o Románico e o

Gótico. Utilizar vocabulario relacionado coa época dos descubrimentos, o

Humanismo , o Renacemento, a Reforma e a mentalidade da época e a arte Barroca.

Utilizar vocabulario relacionado coa Xeografía da poboación, habitats urbanos, as cidades e a Xeografía urbana.

Buscar ideas básicas do tema e interpretar e organizar a información. Interpretar o sentido dunha exposición. Definir conceptos. Formar opinións e xustificar puntos de vista personais. Elaborar respostas escritas. Escribir un pequeño texto expositivo. Elaborar hipóteses. Expresar as opinións propias.

2.TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL. Usar fontes escritas, materiais e iconográficas para obter información. Comparar fontes e analizar as súas contradicións e diverxencias. Buscar información en internet e enciclopedias. Integrar a información que facilitan as distintas fontes. Comparación de distintas fontes para establecer semellanzas e diferenzas. Organizar a información nunha taboa comparativa. Usar a cartografía, gráficas e fotografías como fonte de información. Elaborar un ficheiro con conceptos relacionados coa Xeografía da poboación. Usar programas de internet relacionados cos sistemas de información

xeográfica.

3.COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ

Analizar cales son os aspectos da cultura islámica que perviven na actualidade.

Sentir empatía polas persoas doutras épocas. Comprender cales eran os seus desexos e a que problemas se enfrontaban.

Analizar e reflexionar críticamente sobre a situación dos distintos estamentos que formababn a sociedade feudal.

Reflexionar critícamente sobre a influencia da igrexa católica na nosa sociedade.

Valorar as artes románica e gótica como unha manifestación da sociedade medival.

Reflexionar sobre a importancia de conservar os elementos históricos e de introducir cambios que respondan ás novas necesidades dos novos tempos.

Reflexionar de forma crítica sobre a convivencia de tres culturas na península Ibérica e Baleares durante a Idade Media.

Reflexionar de forma crítica sobre o choque que supuxo a entrada en contacto da civilización europea coas precolombinas a raíz do descubrimento de América.

Valorar negativamente calquera discriminación racial. Realizar distintos traballos en grupo,desenvolvendo actitudes de respecto e

valoración das ideas alleas. Refexionar de forma crítica sobre os principais problemas culturais da

54

actualidade. Reflexionarde forma crítica sobre a segregación que se dá segundo a riqueza

nas estructuras dunha sociedade.

4. APRENDER A APRENDER

Realizar un cadro cronolóxico. Debuxar unha pirámide social. Elabora e completar liñas do tempo. Completar un mapa conceptual. Analizar e interpretar imaxes de obras de arte. Realizar fichas. Completar, analizar e interpretar un organigrama. Sintetizar información en cadros de dobre entrada.

5. AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

Argumentar sobre un tema proposto Utilizar a información obtida nun tema para expresar as súas propias

opinións. Defender con argumentos propios un tema proposto. Planificar a recollida de datos sobre un traballo a realizar.

6. COMPETENCIA MATEMÁTICA

Calcular distancias nun plano Usar estadísticas para calcular datos demográficos.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS 1. COMPETENCIA TEMPORAL

Analizar textos históricos Interpretar mapas históricos e liñas do tempo. Precisar o contexto espazo-temporal no que se desenvolvenos distintos

períodos e acontecementos históricos que se estudan. Analizar obras de arte para obter información histórica delas. Utilizar un texto histórico para extraer información sobre a mentalidade da

época. Comparar obras de arte de distintos períodos para establecer as súas

semellanzas e diferenzas. Valorar a pintura como unha fonte de información histórica. Comparar mapas históricos de distintas épocas.

2. PENSAMENTO SOCIAL.

Establecer cadeas casuais. Comprender as diferentes formas de vida nas distintas épocas e culturas. Analizar as diferentes manifestacións artísticas da Idade Media , o

Renacemento e o Barroco Formular hipóteses sobre a vida dun personaxe histórico e xustificar o propio

punto de vista. Analizar as causas dos principais conflictos sociais en España. Propor solucións aos principais conflictos sociais. Analizar os problemas que afectan a propia localidade.

3.COMPETENCIA ESPACIAL

55

Interpretar mapas de poboación de distintos tipos Describir e comparar fotografías de contido xeográfico.Localizar nun mapas

as capitais do mundo Interpretar o bosquexo dunha cidade. Analizar planos urbanos: a propia localidade.

4.COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA. Utilizar termos artísticos básicos. Analizar obras de arte renacentistas e barrocas. Analizar e describir edificios, pinturas e esculturas do Renacemento Analizar a evolución da obra dun artista.

Contidos mínimos

Desigual crecemento da poboación Distribución demográfica: formigueiros humanos e baldeiros demográficos. Concepto de civilización e de estado Concepto de desenvolvemento e de subdesenvolvemento, capitalismo,

comunismo, democracia e dictadura África: o medio físico e as grandes rexións. Poboación e recursos Asia: o medio físico e as grandes rexións. Poboación e recursos América: o medio físico e as grandes rexións. Poboación e recursos Europa: o medio físico e as grandes rexións. Poboación e recursos A Unión Europea: países integrantes e institucións rectoras. A Constitución, lei fundamental do Estado España: organización territorial e vías de comunicación Galicia: recursos e problemas Localización en mapas mudos dos elementos físicos (relevo, hidrografía,

costas) en Galicia, España, Europa, Asía, África, América e Oceanía Localizar en mapas mudos as divisións políticas en Galicia, España, Europa,

Asia, Africa, América e Oceanía. Europa do século V ó século XII. Europa do século XIII ó século XV. A cidade medieval, arte e cultura gótica. A Península Ibérica na Idade Media: Al-Andalus. Os primeiros reinos cristiáns.

A Coroa de Castela e a Coroa de Aragón. Galicia na Idade Media. Comprende-las causas de feudalización de Europa Ocidental. Identifica-los principais rasgos da sociedade medieval. Entende-la complexidade das relacións sociais que se establecen na época

feudal e a súa repercusión no conxunto da organización desa sociedade. Recoñecer nesta etapa o nacemento das linguas románicas e do Camiño de

Santiago. Valora-la influencia do Cristianismo na sociedade medieval. Identifica-los factores que se relacionan directamente coa orixe/renacer da

cidade medieval Situar cronolóxicamente algúns feitos e personases do mundo medieval Valorar e interpreta-las causas da crise do mundo feudal. Analizar e comparar obras de arte da época medieval Recoñecer termos, conceptos, topónimos, cidades, etc. de orixe árabe. Coñece-lo concepto de “Antigo Réxime” e ser capaz de explica-las principais

características do período. Comprende-la importancia da ampliación do mundo coñecido durante a

Idade Moderna Coñece-los principais cambios en materia de pensamento que se orixinan ó

longo do período do Antigo Réxime. Coñecer os rasgos principias da evolución artística deste periodo

56

TEMPORALIZACIÓN1ª AVALIACIÓN: Temas:1,2,3,4,5,6.2ª AVALIACIÓN: Temas: 7,8,9,10,11,123ª AVALIACIÓN: Temas: 13,14,15,16,17,18

57

Xeografía - Terceiro Curso. ESO

UNIDADE 1. O espazo físico: o medio naturalOBXECTIVOS

1. Coñecer os trazos característicos do medio físico terrestre: relevo, augas, climas e paisaxes.2. Analizar como afectan os trazos do medio físico (positiva ou negativamente) á vida das persoas.3. Reflexionar sobre os diversos mecanismos mediante os cales os seres humanos aproveitan as vantaxes do medio e superan os obstáculos que presentan para a súa vida.4. Interpretar distintos tipos de mapas físicos: de relevo e ríos, de climas e de vexetación.5. Interpretar distintas formas de representar datos climáticos: os climogramas e mapas de superficie.6. Analizar os principais problemas actuais relacionados co medio físico e propoñer solucións.

CONTIDOS

CONCEPTOS A tectónica de placas e os seus efectos na paisaxe.

O relevo: formas e influencia sobre a vida das persoas.

Conceptos principais relacionados coas augas terrestres: océanos, ríos, lagos e augas subterráneas.

A auga e a ocupación humana.

O sistema climático: características e elementos do clima.

As zonas climáticas, variacións rexionais e microclimas.

As catástrofes climáticas.

O clima e a nosa vida. Os medios naturais: medios favorables e

desfavorables

58

para a nosa vida.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES

Interpretación de mapas físicos.

Comparación de mapas físicos e mapas de poboación.

Análise de imaxes.

Interpretación do mapa do tempo de superficie.

Elaboración e interpretación de climogramas.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer distintas formas de representar o espazo terrestre.

Curiosidade por coñecer o medio físico terrestre.

Valoración do medio como soporte fundamental da nosa vida.

Conciencia de que o peso do medio físico é maior nas sociedades pobres, que carecen de medios económicos para financiar as obras necesarias para superar os factores limitantes do medio físico.

Aprecio da natureza como un patrimonio que é fundamental conservar para as xeracións futuras.

Preocupación polos grandes problemas aos que se enfronta o medio natural e participación activa na súa resolución.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos,

imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible empregando para iso as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.

2. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas ao participar en debates sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumno, manifestando actitudes de solidariedade.

59

UNIDADE 2. O medio físico de Europa, España e GaliciaOBXECTIVOS

1. Coñecer os trazos característicos do medio físico de Europa: relevo, augas, climas e paisaxes.2. Coñecer os trazos característicos do medio físico de España: relevo, augas, climas e paisaxes.3. Coñecer os trazos característicos do medio físico de Galicia: relevo, augas, climas e paisaxes.4. Analizar como afectan (positiva ou negativamente) á nosa vida.5. Reflexionar sobre os diversos mecanismos mediante os cales os seres humanos aproveitan as vantaxes do medio e superan os obstáculos que presenta para a súa vida.6. Interpretar distintos tipos de mapas e climogramas.7. Analizar os principais problemas actuais relacionados co medio físico e propoñer solucións.

CONTIDOS

CONCEPTOS O relevo e as costas de Europa.

Os ríos e lagos de Europa.

Climas e paisaxes europeos.

A situación de España en Europa.

O relevo e as costas de España.

Climas e paisaxes españois.

Os espazos protexidos en España. O medio físico de Galicia: relevo, ríos, clima e paisaxes.


Interpretación de mapas físicos.

Interpretación dun mapa litolóxico.

Análise de imaxes.

Análise de procesos: a orixe e a evolución do relevo terrestre.

Interpretación do mapa topográfico nos seus aspectos físicos.

Uso do mapa topográfico para preparar unha excursión real.

Elaboración dun perfil topográfico.

60

Elaboración e interpretación de climogramas. Estudo de casos.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer o medio físico terrestre, concretamente o do noso contorno europeo, español e galego.

Valoración do medio como soporte fundamental da nosa vida.

Aprecio da natureza como un patrimonio que é fundamental conservar.

Preocupación polos grandes problemas aos que se enfronta o medio natural e participación activa na súa resolución.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir os trazos xeográficos comúns e diversos que caracterizan o espazo

xeográfico europeo, español e galego e explicar o papel que xogan os principais centros de actividade económicae os grandes eixes de comunicación como organizadores do espazo, e como a súa localizaciónse relaciona cos contrastes rexionais.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas)para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusiónsde forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecenas tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 3. Os Estados do mundo

OBXECTIVOS1. Coñecer os trazos característicos do espazo xeopolítico mundial.2. Saber que é un Estado e cantos Estados hai no mundo.3. Utilizar a noción de poder para xerarquizar os Estados do mundo e analizar en que factores reside ese poder.4. Comprender que existen diversas formas de organizar politicamente un Estado.5. Apoiar a democracia como o sistema político que garante mellor a convivencia, os dereitos e as liberdades.

61

6. Explicar por que os Estados cooperan entre si, valorando o papel que desempeñan as organizacións internacionais.7. Analizar problemas actuais relacionados coa organización política e propoñer solucións.

CONTIDOS

CONCEPTOS O Estado: definición e compoñentes.

Os Estados do mundo.

A diversidade dos Estados.

As funcións do Estado.

O Estado de benestar.

Os Estados democráticos: participación dos cidadáns, separación de poderes e Estado de dereito.

As ditaduras.

Estados laicos, confesionais e teocracias.

Monarquías e repúblicas.

A organización territorial do Estado: Estados centralizados e descentralizados.

As relacións entre os Estados. As organizacións internacionais. A ONU.


Interpretación de mapas, gráficos e imaxes para obter información.

Interpretación de mapas políticos.

Interpretación e elaboración de mapas de símbolos proporcionais.

Lectura de textos, especialmente de textos xornalísticos.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como se organiza politicamente o mundo en que vivimos.

Rexeitamento das grandes desigualdades de poder que existen entre uns Estados e outros do planeta.

62

Valoración positiva do sistema democrático e toma de conciencia de que é importante a participación activa dos cidadáns na súa mellora e pervivencia.

Cumprimento dos deberes e obrigacións que temos como cidadáns dentro dun sistema democrático.

Participación na formulación de propostas que melloren

a cooperación entre os Estados da Terra.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e localizar no mapa de España as Comunidades Autónomas e

as súas capitais,os Estados de Europa e os principais países e áreas xeoeconómicas e culturais do mundo, recoñecendo a organización territorial, os trazos básicos da estrutura e organización político-administrativa do Estado español e a súa pertenza á Unión Europea.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas)para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusiónsde forma organizada e intelixible.

3. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas ao participar en debates sobre cuestións de actualidade.

UNIDADE 4. A UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Localizar nun mapa os Estados europeos e as súas capitais.2. Explicar os cambios territoriais que se produciron en Europa nas dúas

últimas décadas.3. Analizar as principais desigualdades entre os Estados europeos segundo

distintos criterios (extensión, poboación, riqueza, poder político...).4. Comprender o que é a UE, por que se formou, os principais fitos da súa

historia, as súas institucións e o seu peso no mundo.

5. Valorar o grao de consecución dos obxectivos da UE.6. Localizar nun mapa de España as Comunidades Autónomas, as provincias

e as capitais autonómicas e provinciais.7. Comprender por que o sistema político español é unha democracia.8. Describir a organización territorial española.9. Analizar os principais desequilibrios rexionais que se dan en España.10. Comprender como é e como se organiza Galicia.

63

CONTIDOSCONCEPTOS Os actuais Estados de Europa.

As desigualdades entre os Estados europeos.

A Unión Europea: historia, obxectivos e peso no mundo.

As institucións da Unión.

O sistema político español.

A organización territorial do Estado español.

Os desequilibrios rexionais en España. A organización administrativa e territorial de Galicia.


Interpretación de mapas, gráficos e imaxes para extraer información.

Interpretación e elaboración de organigramas. Análise de casos.

ACTITUDES Sentimento de pertenza a distintos ámbitos (Europa, UE, España, Galicia, localidade, etc.), e defensa das identidades múltiples.

Curiosidade por coñecer como se organizan politicamente a UE, España e Galicia.

Rexeitamento das grandes desigualdades que existen entre uns Estados e outros da Unión Europea entre unhas rexións e outras de España.

Valoración positiva do sistema democrático e toma de conciencia da importancia da participación activa dos cidadáns na súa mellora e pervivencia.

Cumprimento dos deberes e obrigacións que temos como cidadáns dentro dun sistema democrático.

Participación na formulación de propostas que melloren

a cooperación entre os Estados da Unión Europea e entre as distintas rexións españolas.

64

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e localizar no mapa de España as Comunidades Autónomas

e as súas capitais, e nun mapamundi os Estados de Europa e os principais países e áreas xeoeconómicas e culturais do mundo, recoñecendo a organización territorial, os trazos básicos da estrutura e organización político-administrativa do Estado español e a súa pertenza á Unión Europea.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 5. A poboación mundial

OBXECTIVOS1. Coñecer os principais conceptos e taxas que debemos utilizar para estudar a poboación.2. Describir como evolucionou a poboación do mundo ata o presente.3. Diferenciar os trazos do modelo demográfico antigo ou preindustrial e do

modelo demográfico moderno.4. Aplicar modelos teóricos (modelo de transición demográfica) para clasificar o

réxime demográfico dun país.5. Valorar a novidade que supuxo a explosión demográfica de mediados do século

XX na historia demográfica da nosa especie.6. Comparar os trazos demográficos dos países desenvolvidos e dos países subdesenvolvidos.7. Interpretar distintos tipos de mapas e gráficos de poboación.8. Elaborar e interpretar pirámides de poboación.9. Analizar dous problemas actuais relacionados coa poboación: a superpoboación e o avellentamento.

CONTIDOS

CONCEPTOS Os conceptos fundamentais relacionados coa poboación: natalidade, mortalidade, fecundidade, crecemento natural, etc.

As taxas coas que se estuda a poboación.

65

As fontes demográficas: censos, padróns e rexistros civís.

A evolución da poboación mundial: etapas (ata o século XIX, o século XIX, a explosión demográfica).

O modelo de transición demográfica.

As características da poboación dos países subdesenvolvidos e as políticas demográficas que derivan delas.

As características da poboación dos países desenvolvidos e as políticas demográficas que derivan delas.


Uso de taxas demográficas.

Interpretación de mapas e gráficos de poboación.

Elaboración e interpretación dunha pirámide de poboación.

Uso dos indicadores demográficos para avaliar cal é o réxime demográfico dun país.

ACTITUDES Sentimento de identidade co resto dos habitantes do planeta.

Curiosidade por coñecer como é a poboación mundial.

Conciencia dos distintos problemas demográficos que hai no mundo actual, nos países desenvolvidos e nos subdesenvolvidos.

Rigor no manexo de datos estatísticos.

Valoración da necesidade de investigar a poboación para poder promover políticas económicas e sociais para o futuro.

Interese polo traballo de demógrafos e xeógrafos da poboación.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes,

fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións e forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecenas tecnoloxías da información e a comunicación.

2. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas

66

ao participar en debates sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumno, manifestando actitudes de solidariedade.

UNIDADE 6. A importancia das migracións

OBXECTIVOS1. Distinguir cales son as zonas máis poboadas e menos poboadas da Terra e situalas nun mapa.2. Achegar factores físicos e humanos que expliquen a distribución da poboación.3. Explicar o que son os movementos migratorios e distinguir os seus tipos.4. Analizar as causas que explican as migracións.5. Coñecer os principais movementos migratorios do pasado e do presente e

analizar as semellanzas e diferenzas.

6. Analizar os efectos positivos e negativos das migracións tanto nos países de saída dos inmigrantes coma nos países de chegada.

7. Preocuparse pola situación dos inmigrantes ilegais e os refuxiados.8. Utilizar mapas de fluxos.

CONTIDOS

CONCEPTOS A distribución da poboación mundial.

Factores físicos e humanos que explican esa distribución.

As migracións: definición, causas e tipos.

Principais movementos migratorios do pasado.

As migracións actuais: principais migracións interiores e exteriores, tanto nos países desenvolvidos como nos países subdesenvolvidos.

As políticas de inmigración. Os efectos positivos e negativos das migracións nos

países de saída e nos países de chegada.



Interpretación de mapas de fluxos.

Realización dunha enquisa.

67

Estudo de casos.

ACTITUDES Valoración do feito de que os seres humanos emigraron desde sempre e que estas migracións explican como somos; é dicir, as migracións actuais non son un feito excepcional na historia.

Preocupación pola situación dos refuxiados no mundo.

Empatía cara aos inmigrantes e en especial cara aos ilegais, pois son os que sofren unha situación peor.

Conciencia das causas que motivan os movementos de poboación e de que só se estas se resolven se poderá actuar sobre eses movementos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Analizar algún exemplo representativo das tendencias migratorias na

actualidade identificando as súas causas, relacionándoo co proceso de globalización e de integración económica que se está producindo, así como sinalando as consecuencias para os países receptores e emisores.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.

3. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas ao participar en debates sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumno.

UNIDADE 7. A poboación na UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Coñecer os trazos característicos e os principais problemas da poboación da

UE.2. Avaliar o peso das migracións na UE.3. Analizar os grandes contrastes que hai dentro dos países da UE en distintos

indicadores demográficos (poboación absoluta, densidade de poboación, crecemento natural...).

4. Describir a distribución da poboación da UE.5. Analizar a evolución da poboación española.6. Determinar o réxime demográfico español.7. Coñecer os principais trazos da estrutura da poboación española por idades

e actividade económica.

68

8. Analizar as migracións en España, tanto as interiores como as externas, e comparar como eran ambas antes de 1990 e na actualidade.

9. Describir a distribución da poboación española e plasmala nun mapa.10. Coñecer os principais trazos da estrutura da poboación de Galicia.11. Utilizar mapas de coropletas e de isodensas e comparalos para avaliar a

utilidade de cada unha destas formas de representación.

CONTIDOS

CONCEPTOS A poboación da UE: dinámica, migracións, distribución, multiculturalidade.

A evolución da poboación española.

A estrutura da poboación de España e de Galicia.

As migracións en España: internas e externas.

A distribución da poboación de España e de Galicia. Os problemas relacionados coa poboación en dous

ámbitos desenvolvidos: a UE e España.



Interpretación e realización de mapas de coropletas. Interpretación de mapas de isodensas.

ACTITUDES Sentimento de pertenza á Unión Europea.

Interese por coñecer como é a poboación do noso contorno.

Preocupación polos problemas demográficos do noso contorno e proposta de solucións.

Preocupación pola situación dos inmigrantes ilegais en España.

Valoración da inmigración como elemento de enriquecemento das nosas sociedades.

Empatía cara aos inmigrantes, imaxinando as dificultades que implica a integración nun país novo.

Rexeitamento dos movementos xenófobos e racistas de todo tipo.

69

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Analizar algún exemplo representativo das tendencias migratorias na

actualidade identificando as súas causas, relacionándoo co proceso de globalización e de integración económica que se está producindo, así como sinalando as consecuencias para os países receptores e emisorese manifestando actitudes de solidariedade no enxuizamento deste fenómeno.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para facelo as posibilidades que ofrecen as tecnoloxíasda información e a comunicación.


UNIDADE 8. A actividade económica

OBXECTIVOS1. Comprender o que é a economía e as actividades que comprende.2. Utilizar termos económicos comúns.3. Explicar o funcionamento da economía: axentes que interveñen nela e factores que son necesarios.4. Comprender que a actividade económica pode organizarse en sistemas

diferentes (de subsistencia, comunista e capitalista) e describir o funcionamento do sistema económico capitalista.

5. Analizar problemas do mundo do traballo: desemprego, economía somerxida, discriminación da muller e traballo infantil.

6. Tomar conciencia de que a economía non é algo abstracto, senón que está presente en case todas as nosas actividades.

CONTIDOS

CONCEPTOS A actividade económica: definición e estudo.

Os sectores económicos.

Os axentes económicos: as familias, as empresas e o Estado.

Os factores produtivos: o traballo, os recursos naturais, o capital, a tecnoloxía, o coñecemento e o «saber facer».

70

Principais problemas relacionados co traballo: o desemprego, a economía somerxida, a discriminación da muller e o traballo infantil.

Os sistemas económicos: de subsistencia, comunista e capitalista.

A lei da oferta e a demanda: como funciona e problemas que presenta.


Interpretación de mapas e gráficos con contido económico.

Traballo en equipo sobre os problemas laborais en Galicia.

Análise de noticias de prensa. Estudo de casos.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como funciona a economía.

Rexeitamento das situacións de desigualdade que se producen por motivos económicos entre uns e outros países do mundo.

Valoración positiva da ciencia económica.

Preocupación polos grandes problemas económicos do mundo de hoxe e participación activa na súa resolución.

Rexeitamento das situacións laborais de marxinación por causa do desemprego,

o traballo na economía somerxida, o sexo ou a idade do traballador.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar os principais axentes e institucións económicas, así como as súas

funcións no marco dunha economía cada vez máis interdependente, e aplicar este coñecemento á análise e valoración dalgunhas realidades económicas actuais.

2. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países e utilizar ese coñecemento para recoñecer desequilibrios territoriais na distribución dos recursos.

3. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusiónsde forma organizada e intelixible.

71


UNIDADE 9. Unha economía globalizada

OBXECTIVOS1. Comprender o mecanismo de funcionamento do sistema económico mundial.2. Comprender que vivimos nun mundo globalizado e describir os principais trazos da globalización.3. Distinguir entre os factores que fan posible a globalización e as súas causas. 4. Analizar os efectos positivos e negativos da globalización e analizar criticamente os argumentos dos que están a favor ou en contra deste proceso.5. Coñecer as principais institucións económicas internacionais e valorar a súa

influencia no sistema económico mundial.

6. Situar nun mapa os principais centros da economía mundial e describir as súas principais fortalezas e debilidades.

7. Criticar as grandes desigualdades económicas que caracterizan o mundo actual.

CONTIDOS

CONCEPTOS A globalización: definición, factores, efectos.

As institucións da economía mundial: FMI, BM, OMC, G-7/G-8.

Estados Unidos: a gran potencia.

Outros grandes centros da economía mundial: Unión Europea, Xapón, «dragóns asiáticos», China e India.

Outros centros económicos importantes, sobre todo a escala rexional: Rusia, Brasil, África do Sur e Australia.



Observación e descrición de paisaxes económicas. Análise de países.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como funciona a economía.

Rexeitamento das situacións de desigualdade que se producen por motivos económicos entre uns e outros países do

72

mundo.

Postura crítica ante o peso desigual que teñen os distintos países do mundo nas organizacións económicas internacionais.


Interese por crear unha opinión propia sobre o proceso de globalización, despois de analizar criticamente distintos argumentos a favor e en contra.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar os principais axentes e institucións económicas, así como as

funcións que desempeñan no marco dunha economía cada vez máis interdependente, e aplicar este coñecemento á análise e valoración dalgunhas realidades económicas actuais.

2. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países e utilizar ese coñecemento para recoñecer desequilibrios territoriais na distribución dos recursos, explicando algunhas das súas consecuencias e mostrando sensibilidade ante as desigualdades.

3. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusiónsde forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecenas tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 10. A actividade agrícola

OBXECTIVOS1. Comprender os trazos que caracterizan a actividade agrícola nos países desenvolvidos e nos subdesenvolvidos.2. Utilizar termos específicos relacionados coa actividade agrícola.3. Analizar os factores, tanto naturais coma humanos, que condicionan o aproveitamento agrícola.4. Recoñecer os elementos que conforman as distintas paisaxes agrarias que

podemos observar na Terra.5. Comparar os trazos, vantaxes e desvantaxes de tres tipos de agricultura: de

mercado, de plantación e tradicional.

6. Analizar problemas actuais relacionados coa actividade agrícola.

73

7. Coñecer as principais técnicas modernas que se están desenvolvendo nos últimos anos.8. Analizar o impacto do sector primario no medio natural.

CONTIDOS

CONCEPTOS A historia da agricultura.

A agricultura na actualidade: peso económico e na poboación activa.

Os factores físicos que condicionan o aproveitamento agrícola: o clima, o relevo e o solo.

Os factores humanos que condicionan o aproveitamento agrícola: o volume de poboación, as técnicas agrícolas, o destino da produción e as políticas agrarias.

Os elementos das paisaxes agrarias: as parcelas, o grao de aproveitamento, os sistemas de rega, os cultivos, o hábitat e a rede viaria.

A agricultura de mercado: características e efectos.

A agricultura de plantación: características e efectos. A agricultura tradicional: características, variedade e

efectos.


Interpretación de mapas, gráficos e imaxes con contido económico.

Análise de casos reais.

Interpretación de debuxos esquemáticos e esbozos sobre paisaxes agrícolas.

Lectura dun mapa de usos da terra agrícolas.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como é o traballo agrícola.

Rexeitamento das situacións de desigualdade que se producen entre uns e outros países do mundo.

Valoración positiva da agricultura, dado que é a fonte principal de alimento.

Preocupación polos efectos ambientais da actividade agrícola.

Rexeitamento das situacións laborais que sofren os agricultores

74

do Terceiro Mundo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Caracterizar os principais sistemas de explotación agraria existentes no

mundo, localizando algúns exemplos representativos dos mesmos, e utilizar esa caracterización para analizar algúns problemas da agricultura española.

2. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países e utilizar ese coñecemento para recoñecer desequilibrios territoriais na distribución dos recursos, explicando algunhas das súas consecuencias e mostrando sensibilidade ante as desigualdades.

3. Describir algún caso que mostre as consecuencias medioambientais das actividades económicas e os comportamentos individuais, discriminando as formas de desenvolvemento sostible das que son nocivas para o medio natural e achegando algún exemplo dos acordos e políticas internacionais para frear a súa deterioración.

4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas...) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para iso as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 11. Outras actividades do sector primario

OBXECTIVOS1. Definir o que son a gandaría, a pesca e a explotación forestal.2. Analizar o seu peso na economía mundial.3. Coñecer as principais características destas actividades económicas.4. Distinguir os diferentes tipos que se poden diferenciar nelas.5. Analizar os principais problemas a que se enfrontan a gandaría, a pesca e a

explotación forestal na actualidade.

6. Valorar o impacto destas tres actividades económicas sobre o medio natural e a saúde dos consumidores.

CONTIDOS

75

CONCEPTOS A gandaría: definición, características e cambios que está sufrindo na actualidade.

A gandaría intensiva e a extensiva.

A pesca: definición, tipos (litoral, de baixura e de altura), principais caladoiros e potencias pesqueiras.

A acuicultura.

A explotación forestal. A silvicultura.



Simulación dunha negociación pesqueira.

Estudo de casos reais. Análise de noticias de prensa.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer como funcionan as actividades económicas.

Rexeitamento das situacións de desigualdade que se producen por motivos económicos entre uns e outros países do mundo.

Valoración positiva dos labores no sector primario, dada a súa importancia para a nosa supervivencia.


Preocupación polos problemas ambientais que xera a actividade económica e participación na busca de solucións.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Caracterizar os principais sistemas de explotación agraria existentes no

mundo, localizando algúns exemplos representativos dos mesmos, e utilizar esa caracterización para analizar algúns problemas da agricultura española.

2. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países e utilizar ese coñecemento para recoñecer desequilibrios territoriais na distribución dos recursos, explicando algunhas das súas consecuencias.

3. Describir algún caso que mostre as consecuencias ambientais das actividades económicas e os comportamentos individuais, discriminando as formas de desenvolvemento sostible das que son nocivas para o medio natural e achegando algún exemplo dos acordos e políticas internacionais para frear a súa deterioración.

76

4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible.


UNIDADE 12. O sector primario na UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Coñecer as principais características do sector primario europeo.2. Contextualizar o sector primario español nese marco, analizando as características específicas.3. Explicar o que son a PAC e a Política Pesqueira Común e cales foron os seus

efectos sobre o sector primario europeo e español.4. Distinguir as paisaxes agrarias características de España: localización, hábitat,

cultivos, relación co clima, etc.

5. Localizar e caracterizar as principais rexións pesqueiras de España.6. Coñecer as principais características do sector primario de Galicia.

CONTIDOS

CONCEPTOS O sector primario na UE: trazos xerais e políticas comúns (PAC e Política Pesqueira Común).

A modernización do sector primario español.

A agricultura española e galega.

A gandaría española e galega.

As paisaxes agrarias españolas: norte de España, mediterránea litoral, mediterránea interior e canaria.

A pesca en España e en Galicia. A explotación forestal en España e en Galicia.


Interpretación de mapas, fotos e gráficos con contido económico.

Estudo de casos reais.

Análise de noticias de prensa.

Investigación de campo sobre os produtos agrícolas, gandeiros

77

e pesqueiros que consomen os alumnos. Análise dunha paisaxe rural e os usos do solo nun

mapa topográfico.

ACTITUDES Sentimento de pertenza á Unión Europea e preocupación por coñecer o que sucede no ámbito desta organización.

Rexeitamento das situacións de desigualdade que se producen por motivos económicos entre uns e outros países europeos e entre unhas e outras rexións de España.

Valoración positiva da investigación relacionada co sector primario, posto que é a base da nosa alimentación e de moitos medicamentos.

Preocupación polos problemas ambientais que xera a actividade económica no noso contorno e participación na busca de solucións.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Caracterizar os principais sistemas de explotación agraria, localizando algúns

exemplos, e utilizar esa caracterización para analizar algúns problemas da agricultura española.

2. Describir os trazos comúns e diversos que caracterizan o espazo xeográfico español e explicar o papel que xogan os principais centros de actividade económica e os grandes eixes de comunicación como organizadores do espazo.


4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas)para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible.


UNIDADE 13. Materias primas, enerxía e auga

OBXECTIVOS1. Valorar a importancia dos recursos naturais na economía actual e tomar conciencia de que son un elemento de poder.

78

2. Distinguir entre materias primas e fontes de enerxía e entre recursos e reservas.3. Coñecer os minerais e as fontes de enerxía en que se basea a economía actual.4. Comprender os efectos que ten a distinta localización dos produtores e os

consumidores de materias primas, enerxía e auga.5. Analizar as vantaxes e inconvenientes dos distintos tipos de enerxía que utilizamos.6. Mostrar preocupación polos problemas ambientais que provoca o exceso de

consumo de materias primas, enerxía e auga e comprender a necesidade de explotar os recursos sen esgotalos.

7. Propoñer distintas solucións aos principais problemas que presentan as materias primas, a enerxía e a auga no mundo actual.

CONTIDOS

CONCEPTOS Os recursos: renovables e non renovables, reciclables e non reciclables.

As materias primas: definición e tipos.

Os tipos de minerais.

A minería como actividade económica.

A produción e o consumo de minerais non enerxéticos.

A enerxía: que é e por que serve como indicador do grao de desenvolvemento dun país.

O petróleo e o gas natural: a diferente localización dos produtores e os consumidores; a evolución do seu consumo.

A produción de electricidade: formas convencionais e enerxías alternativas.

A auga, un recurso imprescindible pero escaso.


Interpretación de mapas e gráficos de contido económico.

Interpretación de gráficos compostos. Estudo de casos.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer os problemas relacionados coas materias primas, a enerxía e a auga.

Toma de conciencia do carácter finito de gran parte dos recursos naturais que explotamos.

79

Preocupación polo impacto ambiental que ten a explotación das materias primas, a enerxía e a auga.

Valoración dos esforzos por investigar novas formas de enerxía renovables e limpas.

Iniciativa de usar enerxías renovables, a pesar dalgunhas das súas limitacións, e de limitar o propio consumo a fin de evitar o esgotamento dos recursos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir a transformación que nos campos das tecnoloxías, a organización

empresarial e a localización se están producindo nas actividades, espazos e paisaxes industriais, localizando e caracterizando os principais centros de produción no mundo e en España e analizandoas relacións de intercambio que se establecen entre países e zonas.



4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible.


UNIDADE 14. Os recursos na UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Comprender que na UE, España e Galicia a produción de minerais e enerxía é

insuficiente para cubrir as necesidades.2. Analizar por que recentemente se deron os primeiros pasos nunha Política

Europea da Enerxía e explicar os seus obxectivos.

3. Ponderar o peso das enerxías convencionais e das alternativas na UE e en España e analizar os efectos desta distribución da produción e o consumo enerxético.

80

4. Analizar o problema da auga en España: causas, situación e consecuencias.5. Mostrar preocupación polos problemas ambientais que provoca o exceso de

consumo de materias primas, enerxía e auga e comprender a necesidade de explotar os recursos sen esgotalos.

6. Propoñer distintas solucións aos principais problemas que formulan as materias primas, a enerxía e a auga na UE e en España.

7. Coñecer os minerais e as fontes de enerxía de Galicia.

CONTIDOS

CONCEPTOS A minaría na Unión Europea.

As fontes de enerxía na UE.

A Política Europea da Enerxía (PEE).

A auga na UE.

A minaría en España e en Galicia.

As fontes de enerxía en España e en Galicia. Os recursos hídricos en España.



Análise de noticias de prensa que presentan opinións contrapostas sobre temas polémicos.

Estudo de casos.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer os problemas relacionados coas materias primas, a enerxía e a auga.

Toma de conciencia do carácter finito de gran parte dos recursos naturais que explotamos.

Preocupación polo impacto ambiental que ten a explotación das materias primas, a enerxía e a auga.

Valoración dos esforzos por investigar novas formas de enerxía renovables e limpas.

Iniciativa de usar enerxías renovables, a pesar dalgunhas das súas limitacións, e de limitar o propio consumo co fin de evitar o esgotamento dos recursos.


81

1. Describir a transformación que nos campos das tecnoloxías, a organización empresarial e a localización se están producindo nas actividades, espazos e paisaxes industriais, localizando e caracterizando os principais centros de produción no mundo e en España e analizando as relacións de intercambio que se establecen entre países e zonas.



4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible empregando para iso as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 15. A actividade industrial: deslocalización e globalización

OBXECTIVOS1. Valorar a importancia que na historia da humanidade tivo a revolución industrial

de finais do século XVIII, pois supuxo un cambio na forma de produción de tal magnitude que tamén modificou completamente a sociedade.

2. Comprender que na actualidade nos atopamos nunha nova fase da revolución industrial e coñecer os principais trazos da chamada terceira revolución industrial.

3. Coñecer os principais factores que explican a localización das industrias e aplicar estes coñecementos á análise de casos concretos.

4. Coñecer as diferentes características e necesidades dos distintos tipos de industrias.5. Localizar as principais rexións industriais da actualidade.6. Comparar as características e os problemas da industria nos países

desenvolvidos e nos países subdesenvolvidos.7. Propoñer distintas solucións aos principais problemas que presenta o sector

secundario no mundo actual.

CONTIDOS

CONCEPTOS Os obradoiros artesáns.

82

A revolución industrial, o nacemento da industria moderna.

A terceira revolución industrial: novas industrias, mundialización da produción e orientación cara ao consumidor.

Os factores de localización industrial.

Os tipos de industria: a industria pesada e a industria lixeira.

As grandes rexións industriais do mundo.

A industria nos países desenvolvidos. A industria nos países subdesenvolvidos.



Análise de textos.

Estudo de casos. Análise de fotografías de paisaxes industriais.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer os problemas relacionados co sector secundario no mundo actual.

Preocupación polo impacto ambiental que ten a actividade industrial.

Preocupación polas condicións laborais de explotación de moitas persoas no mundo.


empresarial e a localización se están producindo nas actividades, espazos e paisaxes industriais, localizando e caracterizando os principais centros de produción no mundo e en España.


3. Describir algún caso que mostre as consecuencias ambientais das actividades económicas e os comportamentos individuais, discriminando as formas de desenvolvemento sostible das que son nocivas para o medio natural.

4. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible.

83

5. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas ao participar en debates sobre cuestións de actualidade.

UNIDADE 16. A industria na UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Valorar o peso que a industria ten na produción e a poboación activa da UE, de España e de Galicia.2. Localizar as principais rexións industriais na UE, España e Galicia.3. Comparar a situación dos antigos membros da UE e dos membros recentes fronte ao problema da deslocalización.4. Explicar o que é unha reconversión industrial e analizar o caso español.5. Describir os principais trazos do sector secundario español e galego na actualidade.6. Comprender cales son os retos que presenta o sector secundario na UE, en España e en Galicia.7. Propoñer distintas solucións aos principais problemas que presenta o sector

secundario no noso contorno.

CONTIDOS

CONCEPTOS A industria na UE: peso mundial, peso dentro da economía e a poboación activa da Unión e principais tipos de industrias.

As diferenzas rexionais no sector secundario dos países da UE.

Os retos da industria europea.

O proceso de industrialización en España.

O peso da industria española dentro da economía e a poboación activa de España e dentro da UE.

As características da industria española actual: principais rexións industriais, tipos de empresas e tipos de industrias.

As características da industria galega actual e o seu peso dentro da economía.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E

Interpretación de imaxes, mapas e gráficos de contido económico.

84

HABILIDADES Análise de textos.

Estudo de casos. Aplicación do estudado a Galicia.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer os problemas relacionados co sector secundario no mundo actual.

Preocupación polo impacto ambiental que ten a actividade industrial.

Rexeitamento das condicións laborais de explotación de moitas persoas no noso contorno.

Preocupación polos efectos que a deslocalización está producindo nas industrias españolas.

Valoración positiva do espírito emprendedor de moitos empresarios como motor da actividade económica.


empresarial e a localización se está producindo nas actividades, espazos e paisaxes industriais.

2. Describir os trazos xeográficos comúns e diversos que caracterizan o espazo xeográfico español e explicar o papel que xogan os principais centros de actividade económica e os grandes eixes de comunicación como organizadores do espazo.



5. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible.


UNIDADE 17. ¿Como son os servizos?

OBXECTIVOS1. Definir o sector servizos e clasificar os servizos segundo distintos criterios.2. Valorar a súa importancia na economía actual.

85

3. Coñecer como se distribúe este sector no mundo e valorar o actual proceso de deslocalización dos servizos.

4. Analizar as principais actividades do sector: definición, tipos, distribución, fluxos, e causas e consecuencias destes.

5. Comprender que o mundo é un espazo virtual, conformado por un conxunto de redes e fluxos en que os servizos desempeñan un papel fundamental.

6. Valorar as desigualdades nos servizos entre os países desenvolvidos e os países subdesenvolvidos.7. Interpretar mapas de redes e fluxos.8. Analizar o impacto dalgúns servizos (especialmente os medios de transporte e o turismo) no medio natural.

CONTIDOS

CONCEPTOS O sector servizos: definición e clasificación.

A localización do sector servizos e a súa deslocalización.

O comercio: factores, tipos (exterior e interior), principais fluxos comerciais e a súa organización internacional.

Os servizos financeiros.

Os transportes: tipos (terrestre, naval, aéreo), fluxos e redes principais, a súa importancia para o desenvolvemento.

O turismo: definición, tipos, principais destinos, vantaxes e inconvenientes desta actividade.

Os servizos de información e comunicación: peso económico e valoración como factor imprescindible da globalización.

Os servizos da Administración do Estado.

Os servizos sociais e persoais. Os servizos a empresas.



Elaboración e interpretación de mapas de redes e fluxos.

Estudo de casos.

86

Interpretación de noticias de prensa.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer o sector servizos.

Rexeitamento das grandes desigualdades nos servizos entre os países desenvolvidos e os subdesenvolvidos.

Preocupación polo impacto ambiental que teñen moitas actividades do sector servizos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar o desenvolvemento e a transformación recente das actividades

terciarias, para entender os cambios que se están producindo, tanto nas relacións económicas coma nas sociais.

2. Analizar indicadores socioeconómicos de diversos países e utilizar ese coñecemento para recoñecer desequilibrios na distribución dos recursos explicando algunhas das súas consecuencias e mostrando sensibilidade ante as desigualdades.


4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas...) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, utilizando para facelo as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 18. O sector terciario na UE, España e Galicia

OBXECTIVOS1. Describir como é o sector servizos na UE.2. Analizar en que servizos están especializados algúns países europeos.3. Explicar por que se considera que a Unión Europea é a gran potencia comercial do mundo.4. Valorar a importancia da existencia de políticas comúns no comercio e os

transportes no seo da Unión.

5. Describir como é o sector servizos en España e en Galicia: peso na poboación activa e a produción total e principais subsectores.

87

6. Analizar o impacto no desenvolvemento económico que ten a conformación da rede de transportes española e galega.

7. Valorar a importancia do turismo dentro da economía española e galega.

CONTIDOS

CONCEPTOS Trazos xerais do sector terciario na UE.

As políticas comúns no sector servizos: a política comercial común e a política común de transportes.

Trazos xerais do sector terciario en España e en Galicia.

O comercio en España e en Galicia.

Os servizos financeiros en España.

Os transportes en España e en Galicia. O turismo en España e en Galicia.


Interpretación de fotografías, mapas e gráficos de contido económico.

Análise do impacto do turismo nunha localidade española.

Estudo de casos.

Lectura de noticias de prensa. Aplicación do estudado a Galicia.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer o sector servizos.

Rexeitamento das grandes desigualdades nos servizos entre uns países e outros da UE e entre unhas rexións e outras de España.

Preocupación polo impacto ambiental que teñen moitas actividades do sector servizos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar o desenvolvemento e a transformación recente das

actividades terciarias, para entender os cambios que se están producindo, tanto nas relacións económicas coma nas sociais.

2. Describir os trazos xeográficos comúns e diversos que caracterizan o espazo xeográfico español e explicar o papel que xogan os principais centros de actividade económica e os grandes eixes de comunicación como organizadores do espazo e como a súa localización se relaciona cos contrastes rexionais.

88


4. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas...) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para facelo as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


UNIDADE 19. O reto do desenvolvemento e o benestar

OBXECTIVOS1. Comprender a noción de desenvolvemento e coñecer os principais indicadores

mediante os que se mide.

2. Analizar os grandes contrastes económicos e sociais que existen entre os países desenvolvidos e os países subdesenvolvidos.

3. Saber explicar as causas do subdesenvolvemento.4. Propoñer solucións viables que permitan paliar o problema do

subdesenvolvemento, a partir da análise desas causas.

5. Analizar as situacións de pobreza e exclusión no noso contorno, tanto na Unión Europea coma en España.

6. Preocuparse polas situacións de pobreza e exclusión que sofren miles de millóns de persoas no mundo.

CONTIDOS

CONCEPTOS A definición de desenvolvemento.

Os indicadores do desenvolvemento.

Países desenvolvidos e países subdesenvolvidos.

Os principais contrastes económicos entre os países desenvolvidos e os países subdesenvolvidos.

Os principais contrastes sociais entre os países desenvolvidos

89

e os países subdesenvolvidos.

As causas do subdesenvolvemento.

Formas de frear o subdesenvolvemento.

Os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. Pobreza e exclusión na UE e en España.


Interpretación de mapas, imaxes e gráficos para extraer información.

Estudo de casos.

Lectura de noticias de prensa e documentos oficiais. Interpretación de cartogramas.

ACTITUDES Conciencia do baixo nivel de vida da maioría da poboación do mundo e empatía coa súa situación.

Conciencia das situacións de pobreza e exclusión no noso contorno.

Participación en actividades de cooperación con persoas máis pobres, tanto do estranxeiro coma de España

Rexeitamento das grandes diferenzas nas situacións económicas e sociais entre uns e outros países do mundo, entre unhas rexións e outras dun mesmo país e entre as persoas dun mesmo lugar.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países e utilizar

ese coñecemento para recoñecer desequilibrios territoriais na distribución dos recursos, explicando algunhas das súas consecuencias e mostrando sensibilidade ante as desigualdades.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas...) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para facelo as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


90

UNIDADE 20. O reto ambientalOBXECTIVOS

1. Comprender que o ser humano está transformando profundamente o medio natural, sobre todo nas últimas décadas.

2. Analizar os distintos tipos de posturas que se opoñen á hora de facer fronte aos problemas ambientais.

3. Describir os principais problemas ambientais.4. Analizar as súas causas e consecuencias.5. Valorar os resultados das medidas que están en marcha para reducir e/ou deter

os problemas ambientais máis inquietantes.6. Tomar decisións persoais e comportarse de maneiras acordes co obxectivo de

preservar o medio natural.CONTIDOS

CONCEPTOS O ser humano modifica o medio coas súas actividades: factores que afectan máis intensamente ao medio.

Dúas posturas opostas á hora de facer fronte aos problemas ambientais: desenvolvemento sostible ou redución do consumo.

As políticas nacionais sobre medio natural: políticas de protección, de prevención e de corrección e mellora.

A necesidade da cooperación internacional, posto que os problemas ambientais son problemas globais.

Principais tratados e acordos internacionais que están en marcha: descrición e valoración dos seus resultados.

A contaminación atmosférica e o cambio climático.

A contaminación das augas.

A deforestación.

A perda de biodiversidade. A degradación do solo.


Interpretación de mapas, imaxes e gráficos para extraer información.

Estudo de casos.

Lectura de noticias de prensa. Interpretación de imaxes de satélite.

ACTITUDES Conciencia dos problemas ambientais que os seres humanos estamos creando polo noso consumo

91

desmedido de recursos.

Valoración do medio natural como un patrimonio que é necesario conservar tanto para a nosa propia supervivencia coma para a das xeracións futuras.

Participación na formulación de propostas que favorezan a conservación do medio natural e que sexan viables desde un punto de vista económico e social.

Toma de decisións na propia vida acordes coa preservación do medio natural.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir algún caso que mostre as consecuencias ambientais das

actividades económicas e os comportamentos individuais, discriminando as formas de desenvolvemento sostible das que son nocivas para o medio natural e achegando algún exemplo dos acordos e políticas internacionais para frear a súa deterioración.

2. Utilizar fontes diversas (gráficos, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas...) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para faceloas posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.


COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN:

1.- COMUNICACIÓN LINGUÍSTICA:

● Usar vocabulario específico relacionado con cada unidade● Elaborar respostas escritas e orais● Buscar as ideas básicas do tema e interpretar e organizar a información

92

● Poñer exemplos reais dos conceptos e ideas trazados no tema

2.- COMPETENCIA MATEMÁTICA:

● Elaborar e interpretar climogramas● Coñecer e usar taxas demográficas● Utilizar porcentaxes con soltura● Comparar datos estatísticos

3.- APRENDER A APRENDER:

● Como estudar co libro de texto● Elaborar esquemas, mapas conceptuais...● Facer resumos● Tomar apuntamentos

4.- TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL:

● Usar mapas, gráficos e as imaxes como fonte de información● Buscar información en Internet● Ler noticias de prensa

5.- COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ:

● Reflexión crítica sobre distintos temas de actualidade ( inmigración, crise económica, contaminación ...)● Participar en debates na aula sobre temas de actualidade● Realizar traballos en grupo sobre temas relacionados coas diferentes unidades

6.- AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL:

● Emitir opinións persoais sobre diferentes temas de actualidade, relacionados coas unidades impartidas.● Defender posturas propias e criticar as de outros● Planificar un traballo en grupo e executalo segundo o planificado

CONTIDOS MÍNIMOS

- A formación do relevo. Teorías

93

- Principais unidades de relevo. Descrición- Unidades de relevo de Galicia, España, Europa e resto do mundo.

Localización- Elementos e factores do clima- Principais variedades de clima. Localización, identificación e descrición- A poboación. Conceptos básicos- Dinámica e estructura da poboación- Xeografía urbana. Conceptos e tipoloxía- O sistema urbano galego e español- O sistema productivo. Conceptos básicos- O sector primario en Galicia e España- O sector secundario en Galicia e España- O sector terciario en Galicia e España- Unión Europea. Proceso e perspectivas de futuro- España e a Unión Europea. Relacións- A globalización. Conceptos básicos e perspectivas de futuro

Temporalización- 1ª avaliación: Temas 1 - 6- 2ª avaliación: Temas 7 - 12- 3ª avaliación. Temas 13 – 20

94

HISTORIA4º ESO

UNIDADE 1. O século XVIII: o Antigo Réxime

OBXECTIVOS1. Coñecer os

trazos característicos do Antigo Réxime.

2. Describir a estrutura social da época e a súa relación co sistema económico.

3. Comparar dous sistemas

políticos coetáneos: a monarquía absoluta e a monarquía parlamentaria inglesa.

4. Coñecer as ideas da Ilustración, os seus principais representantes e o seu papel na transformación política, económica e social de Europa.

5. Explicar como se produciu o establecemento da dinastía borbónica en España, como foi o goberno dos seus monarcas e que grandes reformas se acometeron no século XVIII.

6. Caracterizar os estilos artísticos Rococó e Neoclasicismo e relacionalos coa sociedade e co pensamento da época.

7. Coñecer as características principais de Galicia no século XVIII.

CONTIDOSCONCEPTOS O Antigo Réxime.

A sociedade estamental e as súas características. As actividades económicas e a organización do mundo

rural. O absolutismo das monarquías europeas e o

mercantilismo como sistema económico. O parlamentarismo inglés. A Ilustración e o despotismo ilustrado. O liberalismo e a creba do Antigo Réxime. A Guerra de Sucesión española e a chegada dos Borbóns:

reformismo e centralismo. Dous estilos artísticos diferentes: o Rococó e o

Neoclasicismo. Galicia no século XVIII.

95

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

Análise de gráficos, de fotografías e de obras pictóricas para obter información.

Lectura crítica e comparación de textos históricos que recollen opinións distintas.

Valoración da solidez dos argumentos en que se basea unha opinión.

Obtención de información de páxinas web. Diferenciación entre causas profundas e causas

conxunturais dun suceso.

ACTITUDES Valoración crítica da sociedade estamental e rexeitamento de situacións de escravitude.

Valoración positiva do parlamentarismo inglés fronte ao absolutismo monárquico.

Valoración positiva do pensamento ilustrado, en tanto que defendía un sistema social igualitario que lles permitise a todos os individuos progresar na escala social e económica segundo as súas capacidades e o seu esforzo, e un sistema político en que a soberanía residise no pobo, existise a separación de poderes e unha constitución que recoñecese os dereitos e as liberdades fundamentais das persoas.

Aprecio pola arte rococó e neoclásica, polo seu valor artístico e como expresión dos sentimentos e gustos dunha época histórica.


Enumerar as transformacións que se producen en Europa no S. XVIII, tomando como referencia as características sociais, económicas e políticas do Antigo Réxime, explicar os trazos propios do reformismo borbónico en España e destacar os trazos característicos da Galicia da época.

96

UNIDADE 2. As revolucións políticas (1776-1848)

OBXECTIVOS1. Identificar

os factores que desencadearon as revolucións políticas en Europa e América.

2. Describir o proceso revolucionario que conduciu ao nacemento de Estados Unidos.

3. Caracterizar as distintas etapas políticas da Revolución Francesa.

4. Diferenciar distintos grupos e formas de entender a revolución no caso francés.

5. Coñecer como se creou o imperio napoleónico.6. Explicar o significado histórico da Restauración.7. Situar no espazo as revolucións de 1820, 1830 e 1848.

Analizar os seus logros e fracasos.8. Describir o proceso de independencia de

Hispanoamérica.9. Caracterizar e situar no tempo o estilo artístico do

Romanticismo.10. Comprender e valorar a importancia desta época

revolucionaria na historia.

CONTIDOSCONCEPTOS A Revolución Americana e o nacemento de Estados Unidos

de América. A Revolución Francesa.

– Da monarquía parlamentaria ao establecemento da República.

– O goberno da Convención e o reinado do Terror.– Un novo réxime burgués: o Directorio.– O ascenso de Napoleón ao poder.

O imperio napoleónico. A Restauración: a volta do absolutismo monárquico e a

reorganización do mapa europeo (o Congreso de Viena). As revolucións liberais de 1820, 1830 e 1848. A independencia de Hispanoamérica. A arte na época das revolucións: o mantemento do

Neoclasicismo e o nacemento do Romanticismo.

PROCEDEMENTOS,DESTREZAS

E HABILIDADES

97

Análise e comentario de mapas históricos.

Explicación dun proceso histórico a partir da interpretación dun esquema secuencial.

Elaboración dun cadro cronolóxico e realización dunha liña do tempo.

ACTITUDES Valoración crítica dos medios que se utilizan para lograr cambios políticos.

Interese por participar na actividade política polos medios establecidos na Constitución.

Valoración positiva das democracias constitucionais fronte ás ditaduras.

Valoración crítica das formas de imperialismo na actualidade.

Aprecio e respecto do patrimonio artístico.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar no tempo e no espazo os

períodos e feitos transcendentes e os procesos históricos relevantes que se estudan neste curso, identificar o tempo histórico no mundo, en Europa, España e Galicia, e aplicar as convencións e os conceptos habituais no estudo da historia.

2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer

conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que implican os feitos sociais.

3. Identificar os trazos fundamentais dos procesos de industrialización e modernización económica e das revolucións liberais burguesas, valorar os cambios económicos, sociais e políticos que supuxeron, e identificar as peculiaridades destes procesos en España.

98

UNIDADE 3. A revolución industrial

OBXECTIVOS1. Identificar os

factores que fixeron posible o desenvolvemento da industrialización.

2. Situar no tempo e no espazo as tres fases da revolución industrial.

3. Caracterizar cada unha das fases da revolución industrial: sectores

industriais máis importantes, fontes de enerxía principais e maiores potencias industriais.

4. Establecer relacións entre os sucesos (como a revolución dos transportes, descubrimentos, etc.) que interveñen na revolución industrial e determinar a súa importancia no proceso de industrialización.

5. Explicar a sucesión de cambios na organización da produción e noutros aspectos económicos como resultado da revolución industrial.

6. Explicar os cambios sociais que implicou a revolución industrial.

7. Coñecer o desenvolvemento do movemento obreiro, os seus logros e as ideoloxías en que se sustentou: o marxismo e o anarquismo.

8. Caracterizar a corrente cultural do Realismo e apreciar as súas obras.

CONTIDOSCONCEPTOS A revolución industrial: fases do proceso.

Os factores: revolución demográfica, revolución agrícola e cambio de mentalidade.

A primeira revolución industrial: fábricas, mecanización da produción e división do traballo.

A revolución dos transportes. A segunda revolución industrial: nace a grande empresa

(sociedades anónimas; cártel, trust e hólding como formas de concentración empresarial), a banca moderna, e o taylorismo e o fordismo como sistemas de produción.

A sociedade de clases. O movemento obreiro: o marxismo e o anarquismo como

bases ideolóxicas. A corrente cultural do Realismo.

99


Análise de gráficos, de mapas e de fotografías para obter información.

Elaboración dun resumo do tema a partir da realización dun esquema previo.

Análise da publicidade para obter información sobre a sociedade dunha época.

Procura e selección de información na Internet.

ACTITUDES Valoración dos efectos positivos e negativos da revolución industrial e da revolución dos transportes.

Concienciación de que a revolución industrial foi a orixe da fenda económica e social entre os países desenvolvidos e os subdesenvolvidos.

Rexeitamento de comportamentos e de actitudes clasistas.

Rexeitamento de calquera forma de discriminación de xénero.

Valoración positiva dos logros do movemento obreiro e rexeitamento de situacións de explotación laboral e infantil no mundo.

Interese por coñecer as obras pictóricas e literarias clave do Realismo como fonte de coñecemento da sociedade da época.

Valoración da educación como factor impulsor do progreso cultural e científico dunha sociedade.





3. Identificar os trazos fundamentais dos procesos de industrialización e modernización económica e das revolucións liberais burguesas, valorar os cambios económicos, sociais e políticos que supuxeron e identificar as peculiaridades destes procesos en España.

100

UNIDADE 4. Nacións e imperios (1850-1914)

OBXECTIVOS1. Definir o

significado de nacionalismo no século XIX e explicar as consecuencias dos movementos nacionalistas no mapa político europeo.

2. Describir o proceso de formación dos Estados Unidos de América.

3. Explicar os pasos que deron algúns países europeos cara ao establecemento de sistemas democráticos.

4. Recoñecer a permanencia de sistemas políticos autoritarios noutros países europeos.

5. Identificar os factores que explican o imperialismo do século XIX.

6. Coñecer cales eran os grandes imperios no século XIX e que territorios ocuparon.

7. Saber como se organizaban as colonias e cales foron as consecuencias desa organización ata os nosos días.

8. Coñecer os estilos artísticos e arquitectónicos máis importantes de finais do século XIX e principios do XX.

CONTIDOSCONCEPTOS O nacionalismo no século XIX.

Os procesos de disgregación: a independencia de Bélxica, Grecia, Serbia, Romanía, Montenegro, Bulgaria e Albania.

Os procesos de unificación: o nacemento do reino de Italia e do imperio alemán.

A formación de Estados Unidos: a conquista do Oeste, a Guerra de Secesión e a Reconstrución.

A consolidación do liberalismo en Gran Bretaña e en Francia.

Os réximes autoritarios de Rusia, Alemaña e do Imperio Austrohúngaro.

Os factores do imperialismo e os grandes imperios coloniais do século XIX.

As correntes pictóricas e escultóricas: Impresionismo, Postimpresionismo, Expresionismo, Fauvismo e Cubismo.

A nova arquitectura: o Modernismo ou Art nouveau.

101


Análise de gráficos, de mapas e de fotografías para obter información.

Elaboración dun mapa sobre o proceso de construción de Estados Unidos.

Procura e selección de información na Internet. Realización dun cadro comparativo e dun esquema tipo

ficha. Comparación de argumentos diversos sobre o

imperialismo e defensa dos propios argumentos.

ACTITUDES Defensa dos sistemas democráticos fronte aos réximes autoritarios.

Valoración do estado social como sistema que ofrece unha maior calidade de vida.

Condena dos abusos de poder e das políticas de exterminio.

Rexeitamento de calquera forma de explotación das persoas, de actitudes e comportamentos racistas, e de discriminación da muller.

Valoración e respecto do patrimonio artístico e cultural.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñer a

causalidade múltiple que implican os feitos sociais.

3. Explicar as razóns da supremacía política e económica dos países europeos na segunda metade do século XIX, identificar os conflitos e os problemas que caracterizan estes anos, tanto internacionalmente coma no interior dos Estados, especialmente os relacionados coa expansión colonial e coas tensións sociais e políticas.

102

UNIDADE 5. España e Galicia no século XIX

OBXECTIVOS1. Encadrar a

Guerra da Independencia no seu contexto temporal e explicar o que a provocou, a que grupos enfrontou e cal foi o resultado da contenda.

2. Valorar a importancia das Cortes de Cádiz.

3. Coñecer os reinados de Fernando VII e Isabel II, e identificar as súas etapas e os seus protagonistas.

4. Describir o Sexenio Democrático: os principais acontecementos, os problemas e a fin da Primeira República.

5. Analizar a construción do Estado liberal a través das constitucións de 1812, 1837, 1845 e 1869.

6. Caracterizar o réxime da Restauración. Identificar os seus protagonistas, o carácter da Constitución de 1876, os partidos que se alternaron no poder e os que se deixaron á marxe do sistema político.

7. Explicar os cambios na economía e na sociedade españolas durante o século XIX.

8. Coñecer os trazos principais de Galicia no século XIX.

CONTIDOSCONCEPTOS A Guerra da Independencia.

As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1812, a primeira constitución española.

A volta ao absolutismo con Fernando VII: etapas do seu reinado e conflitos.

A construción do Estado liberal con Isabel II: etapas do seu reinado e problemas.

O Sexenio Democrático: a monarquía de Amadeo I de Saboia e a Primeira República.

A Restauración: a volta da monarquía constitucional e a alternancia pacífica de conservadores e de liberais no poder.

O inicio da industrialización: características e zonas de desenvolvemento.

O cambio demográfico, o crecemento urbano e a sociedade de clases.

Galicia no século XIX. Política, emigración e galeguismo.

103


Análise de mapas e de gráficos para obter información. Interpretación de caricaturas políticas como fonte de

información histórica. Elaboración de cadros comparativos. Comparación de textos constitucionais: establecer

similitudes e diferenzas entre as constitucións e ser capaz de identificalas como progresistas ou moderadas.

Procura de información na Internet. Elaboración de fichas que sinteticen unha información. Realización dunha liña do tempo, situando nela

acontecementos e personaxes.

ACTITUDES Interese por coñecer o pasado como forma de comprender o presente.

Rexeitamento das guerras e de calquera outra acción violenta como mecanismo para dirimir conflitos.

Valoración da Constitución como parte esencial no ordenamento dun Estado liberal.

Rexeitamento de calquera práctica de corrupción electoral, como o caciquismo e o pucheirazo no século XIX.

Respecto polas ideoloxías distintas á propia.


períodos e feitos transcendentes e procesos históricos relevantes que se estudan neste curso, identificar o tempo histórico no mundo, Europa, España e Galicia e aplicar as convencións e os conceptos habituais no estudo da Historia.

2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a

causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.

3. Identificar os trazos fundamentais dos procesos de industrialización e modernización económica e das revolucións liberais burguesas, valorar os cambios económicos, sociais e políticos que supuxeron e identificar as peculiaridades destes procesos en España.

4. Explicar os trazos principais que sucederon en Galicia durante o século XIX.

104

UNIDADE 6. Tensións e conflitos (1914-1939)

OBXECTIVOS1. Caracterizar o

período coñecido como Paz Armada. Identificar as causas profundas e as causas inmediatas que provocaron o estalido da Primeira Guerra Mundial.

2. Encadrar a Primeira Guerra

Mundial no seu contexto temporal e describir as fases do conflito.

3. Comprender por que a Primeira Guerra Mundial foi un conflito diferente a calquera conflito anterior.

4. Coñecer os cambios no mapa europeo, como resultado da Paz de París, e os obxectivos deses cambios.

5. Analizar as consecuencias económicas e políticas da Gran Guerra.

6. Explicar as causas e as consecuencias da crise do 29.7. Entender os cambios sociais que se produciron durante as

décadas de 1920 e 1930.8. Coñecer e valorar os avances científicos, así como os

estilos artísticos e arquitectónicos da época de entreguerras.

CONTIDOSCONCEPTOS A Paz Armada: a orixe do conflito.

A Primeira Guerra Mundial: os países belixerantes e as fases do conflito.

Os tratados da Paz de París: un novo mapa de Europa. O mundo nos «felices anos 20». A crise do 29: causas e consecuencias. A consolidación da sociedade de masas e a emancipación

da muller. Os avances da ciencia e o auxe das vangardas artísticas.

105


Análise de textos históricos, de mapas, de gráficos, de fotografías e de obras pictóricas para obter información.

Comprensión de procesos e identificación de causas e consecuencias.

Elaboración dun esquema de chaves. Lectura de textos históricos e identificación de posturas

diferentes ante un asunto. Valoración crítica das xustificacións en que se apoian as

posturas.

ACTITUDES Rexeitamento das guerras como mecanismo para dirimir conflitos.

Actitude crítica ante tratados de paz que, como o de Versalles, buscan o afundimento do vencido.

Rexeitamento das ditaduras e dos totalitarismos. Aprecio polos logros do movemento sufraxista na súa loita

pola igualdade da muller. Valoración positiva dos avances científicos. Valoración e respecto polo patrimonio cultural e artístico.




conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.

3. Caracterizar e situar no tempo e no espazo as grandes transformacións e os conflitos mundiais que se produciron no século XX e aplicar este coñecemento á comprensión dalgúns dos problemas internacionais máis destacados da actualidade.

106

UNIDADE 7. A URSS, un novo modelo de Estado

OBXECTIVOS1. Coñecer a

situación política e social en Rusia a comezos do século XX.

2. Describir como se produciu a caída do tsarismo e os problemas aos que tivo que facer fronte o novo Goberno provisional.

3. Explicar cando e como chegaron os bolxeviques ao poder, e cales foron os principais problemas durante o goberno de Lenin.

4. Analizar a Nova Política Económica leninista e os seus efectos económicos e sociais.

5. Encadrar o nacemento da URSS no contexto espazo-temporal. Determinar a organización política do novo Estado socialista e as repúblicas que formaron parte del.

6. Definir os cambios no réxime político ruso tras a instauración do estalinismo e os medios que utilizou Stalin para exercer o control absoluto.

7. Valorar criticamente a política económica estalinista e os seus efectos.

CONTIDOSCONCEPTOS A fin do tsarismo: as revolucións de 1905 e de febreiro de

1917. A Revolución de Outubro de 1917 e o ascenso bolxevique. O goberno de Lenin. A guerra civil e a consolidación do poder bolxevique.

– A ditadura do proletariado.– A Nova Política Económica (NEP).– O nacemento dun novo Estado: a URSS.

A ditadura estalinista.– O reforzo do poder do Partido Comunista.– A política do terror e das purgas.– O control e a planificación estatais da economía.

107


Comentario de textos históricos. Análise de mapas, de gráficos e de fotografías para obter

información. Comparación de visións distintas de modelos políticos. Procura de información na Internet. Encadramento de procesos e acontecementos históricos

en liñas do tempo. Realización de cadros de síntese. Elaboración de fichas-resumo. Análise de carteis políticos para determinar a súa

finalidade.

ACTITUDES Rexeitamento da violencia como medio para resolver conflitos.

Rexeitamento dos réximes ditatoriais e das políticas de terror.

Respecto polas liberdades fundamentais das persoas e polos dereitos humanos.

Valoración da memoria histórica como medio para aprender dos erros do pasado.

Valoración crítica da manipulación da información con fins propagandísticos.




conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.


108

UNIDADE 8. Fascismo e nazismo

OBXECTIVOS1. Explicar como

chegaron ao poder o partido fascista en Italia e o partido nazi en Alemaña.

2. Coñecer as causas que explican o apoio popular a estes partidos.

3. Caracterizar o fascismo e o nazismo. Establecer semellanzas e diferenzas entre os dous totalitarismos.

4. Analizar os medios que utilizaron estes partidos para someter a poboación.

5. Coñecer as bases ideolóxicas da política expansionista de Hitler e explicar os efectos do desenvolvemento desta política para Alemaña e para Europa.

CONTIDOSCONCEPTOS Mussolini e o fascismo italiano.

A República de Weimar. Hitler e o nazismo alemán. Militarismo e expansionismo.


Análise de mapas, de gráficos e de fotografías para obter información.

Identificación dos símbolos do fascismo e do nazismo. Realización de liñas do tempo e de cadros comparativos e

de síntese. Elaboración de mapas de conceptos. Confrontación de textos de historiadores. Análise das

distintas interpretacións sobre un mesmo feito e valoración da solidez dos argumentos en que se basea unha opinión.

Obtención de información na Internet.

ACTITUDES Rexeitamento dos réximes políticos totalitarios. Rexeitamento de actitudes e comportamentos racistas e

xenófobos e mais da violencia. Defensa dos dereitos humanos e das liberdades

fundamentais das persoas. Respecto polas culturas distintas á propia. Valoración crítica do uso político da cultura. Valoración positiva da memoria histórica como medio para

evitar os erros e os horrores do pasado.

109



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e de procesos históricos significativos,

establecer conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que implican os feitos sociais.


110

UNIDADE 9. A Segunda Guerra Mundial

OBXECTIVOS1. Encadrar a

Segunda Guerra Mundial no seu contexto espazo-temporal.

2. Recoñecer as causas profundas e as causas inmediatas da Segunda Guerra Mundial.

3. Explicar o desenvolvemento da guerra: que bandos se enfrontaron, as fases do conflito e as batallas máis decisivas.

4. Identificar os cambios políticos e territoriais como consecuencia da Segunda Guerra Mundial.

5. Explicar como se modificou a orde mundial tras a contenda e sinalar as súas causas.

6. Valorar as perdas humanas e materiais que supuxo a Segunda Guerra Mundial.

7. Coñecer que organizacións e organismos supranacionais se crearon tras a guerra e con que finalidade.

CONTIDOSCONCEPTOS O expansionismo alemán e o fracaso da política de

pacificación. A Segunda Guerra Mundial. A ofensiva do Eixe (1939-1941). A vitoria aliada (1942-1945). As conferencias de paz: Ialta e Postdam. As consecuencias da guerra. As perdas humanas. As repercusións económicas. Unha nova orde mundial: a hexemonía de Estados Unidos

e da URSS. O nacemento da ONU.

111


Análise de textos e sucesos claves da época e as súas repercusións.

Interpretación de mapas e de gráficos para obter información.

Identificación de permanencias e cambios. Obtención de información na Internet. Elaboración de liñas do tempo. Realización de esquemas de frechas.

ACTITUDES Rexeitamento da violencia e das guerras como mecanismos para dirimir conflitos.

Valoración positiva dos sistemas democráticos fronte aos réximes ditatoriais.

Rexeitamento de actitudes e comportamentos racistas e xenófobos.

Sensibilización ante o sufrimento que padecen os pobos que se encontran en guerra.

Condena dos países en conflito que non respectan o Dereito Internacional Humanitario, que ten como obxectivo limitar o sufrimento humano e outros danos en tempo de guerra. (Prohíbe o uso de armamento indiscriminado, o recrutamento de nenos soldado, o ataque directo á poboación civil, as torturas...)

Valoración crítica do crecente desenvolvemento armamentístico na actualidade.






112

UNIDADE 10. España e Galicia de 1902 a 1939

OBXECTIVOS1. Identificar os

sucesos máis significativos do reinado de Afonso XIII e explicar os factores que levaron á desaparición do réxime da Restauración.

2. Caracterizar as distintas etapas políticas da Segunda

República e destacar os acontecementos principais en cada unha delas e os seus protagonistas.

3. Coñecer as reformas que propuxo a Constitución de 1931 e valorar as súas innovacións.

4. Explicar o auxe dos movementos nacionalistas, onde se produciron e en que partidos políticos se agruparon.

5. Explicar as causas, o desenvolvemento e as consecuencias da Guerra Civil.

6. Describir como era a vida cotiá durante a guerra.7. Distinguir as xeracións que constitúen a Idade de Prata:

características e autores.8. Coñecer os trazos principais da Galicia da época, como o

agrarismo e o Estatuto.

CONTIDOSCONCEPTOS A crise do 98.

O reinado de Afonso XIII. A crise do sistema liberal e a ditadura de Primo de Rivera.

A Segunda República.– O Bienio Reformista.– O Bienio Conservador.– O goberno da Fronte Popular.

A Guerra Civil española. A Idade de Prata: as xeracións do 98, do 14 e do 27. A Galicia da época: agrarismo, nacionalismo e Estatuto do

36.

113


Análise de textos históricos, de mapas, de gráficos e de fotografías para obter información.

Comprensión de procesos e identificación de causas e consecuencias.

Procura de información na Internet. Elaboración de liñas do tempo. Redacción dun tema a partir dun esquema. Comparación de informacións dadas por distintos

periódicos da época sobre un mesmo feito. Valoración crítica da fiabilidade das informacións.

Elaboración dun dossier. Investigación no ámbito familiar ou coñecido de vivencias

persoais durante a Guerra Civil.

ACTITUDES Valoración da Constitución como lei fundamental do ordenamento democrático.

Rexeitamento da violencia e das guerras como mecanismos para dirimir conflitos.

Respecto polas ideoloxías diferentes á propia. Valoración do patrimonio cultural e artístico.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñer a


3. Identificar e caracterizar as distintas etapas da evolución política e económica de España durante o século XX e os avances e retrocesos ata lograr a modernización económica, a consolidación do sistema democrático e a pertenza á Unión Europea.

4. Caracterizar os distintos procesos que se viviron en Galicia nesta época.

114

UNIDADE 11. A Guerra Fría (1939-1989)

OBXECTIVOS1. Explicar en que

dous bloques antagónicos quedou dividido o mundo tras a Segunda Guerra Mundial e que países lideraban cada un deles.

2. Definir que se entende por Guerra Fría. Situar este período no seu contexto espazo-temporal e distinguir as etapas de maior tensión (primeira e segunda Guerra Fría) e de menor tensión (coexistencia pacífica).

3. Comparar os sistemas políticos e económicos dos bloques occidental e comunista.

4. Coñecer os medios que utilizaron Estados Unidos e a URSS para manter e estender a súa área de influencia.

5. Explicar os conflitos máis destacados da Guerra Fría e as súas consecuencias.

CONTIDOSCONCEPTOS Un mundo bipolar.

– O bloque occidental: membros e características.– O bloque comunista: membros e características.

As etapas da Guerra Fría.– A fase de máxima tensión (1948-1956).– A coexistencia pacífica (1956-1977).– A segunda Guerra Fría (1977-1991).

115


Definición dos conceptos clave do tema. Análise de discursos e de textos da época identificando as

ideas principais e o seu obxectivo. Interpretación de mapas, gráficos e fotografías para obter

información. Comparación dos puntos de vista soviético e

estadounidense. Procura e síntese de información obtida na Internet. Elaboración dun resumo do tema (que inclúa eixes

cronolóxicos, mapas, esquemas e cadros) co fin de facilitar o seu posterior repaso.

ACTITUDES Rexeitamento da violencia e das guerras como mecanismos para dirimir conflitos.

Valoración positiva dos sistemas democráticos fronte aos réximes ditatoriais.

Defensa das liberdades e dos dereitos fundamentais das persoas.






116

UNIDADE 12. A descolonización

OBXECTIVOS1. Definir o que se

entende por descolonización.

2. Encadrar o proceso de descolonización no seu contexto espazo-temporal.

3. Explicar os factores que impulsaron a descolonización.4. Describir como se desenvolveron os diferentes procesos

de independencia en Asia, África e Oceanía, e a que novos países deron lugar.

5. Coñecer os réximes políticos que se estableceron nos novos Estados.

6. Identificar os conflitos territoriais daquela época que persisten no presente.

7. Explicar por que o colonialismo é responsable do subdesenvolvemento de moitos países na actualidade.

CONTIDOSCONCEPTOS A descolonización: definición, causas e procesos.

A descolonización en Asia.– A península do Indostán.– Indochina.– Indonesia.

A descolonización en África.– O norte e nordeste de África.– A África subsahariana.

Oriente Medio: o conflito árabe-israelita. O nacemento do Terceiro Mundo.

117


Definición dos conceptos clave do tema. Análise de textos e de mapas históricos. Comprensión de procesos e identificación de causas e

consecuencias. Encadramento de procesos e acontecementos históricos

en liñas do tempo. Elaboración de mapas e cadros sinópticos. Redacción dun tema descritivo. Procura, selección e síntese de información obtida na

Internet.

ACTITUDES Rexeitamento da violencia e da guerra como medios para dirimir conflitos.

Toma de conciencia das desigualdades entre o Primeiro Mundo e o Terceiro Mundo.

Valoración do traballo das organizacións internacionais que avogan pola paz e polo desenvolvemento.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.

3. Caracterizar e situar no tempo e no espazo as grandes transformacións

e os conflitos mundiais que se produciron no século XX e aplicar este coñecemento á comprensión dalgúns dos problemas internacionais máis destacados da actualidade.

4. Realizar traballos individuais e en grupo sobre algún foco de tensión política ou social no mundo actual, indagando os seus antecedentes históricos, analizando as causas e indicando posibles desenlaces, utilizando fontes de información pertinentes, incluídas algunhas que ofrezan interpretacións diferentes ou complementarias dun mesmo feito.

118

UNIDADE 13. O mundo da Guerra Fría

OBXECTIVOS1. Analizar a

evolución económica e social dos países do bloque occidental e o impacto da crise do petróleo.

2. Describir como se manifestou a hexemonía estadounidense naquela época.

3. Coñecer por que e como naceu a

Comunidade Económica Europea (CEE) e sinalar os principais obxectivos da organización.

4. Diferenciar os sistemas políticos que existían en Europa occidental.

5. Explicar a que se lle chama o «milagre xaponés» e como se conseguiu.

6. Coñecer como evolucionou a URSS tras a morte de Stalin e os motivos das revoltas no bloque soviético.

7. Describir os trazos do maoísmo.8. Explicar como se produciu a revolución cubana e

caracterizar o réxime castrista.9. Coñecer os outros réximes políticos que triunfaban no

mundo da Guerra Fría.

CONTIDOSCONCEPTOS Os anos dourados de Occidente.

A crise do petróleo. A hexemonía estadounidense. Europa occidental e a Comunidade Económica Europea. O milagre xaponés. A «desestalinización» na URSS. O maoísmo. A Revolución Cubana. O fundamentalismo islámico.

119


Definición dos conceptos clave do tema. Análise de gráficos, de textos e de mapas históricos. Comprensión de procesos e identificación de causas e


en liñas do tempo. Análise dunha obra de arte para obter información. Elaboración de cadros sinópticos comparativos. Redacción dun tema comparativo. Procura, selección e síntese de información obtida na

Internet.

ACTITUDES Defensa dos dereitos humanos e valoración positiva dos movementos e das organizacións que loitan pola paz e pola igualdade entre as persoas, sen distinción de raza, sexo ou ideoloxía.

Rexeitamento das ditaduras e dos totalitarismos como réximes políticos.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que implican os feitos sociais.




120

UNIDADE 14. España: a ditadura de Franco (1939-1975)

OBXECTIVOS1. Caracterizar o

franquismo como un réxime ditatorial e describir as características que se mantiveron durante todo o período.

2. Explicar por que o franquismo tivo unha

duración tan longa: bases de apoio e contexto internacional.

3. Distinguir as principais fases que se diferencian nesta etapa tan longa e analizar os cambios na política, na economía, na sociedade e na cultura ao longo do período.

4. Analizar a situación dos vencidos e dos opositores ao réxime franquista.

5. Interpretar documentos de diverso tipo (textos da época e de historiadores, fotografías, mapas, gráficos…) para afondar en determinados aspectos do franquismo.

6. Rexeitar a ditadura como réxime político.7. Analizar que consecuencias tivo a ditadura franquista para

Galicia.

CONTIDOSCONCEPTOS As características xerais da ditadura franquista.

Os apoios do franquismo. A situación dos vencidos: o exilio e a represión. Os anos da posguerra (1939-1945): fascismo e miseria. O asentamento do réxime (1945-1959). Os cambios da década de 1960. A crise final da ditadura Galicia baixo a ditadura.

121



consecuencias. Encadre de procesos e acontecementos históricos en liñas

do tempo. Elaboración de mapas e cadros sinópticos. Redacción dun tema sobre a evolución dun aspecto. Procura, selección e síntese de información obtida na

Internet.

ACTITUDES Rexeitamento da ditadura como réxime político. Empatía coa situación que corrían aquelas persoas que se

consideraban non afíns ao franquismo. Valoración dos esforzos das forzas de oposición ao

franquismo para derribar o réxime. Busca dunha visión obxectiva desta etapa da nosa

historia.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a


3. Identificar e caracterizar as distintas etapas da evolución política e económica de España durante o século XX e os avances e retrocesos ata lograr a modernización económica, a consolidación do sistema democrático e a pertenza á Unión Europea.

4. Identificar as principais consecuencias da ditadura franquista en Galicia.

122

UNIDADE 15. O mundo a principios do século XXI

OBXECTIVOS1. Explicar o

proceso de colapso do bloque comunista e a transición do comunismo ao capitalismo nestes países.

2. Analizar as características das relacións internacionais tras ese proceso.

3. Valorar a evolución da Unión Europea nos últimos anos.4. Comparar as situacións de determinadas zonas de gran

relevancia no mundo actual: Estados Unidos, Rusia, China, o mundo islámico.

5. Comprender en que consiste a globalización e os seus efectos sobre as distintas rexións.

6. Describir os principais cambios sociais que se produciron no mundo actual.

7. Explicar como lles afectan á nosa vida e á organización das nosas sociedades os intensos cambios tecnolóxicos e científicos que se están producindo no noso tempo, con especial interese nas novas tecnoloxías da información e da comunicación.

CONTIDOSCONCEPTOS A desaparición do bloque comunista: a perestroika de

Gorbachov, as revolucións de 1989 en Europa do Leste e a disolución da URSS.

Estados Unidos, única superpotencia. A Unión Europea: do Tratado de Maastricht aos retos

actuais. Rusia: de Eltsin a Putin. China despois de Mao. O mundo islámico. Grandes conflitos dos últimos anos. A globalización: características, novos centros da

economía mundial, a pervivencia do subdesenvolvemento. Cambios sociais: urbanización, terciarización, migracións e

multiculturalidade, o novo papel da muller, movementos sociais actuais.

A cultura do noso tempo: os avances da ciencia e da técnica, a sociedade da información e da comunicación, o predominio da cultura de masas.

123




en eixes e cadros cronolóxicos. Procura, selección e síntese de información obtida na

Internet.

ACTITUDES Rexeitamento da guerra como forma de solucionar os conflitos actuais e apoio ás organizacións que intentan facilitar a resolución deses conflitos.

Empatía coa situación que corren as persoas que actualmente sofren as consecuencias de réximes ditatoriais e daqueles que son vítimas dos efectos negativos da globalización.

Curiosidade por obter información e crearse unha opinión propia sobre os problemas do noso tempo.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.




124

UNIDADE 16. España e Galicia: transición e democracia

OBXECTIVOS1. Explicar como se

produciu o proceso de transición política.

2. Analizar o papel histórico de distintos protagonistas, tanto individuais coma sociais.

3. Distinguir as etapas que se

diferencian na historia da España democrática e comparar as distintas políticas que se levaron a cabo en cada período.

4. Valorar cales foron os logros da democracia e que problemas quedan aínda pendentes.

5. Consultar medios de comunicación variados co fin de coñecer e avaliar a situación política, económica, social e cultural dos nosos días.

6. Interpretar documentos de diverso tipo (textos da época e de historiadores, fotografías, mapas, gráficos…) para afondar en determinados aspectos da España actual.

7. Analizar a evolución de Galicia coa nova democracia e a creación da Autonomía.

CONTIDOSCONCEPTOS Da morte de Franco á chegada de Suárez ao poder.

A transición: das primeiras eleccións democráticas á chegada dos socialistas ao poder.

A primeira fase socialista (1982-1996), os gobernos do Partido Popular (1996-2004) e a volta dos socialistas ao poder en 2004.

A política interior: ampliación das liberdades e desenvolvemento do Estado das Autonomías.

A normalización da política internacional. A modernización económica e o Estado de benestar. O intenso cambio social: avellentamento, inmigración, o

cambio das mulleres, a mellora educativa. O desenvolvemento da Autonomía galega e os trazos da

sociedade galega actual.

125



consecuencias. Encadramento de procesos e de acontecementos

históricos en liñas do tempo. Elaboración de mapas e cadros sinópticos. Redacción dunha xustificación. Procura, selección e síntese de información obtida na

Internet.

ACTITUDES Actitude activa de defensa da democracia e rexeitamento de calquera medida, política ou situación que vulnere os principios básicos dese sistema.

Valoración positiva do Estado de benestar como mecanismo para garantir unha calidade de vida digna para todos os cidadáns.

Apoio ás medidas que reduzan ou eliminen as situacións de desigualdade das minorías e de determinados colectivos, como as mulleres.

Curiosidade por coñecer o noso presente dunha maneira crítica.



2. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e de procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñecer a causalidade múltiple que implican os feitos sociais.

3. Identificar e caracterizar as distintas etapas da evolución política e económica de España durante o século XX e os avances e

retrocesos ata lograr a modernización económica, a consolidación do sistema democrático e a pertenza á Unión Europea.

4. Identificar os principais trazos do desenvolvemento da Autonomía en Galicia e da sociedade galega actual.

126


COMPETENCIAS XERAIS

COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar o vocabulario específico que require cada período. Identificar as ideas principias dos temas e interpretar e organizar a información. Elaborar respostas escritas.

TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL Usar fontes primarias e secundarias, textuais e gráficas, para obter información. Analizar obras pictóricas como fonte de información da sociedade da época. Buscar e sintetizar información obtida na Internet. Buscar información nos actuais medios de comunicación social. Recoñecer o obxectivo das caricaturas políticas.

AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Formar unha opinión propia apoiada en argumentos sólidos e saber defendela. Ter interese por coñecer a situación dos dereitos humanos no mundo actual e ser capaz de

facer unha valoración. Ser capaz de identificar as características xerais dos distintos sistemas políticos. Ser capaz de establecer relacións entre sucesos do pasado e do presente. Analizar e valorar con criterio a fiabilidade dunha información.

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ Analizar os grupos sociais e as persoas que exercían o poder político, económico e social

no Antigo Réxime, cales eran os criterios en que se baseaba o seu poder e a facilidade ou dificultade para ascender na escala social.

Valorar o parlamentarismo inglés como o sistema máis xusto e desexable fronte ao absolutismo.

Valorar como as ideas ilustradas supuxeron un cambio na mentalidade da época que conduciu á fin do Antigo Réxime.

Recoñecer que todas as persoas comparten uns mesmos dereitos e comprender a necesidade de que os gobernos garantan por lei eses dereitos.

Comparar as formas de organización política e opinar sobre cal se prefire e sobre a que ten máis relación coa nosa.

Comparar as condicións laborais dos traballadores europeos no S. XIX e na actualidade. Analizar e valorar os aspectos positivos e os negativos dos movementos nacionalistas. Comprender que o colonialismo do S. XIX é unha das causas do actual

subdesenvolvemento de moitos países. Explicar a explotación económica das colonias polas metrópoles no S. XIX e comparar esa

situación coa explotación actual de moitos territorios por parte de multinacionais europeas e estadounidenses; establecer semellanzas e diferencias.

Comparar textos de distintas constitucións. Comprender a interrelación que existe entre os cambios políticos, os económicos e os

sociais.

Reflexionar sobre os custos humanos e materiais da Primeira Guerra Mundial. Valorar criticamente o uso dos medios de comunicación social como instrumentos de

propaganda e adoutrinamento que permitiron aos réximes fascistas e comunistas controlar ideoloxicamente a poboación. Reflexionar sobre o papel dos medios de comunicación social na política actual.

Analizar e valorar o papel da muller no período de entreguerras. Comprender a importancia das políticas de terror, así como do control da cultura, da

educación e dos medios de comunicación social para manterse no poder os réximes ditatoriais e totalitarios. Analizar casos actuais.

Valorar criticamente a colectivización da terra e a prohibición da propiedade privada. Reflexionar sobre cuestións como o incentivo do traballo e o respecto polas liberdades e os dereitos humanos.

Comprender que se pode falsificar a Historia manipulando documentos históricos. Recoñecer as diferencia entre un partido de dereitas ou conservador e un partido fascista.

127

Analizar a falta de liberdades e de respecto polos dereitos humanos nos réximes totalitarios fronte aos sistemas democráticos.

Comprender que trazos do fascismo e do nazismo conduciron a unha guerra mundial. Reflexionar sobre os custos humanos e materiais que causou a Segunda Guerra Mundial e

sobre os sucesos máis brutais do conflicto, como foron o holocausto xudeu, os bombardeos masivos de cidades e o uso da bomba atómica.

Recoñecer por que a Constitución de 1931 é a primeira constitución española que se considera plenamente democrática.

Valorar con sentido crítico a ameaza que supón para a paz mundial o desenvolvemento da carreira armamentística.

Recoñecer o dereito da autodeterminación dos pobos. Comprender por que o colonialismo é unha das causas do subdesenvolvemento de moitos

países na actualidade. Tomar conciencia das diferencia entre o Primeiro e o Terceiro Mundo e valorar o traballo

das organizacións que traballan para que os países máis desfavorecidos saian da súa situación de subdesenvolvemento.

Recoñecer e valorar os cambios sociais que se produciron desde mediados do S XX nas nosas sociedades.

Preocuparse pola situación daquelas persoas que sofren a represión a causa das súa ideas políticas.

Recoñecer a importancia que ten que exista unha oposición organizada aos réximes ditatoriais.

Valorar a democracia e darse de conta de que é preciso que cada cidadán a defenda, xa que é moi fácil perder os dereitos e as liberdades, pero non o é recuperalos.

Analizar criticamente os medios de comunicación dos nosos días, e distinguir o que é información do que é opinión, e o relevante do simplemente impactante.

Coñecer as bases da Constitución de 1978 e do sistema político español. Analizar as situacións dos colectivos que continúan sufrindo unha situación de

marxinación. Valorar os desequilibrios entre as distintas Comunidades Autónomas españolas.

COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER Estudar o tema correctamente: lectura atenta e comprensiva do texto, buscando o

significado dos termos descoñecidos; subliñar as ideas principais. Elaborar cadros comparativos. Elaborar resumos utilizando unha linguaxe propia. Interpretar correctamente gráficos e mapas para obter información. Elaborar fichas biográficas, de vocabulario, de feitos históricos, de organizacións e de citas

textuais. Obter información a través de enquisas. Distinguir as ideas principais das secundarias. Elaborar un dossier de prensa.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS

COMPETENCIA TEMPORAL Situar en liñas do tempo os procesos históricos e feitos estudados. Valorar a pervivencia das ideas ilustradas nos sistemas políticos, económicos e sociais da

Europa actual. Precisar o contexto espacio-temporal en que se desenvolveron os acontecementos

históricos estudados. Explicar a difusión no tempo da revolución industrial desde Gran Bretaña a outros países. Describir a evolución dos establecementos industriais e a forma de traballar neles: desde

os obradoiros artesanais ás grandes fábricas. Coñecer os grandes avances e descubrimentos que se sucederon no tempo relacionados

coa revolución industrial e cos transportes. Identificar a herdanza do marxismo no presente. Explicar a evolución do concepto de nación ao longo da historia. Analizar a evolución dos imperios coloniais, explicar os cambios no mapa mundial entre

1800 e 1914 e identificar que países incrementaron máis o seu poder e cales o perderon.

128

Precisar o contexto temporal das distintas etapas políticas que se sucederon en España ao longo do S. XIX, así como o dos acontecementos políticos máis destacados en cada unha delas.

Valorar o legado constitucionalista do S. XIX na España actual. Recoñecer a existencia de partidos fascistas na actualidade. Recoñecer a herdanza da Segunda Guerra Mundial no presente. Analizar as innovacións da Constitución de 1931 que seguen vixentes. Encadrar no seu contexto espacio-temporal as etapas da Guerra Fría e os feitos históricos

máis destacados do período. Identificar os conflictos daquela época que persisten nos nosos días. Saber que organizacións xurdidas durante a Guerra Fría continúan existindo. Investigar que países hoxe democráticos e cunha economía capitalista, formaron parte do

bloque comunista durante a Guerra Fría. Comparar as relacións entre Estados Unidos e Rusia durante a Guerra Fría e na

actualidade. Identificar os conflictos territoriais da época da descolonización que persisten no presente. Distinguir as fases en que se divide o franquismo e as características que as definen. Analizar como influíu o contexto internacional na evolución do franquismo. Analizar como inflúe o franquismo na política dos nosos días. Explicar o significado histórico do termo “transición”. Distinguir as fases da historia de España desde 1975 e as características que as definen.

COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Coñecer as características do Rococó e do Neoclasicismo e identificar as obras e os artistas

máis representativos de ambos estilos. Analizar a obra pictórica de Francisco de Goya. Coñecer as características, as obras e os autores principais do Romanticismo. Diferenciar as obras románticas das neoclásicas. Coñecer as características do Realismo e os seus pintores e escritores máis

representativos. Coñecer e apreciar a gran creatividade cultural e artística da chamada “belle époque”. Identificar as correntes vangardistas dos anos vinte e trinta a través da análise de obras

artísticas e arquitectónicas realizadas polos seus principais expoñentes. Recoñecer como a arte e a cultura poden estar ao servicio da ideoloxía de quen ten o

poder, así como o importante papel que desempeñaron no adoutrinamento da poboación da Alemania nazi e da Italia de Mussolini.

Distinguir as xeracións que forman a Idade de Prata, as súas características e os seus representantes.

Analizar as relacións entre arte e política nos réximes ditatoriais. Explicar por que dicimos que na nosa época predomina a cultura de masas. Analizar a influencia dos avances científicos e técnicos na nosa vida e na nosa sociedade. Investigar sobre as últimas correntes pictóricas.

PENSAMENTO SOCIAL Explicar as causas do descontento social no S. XVIII. Comprender as relacións entre o sistema económico e o sistema social no S. XVIII. Definir os conceptos políticos e económicos máis importantes da Ilustración e explicar por

que chocaban co absolutismo.

Explicar as consecuencias máis inmediatas do desenvolvemento da Ilustración. Analizar o reformismo borbónico do S. XVIII. Identificar e valorar criticamente os motivos que provocaron o estalido das revolucións

políticas en Europa e América. Explicar os seus efectos. Coñecer as ideoloxías que sustentaron as revolucións. Diferenciar fases na Revolución Francesa e valorar a importancia deste acontecemento na

historia. Recoñecer os logros e os fracasos das ondas revolucionarias de 1820, 1830 e 1848 en

Europa. Explicar os factores que favoreceron o inicio da revolución industrial a finais do S. XVIII, e

en particular en Gran Bretaña. Explicar os efectos da producción en serie para os empresarios, os traballadores e os

consumidores.

129

Valorar o papel da Banca na economía. Identificar os cambios sociais que implicou a revolución industrial, así como o seu papel no

proceso de urbanización. Diferenciar os significados dos nacionalismos no S. XIX e explicar as súas diversas

consecuencias. Valorar as solución que buscaron os obreiros ante as súas condicións de traballo. Explicar que factores impulsaron a expansión imperialista no S. XIX. Explicar os efectos negativos que tivo o imperialismo nos territorios colonizados. Analizar as causas do dificultoso proceso de instauración do liberalismo en España e

explicar o porqué das resistencias de certos grupos ao establecemento deste sistema político.

Explicar as consecuencias económicas e sociais da aplicación de medidas como a abolición dos morgados ou a desamortización das terras.

Distinguir os motivos inmediatos e os motivos profundos da Primeira Guerra Mundial. Identificar as consecuencias inmediatas e a longo prazo da Primeira Guerra Mundial. Explicar a orixe da crise do 29, a que países afectou e cales foron as súa consecuencias. Explicar os factores inmediatos que desencadearon as revolucións de 1905 e 1917. Analizar a revolución bolxevique. Comparar os réximes políticos e económicos de Lenin e Stalin. Recoñecer os factores de descolonización en Asia, África e Oceanía. Relacionar a conxuntura económica coa conxuntura política. Reflexionar sobre a relación

entre as condicións do Tratado de Versalles e o apoio popular ao nazismo. Identificar as causas profundas e as causas inmediatas da Segunda Guerra Mundial. Analizar as consecuencias da Segunda Guerra Mundial e a súa influencia en

acontecementos posteriores, como a Unión de Europa. Coñecer as causas da crise do sistema liberal e en que réxime político desembocou. Describir a antesala política, económica, e social da Guerra Civil. Identificar as causas e as

consecuencias do conflicto, e diferenciar entre as inmediatas e as perdurables. Explicar po que participaron outros países na Guerra Civil, como o fixeron e a importancia

do seu apoio no resultado do conflicto. Explicar a orixe da Guerra Fría e porque os enfrontamentos entre Estados Unidos e a URSS

se resolvían en conflictos de baixa intensidade. Explicar o sistema de alianzas creado polas dúas superpotencias e cales eran os seus

obxectivos. Explicar as crises máis significativas do período da Guerra Fría e sinalar os seus motivos. Recoñecer os factores de descolonización en Asia, África e Oceanía. Analizar o papel da ONU no proceso de descolonización. Comprender o desenvolvemento de movementos como o panarabismo, a negritude ou o

panafricanismo entre a poboación colonizada. Explicar como cambiou o mapa do mundo tras a descolonización e identificar que novos

Estados se crearon. Explicar que foi o Movemento dos Países Non Aliñados e as razóns do seu fracaso. Coñecer as relacións de dependencia que persisten nos nosos días entre as antigas

colonias e as súas metrópoles e identificar as causas. Coñecer a orixe e o desenvolvemento do conflicto árabe-israelita, e investigar sobre a súa

situación actual. Coñecer os obxectivos fundacionais da CEE, orixe da UE, e os países que se integraron

nela durante o período da Guerra Fría. Explicar os motivos da crise do bloque comunista e como se manifestou. Analizar criticamente a revolución Cultural de Mao e o réxime castrista. Interpretar o triunfo do fundamentalismo islámico. Recoñecer os medios a través dos que se impuxo a ditadura franquista. Analizar o contraste entre a España da posguerra e a da década de1960. Comparar os distintos tipos de oposición ao réxime. Comparar distintas valoracións sobre a ditadura franquista. Comparar as formulacións teóricas dun político cos seus efectos reais: o caso de

Gorvachov. Analizar o significado histórico dun feito: o 11-S. Explicar as causas e as consecuencias dos principais conflitos do noso tempo. Analizar os desequilibrios económicos dentro da UE. Investigar a situación política e social das teocracias islamistas.

130

Interpretar un fenómeno actual: as migracións. Analizar os principais problemas aos que se enfrontou a transición española e tomar

conciencia da incerteza que rodea os procesos históricos. Explicar o significado histórico do 23-F. Comprender os efectos da integración na UE e comparar a situación de España coa

doutros países comunitarios.

CONTIDOS MÍNIMOS

- Coñece-lo concepto de “Antigo Réxime” e ser capaz de explica-las principais características do período.

- Comprende-la importancia da ampliación do mundo coñecido durante a Idade Moderna

- Coñece-los principais cambios en materia de pensamento que se orixinan ó longo do período do Antigo Réxime.

- Coñecer os rasgos principias da evolución artística deste periodo

- Valora-la lenta evolución política que levou a Occidente dende a Monarquía Absoluta ata a Democracia.

- Identifica-las bases teóricas do liberalismo.

- Coñece-las causas e consecuencias das revolucións liberais.

- Recoñece-los principais cambios nas técnicas agrarias e comprende-las transformacións no sistema de propiedade da terra que posibilitaron a revolución agrícola.

- Coñece-los rasgos definitorios e as etapas do proceso de industrialización.

- Coñece-las bases teóricas e o funcionamento do sistema capitalista.

- Relaciona-las transformacións sociais coas transformacións económicas.

- Recoñecer e distingui-las teorías marxistas das anarquistas.

- Coñece-las causas do imperialismo.

- Coñece-las circunstancias económicas e políticas nas que xéstase a Gran Guerra.

- Recoñece-las persistencias do Antigo Réxime na Rusia zarista de comenzos de século.

- Tipifica-los acontecementos de 1917 como modelo de revolución socialista e recoñece-las súas diferencias coas revolucións liberais.

- Comprende-la orixinalidade da ideoloxía feixista e o seu enraizamento na crise social da Europa de entreguerras.

- Comprende-las profundas repercusións demográficas, sociais, económicas, políticas e ideolóxicas da 2ª Guerra Mundial.

131

- Comprende-los conceptos de “Guerra Fría” e “coexistencia Pacífica” e explica-lo seu funcionamento tanto en situación de paz como de “conflicto localizado”.

- Coñece-las causas e principais etapas do proceso descolonizador.

- Coñece-los principais fitos do proceso de integración europeo.

- Comprende-las repercusións dos cambios na Europa do Leste na chamada "Nova orde internacioal".

- Coñece-las causas do conflicto do Oriente Medio así como do rexurdimento do integrismo islámico.

- Ser capaz de clasificar un texto histórico distinguindo entre fontes primarias e secundarias e de analizalo recoñecendo e explicando mínimamente as súas ideas principais..

- Utilizar un vocabulario histórico mínimamente axeitado.

- Coñece-los principais rasgos da Constitución Española de 1978

TEMPORALIZACIÓN:

- 1ª AVALIACIÓN: Unidades temáticas: I, II, III, IV e V- 2ª AVALIACIÓN: Unidades temáticas: VI, VII, VIII, IX e X- 3ª AVALIACIÓN: Unidades temáticas: XI, XII, XIII, XIV, XV e XVI

132

PROGRAMA DE DIVERSIFICACIÓN CURRICULAR. Ámbito sociolingüístico. 4º ESO.

AS COMPETENCIAS BÁSICAS

O carácter integrador que teñen os Programas de diversificación curricular fai que o ámbito lingüístico e social responda fielmente ás principais competencias que deben acadar os alumnos da Educación Secundaria Obrigatoria, consistentes en capacitalos para a súa realización persoal, o exercicio da cidadanía activa, a incorporación satisfactoria á vida adulta e o desenrolo dunha aprendizaxe permanente ao longo da vida.

As aprendizaxes da Lingua galega e literatura e da Lingua castelá e literatura integradas no contexto cultural e artístico da area de Ciencias Sociais, como marco de referencia, contribúen ao desenvolvemento pleno de todas as competencias básicos da etapa.

Dada a amplitude de formulación das oito competencias que recolle o sistema educativo, é preciso concretalas e desglosalas en subcompetencias que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do alumno. Nesta materia e curso, as subcompetencias que se traballan son as seguintes:

Comunicación lingüística

Ser progresivamente competente na expresión e comprensión das mensaxes orais que se intercambian en situacións comunicativas diversas.

Adaptar a comunicación ao contexto.

Producir textos orais adecuados a cada situación de comunicación.

Adquirir vocabulario específico con valor funcional para aprender con rigor.

Buscar, recompilar e procesar información.

Comprender, compor e utilizar distintos tipos de textos con intencións comunicativas diversas.

Mellorar a competencia comunicativa empregando a lectura como fonte de pracer, de descubrimento doutras contornas, idiomas e culturas, de fantasía e de saber.

Empregar os procedementos lingüísticos para representar, interpretar e comprender a realidade.

Empregar os procedementos lingüísticos para organizar e autorregular o coñecemento e a acción.

Coñecer e aplicar de xeito efectivo as regras de funcionamento do sistema da lingua.

Ter en conta opinións distintas á propia con sensibilidade e espírito crítico.

133

Aceptar e realizar críticas con espírito constructivo.

Social e cidadá

Utilizar o coñecemento sobre a evolución e organización das sociedades e sobre os trazos e valores do sistema democrático para desenvolverse socialmente.

Comprender de xeito crítico a realidade sendo consciente das diversas perspectivas ao analizala e empregando o diálogo para mellorar colectivamente o seu entendemento.

Demostrar comprensión da achega que as diferentes culturas fixeron á evolución e progreso da humanidade sen que iso implique a perda da identidade local.

Saber comunicarse en distintos contextos, expresando as propias ideas e escoitando as alleas.

Porse no lugar do outro e comprender o seu punto de vista, aínda que sexa diferente do propio.

Tomar decisións na vida comunitaria, valorando tanto os intereses individuais como os de grupo.

Valorar as diferencias e recoñecer a igualdade de dereitos, en particular entre home e muller.

Reflexionar sobre os principios de interacción das sociedades e o seu entorno físico..

Determinar que funcións debe cumprir un estado e se un estado en concreto as cumpre ou non.

Valorar se un trazo físico (relacionado co relevo, as augas, os climas ou as paisaxes) e un factor favorable ou limitable para a vida das persoas.

Analizar como as persoas intentan superar esas limitacións e avaliar os efectos que esa intervención humana terá sobre o medio.

Matemática

Seguir determinados procesos de pensamento como a inducción e a deducción.

Emprego de magnitudes, porcentaxes e proporcións, uso de escalas numéricas y gráficas, recoñecemento de formas xeométricas.

Estimar e axuizar a lóxica e validez de argumentacións e informacións.

Comparar datos estadísticos.

Coñecemento e interacción co mundo físico

Comprender o espacio no que teñen lugar os feitos sociais: orientación, localización, observación e interpretación dos espacios e paisaxes.

Analizar a acción do home na utilización do espacio.

Valorar a necesidade de usar os recursos naturais de xeito responsable, protexendo e coidando o medioambiente.

134

Tratamento da información e competencia dixital

Utilizar as tecnoloxías da información e a comunicación como instrumento de traballo intelectual para informarse, aprender e comunicarse.

Usar os mapas, os gráficos, os documentais e as imaxes como fonte de información.

Seleccionar a información, diferenciando os aspectos relevantes dos que non o son.

Analizar a información de forma crítica.

Cultural e artística

Aproximación ao patrimonio literario e a uns temas recurrentes que son expresións de preocupacións esenciais do ser humano.

Valorar o patrimonio cultural, respetalo e interesarse pola súa conservación.

Identificar as relacións existentes entre as manifestacións artísticas e a sociedade —a mentalidade e as posibilidades técnicas da época en que se crean—, ou coa persoa ou colectividade que as crea.

Ter conciencia da evolución do pensamento, das correntes estéticas, as modas e os gustos.

Apreciar a creatividade implícita na expresión de ideas, experiencias ou sentimentos a través de diferentes medios artísticos.

Cultivar a propia capacidade estética e creadora.

Aprender a aprender

Elaborar e interpretar gráficos, organigramas, esquemas, mapas.

Mellorar a competencia lingüística analizando, contrastando ampliando e reducindo enunciados, usando diversa estructuras sintácticas para expresar a mesma idea, diagnosticando e reparando erros.

Redactar informes, buscar explicacións multicausais, predicir efectos dos fenómenos sociais..

Autonomía e iniciativa persoal

Proporse obxectivos e planificar e levar a cabo proxectos sinxelos de investigación.

Analizar os principais problemas actuais e propoñer medidas que melloren a realidade social e medio físico.

Analizar o propio comportamento como individuo e como membro da colectividade.

Relacionarse, cooperar e traballar en equipo.

Debater, porse no lugar do outro, valorar as ideas dos demais, dialogar e negociar.

135

OBXECTIVOS XERAIS Seguindo a orde do 30 Xuño 2007 (DOG 21 Agosto 2007) enuméranse a continuación os obxectivos xerais da ESO que se pretenden conseguir desde este ámbito:

1. Comprender e producir mensaxes orais e escritas con propiedade, autonomía e creatividade nas linguas galega e castelá, utilizándoas para comunicarse e organizar os propios pensamentos e para reflexionar sobre os procesos implicados no uso da linguaxe.

2. Interpretar e producir con propiedade, autonomía e creatividade mensaxes que utilicen códigos artísticos co fin de enriquecer as súas posibilidades de comunicación e reflexionar sobre os procesos implicados no seu uso.

3. Obter e seleccionar información utilizando as fontes nas que habitualmente se atopa dispoñible, tratala de forma autónoma e crítica, cunha finalidade previamente establecida, e transmitila ós demais de maneira organizada e intelixible.

4. Elaborar estratexias de identificación e resolución de problemas nos diversos campos de coñecemento e da experiencia, mediante procedementos intuitivos e de razoamento lóxico, contrastándoas e reflexionando sobre o proceso seguido.

5. Formarse unha imaxe adecuada de si mesmos, das súas características e posibilidades e desenvolver actividades de forma autónoma e equilibrada, valorando o esforzo e a superación das dificultades.

6. Relacionarse con outras persoas e participar en actividades de grupo con actitudes solidarias e tolerantes, rexeitando todo tipo de discriminación debidas á raza, ó sexo, á clase social, ás cremas e a outras características individuais, sociais e culturais.

7. Analizar os mecanismos e valores que rexen o funcionamento das sociedades, en especial os relativos ós dereitos e deberes dos cidadáns, elaborar xuízos e criterios persoais e actuar con autonomía e iniciativa na vida activa e adulta.

8. Coñecer as crenzas, actitudes e valores básicos da nosa tradición e patrimonio cultural, valoralos criticamente e elixir aquelas opcións que mellor favorezan o seu desenvolvemento integral como persoas.

9. Analizar os mecanismos básicos que rexen o funcionamento do medio físico, valorar as repercusións que nel teñen as actividades humanas e contribuír activamente á súa defensa, conservación e mellora como elemento determinante da calidade de vida.

10. Coñecer e valorar o desenvolvemento científico e tecnolóxico, as súas aplicacións e a incidencia no seu medio físico e social.

11. Coñecer e valorar o patrimonio natural e cultural e contribuír activamente á súa conservación e mellora, entender a diversidade lingüística e cultural como un dereito dos pobos e dos individuos á súa identidade, e desenvolver unha actitude de interese e respecto de cara ó exercicio deste dereito.

CONTIDOSPor tratarse dun programa de diversificación de dous cursos os contidos aparecen desglosados por curso. Expóñense de forma conxunta os contidos pertencentes ás áreas que abrangue o ámbito sociolingüístico: lingua castelá e literatura, lingua galega e literatura, e ciencias sociais. Aínda que neste curso só contamos con alumnado no segundo curso de diversificación.

136

Tendo en conta as características específicas deste alumnado optamos por seleccionar os contidos mínimos de cada unha desas áreas establecidos polos departamentos implicados para manter deste xeito a máxima proximidade co currículo ordinario pero priorizando o fundamental.

CONTIDOS DO SEGUNDO CURSO DO PROGRAMA.

Contidos conceptuais Os medios de comunicación audiovisuais: análise das diferentes linguaxes específicas. A situación actual do idioma galego: lexislación que regula o uso das linguas oficiais de

Galicia. Os textos expositivo e argumentativo. Variedades xeográficas: principais fenómenos lingüísticos que caracterizan as variedades

dialectais do galego e do castelán. Variedades de estilo. Repaso de morfoloxía. O enunciado e a oración. Oración simple e composta.Coordinación e subordinación. A formación do léxico. Léxico:as institucións, as tradicións e os costumes. Relacións semánticas Características fundamentais dos períodos da literatura galega que se estudan neste curso. Principais autores e tendencias literarias do séculos XX eXXI nas literaturas galega e castelá. Tendencias actuais da lírica, da narrativa e da dramática. Cambios económicos e sociais nos inicios da Idade Moderna. A expansión europea: a integración das Illas Canarias e o descubrimento de América O Renacemento e a Reforma. Transformacións económicas e políticas no Barroco. A Ilustración. A crise do Antigo Réxime. As manifestacións da arte nos distintos períodos históricos. A revolución industrial. España no século XIX. A época do imperialismo. O período de entreguerras. España no primeiro terzo do século XX: a II República. A Guerra Civil. A Segunda Guerra Mundial e as súas consecuencias. A democracia no mundo occidental. España e Galicia durante o franquismo. Os gobernos democráticos e a integración en Europa. A transición. A Constitución de 1978 e o Estado das Autonomías. O Estatuto de Autonomía.

Contidos procedimentais Técnicas de procura de información en novos soportes (redes informáticas, CD Rom, etc.) Técnicas de tratamento informático de textos: uso dos correctores ortográficos. Confección de fichas, esquemas táboas e cadros, como forma de representar ordenadamente a

información. Análise de oracións. Identificación das variedades dialectais e de estilo. Comentario de textos dos autores máis relevantes de ambas literaturas e tamén da literatura

hispanoamericana. Realización de pequenas investigacións-

137

Lectura e interpretación de distintos tipos de textos actuais (historiográficos, xornalísticos, novelas...) e do pasado (mitos, novelas, contos, crónicas, diarios, etc.)

Realización de resumos e sínteses de información de distinto tipo (cadros, esquemas, mapas de conceptos,etc.)

Participación en debates sobre temas de actualidade, preparando previamente un guión coa postura propia e os argumentos que se van utilizar no debate.

Interpretación, comparación e elaboración de mapas históricos , liñas do tempo e cadros cronolóxicos.

Análise de documentos gráficos do pasado (edificios, obxectos da vida material, pinturas, miniaturas, esculturas, etc)

Busca, escolla e rexistro de informacións relativas a cuestións de actualidade servíndose de enciclopedias, monografías, informacións dos medios de comunicación e Internet.

Contraste de datos de diversas fontes e integración sintética en traballos tanto individuais coma de grupo.

Contidos actitudinais Respecto polas normas básicas de conducta que rexen o intercambio comunicativo. Respecto polas regras de coherencia, propiedade e corrección que facilitan a comunicación

lingüística. Respecto pola lingua do interlocutor e rexeitamento crítico de expresións que supoñan

prexuízos lingüísticos. Valoración crítica dos factores políticos, económicos e sociolingüísticos que condicionaron a

evolución da lingua e da literatura galega e castelá. Valoración da lingua galega como manifestación cultural colectiva e consideración positiva dos

esforzos individuais, colectivos e institucionais a favor da normalización lingüística. Valoración dos medios de comunicación de masas na sociedade actual a partir do coñecemento

progresivo das súas linguaxes específicas. Interese pola propiedade expresiva oral e escrita, e polo emprego de locucións, léxico e frases

características dea lingua galega. Interese por expresar as propias ideas, sentimentos e fantasías mediante diferentes formas

literarias. Interese por coñecer o planeta en que vivimos. Curiosidade por coñecer outros pobos e culturas distintas da propia, apreciándoas como parte

da diversidade cultural do noso mundo. Recoñecememto do pasado como a orixe da nosa propia sociedade. Interese por coñecer os procesos de cambio nas sociedades humanas. Interese polos fenómenos da vida cotiá, a arte, a relixión, etc. Do pasado como formas de

expresión dunha cultura. Aprecio polo patrimonio natural e cultural. Rexeitamento das discriminacións por motivos de sexo, raza, relixión, clase social, etc., e

preocupación pola situación dos grupos marxinados do pasado e do presente. Valoración do diálogo como forma de resolver os conflictos e rexeitamento dos conflictos,

guerras e a utilización da violencia para impoñer determinadas posicións. Apoio do proceso de Unión Europea , como exemplo da cooperación pacífica entre distintos

países para crear un ámbito de actuación e de intereses comúns. Rigor e obxectividade na análise dos feitos sociais. Comprensión respecto das mentalidades individuais e colectivas de sociedades distintas da

nosa. Rexeitamento do desigual repartimento dos recursos na Terra e solidarizarse cos países e

grupos sociais menos favorecidos. Tolerancia e respecto polas ideas, opinións e crenzas doutras persoas e sociedades. Valoración e conservación do patrimonio, tanto natural e ambiental coma artístico, cultural,

institucional e histórico.

138

Interese por estar ben informado.

TEMPORALIZACIÓNPara evitar un desigual reparto das materias que abrangue o ámbito e tamén para favorecer unha metodoloxía máis dinámica e variada que propicie a motivación do alumno, farase un reparto equitativo das oito horas semanais que é o que segue:

o tres horas para o ámbito social

o tres horas para a área de Lingua castelá

o dúas horas para a área de Lingua galega

METODOLOXÍA.

A necesidade de integrar as ensinanzas lingüístico-literarias e sociais, obriga a tratar eses coñecementos de forma interrelacionada, de xeito que de uns se poida acceder a outros coa finalidade de comprender que a vida en sociedade esta íntimamente ligada ó linguaxe.por iso, o fío conductor do Programa e o ser humano, como ser que vive, fala e crea. Partindo de esta idea, o traballo o longo do curso responde os seguintes principios metodolóxicos:

O emprego dun enfoque práctico, de modo que os alumnos teñan que manexar constantemente a información, os textos e o material que se lles ofrece -tanto en soporte tradicional como informático- para que os alumnos podan adquirir hábitos de estudio e aprendizaxe por medio da actividade diaria.

Tratamento sinxelo, pero tamén rigoroso dos contidos intentando relacionalos coa súa experiencia vital.

A presentación da utilidade dos coñecementos que debe aprender para enfrontar situacións comunicativas diversas.

Emprego de gráficos e imaxes que amenizan e aclaran conceptos.

A elección de textos de acordo cos seus intereses e co seu desenvolvemento psicolóxico

Como xa se dixo, a metodoloxía e eminentemente activa, fundamentada na realización permanente de actividades, e na que o profesor é o facilitador dos procesos de aprendizaxe e o alumno é o protagonista dos mesmos.

As actividades son diversas e recorrentes para desenvolver as competencias básicas e permitir distintos ritmos de traballo de acordo co progreso dos alumnos.

Dada a importancia de conseguir que os alumnos sexan os verdadeiros protagonistas do seu proceso de aprendizaxe, considerase que a metodoloxía ten que potenciar o razoamento inductivo e aunar o traballo individual e en grupo

Materiais e recursos didácticos

Tense prevista a utilización dos seguintes materiais: Caderno do alumno, folios. Medios de reprografía do Instituto. Diccionarios e enciclopedias. Libros de literatura xuvenil.

139

Selección de comentarios de texto. Textos procedentes dos medios de comunicación: prensa, revistas,... Recursos da biblioteca do Centro e da Municipal. Mapas e atlas. Transparencias. Medios audiovisuais: vídeo, gravacións de radio e de televisión. Recursos informáticos

AVALIACIÓNI. Criterios de avaliación

Os alumnos ó rematar o 2º curso han de ser quen:1. Receñecer as linguaxes específicas dos medios de comunicación2. Coñecer a situación actual do idioma galego.3. Diferenciar os textos expositivo e argumentativo.4. Identificar os trazos distintivos das variedades dialectais e sociais nas dúas linguas oficiais.5. Recoñecer as diferentes categorías gramaticais.6. Representar a análise sintáctica da oración simple e a composta.7. Identificar os procesos de formación léxica.8. Ampliar o caudal léxico propio.9. Distinguir as principais relacións semánticas.10. Diferenciar as distintas correntes e autores das literaturas galega e castelá dos séculos XX e

XXI.11. Coñecer, analizar e valorar os cambios que, no ámbito político, social, económico e

intelectual, caracterizan á modernidade europea e internacional, relacionándoos cos propios da historia de España e de Galicia.

12. Enumerar as transformacións do século XVIII, incidindo nas propias do reformismo borbónico en España e América.

13. Distinguir os cambios políticos que conducen á crise do Antigo Réxime e ás revolucións liberais, así coma a súa repercusión en España e Galicia, destacando as dificultades para a construcción do estado liberal.

14. Comprender as transformacións socioeconómicas que acompañan a Revolución industrial, así coma os acontecementos máis relevantes que explican o protagonismo de Europa durante a época do Imperialismo, as súas consecuencias e o seu declive.

15. Caracterizar os feitos da primeira metade do século XX e, de xeito específico, os que afectaron a España e a Galicia.

16. Comprender as profundas transformacións operadas despois da Segunda Guerra Mundial, destacando a visión do mundo en bloques e as características esenciais de cada un deles, o proceso de integración europea e os problemas derivados da descolonización.

17. Subliñar a transcendencia da construcción europea e a participación de España neste proceso.

18. valorar os principios e as institucións básicas dos sistemas democráticos e recoñecelos na vixente Constitución española. Situar a Constitución de 1978 dentro do proceso da transición democrática, destacando a súa proxección na vida pública e na articulación territorial do Estado.

19. Analizar os cambios máis recentes operados no panorama político internacional identificando, valorando e debatendo de modo crítico os principais problemas morais do mundo actual, así como as diferentes posicións éticas que manifestan.

140

II. Procedementos de avaliación Enténdese a avaliación como un proceso continuo, integrador e personalizado que se efectuará por medio destes procedementos e instrumentos que permitirán recoller información sobre os progresos, as dificultades e a adecuación metodolóxica:

Unha proba de avaliación inicial para determinar os coñecementos previos co fin de organizar o traballo da clase, adaptando o nivel ou efectuando os cambios necesarios.

Ficha persoal de observación directa e sistemática para realizar un rexistro continuo de datos sobre a realización de tarefas, participación nas actividades cotiás do aula , traballo en grupo, hábitos escolares, actitude, dominio de técnicas e adquisición das aprendizaxes. Anotarase tamén o nivel de oralidade: capacidade discursiva, pronuncia e entoación, ordenación de ideas e capacidade de razoamento.

Lectura expresiva e comprensiva.

Cuestionarios sobre as lecturas para mostrar a súa comprensión e capacidade de análise e interpretación.

Probas escritas especificas para valorar a adquisición dos contidos conceptuais e procedimentais.

Realización de traballos de creación literaria ou de investigación nos que se observa a planificación, organización, presentación, corrección.

Traballos en equipo, valorando a negociación para harmonizar ideas, o contido e os aspectos formais.

III. Sistemas de recuperación As actividades de recuperación que proporemos aos alumnos que presenten dificultades son os seguintes:

Repetición dos traballos propostos que estean deficientemente realizados, introducindo as correccións oportunas coa orientación do profesor que en todo momento debe informar ao alumno das súas posibilidades de recuperación.

Exercicios de reforzo daqueles aspectos das materias que se considere necesario: mapas, lectura, redacción, ortografía, comentario de textos, etc.

Actividades que favorezan o cambio de actitude na realización dos traballos en grupo. Exercicios de adquisición de técnicas de estudio. Repetición de probas de adquisición de conceptos. Realizarase unha proba de setembro a aqueles alumnos que non logren unha avaliación

positiva en xuño.

Estas actividades de recuperación estarán orientadas en todo caso a reforzar a aprendizaxe do alumno e a informarlle das súas capacidades e limitacións, así como dos seus progresos, favorecendo a súa autoestima e a adopción dunha postura crítica e reflexiva que lle axude a superar as súas dificultades.

141

Contidos mínimos do ámbito lingüístico e social do PDCConceptos

Ciencias sociais

Conceptos que se deben adquirir no 1º curso: O espacio xeográfico natural: clima,continentes e océanos. A organización política do mundo. As actividades económicas. A degradación do espacio xeográfico. A desigual distribución da

riqueza. Os movementos de poboación. Xeografía física de España e de Galicia. As autonomías. As principais actividades económicas.

Conceptos que se deben adquirir no 2º curso: Historia de España dende o Renacemento ata a actualidade.

Lingua galega e castelá

Conceptos que se deben adquirir no 1º curso: A comunicación humana. Textos de uso práctico: a carta Textos xornalísticos de información e opinión Os modos do discurso: narración, descrición e diálogo. Orixe e evolución das linguas galega e castelá. Regras de ortografía básicas: acentuación, puntuación, uso de grafías. Categorías gramaticais: características morfosintácticas. Léxico: formación de palabras, sinónimos e antónimos. Técnicas de estudio: subliñado, esquema e resumo.

Conceptos que se deben adquirir no 2º curso: Os medios de comunicación audiovisuais. Os textos expositivo e argumentativo. O enunciado . A oración simple e composta. Coordinación e subordinación.

Literatura galega e castelá

Conceptos que se deben adquirir no 1º curso: Principais etapas das literaturas galega (ata o Rexurdimento) e castelá (ata o século XVIII):

características, autores e obras máis destacados.Conceptos que se deben adquirir no 2º curso:

Principais etapas das literaturas galega e castelá dende o século XVIII ata o século XX: características, autores e obras máis destacados.

Procedeentos Elaboración de mapas físicos e políticos. Interpretación e comparación de mapas, gráficos e datos estatísticos sobre movementos de

poboación. Análise da relación entre aspectos demográficos, económicos, sociais, políticos... Identificación de semellanzas e diferencias entre Norte e Sur. Identificación de mostras da interacción campo-cidade no propio entorno. Lecturas na clase de textos de diversa índole (literarios, científicos, históricos, xornalísticos... )

con actividades de comprensión lectora e valoración crítica. Redacción de textos seguindo os modelos lidos e analizados na clase (instruccións, noticias e

cartas persoais), con coherencia, cohesión, adecuación e corrección, empregando o soporte papel ou o soporte dixital e coidando a presentación.

142

Lectura expresiva e comprensiva de obras literarias completas ou textos seleccionados (obrigatorias na clase e opcionais na casa).

Busca de palabras e de expresións en diccionarios, enciclopedias e paxinas web. Exercicios de ortografía, morfoloxía e sintaxe. Aplicación das regras ortográficas, das regras de acentuación e dos signos de puntuación ao

escribir. Substituír palabras polos seus correspondentes sinónimos e antónimos para enriquecer o

vocabulario e acadar unha maior precisión léxica. Resumos e sínteses de información de distinto tipo diferenciando as ideas principais e

secundarias. Subliñado e elaboración de cadros, esquemas e mapas de conceptos. Debates sobre temas de actualidade, preparando previamente un guión coa postura propia e os

argumentos que se van utilizar no debate. Pequenas investigacións, buscando, seleccionando e procesando informacións relativas a

cuestións de actualidade servíndose de enciclopedias, monografías e das informacións dos medios de comunicación e da Internet.

Actitudes Conciencia da importancia das linguas como medios de comunicación e de aprendizaxe. Interese por coñecer o planeta en que vivimos, os pobos que o habitan e a evolución das

sociedades. Valoración do diálogo como forma de resolver os conflictos. Conciencia da necesidade de repartir con equidade dos recursos da Terra. Aprecio polo patrimonio natural e a diversidade e riqueza cultural do noso mundo. Rexeitamento das discriminacións por motivos de sexo, raza, relixión, clase social, lingua,

cultura... Interese pola producción de mensaxes, orais e escritos, coherentes, cohesionados, adecuados y

correctos. Interese pola lectura como fonte de satisfacción persoal, de coñecemento e de información.

143

HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO.

1º BACHARELATO

UNIDADE 1: O Antigo Réxime

OBXECTIVOS1. Identificar as características que definen o Antigo Réxime en Europa.2. Analizar as pautas de comportamento das poboacións, a economía e o comercio nas

sociedades do Antigo Réxime no continente europeo.3. Explicar o funcionamento das sociedades europeas do Antigo Réxime e a súa estrutura.4. Comprender as características da monarquía absoluta baixo o reformismo ilustrado e as súas

estratexias para pór en práctica esas reformas.5. Definir o movemento ilustrado e as súas características, así como as bases do seu

pensamento.6. Coñecer os grandes pensadores do século XVIII, precursores do pensamento revolucionario de

finais do século e principios do XIX.

CONTIDOSCONCEPTOS

O concepto ou categoría histórica de Antigo Réxime. A poboación da Europa do Antigo Réxime. Economía e sociedade da Europa do Antigo Réxime: límites das economías e privilexios

das sociedades estamentais. O modelo político: o absolutismo ilustrado. Centralización, reformismo ilustrado, división de poderes. A Ilustración: bases ideolóxicas, proxectos e realidades. A achega dos grandes pensadores do século XVIII ao pensamento revolucionario.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación e análise de textos e documentos icónicos que permitan comprender os

elementos que definían o sistema político e social do Antigo Réxime. Descrición dos elementos alegóricos dunha imaxe de época e saber interpretalos. Análise da evolución da Europa do Antigo Réxime comparando unha secuencia de mapas. Comparación mediante a análise textual de dous fragmentos de obras de pensadores da

época e tirar as ideas comúns e/ou contraditorias. Proposta e redacción dun informe sobre a sociedade estamental en España, utilizando

distintas fontes de información. Análise dun documental ou dun filme representativo da sociedade estamental propia do

Antigo Réxime (por exemplo, As amizades perigosas, de Stephen Frears, 1988). Utilización con propiedade e rigor dos conceptos históricos básicos e específicos: Antigo

Réxime, economía de subsistencia, comercio triangular, despotismo ou absolutismo ilustrado, Ilustración, sociedade estamental ou de ordes, centralismo monárquico, etc.

144

ACTITUDES Rexeitamento das situacións de privilexio, opresión, ausencia de liberdades e profunda

desigualdade social e xurídica propias das sociedades da Antigo Réxime. Valoración das actitudes de quen cuestionou estas estruturas sociais e políticas:

reformistas e pensadores revolucionarios. Interese por coñecer os diversos aspectos da vida cotiá e os usos sociais do Antigo Réxime

en Europa.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identificar e caracterizar as características básicas que permiten definir as sociedades do

Antigo Réxime.2. Sinalar as transformacións que se producen no século XVIII como antesala da crise do Antigo

Réxime: cambios demográficos, de organización política e económica, de estrutura social e cultural.

3. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes da historia de Europa e América que tiveron lugar entre os séculos XVI e XVIII, especialmente os deste último século.

4. Asociar os acontecementos relevantes con determinados personaxes significativos da época e a súa influencia no desenvolvemento histórico posterior.

5. Analizar algún dos episodios destacados do século XVIII, atendendo á interrelación, no contexto da época, da acción individual e as mentalidades e comportamentos colectivos.

6. Obter e analizar información sobre o pasado de fontes diversas, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

7. Redactar un informe sobre algún feito histórico da época analizada a partir da información de distintas fontes; por exemplo, a evolución da monarquía no século XVIII e a súa permanencia ou desaparición en diversos países de Europa.

UNIDADE 2: A revolución industrial

OBXECTIVOS1. Comprender en que consiste una revolución económica.2. Identificar as características principais da primeira revolución industrial.3. Situar este proceso no tempo e no espazo, describindo o proceso da súa difusión desde

Inglaterra.4. Illar as condicións necesarias e suficientes para o desenvolvemento da primeira revolución

industrial.5. Analizar a influencia da revolución económica na transformación da sociedade.

CONTIDOSCONCEPTOS

Causas do crecemento demográfico a finais do século XVIII. Conceptos de revolución industrial e industrialización. A engalaxe industrial británica. Os factores da revolución industrial inglesa. Papel da agricultura neste proceso.

145

Papel do capital e da banca. Unha industria precursora: a industria do algodón. A expansión da revolución industrial. Cronoloxía da difusión. Os cambios sociais da industrialización. Efectos da mecanización sobre a organización social do traballo.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Identificación e distinción entre transformacións estruturais e conxunturais na análise do

proceso de cambio dunha sociedade tradicional a outra industrial. Distinción entre causas profundas e inmediatas e consecuencias a curto e a longo prazo

nos diversos países afectados pola industrialización. Utilización de medios de representación gráfica para explicar procesos de cambio

histórico-económico: táboas estatísticas, gráficas, diagramas de fluxo, mapas mentais. Utilización do tempo curto e do tempo longo nos procesos históricos, mediante a

construción de eixes temporais e táboas cronolóxicas comparadas. Introdución da explicación multicausal.

ACTITUDES Interese pola conservación das antigas instalacións fabrís e das máquinas (introdución ao

coñecemento da arqueoloxía industrial). Curiosidade cara aos sectores de transformación industrial e as súas ferramentas (museos

locais e rexionais sobre aspectos da actividade industrial ou transportes). Interese polos cambios na paisaxe e nas formas de vida producidas como consecuencia da

industrialización: observación no propio contorno. Actitude de comprensión e implicación nas desigualdades sociais da nova sociedade. Respecto cara ás diversas ideoloxías que inflúen nos movementos sociais do século XIX,

mediante o seu coñecemento e análise.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e caracterizar as transformacións económicas relevantes que tiveron lugar no

Reino Unido e noutros países de Europa desde finais do século XVIII, sinalando o seu distinto grao de influencia nas distintas rexións do mundo.

2. Identificar e explicar os principios que inspiran a organización da empresa moderna xurdida do capitalismo industrial.

3. Situar cronoloxicamente e distinguir as características dos períodos de expansión e recesión que experimentou a economía mundial contemporánea e, en concreto, desde os inicios da revolución industrial no Reino Unido.

4. Caracterizar as transformacións máis significativas que se produciron no mundo desde o último terzo do século XVIII, valorando a existencia de novos centros de xeración de riqueza e os seus efectos sociais, económicos e no contorno natural.

5. Obter e analizar información sobre o pasado de diversas fontes, para elaborar a explicación dalgúns dos cambios producidos tras a industrialización.

6. Redactar un informe sobre o proceso estudado e a súa vinculación coa actualidade a partir da información de distintas fontes, como, por exemplo, o impacto da revolución industrial nas paisaxes de Europa.

146

UNIDADE 3: As revolucións liberais e o nacionalismo

OBXECTIVOS1. Identificar e caracterizar as transformacións políticas relevantes que se produciron en Europa

e América entre 1776 e 1871.2. Situar cronolóxica e espacialmente os procesos relevantes das revolucións liberais.3. Determinar as causas e consecuencias dos principais procesos revolucionarios.4. Identificar as bases ideolóxicas das revolucións liberais (liberalismo e nacionalismo) e

describir as principais características destas correntes.5. Avaliar o legado das revolucións políticas do século XIX.

CONTIDOSCONCEPTOS Liberalismo, nacionalismo e romanticismo no século XIX: conceptos e definición. A independencia das colonias americanas: Estados Unidos e América hispana. A crise do Antigo Réxime en Europa:

– A Revolución Francesa e o Imperio napoleónico.– A Restauración e as revolucións liberais.

O nacionalismo. As unificacións de Italia e de Alemaña. O proceso de construción do Estado liberal en Europa. A revolución liberal e a reacción absolutista en España. O reinado de Fernando VII. A emancipación da América española.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Identificación e distinción entre transformacións estruturais e conxunturais do proceso de

cambio revolucionario da Europa do Antigo Réxime á constitucional. Distinción entre causas profundas e inmediatas e consecuencias a curto e a longo prazo nos

diversos países afectados polas revolucións liberais. Utilización de medios de representación gráfica para explicar procesos de cambio histórico-

económico: táboas estatísticas, gráficos, diagramas de fluxo, mapas mentais. Interpretación de mapas da Europa da primeira metade do século XIX e comentario dos

cambios que representan. Utilización do tempo curto e do tempo longo no proceso histórico revolucionario mediante a

construción de eixes temporais e de relatos de diacronía histórica. Análise e interpretación de textos e outras fontes de época referidas aos movementos liberais

e nacionais da época. Introdución da explicación multicausal.ACTITUDES Valoración das actitudes de entrega de quen loitou polos dereitos e liberdades. Potenciación das actitudes que favorecen o sentido democrático, de defensa das liberdades e

da paz. Rexeitamento das situacións de opresión, ausencia de liberdade ou marcadas diferenzas

sociais. Curiosidade por coñecer as formas de vida e os patróns sociais da nova sociedade burguesa.

147

Estímulo de actitudes de tolerancia e de respecto polas diversas comunidades nacionais. Defensa do patrimonio colectivo que conforma cada unha das nacións. Rexeitamento das actitudes excluíntes dalgunhas teses nacionalistas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e caracterizar as transformacións relevantes, na orde política e institucional, que

tiveron lugar en Europa e América desde finais do século XVIII, sinalando o seu diverso grao de influencia.

2. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes das revolucións liberais.3. Identificar e explicar os principios que definiron a actitude individual ou colectiva fronte á

revolución liberal e quen foron os seus protagonistas.4. Situar cronoloxicamente e distinguir as características dos períodos en que se enmarcan as

revolucións habidas en América e Europa desde 1776 ata 1848.5. Situar no tempo e no espazo o fenómeno do nacionalismo no continente europeo, as súas

bases sociais e ideolóxicas e as súas consecuencias.6. Caracterizar as transformacións máis significativas de carácter territorial que se produciron no

mundo occidental desde o último terzo do século XVIII.7. Redactar un informe sobre o proceso estudado e a súa vinculación coa actualidade, a partir

da información de distintas fontes.

UNIDADE 4: Os cambios sociais. O movemento obreiro

OBXECTIVOS1. Identificar e caracterizar as transformacións sociais que tiveron lugar en Europa e América no

século XIX.2. Situar no espazo e no tempo os principais fitos da historia do movemento obreiro.3. Determinar as causas e as consecuencias da formación do movemento obreiro.4. Identificar as distintas etapas e correntes do movemento obreiro, establecendo as principais

semellanzas e diferenzas entre elas.5. Valorar o legado que estes movementos sociais deixaron para o futuro.

CONTIDOSCONCEPTOS Condicións de vida e de traballo nos distritos industriais. O traballo da infancia e da muller. Os cambios sociais da industrialización. A nova burguesía industrial e o nacemento do proletariado. Efectos da mecanización sobre a organización social do traballo. Orixes da loita obreira: asociacións e sindicatos. Evolución do sindicalismo no Reino Unido e noutros países de Europa. As grandes ideoloxías do movemento obreiro do século XIX: socialismo utópico, socialismo

marxista e anarquismo.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES

148

Identificación e distinción entre transformacións estruturais e conxunturais na análise do proceso de transformación social experimentado tras a revolución industrial.

Distinción entre causas profundas e inmediatas e consecuencias a curto e a longo prazo nos diversos países afectados pola revolución industrial e os seus efectos sociais.

Representación e interpretación de procesos de cambio social mediante diagramas, eixes temporais, táboas cronolóxicas comparadas e relatos de diacronía histórica, etc.

Análise e comparación de fontes primarias de carácter textual, icónico ou estatístico referidas aos cambios sociais dos países industrializados.

Introdución da explicación multicausal, distinguindo entre causas mediatas e inmediatas na aparición das diversas clases sociais.

Análise das ideoloxías que conformaron os movementos sociais do século XIX e comprensión dos seus argumentos centrais.

ACTITUDES Curiosidade por coñecer as formas de vida e os patróns sociais da nova sociedade industrial

que xurdiu da industrialización. Interese polas desigualdades sociais xeradas por ese proceso de industrialización. Preocupación pola obxectividade e o rigor no tratamento da información histórica. Valoración da loita obreira das primeiras organizacións en defensa dos dereitos e liberdades

dos traballadores.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e caracterizar as transformacións relevantes na orde social que tiveron lugar en

Europa e América durante o século XIX, sinalando as diferenzas entre uns e outros países en función do seu desenvolvemento.

2. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes das transformacións sociais no século XIX, abordando a relación existente entre a acción individual e os comportamentos colectivos, especialmente de asociacións e sindicatos obreiros.

3. Situar no tempo e no espazo os diversos movementos sociais ata a desaparición da Primeira Internacional no continente europeo, as súas bases sociais e ideolóxicas e as consecuencias da súa legalización.

4. Caracterizar as transformacións máis significativas de carácter social que se produciron no mundo occidental desde finais do século XVIII, valorando a aparición de novos valores e conceptos que caracterizan esta parte do mundo.

5. Obter e analizar información sobre o pasado de diversas fontes, para elaborar a explicación dalgúns dos cambios producidos tras o proceso de transformación social ligado á industrialización e a liberdade de contratación.

6. Redactar un informe sobre o proceso estudado e a súa vinculación coa actualidade, a partir da información de distintas fontes, como, por exemplo, a supervivencia das desigualdades sociais ou o papel do sindicalismo en cada rexión do planeta.

UNIDADE 5: As grandes potencias europeas

OBXECTIVOS1. Coñecer a evolución interna das principais potencias europeas na segunda metade do século

XIX.2. Situar cronoloxicamente as principais etapas e acontecementos destes espazos.

149

3. Valorar a súa evolución tendo como criterio a maior ou menor democratización e o maior ou menor desenvolvemento económico.

4. Analizar os cambios territoriais que se produciron en Europa central e do leste na segunda metade do século XIX e os seus efectos sobre as relacións internacionais do período.

5. Comparar as relacións internacionais en dúas etapas: a diplomacia bismarckiana e a paz armada.

CONTIDOSCONCEPTOS Os grandes Estados da Europa da segunda metade do século XIX. Imperios en decadencia (turco e ruso) e imperios en expansión (alemán e austríaco). Reino Unido e Francia, árbitros da política internacional. A Europa de Bismarck. Os conflitos nos Balcáns: intereses de Rusia, Turquía, Austria e Alemaña. Evolución interna de cada Estado: reformas políticas e sociais, expansión económica. As crises prebélicas e a desaparición dos catro grandes imperios.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Identificación e distinción entre transformacións estruturais e conxunturais na evolución dos

grandes Estados da Europa da segunda metade do século XIX. Distinción entre causas profundas e inmediatas e consecuencias a curto e a longo prazo na

crise dos imperios turco, ruso e austríaco. Lectura e interpretación de mapas da Europa do último terzo do século XIX e, de forma

especial, da rexión dos Balcáns, e comentario dos cambios que se observan. Utilización do tempo curto e do tempo longo no proceso histórico mediante a construción de

eixes temporais, táboas cronolóxicas comparadas e relatos de diacronía histórica. Análise e interpretación de textos e doutras fontes de época referidas ás relacións

internacionais (tratados, pactos, paces) e conflitos nacionais e interétnicos da época. Introdución da explicación multicausal, distinguindo entre causas mediatas e inmediatas na

descomposición dos grandes imperios centrais.ACTITUDES Potenciación das actitudes que favorecen o sentido democrático. Rexeitamento das situacións de opresión, ausencia de liberdade ou marcadas diferenzas

sociais. Curiosidade por coñecer as formas de vida, patróns sociais e pautas culturais das sociedades

dos diversos pobos que habitaban estes grandes Estados. Estímulo de actitudes de tolerancia e de respecto polas diversas comunidades nacionais. Defensa do patrimonio colectivo que conforma cada unha das nacións. Rexeitamento da violencia ou do recurso á guerra na solución dos conflitos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar e caracterizar as transformacións relevantes na orde territorial, político e

institucional que tiveron lugar na Europa central e oriental, sinalando o seu diverso grao evolutivo en función dos seus intereses.

2. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes da evolución interna de cada unha das grandes potencias na segunda metade do século XIX, abordando a relación existente entre a acción de goberno e a resposta social en cada país.

150

3. Identificar e explicar os principios que definiron a actitude individual ou colectiva das relacións internacionais na etapa 1870-1914.

4. Situar cronoloxicamente e distinguir as características dos períodos en que se enmarcan a evolución política e institucional de cada gran potencia.

5. Situar no tempo e no espazo o fenómeno do nacionalismo, as súas bases sociais e ideolóxicas e as consecuencias na cuestión balcánica e na descomposición dos grandes imperios da Europa central.

6. Caracterizar as transformacións máis significativas de carácter territorial que se produciron nesa área desde o último terzo do século XIX.

7. Obter e analizar información sobre o pasado de diversas fontes, para elaborar a explicación dalgúns dos cambios producidos tras o proceso de disputas territoriais e conflitos armados na rexión ata 1918.

8. Redactar un informe sobre o proceso estudado e a súa vinculación coa actualidade.

UNIDADE 6: Segunda revolución industrial e imperialismo

OBXECTIVOS1. Explicar as principais transformacións técnicas e económicas da denominada segunda

revolución industrial.2. Relacionar o apoxeo político, militar, económico, técnico e militar de Europa co fenómeno do

imperialismo.3. Comprender as causas da expansión colonial.4. Identificar os principais imperios coloniais e localizar as súas áreas de expansión.5. Analizar os principais conflitos coloniais e os seus motivos.6. Reflexionar e valorar o impacto do imperialismo sobre a economía, a cultura, as mentalidades

e as formas de vida dos pobos indíxenas sometidos ao colonialismo.

CONTIDOSCONCEPTOS Novas fontes de enerxía, innovacións técnicas e novas industrias. A revolución dos transportes e das comunicacións, e a integración dos mercados. Crecemento demográfico e migracións transoceánicas. A economía europea e a aparición de novas potencias industriais. A primeira globalización da economía capitalista. Do colonialismo ao imperialismo. Causas da expansión imperialista. A formación dos imperios coloniais: a repartición de África e a expansión imperialista en Asia. O imperialismo non europeo: Estados Unidos e Xapón. A administración dos imperios coloniais. As pegadas do imperialismo.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación e análise de cadros estatísticos e gráficos que axuden a comprender as

transformacións técnicas e económicas da segunda expansión da industrialización.

151

Elaboración dun cadro comparativo dos factores da expansión industrial de Alemaña, Estados Unidos e Xapón, indicando similitudes e diferenzas.

Elaboración e interpretación de mapas conceptuais da segunda revolución industrial e do imperialismo.

Interpretación de imaxes relativas aos cambios sociais. Planificación, organización e redacción dun informe sobre o «novo» imperialismo, utilizando

distintas fontes de información, desentrañando os seus antecedentes históricos. Análise dun documental ou un filme representativo dalgúns dos feitos do tema.ACTITUDES Toma de conciencia do drama da aculturación derivada do fenómeno da colonización. Rexeitamento de toda forma de dominación e explotación tipicamente imperialista. Valoración das actitudes actuais dalgúns líderes e de grupos sociais fronte ao tradicional

intervencionismo de Estados Unidos en América Latina. Curiosidade por coñecer os cambios nas mentalidades, modos de vida e valores da sociedade

do século XIX. Interese por coñecer os personaxes protagonistas das grandes exploracións do interior do

continente africano.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar as transformacións económicas e sociais da segunda fase da revolución industrial e

da consolidación do capitalismo, relacionándoas co fenómeno histórico paralelo da expansión colonial.

2. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes no desenvolvemento da expansión imperialista e da formación dos grandes imperios coloniais, destacando o papel predominante de Europa.

3. Caracterizar o imperialismo como unha nova forma de dominación colonial, explicar as causas –económicas, políticas, ideolóxicas, etc.– que concorreron no fenómeno imperialista, as formas de dominación colonial e os seus diversos efectos ou consecuencias.

4. Obter e analizar información de fontes documentais diversas sobre a segunda industrialización e a expansión colonial, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

5. Redactar un informe sobre as formas de dominio do mundo que adoptou o «novo» imperialismo.

UNIDADE 7: A Primeira Guerra Mundial

OBXECTIVOS1. Explicar as causas profundas e as orixes inmediatas da Primeira Guerra Mundial.2. Recoñecer a responsabilidade dos líderes das principais potencias europeas no seu estoupido.3. Identificar os bloques e países enfrontados na Gran Guerra.4. Recoñecer as características do novo tipo de «guerra total».5. Distinguir as fases da guerra e as súas características.6. Describir as condicións de vida dos soldados na guerra de trincheiras.7. Mostrar preocupación polo modo en que os vencedores impuxeron as condicións de paz.

152

8. Analizar o impacto da guerra en todas as súas vertentes: humana, social, económica, cultural, etc.

9. Valorar o papel da muller na guerra.

CONTIDOSCONCEPTOS As causas da guerra: rivalidades políticas, formación dos bloques e carreira de armamentos,

as crises marroquís e dos Balcáns. A marcha cara a guerra: a crise de xullo. Forzas enfrontadas e escenarios do conflito. Características da guerra. As fases da guerra. Os tratados de paz e o novo mapa de Europa. Consecuencias demográficas, económicas e sociais da guerra. A Sociedade de Nacións e os problemas da posguerra en Europa e nas colonias.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Interpretación de imaxes relativas aos sufrimentos que tiveron que soportar os soldados. Análise a través dun mapa dos cambios políticos e territoriais resultado dos tratados de paz

impostos polos vencedores tras a Primeira Guerra Mundial e as súas consecuencias. Interpretación e análise de cadros estatísticos, gráficos e imaxes para tirar información das

consecuencias da guerra. Obtención de información sobre os fins e obxectivos da Sociedade de Nacións e sobre as

limitacións desa organización. Planificación, organización e redacción dun informe sobre a situación actual do movemento

feminista, desentrañando os seus antecedentes históricos. Análise dun documental ou un filme representativo dalgúns dos feitos do tema.ACTITUDES Toma de conciencia da ameaza que supón a carreira de armamentos para a paz mundial. Adopción dunha postura crítica ante o uso dos medios de comunicación como instrumentos

de propaganda e de exaltación dos sentimentos nacionalistas excluíntes. Rexeitamento da guerra como medio para resolver os conflitos. Valoración positiva do papel das organizacións internacionais como instrumento para arbitrar

e solucionar pacificamente os conflitos. Curiosidade por coñecer os cambios nas mentalidades, modos de vida e valores da sociedade

de principios do século XX. Manexo rigoroso dos conceptos básicos e específicos da Historia do Mundo Contemporáneo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar cronoloxicamente os acontecementos e os procesos máis relevantes relativos as orixes

e ao desenvolvemento da Gran Guerra.2. Explicar as causas –a curto e medio prazo– económicas, políticas, ideolóxicas, etc., que

concorreron no estoupido do conflito, así como as súas diversas consecuencias.3. Identificar os principais mecanismos arbitrados pola Sociedade de Nacións para manter a paz,

garantir a seguridade colectiva e regular pacificamente as relacións internacionais.

153

4. Obter e analizar información de fontes documentais diversas sobre as causas, orixes, desenvolvemento e consecuencias da Primeira Guerra Mundial, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

5. Redactar un informe sobre a situación actual do movemento feminista a partir da información de fontes diversas.

154

UNIDADE 8: A revolución rusa e a URSS

OBXECTIVOS1. Coñecer os principais problemas –políticos, económicos e sociais– da Rusia tsarista a comezos

do século XX e as principais forzas políticas de oposición ao tsarismo.2. Analizar a revolución de 1905 como precedente da definitiva caída do tsarismo en 1917.3. Determinar as causas do estoupido da revolución de febreiro de 1917.4. Explicar as circunstancias que favoreceron a toma do poder polos bolxeviques en outubro de

1917.5. Identificar os problemas que condicionaron a implantación do novo Estado soviético e a súa

pretensión de construír un Estado socialista.6. Ponderar o impacto mundial da revolución bolxevique e as súas repercusións no movemento

socialista europeo.7. Definir as características da ditadura de Stalin.8. Analizar as características do modelo económico e social que se implantou na URSS baixo a

ditadura de Stalin.

CONTIDOSCONCEPTOS A Rusia tsarista a comezos do século XX: as dificultades de modernización e a oposición ao

tsarismo. A revolución de 1905. A revolución de febreiro de 1917 e a caída do tsarismo. A revolución de outubro de 1917 e a toma do poder polos bolxeviques. A implantación do Estado soviético. A guerra civil e o comunismo de guerra. O nacemento da URSS. O impacto mundial da revolución bolxevique. A loita polo poder e o triunfo de Stalin. A URSS baixo a ditadura de Stalin: estatalización da economía e colectivización.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Elaboración dunha cronoloxía dos principais acontecementos da Rusia do século XX ata a

Segunda Guerra Mundial. Análise de textos e obtención de información sobre o proceso revolucionario de 1917. Lectura e análise crítica de carteis de propaganda soviéticos. Interpretación e análise de cadros estatísticos para obter información da evolución da

economía soviética entre 1913 e 1940. Análise dun documental ou un filme representativo dalgúns dos grandes acontecementos da

revolución rusa de 1917. Planificación, organización e redacción dun informe sobre a supervivencia dos movementos

sociais e organizacións políticas de ideoloxía comunista na Rusia actual.ACTITUDES Adopción dunha postura crítica ante o uso e a manipulación de diversos obxectos como

instrumentos de propaganda política e ideolóxica. Interese pola traxectoria da revolución de 1917.

155

Curiosidade por coñecer os cambios que experimentou a sociedade e a política de Rusia durante a primeira metade do século XX.

Interese por valorar o papel dos líderes e dirixentes políticos tanto no proceso revolucionario de 1917 como na implantación do Estado soviético.

Rexeitamento de calquera tipo de réxime autoritario ou ditatorial. Valoración positiva da defensa dos dereitos e liberdades fronte ás prácticas da tortura, o

terror e a represión.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos máis relevantes relativos ás orixes, o

desenvolvemento da revolución rusa de 1917 e o nacemento da URSS.2. Explicar as causas profundas e inmediatas que concorreron nas revolucións rusas de 1917, así

como as súas diversas consecuencias.3. Comparar as etapas de Lenin e de Stalin.4. Obter e analizar información de fontes documentais diversas sobre a revolución rusa de 1917

e o nacemento da URSS, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

5. Redactar un informe sobre a permanencia actual de símbolos e efemérides, así como a supervivencia de movementos sociais e políticos do comunismo ruso.

UNIDADE 9: Os problemas económicos de entreguerras

OBXECTIVOS1. Coñecer os problemas e os desequilibrios da economía mundial tras o final da Primeira Guerra

Mundial.2. Identificar os factores da prosperidade dos anos vinte e as súas limitacións.3. Describir o proceso do crac da bolsa de Nova York.4. Explicar as causas da crise de 1929.5. Analizar o desenvolvemento da Gran Depresión e distinguir os seus diferentes efectos

mundiais.6. Reflexionar sobre os efectos sociais da Gran Depresión.7. Describir as políticas económicas fronte á Gran Depresión.8. Saber que cambios se produciron nos anos vinte e trinta no seo das sociedades occidentais,

nos valores e prácticas sociais e no desenvolvemento dos medios de comunicación.

CONTIDOSCONCEPTOS Os desequilibrios da economía mundial tras a Primeira Guerra Mundial. As dificultades da reconstrución económica de posguerra. A fráxil expansión económica dos anos vinte. Do crac da bolsa de Nova York á crise americana. A Gran Depresión mundial e as súas consecuencias. As políticas económicas fronte á depresión: das políticas clásicas do liberalismo económico á

intervención do Estado na economía.

156

Cambios sociais: novos valores e prácticas sociais. A aparición dunha cultura de masas.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Elaboración dunha cronoloxía dos principais acontecementos económicos do período de

entreguerras. Análise de textos e obtención de información sobre a economía de entreguerras. Lectura e análise crítica de fotografías da época. Interpretación e análise de gráficos e cadros estatísticos para obter información sobre a

evolución da economía mundial entre 1919 e 1939. Planificación, organización e redacción dun informe dun acontecemento actual de relevancia,

utilizando distintas fontes, desentrañando os seus antecedentes históricos. Manexo con propiedade e rigor dos conceptos históricos básicos e específicos.ACTITUDES Toma de conciencia das desigualdades sociais no seo dunha economía capitalista e

proposición de medidas que atenúen as enormes diferenzas entre ricos e pobres. Rexeitamento das inxustizas sociais derivadas da desigual distribución da riqueza. Valoración do papel dos medios de comunicación como vehículos de información e de

entretemento. Curiosidade por coñecer os cambios nos valores e nas prácticas sociais dos anos vinte e

trinta. Interese por analizar o impacto social da crise de 1929. Valoración positiva daquelas políticas que tendan a lograr un verdadeiro Estado do benestar.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar cronoloxicamente e distinguir as características dos períodos de expansión,

prosperidade e recesión que experimentou a economía mundial durante o período de entreguerras, así como as implicacións dun e doutro signo que tiveron nas relacións sociais, os modos de vida, a ocupación laboral ou a política internacional.

2. Explicar os factores que interviñeron no desencadeamento, tanto dos procesos de prosperidade dos anos vinte como da crise económica e a Gran Depresión dos anos trinta, as súas características, os seus mecanismos de difusión, e analizar as consecuencias máis importantes que tivo nas mentalidades e no agravamento dos conflitos sociais, políticos e nas relacións internacionais.

3. Obter e analizar información de fontes documentais diversas sobre os problemas económicos de entreguerras e, en particular, da Gran Depresión dos anos trinta e as súas consecuencias, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

4. Redactar un informe sobre o papel do automóbil como un factor decisivo nos cambios nas mentalidades e hábitos de vida nas actual sociedade de consumo, a partir da información de fontes diversas.

UNIDADE 10: O ascenso dos totalitarismos fascista e nazi

OBXECTIVOS1. Definir que é a democracia, a ditadura, o fascismo e o nazismo.

157

2. Coñecer as características ideolóxicas do fascismo italiano e do nacionalsocialismo alemán, e establecer as súas similitudes e as súas diferenzas.

3. Identificar e sopesar a importancia que tiveron determinados grupos sociais e institucións do propio Estado liberal italiano e alemán no ascenso ao poder do fascismo e do nazismo.

4. Analizar o proceso de implantación da ditadura de Mussolini en todas as ordes (política, social, cultural, etc.).

5. Contextualizar as orixes do Partido Nacional Socialista Alemán dos Traballadores ou abreviadamente Partido nazi.

6. Determinar os factores que favoreceron o ascenso dos nazis ao poder.7. Analizar o proceso de implantación do Estado totalitario do Terceiro Reich.8. Interpretar os fenómenos fascista e nazi como totalitarismos.9. Reflexionar sobre a política racista e antisemita practicada polo nazismo alemán.10. Criticar calquera réxime político que trate de adoutrinar e establecer controis sobre a cultura

e os medios de comunicación.11. Mostrar preocupación por aquelas doutrinas e actitudes que tratan de xustificar unha política

racista e xenófoba.

CONTIDOSCONCEPTOS A crise das democracias. Ideoloxía e bases sociais do fascismo. A crise do réxime liberal italiano. A marcha ao poder do fascismo. A ditadura de Mussolini. Adoutrinamento e control social na Italia fascista. Corporativismo e dirixismo económico do fascismo italiano. A República de Weimar. Os comezos do nazismo. A crise da República e o ascenso ao poder do nazismo. A ditadura nazi e o nacemento do Terceiro Reich. A política nazi de adoutrinamento e propaganda. Racismo e antisemitismo. Autarquía e rearme.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Elaboración dunha cronoloxía da crise das democracias e a implantación das ditaduras na

Europa de entreguerras. Análise de textos e obtención de información do proceso da crise das democracias e da

implantación das ditaduras, en particular dos réximes totalitarios fascista e nazi. Análise crítica de carteis propagandísticos da Italia fascista e da Alemaña nazi. Elaboración dun organigrama ou mapa conceptual sobre as ideoloxías fascista e nazi. Utilización da prensa da época como fonte de información histórica. Análise dun documental ou un filme representativo da historia do fascismo ou do nazismo. Planificación, organización e redacción dun informe sobre un acontecemento actual de

relevancia utilizando distintas fontes de información.

158

ACTITUDES Valoración da democracia como sistema político baseado nos principios de tolerancia,

convivencia, respecto á pluralidade de ideas e garantía dos dereitos. Rexeitamento de todo tipo de réxime político antidemocrático. Toma de conciencia do uso da propaganda como instrumento de adoutrinamento e control e

de transmisión de ideoloxías antidemocráticas. Curiosidade por coñecer como os fascistas e os nazis lograron impor un sistema político e

social sen precedentes na historia.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes da evolución das

democracias e a instauración das ditaduras.2. Identificar as circunstancias históricas que influíron na extensión da democracia na Europa da

posguerra e explicar os factores que fixeron posible a súa temperá quebra.3. Comparar e valorar as diferenzas entre ambos sistemas –democracia e ditadura– no gozo dos

dereitos e liberdades persoais, no exercicio da actividade política e nas relacións sociais.4. Obter e analizar información de fontes documentais diversas sobre a crise das democracias e

o ascenso dos totalitarismos, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

5. Redactar un informe do fenómeno actual da extrema dereita e do neofascismo como una ameaza latente que se cerne sobre os valores de convivencia pacífica e de tolerancia propios das sociedades democráticas.

UNIDADE 11: A Segunda Guerra Mundial

OBXECTIVOS1. Coñecer os factores decisivos na orixe da guerra.2. Reflexionar sobre a política de «acougo» das democracias fronte á actitude militarista e

agresiva das ditaduras nazi e fascista, e do réxime autoritario do Xapón.3. Recoñecer as responsabilidades dos líderes das principais potencias na guerra.4. Identificar os bloques enfrontados na Segunda Guerra Mundial.5. Distinguir os cambios na táctica militar e na aplicación dos avances científico-técnicos da

Segunda Guerra Mundial con respecto á Primeira.6. Describir as fases da guerra e as súas características.7. Analizar o impacto da Segunda Guerra Mundial en todas as súas vertentes.8. Mostrar preocupación polas atrocidades e a barbarie da guerra e en particular polo xenocidio

e o uso do armamento nuclear.9. Valorar os xuízos de Nuremberg e o seu papel na definición dun novo concepto do dereito

internacional.10. Valorar o papel da Organización de Nacións Unidas no mantemento da paz e da seguridade

internacional e na defensa dos dereitos humanos.

CONTIDOSCONCEPTOS Orixes e causas da Segunda Guerra Mundial.

159

O camiño cara a guerra: os golpes de forza de Hitler e o expansionismo xaponés. Forzas enfrontadas e estratexia militar. As fases da guerra. A explotación nazi dos países conquistados. Colaboracionismo e resistencia. Xermanización e xenocidio. Consecuencias humanas, morais, económicas e sociais da guerra. As conferencias de paz e os cambios territoriais. A fundación da Organización de Nacións Unidas.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Elaboración dunha cronoloxía desde as orixes ata o final da Segunda Guerra Mundial. Análise de textos e imaxes e obtención de información sobre os factores decisivos e as orixes

da Segunda Guerra Mundial. Interpretación de mapas históricos sobre a evolución da Segunda Guerra Mundial. Utilización da prensa da época como fonte de información histórica. Análise dun documental ou dun filme representativo da Segunda Guerra Mundial. Planificación, organización e redacción dun informe dun acontecemento actual de relevancia,

utilizando distintas fontes de información, desentrañando os seus antecedentes históricos. Manexo con propiedade e rigor dos conceptos históricos básicos e específicos.

ACTITUDES Interese por coñecer as causas da Segunda Guerra Mundial. Rexeitamento da guerra como modo de resolver os conflitos. Toma de conciencia da barbarie e a deshumanización inherentes á guerra. Valoración do papel de toda organización internacional que como a ONU teña por obxectivos o

mantemento da paz e da seguridade internacional e a defensa dos dereitos humanos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes das orixes e do

desenvolvemento da Segunda Guerra Mundial.2. Explicar as causas –a medio e curto prazo– económicas, políticas, ideolóxicas, etc., que

concorreron no estoupido da Segunda Guerra Mundial, así como as súas diversas consecuencias.

3. Identificar os principais mecanismos arbitrados pola Organización de Nacións Unidas para manter a paz, garantir a seguridade colectiva e regular pacificamente as relacións internacionais.

4. Obter e analizar información de fontes documentais diversas (textos históricos, documentos estatísticos e icónicos, mapas históricos, imaxes, prensa, Internet, etc.) sobre as causas, orixes, desenvolvemento e consecuencias da Segunda Guerra Mundial, valorar a súa relevancia e establecer relacións cos coñecementos adquiridos.

5. Redactar un informe sobre as evidencias e as negacións relativas ao Holocausto xudeu a partir da información de fontes diversas.

160

UNIDADE 12: A Guerra Fría

OBXECTIVOS1. Comprender a xénese dos motivos que levaron ao enfrontamento aos Estados Unidos e á

URSS.2. Establecer as características dese enfrontamento.3. Localizar as zonas onde se concentrou con máis intensidade a oposición entre os bloques e os

principais conflitos que xerou.4. Coñecer as etapas en que se subdivide o período, así como as características definitorias de

cada unha delas.5. Comprender a evolución interna de ambos bloques e as súas repercusións sobre as relacións

internacionais.6. Comprender as causas da finalización do conflito.CONTIDOSCONCEPTOS Significado do concepto de Guerra Fría e da bipolarización da política internacional. Os procesos de formación dos respectivos bloques. Principais etapas do período; as súas principais características. Os conflitos máis relevantes do enfrontamento entre os dous bloques. Os problemas internos de cada bloque e a heteroxeneidade dos mesmos. As causas da desaparición da Guerra Fría.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Análise e comentario de documentos escritos procedentes tanto de fontes primarias como

secundarias. Interpretación de mapas históricos como referentes fundamentais da situación política

analizada. Análise de imaxes como fontes históricas fundamentais para a comprensión plena do período. Elaboración de mapas conceptuais sobre as principais doutrinas estratéxicas de ambos

bloques. Utilización con propiedade e rigor dos conceptos históricos específicos. Utilización da análise multicausal como elemento de comprensión do enfrontamento bipolar.ACTITUDES Valoración crítica dos instrumentos de propaganda ideolóxica e política. Rexeitamento da violencia como forma de resolución dos conflitos. Valoración con rigor das vantaxes e dos inconvenientes de ambos sistemas socioeconómicos. Fomento da tolerancia cara ás opcións ideolóxicas diferentes. Rexeitamento da carreira de armamentos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as causas do desencadeamento da Guerra Fría.2. Establecer as distintas etapas cronolóxicas do conflito e elaborar unha liña do tempo.3. Explicar as posturas dos dous bloques e a definición dos seus intereses.4. Localizar en mapas políticos os principais focos de conflitos e tirar consecuencias da súa

distribución.

161

5. Entender as causas da desaparición da Guerra Fría e da vitoria do bloque capitalista. 6. Analizar as causas, o desenvolvemento e as consecuencias das principais crises do período.

UNIDADE 13: Descolonización e Terceiro Mundo

OBXECTIVOS1. Coñecer as causas dos procesos de descolonización que se iniciaron despois da Segunda

Guerra Mundial.2. Establecer a cronoloxía dese proceso.3. Explicar a descolonización en Asia e África, incidindo nos principais modelos: India e

Paquistán, o Magreb, África subsahariana…4. Comprender o conflito do Oriente Próximo e o seu papel nas relacións internacionais.5. Recoñecer as consecuencias do proceso descolonizador.6. Expor os principais problemas actuais dos países do Terceiro Mundo.

CONTIDOSCONCEPTOS As causas da desaparición dos imperios coloniais europeos. Os principais procesos de independencia en Asia: India e Paquistán, Indonesia e Vietnam. Os principais procesos de independencia en África, especialmente no Magreb. Orixes e evolución do conflito de Oriente Próximo entre israelís e palestinos. Características do neocolonialismo e causas do subdesenvolvemento. Os novos problemas dos Estados do Terceiro Mundo.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Análise e comentario de documentos escritos procedentes tanto de fontes primarias como

secundarias. Interpretación de mapas históricos como recurso para comprender a descolonización e as

súas fases. Análise de imaxes como fontes históricas fundamentais para a comprensión das ideoloxías

subxacentes na cuestión colonial. Elaboración de mapas conceptuais sobre as actitudes das principais potencias colonizadoras

ante a independencia das súas colonias. Utilización da explicación multicausal como instrumento metodolóxico axeitado para explicar

estes procesos. Manexo con propiedade e rigor dos conceptos históricos específicos do tema.ACTITUDES Recoñecemento da igualdade básica de todas as persoas e a perversión de calquera intento

de dominio dunhas sociedades sobre outras. Valoración da liberdade individual e colectiva como un dereito inalienable. Tolerancia e respecto cara ás manifestacións culturais diferentes ás nosas. Condena da guerra como medio de resolución dos conflitos, tanto internos como externos. Condena das ditaduras que se implantaron en moitos destes países tras a independencia.

162

Solidariedade cos pobos explotados e desposuídos do Terceiro Mundo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer o concepto de descolonización e as súas implicacións para a política internacional.2. Establecer as causas de todo tipo que motivaron ese proceso.3. Recoñecer as principais características dos diversos procesos de descolonización, subliñando

coincidencias e diferenzas.4. Coñecer a orixe e o desenvolvemento do conflito de Oriente Próximo.5. Enumerar as características do fenómeno do subdesenvolvemento, así como as súas

principais causas.6. Recoñecer cales son os problemas que axexan na actualidade aos países do Terceiro Mundo.

UNIDADE 14: O mundo capitalista

OBXECTIVOS1. Comprender a evolución da economía capitalista entre 1950 e 1982; as fases de expansión e

recesión.2. Entender que existen diversos modelos de implantación do capitalismo coas súas vantaxes e

os seus inconvenientes.3. Coñecer os inicios do proceso de unidade europea.4. Recoñecer o papel dominante dos Estados Unidos no desenvolvemento do mundo capitalista.5. Observar as desigualdades do sistema capitalista a través do caso de América Latina.

CONTIDOSCONCEPTOS As causas do período de crecemento económico capitalista comprendido entre 1950 e 1973. As consecuencias da crise de 1973-1982. O proceso de unidade europea. Modelos de desenvolvemento capitalista: europeo, asiático e norteamericano. Papel hexemónico dos Estados Unidos no bloque capitalista: causas e problemas. O problema da periferia do sistema: o caso de América Latina.PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Comentario e análise de fontes escritas, tanto primarias como secundarias. Elaboración de mapas conceptuais sobre os diversos modelos de capitalismo. Análise e interpretación de imaxes (fotografías, documentais, filmes, etc.) sobre as cuestiones

tratadas. Elaboración dun informe sobre os problemas de América Latina no período estudado. Interpretación e análise de cadros estatísticos e gráficos referidos á evolución da economía

capitalista. Utilización con propiedade e rigor dos conceptos históricos específicos.ACTITUDES

163

Interese por coñecer os mecanismos económicos propios do capitalismo. Valoración da democracia parlamentaria como sistema político fronte ás ditaduras. Valoración positiva das vantaxes que supón o modelo do Estado do benestar. Capacidade crítica fronte ás desigualdades que xera o sistema económico capitalista mundial.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as diversas etapas da economía capitalista no período estudado.2. Recoñecer o proceso de formación da unidade europea e os seus problemas.3. Observar a existencia de diversos modelos de desenvolvemento capitalista e saber as súas

vantaxes e os seus inconvenientes.4. Comprender o papel hexemónico dos Estados Unidos no mundo capitalista: as súas causas e

as súas consecuencias.5. Explicar os problemas que se presentan na periferia do sistema capitalista: o caso de América

Latina.

UNIDADE 15: O mundo comunista

OBXECTIVOS1. Coñecer a evolución política interna da URSS desde a morte de Stalin ata Gorbachov.2. Explicar as principais características da implantación do comunismo na Europa do Leste.3. Recoñecer a expansión do comunismo por outros continentes: Asia, África e América Latina.

Observar as súas características peculiares.4. Avaliar a aparición doutros modelos de implantación do comunismo.5. Coñecer as causas da crise final do comunismo na URSS e nas democracias populares do leste

de Europa.

CONTIDOSCONCEPTOS A situación da URSS tras a morte de Stalin: a desestalinización e a época de Breznev. O fracaso dos intentos reformistas de Gorbachov. A crise final da URSS. O final do imperio soviético. A expansión do comunismo en Europa e a formación do bloque prosoviético. Aspectos

políticos e económicos. A expansión do comunismo fóra do marco europeo. O modelo chinés. Os réximes comunistas

en África e América Latina.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Análise e comentario de textos históricos, tanto primarios como secundarios. Realización de traballos de indagación sobre as causas da expansión do comunismo. Utilización da explicación multicausal para comprender a crise final da URSS. Elaboración de mapas conceptuais sobre os distintos períodos da historia soviética.

164

Análise de táboas estatísticas sobre a evolución económica da URSS e China. Análise de mapas políticos sobre a xeoestratexia soviética en Europa e sobre a expansión

comunista en Asia. Realización de eixes cronolóxicos das principais etapas e acontecementos protagonizados

polos Estados comunistas.

ACTITUDES Rigor crítico na utilización dos distintos tipos de fontes. Tolerancia e respecto cara a outras ideoloxías e xeitos de pensar. Rexeitamento das explicacións unilineais debido á súa parcialidade e insuficiencia para

comprender os fenómenos históricos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as características políticas e socioeconómicas da sociedade soviética.2. Entender as razóns do afundimento do réxime soviético.3. Establecer as razóns do expansionismo soviético en Europa no contexto da Guerra Fría.4. Comprender as razóns da expansión do comunismo por outros continentes: Asia, África e

América Latina.5. Valorar a aparición de modelos de réximes comunistas alternativos ao soviético.

UNIDADE 16: O mundo entre dous milenios

OBXECTIVOS1. Recoñecer os cambios producidos no contexto internacional tras a desaparición da Guerra

Fría: a unipolaridade dos E.U.A.2. Analizar a aparición de novos conflitos con causas diversas: xeopolíticas, económicas,

nacionalistas, etc.3. Coñecer a aparición do terrorismo na escena internacional e os cambios que iso implica.4. Estudar os novos problemas da escena internacional.5. Recoñecer o fenómeno da globalización e as súas características.6. Explicar as consecuencias económicas da globalización.7. Coñecer os cambios nos fundamentos ideolóxicos globalizadores: a democracia e os dereitos

humanos.8. Recoñecer os principais cambios sociais, culturais e tecnolóxicos do mundo a principios do

século XXI.

CONTIDOSCONCEPTOS Características fundamentais das relacións internacionais desde 1989. Os principais conflitos: guerras do Golfo, Iugoslavia e Cáucaso. O terrorismo internacional: orixes e papel na política internacional actual.

165

Os novos problemas das relacións internacionais: Estados malogrados, tráficos ilegais, proliferación armamentística, etc.

O fenómeno da globalización. As súas principais características. Os novos paradigmas ideolóxicos: a democracia parlamentaria e os dereitos humanos. As transformacións socioculturais, relixiosas e científicas no cambio de milenio. Os cambios sociais recentes: migracións e emancipación feminina. As características da sociedade postindustrial.

PROCEDEMENTOS, DESTREZAS E HABILIDADES Comentario de mapas históricos sobre a localización e evolución dos conflitos actuais máis

importantes. Elaboración de eixes cronolóxicos que conteñan os principais fitos do período. Utilización da análise multicausal para comprender os diferentes conflitos bélicos. Realización de debates sobre a interpretación en historia. O seu papel e a súa metodoloxía. Elaboración de mapas conceptuais que expliquen os principais cambios sociais, culturais e

relixiosos do período estudado. Análise e comentario de documentos textuais procedentes de diversas fontes. Análise e comentario de táboas estatísticas e gráficos referidos ás diversas variables

económicas estudadas. Elaboración dun informe sobre os movementos antiglobalización.ACTITUDES Fomento da tolerancia e do diálogo como base das relacións internacionais. Valoración do papel dos organismos internacionais como instrumentos para a resolución dos

conflitos entre nacións. Valoración positiva da existencia de minorías étnicas, políticas ou relixiosas como instrumento

de enriquecemento xeral. Condena do terrorismo como medio de acción política e militar. Valoración ecuánime do fenómeno da globalización. Tolerancia ante opcións ideolóxicas, relixiosas ou sociais distintas das propias. Valoración positiva da extensión da democracia e dos dereitos humanos. Rigor crítico na análise da incidencia dos avances científicos e tecnolóxicos sobre a sociedade. Valoración crítica do papel dos medios de comunicación como vehículos de información e de

entretemento.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as características xerais da situación internacional tras a Guerra Fría.2. Identificar a tipoloxía dos novos conflitos e as súas causas.3. Analizar e comprender a orixe do terrorismo internacional e o seu papel actual.4. Coñecer o fenómeno da globalización e as súas características.5. Avaliar os cambios sociais, culturais, relixiosos e científico-tecnolóxicos que definen a nosa

sociedade actual.

CONTIDOS MÍNIMOS

166

Coñece-lo concepto de "Antigo Rexime" e ser capaz de compara-los seus principais rasgos cos que caracterizan ó Mundo Contemporáneo.

Coñece-lo pensamento político dos principias filósofos ilustrados: Locke, Voltaire, Montesquieu e Rosseau

Explicar e comparar as corresntes económicas ilustradas

Recoñece-los principais cambios nas técnicas agrarias e comprende-las transformacións no sistema da propiedade da terra.

Coñece-los rasgos definitorios e as etapas do proceso de industrialización.

Coñece-las bases teóricas e o funcionamento do sistema capitalista.

Valora-la lenta evolución política que levou a Occidente dende a Monarquía absoluta ata a Democracia. Identifica-las bases teóricas do Liberalismo e do Nacionalismo.

Relaciona-las transformacións sociais coas transformacións económicas. Recoñecer e distingui-la teorías marxistas das anarquistas.

Coñece-las causas do imperialismo.

Coñece-las circunstancias económicas e políticas nas que xéstase a Gran Guerra.

Comprender por qué a Paz de Versalles non supón unha verdadeira pacificación.

Recoñece-las persistencias do Antigo Réxime na Rusia zarista de comenzos de século.

Tipifica-los acontecementos de 1917 como modelo de revolución socialista e recoñece-las súas diferencias coas revolucións liberais.

Coñece-los grandes rasgos de evolución económica mundial dende o remate da Gran Guerra ata a Gran Depresión.

Comprende-la orixinalidade da ideoloxía faixista e o seu enraizamento na crise social da Europa de entre guerras.

Comprende-las profundas repercusións demográficas, sociais, económicas, políticas e ideolóxicas da 2ª Guerra Mundial.

Comprende-los conceptos de "Guerra Fría" e "Coexistencia Pacífica" e explica-lo seu funcionamento tanto en situación de paz como de " conflicto localizado".

Coñece-las causas e principais etapas do proceso descolonizador.

Coñece-los grandes rasgos da evolución económica mundial dende 1950 ata 2000, identificando os distintos principios ideolóxicos e funcionais da economía de mercado e da economía planificada así como a fonda brecha entre desenvolvemento e subdesenvolvento.

Coñece-los principais fitos do proceso de integración europeo.

Comprende-la importancia dos cambios sociais habidos na década dos 60.

Coñece-las causas do Conflicto do Oriente Medio así como do rexurdimento do integrismo islámico.

Comprende-las dificultades das democacias pobres, particularmente no caso de América Latina.

167

Comprende-las repercusións dos cambios na Europa do Leste na chamada "Nova orde internacioal".

Ser capaz de clasificar un texto histórico distinguindo entre fontes primarias e secundarias, de analizalo recoñecendo e explicando as súas ideas principais e de comentalo utilizando os coñecementos históricos adquiridos sobre o tema.

Coñece-la evolución do mapa de Europa entre 1914 e 1995.

Coñece-los cambios habidos nos mapas de África e Asia a partir da descolonización.

Utilizar un vocabulario histórico mínimamente axeitado.

Identificar algunhas das principias correntes artistas do séculos XIX e XX

TEMPORALIZACIÓN 1ª Avaliación: 1ª parte (temas I-VI) 2ª Avaliación: 2ª parte (temas VII-XI)

3ª Avaliación: 3ª parte (temas XII- XVI)

168

HISTORIA DE ESPAÑA 2º BACHARELATO

INTRODUCIÓNA presente proposta curricular responde ao modelo da programación didáctica para a materia

de Historia de 2º curso de Bacharelato organizada segundo os criterios definidos pola Consellería de Educación no Decreto 126/2008, do 19 de xuño (DOG de 23 de xuño de 2008), polo que se establece o currículo do Bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia. A Historia é unha materia común para todas as modalidades do Bacharelato, cunha dedicación semanal de 3 horas e aproximadamente unhas 95 horas anuais.

OBXECTIVOS XERAIS

Identificar e situar no espazo e no tempo os procesos globais e acontecementos máis relevantes da historia de España, a súa diversidade territorial e a especificidade de Galicia para comprender a xénese da historia recente.

Coñecer e comprender os procesos da historia contemporánea máis importantes, tanto pola súa xénese como polas súas repercusións na actualidade, observando as interrelacións que se dan entre os feitos políticos, sociais, económicos e culturais.

Desenvolver unha perspectiva integradora da historia de España que respecte a pluralidade de identidades que a conforman –non só territoriais, senón tamén sociais– e que potencie actitudes de solidariedade.

Situar o proceso histórico español e a súa variedade identitaria no marco internacional para poder ver as implicacións e influencias mutuas e ser capaces de ter unha idea coherente e articulada da historia.

Distinguir os cambios conxunturais dos trazos que identifican os procesos históricos profundos para se capaces de pensar historicamente sobre os problemas máis relevantes do mundo actual.

Coñecer o proceso de formación das normas que regulan o ordenamento constitucional, promovendo o compromiso cos valores democráticos e o interese por participar na vida cidadá.

Valorar e comprender as loitas contra as discriminacións que producen opresión e inxustizas, comprometéndose na defensa dos dereitos humanos e tomando consciencia da necesidades de ter presentes suxeitos xeralmente silenciados na historia, en especial as mulleres.

Seleccionar e interpretar información procedente de diversas fontes aplicando as técnicas metodolóxicas propias da materia (composición de textos, interpretación de imaxes, mapas, gráficas) para contrastar diversos puntos de vista e desenvolver a capacidade de exercer a crítica histórica.

Realizar investigacións de carácter histórico no ámbito de referencia do alumnado, manexando fontes como a historia oral, a prensa ou as tecnoloxías da información e da comunicación para aproximarse á propia comunidade, comprender o carácter provisorio do coñecemento e a diversidade das manifestacións históricas.

169

SECUENCIA DE CONTIDOS

CONTIDOS COMÚNS

Localización no tempo, no espazo e contextualización de procesos, estruturas e acontecementos relevantes da historia de España, identificando os elementos que contribuíron a configurar os trazos actuais de Galicia e España.

Identificación e comprensión dos elementos de causalidade que se dan nos procesos de evolución e cambio para a historia de España e para a configuración da realidade actual na súa diversidade.

Busca, selección e interpretación da información procedente de diversas fontes primarias e secundarias: textos, mapas, gráficas, imaxes, tradición oral, prensa, así como a proporcionada polas tecnoloxías da información e da comunicación, para elaborar explicacións históricas rigorosas e comunicalas por escrito ou oralmente.

Análise de temas destacados, como o papel das mulleres na historia ou a articulación territorial do Estado, participando en debates en que se aborden criticamente as achegas de diferentes puntos de vista.

Elaboración de pequenos traballos de investigación no contorno sobre algún momento destacado da historia contemporánea, establecendo conexións cos marcos galego, español e europeo e contrastando diferentes interpretacións historiográficas.

0.- AS RAÍCES HISTÓRICAS:

a) Contidos conceptuais- Os inicios do poboamento peninsular.- A Hispania romana. Gallaecia.- Os reinos xermánicos de Hispania.- A Península Ibérica na Idade Media: Al-Ándalus.- A Península Ibérica na Idade Media: os reinos cristiáns.- Os inicios do Antigo Réxime: Os Reis Católicos. A monarquía dos Austrias. Conquista

e explotación da América española. A Galicia dos Austrias.

b) Contidos procedementais - Utilización de mapas, imaxes e textos históricos relacionados cos contidos da unidade. - Visionado de documentais da Hª de España relacionados cos contados da unidade.

c) Contidos actitudinais- Valoración de épocas de culturas distintas á actual como elementos enriquecedores da

existencia colectiva da nosa sociedade.- Toma de conciencia da importancia dunha preparación en Historia para adoptar unha

posición social crítica propia.- Preocupación polo rigor na busca e na interpretación da información histórica.

I.-ESPAÑA A FINAIS DO ANTIGO RÉXIME

a).- Contidos conceptuais- As unidades integrantes da coroa española. O centralismo borbónico.- Os elementos económicos sociais e políticos que configuran o Antigo Réxime- O reformismo ilustrado.- O impacto da Revolución francesa e a crise da monarquia española - Galicia no Antigo Réxime.

170

b) Contidos procedementais:- Establecemento das diferencias existentes entre monarquía absoluta e monarquía

constitucional coa axuda de textos que reflictan a actuación de Fernando VII

c) Contidos actitudinais:- Interese por coñece-las causas e os motivos das actuacións persoais na explicación dos

cambios históricos.- Valoración do diálogo e da tolerancia para resolve-los conflictos en contraposición ó

dogmatismo e á violencia.- Consideración do labor de certos personaxes históricos para conseguir unha maior

liberdade política.- Valoración crítica do absolutismo.

II.-A TRANSICIÓN DO ANTIGO RÉXIME A ESPAÑA CONTEMPORÁNEA

a) Contidos conceptuais- A Guerra da Independencia como guerra revolucionaria e guerra contra o francés.- As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1812.- O reinado de Fernando VII: 1814-1833. - A independencia das colonias españolas de América.

b) Contidos procedementais:- Establecemento das diferencias existentes entre monarquía absoluta e monarquía

constitucional coa axuda de textos que reflictan a actuación de Fernando VII

c) Contidos actitudinais:- Interese por coñece-las causas e os motivos das actuacións persoais na explicación dos

cambios históricos.- Valoración do diálogo e da tolerancia para resolve-los conflictos en contraposición ó

dogmatismo e á violencia.- Consideración do labor de certos personaxes históricos para conseguir unha maior

liberdade política.- Valoración crítica do absolutismo.

III.-A CONSTRUCCIÓN DO ESTADO LIBERAL E AS SÚAS DIFICULTADES

a) Contidos conceptuais

- A España isabelina. O carlismo e as opcións liberais.Carlistas e liberais en Galicia. O sistema político-administrativo do moderantismo: A Constitución de 1845.

- O Sexenio Democrático. A Constitución de 1869. A Primeira República e o Federalismo.

- A Restauración. O sistema político da Constitución de 1876 e o seu funcionamento.- A crise da Restauración. Do desastre de 1898 a folga xeral de 1917. O

Rexeneracionismo e a xeneración de 98. O Republicanismo.- Os comenzos da cuestión nacional en España: rexionalismo e nacionalismo en Galicia,

Pais Vasco e Cataluña.

171

b) Contidos procedementais:- Análise de fragmentos significativos da Constitución de 1845 e da Constitución de 1869

para establecer semellanzas e diferencias entre os distintos sistemas de goberno.- Clasificación dos distintos factores que interveñen nunha situación revolucionaria.- Elaboración dunha pequena sintese das teorías dos principais ideólogos do nacionalismo

galego, catalán e do Rexeracionismo.

c) Contidos actitudinais:- Valoración crítica dos diversos modelos de organización do poder político.- Rexeitamento do dogmatismo e da violencia e recoñecemento do valor do diálogo e da

tolerancia para resolve-los conflictos.

IV.-AS TRANSROMACIÓNS SOCIOECONÓMICAS Ó LONGO DA ESPAÑA LIBERAL (1833-1923)

a) Contidos conceptuais- A revolución liberal e o cambio agrario. A evolución diverxente das agriculturas en

España. O caso galego.- Industrialización e desindustrialización na España do século XIX. Factores internos e

externos da evolución económica. O crecemento no primeiro tercio do século XX.- O ferrocarril e a formación dun mercado nacional. O comercio. - A demografía. O débil desenvolvemento das cidades. Os movementos migratorios e a

participación de Galicia neles.- A sociedade: unha sociedade de clases con restos do antigo réxime. O papel dos

militarese da igrexa. O nacemento e desenvolvemento do movemento obreiro. O agrarismo na Galicia caciquil. A situación da muller e movementos feministas.

- Cultura e educación. Os avances científicos e tecnolóxicos.

b) contidos procedementais- Identificación e análise dos factores causantes dos desequilibrios territoriais no

desenvolvemento económico da España contemporánea.- Establecemento de relacións entre a industrialización e a evolución demográfica e

social, os movementos migratorios, os medios de transporte, as repercusións no ámbito familiar, os cambios na alimentación, a hixiene, a organización dos espacio urbano, etc.

- Localización no mapa de España das zonas de maior peso de terras desamortizadas.

c) Contidos actitudinais:- Valoración das melloras nas condicións de vida actuais como resultado das conquistas

sociais.- Respecto polas sociedades que teñen unha forma de vida diferente á nosa, valorando a

pluralidade e relativizando o valor da nosa cultura.

V.-ESPAÑA NO PERÍODO DE ENTREGUERRAS

a) contidos conceptuais- O réxime político da Dictadura de Primo de Rivera e as súa política económica. O

desenvolvemento da oposición e a caída de monarquía.- A II República. A Constitución de 1931. As grandes reformas nos distintos terreos.

Etapas do réxime republicano. A conflictividade social, política, ideolóxica e nacional. O Estatuto galego de 36. O voto feminino.

172

- Sublevación militar e guerra civil. Dimensión política e internacional do conflicto. Evolución das dúas zonas: revolución social e conflitos na zona republicana; a formación do estado franquista.

b) Contidos procedementais:- Utilización de videos que faciliten a comprensión da época estudiada.- Utilización de diversas fontes que permitan identifica-la evolución no tempo de

aspectos relacionados coa vida cotiá.

c) Contidos actitudinais:- Toma de conciencia das desigualdades existentes dentro da poboación española nesta

época.- Respecto ós pobos, nacións e estados a exerce-la súa soberanía e desenvolve-la la súa

cultura sen prexuízo dos dereitos e liberdades dos demais.

VI.-A DITADURA FRANQUISTA

a) contidos conceptuais- Fundamentos ideolóxicos e sociais do réxime franquista. - Caracteres políticos e institucións do réxime.- Autarquia e estancamento económico.- Do illamento exterior ó recoñecemento internacional.- O Plano de Estabilización e as bases do desenvolvemento dos anos sesenta. Os inicios

da crise.- Migraciones interiores e exteriores. Evolución da estructura social.- As forzas de oposición a ditadura. Os conflictos sociais e políticos. O significado do

exilio.- A dinámica cultural do franquismo. - A vida cotiá no franquismo. O seu impacto en Galicia.

b) Contidos procedementais:- Utilización de diversos medios (vídeos, diapositivas, discos, fotografías, ...) que

faciliten a comprensión das tensións e da dinámica cultural durante o franquismo.- Utilización de diversas fontes que permitan identifica-la evolución no tempo de

aspectos relacionados coa vida cotiá.- Identificación, coa axuda de distintas fontes de información, das características de

intolerancia en réximes políticos de corte totalitario.

c) Contidos actitudinais:- Valoración da democracia e compromiso na súa defensa.- Solidariedade cos pobos que atravesan situacións de autoritarismo político.- Valoración do labor realizado por determinados grupos sociais para conseguir unha

España democrática.- Rexeitamento do autoritarismo que coarta as liberdades e os dereitos fundamentais das

persoas.

173

VII.- A ESPAÑA ACTUAL

A) Contidos conceptuais- O proceso de transición á democracia, logros e limitacións. A Constitución de 1978:

principios e institucións democráticas. O proceso autonómico e o Estatuto de autonomía de Galicia.

- Os gobernos democráticos. Cambios sociais, económicos, lexislativos e culturais. A construcción do estado do benestar.

- Galicia e España na Unión Europea. O papel de España no contexto internacional.- Problemas e perspectivas actuais.

b) Contidos procedementais:- Realización de organigramas representativos da organización e do funcionamento das

institucións autonómicas.- Análise comparativa dos trazos que definen a Constitución de 1978 respecto dos que

tiña a de 1931.

c) Contidos actitudinais:- Cooperación na consecución de intereses que beneficien á comunidade e actitude de

implicación na resolución de problemas que lle afecten á mesma.- Utilización do diálogo, a tolerancia, o pluralismo e os valores democráticos nas

relacións persoais e no grupo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Recoñecer e valorar os procesos da historia peninsular anteriores ao século XVIII que resultan máis significativos para a comprensión da época contemporánea, as súas pegadas na actualidade no conxunto do territorio e as peculiaridades en Galicia.

Trátase de avaliar a capacidade de recoñecer e situar no tempo os vestixios do pasado e a súa diversidade no espazo, valorando criticamente a importancia histórica dalgúns procesos como a institucionalización do patriarcado a través do dereito romano, a formación dos reinos peninsulares na Idade Media ou o papel da monarquía hispánica no mundo. Valorarase tamén a capacidade de identificar e contextualizar o legado material e simbólico que para Galicia supón o megalitismo atlántico, a cultura castrexa ou o camiño de Santiago. Tamén se comprobará a súa competencia para diferenciar os trazos de cambio e continuidade que representa o século XVIII.

2. Analizar e caracterizar a crise do Antigo Réxime en España e as dificultades na construción do Estado liberal, sinalando as relacións deste proceso no contexto internacional, así como a súa repercusión en Galicia.

Trátase de que o alumnado poida identificar os trazos característicos do Antigo Réxime opoñéndoos, tanto ao proxecto universalista da Ilustración como ás realizacións prácticas no Estado liberal burgués. Tamén se avaliará a capacidade para recoñecer as dificultades na construción do réxime liberal en España, o limitado impacto dos esforzos democratizadores, as características do sistema político da Restauración e as confrontacións sociais, políticas e militares que conduciron á súa crise. Reflexionarán sobre os mecanismos de construción do Estado nacional en España, a súa debilidade e a articulación doutros discursos nacionalistas.

3. Comprender as dificultades no desenvolvemento da economía capitalista e da sociedade de clases en España dando conta da diversidade de ritmo e intensidade con que se produce nos distintos territorios

174

peninsulares e especialmente das peculiaridades en Galicia, recoñecendo as conexións co contexto internacional.

Trátase de comprobar que o alumnado comprende as dificultades no desenvolvemento da economía de mercado en España e as desigualdades territoriais, explicando, por exemplo, a tardía modernización agraria e industrial de Galicia. Por outra parte, as alumnas e os alumnos deberán ser capaces de recoñecer os procesos de exclusión da sociedade liberal burguesa e os novos mecanismos de dominación e integración das mulleres. Tamén deben comprender o carácter oligárquico dos grupos hexemónicos, a debilidade das clases medias, a importancia que o internacionalismo ten na organización das correntes do movemento obreiro e a relevancia do movemento campesiño.

4. Comprender os cambios e conflitos que se producen en España durante o período de entreguerras. Por unha parte, a crise da Restauración, que amosa a incapacidade dos grupos hexemónicos para articular un proxecto liberal para España e desemboca na ditadura de Primo de Rivera. Por outra, o alumnado debe ser capaz de recoñecer e valorar a transcendencia da Segunda República, relacionándoa co contexto europeo en que tamén se produce a contraposición entre réximes democráticos e autoritarios.

Con este criterio comprobarase se o alumnado é capaz de analizar a multicausalidade na xénese das etapas que se van estudar: os conflitos sociais, políticos e de organización territorial que as constitúen. Tamén amosarán a súa competencia para explicar a conxuntura económica e social en que xorde a Segunda República (valorándoa como a primeira experiencia plenamente democrática do país, momento en que se fixo un grande esforzo modernizador e de atención a vellas cuestións de xustiza social) e os conflitos que tivo que afrontar ao longo das súas diversas etapas.

5. Comprender a orixe, desenvolvemento e consecuencias da Guerra Civil. Recoñecer, analizar e rexeitar as peculiaridades ideolóxicas e institucionais da ditadura franquista e a influencia que a conxuntura internacional tivo na evolución do réxime.

Este criterio pretende comprobar a habilidade do alumnado para explicar as orixes da sublevación militar e a transcendencia dos apoios internacionais. Tamén amosará a capacidade de criticar as bases ideolóxicas, os apoios sociais e a institucionalización da ditadura franquista, e como os acontecementos internacionais influíron no devir do réxime. Comprobarase ademais que o alumnado comprende a evolución da España franquista, analizando o progresivo divorcio da sociedade e o réxime a partir dos anos 60.

6. Describir os trazos e dificultades do proceso de transición democrática e a súa transcendencia, identificar as características da Constitución de 1978 e do Estatuto de Autonomía de Galicia e explicar os cambios políticos, económicos, sociais e culturais que achegaron a forma de vida da sociedade española aos estándares da Europa desenvolvida.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado para explicar os cambios introducidos na situación política, social, económica e cultural de España nos anos seguintes á morte de Franco e o papel dos artífices individuais e colectivos destes cambios, analizando criticamente o proceso de recuperación da convivencia democrática. As alumnas e os alumnos tamén deberán coñecer a estrutura e os principios que regulan a organización política e territorial do Estado, e identificarán os cambios económicos, políticos, sociais e culturais dos anos 80 e a importancia do ingreso na Comunidade Europea (hoxe, Unión Europea). Por último, amosarán a capacidade de reflexionar e debater sobre algún problema da realidade actual.

7. Coñecer e utilizar as técnicas básicas da indagación e explicación histórica, como recoller información de diferentes fontes, valoralas criticamente e elaborar textos de contido histórico, utilizando con rigor o vocabulario específico e sendo capaces de traballar en grupo, amosando unha actitude participativa e colaborando na resolución de conflitos.

175

Este criterio pretende avaliar se as alumnas e os alumnos adquiriron a competencia necesaria para seleccionar, analizar e utilizar a información que achegan as fontes de documentación histórica, en especial os textos, mapas, datos estatísticos e iconográficos, comprobando as destrezas no manexo das tecnoloxías da información e da comunicación e a capacidade para comunicar oralmente e por escrito as súas conclusións. Igualmente importante, permite comprobar se son quen de mostra capacidades sociais como a tolerancia, o sentido crítico e o traballo en equipo.


Competencia en comunicación lingüística. O desenvolvemento desta competencia permite expresar, comunicarse, comprender… de forma oral e escrita, a través de:

- Lectura, comprensión e síntese da información escrita e oral que recibe o alumnado.- Análise, comentario e interpretación de documentos históricos.- Contraste de interpretacións historiográficas e elaboración de sínteses integrando informacións

de distinto signo.- Utilización de fontes orais para a realización e exposición de pequenos traballos sobre a

evolución de aspectos relacionados coa vida cotiá de períodos recentes da historia.- Definir termos históricos. Expresar correctamente, de forma oral e escrita, ideas propias e

relacionadas co coñecemento histórico. - Redactar comentarios e desenvolver temas de carácter histórico, a partir de documentos de

carácter histórico.

Competencia social e cidadá. O estudo da historia permite comprender a realidade social en que se vive, convivir e exercer a cidadanía democrática unha sociedade plural, así como o seu carácter evolutivo. Ao seu desenvolvemento contribúese:

- Promovendo o interese polo coñecemento crítico de sociedades e culturas diversas, tanto históricas como actuais, e a súa percepción como elementos enriquecedores da existencia colectiva da humanidade.

- Consolidando actitudes e hábitos de tolerancia e solidariedade entre os diferentes pobos de España, respectando e valorando positivamente os aspectos comúns e diferenciais e a pertenza simultánea a máis dunha identidade colectiva.

- Fomentando do compromiso activo, responsable e consciente coa paz, a democracia e os dereitos humanos e sensibilidade fronte os problemas derivados das situacións de desigualdade.

- Tomando conciencia da importancia dunha preparación en Historia para adoptar unha posición social crítica propia.

- Valorando o diálogo e a tolerancia para resolver os conflitos, en contraposición ao dogmatismo e á violencia.

Competencia cultural e artística. Esta competencia supón coñecer, comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, ás que o estudo da historia contribúe:

- Interpretando as manifestacións artísticas como expresión da cultura e da sociedade que as produce.

- Analizando, valorando e comentando obras de arte, obras fílmicas e literarias, que ademais son fontes de información histórica.

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico. A competencia que permite a adecuada percepción do espazo físico en que se desenvolven a vida e a actividade humana, tanto a grande escala como no contorno inmediato e a habilidade para interactuar co espazo circundante. Ao desenvolvemento desta competencia contribúese mediante:

176

- A análise e comentario de mapas históricos referidos a aspectos políticos, territoriais, bélicos, económicos… das diversas etapas e culturas históricas.

- A localización e relación dos feitos históricos co espazo xeográfico onde se producen.- A valoración dos cambios e transformacións do espazo como consecuencia dos diversos feitos

protagonizados pola acción humana.

Competencia matemática. Consiste na habilidade para utilizar e relacionar os números, as súas operacións, os símbolos e as formas de expresión e razoamento matemático, para producir e interpretar distintos tipos de información e ampliar o coñecemento sobre aspectos cuantitativos, espaciais e cronolóxicos da realidade. Ao desenvolvemento desta competencia contribúe:

- A realización de operacións de cálculo para a confección de eixes cronolóxicos, gráficas (circulares, de barras ou liñas) a partir de datos numéricos.

- A análise e comentario de situacións socioeconómicas que presentan unha evolución nos indicadores en táboas de datos, gráficas de liñas e barras.

- Resolución de problemas mediante cálculos porcentuais para a elaboración de gráficas.

Competencia para aprender a aprender. O dominio desta competencia supón dispoñer de habilidades para afondar na aprendizaxe e ser capaz de continuar aprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomo. Ao desenvolvemento desta competencia contribúese con:

- A ampliación dos coñecementos adquiridos e a comunicación do propio traballo.- A elaboración de esquemas, mapas conceptuais e táboas comparativas para comprender,

relacionar e asimilar mellor os coñecementos.- A aprendizaxe dos propios erros e a comprobación do nivel de coñecementos adquiridos a

través das actividades propostas e das probas de avaliación.

Tratamento da información e competencia dixital. Consiste en dispoñer da habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar información, para transformala en coñecemento, ao que se contribúe:

- Buscando e procesando información obtida de fontes diversas: cartográficas, iconográficas, textuais, fílmicas e a Internet.

- Confeccionando e analizando gráficas, táboas de datos e eixes do tempo.- Presentando de forma escrita, ordenada, estruturada e clara a información obtida.

Autonomía e iniciativa persoal. A adquisición desta competencia permite ser capaz de imaxinar, emprender, desenvolver e avaliar accións ou proxectos individuais ou colectivos con creatividade, confianza, responsabilidade e sentido crítico, ao que se contribúe potenciando:

- A capacidade de análise e crítica, argumentando os propios puntos de vista de forma razoada.- A aplicación dos coñecementos adquiridos a novas situacións.- A planificación e responsabilidade sobre os compromisos adquiridos no traballo individual e

colectivo.

CONTIDOS MÍNIMOS

0.- Orixes históricos do Estado Español:- Acontecementos máis significativos

I.- España a finais do Antigo Réxime:- As particularidades da monarquía hispánica: monarquía de múltiples reinos.- A demografía e a organización social no S. XVIII.- A estructura económica no s. XVIII.- Características da Ilustración e as peculiaridades españolas.- As reformas do Estado Borbónico: a unificación e o centralismo.

177

II.- A transición do Antigo Réxime a Epaña contemporánea:- A guerra da Independencia como guerra revolucionaria e guerra contra o francés.- O enfrentamento liberalismo-absolutismo: As Cortes de Cádiz, a Constitución de 1812 e o

reinado de Fernando VII

III.- A construcción do Estado liberal e as súas dificultades:- O liberalismo político e a súa evolución: A España isabelina, O sexenio democrático e o

sistema da Restauración.- Estudio comparado das constituciones de 1845, 1869 e 1876.

- A perda das últimas colonias. -A crise da Restauración. - O Rexeneracionismo e a Xeneración do 98. - O xurdimento dos nacionalismos. - A crise social.

IV.- As transformacións socioeconómicas ó longo da España liberal (1833-1923)- Estudio demográfico deste período.- Aspectos económicos: o papel da terra, as desamortizacións, o ferrocarril e a formación dun

mercado nacional, industralización e comercio.- Unha sociedade de clases con residuos do antigo Réxime: o papel dos militares e da Iglesia; o

nacemento do movemento obreiro.

V.- España no período de entreguerras- O réxime político da Dictadura de Primo de Rivera- Motivos da proclamación da II República e as súas etapas.- Análisis de la Constitución de 1931.- Causas del fracaso de la República- A Guerra Civil (1936-1939): fundamentos políticos, sociales y económicos da España en guerra.

VI.- A Dictadura franquista:- Plantexamentos políticos do franquismo.- Etapas do franquismo ecaracterización social e económica.

- A oposición á dictadura.

VII.- A España actual: - A Transición - A Constitución de 1978- O estado das autonomías- A situación socioeconómica ata os anos 90.

TEMPORALIZACIÓN

- 1ª Avaliación: temas 0-I-II- 2º Avaliación: temas III-IV- 3ª Avaliación: temas V-VI-VII

178

Historia da Arte 2º Bacharelato

Introdución Decreto 126/2008 do 19 de Xuño, polo que se establece a ordenación e o e o currículo de bacharelato na CCAA Galicia. Orde do 24 de Xuño.

Obxectivos Xerais 1. Acercar ó alumnado á comprensión da imaxe é a súa valoración estética.2. Proporcionar os métodos adecuados para que a obra de arte sexa

apreciada dunha forma global.3. Estudar as obras artísticas non como realizacións de individuos illados

senón como parte integrante dun contexto histórico.4. Valorar o patrimonio artístico e desenvolver un interese pola súa

conservación, como fonte da acceso á historia.

Contidos

1. A arte como expresión humana no tempo e no espazo.

Contidos conceptuais:

Definición e clasificación das artes. A linguaxe das formas: iconografía e iconoloxía. A obra artística no contexto histórico.

Contidos procedementais

Análise e posterior debate sobre o concepto da arte. Mediante un sistema de diapositivas acceder ás distintas formas

artísticas. Iniciación nó comentario nunha obra de arte.

179

Contidos actitudinais Interese por desenvolver o gusto estético. Preocupación e respecto polo patrimonio artístico.

2. Raíces da arte europea : o legado da arte clásica.

Contidos conceptuais

Trazos definidores dunha fase histórica ou dun estilo. Formación da linguaxe clásica en Grecia e Roma. A súa influencia

histórica A arte na Hispania romana e a súa presenza en Galicia. Achegas da primeira arte cristiá: a basílica. A nova iconografía.. Arte bizantina. A época de Xustiniano: Santa Sofía de Constantinopla e

San Vital de Rávena..

Condidos procedementais

Análise de distintas obras de arte recoñecendo os elementos que permiten encadralas nun estilo determinado. Elección de obras representativas e realización do seu estudio en relación co momento histórico en que foron realizadas.

Identificar trazos propios, individuais de cada artista comparando obras pertencentes a un mesmo estilo.

Contidos actitudinais

Despertar a capacidade de valorar unha obra artística dende o gusto persoal.

Recoñecemento da influencia da historia na obra de arte.

3. Nacemento da tradición artística occidental: a arte medieval.


O prerrománico: contexto europeo. O prerrománico español e a súa incidencia en Galicia: visigodo e asturiano. A arte mozárabe..

A arte islámica; orixes e trazos distintivos da arte islámica. A arte hispanoárabe..

A arte románica como primeira definición de occidente. A arquitectura : igrexas . e mosteiros. O mosteiro de Cluny. As artes plásticas: a escultura e a pintura mural; función didáctica. A arte no Camiño de Santiago. O románico en Galicia.

Innovacións cara ao gótico. Os mosteiros cistercienses en Galicia. A arte gótica como expresión da cultura urbana; humanización e

naturalismo. O sistema constructisvo: a catedral gótica e outras tipoloxías urbanas. As artes plásticas: escultura ,pintura e retablos, vidreiras; o trecento italiano. O gótico español.

180


Descrición dalgunhas obras de arte cunha linguaxe precisa e empregando os termos adecuados.

A partir dalgúns elementos estéticos e contidos, identificación do estilo, escola e movemento ao que pertencen as obras.

Encadramento da obra de arte nun marco espazo/tempo. Análise da arte e do artista dende un punto de vista social en distintos

momentos históricos.


Valorar o papel da igrexa na realización das obras artísticas.

3. Desenvolvemento e evolución da arte europea no mundo moderno


Renacemento. Os precedentes italianos e a contribución do primitivismo flamenco, O humanismo.

cuattrocento italiano; a reformulación da linguaxe clásica. A arquitectura. A renovación da escultura. Novos sistemas de representación na pintura .

Cinquecento : clasicismo e manierismo na arte italiana. O templo, o pazo e a vila. A escultura, A evolución da pintura. O Renacemento no resto de Europa.

Renacemento e España. Arquitectura: inicios, clasicismo e manierismo. Escultura. Pintura; o substrato flamenco e a influencia italiana; o manierismo.

Unidade e diversidade do Barroco. A linguaxe artística ao servizo do poder civil e eclesiástico. Orixes do barroco; Italia. Arquitectura, escultura e pintura.A arquitectura clasicista de Francia. A pintura en Frandes e Holanda. Outras manifestacións artísticas europeas.

Barroco hispánico. Urbanismo e arquitectura. A imaxinería. O século de Ouro da pintura española. O Barroco galego; arquitectura civil e relixiosa.

A arte ao final do Antigo Réxime. O Rococó e o neoclasicismo; características xerais. Arquitectura, pintura e escultura. A súa presenza en España.


Ter en conta os procedementos anteriores.


Valorar a figura do comitente na realización das obras artísticas.

181

5. O século XIX. ; a arte dun mundo en transformación


A personalidade independente de Goya.. A revolución industrial e o impacto dos novos materiais na

arquitectura; do Eclecticismo ao Modernismo. Nacemento do urbanismo moderno. As artes plásticas do Romanticismo ao Impresionismo.


Diferenciación e comparación das correntes tradicionais e innovadoras. ¿Qué permanece e qué se innova?.


Estimular o interese polas novas manifestacións da arte. Defender a existencia da arte lonxe de intrusións mercantilistas. dun

museo

6.- A ruptura da tradición: a arte na primeira metade do século XX


As vangardas nas artes plásticas. Influencia das tradicións nos occidentais. Fauvismo, Expresionismo, Cubismo e as súas variantes. Os inicios da abstracción. Dada e o Surrealismo. Novas formas na escultura.

Renovación da linguaxe arquitectónica: arquitectura funcional e orgánica. O urbanismo no século XX.

Arquitectura en Galicia. As artes plásticas.




Estimular o interese polas novas manifestacións da arte. Defender a existencia da arte lonxe de intrusións mercantilistas.

dun museo

7.- A arte no noso tempo universalización da arte.

182


estilo internacional na arquitectura. A arquitectura posmoderna. A transvangarda, o novo realismo, o posmodernismo. Do happening ás instalacións.

As artes plásticas. O Expresionismo abstracto e o Informalismo, a abstracción pospictórica, a pop art, Hiperrealismo, arte conceptual. Últimas tendencias..

Perspectiva da arte en Galicia na segunda metade do século XX. patrimonio artístico como riqueza cultural e trazos de identidade. A

preocupación pola súa conservación. Bens que integran o patrimonio artístico español e galego. Museos e coleccións representativas.




Estimular o interese polas novas manifestacións da arte. Defender a existencia da arte lonxe de intrusións mercantilistas.

dun museo

8.- A arte e cultura visual de masas.


Arte e cultura visual de masas: a arte como ben de consumo. Novos sistemas visuais: fotografía,cine, cartelismo, combinación de

linguaxes expresivas. O impacto das novas tecnoloxías na difusión e na creación artística.

cartel e o deseño gráfico. A aplicación á arte das novas tecnoloxías. Tendencias actuais en Galicia.


A arte no mundo actual; Crítica do seu papel trala lectura de xuízos emitidos por profesionais. ¿A arte un negocio?.


Sensibilización sobre o noso patrimonio. Valoración dun museo como lugar de recompilación e conservación

das obras de arte.

183

Criterios de avaliación

Analizar e valora-las dificultades de definición da arte, os cambios producidos no seu concepto e as funcións en distintos momentos históricos e en diferentes culturas.

Utilizar un método de análise da obra de arte que teña en conta tódolos elementos que a configuran tanto os intrínsecos como os extrínsecos. Trátase de verificar se o alumno adquiriu a mecánica de facerse unha serie ordenada e sistemática de preguntas, algunha das que poderá contestar recurrindo a simple observación da obra, outras moitas recorrendo a coñecementos que tivo que estudar previamente ou que consultar en diversas fontes.

Identificar e localizar os trazos máis característicos dos estilos artísticos máis representativos da arte occidental. Trátase de comprobar se ante unha determinada obra de arte o alumno é capaz, tras un breve análise das súas características formais, de darlle unha ubicación espazo-temporal e de identificala como manifestación dun estilo artístico determinado sinalando aquelas características da obra que o levaron a esa conclusión.

Recoñecer as obras máis representativas dos grandes mestres da Historia da Arte con especial atención ós artistas españois. Dada a amplitude deste criterio avaliador consideramos imprescindible un acordo co coordinador das probas de acceso ca fin de delimitar o número de autores e obras que son efectivamente esixibles.

Coñecer e utilizar con precisión un vocabulario artístico amplo e rigoroso do que o alumno sexa capaz de respostar tanto definindo conceptos como utilizándoos con propiedade nas súas redaccións e comentarios.

Ser capaz de desenvolver temas de extensión media dando conta de aspectos diversos relacionados co concepto da arte, características de distintos estilos e autores, aspectos formais e técnicos da obra de arte así como o seu significado e función. Este criterio precisa tamén dunha delimitación máis precisa que se fará en función da información que se vaia recibindo da coordinación das probas de acceso .

Ser capaz de realizar un pequeno estudio sobre unha obra de arte concreta combinando a información obtida da observación directa (material, textura, acabado, medidas, cor, ...) coa que se poida atopar en fontes documentais ou bibliográficas.

En cada avaliación os alumnos someteranse, a lo menos, a dous controis seguindo como guía as probas a realizar na selectividade. Entre as puntuacións obtidas farase unha media sempre que ningunha das cualificacións sexa inferior a tres.

184

A final do curso terase en conta as puntuacións obtidas ó longo do ano, e o resultado será a media das tres avaliacións.

A falta a un exame, sen que sexa debidamente xustificada, será cualificada cun cero.

A non asistencia a clase terase como actitude negativa do alumnado, e polo tanto de acordo co sistema de avaliación actual, poderá repercutir nas cualificacións dos alumnos.

Contidos mínimos

O alumno debe ser capaz de identificar o grupo de obras que detállanse de seguido, ubicándoas no tempo e no espazo, analizando as súas características técnicas e formais, explicando o seu significado e función e dando conta do contexto histórico e cultural no que foron realizadas, utilizando para elo un vocabulario técnico axeitado. As ditas obras son as seguintes:

- Propíleos- Partenón- Templo de Niké Aptera- Erecteion- Un kouros e unha koré.- O Dicóbolo de Mirón- O Doríforo de Polícleto- As esculturas do Partenón- O Hermes e a Venus de Cnido de Praxíteles- O Apoxiomeno de Lisipo- Unha ménade de Scopas.- O grupo de Laoconte- O Panteón de Roma- A Maisson Carré- O Coliseo de Roma- O Arco de triunfo de Tito- O Acueducto de Segovia- O teatro de Mérida- A ponte de Alcántara- O patricio Barberini- O Ara Pacis- A columna Traxana

-A torre de Hércules -As murallas de Lugo -Castro de Viladonga

- Unha basílica paleocristiana- A basílica de Santa Sofía de Constantinopla- Os mosaicos de S. Vital de Rávena- A igrexa de S. Pedro de la Nave- " " " Stª Comba de Bande- " " " Stª Mª del Naranco- " " " S. Miguel de Celanova- A Mezquita de Córdoba- A Alhambra de Granada

185

- A Catedral de Santiago de Compostela: arquitectura e portadas- O Panteón Real de S. Isidoro de León

-Fachada igrexa do mosteiro da Armenteira - Nôtre Dame de París.- A Catedral de León- " " " Burgos- " " " Reims- A Saint Chapelle de París- Os frescos da capela Scrovegni de Giotto- O políptico de Gante, a Virxe do Caciller Rolin e o matrimonio Arnolfini de

Van Eyck- A cúpula de Stª María dei Fiore, a Basílica de S. Lorenzo e a capela Pazzi

de Brunelleschi- O David e o Gattamelata de Donatello- O Tributo da moeda e o Cristo morto de Massaccio- S. Andrés de Mantua de Alberti- A Virxe da Galería Brera de Piero della Francesca- A cámara dos esposos de Mantegna- O nacemento de Venus e a caloña de Botticelli- A virxe das Rochas, a Ültima Cea, A Gioconda de Leonardo da Vinci- S. Pietro in Montorio- As estancias Vaticanas - O amor sacro e o amor profano, Danae e o retrato ecuestre de Carlos V de

Tiziano- A Rotonda de Palladio- Il Iesú de Roma- A Basílica de S. Pedro do Vaticano- O David, o Moisés, a Piedad Rondarini e as tumbas dos Médici de Miguel

Anxo- Os frescos da Capela Sixtina- A Biblioteca Laurentina- O Hostal dos Reis Católicos- A Basílica de S. Lorenzo do Escorial- O Martirio de S. Mauricio, O Expolio, O cabaleiro da man no peito, O

enterro do Conde de Orgaz e A Adoración dos pastores do Greco- O Baldaquino de S. Pedro- A igrexa de S. Andrés do Quirinal- " " " S. Carlos das Catro fontes- Praza Maior de Salamanca

-Porta Real da catedral de Santiago- A torre do reloxo da Catedral de Santiago- A Fachada do Obradoiro

-Casa do Cabido -Casa da Parra

- O Convento de Stª Clara de Santiago- O Retablo Maior de S. Martiño Pinario- O David, Apolo e Dafne e o Ëxtase de Stª Teresa de Bernini- O Cristo Xacente de Gregorio Fernández

-O Cristo da Clemencia de Montañés- A vocación de S. Mateo, o enterro de Cristo e a Morte da Virxe de

Caravaggio.- S. Andrés e S. Bartolomé de Ribera

186

- O aguador de Sevilla, A Fragua de Vulcano, O triunfo de Baco, A rendición de Breda e As Meninas de Velázquez

- O padre Illescas e o Refectorio dos Cartuxos de Zurbarán- O tríptico do Descendemento e As Tres Gracias de Rubens- A Ronda de noite de Rembrandt- O Xuramento dos Horacios de David- A balsa da Medusa de Gericault- A Liberdade guiando ó pobo de Delacroix- O enterro de Ornans de Courbet- O Cacharreiro, a Familia de Carlos IV, Os Fusilamentos, Os Vellos comendo

sopa, A Maxa vestida e A Maxa espida de Goia.- O Pensador de Rodin- O Almorzo campestre e A Olimpia de Manet- Impresión e A Catedral de Rouen de Monet- A Randeeira de Renoir- Os xugadores de cartas, A Montaña de S. Victoire de Cèzanne- Noite estrelada, o Campo de Arlés de Van Gogh- Despois do Sermón, O Mercado de Gauguin.- A Torre Eiffel- A Sagrada Familia e A Casa Milá de Gaudí- O retrato da Raia Verde de Matisse- O Grito de Münch- O Saltanocribo, As Señoritas de Avignon, Os Tres músicos, O Guernica, As

Meninas de Picasso- A Fonte de Duchamp- Persistencia de Memoria de Dalí- O Antroido do Arlequín de Miró- O Profeta de Gargallo- Casa Kauffmann de Wright- Igrexa de Ronchamp e Vila Saboia de Le Corbusier- Rascaceos de Chicago de Van Der Rohe- Boda en Bergantiños de Sotomaior- A volta das Américas de Castelao

-Costureira, Maside -Cabezudos, Maside

- Mercado de Maside - Maternidade, Souto

- Tres mulleres de Seoane -Trasmundo, Laxeiro -Monumento a S. Francisco, monumento a Curros, Asorey

Temporalización

1ª Avaliacion: Do arte prehistórico ata ó románico.2ª Avaliación: Do románico ata a pintura dos Países Baixos.3ª Avaliación: Da pintura dos Países Baixos ata a arte despois de 1945.

187

XEOGRAFÍA 2º BACHARELATO

1.- CONTEXTUALIZACIÓN

A materia de Xeografía, considerámola unha materia clave dentro desta modalidade,

xa que contribúe notablemente á consecución de parte dos obxectivos xerais do Ba-

charelato. Recordemos que estas materias de modalidade constitúen a sólida base

sobre a que asentar estudios posteriores máis especializados. A modalidade de Hu-

manidades e Ciencias Sociais abre portas moi diversas, polo que as súas materias

deben ser de amplo espectro formativo e cultural. A Xeografía cumpre estes requisitos

xa que desenvolve unha forma de coñecemento que se ocupa específicamente do te-

rritoro e dos proxectos sociais e económicos que se plasman nel.

Programación aplicada no instituto IES Fernando Esquío na área metropolitana

de Ferrol.Por iso, as unidades 12,14 e 15 terán especial relevancia e unha aplicación

práctica máis cercana ó alumnado.

2.- MARCO DE REFERENCIA LEGAL

Baseámonos fundamentalmente no currículo do Bacharelato do Decreto 126/2008

publicado no DOG do 23 de Xuño 2008.Materia propia de modalidade no Bacharelato

de Ciencias Sociais, cuha carga lectiva semanal de 4 sesións.

188

3.- INTRODUCCIÓN :

A materia de Xeografía debe axudar a comprende-la organización espacial e a súa

pluralidade,a estudia-los problemas desde un punto de vista territorial, e a relaciona-

lo medio coa sociedade que o habita; é decir, a Xeografía estudia a organización do

espacio terrestre,relacionando o ser humano coa natureza.

En anteriores etapas educativas fíxose especial fincapé no estudio do medio xeo-

gráfico desde perspectivas xeométrico-espaciais,ambientais e socio-espaciais.

Os contidos na etapa do Bacharelato completarán eses aspectos,achegando crite-

rios de análise do medio tanto político-sociais como xenético-xeográficos,incluindo

o concepto de rexión.

Por todo isto, a selección de obxectivos e contidos da materia de Xeografía no

Bacharelato fíxose atendendo fundamentalmente a dous criterios:

- Primeiro, o estudio da nosa realidade xeográfica,das súas características comúns

e da súa diversidade, do medio natural e da intervención humana no espacio,tendo

en conta tamén a súa dimensión europea e a súa posición no mundo. Galicia,Espa-

ña e Europa aparecen así definidas como territorios diferenciados dentro do mundo

pero ó mesmo tempo cunha gran variedade de contrastes que fan posible a análise

territorial diferenciada. En definitiva,o territorio aparece así como o resultado da inte-

racción de variables e non soamente como unha descrición de caracteres homoxé-

neos.

-En segundo lugar,tívose en conta o desenvolvemento do pensamento lóxico-formal

dos alumnos de Bacharelato e as súas posibilidades de abstracción,conceptuación

para afondar no coñecemento xeográfico.Tamén se tivo en conta a necesidade de

recoñece-las complexas estructuras socioeconómicas,así como a necesidade de

participar activamente no seu contorno social e territorial.Deste modo inténtase xe-

rar valores de solidariedade e de respecto pola diversidade natural e social.

189

4.- OBXECTIVOS XERAIS:

• Utilizar conceptos, procedementos e destrezas específicamente xeográficas para

explica-lo espacio como unha realidade dinámica,diversa e complexa, na que inter-

veñen múltiples factores.

• Comprender e analiza-la realidade xeográfica de España e Galicia como un espacio

dinámico,resultado da interacción de procesos sociais,económicos, culturais…

• Coñecer e comprende-la diversidade e a pluralidade do espacio xeográfico español,

e identifica-los grandes contrastes e a complexidade territorial derivada dos distintos

factores naturais, históricos…

• Explica-la posición de España e de Galicia nun mundo cada vez máis interrelaciona-

do, no que coexisten procesos de globalización na economía e de desigualdade so-

cioeconómica; prestando unha atención especial á Unión Europea e ás consecuen-

cias da integración de España e Galicia.

• Valora-la función do medio natural, dos recursos naturais e das actividades produc-

tivas, e percibi-la condición do home como o axente de actuación máis poderoso e

rápido sobre o medio.

• Comprende-la interdependencia de tódolos territorios que integran España e a UE,

para desenvolver actitudes de coñecemento, respecto, aprecio e cooperación cos

espacios próximos e apartados do hábitat do alumno.

• Adquirir conciencia espacial para participar de forma activa e responsable nas deci-

sións que afecten a ordenación do territorio,e valora-la necesidade de potencia-lo

equilibrio natural.

190

5.- CONTIDOS MÍNIMOS :

BLOQUE I : ESPAÑA NO SISTEMA MUNDO

-Unidade 1: Globalización e diversidade no mundo actual: procesos de mundialización

e desigualdades territoriais. Clasificación das áreas xeoeconómicas. Posición relativa

no mundo e nas áreas socioeconómicas e xeopolíticas.

-Unidade 2 : Caracteres xeográficos esenciais de Galicia e España: situación xeográfi-

ca. Contrastes e diversidade internos.

BLOQUE II : ESPAÑA EN EUROPA

-Unidade 3: Natureza e ambiente na Unión Europea. Os contrastes físicos: relevo,cli-

ma e hidrografía. Situación ambiental, políticas de incidencia ambiental.Caracteres

socioeconómicos xerais da UE.Disparidades rexionais e cohesión territorial.

-Unidade 4: O camiño cara a integración europea: da comunidade europea (CEE) á

Unión Europea (UE). Estructura institucional da Unión Europea. Perspectivas e retos

de futuro. A posición de Galicia e España na Unión Europea: factores explicativos da

integración de España; consecuencias iniciais; situación actual e perspectivas. O im-

pacto en Galicia.

BLOQUE III : NATUREZA E AMBIENTE EN ESPAÑA

-Unidade 5 : Diversidade xeolóxica e morfolóxica. Variedade e identificación dos seus

elementos xeomorfolóxicos e estructurais.

-Unidade 6 : A diversidade climática. Variedade e identificación dos seus factores e e-

lementos climáticos.

-Unidade 7 : A auga: Vertentes hidrográficas. Réximes fluviais. Regulación e distribu-

ción dos recursos hidráulicos.

-Unidade 8 : A paisaxe natural. Variedade e identificación dos principais dominios bio-

191

xeográficos.

-Unidade 9 : Natureza e recursos en Galicia e España. Materias primas e fontes de e-

nerxía.

-Unidade 10 : Natureza e ambiente español: situación, condicionamentos e principais

problemas ambientais.

BLOQUE IV: O ESPACIO XEOGRÁFICO NAS ACTIVIDADES

ECONÓMICAS

-Unidade 11: A pluralidade dos espacios rurais. Transformación e diversificación das

actividades rurais : agricultura – gandería – explotación forestal. A reconversión da ac-

tividade pesqueira. A pesca en Galicia e os seus problemas. O desenvolvemento da

acuicultura.

-Unidade 12 : A industria e o espacio industrial. Evolución histórica da industrialización

Crise industrial e reconversión. A industria española e galega na actualidade.

-Unidade 13 : Os espacios de servicios. Proceso de terciarización da economía espa-

ñola. Heteroxeneidade dos servicios e o seu desigual impacto territorial. Os transpor-

tes e as comunicacións. Os espacios turísticos: factores explicativos do desenvolve-

mento turístico español. Tipoloxía de rexións turísticas e impacto espacial do turismo.

Problemática actual e novas tendencias do turismo.

BLOQUE V : RECURSOS HUMANOS E ORGANIZACIÓN ESPACIAL EN

ESPAÑA

-Unidade 14 : A poboación española. Dinámica demográfica natural. Evolución da po-

boación. Os movementos migratorios. Estructura demográfica actual. Distribución es-

pacial da poboación. Despoboamento e reorganización da poboación: O exemplo de

Galicia.

-Unidade 15 : O proceso de urbanización en España. Evolución histórica; a cidade

preindustrial – industrial. Características do sistema urbano español e galego. Decli-

192

ve do mundo rural : parroquias e vilas galegas. Morfoloxía e estructura urbana das

cidades españolas. A cidade actual das recentes transformacións socio-económicas.

-Unidade 16 : A organización territorial de España na Constitución de 1978. Estado

das autonomías: orixe e mapa autonómico. Desequilibrios territoriais. Contrastes es-

paciais, demográficos e desigualdades socio-económicas. Desequilibrios rexionais e

políticas rexionais na Unión Europea.

6.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN :

▪ Obter, clasificar e utilizar informacións de contido xeográfico procedente de fontes

variadas: cartográficas, estatísticas, textos…Elaborar, así memo, mapas, gráficos e

empregar un vocabulario específico.

▪ Identifica-las características do sistema mundo e os trazos esenciais da Unión Euro-

pea para comprende-la situación de España nunha área xeoeconómica determinada.

▪ Coñece-los trazos xerais do medio natural europeo,español e galego e a diversidade

de conxuntos naturais; identifica-los seus elementos.

▪ Analiza-lo estado do ambiente e dos recursos naturais en España e en Galicia para

comprender, valora-lo uso racional dos recursos e o respecto polo ambiente.

▪ Clasificar, describir e analiza-los caracteres dos espacios productivos españois e ga-

legos : rurais,industriais, de producción enerxética e de servicios; identificar e explicar

os factores de localización, a distribución territorial e as tendencias actuais das activi-

dades productivas.

▪ Identificar e interpreta-la evolución, a dinámica natural e migratoria, a estructura e a

distribución espacial da poboación española, recoñecendo as súas diferencias territo-

riais e as perspectivas de futuro.

▪ Interpreta-lo proceso de urbanización español e galego para explica-la configuración

do sistema urbano actual e a transformación do medio rural.

▪ Describi-la organización territorial española en comunidades autónomas para com-

193

prender e valora-la pluralidade histórica,cultural,socioeconómica e espacial de España

▪ Distingui-los principais contrastes territoriais entre comunidades autónomas para a-

naliza-los desequilibrios territoriais existentes en España, e coñece-las políticas euro-

peas de desenvolvemento rexional.

7.- TEMPORALIZACIÓN :

1ª Avaliación : Unidades 1 ata a 6. Un total de 37 horas lectivas.

2ª Avaliación : Unidades 7 ata a 12. Un total de 39 horas lectivas.

3ª Avaliación : Unidades 13 ata a 16 dado que é o trimestre con menos horas lectivas,

(31) tendo en conta que a finais de Maio teñen que estar avaliados para iniciar o pro-

ceso de matrícula na Selectividade…

8.- METODOLOXÍA:

Tal como establece a Lei Orgánica 10/2002 do 23 de Decembro, a metodoloxía no

Bacharelato favorecerá a capacidade do alumno para aprender por sí mesmo,para

traballar en equipo e para aplica-los métodos pedagóxicos apropiados de investiga-

ción. De igual modo procurarase a relación dos aspectos teóricos coas súas aplica-

cións prácticas. Aínda que non existe un único tipo de metodoloxía válido, intentarase

partir dos coñecementos previos dos alumnos(Indagación),combinada coa estratexia

expositiva(sobre todo para conceptos)

9.- RECURSOS DIDÁCTICOS E MATERIAIS:

- Elaboración, análise e interpretación de gráficos, mapas…

- Análise de noticias de prensa

- Anuarios estatísticos

- Material Cartográfico ( mapas murais, atlas, planos urbanos…)

- Material audiovisual ( diapositivas sobre vexetación, urbanismo…)

- TICS ( Tecnoloxías da Información e da Comunicación ) na aula de Informática, on-

194

de os alumnos poderán visitar páxinas de Internet para comprobar datos estatísticos

( INE, IGE ), ou xogar co programa SESTERRA a localizar cidades,ríos de España.

- Como manuais de referencia do alumnado destacaremos 2 :

a.- Editorial Rodeira,por ser sinxelo,ordenado,fácil manexo,boa adaptación ó

currículo e moitas referencias a Galicia.

b.- Editorial Anaya, por ser moi completo, boa adaptación ó currículo, aínda

que neste caso é necesaria unha maior intervención do profesor para selec-

cionar material.

1O.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN:

Os aspectos que se terán en conta á hora da avaliación serán os seguintes:

● Traballo individual,prestando especial atención á capacidade de descrición, de rela-

ción e de análise dos diferentes procesos, á expresión e á comprensión dos mesmos

tanto a nivel oral como na escrita, e á elaboración, lectura e interpretación de mapas,

diagramas termopluviométricos, pirámides de poboación, gráficos, planos urbanos…

● Funcionamento dos alumnos dentro do grupo, onde se terá en conta o interese pola

materia, a relización das tarefas encomendadas, a actitude na aula, a participación,a

actitude crítica…

● Utilización con corrección do vocabulario específico da materia.

Procurarase facer polo menos dúas probas escritas por avaliación ( onde se avaliarán

fundamentalmente conceptos e procedementos ), e terán a mesma estructura que as

probas de selectividade ,é dicir:

a.- Definición breve de conceptos xeográficos básicos relacionados cos blo-

ques de coñecementos.

b.- Exercicio de localización / identificación dunha serie de elementos xeográfi-

cos básicos, relacionados cos bloques de contidos e procedementos, a par-

195

tir dun documento de referencia.

c.- Desenvolvemento dunha cuestión xeográfica fundamental, referida ós te-

mas principais dos bloques de contidos ( evolución xeolóxica, climas,forma-

cións vexetais, movementos de poboación, sistemas de cidades…)

d.- Lectura, interpretación, explicación e análise crítico dun documento gráfico

relacionado cos bloques de habilidades e destrezas xeográficas fundamen-

tais ( perfil de relevo, mapa temático de rochedo, gráfica termopluviométrica,

planos urbanos…)

A puntuación destas probas rexirase polas mesmas normas que a proba de selectivi-

dade para a súa maior adaptación á mesma.

11.- ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN E REFORZOS PARA LOGRALA:

O estar no último curso de Bacharelato, os alumnos que teñan pendente esta asigna-

tura, como non van a estar nun curso superior, integraranse de forma ordinaria nun

grupo de 2º de Bacharelato.

Ademáis, durante o curso, o alumno terá un profesor de referencia ó que poderá diri-

xirse a consultar calquera dúbida. Este profesor de referencia entregará un plano de

traballo a cada alumno, con actividades de recuperación e reforzo que lle debe

entregar antes de cada proba.

Estas actividades corrixidas serviranlle de guía o alumno. Por último, destacar que pa-

ra favorecer ó alumnado que traballe durante o curso, a cualificación final terá en

conta,ademáis das calificacións nas probas escritas, o seguimento do traballo realiza-

do polo alumno nas xa mencionadas actividades.Despois de cada trimestre realizara-

se :unha proba de recuperación para os alumnos que o suspenderan.

12.- CRITERIOS DE PROMOCIÓN :

Por último en Maio haberá un último exame final no que os alumnos poderán recupe-

196

rar os trimestres que teñan suspensos.Aqueles alumnos que suspendan os 3 trimes-

tres xa non teñen opción de recuperar toda a materia nese exame (consideramos in-

xusto que un alumnos poda aprobar a asignatura sin demostrar un mínimo esforzo e

traballo ó longo do curso

13.- UNIDADES DIDÁCTICAS :

BLOQUE I: ESPAÑA NO SISTEMA MUNDO

█ UNIDADE 1█: GLOBALIZACIÓN E DIVERSIDADE NO MUNDO ACTUAL

- OBXECTIVOS:

- Definir con precisión conceptos relativos á globalización e á posición de España no

sistema mundo.

- Localizar en mapas os centros mundiais de decisión económica e política, as gran-

des áreas xeoeconómicas do mundo e os ámbitos cara ós que se dirixen as principais

liñas xeopolíticas españolas.

- Analizar ,caracterizar e explicar os procesos de mundialización, áreas xeoeconómi-

cas mundiais,movementos antiglobalización, e a posición de España nas áreas xeoe-

conómicas e xeopolíticas.

-CONTIDOS: CONCEPTOS:

MUNDIALIZACIÓN E DESIGUALDADES TERRITORIAIS

- Mundialización económica ou globalización

- Mundialización política,social, cultural e medioambiental

- Consecuencias da mundialización

ÁREAS XEOECONÓMICAS

-Países desenvolvidos, do Centro ou Norte

-Países subdesenvolvidos, da periferia ou do Sur

197

-A axuda ó desenvolvemento

OS MOVEMENTOS ANTIGLOBALIZACIÓN

POSICIÓN DE ESPAÑA NO MUNDO

-España nas áreas xeoeconómicas

-España nas áreas xeopolíticas

PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos relativos ós conceptos da unidade.

-Lectura e comentario de textos sobre os movementos antiglobalización.

-Elaboración de mapas coas liñas xeopolíticas de España.

-Comentario e interpretación de diversos tipos de gráficos,datos estatísticos,mapas

sobre países desenvolvidos e subdesenvolvidos, relacións centro-periferia…

ACTITUDES:

-Análise crítica de diversos aspectos polémicos da unidade, como ventaxas e inconve-

nientes das multinacionais e da globalización; da axuda ó desenvolvemento…

-Sensibilidade cara ás diferencias no nivel de desenvolvemento e solidariedade cos

espacios mundiais máis desfavorecidos.

-Actitude crítica e selectiva ante a información procedente dos medios de comunica-

ción,a publicidade e o consumo.

CONTIDOS TRANSVERSAIS:

-Educación Multicultural: Valorar positivamente as diferencias entre pobos,culturas e

defender esa diversidade.

-Educación para a paz e a convivencia: Fomento da actitude de respecto e tolerancia

polos distintos pobos,culturas…

CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

- Define con precisión conceptos relativos ós procesos de mundialización,áreas xeoe-

conómicas,movementos antiglobalización e posición de España nas áreas xeoeconó-

198

micas e xeopolíticas.

- Localiza e identifica en mapas centros mundiais de decisión económica e política,á-

reas xeoeconómicas do mundo e liñas xeopolíticas españolas.

- Elabora, analiza, explica e interpreta mapas,textos e táboas estatísticas sobre o pro-

ceso de mundialización,as áreas xeoeconómicas mundiais, movementos antiglobali-

zación e sobre a posición relativa de España no mundo.

█ UNIDADE 2█: CARACTERES XEOGRÁFICOS ESENCIAIS DE ESPAÑA E

GALICIA. CONTRASTES E DIVERSIDADE INTERNOS

-OBXECTIVOS :

-Comprensión da importancia da situación xeográfica de España

-Análise da diversidade física,contrastes de relevo,clima e vexetación

-Coñecemento das principais características demográficas e económicas de España e

Galicia.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS

-SITUACIÓN XEOGRÁFICA E A SÚA IMPORTANCIA

-Situación xeográfica

-Importancia e consecuencias desa situación ( clima, vexetación,evolución histórica)

-Importancia xeoestratéxica

-DIVERSIDADE FÍSICA

-Relevo

-Clima

-Vexetación

-DIVERSIDADE HUMANA

-Demográfica (evolución, distribución)

-Económica ( primario, secundario, terciario)

199

-PROCEDEMENTOS

-Análise mapa da situación xeográfica e a súa transcendencia

-Análise mapas sobre diversidade física (relevo,clima,vexetación)

-Análise mapas sobre diversidade humana e económica

-ACTITUDES:

-Concienciación da importancia xeoestratéxica de España.

-Valoración dos aspectos positivos de vivir nun país de gran diversidade física,humana

e económica

-CRITERIOS DE AVALIACIÓN:

-Analizar mapas sobre a situación xeográfica de España

-Elaborar e analizar mapas sobre a diversidade física e humana de España e Galicia

-Analizar textos sobre a nosa diversidad

BLOQUE II: ESPAÑA EN EUROPA:

█ UNIDADE 3 █ NATUREZA E AMBIENTE NA UE: OS CONTRASTES

FÍSICOS.SITUACIÓN AMBIENTAL. CARACTERES SOCIOECONÓMICOS E

DISPARIDADES REXIONAIS.

-OBXECTIVOS

-Localizar e identificar en mapas os elementos físicos e aspectos socioeconómicos bá-

sicos.

-Analizar as principais particularidades físicas e demográficas de Europa

-Analizar,caracterizar e explicar a natureza e o medio nos países da Unión,os trazos

socioeconómicos básicos, as disparidades e as políticas rexionais

-Estudiar as disparidades rexionais e os instrumentos para superala.

-CONTIDOS

-CONCEPTOS:

-OS CONTRASTES FÍSICOS

200

- Relevo

- Clima, vexetación e hidrografía

-A SITUACIÓN AMBIENTAL. POLÍTICA E INCIDENCIA AMBIENTAL

-CARACTERES SOCIOECONÓMICOS XERAIS DA UNIÓN EUROPEA

- A poboación

- A urbanización

- Actividades económicas desenvolvidas

- O benestar social

-DISPARIDADES E POLÍTICA REXIONAL DA UNIÓN EUROPEA

-Obxectivos

-Instrumentos

-Resultados

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos relativos ós conceptos da unidade

-Elaboración e análise de mapas cos principais relevos, ríos, lagos e espacios protexi-

dos da UE.

-Comentario e interpretación de diversos tipos de gráficos, datos estatísticos e esque-

mas sobre a UE

-Comentario de fotografías sobre a diversidade de Europa, o relevo e as paisaxes natu-

rais e agrarias da UE

-ACTITUDES:

-Valoración dos aspectos positivos da integración europea e da pertenza española á

UE

-Emisión de xuízos críticos sobre a integración europea e as súas limitacións

-Fomento da necesidade da solidariedade na política rexional da UE

-CONTIDOS TRANSVERSAIS:

201

-Educación Multicultural: Estudio da diversidade europea e fomento do interés por co-

ñecer outras formas de vida e actitude respetuosa hacia todas elas

-Educación para a paz e a convivencia: Cooperación internacional como forma de re-

solver conflictos, destacando a importancia da axuda mutua


-Define con precisión conceptos relativos á natureza e o medio ambiente nos países

da Unión, ós trazos socioeconómicos básicos e as disparidades e políticas rexionais.

-Localiza en mapas relevos, ríos, océanos, mares e climas da UE

-Localiza en mapas aspectos socioeconómicos básicos dos países membros.

-Sintetiza conceptos e redacta temas sobre a natureza e o medio nos países da UE

-Elabora, analiza,explica, comenta e interpreta mapas, gráficos, datos estatísticos e

textos sobre o relevo e as paisaxes bioclimáticas da UE

█ UNIDADE 4 █ O CAMIÑO CARA A INTEGRACIÓN EUROPEA: DA

COMUNIDADE EUROPEA Á UNIÓN EUROPEA.

- OBXECTIVOS:

-Coñecer o proceso de formación da UE, localizando e identificando en mapas

as diversas etapas da construcción europea, os países que a integran actualmente e

os candidatos á adhesión.

-Definir con precisión conceptos relativos á Unión Europea

-Analizar, caracterizar e explicar os principais problemas xurdidos e as perspectivas de

futuro.

-Analizar e explicar a composición e funcións das principais institucións europeas

-Comprender os aspectos máis relevantes da pertenza de España-Galicia á UE.

-Realizar avaliacións críticas e emitir xuízos sobre a integración europea e as relacións

da UE con outros ámbitos mundiais.

202

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

O CAMIÑO CARA A INTEGRACIÓN EUROPEA : DA COMUNIDADE EUROPEA Á

UNIÓN EUROPEA.

-Evolución e diferentes ampliacións

A ESTRUCTURA INSTITUCIONAL DA UNIÓN EUROPEA

PERSPECTIVAS E RETOS DE FUTURO

-Consolidación e fortalecemento de políticas internas

-A reforma de 2004

-Paralización no 2005: non á Constitución (Francia, Países Baixos).

POSICIÓN DE GALICIA E ESPAÑA NA UNIÓN EUROPEA

-Factores explicativos da integración de España

-Consecuencias iniciais da integración

-Situación actual e perspectivas

-O impacto en Galicia

-PROCEDEMENTOS:


-Comentario e interpretación de diversos tipos de gráficos, datos estatísticos,mapas e

esquemas sobre a UE.

-Confección dun eixe cronolóxico cos acontecementos clave da construcción europea.

-Organización dun pequeño debate sobre as consecuencias das últimas ampliacións

para España e Galicia.

-ACTITUDES:

-Valoración dos aspectos positivos da integración europea e da pertenza á UE.

-Emisión de xuízos críticos sobre a integración europea e as súas limitacións.

-Desenvolvemento de sentimentos de pertenza á UE.

203


-Educación Multicultural: Estudio da diversidade europea; fomento do interés por coñe-

cer outras formas de vida, e da actitude respetuosa cara a todas elas.

-Educación para a paz e a convivencia: Cooperación internacional como forma de re-

solver conflictos,resaltando a importancia da axuda mutua entre países.


-Define con precisión conceptos relativos á construccíón do futuro da UE e á súa es-

tructura institucional.

-Localiza e identifica en mapas as diversas etapas da construcción europea, os países

que a integran actualmente e os candidatos á adhesión.

-Elabora, analiza, explica, comenta e interpreta textos, mapas e datos estatísticos so-

bre a unidade e a diversidade de Europa e sobre o proceso de construcción europea.

-Realiza avaliacións críticas e emite xuízos sobre a integración europea e as relacións

da UE con outros ámbitos mundiais

BLOQUE III : NATUREZA E AMBIENTE EN ESPAÑA

█ UNIDADE 5 █ DIVERSIDADE XEOLÓXICA E MORFOLÓXICA

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos ó relevo español.

-Estudiar o relevo como resultado dunha evolución xeolóxica e da diversidade litolóxica

-Coñecer a formación das distintas unidades do relevo así como as súas característi-

cas primordiais.

-Identificar e localizar en mapas as principais unidades do relevo español e galego.

-Apreciar a diversidade do espacio xeográfico e do relevo español e galego, practicar a

capacidade de observación da realidade e reflexionar sobre a importancia do relevo pa-

ra a actividade humana.

-CONTIDOS:

204

-CONCEPTOS:

-EVOLUCIÓN, HISTORIA XEOLÓXICA

-VARIEDADE LITOLÓXICA E MORFOLÓXICA

- Área silícea

- Área calcárea

- Área arxilosa

- Principais tipos de relevos

-GRANDES UNIDADES MORFOESTRUCTURAIS DO RELEVO PENINSULAR

- A Meseta

- Cordilleiras interiores (Sistema Central, Montes de Toledo)

- Rebordes montañosos da Meseta (Macizo galaico-leonés,Cordilleira Cantábrica,Siste-

ma Ibérico, Serra Morena)

- Cordilleiras Exteriores (Montes Vascos, Pirineos, Cordilleiras costero-catalanas, Cor-

dilleiras Béticas)

- Depresións ( Ebro, Guadalquivir)

- O relevo insular ( Baleares e Canarias)

- O relevo costeiro peninsular

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos relativos á unidade.

-Consulta, comentario e comparación de mapas relativos á unidade.

-Elaboración de mapas e localización de aspectos relativos á unidade.

-Comentario de fotografías e esquemas sobre modelado e formas de relevo.

-Realización e comentario de perfís topográficos.

-Utilización do mapa topográfico para identificar os distintos tipos de relevo.

-ACTITUDES:

-Aprecio do papel da peculiar situación e configuración do espacio xeográfico español

205

na súa diversidade física e humana.

-Valoración da diversidade do relevo español e interese por coñecer e interpretar o da

súa propia rexión.

-Práctica da capacidade de observación da realidade natural aplicada o contorno.


-Educación ambiental: Fomento do interés por coñecer a variedade xeomorfolóxica e

da necesidade de protexe-lo medio.


-Define con precisión conceptos relativos á evolución xeolóxica e unidades morfoes-

tructurais do relevo peninsular.

-Localiza e identifica en mapas e en perfís topográficos as áreas do rochedo silíceo,cal-

cario e arxiloso e as unidades morfoestructurais do relevo español.

-Elabora, analiza, explica, comenta e interpreta gráficos,mapas e imaxes sobre a evolu-

ción xeolóxica do relevo peninsular e as súas unidades morfoestructurais.

-Aprecia a diversidade do espacio xeográfico e do relevo español e galego, e reflexiona

sobre a incidencia de distintos tipos de relevo na actividade humana.

█ UNIDADE 6 █ A DIVERSIDADE CLIMÁTICA. FACTORES ELEMENTOS

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos ó tempo e ó clima en

España.

-Estudiar, analizar e explicar o clima como resultado da influencia dunha serie de fac-

tores.

-Analizar, coñecer e explicar os principais elementos do clima.

-Analizar e caracterizar os principais tipos de tempo que se dan en España e Galicia.

-Estudiar e comprender os principais tipos de clima .

206

-Apreciar á diversidade climática española, e reflexionar sobre a importancia do tempo

e do clima na actividade humana.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

FACTORES QUE CONDICIONAN O CLIMA

- Factores xeográficos (latitude, influencia do mar, relevo).

- Factores termodinámicos (circulación xeral atmosférica).

OS ELEMENTOS DO CLIMA

- Insolación e nubosidade.

- As temperaturas

- A humidade.

- A presión e os ventos.

- As precipitacións.

- A evaporación e aridez

TIPOS DE TEMPO EN ESPAÑA

TIPOS DE CLIMA EN ESPAÑA

- Dominio oceánico

- Dominio mediterráneo (costero e interior)

- Dominio de montaña

- As illas Canarias ( dominio macaronésico)

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos relativos á unidade.

-Elaboración, análise, interpretación e comentario de mapas e esquemas sobre facto-

res e elementos do clima.

-Comentario de mapas do tempo.

-Construcción, comentario e comparación de climogramas

207

-Localización e identificación en mapas dos principais dominios climáticos de España.

-Aplicación dos conceptos xerais sobre o tempo e o clima de Galicia.

-ACTITUDES:

-Aprecio da diversidade climática española.

-Rigor na análise e na interpretación de datos meteorolóxicos e climáticos.

-Reflexión sobre a importancia do clima na actividade humana.


-Define con precisión conceptos relativos a factores, elementos do clima, ós tipos de

tempo atmosférico e ós principais dominios climáticos.

-Localiza e identifica en mapas os principais dominios climáticos de España.

-Elabora, analiza, explica e interpreta debuxos e mapas relativos ós factores e elemen-

tos do clima de España, e comenta mapas do tempo en superficie.

-Elabora, analiza, compara e interpreta climogramas e mapas sobre diferentes domi-

nios climáticos.

-Aprecia a diversidade climática española e reflexiona sobre a incidencia do tempo e

do clima na actividade humana.

█ UNIDADE 7 █ A AUGA: VERTENTES HIDROGRÁFICAS E RÉXIMES

FLUVIAIS

-OBXECTIVOS:

-Definir e explica-los principais conceptos referidos á unidade.

-Comprender os principais factores que inflúen nos ríos peninsulares.

-Analiza-lo concepto de réxime fluvial e dos seus elementos.

-Estudiar e localiza-los principais ríos das 3 vertentes.

-Analizar e explicar outros recursos hídricos (humidais, augas subterráneas…)

-CONTIDOS:

208

-CONCEPTOS:

- A AUGA COMO RECURSO HÍDRICO

- FACTORES QUE INFLÚEN NOS RÍOS PENINSULARES (disposición orográfica e

cli-

ma)

- RÉXIMES FLUVIAIS E ELEMENTOS DUN RÉXIMEN FLUVIAL

- VERTENTES HIDROGRÁFICAS ( Cantábrica – Atlántica – Mediterránea )

- LAGOS, LAGOAS, HUMIDAIS E ENCOROS

- AUGAS SUBTERRÁNEAS E ACUÍFEROS

- RECURSOS HÍDRICOS NAS ILLAS BALEARES E NAS CANARIAS

- CONFEDERACIÓNS HIDROGRÁFICAS E TRANSVASAMENTOS

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos e conceptos relativos á unidade.

-Consulta, análise, interpretación e comentario de mapas relativos á hidrografía.

-Comentario e comparación de diversos tipos de gráficos, datos estadísticos e fotogra-

fías relativos á unidade.

-Aplicación dos contidos xerais sobre hidrografía a Galicia.

-Análise de textos sobre a problemática do auga en España.

-ACTITUDES:

-Práctica da capacidade de observación da realidade natural aplicada ó contorno.

-Aprecio pola diversidade hidrográfica de España e Galicia.

-Concienciación da importancia do auga ,do seu consumo responsable, e da escasez

do mesmo.

-Fomento da actitude de respecto polo medio hidrográfico que nos rodea.


-Define con precisión conceptos relativos ás augas.

209

-Localiza en mapas os principais ríos, concas e vertentes hidrográficas da Península.

-Sintetiza conceptos e redacta temas sobre as augas e hidrografía peninsular.

-Elabora, analiza, comenta e interpreta gráficos e imaxes sobre as augas e réximes flu-

viais.

█ UNIDADE 8 █ A PAISAXE NATURAL: VARIEDADE E IDENTIFICACIÓN

DOS PRINCIPAIS DOMINIOS BIOXEOGRÁFICOS

- OBXECTIVOS:

- Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos á vexetación e ó solo

de España.

- Estudiar edafolóxicamente os solos, como soporte da paisaxe natural.

- Analizar os factores e elementos da paisaxe natural.

- Localizar en mapas a distribución dos principais dominios bioxeográficos.

- Comprende-la nosa diversidade bioxeográfica, axudando a responsabilizarse e a res-

peta-la conservación do noso medio ambiente.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

-OS SOLOS:

-Factores que determinan a súa evolución

-Tipos de solos

-A PAISAXE NATURAL

-Factores que inflúen na vexetación

-Especies autóctonas – alóctonas

-OS GRANDES DOMINIOS BIOXEOGRÁFICOS

-Dominio eurosiberiano

210

-Dominio mediterráneo

-Dominio de alta montaña

-Dominio macaronésico

-Diversidade de paisaxes en Galicia.

-PROCEDEMENTOS:


-Consulta, análise, interpretación e comentario de mapas relativos á vexetación e solo.

-Comentario e comparación de diversos tipos de gráficos, datos estatísticos e fotogra-

fías relativos á unidade.

-Localización nun mapa das principais paisaxes vexetais de España e Galicia.

-Aplicación dos contidos xerais sobre a vexetación e o solo a Galicia.

-ACTITUDES:

-Práctica da capacidade de observación da realidade natural aplicada ó contorno.

-Aprecio pola diversidade vexetal e edáfica de España e Galicia.

-Fomento da actitude de respecto polo medio bioxeográfico.


-Define con precisión conceptos relativos a vexetación e ás paisaxes vexetais de Espa-

ña e Galicia.

-Localiza en mapas as principais formacións vexetais de España e Galicia.

-Sintetiza conceptos e redacta temas sobre a vexetación e o solo en España-Galicia.

-Elabora, analiza, comenta e interpreta gráficos, mapas e imaxes sobre as formacións

vexetais e solos de España, clisseries, mapas coa distribución de especies vexetais.

█ UNIDADE 9 █ NATUREZA E RECURSOS EN GALICIA E ESPAÑA.

MATERIAS PRIMAS E FONTES DE ENERXÍA

211

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar os principais conceptos relativos á unidade.

-Localizar en mapas principais tipos de materias primas e fontes de enerxía utilizadas

en España e en Galicia.

-Diferenciar e analizar os principais tipos de fontes enerxéticas existentes na actualida-

de.

-Analiza-la política enerxética, fomentando o aforro enerxético e o consumo responsa-

ble da mesma.

-Tomar conciencia dos problemas que lle afectan á producción enerxética e pondera-

las posibles solucións.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- AS MATERIAS PRIMAS MINERAIS ( metálicos, non metálicos, rochas industriais )

- Explotación de minerais

- Producción mineral en Galicia.

- AS FONTES DE ENERXÍA

- O carbón

- O petróleo

- O gas natural

- As enerxías alternativas ( solar, eólica, xeotérmica, biomasa )

- A enerxía eléctrica:

Centrais hidroeléctricas

Centrais termoeléctricas

Centrais nucleares

- PRODUCCIÓN E CONSUMO ENERXÉTICO EN ESPAÑA.

212

- O POTENCIAL ENERXÉTICO DE GALICIA.

- A POLÍTICA ENERXÉTICA

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos e conceptos referentes á unidade.

-Comentario de noticias de prensa sobre aspectos relativos á unidade.

-Comentario e comparación de mapas de aspectos relativos á unidade.

-Elaboración de cadros comparativos e de síntese.

-Aplicación dos contidos xerais da unidade didáctica a Galicia.

-ACTITUDES:

-Valoración da utilización racional dos recursos e concienciación sobre a importancia

do aforro enerxético e da reciclaxe.


-Educación Ambiental: Reflexión sobre moitos problemas medioambientais ocasiona-

dos polo enorme consumo enerxético nos países desenvolvidos.Concienciación na ne-

cesidade de cambia-lo modelo enerxético por outro baseado nas fontes enerxéticas

renovables, limpas e respetuosas co medio ambiente.


-Define con precisión os conceptos relativos a materias primas e fontes de enerxía.

-Localiza en mapas fenómenos referidos a materias primas e fontes de enerxía.

-Sintetiza conceptos e redacta temas sobre materias primas, fontes de enerxía e polí-

tica enerxética en Galicia e España.

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre as mate-

rias primas e as fontes de enerxía.

-Emite opinións e xuízos críticos sobre os problemas da producción mineira e enerxéti-

ca e analiza as solucións encamiñadas á utilización racional dos recursos.

213

█ UNIDADE 10 █ NATUREZA E AMBIENTE ESPAÑOL: SITUACIÓN,

CONDICIONAMENTOS E PRINCIPAIS PROBLEMAS AMBIENTAIS.

A PROTECCIÓN DOS ESPACIOS NATURAIS

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos á unidade

-Localizar en mapas e analiza-los principais riscos e problemas ambientais, así como

os aspectos máis relevantes das políticas ambientais.

-Estudiar as principais medidas de conservación e protección do medio ambiente.

-Recoñece-la relación entre conservación do medio e calidade de vida, e valora-la im-

portancia da súa protección.

-Valora-la diversidade dos espacios naturais de Galicia e de España, emitir xuízos so-

bre os problemas ambientais e propor solucións fronte a eles.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- OS RISCOS NATURAIS

-Orixe meteorolóxica ( inundacións, secas, ventos, temporais de neve )

-Orixe xeolóxica ( sismos, volcáns, desprendementos )

- A ACCIÓN ANTRÓPICA E PROBLEMAS AMBIENTAIS

-A degradación da vexetación ( deforestación, reforestación )

-A erosión

-A desertificación

-A Contaminación:

● Contaminación atmosférica ( chuvia ácida, capa ozono, efecto invernadoiro

e cambio climático )

● Contaminación dos solos

214

● Contaminación das augas

● Contaminación acústica

● Os residuos sólidos urbanos

- A CONSERVACIÓN DO MEDIO

-A protección dos espacios naturais

-Os parques nacionais

-As organizacións ecoloxistas

-PROCEDEMENTOS:


-Lectura e comentario de textos sobre problemas ambientais.

-Localización nun mapa dos espacios naturais protexidos.

-Recompilación de noticias de prensa de aspectos relativos á unidade

-Comentario e interpretación de diversos tipos de gráficos, datos estatísticos, mapas

e esquemas sobre aspectos relativos á unidade.

-Aplicación dos contidos da unidade didáctica á situación de Galicia.

-ACTITUDES:

-Aprecio pola diversidade do medio físico español e galego.

-Aprecio polo valor do contorno como recurso e elemento importante para a calidade

de vida.

-Conciencia e sensibilidade ante os problemas ambientais do contorno.

-Adopción de actitudes de consumo responsables que contribúen ó desenvolvemento

sostible.


-Educación Ambiental: Fomento de respeto polo medio ambiente que nos rodea.


-Define con precisión conceptos relativos ós problemas e as políticas ambientais.

215

-Localiza en mapas áreas afectadas por riscos e problemas ambientais, así como por

políticas ambientais de protección.

-Elabora, analiza, comenta e interpreta gráficas, mapas, imaxes e textos sobre proble-

mas e políticas ambientais.

-Valora a diversidade dos espacios naturais de Galicia e de España.

-Sintetiza conceptos e redacta temas sobre as paisaxes naturais de Galicica e de Es-

paña, a influencia do medio natural na actividade humana e a influencia da actividade

humana no medio natural.

BLOQUE IV : O ESPACIO XEOGRÁFICO NAS ACTIVIDADES

ECONÓMICAS

█ UNIDADE 11 █ OS ESPACIOS NO SECTOR PRIMARIO ( AGRICULTURA-

GANDERÍA - PESCA E EXPLOTACIÓN FORESTAL )

- OBXECTIVOS:

-Definir con precisión conceptos relativos ós espacios rural e pesqueiro

-Localizar en mapas fenómenos referidos ás actividades dos espacios rural e pesqueiro

-Analizar en profundidade a agricultura ( factores, estructura, productos…)

-Coñecer a realidade e problemática das actividades gandeira – pesqueira e da explo-

tación forestal en España e Galicia.

-Comprende-la evolución do sector primario en relación coa UE

-Valora-los espacios rurais e pesqueiros, tomar conciencia dos seus problemas e ava-

liar as posibles solucións.

- CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

-TRANSFORMACIÓN E DIVERSIFICACIÓN DAS ACTIVIDADES AGRARIAS

216

- O SECTOR PRIMARIO

- A AGRICULTURA

-Factores que inflúen na agricultura

-Estructura agraria das explotacións ( tamaño e propiedade )

-Evolución da producción

-A producción agrícola

- A GANDERÍA

-A distribución do gando

-Evolución

- EXPLOTACIÓN FORESTAL

- A PESCA

-Tipos de flota

-Rexións pesqueiras

-Explotación dos recursos

-Crise, problemas e reconversión da actividade pesqueira

-A pesca en Galicia

- O SECTOR PRIMARIO E A UNIÓN EUROPEA

-PROCEDEMENTOS:


-Recompilación e comentario de noticias sobre os problemas do sector primario.

-Comentario e comparación de mapas e de aspectos relativos á unidade.

-Localización nun mapa das principais paisaxes agrarias de España e de Galicia.

-Elaboración e comentario de diversos tipos de gráficos e datos estatísticos sobre usos

do espacio rural.

-Comentario de fotografías sobre os espacios rurais e pesqueiro.

-Aplicación dos contidos xerais da unidade didáctica á situación de Galicia.

217

-ACTITUDES:

-Avaliación da diversidade de paisaxes rurais de Galicia e de España.

-Conciencia dos graves problemas derivados dalgunhas formas de aproveitamento

agrario e pesqueiro.

-Avaliación das políticas de desenvolvemento rural como fórmula para evitar o despo-

boamento das áreas rurais desfavorecidas e os problemas ambientais derivados des-

te despoboamento.

-Desenvolvemento da capacidade crítica e da observación sobre as actividades agra-

rias ou pesqueiras do seu contorno.

-Emisión de opinións e xuízos sobre os problemas do espacio rural e pesqueiro e sobre

as políticas adoptadas para combatelos.


-Educación Ambiental: Reflexión sobre o impactoa medioambiental negativo de certas

prácticas agropecuarias, pesqueiras e forestais

-Educación para a Saúde: Concienciación do alumnado sobre a necesidade dunha die-

ta equilibrada, saudable, aproveitando a diversidade de productos que obtemos do sec-

tor primario


-Define con precisión os conceptos relativos ós espacios agrícola, gandeiro, forestal e

pesqueiro.

-Localiza e identifica en mapas fenómenos agrícolas, gandeiros, forestais e pesqueiros.

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre a propie-

dade agraria, a distribución do gando, os problemas da pesca galega e española; a e-

volución da acuicultura; os problemas da flota pesqueira.

-Coñece e elabora temas sobre a crise e os problemas da actividade pesqueira, e a po-

lítica de regulación e reconversión do sector pesqueiro.

218

-Emite valoracións, opinións e xuízos críticos sobre os espacios rurais e pesqueiros e

propón solucións para os seus problemas.

█ UNIDADE 12 █ OS ESPACIOS INDUSTRIAIS. CRISE INDUSTRIAL E

RECONVERSIÓN. A INDUSTRIA ESPAÑOLA E GALEGA ACTUAIS.

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar os principais conceptos relativos á actividade industrial.

-Comprende-lo proceso de industrialización de España e Galicia no XIX e XX

-Analiza-lo concepto de reestructuración, reconversión.

-Estudia-los principais sectores industriais e a súa localización en mapas.

-Coñece-las características actuais da industria galega e española no ámbito da UE.

-Tomar conciencia dos problemas que lle afectan á producción industrial e ponderar as

posibles solucións.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- O SECTOR SECUNDARIO

- EVOLUCIÓN HISTÓRICA DO PROCESO DE INDUSTRIALIZACIÓN

-O século XIX

-O século XX: 1900-1959

219

-Desenvolvemento industrial 1959-1975

-A crise da industria 1975 – 1984

-A reestructuración, reconversión a partir de 1984

- A INDUSTRIA ESPAÑOLA NA ACTUALIDADE

-A terceira revolución industrial

-Os sectores industriais

-A localización industrial

-A industria galega

-A política industrial actual e no ámbito da Unión Europea.

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos e conceptos referentes á unidade.

-Recompilación e comentario de noticias de prensa sobre aspectos relativos á unidade.

-Localización nun mapa das áreas industriais de Galicia e de España.

-Comentario e comparación de mapas, gráficos e datos estatísticos sobre o sector in-

dustrial en Galicia e en España.

-Análise de fotografías e diapositivas de aspectos relativos á unidade.

-Aplicación dos contidos xerais da unidade didáctica a Galicia.

-Visita a unha industria ou a un polígono industrial próximo.

-ACTITUDES:

-Comprensión do custo da actividade industrial na paisaxe,e valora-los productos indus-

triais realizados sen contaminar o medio natural.

-Conciencia dos desequilibrios territoriais que xera a desigual distribución da industria

no espacio.

-Desenvolvemento da capacidade de observación respecto á realidade industrial do

contorno.


220

-Educación Ambiental: Reflexión sobre moitos problemas medioambientais ocasiona-

dos polas actividades industriais, e concienciación sobre a urxencia dun modelo de de-

senvolvemento máis respetuoso co medio natural.

-Educación para a Saúde: Análise dos riscos de industrias moi contaminantes ou peri-

gosas para a saúde das persoas en xeral e dos traballadores en particular; así como

tamén se abordará a problemática dos accidentes laborais.


-Define con precisión os conceptos relativos a actividade industrial.

-Localiza en mapas fenómenos referidos a actividade industrial.

-Coñece e elabora temas sobre a evolución histórica e as características da industria ata

a segunda metade do século XX; a crise e a reestructuración industrial e a industria galega

e española na actualidade.

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre a activida-

de industrial.

-Emite opinións e xuízos críticos sobre os problemas da producción industrial e analiza

as solucións encamiñadas á utilización racional dos recursos.

█ UNIDADE 13 █ OS ESPACIOS DO SECTOR TERCIARIO OU SERVICIOS

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos ás actividades terciarias

-Localizar en mapas fenómenos referidos ás actividades terciarias.

-Estudia-lo proceso de terciarización da economía española e galega.

-Estudiar e diferencia-los diversos tipos de transporte

221

-Coñece-la actividade turística, a súa importancia, localización e problemática actual.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- ACTIVIDADES TERCIARIAS. HETEROXENEIDADE DOS SERVICIOS.

- PROCESO DE TERCIARIZACIÓN DA ECONOMÍA ESPAÑOLA.

- DESIGUAL DISTRIBUCIÓN ESPACIAL. IMPACTO TERRITORIAL.

- OS SISTEMAS DE TRANSPORTE:

● Transporte terrestre ( estrada – ferrocarril )

● Transporte marítimo

● Transporte aéreo

● Política de transportes e integración na rede europea

- COMUNICACIÓNS

- OS ESPACIOS TURÍSTICOS

-Factores explicativos do desenvolvemento turístico español

-Tipoloxía de rexións turísticas

-Impacto, repercusións espaciais do turismo.

-Problemática actual e novas tendencias do turismo

- O COMERCIO

● O comercio interior

● O comercio exterior

-PROCEDEMENTOS:


-Lectura e comentario de textos de aspectos relativos á unidade.

-Localización nun mapa das principais áreas turísticas galegas e españolas.

-Comentario e comparación de mapas sobre as actividades do sector terciario.

-Comentario de diversos tipos de gráficos e de datos estatísticos relativos á unidade.

222


-ACTITUDES:

-Avaliación das posibles repercusións medioambientais dos medios de transporte e do

turismo, e proposta de solucións, por exemplo tomar conciencia da importancia de utili-

za-lo transporte público.

-Interese pola conservación dos espacios turísticos, tanto naturais como culturais.

-Concienciación sobre o consumismo nas sociedades desenvolvidas e adopción dunha

actitude crítica e selectiva fronte ós artigos de consumo e fronte á información dos me-

dios de comunicación de masas.

-Aprecio polo papel positivo do turismo no achegamento dos pobos, o contacto entre

culturas e o entendemento político entre os países.

-Aprecio pola diversidade turística española e desenvolvemento da curiosidade por co-

ñecer espacios diferentes ó propio.


-Educación para o consumo: Fomento de hábitos de consumo racional, responsable

que substitúan ó consumismo excesivo.

-Educación Ambiental: Análise do forte impacto medioambiental do turismo masivo e

dos transportes.


-Define con precisión os conceptos relativos ó sector terciario.

-Localiza e identifica en mapas fenómenos referidos ó sistema de transporte, ó turismo

e ó comercio interior e exterior en Galicia e en España.

-Coñece e elabora temas sobre os sistemas de transporte, o turismo, o comercio inte-

rior e exterior en Galicia e en España.

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre o sistema

de transporte, o turismo e sobre o comercio interior e exterior en Galicia e en España.

223

-Identifica os problemas das actividades terciarias, emite xuízos críticos e opinións, e

propón solucións para os mesmos.

BLOQUE V :RECURSOS HUMANOS E ORGANIZACIÓN ESPACIAL EN

ESPAÑA

█ UNIDADE 14 █ A POBOACIÓN ESPAÑOLA.

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar os principais conceptos relativos á poboación galega e española.

-Localizar en mapas fenómenos referidos á poboación galega e española.

-Estudiar e coñece-los principais indicadores demográficos.

-Comprende-la importancia dos movementos migratorios.

-Analiza-la estructura demográfica actual.

-Coñece-la diferente distribución da poboación e as súas causas.

-Analiza-la problemática demográfica, exemplificando para Galicia.

-Expresar opinións e xuízos críticos sobre problemas demográficos e mostrar actitudes

de tolerancia e de solidariedade ante calquera forma de discriminación.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- A DEMOGRAFÍA E AS FONTES DEMOGRÁFICAS

- DINÁMICA DEMOGRÁFICA NATURAL:

- PRINCIPAIS INDICADORES DEMOGRÁFICOS: Natalidade – mortalidade –

fecundidade – mortalidade infantil – crecemento natural ou vexetativo.

- EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN ( Réximes demográficos )

- OS MOVEMENTOS MIGRATORIOS:

224

Exteriores

Interiores

Inmigración actual

- CRECEMENTO REAL DA POBOACIÓN

- ESTRUCTURA DEMOGRÁFICA ACTUAL:

Sexo

Idade

Actividade socioprofesional

- DISTRIBUCIÓN ESPACIAL DA POBOACIÓN E PROXECCIÓN DE FUTURO

- DESPOBOAMENTO E REORGANIZACIÓN DA POBOACIÓN:Galicia como

exemplo.

-PROCEDEMENTOS:


-Elaboración, comentario e comparación de mapas de aspectos relativos á unidade.

-Comentario e comparación de gráficos e datos estadísticos de poboación.

-Realización e comentario de pirámides de poboación.


-Recollida de información e debate sobre a situación dos inmigrantes estranxeiros en

España.

-Proxección cara ó futuro da actual situación da poboación galega e española.

-ACTITUDES:

-Desenvolvemento da capacidade crítica e de opinión sobre as implicacións sociais e

económicas da problemática demográfica (baixa natalidade, avellentamento, inmigra-

ción)

-Valoración da diversidade de grupos humanos que conviven en Galicia e España.

-Tolerancia e respecto cara a persoas e grupos sociais pertencentes a outras razas ou

225

culturas e rexeitamento das actitudes de intolerancia e de xenofobia.

-Rexeitamento de calquera discriminación no mundo laboral


-Educación para a convivencia: Fomento da actitude de tolerancia, respecto e solidarie-

dade cos inmigrantes.


-Define con precisión conceptos relativos a fontes demográficas, movementos naturais

e migratorios, crecemento real, estructura e ó futuro da poboación galega e española.

-Localiza e identifica en mapas a distribución da poboación española, as comunidades

con maior e menor natalidade, mortalidade e crecemento natural; as principais áreas

emigratorias e inmigratorias, e as comunidades autónomas nas que predominan os

sectores primario, secundario e terciario.

-Elabora, analiza, explica, comenta e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre

os movementos naturais e migratorios e o crecemento real da poboación galega e es-

pañola.

█ UNIDADE 15 █ O ESPACIO URBANO

-OBXECTIVOS:

-Definir e explicar brevemente os principais conceptos relativos ó poboamento rural e

urbano.

-Analiza-lo proceso de urbanización español ata a actualidade.

-Caracteriza-lo mundo rural e a súa pervivencia en comunidades como Galicia.

-Localizar en mapas fenómenos referidos ó poboamento rural e urbano.

-Analiza-la estructura interna urbana.

-Estudia-los principais problemas actuais das cidades.

-Mostrar interés polos problemas urbanos e as actuacións urbanísticas, emitir xuízos e

226

propor solucións sobre eles.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

-DEFINICIÓN DO “URBANO”

-O PROCESO DE URBANIZACIÓN EN ESPAÑA:

● A cidade preindustrial

● A cidade industrial

● A cidade postindustrial

-CARACTERÍSTICAS DO SISTEMA URBANO ESPAÑOL E GALEGO

-DECLIVE DO MUNDO RURAL:

● Características do poboamento rural

● Evolución recente do poboamento rural: Rururbanización

● Pervivencia do poboamento rural en Galicia: aldea – parroquia – vila

-MORFOLOXÍA URBANA, PLANOS URBANOS

-ESTRUCTURA URBANA:

● Centro histórico

● Ensanche

● CBD (Central Bussiness District)

● Barrios periféricos

● Zonas residenciais

● Barrios marxinais da periferia, chabolismo

● Polígonos industriais

-A CIDADE ACTUAL E OS SEUS PROBLEMAS :

● Dualidade social

● Transporte

● Medio ambiente

227

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos e de conceptos relativos á unidade

-Lectura e comentario de textos sobre problemas urbanos

-Localización en mapas de aspectos relativos á unidade

-Interpretación e comentario de fotografías e diapositivas sobre os elementos que defi-

nen o fenómeno urbano.

-Comentario de diversos tipos de planos urbanos

-Identificación en planos urbanos das diversas partes da estructura urbana

-Aplicación dos contidos xerais da unidade a Galicia

-Realización dunha saída didáctica, consistente na realización dun itinerario por unha

cidade.

-ACTITUDES:

-Emisión de xuízos críticos respecto ó contorno urbano e ó denominado “Feísmo urba-

-Valoración do patrimonio histórico urbano, preocupación pola súa conservación e apre-

-Concienciación sobre os problemas medioambientais causados polo ser humano.

-Fomento da convivencia cidadá a través do coñecemento dos problemas existentes

-Educación para a convivencia: Fomenta-lo respecto cara a persoas de outra cultura ou

-Educación ambiental: Concienciación dos problemas medioambientais (contaminación)

-Educación vial: Concienciar na necesidade de respeta-las normas de educación vial na

228

-Define con precisión conceptos relativos ó poboamento rural, ó proceso de urbaniza-

-Localiza e identifica en mapas as principais cidades, as capitais provinciais, as princi-

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre o proceso

de urbanización, á morfoloxía urbana, estructura urbana e problemas urbanos.

-Identifica os problemas urbanos e as actuacións urbanísticas a partir de diversas fon-

█ UNIDADE 16 █ A ORGANIZACIÓN TERRITORIAL E OS

DESEQUILIBRIOS REXIONAIS

-OBXECTIVOS:

-Definir e explica-los principais conceptos relativos á organización do territorio español,

ós desequilibrios territoriais e ás políticas territoriais.

-Localizar en mapas fenómenos referidos á organización de territorio español e ós de-

sequilibrios territoriais (Comunidades autónomas, provincias)

-Estudia-las principais desigualdades e contrastes existentes entre as diferentes Co-

munidades.

-Mostrar interese polo proceso autonómico galego e español, manifestar actitudes de

tolerancia e respecto cara ás particularidades doutras comunidades e de solidariedade

coas máis desfavorecidas, apreciando actuacións para paliar e fomentar o desenvolve-

mento rexional.

-CONTIDOS:

-CONCEPTOS:

- A ORGANIZACIÓN TERRITORIAL ACTUAL DE ESPAÑA

● A Constitución de 1978

229

● Institucíóns propias

● As competencias

● O financiamento das Comunidades autónomas

● Divisións territoriais actuais

- OS DESEQUILIBRIOS TERRITORIAIS

● Orixe dos desequilibrios (política, económica, demográfica)

● Contrastes espaciais (superficie)

● Contrastes demográficos (densidade, natalidade, mortalidade…)

● Desigualdades económicas (poboación activa sectores, % PIB nacional…)

● Desequilibrios sociais (taxa paro, inflación, renta per cápita, prezo vivenda…)

- POLÍTICAS REXIONAIS NO MARCO DA UNIÓN EUROPEA

-PROCEDEMENTOS:

-Definición de termos e conceptos relativos á unidade

-Localización nun mapa das comunidades autónomas, das súas capitais e das provin-

cias que as integran.

-Realización e interpretación de gráficos, datos estatísticos de aspectos relativos á uni-

dade.

-Elaboración de cadros comparativos e de síntese referidos ós conceptos da unidade


-ACTITUDES:

-Interese por coñece-lo proceso autonómico español e, en particular o concernente a

Galicia.

-Valoración do pluralismo e da diversidade cultural de España e respecto das diferentes

opinións sobre a organización territorial e política.

-Desenvolvemento de sentimentos de pertenza, integración e participación con respec-

to á Galicia.

230

-Expresión de actitudes de tolerancia e respecto cara ás particularidades das outras co-

munidades autónomas.

-Solidariedade cara ás comunidades autónomas máis desfavorecidas e aprecio polas

actuacións encamiñadas a paliar os desequilibrios territoriais


-Educación para a paz e a convivencia: Coñecemento da actual organización territorial

para que valore o alumnado a Constitución e o Estatuto de autonomía como marcos le-

gais que garanten dereitos e libertades.

-Educación Multicultural: Aproximación a gran diversidade do estado español.


-Define con precisión os conceptos relativos á organización territorial de España, ós de-

sequilibrios territoriais, políticas territoriais e á ordenación do territorio.

-Localiza e identifica en mapas as comunidades autónomas españolas e as súas capi-

tais; desequilibrios demográficos, económicos e sociais entre comunidades autónomas

e aspectos relevantes da política territorial.

-Elabora, analiza, explica e interpreta gráficos, mapas, imaxes e textos sobre a orixe e

a formación do Estado autonómico, a súa organización actual, os desequilibrios territo-

riais e a política rexional española.

-Emite opinións que reflicten tolerancia, respecto e solidariedade cara ás outras comu-

nidades e valora as actuacións favorecedoras do desenvolvemento rexional.

231

PROGRAMA DE CUALIFICACIÓN PROFESIONAL INICIAL: SOCIEDADE E CIDADANÍA

Obxectivos xerais:

Desenvolver o hábito de lectura como fonte de información, formación e pracer. Comprender e producir textos en formato variado dos ámbitos persoal, social,

cultural e profesional con vocabulario apropiado para a finalidade pretendida. Desenvolver a observación e o espíritu crítico. Desenvolver a capacidade para identificar problemas, contrastar información,

avanzar hipóteses e aplicar técnicas adecuadas para a súa resolución. Desenvolver actitudes democráticas que permitan a participación nunha

sociedade plural e diversa, tendo presentes os dereitos e os deberes compartidos, e o respecto polas diferenzas.

Desenvolver a autoestima, o afán de superación e a capacidade de adaptación a novos retos,de acordo cos intereses e coas aptitudes persoais.

Desenvolver hábitos e habilidades que faciliten o acceso ao contorno laboral e o adecuado progreso.

Obxectivos específicos:

Coñecer e valorar as características organizativas, sociais e culturais fundamentais do contorno.

Coñecer e valorar os principais trazos das organizacións sociais e culturais do Estado.

Coñecer as características da sociedade democrática e tomar conciencia da necesidade de participación con recoñecemento dos dereitos e dos deberes da cidadanía.

Coñecer as principais institucións supranacionais: Unión Europea e organismos internacionais.

Coñecer e analizar os problemas do mundo actual.

Contidos:

Coñecemento da organización social de Galicia. Institucións e servicios publicos da comunidade.

Coñecemento da organización do estado Español. O sistema das autonomías. O sistema demócratico: participación cidadá; dereitos e deberes; a Constitución e o Estatuto de autonomías.

Galicia e España en Europa. Organismos internacionais. Política de cooperaciòn. Coñecemento de outros modelos sociopolíticos actuais. Desequilibrios e conflictos no mundo actual. A acción humana como causa e

efecto dos problemas. A globalización. O compromiso persoal. A violencia como lacra da sociedade: Violencia entre pobos e violencia de

xénero. Desenvolvemento e consumo. Consumo responsable. Educación viaria: normas de seguranza e condución responsable.

232

Criterios de avaliación:

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz de:

Coñecer a distribución xeográfica de Galicia ( organización e paisaxes galegas, e a súa economía). Localizar en mapas a súa situación, e argumentar as causas e consecuencias das súas características.

Coñecer a estructuración do Estado español en comunidades autónomas. Valorar as diferenzas como elemento enriquecedor. Saber localizar as comunidades en mapas.

Organizar itinerarios para se mover entre elas. Coñecer e apreciar o sistema democrático. Representación da cidadanía.

Participación como valor para a mellora da comunidade. Deberes e dereitos. Coñecer sumariamente a Constitución española.Dificultades para os consensos. Significado dunha norma común. Coñecer sumariamente o Estatuto de autonomía e o longo percorrido para

chegar a el. O Goberno autónomo e as relacións co resto do Estado español. Analizar as desigualdades do mundo actual. Reflexionar sobre a

multicausalidade. Valorar a cooperación entre os pobos. Recoñecer o consumo responsable.Papel da publicidade. Valorar igualmente a

capacidade de comprender os prexuízos que pode provocar na vida persoal do centro.

Recoñecer a necesidade da seguranza viaria para persoas conductoras e peóns.

Temporalización: Os contidos distribuiranse por temas ao longo das avaliacións.Programaranse catro temas por avaliación.

Procedementos de avaliación: Ao comezo das actividades farase unha avaliación inicial do alumnado, para coñecer as características e a formación previa de cada alumno, así como as súas capacidades. Durante o curso faranse tres avaliacións parciais. A avaliación levarase a cabo ao longo de todo o proceso formativo, polo que ten un carácter continuo. Ao remate de cada tema farase unha proba escrita dos contidos traballados. A cualificación final en cada avaliación terá en conta as notas obtidas nas probas obxectivas,así como tamén os traballos feitos polo alumno, a presentación dos mesmos e a partipación en actividades que contribuan á consecución dos obxectivos previstos.

233

Actividades Complementarias e extraescolares

Coa fin de contribuír ó mellor desenvolvemento integral dos nosos alumnos e sobre todo de facer fincapé na adquisición de determinados hábitos de traballo decidimos para o presente curso unha serie de actividades que podemos incluír no apartado de complementarias e extraescolares aínda que algunha delas ben puidera estar incluída perfectamente nos propios desenvolvementos curriculares que figuran máis arriba; o feito de facer un especial fincapé neles inclínanos a incluílos dentro desde apartado:

2ºcurso da E.S.O.:- Se realizará unha saída a Lugo con visita ó Castro de Viladonga, Fonmiñá, Casa dos

Mosaicos de Lugo e fortaleza de S. Paio de Narla.

3º curso de E.S.O.: - Visita conxunta con 2º Bac Xeografía a Navantia.- Visita a planta de recicaxe de residuos de Mougá

4º curso de E.S.O: - Saída a Monforte de Lemos, visitando o Mosteiro de Samos, o Museo das Clarisas, o

Cardenal, o Pazo de Tor...

1ºcurso de Bacharelato:- Visita a Ferrol (século XVIII)

2ºcurso de Bacharelato:

Historia: - Elaboración dun traballo sobre ficha de lectura dunha obra literaria ambientada na

España dos séculos XIX o XX. Esta actividade será de aportación voluntaria cunha prima na nota do alumno.

- Proxección dunhos vídeos sobre a Guerra Civil e a IIª República con realización de actividades por parte dos alumnos.

- Asistencia a proxeccións cinematográficas os xoves de films históricos ( El rey pasmado, Esquilache, Juana la Loca, Silencio roto, Las bicicletas son para el verano, Los años bárbaros) pola tarde en horario non lectivo

Arte:- Viaxe de estudios con preparación previa de actividades a Santiago.

Xeografia:- Visita a Navantia.

234

Os Temas transversaisOs temas transversais son básicos para a formación integral do alumnado e

resultan indispensables nunha sociedade democrática. Cos temas transversais, preténdese acadar unha sociedade baseada nunha convivencia sólida, nun medio ambiente equilibrado e na igualdade de dereitos e deberes entre as persoas. Unha sociedade, ademais, solidaria e distributiva, que racionalice o consumo e elimine a violencia como forma de resolve-los conflictos.

Das diversas posibilidades de tratamento dos temas transversais, este departamento elixiu a opción da propia transversalidade nos contidos, xa que entendemos que estos temas teñen que estar presentes ó longo de tódalas unidades, deste xeito non programaremos unidades didácticas específicas para tratalos. Cada un destes temas irase abordando na medida ca propia natureza da unidade o demande e tratarase na medida que o propio desenvolvemento dos contidos o favoreza.

Así os diferentes temas transversais integraranse nos contidos do presente proxecto didáctico da seguinte forma:

A educación para a convivencia: Presenta grande parte dos contidos da Educación Moral e Cívica. A súa finalidade é traballa-las conductas favorables ó repecto á autonomía dos demais, o diálogo como forma de superar diferencias e o repecto ós dereitos humanos.

A reflexión sobre o desenvolvemento e o subdesenvolvemento é en realidade unha reflexión sobre a xustiza e propicia actividades sobre o contraste entre o Norte e o Sur respecto da situación dos dereitos humanos de carácter político, económico e social, será o fío fundamental do proxecto de 2º de ESO. En Historia, a análise da situación dos marxinados (escravos, mulleres, servos,etc.), ocupa un lugar primordial en tódalas unidades.

A educación ambiental: A descrición dos diversos medios naturais da Terra e a analise das relacións ser humano-medio natural en cada un deles é o fío conductor das unidades de Xeografía de 1º de ESO. Nese mesmo curso daranse as pautas necesarias para a análise de problemas ambientais concretos: contaminación das augas, transformación do medio e os seus límites éticos, desenvolvemento sostible...

A educación para a paz: O seu obxetivo é presentar temas como a tolerancia, a non violencia, o desarmamento e a cooperación, e educa-los alumnos e alumnas na defensa activa destes valores.En historia, as unidades dedicadas ó Imperio Romano, o Islam e a primeira Cristiandade son un bo lugar para reflexionar sobre a tolerancia destas civilizacións cara a culturas e relixións distintas da súa; as unidades dedicadas a Idade Moderna insistirán na ruptura da tolerancia cara a outras relixións. así mesmo, a historia, pragada de guerras, enfrontamientos e conflictos, serve como punto de arranque para a reflexión sobre as formas pacíficas de resolución de conflictos.

235

A educación vial: O seu obxectivo é sensibiliza-los alumnos /as sobre os problemas de tráfico, as conductas adecuadas e inadecuadas e as súas consecuencias (accidentes e mortes).O lugar adecuado para a formulación destes problemas é a unidade dedicada ó transporte que tratarase na Xeografía de 3º de ESO.

A educación non sexista: A educación para a igualdade de sexos intenta evita-la discriminación por motivo sexual que aínda persiste na nosa sociedade.

En Historia dedicarase un espacio para estudiar a especial situación da muller en cada unha das civilizacións estudiadas, profundizando en el estudio de algún momento concreto (a muller grega) tratarase de dar unha idea da realidade feminina ó longo da historia. En tódolos casos estudiarase a muller corrente, anónima, máis cás situacións excepcionais.

A educación para a saúde: O seu obxectivo é promover hábitos favorables á saúde física, mental, social e ambiental.

Na Xeografía do 1º de ESO estudiánse os medios naturais e analízase se un medio é mais ou menos dañino para o ser humano.

En Historia estudiaranse os costumes alimentarios e hixiénicos das diversas civilizacións. As grandes enfermidades (pestes, epidemias...)

A educación sexual: En historia é posible realizar algún estudio concreto de algunha civilización que dé a pauta de análise dun problema demográfico (Roma, O Antigo Réxime...)

Metodoloxía

Á hora de optar por unha ou outra metodoloxía didáctica das varias que se poden aplicar na ensinanza-aprendizaxe das CCSS, optamos por aquela que combina a construción do coñecemento do alumnado sobre unha base dobre: a exposición oral significativa por parte do profesorado na aula, dirixindo e organizando o traballo e a selección dos aspectos a traballar, e o traballo con fontes documentais por parte do alumnado. É dicir, trátase dun modelo integrador en que se combina a aprendizaxe por recepción e por descubrimento.

Asumimo-los principios da aprendizaxe significativa e por iso procuraremos partir sempre dos coñecementos previos dos alumnos e coñece-los seus esquemas mentais para que as actividades de ensino-aprendizaxe que propoñamos sexan adecuadas a súa estructura mental e, na medida do posible, a súa capacidade para poder facer efectiva a atención a diversidade. Tentaremos prestar unha especial atención a que o alumno lle atope sentido ó traballo que está a facer proporcionándolle sempre estímulos positivos, utilizando distintas estratexias de aprendizaxe que favorezan unha ensinanza activa, non tanto no sentido de actividade manipulativo, senón especialmente de actividade mental.

A información ou exposición, sempre que sexa significativa, facilita ao alumnado a captación e compresión das redes conceptuais básicas propias das CCSS. A significatividade vén dada por varios elementos que van desde a organización da información –de modo lóxico e de doada captación e comprensión por parte do alumnado– ata a propia significatividade potencial do material seleccionado –que permita establecer nexos entre a nova información e a que cada alumno xa posúe– facilitando así a reconstrución persoal dos acontecementos históricos.

236

Procuraremos evitar situacións reiteradas de aprendizaxe memorístico-receptivo buscando sempre que o alumno poida ir construíndo progresivamente os seus coñecementos a base de actividades que o poñan en disposición de acceder a novos coñecementos por descubrimento guiado ou autónomo e que, nun momento final, permita a memorización comprensiva

En definitiva, a metodoloxía proposta non responde a un modelo puro, senón máis ben ecléctico, en que ten unha carga importante a aprendizaxe significativa de reconstrución do acontecer histórico por parte do alumnado, pero no que non se elimina nin a explicación escrita nin oral por parte do profesor, especialmente na introdución das unidades temáticas, na orientación permanente do traballo do alumnado e na elaboración de conclusións.

Para poder levar a cabo o anteriomente exposto, será precisa unha actualización metodolóxica que favoreza a innovación na aula e o desenvolvemento de metodoloxías activas e participativas, para o que será preciso:

- Favorecer a transformación da información en coñecemento, a través da selección e interpretación de contidos procedentes de diversas fontes, propiciando a elaboración de explicacións históricas rigorosas e coherentes.

- Producir e interpretar informacións sobre aspectos cuantitativos e espaciais.- Promover a participación do alumnado en debates sobre temas seleccionados en función da súa

potencialidade crítica para a comprensión de problemas socialmente relevantes, utilizando as normas do intercambio comunicativo.

- Elaboración de traballos de investigación no contorno sobre algún momento destacado da historia contemporánea, establecendo conexións cos marcos galego, español e europeo.

- Utilizar técnicas básicas de indagación e explicación histórica, para entender a provisionalidade de todo coñecemento, e ensinar a pensar historicamente.

- Utilizar actividades de carácter interdisciplinario a través do traballo en grupo e da colaboración na resolución de problemas.

- Utilizar as tecnoloxías da información e da comunicación como instrumentos que reforzan a comunicación interpersoal e o traballo cooperativo, así como a relación con contornos físicos e sociais máis amplos, ademais de practicar o manexo crítico e selectivo da información que proporcionan.

237

Materiais curriculares e recursos didácticosDurante o presente curso imos utilizar como base en cada curso os

seguintes materiais curriculares:

1º curso de E.S.O. : Ciencias Sociais. Xeografía e Historia 1º ESO. Editorial Santillana Obradoiro. A Casa do Saber.

2º curso da E.S.O. : Ciencias Sociais, Xeografía e Historia 2º ESO. Editorial Santillana Obradoiro. A Casa do Saber.

3º curso de E.S.O. : Ciencias Sociais. Xeografía 3º ESO. Editorial Santillana Obradoiro. A Casa do Saber

4º curso de E.S.O. : Ciencias Sociais. Historia 4º ESO. Editorial Santillana Obradoiro. A Casa Do Saber

1º curso de Bacharelato:Historia do Mundo Contemporáneo Editorial Santillana Obradoiro. A Casa do Saber.

2ºcurso de Bacharelato:- Historia: Material de elaboración propia.- Historia da Arte: Material de elaboración propia- Xeografía: Xeografía 2º Bacharelato. Editorial Anaya.

Ademais dos materiais curriculares citados, o seminario dispón doutros recursos utilizados habitualmente na aula ou noutros espacios axeitados. A modo de inventario podemos citar:

- Atlas xeográficos e históricos: Practicamente tódolos alumnos dispoñen dun atlas xeográfico e é intención do seminario poder dotar tódalas aulas alomenos dun exemplar de atlas histórico e xeográfico aínda que polo de agora, dada-las dispoñibilidades presupostarias, é tarefa imposible.

- Diccionarios xeográficos, históricos e términos artísticos- Enciclopedias e anuarios estatísticos- Exemplares da Constitución e Estatuto de Autonomía-Obras literarias: Especialmente unha selección de novelas históricas

utilizadas como elemento motivador e potenciador da lectura.- Bibliografía: Aínda moi escasa pero que se centra en obras asequibles ós

alumnos e algunhas, moi poucas, específicas para o Profesorado.- Mapas murais xeográficos e históricos- Mapas topográficos: Folla de Neda a escala 1:25.000- Diapositivas: Xeografía xeral, Historia Xeral da Arte e da Cultura e Historia

da Arte Española.- Vídeos didácticos: Historia do século XX (BBC), Atlas Culturais do Mundo

(Edic. del Prado), Colección de vídeos da ASPG. - Obras cinematográficas: Vídeos con films ambientados en períodos

históricos concretos que serven para traballar determinados aspectos do curriculum.

- Transparencias: De temas moi variados (a meirande parte delas elaboradas polo propio profesorado).

Ademais dos recursos citados contamos cunha Biblioteca no Centro que vai medrando pouco a pouco e permite ós alumnos consultar no propio local ou levar en préstamo bibliografía axeitada ás súas necesidades. Cando non se dispón dos fondos necesarios, a biblioteca municipal é relativamente ampla e está moi ben

238

organizada; préstase sempre a colaborar co Centro adquirindo incluso aquelas obras que poida recomendar o Claustro do Centro.

Contamos tamén no Centro con dúas aulas de informática, con ordenadores na biblioteca e nalguhas aulas que poden ser utilizados para obter información e para traballar exercicios interactivos co o alumnado.

Procedementos e instrumentos de avaliaciónEn primeiro lugar pretendemos facer un seguimento deste proxecto

didáctico cunha avaliación periódica (en principio mensual) para poder solucionar os problemas que atopemos na súa aplicación tan pronto como sexa posible sen esperar a remata-lo curso. Desta avaliación do proxecto poderanse deducir modificacións que afecten ó futuro do seu desenvolvemento se con iso cremos que podemos mellora-la práctica docente. A avaliación do proxecto farase fundamentalmente en tres aspectos: Consecución dos obxectivos propostos, valoración da materia traballada segundo a temporalización fixada ó comezo, e valoración dos resultados da avaliación dos alumnos.

Polo que se refire ós alumnos pretendemos que a avaliación sexa continua, formativa e integrada no proceso de ensino-aprendizaxe. Para iso imos seguir os tres pasos clásicos en calquera proceso de avaliación educativa:

- Avaliación inicial: que faremos ó comezo do curso e cada vez que se inicie un bloque ou unidade didáctica nova. Pretendemos con ela valorar os coñecementos previos e esquemas mentais dos alumnos e coñece-lo punto de partida para establecer axeitadamente as estratexias de aprendizaxe e seleccionar as actividades de ensino-aprendizaxe máis apropiadas. Como instrumentos para esta avaliación inicial usaremos enquisas, probas obxectivas, composicións escritas, entrevistas, remuíños de ideas, etc.

- Avaliación formativa: que faremos ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Permitiranos ver a grao de progreso dos alumnos e as dificultades que atopan para poder facer as adaptacións necesarias. Usaremos unha variada gama de procedementos: producción do alumno (cadernos de clase, composicións escritas, entrevistas, traballos complementarios, controles periódicos, exames parciais), participación nas tarefas de clases, interés, colaboración nos traballos en grupo, etc.

- Avaliación final ou sumativa: ó remate de cada bloque ou unidade didáctica faremos unha valoración dos obxectivos acadados que nos permita saber se podemos continuar nesa liña de progresión ou debemos retomar certos aspectos porque unha parte importante dos alumnos non é capaz de acadar os obxectivos mínimos reflectidos nos criterios de avaliación reseñados no desenvolvemento curricular. Non necesariamente a avaliación final ten que ser un exame final pero pode usarse ese tipo de proba como unha máis para valorar o resultado do traballo realizado nese período de tempo.

Os resultados da avaliación deberán ser reflectidos nunha cualificación periódica que será comunicada ós pais dos alumnos:

239

Na ESO,

Establécense un mínimo de dúas probas parciais por avaliación como práctica normal máis unha extraordinaria de recuperación das anteriores, se é o caso. Non se establece proba final de curso en xuño, considerando axeitada para ese modelo a convocatoria extraordinaria de setembro. Aínda que, se o Profesor o considera, un alumno cunha avaliación suspensa poderá ó final de curso ser novamente avaliado para a recuperación deses contidos concretos.O peso de cada proba de avaliación dentro da avaliación trimestral, así como de cada avaliación trimestral no conxunto de cara á avaliación final, será decisión do Profesor; este poderá, valorando o perfil do alumno/a, outorgar unha cualificación final positiva sempre que se acade na media final aritmética das probas obxectivas un mínimo de catro puntos sobre dez.

Como norma xeral, a proporción para a cualificación final nesta etapa será dun 70% para os contidos conceptuais e dun 30% para o resto (actitude, participación, traballo cotiá, traballos complementarios obrigatorios e voluntarios…)

No Bacharelato,

Establécense dúas probas parciais por trimestre como práctica normal máis unha extraordinaria de recuperación das anteriores, se é o caso. Non se establece proba final de curso en xuño, considerando axeitada para ese modelo a convocatoria extraordinaria de setembro. Aínda que, se o Profesor o considera, un alumno cun trimestre suspenso poderá a final de curso ser novamente avaliado para a recuperación deses contidos concretos.

Como norma xeral, a proporción para a cualificación final será de un 90% para os contidos conceptuais e dun 10% para o resto ( traballos complementarios e voluntarios, actitude, participación, traballo cotiá...). Esta distribución acadouna o seminario ó comezo do curso e así foi comunicada ós alumnos.

En canto ás ferramentas de avaliación acordamos que deberían reunir algúns requisitos básicos para poder cumprir o fin que se lles asigna.

- Probas escritas: Deben conter unha proporción razoable de contidos conceptuais e procedementais e na súa valoración debe haber equilibrio no peso específico de cada un dos tipos. A periodicidade pode ser moi variable pero, en todo caso, alomenos dúas probas escritas por avaliación e, a ser posible, algunha máis na E.S.O. Deberán ser fixadas con antelación suficiente e procurará manterse a necesaria coordinación coas outras disciplinas para evita-la concentración nunhas datas determinadas. Esto non exclúe que ó longo do curso, e sobre aspectos moi concretos sobre aqueles que non precisan dunha preparación inmediata se poidan realizar probas sen previo aviso. Normalmente nas probas escritas os contidos a avaliar serán os traballados no período inmediatamente anterior aínda que determinados conceptos e procedementos que se consideran básicos (vocabulario científico, mapas xeográficos ou temáticos, esquemas/resumo de unidades didácticas, técnicas de análise, comentario e explicación de documentos) poidan ser incluídos ó longo de todo o curso.

240

- Caderno de clase: Debe reunir unhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexibilidade, ortografía e composición correctas, etc. Valorarase tanto a correcta execución das actividades como a presentación, a orde e as anotacións feitas con rigor expresivo e científico. A valoración do caderno será tido en conta na E.S.O.

- Participación e actitude: Neste aspecto pretendemos valora-la participación dos alumnos na marcha da clase. Se, como pretendemos, conseguimos un ensino activo e participativo, debemos ter en conta a participación de cada un mediante o interese polas actividades, preguntas que fai, respostas ás preguntas do Profesor ou dos compañeiros, actitude e participación nos traballos en grupo. Terase tamén en conta a actitude de respecto cara os demais membros da comunidade escolar, respecto ó turno de palabra, ás normas de convivencia, coidado do material, etc. Procurarase que a valoración deste apartado sexa sempre positiva, é dicir, que o alumno saiba que unha porcentaxe da súa cualificación estará reservado a este apartado.

- Actividades e traballos complementarios: En tódolos niveis establécese algunha actividade complementaria que ten que realizarse na súa meirande parte fóra da aula (ficha resumo de lectura de libros, ficheiros de información periodística, investigacións sobre o contorno, recopilación e tratamento de información variada, etc.). Valorarase nestes casos o rigor no manexo da información, a orixinalidade do prantexamento, o coidado na redacción e presentación e o cumprimento dos prazos previstos. Ase mesmo teranse en conta tamén as aportacións voluntarias de proacción con unha prima na nota para aqueles alumnos que desexen amplia-los seus coñecementos e mellora-la súa calificación final.

241

REFORZO EDUCATIVO E PENDENTES

Entendemos por reforzo aquelas actividades ou medidas de tipo metodolóxico ou didáctico destinadas nuns casos a reconducir a aprendizaxe dos alumnos e noutros a acadar ou afianzar obxetivos non conseguidos plenamente.

EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA

Reforzo inmediatoPara a ESO, entendemos que como consecuencia da avaliación continua debe existir un reforzo

inmediato naqueles casos que se detecten obxetivos non acadados ou dificultades específicas que poidan impedir un progreso posterior axeitado. Neste caso tentarase abordar os contidos que permitan acadar eses obxetivos de forma distinta a como se fixo no período normal de traballo (ben na súa metodoloxía, na súa secuencia ou mesmo na súa profundidade) amais de propoñer actividades (distintas das realizadas) que permitan unha recuperación axeitada.

Alumnos con materias pendentes de cursos anteriores

ESONo caso dos alumnos da ESO que teñan pendente a asignatura de CCSS do curso anterior,

terán que realizar una serie de actividades en concepto de revisión e complemento de contidos do curso anterior que serán elaboradas polo profesor que impartiu a materia pendente durante o ano anterior, en tres bloques, ademais o alumno tería que realizar un examen por avaliación dos contidos mínimos da asignatura divididos tamén en tres bloques. O peso das actividades e do examen na calificación sería do 50% en cada caso; se o resultado fose satisfactorio, daríase por aprobada a materia pendente en cada unha das avaliacións de seguimento de pendentes, en caso negativo o alumno tendría que facer unha proba escrita nas fechas marcadas por xefatura para as avaliacións de pendentes. Na avaliación final de pendentes o xefe de departamento en función dos resultados fará constar se superou a materia pendente ou non.

BACHARELATO

Alumnos con materias pendentes de 1º cursoDe modo similar ó feito para a convocatoria de setembro, os alumnos de 2º curso con materias

pendentes de 1º recibirán indicacións dos contidos mínimos, sí como das datas nas que deberán realizarse as probas de recuperación (dúas ó longo do curso nos meses de xaneiro e abril). Aqueles que non acaden avaliación positiva na proba de xaneiro, en maio deberán realiza-la proba sobre os contidos mínimos de toda a materia.

MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

Según o disposto na CIRCULAR 8/2009 da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se regulan algunhas medidas de atención á diversidade para o alumnado da ESO con necesidades específicas de apoio educativo e para evitar o abandono escolar, e por outra parte, atender a aquel alumnado que, pola súa conduta disruptiva reiterada, impide o normal desenvolvemeto do traballo do seu grupo-clase, o Departamento de Xeografía e Hª deste IES seguirá os procedementos de actuación que estableza a dirección do Centro para mellorar no posible o proceso de ensinanza-aprendizaxe, os resultados académicos e o clima de traballo.

242

No caso de que sexan necesarios programas específicos personalizados para alumnos repetidores da ESO será o profesor que imparta a materia o encargado de elaboralos, preparando as actividades semanais, corrixindoas, comunicando o resultado ó profesor titor quen deberá facelo chegar ás familias, para o seu coñecemento e colaboración.

No caso de que en contacto co Departamento de orientación existisen algúns alumno/as con altas capacidades, levaríanse a cabo cambios na dificultade dos contidos e elaboraríanse actividades de ampliación de coñecementos.

TRATAMENTO DO FOMENTO DA LECTURA

Dadas as características das materias impartidas polo Departamento e a metodoloxía empregada que obriga á lectura continua de todo tipo de documentos, consideramos que a nosa contribución ó fomento da lectura é constante.

No primeiro ciclo da ESO, de maneira específica, se colabora co proxecto lector do Centro impulsado dende a Biblioteca, participando na proposta de 20’ de lectura diaria dun libro elixido por cada alumno de maneira voluntaria; esta medida afecta a unha serie de materias de forma alternativa.

No segundo ciclo da ESO, as actividades levadas a cabo coa prensa (dossiers de información internacional) estarían tamén na liña do fomento da lectura.

Tanto na Eso como no Bacharelato, propoñemos a posibilidade de ler, de maneira voluntaria, unha serie de libros de contido histórico, relacionados cos contidos das diferentes materias, que a través da realización dunha serie de traballos teñen unha aportación positiva na calificación do alumno.

En tódalas materias, perseguindo o obxectivo de lectura comprensiva, o alumno ten que ir realizando un glosario de termos específicos a medida que van xurdindo nos temas tratados que é obxecto da avaliación a través dunha pregunta en todos os exames.

TRATAMENTO DO FOMENTO DAS TIC

Teranse en conta as TIC como ferramenta pedagóxica de relevancia no proceso de ensino/aprendizaxe máis nunca como un fin en si mesmo.

Empregaranse ferramentas TIC na procura de mellorar a tarefa educativa e a motivación dos alumnos/as a través das seguintes actividades:

.Busca de información, tanto individualment como en grupos, que irá dirixido á realización de traballos e actividades, ampliación de coñecementos...Xa que Internet é a maior fonte de información que a humanidade ten hoxe en día e pódese acceder dende calquera punto do mundo ó dato máis insignificante é importante, polo tanto, ensinar aos alumnos a buscar datos na rede, seleccionando e discriminando as distintas informacións que esán a recibir, tratando de que que os alumnos consigan ser críticos con toda a información recibida, de xeito que formen a súa propia opinión sobre cada un dos temas a tratar.

Uso de programas, vídeos e xogos educativos. Hai unha grande cantidade de software educativo ao que se pode recorrer par o desenvolvemento das clase, software que, ademais, se adapta ás necesidades educativas de calquera alumno respectando a diversidade.

243

A presente Programación do Departamento de Xeografía e Historia para o Curso 2009/10 foi elaborada pola totalidade dos seus membros na primeira quincena do mes de setembro do 2009

Neda, 14 de Setembro de 2009

A Xefa do Departamento,

Asdo.: María Teresa Gamundi Miraz

Os/as Profesores/as,

Asdo.: Mª Felix Mera Fernández Asdo.: Jesús Manuel Robado Gaudeoso

Asdo.: Mª Luísa Evia Villamil

244

centros.edu.xunta.escentros.edu.xunta.es/iesfernandoesquio/images/stories... · web viewcomprender...

Documents