w o y e i q’ij, u - onsec.gob.gt traducción, edición e impresión se financió con fondos del...

W B’aqtun, O K’atun, Y Tun,e Winaq, I Q’ij, u Tijax, Chi Iximulew.

Guatemala, 30 de marzo del 2009

I q

La traducción, edición e impresión se financió con fondos del Gobierno de Guatemala, a través del Fondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco, FODIGUA.

Para difundir las leyes en los idiomas mayas, se autoriza la reproducción total o parcial de la presente edición, a condición de citar la fuente.

La estela de la página anterior indica la fecha de inicio y lugar de la impresión de este libro. Las fechas están indicadas en K’iche’ y Castellano.

Xtz’aj pa Iximulew – Impreso en Guatemala

Nota:

Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de idiomas mayas en la Oficina Nacional de Servicio Civil, para cumplir la Ley de Idiomas Nacionales. Esta versión es para su mejora continua. Cualquier diferencia de interpretación, consultar la versión en español.

Xaqab’anb’ilChaq’rab’ Chirixeb’Laj K’anjel

XAQAB’ANB’IL AATIN 1748RE LI XMOLAMIL AJ K’UUB’ANEL CHAQ’RAB’

Xchaq’rab’il Xpaab’ankil Xchaq’rab’ Chi Rixeb’ Laj K’anjel

SAMK’A’UXL REAWAB’EJILAL 18-98

Ley de Servicio CivilDECRETO 1748 DEL CONgRESO DE LA REpúBLICA

y su ReglamentoAcuerdo GubernAtivo 18-98

En Idioma Q’eqchi’

Iximulew - Guatemala 2009

Primera edición, 30 marzo de 2009

Choltun: W 1 O 2 Y 3 e 4 I 5 A 1,362 días del 13 B’aqtun, 21 de diciembre de 2012

Cholq’ij: u q

Traductores: Q’eqchi’, agustín Pelicó Pérez K’iche’, Obispo Pablo Puac Puac Kaqchikel, Pakal B’alam Rodríguez Guaján Mam, Alonzo Aguilón

Editorial: Maya’ Wuj, [email protected] Diagramación: Nelson Chicol Portada: Douglas Franco Ixcot Impresión: Nawal Wuj S.A. Fuentes TrueType: © Números Mayas y glifos del Cholq’ij, Editorial Maya’ Wuj Fuente de texto: Calibri modificado por Editorial Maya’ Wuj

ONSECOficina Nacional de Servicio CivilDirección 13 Calle, 6-77, zona 1,

Edificio PanamericanaTeléfono: 2321 4800

FODIGUAFondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco

Dirección Ruta 6 8-19, zona 4Teléfono: 2412 1700

XtUSULaL XSa’Xchaq’rab’ li xhilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ PerelXaQab’aNb’iL aatiN 1748 re Li XmoLamiL aj k’UUb’aNeL chaQ’rab’........................................................... Q 11Naxjultika ........................................................................................ Q 11XaQab’aNb’iL chaQ’rab’ chiriXeb’ Laj k’aNjeL ................... E 13Xb’een xk’ab’a’il ............................................................................ E 13JuNAATAL TASALXch’olob’ankil Chi Xjunil ............................................................... E 13Xkab’ Xk’ab’a’iLXk’ub’lal ......................................................................................... Y 16XB’EEN TASALLi Nake’jolomin Li Chaq’rab’ ....................................................... Y 16XKAB’ TASALXch’uut Xtenamitil Li Xchaq’rab’ Laj K’anjel .............................. Y 16ROX TASALTz’iib’leb’aal Kab’l Re Li Xchaq’rab’ Li K’anjel.. ........................ q P 20roX Xk’ab’a’iL .............................................................................. q r 24JuNAATAL TASALXpaayil Li K’anjel Re Li Tenamit .................................................. q r 24Xka Xk’ab’a’iL ........................................................................... q y 26JuNAATAL TASALXpaayil Li Junjunq Chi Xaqab’anb’il K’anjel .............................. q y 26ro’ Xk’ab’a’iLSik’b’aleb’ Ru Laj K’anjel ............................................................ q o 29XB’EEN TASALLi Okenk Sa’ Li K’anjel Sik’b’il Ru Rik’in Yalb’a’ix’ .................. q o 29XKAB’ TASALEb’ Li Yalb’a’ix ............................................................................. q p 30ROX TASALEb’ Li Xxaqab’ank K’anjel ........................................................... q W 32XKA TASALXq’ehil Xk’utb’al Manaruhank Chi K’anjelak ............................. q R 34RO’ TASALLi Xtaqsinkil Xnimal K’anjel ....................................................... q Y 36

XWAQ TASALEb’ Li Jalok Ru Xna’aj Aj K’anjel Chi Rib’ileb’ Rib’ ut Jalok Na’aj B’ar Nak’anjelaman. .......................................... q U 37XWaQ Xk’ab’a’iL....................................................................... q I 38JuNAATAL TASALLi K’ulub’ej, Li Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li Ink’a’ Naru Xb’aanunkil ................................................................................. q I 38XWUQ Xk’ab’a’iL ........................................................................ w e 43JuNAATAL TASALXpaayil Li K’anjelak Chi Hoonal ut Li Hiilal ............................. w e 43XWaQ Xk’ab’a’iL......................................................................... w r 44XB’EEN TASALXchaq’rab’il Li Tojleb’ .................................................................. w r 44Xb’eLee Xk’ab’a’iL ..................................................................... w y 46XB’EEN TASALXchaq’rab’il Xpaab’ankil Li Wank Sa’ Komonil ......................... w y 46XKAB’ TASALXchaq’rab’ Li Xchaq’rab’inkil Laj K’anjel Chi Junajwa ................ w u 47ROX TASALXsumenkil Li Tuqub’anb’il K’a’uxl ............................................... w p 50XLaje Xk’ab’a’iL......................................................................... w E 53JuNAATAL TASALChi Rix Li Xmolamil Laj K’utunel .............................................. w E 53XjUNLajUhiL Xk’ab’a’iL ............................................................ w E 53JuNAATAL TASALXtz’aqob’l Li Chaq’rab’ ............................................................... w E 53Xkab’LajUhiL Xk’ab’a’iL .......................................................... w Y 56JuNAATAL TASALChaq’rab’ Nanume’ Xwankil ...................................................... w Y 56XchaQ’rab’iL XPaab’aNkiL Li XaQab’aNb’iL chaQ’rab’ chi riXeb’ Laj k’aNjeL ......................................... e q 61SUmk’a’UXL re aWab’ejiLaL 18-98 rajLiL ............................ e q 61Naxjultika ...................................................................................... e q 61XchaQ’rab’iL XPaab’aNkiL Li XaQab’aNb’iL k’aNjeL chi riXeb’ Laj k’aNjeLXb’eeN Xk’ab’a’iL ....................................................................... e e 63

JuNAATAL TASALXch’oolob’ankil Chi Xjunil ............................................................ e e 63Xkab’ Xk’ab’a’iL ......................................................................... e t 65JuNAATAL TASALXpaayil Li K’anjel Re Li Tenamit ................................................ e t 65roX Xk’ab’a’iL ........................................................................... e y 66JuNAATAL TASALXpaayil Xna’aj Li K’anjel ............................................................. e y 66Xka Xk’ab’a’iL ........................................................................... e o 69JuNAATAL TASALXsik’b’al Ruheb’ Laj K’anjel ........................................................ e o 69ro’ Xk’ab’a’iL ............................................................................ e R 74JuNAATAL TASALEb’ Li Xxaqab’ank K’anjel ........................................................... e R 74XWaQ Xk’ab’a’iL........................................................................ r P 80JuNAATAL TASALLi Eechaninkil K’anjel .................................................................. r P 80XWUQ Xk’ab’a’iL ........................................................................ r e 83JuNAATAL TASALXtaqsinkil Xna’ajeb’ Laj K’anjel ................................................... r e 83XWaQXaQ Xk’ab’a’iL ................................................................. r r 84JuNAATAL TASALXjalb’al Xna’ajeb’ Laj K’anjel Chi Rib’ileb’ Rib’ ut Li Jalok Na’aj B’ar Nak’anjelaman. ............................................. r r 84Xb’eLe Xk’ab’a’iL ....................................................................... r u 87JuNAATAL TASALXtz’ilb’al Rix Chan Ru Nak’anjelak Li Poyanam ....................... r u 87XLaje Xk’ab’a’iLLi K’ulub’em, Li Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li Ink’a’ Naru Xb’aanunkil Chi Ruheb’ Laj K’anjel Re Li Xk’ub’lal Xjolomil Tenamit ................................................ r p 90XB’EEN TASALLi K’ulub’em ................................................................................. r p 90XKAB’ TASALLi Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li Ink’a’ Naru Xb’aanunkil ...... r o 99XjUNLajUhiL Xk’ab’a’iL ............................................................. t e 103

JuNAATAL TASALXchaq’rab’il Xpaab’ankil Li Wank................................................ t e 103Xkab’LajUhiL Xk’ab’a’iL ............................................................ t i 108JuNAATAL TASALEb’ Li K’uuleb’aal Hu ut Li Tz’iib’ank K’ab’a’ej .......................... t i 108roXLajUhiL Xk’ab’a’iL ............................................................... t p 110JuNAATAL TASALEb’ Li Chaq’rab’ Nanume’ Xwankil, Li Xraqik ut Li Xsachb’il Wankil ........................................................................... t p 110TuSLEB’AAL AATIN ...................................................................... t W 112

9 9

Xtikib’aNkiL

Li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel x’ok xwankil xb’aan li Xaqab'anb'il aatin 1748 re li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' chiru li lajeeb’ xb’e li po maay re li chihab’ 1968. Li chaq’rab’ ha’in x’ok xwankil sa’ li jun xb’e li po eneer re li chihab’ 1969. Li xchaq’rab’il re li chaq’rab’ ha’in x’ok xwankil xb’aan li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 18-98 sa’ li o’laju xb’e li po eneer re li chihab’ 1998 ut chi junajwa x’ok xwankilal chi ru li 31 xb’e li po eneer re li chihab’ 1998.

Li chaq’rab’ ha’in na’xb’eeresi li k’amok ib’ chi ru li molam li naxk'anjela k'a'aq ru re li tenamit ut eb’ laj k’anjel, jo’kan aj wi’ na’xk’ojob’ chi tustu eb’ li ch’uut junajinb’ilruheb’ ut ha’aneb’: Li Awab’ej, li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel ut li Tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa’ xb’een xpuktasinkil, xb’aanunkil ut xpaab’ankil.

Li xpuktasinkil li chaq’rab’ ha’in wan sa’ xb’een li Tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel ut ha’an na’xb’eeres li k’amok ib’ rik’in laj k’anjel chi ru li Xk'ub'lal li awab'ejilal ut eb’ laj k’anjel. Li chaq’rab’ ha’in xe’xpuktas re naq te’xroksi chixjunileb’ laj k’anjel ut jo’kan ja wi’ li nake’k’anjelak chi ru li chaq’rab’. Jo’kan aj wi’ naru te’xroksi li yal ani traj xnawb’al chanru xb’eeresinkil li eechej poyanam sa’ li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.

Watemaal, po maars re li chihab' 2,009

Qawa' Marcotulio Meoño RamírezXb'eenil re li Rochochil li Xnimal Xmolamil laj K'anjel chi ru li

Chaq'rab'ONSEC

Qana' Guadalupe Zamora LópezLi najolomin li Xnimal Xmolamil aj

Waklesinel laj Ralch'och' re Watemaal.FODIGUA

100

Xb’ehiL cho’Q reheb’ Li te’iLok re.

Re tnawman xb’eeresinkil ut roksinkil li xaqab'anbi'l k’anjel chi rixeb' laj k’anjel ut li xchaq’rab’il xpaab'ankil li xaqab'anb'il k’anjel, chi rixeb' laj k'anjel, natawman li xtusulal xsa’ b’ar wan li junjun chi nimla na’leb’, re naq chi kama’an natawman sa’ junpaat.

Puktasinb’il sa’ li puktasib’aal hu re li Awab’ejilal chi ru li oxib’ xka’k’aal * xb’e li po maay re li chihab’ 1968.Naxjultika li x-elk chi ru li chihab’ 1965 ut sachb’il xwankil sa’ li 1982. 1. Sa’ li Xna’ chaq’rab’ li xyiib’aman sa’ li 1985 ut jalb’il chi ru li chihab’ 1993, natawliman sa’ li 108-117 raqal.

XAqAb'ANb'il AAtiN 1748 re li XmolAmil Aj k'uub'ANel chAq'rAb'*

XMOLAMIL AJ K'UUB'ANEL CHAQ'RAB' RE WATEMAAL

NAXJULTIKANaq aajel ru xtz'aqob'resinkil li Xchaq'rab'il k'anjel re Watemaal, jo'kan aj wi' xk'ojob'ankil xkomoneb' li chaq'rab' ha'in: Xtusulal chaq'rab' li k'anjel, ut li Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil, jun Xchaq'rab' li k'anjel b'ar Naru xb'aanunkil ut xkawresinkil li na'leb' li wan sa'eb' li raqal ha'in: 118, 119, 120, 121 y 122 re li Xna' chaq'rab'il Watemaal1

ut wan chaq sa' aatin rik'in li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut rik'ineb' laj k'anjel.

NAXJULTIKANaq tento xtz'aqob'resinkil li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut jo'kan aj wi' xyoob'ankil jun ak' na'leb', chaab'il, ut seeb', re xb'eeresinkil laj k'anjel chi us re naq t-elq chi chaab'il li xk'anjel li nake'k'anjelak rik'in li chaq'rab' ut re naq tk'anjelak cho'q reheb' li k'iila paay chi molam wankeb' sa' li tenamit Watemaal.

NAXJULTIKANaq sa' li Xchaq'rab'il k'anjel, na ajmank: Naq chi xjunil li k'anjel li nab'anuman seeb' chi ru li chaq'rab', xkolb'aleb' laj k'anjel re li

11 !

eb’ li na’leb’ ha’in tz’aqob’resinb’il xb’aan li Xchaq’rab’il li tojok re li 2. Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.Naxjultika li xxaqab’aman sa’ li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965.3.

Xk'ub'lal Xjolomil tenamit; xtojb'aleb' chi us eb' laj k'anjel naq chaab'il nake'k'anjelak; juntaq'eet xtojb'aleb' laj k'anjel naq seeb', chaab'il najtereb' ut juntaq'eet nake'k'anjelak; tento xaqab'ankil li k'anjel chi junelik ut maajun aj k'anjel chi ru chaq'rab' txaqab',trisi malaj xterq'usi li xk'anjel junaq, wi ink'a' te'xaqab' chi tz'iib'anb'il; li xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit, tento xb'eeresinkil, roksinkil ut xsachb'al chi tustu. jo'kan aj wi xk'eeb'al reetal naq laj k'anjel re li xk'ublal li tenamit Watemaal, tento taawanq sa' aatin chi rib'ileb' rib', xb'aan naq ha'an li xk'anjel ch iru li tenamit Watemaal. jo'kan aj wi' naq ani nak'anjelak chi chaab'il, ha'an li teneb'anb'il sa' xb'een ut tz'aqal xk'ulub'.2

NAXJULTIKANaq chi xjunil li xyeeman Naru xb'aanunkil wi wan junaq ch'uut malaj molam na xb'eeresi ut na xb'aanu li Xtuqub'amank sa' li chaq'rab' ha'in.

JO'KAN B'I NAQ:li chaq'rab' ha'in wan xwankilal xb'aan li xb'een kok' raqal re li lajeeb' xb'eleek'aal raqal re li Xna' chaq'rab' ut na xk'ojob' xwankil xb'aaneb' li Waqk'aal raqal ut kiib' raqal re li raqal yaal nume re li chaq'rab' ha'in,3

NAXXAQAB' LI AATIN:

12"

rilb’al li 108 raqal re li Xna’ chaq’rab’ re li tenamit Watemaal.4.

XAqAb'ANb'il chAq'rAb' chiriXeb' lAj k'ANjel

XB'EEN XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXCH'OLOB'ANKIL CHI XJUNIL

1 JUN RAQAL. Chankeb' ru li chaq'rab'.

li chaq'rab' ha'in re chixjunileb' li poyanam ut li xk'ulub' moko naru ta xtz'eqtanankil xb'aaneb' laj k'anjel, ab'anan naru xtz'aqob'resinkil xb'aan li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit. Ab'anan maak'a' xwankil li tz'aqatz'aqal k'ulub'em wi chi xjunil li nab'aanuman ut li naxaqab'an xb'aan ha'an nakanab'ank li k'anjel, naxkach'inob'resi ut na xjalpaq'i li k'ulub'em li wan sa' li Xna' chaq'rab', ut li na xk'ut li chaq'rab' ha'in ut chi xjunil li reechani rub'eetal.

2 KIIB' RAQAL. Li na ajman.

li xk'anjel li chaq'rab' ha'in ha'an xb'eeresinkil li wank sa' aatin sa' xyanqeb' li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut eb' laj k'anjel, re naq chi kama'an chaab'il te'k'anjelak, twanq aj wi' tiikilal ut wan xq'ajkamunkil re naq sa xch'ool sa' li xk'anjel, ut xk'ojob'ankil xchaq'rab' re xb'eeresinkileb' laj k'anjel.4

3 OXIB' RAQAL. Xkuut.

ha'aneb' li xnimal ru li chaq'rab' ha'in:

jun: Xk'ulub'eb' chi xjunil li poyanam aj Watemaal re naq te'xk'ul 1. ut te'xxaqab' jun xk'anjel sa' li chaq'rab', ut moko naru ta xramb'al chi ru,wi natz'aqob'resi li napatz'man re. ka' aj wi' naru xk'eb'al

13 #

rilb’aleb’ li 113 ut 136 raqal kok’ raqal d) re li Xna’ chaq’rab’ re li 5. tenamit Watemaal.rilb’al li 4 raqal re li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1985 ut rilb’al li naxye 6. li 19 raqal kok’ rajlil 6, 65 raqal kok’ rajlil 1 re li chaq’rab’ ha’in.rlb’al li 1 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal Xjolomil li 7. tenamit.rilb’aleb’ li 31 toj sa’ li 34 raqal re li chaq’rab’ ha’in, ut li 12 toj sa i 8. 24 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil.rilb’al li 1 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit 9. ut 70 raqal xkab’ kok’ naleb’ re li chaq’rab’ ha’in.

xk'anjel ani seeb xch'ool, wan xtzolb'al, tiik xyu'am ut ani tz'aqal naruhan xb'aanunkil.5

kiib': maajun tz'eqtanamb'il xb'aan li xpaab'al, xyajil, xcha'alil, 2. xyo'lajik, jalan xk'a'uxl re naq tk'ul junaq xk'anjel chi ru li chaq'rab'. Wi junaq poyanam moko tz'aqal ta xcha'al, malaj li xyajel ha'an li rulul -rich'mul moko naru ta te'xram chi ru xk'ulb'al junaq k'anjel, ab'anan naru tb'aanu li xk'anjel wi li yajel ink'a' naxk'e ch'a'ajkilal re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, xb'aan li nake'taqlan sa' li xchaq'rab'il li k'anjel.6

oxib':teneb'anb'il sa' xb'een li Xchaq'rab'il k'anjel xk'ojob'ankil li 3. Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut xsumenkil naq eb' laj k'anjel wan xk'ulub'eb' ut tento te'xkol.7

kaahib':chi xjunil li xaqab'anb'il k'anjel tento xk'eb'al re ani seeb' 4. xch'ool, wan xtzolb'al, tiik xyu'am ut ani tz'aqal naruhan xb'aanunkil. Ab'anan aajel ru naq ani traj k'anjelak tento tb'anu li yalb'a ix ut xk'ojob'ankil li tzolok chi rix li xb'eeresinkil k'anjel. eb' li xaqab'anb'il k'anjel li ink'a' te'nume' sa' li yalb'a ix, tento tk'e reetalil li chaq'rab'.8

oob:Naq laj k'anjel seeb' nak'anjelak, chaab'il ut najter x-ok chi 5. k'anjelak, junaqik li xtojb'aleb', ab'anan li junjunq chi k'anjel sa' li Xk'anjelankil li k'a'aq ru re li tenamit, tento tz'ilb'al ut xtusb'al chi us, jo' chanru na xpatz' li teneb'anb'il xb'aanunkil ut li napatz'man re li junjunq chi k'anjel. us ta jalan jalan paay chi k'anjel, li xtojb'al li junjunq ha'an junaqik juntaq'eet.9

14$

rilb’al li 61 ut 76 raqal re li chaq’rab’ ha’in.10. rilb’al li 1 raqal re li xchaq’rab’il xpaab’ankil re li chaq’rab’ ha’in.11. Sa’ li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 37-92 rajlil, li kaaxtinb’il 12. hu ink’a’ chik na’oksiman sa’ li tenamit Watemaal.rilb’al li 115 raqal kok’ raqal a) re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil re li 13. chaq’rab’ ha’in.

Waqib': maajun aj k'anjel naru ta isiik sa' li xk'anjel wi ink'a' 6. tz'iib'anb'il xb'aan li chaq'rab'. re naq wan li tiikilal ut li chaab'ilal sa' li k'anjel, tento wan xchaq'rab'il li wanjik ut re naq sa xch'ooleb', tento wan xq'ajkamunkileb'.10

4 KAAHIB' RAQAL. Eb' laj k'anjel.

Nak'ab'a'in aj k'anjel li jun chi poyanam li nake'k'anjelak chi ru xk'ub'lal li tenamit Watemaal ut xaqab'anb'il chi tz'iib'anb'il sa' junaq k'anjel malaj rik'in xaqab'ank aatin. eb' laj k'anjel ha'in wan rub'el roq ruq'b' li chaq'rab' ut na xk'ul xtojb'al xb'aan naq na xb'aanu li xk'anjel.11

5 OOB' RAQAL. Ruuchil li chaq'rab'.

li k'a'aq re ru li tk'ulmanq ut maak'a' sa' li chaq'rab' ha'in tento xtuqub'ankil rik'in li tusb'il na'leb' li wan sa' li xsokel, li tij re xb'eeresinkil li poyanam aj k'anjel chi ru li xk'ublal xjolomil li tenamit, li tiikilal, eb' li kok' chaq'rab' nawb'il ru ut rik'in li xNimal ru xsokel li k'ulub'em.

6 WAQIB' RAQAL. Maak'a' sa' xb'een li kub'siink.

ink'a' natojok li kaaxtixinb'il hu,12 li eetaltoj, chi xjunil li b'anuhom wank xchaq'rab'il ut eb' li k'anjel li nab'aanunam chi rix li chaq'rab' ha'in. ka'aj wi' te'tojok eb' laj k'anjel xaqab'anb'ileb ut li wankeb' xkontraat.

7 WUQUB' RAQAL. Xb'een wa eb' laj watemaal. Xb'een wa tento xk'eb'al xk'anjel aj Watemaal, xb'aan li chaq'rab', ab'anan wi ink'a' naruhan xb'aanunkil chi us li xk'anjel, naru te'xxaqab' cho'q ruuchil junaq mus poyanam jalan xtenamit li tz'aqal tz'aqal naxnaw li xk'anjel. Ab'anan ruub'etal tento ttz'il rix xchaq'rab' aj k'anjel.13

15 %

rilb’aleb’ li 182 ut 183 raqal re li Xna’ chaq’rab’ kok’ raqal naleb’ n) ; 14. ut 6 raqal re li Xchaq'rab' li Xk'ub'lal li awab'ejilal.rilb’al 154 ut 155 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut, 30 raqal re li Xchaq’rab’ 15. li xtiikilaleb’ xch’ooleb’ li Xnimal ru aj k’anjel ut aj k’anjel chi ru li chaq’rab’.

XKAB' XK'AB'A'ILXK'UB'LAL

XB'EEN TASALLI NAKE'JOLOMIN LI CHAQ'RAB'

8 WAQXAQIB' RAQAL. Li xb'een aj jolominel.

ka' aj wi' li Awab'ej nataqlan malaj wan xwankil re xjolominkil li chaq'rab' ha'in, kama' naxye li chaq'rab' ha'in.14

9 B'ELEEB' RAQAL. Eb' li xb'eenil li te'jolomink.

li te'xxaqab'aak re naq te'xb'eeresi li chaq'rab' ha'in ha'aneb':

jun: Xch'uut Xtenamitil li xchaq'rab' li k'anjel.1.

kiib': tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.2.

10 LAJEEB' RAQAL. Li teneb'anb'il sa' xb'eeneb'eb' li nake'jolomink li nimla k'anjel.

teneb'anb'il sa' xb'eeneb' li xnimqal ru aj k'anjel ut li nake'jolomink li nimla k'anjel re li chaq'rab', xk'eb'al xwankil ut xb'aanunkil li chaq'rab' ha'in sa' li junjunq chi na'jej b'ar nake'k'anjelak.15

XKAB' TASALXCH'UUT XTENAMITIL LI XCHAQ'RAB' LAJ K'ANJEL

11 JUNLAJU RAQAL. Xjunajinkil ru. oxib' xaqab'anb'ileb' chi junajwa sa' li Xch'uut Xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel ut kiib' ruuchileb' xaqab'anb'ileb' xb'aan li Awab'ej ut te'k'anjelak chi ru oxib' chihab'. Naru te'jalmank jo' chan ru naxya li chaq'rab'.

12 KAB'LAJU RAQAL. Li hiilal ut li manihink.

Wi laj k'anjel xaqab'anb'il wan xch'a'ajkilal malaj maanihaq chi ru kiib' oxib' kutan, teneb'anb'il sa' xb'een xb'oqb'al ruuchil. Wi li xaqab'anb'il

16&

rilb’al li 4 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil 16. li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’ Xpaab’ankil re li chaq’rab’ li ak 17. xyeeman.Naxjultika li naleb’ li wan sa’ Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965. Sa’ li 18. Xna’ chaq’rab’ li yo xb’eeresiman anaqwan natawman sa’ li 144 raqal.rilb’al li 78 raqal re li chaq’rab’ ha’in.19.

malaj li ruuchil txik chi junajwa, tento xsik'b'al sa' junpaat li ruuchil re naq traq li xhoonalil li x-elq.16

13 OXLAJU RAQAL. Xk'ub'lal. Sa' li xb'een ch'utam li ch'uut Xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel, te'xxaqab' sa' xyanqeb' li xkomon li Xb'eenil ut li xch'utameb' na'uxman jo' chan ru naxye li xchaq'rab'il.17

14 KAALAJU RAQAL. Chaab'ilal/ rusilal. chi xjunil li te'okenk cho'q xkomonil li

ch'uut Xtenamiti li chaq'rab' k'anjel aj tz'aqal Watemaal, kama' yeeb'il sa' li ro' raqal re li Xna' chaq'rab'18 ut lajeeb' chihab' wan reheb'; Aajel ru naq wan jun aj na'onel chaq'rab' sa' xyanqeb' li xaqab'anb'ileb', te'xnaw xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam ut Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.

15 O'LAJU RAQAL. Ani ink'a' naru t-okenq.

Sa' li ch'uut Xtenamiti li chaq'rab' k'anjel moko naru ta te'okenk:

jun: ink'a' naru te'ok li rech'alaleb' li Awab'ej, li Xkab' Awab'ej ut eb' 1. li xnimqal ru aj k'anjel re li tenamit, li rech'alaleb' ha'an li wankeb' sa' li xkaa tasal re li eechkik'el ut xkab' tasal re ech'alalil siyamb'il rik'in li sumlaak.

kiib': ink'a' naru te'okenq eb'laj elq', eb' laj b'alaq', li nake'xtoj eb' laj 2. raqol aatin rik'in tumin re naq te'xkuy xmaak, eb' laj q'etol chaq'rab' ut li xe'xrelq'a xtuminal li tenamit Watemaal.19

oxib': ink'a' naru te'okenq eb'li poyanam jitb'ileb' malaj li xe'k'ame' re 3. xtojb'aleb' xmaak chi ru li chaq'rab' ut ink'a' xe'xtuqub' li xch'a'ajkilal chi ru li chaq'rab'.

17 /

rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil 20. li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.

kaahib': ink'a' naru te'okenq eb' laj eechal nimqi k'ayib'aal, li xe'xroksi 4. xtuminal li tenamit Watemaal re xb'eeresinkil malaj xb'ihomresinkil li xmolam malaj li komonil sa' li jun junq chi na'ajej, li komonil li naril rib' xjunes,ut li tumin moko reheb' ta ut toj wankeb' xk'as rik'in tumin chi ru li chaq'rab' ut tojmaji' nake'xtuqub' li xch'a'ajkilal xb'aan li k'ayink ha'an.

oob': ink'a' naru te'okenk eb' li poyanam li nake'xkol xrajom eb' 5. laj b'ihom ut li ink'a' nake'xnaw Xnawb'al xk'anjelankil li xsahil xchaab'ilal li k'a'ru re li tenamit.

Waqib': eb' li nake'jolomink li jalan jalan chi paab'aal.6.

Wuqub': eb' li nake'jolomink li junjunq chi awab'ejink.7.

16 WAQLAJU RAQAL. Li xxaqab'ankileb' laj k'anjel re li xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel.

Wi junaq poyanam ak yo chi k'anjelak chi ru li chaq'rab' ut te'xxaqab' re naq t-ok sa' li xch'uut xtenamitil li Xchaq'rab' k'anjel, tento tsutq'i sa' li xna'aj naq traqe' li xk'anjel sa' li ch'uut ha'an. li chaq'rab' na'xch'olob' chan ru xb'aanunkil.

17 WUQLAJU RAQAL. Li q'ajkamunk xb'aan ch'utam.

eb' laj k'anjel xaqab'anb'ileb' malaj eb' li uuchil, naq te'xik sa' ch'utam cho'q ruuchil li tz'aqal aj eechal re li k'anjel, tento tk'ul q'ajkamunk naq ttz'aqon sa' jun chi ch'utam. chi ru li xamaan ka' aj wi' oob' li ch'utam taawanq. li chaq'rab' naxch'olob' jo'nimal li q'ajkamunk chi tuminal.20

18 WAQXAQLAJU RAQAL. Tuqub'anb'il k'a'uxl.

re naq wan xwankilal li k'a'ru te'xtuqub' malaj te'xxaqab' chi junajwa eb' li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel, sa' junjunq chi ch'utam, tento te'tam numenaq yijach. Ab'anan ink'a' naru xtuqub'ankil malaj xxaqab'ankil jun na'leb' naq jun reheb' te' isiik chi junajwa, ab'anan li

18(

rilb’al xkab’ kok’ na’leb’ re li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; 19 raqal kok’ 21. rajlil 6, 40, 41 ut 80 raqal re li chaq’rab’ ha’in; 11 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.rilb’al li 27 ut 28 raqal re li chaq’rab’ ha’in.22. rilb’al li 3 raqal kok’ rajlil 2; 40,47,60,79 kok’ rajlil 2 ut 80 raqal re li 23. chaq’rab’ ha’in; ut, 1,2,3 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal Xjolomil li tenamit.

naru ttuqub' li ch'a'ajkilal ha'in ha'an chik li Xnimal ru raqleb'aal chi rix k'anjel.21

19 B'ELEELAJU RAQAL. Li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru xb'aanunkil. ha'an ha'in li teneb'anb'il ut k'a'aru naru tb'aanu li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel:

jun: teneb'anb'il sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel, 1. xtz'iib'ankil li jok'ihal k'anjel xb'aanuman chi ru jun chihab' ut xq'axtesinkil reetalil cho'q li Awab'ej ut jo'kan aj wi' cho'q reheb' li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab'. tento aj wi' xq'axtesinkil li xtz'aqob'l esilal naq joq'e napatz'man re.

kiib': tento li tenq'ank re xpuktasinkil li xchaab'ilob'resinkil li Xk'ub'lal 2. xtenamitil li xchaq'rab'il k'anjel.

oxib': li chaq'rab' li na'xyiib' li xb'eenil, tento xk'eb'al malaj ink'a' 3. xk'eb'al xwankil, ruub'etal naq toj maji' naxk'e xwankil li Awab'ej.22

kaahib': Xk'eb'al cho'q xchaq'rab' li xchaq'rab' jalan tenamit re 4. xk'uub'ankil ut xb'eeresinkil rib' xjunes. li chaq'rab' ha'in na'ok xwankilal naq naxk'e xwankil li Awab'ej.

oob': Wi na'ajman ru, naru Xxaqab'ankil ut riisinkil laj tz'iib' ut li 5. xkomoneb' sa' li k'anjel.

Waqib': Xtz'ilb'al rix ut xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal naq wan junaq 6. naxpatz' ut na'xwech' li Xsumenkil ru li chaq'rab' ha'in sa' li junjunq chi na'leb': xch'utub'ankil poyanam, xsik'b'al ru poyanam, Xxaqab'ankil junaq aj k'anjel, xk'eb'al xk'anjel junaq, xjalb'al xna'aj junaq, xkanab'ank xk'anjel junaq, isink sa' xk'anjel junaq ut risinkil chi junajwa sa' li xk'anjel junaq.23

19 )

rilb’al li 7 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil 24. li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.

20 JUNK'AAL RAQAL. Laj tz'iib' re li xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel.

tento tsume ut tket li yalb'a'ix li ani na'ok cho'q aj tz'iib'; nim li xk'anjel chi ru li ch'uut ha'an ut li xk'anjel ha'aneb' ha'in:

jun: tento taawanq sa' chi xjunil li ch'utam re li ch'uut.1.

kiib': Xtz'iib'ankil sa' li Aakt chi xjunil li nak'ub'aman ut tk'ula chi 2. xjunil li hu.

oxib': Xb'aanunkil chi xjunil li k'a'ru te'raj ut te'xtaqla li ch'uut.3.

kaahib': tento twanq sa' aatin rik'in li ch'uut ut aj k'amol esil aj 4. wi'.

oob': li xk'anjel ha'an rilb'al ut xb'eeresinkil li xk'anjel li ch'uut.5.

Waqib': Xb'aanunkil jalan chik k'anjel li te'xxaqab' li Xch'uut xtenamitil 6. li xchaq'rab' k'anjel ut xk'eb'al reetal ma wan sa'li chaq'rab'.24

ROX TASALTZ'IIB'LEB'AAL KAB'L RE LI XCHAQ'RAB' LI K'ANJEL.

21 JUN XKA'K'AAL RAQAL. Li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' li k'anjel.

Wan sa' xb'een xb'eeresinkil ut xk'eb'al chi k'anjelak li chaq'rab' ha'in. re naq chaab'il t-elq li k'anjel, wankeb' aj jolominel ut ha'aneb': jun xb'eenil, xkab' xb'eenil ut wankeb' chik laj k'anjel re naq te'k'anjelak sa' chi xjunil Watemaal. Wi li Awab'ej naraj naru txaqab' tz'iib'leb'aal kab'l sa' li junjunq chi teepal, ab'anan li nataqlan reheb' ha'an li wan sa' xyihil teepal.

22 KIIB' XKA'K'AAL RAQAL. Xxaqab'ankil li xb'eenil ut li xkab' xb'eenil.

li Awab'ej wan sa' xb'een xxaqab'ankil li Xb'eenil ut li xkab' xb'eenil. Sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal ut b'eleelaju xkaak'aal raqal naxye naq naru risinkileb' jo' chanru naxye li chaq'rab' ha'in.

201=

Naxjultika li tz’iib’anb’il sa’ li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965; Sa’ li Xna’ 25. chaq’rab’ li yo xb’eeresiman anaqwan natawman sa’ li 144 raqal.rilb’al li 42 toj sa’ li 47 raqal re li chaq’rab’ ha’in.26. rilb’al xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re 27. li Xk’ub’lal Xjolomil li tenamit ut 48 raqal re li chaq’rab’ ha’in.

23 OXIB' XKA'K'AAL RAQAL. K'a'ru li napatz'man reheb'.

re naq te'xxaqab'li xb'eenil ut li xkab'xb'eenil, aajel naq chaab'il li xwanjik, tiik li xch'ool, li k'a'ru napatz'man re ha'aneb' ha'in:

jun: Numenaq lajeeb' xka'k'aal chihab' wan re ut tz'aqal aj Watemaal. 1. kama' naxye sa' li oob' raqal re li Xna' chaq'rab'.25

kiib': tento wan xnawon chi rix li xb'eeresinkil eb' laj k'anjel ut 2. tnaw Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.

oxib': Wan huraqb'atzolok re li nimla tzoleb'aal.3.

24 KAAHIB' XKA'K'AAL RAQAL. Ani ink'a' naru t-okenq. moko naru xxaqab'ankil junaq xb'eenil ut xkab' xb'eenil jo' chanru wan sa' li o'laju raqal re li chaq'rab' ha'in.

25 OOB' XKA'K'AAL RAQAL. LI TENEB'ANB'IL UT LI K'A'RU naru xb'aanunkil xb'aan li xb'eenil.

li xb'eenil na'xjolomi chi xjunil li k'anjel li taa'uxk ut jo'kan aj wi'rilb'al xk'anjel eb' laj k'anjel. ha'an ha'in li teneb'anb'il ut li k'a'aru naru tb'aanu li Xb'eenil:

jun: rilb'al ma tz'aqal manab'aanuman li chaq'rab' ha'in, ut xnawb'al 1. Xk'anjelankil ut xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam, jo' chan ru naxye sa' li rox raqal b'ar wan li xtikib'ankil.

kiib': rilb'al chi xjunil li wan sa' li na'ajej ha'an, xxaqab'ankil junaq 2. aj k'anjel ut xjalb'al xna'aj eb' laj k'anjel li nake'b'eeresin li yalb'a'ix, jo' chanru naxye li chaq'rab' ha'in.

oxib': Xch'utub'ankileb', xsik'b'aleb' ut xyeeb'al ani naru ok chi 3. k'anjelak cho'q aj b'eeresinel yalb'a'ix, jo' chanru naxye li chaq'rab' ha'in.26

kaahib': Xtz'iib'ankileb' xk'ab'a' chi xjunileb' laj k'anjel li nane'b'eeresin 4. li yalb'a'ix ut jo'kan aj wi' li ink'a' nake'b'eeresin li yalb'a'ix, jo' chanru naxye li xchaq'rab'il.27

2111

rilb’al li 10 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil 28. li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.

oob': Xk'a'uxlankil chanru xchaab'ilib'resinkil li tzolok cho'q reheb' li 5. nake'raj ok ut jo'kan aj wi'cho'q reheb' chi xjunileb' laj k'anjel re li tenamit.

Waqib': Xtz'ilb'al rix, xyeeb'al li esil ut xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal naq 6. wan junaq naxpatz' ut na'xwech' li Xsumenkil ru li chaq'rab' ha'in, ut xyeeb'al re li Awab'ej ut reheb' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel.

Wuqub': Xsumenkil chi xjunil li patz'om naq joq'e wan ch'a'ajkilal 7. chi rixeb' laj k'anjel ut li xk'eb'al chi k'anjelak li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.

Waqxaqib': Xtz'ilb'al rix li nak'ulman, k'utb'esinkil li ani taa'aatinak 8. chi rix, xk'ulb'al chi tz'iib'anb'il li yaal, ut xpatz'b'al naq te'xk'utb'esi chi tz'aqal re ru chanru xk'ulman li ch'a'ajkilal re xk'eb'al chi k'anjelak li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il.

b'eleeb': tento taawanq sa' chi xjunil li ch'utam re li Xch'uut 9. xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, naq joq'e nab'oqoman, jo' chan ru wan sa' li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.28

lajeeb': Wan sa' xb'een Xnumsinkil li esilk'anjel li xk'ulman chi ru 10. jun chihab' re li Awab'ej ut xk'eb'al aj wi' reheb' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel.

junlaju: Wan chik xkomon li k'anjel teneb'anb'il xb'aanunkil, jo' 11. chanru wan sa' li chaq'rab' ha'in.

26 WAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru xb'aanunkil xb'aan li xkab' xb'eenil.

li xkab' xb'eenil ha'an li xkab' aj jolominel re li k'anjel li na'uxman sal li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru tb'aanu li xkab' xb'eenil:

jun: ruuchil li xb'eenil, naq maa'ani xb'aan yajel, xliseens malaj 1. nasachb'ak chi ru kiib', oxib' kutan, xb'aan jalan xtaqlankil.

kiib': Xb'aanunkil li xk'anjel ut jalan chik k'anjel jo' chanru naxye 2. re li xb'eenil.

2212

rilb’al li 19 raqal kok’ rajlil 3 re li chaq’rab’ ha’in.29. rilb’al li kok’ raqal s) re li 183 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li kok’ 30. rajlil 1 re li 25 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li kok’ raqal b) re li 194 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; ut rilb’al li 31. kok’ raqal l) re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.

27 WUQUB' XKA'K'AAL RAQAL. Xchaq'rab'il.

Wan sa' xb'een li xb'eenil xyiib'ankil jalan xchaq'rab'il re xb'eeresinkil li chaq'rab' ha'in. Ab'anan xb'een wa te'xtz'il rix li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel re rilb'al ma nasumelank li chaq'rab' ha'in ut chi rix ha'an xk'eb'al xwankil. Naq li chaq'rab' ha'in wan chi xwankil xb'aaneb', li xb'eenil tnumsi re li Awab'ej re tk'e xwankil ut naru xpuktasinkil. jo'kan aj wi' tento xb'aanunkil rik'in li xchaq'rab'il naq te'xsachb'esi li xyiib'al ru.29

28 WAQXAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Eb' li chaq'rab' cho'q reheb' laj k'anjel sa' junjunq chi na'ajej.

Yalaq k'a'ru chaq'rab' naxk'e ch'a'ajkilal cho'q reheb' laj k'anjel, sa' li junjunq chi na'ajej re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, ha'aneb' chik li xb'eenil li ut Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' k'anjel, xk'eb'al xwankil re naq chi kama'an te'xxaqab' chi junajwa. maak'a' xk'ulub' yalaq k'a'ru chaq'rab' wi ink'a'nanume' se' ruq' li xb'enil ut li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' k'anjel.

29 B'ELEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Eb' li wan xwankilal re xaqab'ankil aj k'anjel.

li wankeb' xwankilal re xaqab'ankil aj k'anjel, ha'aneb' ha'in:

jun: eb' laj k'anjel chi ru chaq'rab' ut chi xjunileb' laj k'anjel jo' 1. naxye li Xna chaq'rab' ut eb' li kok' chaq'rab', ha'an li Awab'ej wan xwankilal xxaqab'ankileb'.30

kiib': chi xjunileb' laj k'anjel li te'k'anjelak sa' li junjunq chi na'ajej, 2. li ak xe'nume' rik'in yalb'a'ix, jo, naxye li Xna' chaq'rab', li wan xwankilal re xxaqab'ankileb' ha'aneb'li Xnimqal ru aj k'anjel.31

oxib': eb' laj raqol aatin ut jalan chik aj k'anjel chi ru chaq'rab', 3. te'xxaqab' jo' chanru naxye li Xna' chaq'rab' ut eb' li chaq'rab'.

2313

rilb’al li xkab’ raqal naleb’ re li 43 raqal re li chaq’rab’ ha’in.32. rilb’al li kok’ rajlil 4 re li 3 raqal re li chaq’rab’ ha’in.33. rilb’aleb’ li 90 ut 91 raqal re li chaq’rab’ ha’in ; ut li 8 raqal re li 34. Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.Sachb’il xwankil chi ru li chihab’ 1982. ink’a’ natawliman sa’ li Xna’ 35. chaq’rab’.

30 LAJEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Roksinkileb' laj k'anjel.

Xk'eb'al xwankil li xb'eenil re xpatz'b'al usilal cho'q reheb' laj k'anjel re naq te'tenq'ank re xyiib'ankil ut rilb'al li yalb'a'ix. eb' li wan xwankilal re xaqab'ankil aj k'anjel naru te'xjal jun reheb' laj k'anjel sik'b'ileb' xb'aan li xb'eenil, re naq tek'anjelak jo' najtil taawanq cho'q aj tz'ilonel'ix. eb' laj k'anjel ut eb' laj xnimqal ru aj k'anjel li te'wanq cho'q aj tz'ilonel'ix, moko naru ta te'xk'ul xtojb'al xb'aan li k'anjel ha'in, ab'anan te'xk'ul reeqaj li tumin li jok'ihal xe'xsach naq xe'xb'aanu li k'anjel ha'in.32

ROX XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXPAAYIL LI K'ANJEL RE LI TENAMIT33

31 JUNLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xpaayil.

re naq li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il xpaab'anikil te'ok chi k'anjelak, li xpaayil li junjunq chi k'anjel sa' li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, ha'aneb' ha'in:

jun: li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.1.

kiib': eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta2.

oxib': eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru.3.

32 KAB'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.

li chaq'rab' ha'in34 maak'a' xwankil sa' xb'een li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix'. ha'aneb' ha'in li k'anjel:

jun: eb' laj raqol aatin xaqab'anb'ileb' xb'aan li Awab'ej, k'utuuchinb'ileb' 1. xb'aaneb' li Xmolamil li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit.35

kiib': eb' Xnimal ru aj k'anjel ut xkab' Xnimal ru aj k'anjel re li 2. Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, aj tz'iib' ut xkab' aj tz'iib' ut aj k'ehol

2414

li b’uleb’aal re li tenamit Watemaal, sachb’il xwankil xb’aan li Sumk'uub' 36. Awab'ej 391-90 rajlil, puktasinb’il sa’ li Puktasib’aal hu re li Awab’ejilal sa’ li o’laju xb’e li po maay re li chihab’ 1990.Sachb’il xwankil chi ru li chihab’ 1982. ink’a’ natawliman sa’ li Xna’ 37. chaq’rab’.rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.38. tz’aqal maak’a’eb’. cho’q ruuchileb’ xaqab’aman jalan jalan Xmolamil aj 39. tz’iib’ toj sa’ li chihab’ 1969. rilb’al aj wi’ li Sumk'uub' Awab'ej 232-94 rajlil.

na'leb' re li Awab'ej, xb'eenileb' ut eb' li ruuchil awab'ej sa' li junjunq chi teepalil.

oxib': eb' laj raqol aatin ut eb' laj k'anjel li nake'tzolok chi rix li 3. xb'eeresinkil li k'anjel sa' li Xk'ub'lal xjolomil li tentamit, jo' chan ru wan sa' li xchaq'rab'.

kaahib': Aj k'ulul tumin re chi xjunil li tenamit Watemaal.4.

oob': Aj tz'iib' re li Awab'ejilal.5.

Waqib': li najolomink li b'uuleb'aal re li tenamit Watemaal.6. 36

Wuqub': eb' aj raqol aatin re li Xmolamil li Xk'ub'lal Xjolomil 7. tenamit.37

Waqxaqib': eb laj k'anjel re li tz'iib'leb'aal li k'a'aq reru ut eech aj 8. k'anjel.

b'eleeb': Aj ilol chi xjunil k'anjel.9.

lajeeb': Aj raqol aatin li nake'k'anjelak sa' li rochochil awab'ej ut 10. ilb'ileb' xb'aan li Awab'ej.

junlaju: Xkomonileb' laj k'ak'alenel tenamit.11. 38

kab'laju: Aj xaqab'anb'il k'anjel chi ru kiib', oxib po, ruuchil laj 12. eechal re li k'anjel.

oxlaju: eb' aj k'ulul ula' ut eb' laj tz'iib' re li Awab'ejilal.13. 39

kaalaju: Numenaq chi lajeeb' aj raqol aatin sa li junjunq chi roq 14. ruq'b' li chaq'rab'.

o'laju: ut eb' aj k'anjel li nake'k'anjelak chi maak'a xtojb'al.15.

2515

rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 20 raqal; 62,70, ut 90 re li 40. chaq’rab’ ha’in.rilb’al li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil kok’ rajlil 11) re li 2 raqal; 41. ut rilb’al li Sumk'uub' Awab'ej 9-91 rajlil . rilb’al aj wi’ li 5raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit; ut 70 ut 71 re li chaq’rab’ ha’in.

33 OXLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta rik'in yalb'a'ix. eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta rik'in yalb'a'ix, ha'aneb' ha'in:

jun: Aj k'ehol ak' na'leb'.1.

kiib': Aj k'ehol ak' na'leb' chi rix li chaq'rab'.2.

oxib' eb' li nake'jolomin li nimla b'anleb'aal.3.

li oxib' paay chi aj k'anjel li xyeeman, wankeb' sa' roq ruq'b' li chaq'rab' ha'in, ab'anan ink'a' te'ok laj k'anjel xaqab'anb'ileb' ut li chaq'rab'anb'ileb' chi junajwa sa' li xk'anjel.40

34 KAALAJU XKA'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru rik'in yalb'a'ix.

ha'aneb' li xna'aj k'anjel, b'ar li poyanam li taaraj k'anjelak tento tsume' li yalb'a'ix ut tq'axtesi li Xk'ub'laltzolok re rilb'al ma tz'aqal wan li xtzolb'al re xb'aanunkil li k'anjel ha'an.

XKA XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXPAAYIL LI JUNJUNQ CHI XAQAB'ANB'IL K'ANJEL

35 O'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Tusb'il xpaayil k'anjel. li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel wan sa' xb'een xtusb'al li xpaayil chi k'anjel ut txxaqab' k'a'ru naru tb'aanu li junjunq chi xaqab'anb'il k'anjel, li sik'b'ileb' ru ut li ink'a' sik'b'ileb' ru41. re xb'aanunkil ha'an li xb'eenil wan sa' xb'een:

jun: Xtz'iib'ankil ut xtusb'al li xk'ab'a li xpaayil chi k'anjel sa' jun 1. li hu.

2616

rilb’al li xtasalil li tojok jo’ chan ru wan sa’ li Sumk'uub' Awab'ej 598-92 42. rajlil, puktasinb’il sa’ li jun xka’k’aal xb’e li po julyo re li chihab’ 1992, malaj xpatz’b’al reheb’ li nake’jolomink li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel

kiib': Xyiib'ankil jun tasal hu b'ar na'xch'olob' li xyaalalil li junjunq 2. chi paayil k'anjel ut xxaqab' k'a'ru teneb'anb'il xb'aanunkil, ut k'a'ru tento xpatz'b'al re naq tk'eman li junjunq chi k'anjel.

oxib': Xyiib'ankil jun tasal hu b'ar wan xchaq'rab' li xpayil li junjunq 3. chi k'anjel.

36 WAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li na'ajmank ut k'a'ru wan chi sa' li junjunq chi xpaayil k'anjel. tento wan chi sa' sa' li junjunq chi xpaayil k'anjel, li teneb'anb'il xb'aanunkil, jo' li xwankilal, xk'amch'oolanink k'anjel li tb'aanumanq re naq juntaq'eet li xch'olob'ankil, ak xyal k'anjelak, wan xnawon, seeb' nak'anjelak ut na'xb'aanu li k'anjel chi tz'aqal re ru. Naq na sik'mank jun aj k'anjel, naru roksinkil wi chik li yalb'a'ix; Naq aj najter k'anjel, chaab'il ut juntaq'eet xk'anjel na'xb'aanu, jalan jalan li xtojb'al42 li junjunq.

li junjunq chi paayil k'anjel tento xk'eb'al rik'in li huraqb'atzolok, b'ar na'xch'olob' li k'a'ru naru xb'aanunkil. li huraqb'atzolok tento xch'utub'ankil rik'in li x'esilnawon ut roksinkil rik'in li xkomon li hu b'ar wan li xaqab'anb'il k'anjel, Xk'anjelankil ut xb'eeresinkil aj k'anjel, li sachomj ut li xch'utub'ankil ut rajlankil tumin.

maajun poyanam naru xxaqab'ankil sa' li k'anjel re aj yalok ix, chi moko sa' li k'anjel b'ar maak'a' laj yalok ix, wi maak'a li xhuraqb'atzolok. Ab'anan ruub'etal xxaqab'ankil junaq aj k'anjel, eb' laj tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tento te'xk'e xwankil li huraqb'atzolok ha'an.

li xpaayil chi k'anjel naru te'xk'e rib'chi ch'uut, xb'aan naq jalan jalan li xwankil, li xch'a'ajlkilal, li xk'amch'olanink ut li xloq'al li k'anjel li na'xb'aanu li junjunq.

37 WUQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li wankilal ut xk'amch'olanink li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. Naru xjalb'al li xsa' li tusb'il paayil k'anjel xb'aan li xb'eenil xb'aan naq wan xwankil ut xk'amch'olanink. tento tk'e reetal rajlal kutan chi xjunil

2717

rilb’al li 12 ut 13 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in ; 43. kok’ rajlil 11) re li 2 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil; ut li 2 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 9-91 rajlil. rilb’al li kok’ rajlil 4 re li 2 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil44. rilb’al li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.45.

li k'anjel li wan sa' li tusb'il paayil k'anjel. li Awab'ej tk'e xwankil li xe'xjal sa' li tusb'il paayil k'anjel ut chi rix ha'an na'ok xwankilal.43

38 WAQXAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xaqab'ank k'anjel xb'een ut xka'b' sut sa' jalan na'aj. Naru Xxaqab'ankil junaq aj k'anjel sa' jalan chi na'aj k'anjel naq li xb'eenil naxk'erib' sa' aatin rik'in laj xaqab'ank k'anjel, xb'aan naq ha'an li wan xwankilal re xsumenkil.

ruub'etal xxaqab'ankil jun aj k'anjel sa' ak' xna'aj k'anjel, b'ar tento xb'aanunkil li yalb'a'ix, re xsik'b'al jun aj chaab'il k'anjel, tento xyeeb'al resil re li xb'eenil li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, re naq ttz'il rix ma naru li xaqab'ankil jun aj k'anjel xb'een ut xkab' sut, malaj ink'a'.44

39 B'ELELAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li ink'a naru xb'aanunkil. ink'a' Naru:

jun: Xxaqab'ankil ut xtaqsinkil xtojab'al junnaq aj k'anjel re li 1. chaq'rab' wi toj wan sa' li xb'een tasal re li k'anjel, malaj junaq aj k'anjel ink'a' tz'iib'anb'il sa' li hu b'ar wankeb' li sik'b'ileb' chi k'anjelak.45

kiib': maajun aj k'anjel naru risinkil sa' li xk'anjel chi maak'a' xyaalal 2. wi kolb'il xb'aan li chaq'rab'.

oxib': Xtaqsinkil li wankil malaj li xtojb'al junaq aj k'anjel, wi ink'a' 3. tz'aqal li xtzolb'al, re naq taawanq sa' li na'aj ha'an.

kaahib': Xkub'sinkil li xwankil malaj li xtojb'al junaq aj k'anjel, wi 4. ink'a' nab'aanuman li na xch'olob' li Waqxaqlaju xka'k'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.

oob': Xq'etb'al li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il xpaab'ankil li 5. chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel.

2818

rilb’al li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li 6 kok’ rajlil reli 19 46. raqal re li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 5 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil; rilb’al li kok’ rajlil 47. 3 re li 25 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li 15 toj sa’ 19 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 35 raqal re li chaq’rab’ ha’in.48.

40 KA'K'AAL RAQAL. Wank k'ulub'ej re xpoqlenkil xsa'. Wi junaq aj k'anjel ink'a' sa xch'ool rik'in li xna'aj k'anjel naq xe'xxaqab', malaj naq xe'xjal xna'aj, wan xk'ulub' re xpatz'b'al chi ru li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel naq ttz'il rix ut ttuqub', jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li xchaq'rab' laj k'anjel.

li k'a'ru txaqab' li najolomin li k'anjel naru te'xwech'ok sa' raqleb'aal aatin.46

li xb'een ut xkab' xaqab'ank k'anjel ink'a' na'xk'e xch'a'ajkilal li xk'ulub' laj k'anjel li sik'b'ileb' ru xb'aan li yalb'a'ix,

41 JUN ROXK'AL RAQAL. Li k'ehok esil. chi xjunil li xb'een ut xkab' xaqab'ank, malaj li yob'ank junaq ak' k'anjel sa' li k'anjel re yalb'a'ix, tento xyeb'al resil sa' junpat reheb' li nake'jolomin li sachomj ut rik'ineb' li nake'xb'ir rix li tumin re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, re naq te' xtz'il rix jo'nimal ut jok'ihal li xtojb'al.

RO' XK'AB'A'ILSIK'B'ALEB' RU LAJ K'ANJEL47

XB'EEN TASALLI OKENK SA' LI K'ANJEL SIK’B’IL RU RIK’IN YALB'A'IX

42 KIIB' ROXK'AL RAQAL. Li okenk ut li k'a'ru tento xb'aanunkil:

re okenk sa' li k'anjel re xb'eeresinkil li yalb'a'ix tento:

jun: Wank li xtzolb'al, seeb' li xk'a'uxl ut kaw rib' re naq us t-elq 1. li xk'anjel.

kiib': tch'utub' chi xjunil li k'a'ru napatz'man re, jo' chanru naxpatz' 2. li hu li na'xch'olob' chan ru li junjunq chi k'anjel.48

2919

rilb’al li 54 raqal re li chaq’rab’ ha’in.49. rilb’al li 16 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.50. rilb’al li 30 raqal re li chaq’rab’ ha’in.51.

oxib': Xk'utb'al naq wan li xnawon ut tento xb'aanunkil li yalb'a'ix 3. jo' chanru na'xpatz' li chaq'rab' ha'in.

kaahib': Sik'b'il ut xaqab'anb'il ru xb'aaneb' li nake'xxaqab'ank aj 4. k'anjel, jo' chan ru wan sa' li tz'iib'anb'il hu b'ar wankeb' li sik'b'il ruheb' ab'an tojmaji' xaqab'anb'ileb', xb'aaneb' laj tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

oob': Xraqb'al li k'anjel jo' jarub' po xe'xxaqab', rilb'al manaxnaw 5. k'anjelak chi chaab'il.49

Waqib': Xtz'aqob'resinkil jok'ihal napatz'man re, re naq tk'anjelak, jo' 6. chanru naxye li chaq'rab' ha'in.

XKAB' TASALEB' LI YALB'A'IX50

43 OXIB' ROXK'AAL RAQAL. Laj k'anjel wan xwankilal ut li xk'ublal li yalb'a'ix. Wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtusb'al, xb'oqb'aleb', xb'eeresinkil ut xb'aanunkil li yalb'a'ix re okenk ut xtaqsinkil li xna'aj aj k'anjel, jo' chanru wan sa' li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.

li najolomin li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, naru tpatz' ak' xna'leb' reheb' li nake'jolomink li junjunq chi molam, b'ar wan li yaamyookil na'ajej re li k'anjel, malaj re jalan chik molam ut poyanam re xk'uub'ankil ut xnumsinkil li yalb'a'ix.51

li xyaalal li yalb'a'ix ha'in, ha'an rilb'al ma li junjunq chi poyanam wan xna'leb'chi rix li k'anjel li yo xpatz'b'al. li xpaayil li yalb'a'ix ha'aneb': chi tz'iib'anb'il, chi yeeb'il, chi ilb'il chanru wan li xjunxaqalil li poyanam, malaj xjunajinkil li paayil ha'in.

44 KAAHIB' ROXK'AAL RAQAL. Yalb'a'ix chi rix li xhuhul k'anjel. Wan chik xkomon li yalb'a'ix li ak xyeeman sa' li oxib' xka'k'aal raqal ut ha'an li yalb'a'ix chi rix li xhuhul li k'anjel ut li xyiib'ankil txaqab' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li k'anjel.

3010

rilb’al li 18 ut 19 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.52. rilb’al li 22, 23 ut 24 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ 53. ha’in.rilb’al li 31 raqal re li Xna’ chaq’rab’.54.

45 OOB' ROXK'AAL RAQAL. Xpatz'b'al li okenq ut li b'oqok. chi xjunileb' li poyanam li nake'xtz'aqob'resi li jok'ihal napatz'mank re okenk re xk'ulb'al jun k'anjel, Naru te'xsume li yalb'a'ix. Ab'anan wi ink'a' tz'aqal re ru li Xk'ub'laltzolok, li xb'eenil ink'a' naru tk'ul ut tento xye resil chi tz'iib'anb'il, jo' chanru na'xye li chaq'rab' ha'in.52

toj maji' o'laju kutank naq te'xpuktasi li b'oqom sa' junjunq chi Puktesib'aal esil re naq li poyanam tex'b'aanu li yalb'a'ix. li esil ha'an, tento aj wi' xpuktasinkil sa' li Puktesib'aal hu re Awab'ejilal.

Sa' li esil tento wan chi ch'olob'anb'il ut chi tz'aqal re ru li li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru te'xb'aanu sa' li k'anjel, jo'kan aj wi' chanru xyiib'ankil li patz'om re okenk, b'ar t-uxmank, li xkutankil ut li hoonal joq'e nab'aanuman li yalb'a'ix ha'an.

46 WAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li sik'b'ileb' ru aj k'anjel. Ani te'xxaqab' cho'q aj k'anjel, ruub'etal tento trisi o'laju xkaak'aal xtz'aq sa' li yalb'a'ix.

Sa' xyanqeb' li sik'b'ileb' ru re naq te'ok cho'q aj k'anjel, tento nim xtz'aq xrajlil li xe'risi sa' li yalb'a'ix. juntaq'eet li xwanjik eb' laj k'anjel li ak xe'k'anjelak malaj rik'ineb' li numtajenaq kok'aleb'.53

47 WUQUB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'ehok resilal chanru x'el li yalb'a'ix. oxk'aal kutan wan re xtz'iib'ankil ut xtusb'al li xk'ab'a' ut rilb'al ma us malaj ink'a' us x'el li xsumenkil li yalb'a'ix. li junjunq chi poyanam li xsume li yalb'a'ix tento tk'eman chi nawe'k jo'nimal risi sa' li yalb'a'ix ut b'ar kikana li xk'ab'a' sa' li tuusulal k'ab'a'ej.

lajeeb' xka'k'aal kutank xnume' naq xk'eman chi naw'ek jo'nimal x'isiman sa' li yalb'a'ix, li junjunq chi poyanam li xtz'aqonk re xsumenkil, wan xk'ulub' re rilb'al jarub' xrisi ut wi ink'a' us xe'xyiib' li xhu, naru tpatz' chi ru li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, naq te'xyiib'54 kab' sut.

311!

rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.55. rilb’al li 31 raqal re li Xna’ chaq’rab’; xkab’ kok raqal naleb’ re li 11 56. raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit, ut rilb’al li kok’ rajlil 4) re li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 78 raqal re lli chaq’rab’ ha’in.57.

oxib' kutank naq xk'eman resilal naq wan ch'a'ajkilal chi rix li yalb'a'ix, eb' li poyanam li xe'xtaw ch'a'ajkilal xb'aan naq li xb'eenil kama'an xxaqab', naru te'xwech' rix sa' chaq'rab' ut chiruheb' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel re naq te'xtuqub' ch'a'ajkilal ha'an. li k'a'ru te'xxaqab' li chaq'rab' wan xwankil chi junelik.

48 WAQXAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Chanru xxaqab'ankil li k'uulanb'il hu. teneb'anb'il sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' re li k'anjel, xk'uub'ankil chanru xk'uulankil chi xjunil li hu re okenk, terq'usink k'anjel ut chi xjunil li hu li nak'anjelak sa' li xwanjinik li k'anjelak chi rix chaq'rab', jo' chanru wan sa' li chaq'rab'.56

tento xtz'iib'ankil li xk'ab'a'eb' li poyanam li xe'xket li yalb'a'ix, ut tento xtikib'ankil xtusb'aleb' rik'in li kach'in toj sa' xnimal xtz'aq raljil jo' chanru xe'risi li yalb'a'ix.

ka' aj wi' chi ru kiib' chihab' naru xk'uulankil chi xjunil li hu re li okenk, li yalb'a'ix, ut re li terq'uuk k'anjel sa' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' re li k'anjel.

li xb'eenil re li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' re li k'anjel, wan sa' xb'een k'uulankil li hu reheb' li poyanam li ink'a' jwal chaab'il xe'k'anjelak, malaj li xe'isiman sa' li xk'anjel xb'aan naq xe'paalto'. ka' aj wi' oxib' chihab' naru xk'uulankil li hu re okenk kab' sut.57

ROX TASALEB' LI XXAQAB'ANK K'ANJEL.

49 B'ELEEB' ROXK'AAL RAQAL. Li yamyookil na'ajej re k'anjelak ut li xk'eeb'al xhuhil li sik'b'il ruheb'.

re xchapb'al junaq yamyookil na'ajej li t-uxmank sa' li k'anjel b'ar wankeb' li poyanam sik'b'ileb' ru, laj xaqab'ank k'anjel tento tpatz' re

321"

rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 48 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut li 58. 22 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil.

li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, eb' li xk'ab'a' chi xjunileb' li sikb'ileb' ru, jo' chanru naxye li xchaq'rab'.58

50 LAJEEB' ROXK'AAL RAQAL. Xsik'b'al ruheb' laj k'anjel. eb' li nake'xxaqab'ank aj k'anjel, tento te'xsik' li xk'ab'a li ak' aj k'anjel sa' xyanqeb' li poyanam li sik'b'il ruheb' chi k'anjelak ut te'xq'axtesi re li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, li q'axtesink ha'an wan xq'ehil jo' chanru wan sa' li xchaq'rab'il.

Naq ak xe'xk'ul li xk'ab'a' li ak' aj k'anjel, wan Waqxaqib' kutan re naq li nake'xaqab'ank aj k'anjel, tsik'iru laj k'anjel ut tye resil re li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ut jo'kan aj wi re li poyanam li xe'xsik' cho'q aj k'anjel.

51 JUNLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq maak'a' malaj ink'a' natz'aqlok li poyanam sik'b'ileb' cho'q aj k'anjel. Naq joq'e eb' laj xaqab'an k'anjel ink'a', te'xtaw laj eechal re li yamyookil na'ajej re k'anjelak, ut li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ink'a' na'xtaw jun aj k'anjel sa' xyanqeb' li tz'iib'anb'ileb' xk'ab'a', naru te'xxaqab' jalan chik sa' li yamyookil na'ajej ha'an, ab'anan laj k'anjel ha'an tk'anjelak re kiib' oxib' po. re xxaqab'ankil laj k'anjel ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xb'eenwa tsume chi tz'iib'anb'il naq li poyanam ha'an, chaab'il li Xk'ub'laltzolok. ka' aj wi' waqib' po wan xwankil li xaqab'anb'il k'anjel ha'in ut ink'a' naru xterq'usinkil xpohil.

li ch'a'jkilal ha'in nak'ulman naq nab'aleb' li poyanam chaab'il ta li Xk'ub'laltzolok, malaj moko tz'aqaleb' ta lisik'b'il ruheb' ut moko tz'iib'aleb' li xk'ab'a'.

52 KAB'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xaqab'anb'il k'anjel re kiib', oxib' po ut re seeb'ajel. Wi tz'aqal yaal maak'a'eb' laj k'anjel re naq te'k'anjelak sa' li yamyookil na'a'jej, eb' laj xaqab'anel k'anjel naru te'xxaqab' junaq poyanam li wan tz'aqal xtzolb'al malaj tz'aqal tz'aqal li xk'ub'laltzolok, jo' chanru na'xpatz' li k'anjel ha'an. eb' li xaqab'anb'il k'anjel ha'in ka' aj wi' wan

331#

rilb’al li 155 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut.rilb’al li 432 raqal re li 59. Xchaq'rab'il tojb'a maak.rilb’al li 16 raqal ut li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 24 raqal re li 60. Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.

xwankilal chi ru waqib' po ut tento xyeeb'al sa' junpaat re li xb'enil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

53 OXLAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xaqab'anb'il k'anjel maak'a' xwankil ut li k'amch'oolanink. maak'a' xwankilal junaq xaqab'anb'il k'anjel wi maak'a' chi ru li chaq'rab', ab'anan wi li te'xxaqab' ak xk'anjelak, li k'a'ru tb'aanu wan xwankilal chi ru li chaq'rab'. laj k'anjel li xe'xb'alaq'i rik'in li xk'anjel, naru ttz'il ani xb'aanun re ut tjit chi ru li chaq'arab' ut ha'an maak'a' tk'ul chi ru li chaq'rab'.59

maajun xnimal ru aj k'anjel naru txaqab' xtojb'al junaq k'anjel cho'q re, re junaq aj k'anjel sik'b'il ru, wi li xhu moko xaqab'anb'il ta xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

Wi li tumin li xtojman re junaq poyanam ut maak'a' chi ru li chaq'rab' ha'in, li xnimal ru aj k'anjel naru xpatz' reeqaj li tumin ha'an wi wan reetalil chi tz'iib'anb'il, malaj wan xk'ab'a' li ani kitaqlan xtojb'al. li reqaj li tumin ha'an tento xk'uulankil sa' li k'uuleb'aal tumin re li tenamit.60

XKA TASALXQ'EHIL XK'UTB'AL MANARUHANK CHI K'ANJELAK.

54 KAALAJU ROXK'AL RAQAL. Li xraqb'al li xk'utb'al manaruhank chi k'anjelak. chi xjunileb' li poyanam li te'ok chi k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' li sik'b'ileb' ru ut tz'iib'anb'il li xk'ab'a', tento tyal li k'anjel re rilb'al ma nak'anjelak chi us malaj ink'a'. li xq'ehil li k'anjel natikla naq naxaqab'an sa' li xk'anjel ut ka' aj wi' waqib' po cho'q reheb' li ak' aj k'anjel ut oxib' po reheb' laj k'anjel li te'xterq'usi li xk'anjel.

Wi laj k'anjel xyal k'anjelak ut x-isiman sa' li x'ak' k'anjel, naru tsutq'i sa' li xb'een k'anjel.

341$

rilb’al li kok’ rajlil 2º re li 13 raqal; rilb’aleb’ li kok’ rajlil 1º y 2º re li 61. Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit; ut rilb’al li 49 ut 50 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 50 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.62. rilb’al li 49 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.63.

Wi li poyanam xe'xxaqab' chi k'anjelak re kiib', oxib' po, li jarub' po xk'anjelak tento xk'eeb'al sa' ajl cho'q re xkomon li k'anjel xyal.

Wi laj k'anjel naq xyal li k'anjel ut xk'anjelak chi chaab'il, tento xk'eeb'al cho'q aj k'anjel re chaq'rab'.61

55 O'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xwankilal laj xaqab'an k'anjel ut li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. A yaal k'a'ru xq'ehil, ut sa' xyanq li yalok k'anjel ut jo'chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li xchaq'rab' laj k'anjel, laj xaqab'an k'anjel wan xwankil re risinkil laj k'anjel wi ink'a' nak'anjelak chi us ut yiib'ru li xwanjik sa' li k'anjel. ka' aj wi oxib' aj k'anjel naru xjalb'al xna'ajeb' re jun chi k'anjel. Wan oxib' kutan re naq laj xaqab'an k'anjel tch'olob' ut tye li xyaalal re li xb'eenil li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, k'a'ut trisi laj k'anjel.62

ka' aj wi' oxib' laj k'anjel naru risinkil sa' li jun chi xna'aj k'anjel, naq toj yook li yalok chi rix li k'anjel. ha'in naru tb'aanumanq wi sumenb'il xb'aan li najolomin li k'anjel.

li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan xwankil re risinkil junaq aj k'anjel sa' xq'ehil li yalok k'anjel, wi laj xaqab'an k'anjel xpaalto' naq xxaqab' laj k'anjel ha'in, malaj xe'xxaqab' rik'in b'alaq'. Ab'anan, rub'eetal txaqab'aman oxib' kutan re rab'inkil laj k'anjel, re naq tch'olob' xyaalal li ch'a'ajkilal li xk'ul.

56 WAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix laj k'anjel ma xruhank chi k'anjelak. eb' laj xaqab'anel k'anjel tento tye resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, chanru li xwanjik, chanru nak'anjelak ut rilb'al ma natam li xk'anjel laj k'anjel.63 li esil ha'in tento thulak sa' li xq'ehil jo' na'xpatz' li chaq'rab'.

351%

rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal xjolomil li 64. tenamit; rilb’al li kok’ rajlil 10) ut 12) re li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li 37 ut 38 re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 53 raqal re li chaq’rab’ ha’in.65.

lajeeb' kutan toj maji' naraq'e li xq'ehil naq laj k'anjel xk'ut ma xru malaj ink'a' chi k'anjelak, laj xaqab'ank aj k'anjel tye resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, chanru xk'anjelak, li xwanjik ut tye aj wi' ma maru te'xxaqab' malaj ink'a'. tento xyeb'al resil aj wi' re laj k'anjel ma nakanaaq chi k'anjelak chi junelik malaj ink'a'.

RO' TASALLI XTAQSINKIL XNIMAL K'ANJEL.

57 WUQLAJU ROXK'AL RAQAL. Waklesink k'anjel. Nayeman waklesin k'anjel naq laj junaq aj k'anjel tkanab' li xb'een k'anjel ut te'xxaqab' sa' jalan chik k'anjel nim xwankil chi ru li xb'een. Ab'anan li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, taaxaqab'ank li k'anjel ha'in.64

Naru xxaqab'ankileb' junaq aj k'anjel sa' jalan k'anjel jwal nim xwankil, naq nak'exch'utub' chi xjunil li k'a'ru li napatz'man reheb'. Ab'anan patz'b'il xb'aan li xb'eenil li najolomin li naxaqab'an k'anjel ut tyeb'il resilatq cho'q re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

Wi junaq aj k'anjel naraj xjalb'al li xk'anjel chi ru li k'anjel jwal nim xwankil, tento tpatz', ab'anan wan sa' xb'een xsumenkil li yalb'a'ix li xaqab'anb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. re naq te'xk'e li k'anjel nim xwankil tento tk'ut manaruhank chi k'anjelak, jo' chan ru ch'olob'anb'il sa' li kaalaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.

li waklesin k'anjel maak'a' xwankil wi ink'a' nab'aanuman jo' chan ru na'xtaqla li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il.65

58 WAQXAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' jun k'amal taqsin k'anjel. eb' jun k'amal taqsin k'anjel Nak'ulman naq laj eechal re li k'anjel jwal nim xwankil, ma'ani chi ru oxk'aal kutan malaj naq aajel ru. Ab'anan li ruuchil naru tchap li k'anjel ha'an wi na'xch'utub' chi xjunil li k'a'ru

361&

rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal 66. xjolomil li tenamit; rilb’al li kok’ rajlil 12) re li 3 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil ut rilb’al li 39 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li kok’ rajlil 1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal 67. xjolomil li tenamit; rilb’al li 40, 41 ut 42 re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 57 raqal ut rilb’aleb’ li kok’ rajlil 5) ut 10) re li 61 raqal re 68. li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li 43 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’ale li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal ut 80 raqal re li Xchaq’ab’il 69. Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.

napatz'man re. li xtojb'al ha'an aj wi' li na'xk'ul li tz'aqal aj eechal re li k'anjel ha'an.66

XWAQ TASALEB' LI JALOK RU XNA'AJ AJ K'ANJEL CHI RIB'ILEB' RIB' UT

JALOK NA'AJ B'AR NAK'ANJELAMAN.67

59 B'ELEELAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok ru xna'aj k'anjel chi rib'ileb' rib'. Wi kiib' aj k'anjel juntaq'eet li xk'anjel, naru te'xjal ru li xna'ajeb' ab'anan nawb'il xb'aaneb' laj xaqab'anel k'anjel. Wan lajeeb' kutan re naq te'xye resil re tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. Wi moko juntaq'eet ta li xk'anjeleb', moko naru ta xjalb'al ru wi ink'a' xsume' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

60 OXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok na'aj b'ar nak'anjelaman. Wi junaq aj chaab'il k'anjel na'xpatz' xjalb'al xna'aj b'ar nak'anjelak, malaj laj xaqab'an k'anjel, naxk'e reetal naq junaq aj k'anjel ink'a' na'xb'aanu chi us li xk'anjel malaj ink'a' nak'anjelak chi us, naru te'xjal xna'aj ut xk'eb'al re jalan chi k'anjel b'ar sa taak'anjelak. li jalok k'anjel b'ar nak'anjelaman, na'uxman naq xe'xtz'il rix li xk'anjel ut nanawman chan ru nak'anjelak.68 Wi junaq aj k'anjel najalman xna'aj moko naru ta xkub'sinkil li xtojb'al.

Wan xk'ulub' laj k'anjel xnawb'al k'a'ut te'xjal xna'aj. Naq laj k'anjel xk'ul resil naq te'xjal xna'aj, oxib' kutan wan, re naq li esil ha'an te'xwech' rix sa' Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel.69

371/

rilb’aleb’ li 51 toj sa’ li 74 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ 70. ha’in.rilb’aleb’ li kok’ rajlil 6) re li 3º raqal re li chaq’rab’ ha’in.71. rilb’aleb’ li 51 ut 52 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ 72. ha’in.rilb’al li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 841-89 rajlil.73. rilb’aleb’ li 60 toj sa’ li 62 raqal re li chaq’rab’ ha’in.74. rilb’aleb’ li 73 raqal re li chaq’rab’ ha’in ut 44 raqal re li Xchaq’rab’il 75. Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’aleb’ li 65 toj sa’ li 72 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ 76. ha’in; ut rilb’al li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.

XWAQ XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALLI K'ULUB'EJ, LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A' NARU

XB'AANUNKIL.

61 JUN XKAAK'AAL RAQAL. Eb' li xk'ulub' laj k'anjel re li tenamit.70

chi xjunileb' laj k'anjel re li tenamit ut sik'b'ileb' ru xb'aan li yalb'a'ix wan xk'ulub'eb' jo' xaqab'anb'il sa' li Xna' chaq'rab', ut sa' li chaq'rab' ha'in. Ab'anan wan chik xkomon li xk'ulub' ut ha'aneb' ha'in:

jun: maajun aj k'anjel naru risinkil chi maak'a' xyaalal, ab'anan naru 1. risinkil wi ink'a' chaab'il nak'anjelak.71

kiib': Naq ak xnume' jun chihab' chi k'anjelak, laj k'anjel wan 2. xk'ulub' chi hilank chi ru junmay kutan xhoonalil li k'anjel. li xhiilal tojb'il. li hiilal moko naru ta xch'utub'ankil, rajlal chihab' tento tk'e li chaq'rab' ut ink'a' naru xtojb'al rik'in tumin. Ab'anan naru wi ink'a' xk'eman naq xraq li xk'anjel xb'aan junaq ch'a'ajkilal.72

oxib': lajeeb' xka'k'aal kutan xhiilaleb' laj k'anjel li nake'yajer.3. 73

kaahib': Wankeb' xleesens laj k'anjel naq nake'xtaw xyajel, wank 4. sa' yu'am malaj wan chik xkomon. Naq kama'in wan naq wan xtojb'aleb', wan naq maak'a' ut k'eb'il xleesens.74

oob': tento tnaw naq nake'xtz'il rix li xk'anjel.5. 75

Waqib': Sa' li xb'een o'laju kutan re li po lisyempr re rajlal chihab' 6. tento tk'ul xq'ajkamunk chi tuminal, jo' chanru na'xxaqab' li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il.76

381(

rilb’al li 82 raqal re li chaq’rab’ ha’in.77. rilb’al li 79 toj sa’ li 81 raqal re li chaq’rab’ ha’in.78. jalb’il xb’aan li 110 raqal re li Xna’ chaq’rab’, xb’aan naq naru xk’eb’al 79. lajeeb’ xtojb’al laj k’anjel re xk’ajkamunk. rilb’aleb’ li 114 ut 117 raqal re li Xna’ chaq’ab’ ut rilb’al li Xchaq’rab’ 80. xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li Xchaq’rab’ li xhiilajikeb’ laj k’anjel.rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil 81. li tenamit; li 57 ut 73 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut 37 ut 39 re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.

Wuqub': tento te'xq'ajkamunki rik'in tumin li jarub' chihab' xk'anjelak 7. junaq poyanam,wi isimb'il li na'aj k'anjel77 b'ar yo chi k'anjelak malaj xe'xchaq'rab'i chi junajwa chi maak'a' xyaalal,78 li xtojb'al rajlal chihab' juntq'eet rikin li na'xk'ul chi ru jun po. Wi ink'a' xraq jun chihab' chi k'anjelak, li xtojb'al te'xb'ir jo jarub' po malaj chihab' xk'anjelak. li k'ulub'em ha'in ink'a' naru tnume' oob' toj.79

Wi laj k'anjel ha'an tsutq'i wi chik chi k'anjelak ut li xtojb'al juntaq'eet naq xk'anjelak malaj terq'usimb'il, li xq'ajkamunkil inka'a' chik tk'eman toj reetal naq xe'xxaqab' sa' li xk'anjel. Wi ka'ch'in li xtojb'al, li xq'ankamunk tento tb'eek toj reetal naq te'xtz'aqob'resi li xtojb'al chi ru li jarub' xk'anjelak.

ink'a' te'xk'ul xq'ajkamunk eb' li ani li te'raj ok re xk'ulb'al li Xtenq'aal k'eb'il xb'aan li Awab'ej cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel, ab'anan toj naru te'xk'ul li q'ajkamunk ha'an toj reetal naq li awab'ej txaqab' li tenq' cho'q reheb' li cheek. kaahib' po Wan re xtuqub'ankil li k'anjel ha'in cho'q reheb' li nake'joliomink re.

Waqxaqib': Wan k'ulub'ej re xyalb'al xsahil li k'ajkamunk cho'q reheb' 8. li Xmolamil xhilajikeb' laj k'anjel chi ru chaq'rab', ut li tojok chi rix li xhiilajik jo' chan ru xxaqab'anb'il li chaq'rab'.80

b'eleeb': Xk'ulb'al xtenq'al li xjunkab'lal, wi naru chi ru li chaq'rab', 9. jo' chanru xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.

lajeeb': Xtaqsinkil xnimal xk'anjel jo' aj wi' li xtojb'al naq nanawman 10. naq chaab'il nak'anjelak, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in.81

391)

rilb’aleb’ li 1º ut 4º raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal Xjolomil 82. li tenamit; ut 70-71 re li chaq’rab’ ha’in.jo’ chan ru xaqab’anb’il sa’ li 152 raqal re li Xchaq'rab'il li k'anjel, jalb’il 83. xb’aan li 12 raqal re li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 61-92 rajllil, li ixq wan xk’ulub’ re thilan chi ru kaalaju roxk'aal kutan naq ak xyo’la li xk’uula’al. rilb’al li sumk'a'uxl re li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil; ut li 64 raqal re li Xchaq’ab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 20 raqal, li 33 ut 90 raqal re li 84. chaq’rab’ ha’in.jalb’il xb’aan li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 85. rilb’al li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiiib’ab’aal chaq’rab’ 71-86 rajlil, jalb’il xb’aan li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiiib’ab’aal chaq’rab’ 35-96 rajlil.rilb’aleb’ li 75 ut 76 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ 86. ha’in.rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 168 raqal re li Xna’ chaq’rab’.87.

junlaju: li xtojb'al li tk'ul taatz'aqloq cho'q re, cho'q reheb' li 11. xjunkab'lal ut cho'q re li tsach sa' li junkab'alal.82

kab'laju: Wi ixq aj k'anjel, wan xk'ulub' re thilan chi ru lajeeb' 12. xka'k'aal kutan naq naq tojmaji' nayo'la li xk'uula'al ut oob' roxk'aal kutan naq ak xyo'la li xk'uula'al. tojb'il li xhiilal.83

62 KIIB' XKAAK'AAL RAQAL.

eb' laj k'anjel re li tenamit xaqab'anb'ileb' sa' li na'aj k'anjel b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb'ru, wankeb' sa' ajl sa' re li jun xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in. Ab'anan li wuqub' ut lajeeb' kok' raqal, ink'a' na'oksiman cho'q reheb', chi moko li xaqab'ank ut li risinkil aj k'anjel.84

63 OXIB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan k'ulub' re li komonink ib'.

chi xjunileb' laj k'anjel re li tenamit wan xk'ulub'eb' re naq te'xmolami rib' jo' aj nimru'ajk'anjel, aj komoniltenq'ank ut jo' aj oxloq'il na'leb'. eb' li molam ha'in moko naru ta te'tz'aqonk sa' k'anjel re xna'leb'il li awab'ejil, chi moko ch'ilenk ib' sa' k'anjel.85

64 KAAHIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li tento sa' xb'eeneb' laj k'anjel.86

li k'a'ru naxxaqab' li jalan chik chaq'rab',87 teneb'anb'il sa' xb'eeneb' laj k'anjel re li tenamit:

402=

rilb’al li 34 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.88. rilb’al li 10 raqal re li chaq’rab’ ha’in.89. rilb’al li 419 ut 420 raqal re li Xchaq’rab’il li tojb’amaak chi rix li 90. ani ink’a’ naxb’aanu li xk’anjel. rilb’al aj wi’ li 156 raqal re li Xna’ chaq’rab’.rilb’aleb’ li 418, 423 ut 425 raqal re li Xchaq’rab’ tojb’amaak.91. rilb’al li kok’ rajlil 5) re li 76 raqal re li chaq’rab’ ha’in.92. rilb’al li 77 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.93.

jun: roxloq'inkil ut xkolb'al li Xna' li chaq'rab' re Watemaal.1. 88

kiib': Xpaab'ankil ut xk'eb'al chi paab'ank li chaq'rab' ha'in ut li 2. xchaq'rab'il.89

oxib': Xpaab'ankil ut xb'aanunkil chi xjunil li na'xye ut li na'xtaqla li 3. najolomin li k'anjel jo' chan ru wan sa' li chaq'rab'.90 tento tb'aanu chi chaab'il li xk'anjel ut tsume' chi ru chaq'rab' naq naxk'e xwankil chi ruheb' li xkomon naq na taqlan.91

kaahib': ink'a' naru te'xye ut te'xpuktas reheb' jalan chik poyanam 4. li k'a'ru nake'xnaw chi rix li chaq'rab', li chaq'rab'il ut jok'ihal nake'xnaw chi rix li na'ajej b'ar nake'k'anjelak.92

oob': Wan sa' xb'eeneb' xk'eb'al xloq'al eb' li nake'hulak chi hulanink, 5. li nake'jomink li k'anjel, li xkomoneb', te'xtiqib' rib' chi chaab'il ut xb'aanunkil sa' junpaat li wan chi ruheb' xb'aanunkil.

Waqib': ink'a' naru xb'aanunkil yib' aj na'leb' chi sa' ut chi rix b'ar 6. nake'k'anjelak, re naq chi kama'an te'xroxloq'i li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.

Wuqub': eb' laj k'anjel tento te'wank ut te'hulak sa' li xhoonalil li 7. k'anjel.93

Waqxaqib': junelik tiik xch'ool ut xwanjik naq yo chi k'anjelak.8.

b'eleeb': Xyeb'al ut xb'aanunkil ak' na'leb' re xchaab'ilob'resinkil li 9. na'ajej b'ar yo chi k'anjelak ut cho'q reheb' li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.

lajeeb': Xk'eb'al ut xnumsinkil sa' junpaat chi xjunil li esil li na'xpatz' 10. li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

4121

rilb’al li kok’ raqal a) re li 164 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; ut li kok’ rajlil 94. 3), 4) ut 5) re li 10 raqal re li Xsumk’a’uxl c.m. 39-70 rajlil.rilb’al li 4 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 3º. 95. raqal re li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li xb’een kok’ raqal na’leb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’.96. rilb’al li 439 toj sa’ li 444 raqal re li Xchaq’rab’ li tojb’amaak.97.

65 OOB' XKAAK'AAL RAQAL. Li ink'a' naru xb'aanunkil sa' chixjunil. li naleb' li ink'a' naru xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel ut xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in malaj sa' jalan chik,94 li xkomon li naleb' li ink'a' naru xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel re li tenamit ut ha'aneb' ha'in:

jun: maajun aj k'anjel naru ttz'eqtana xkomon malaj jalan 1. chik poyanam li toj okeb' re sa' li k'anjel, xb'aan li xna'leb' chi rix li awab'ejil, chi rix li xpaab'aal, chi rix xcha'alil ut chi rix oxloq'il na'leb'.95

kiib': maajun Xnimal ru aj k'anjel naru troksi li xwankil 2. re xminb'al junaq aj k'anjel kach'in xwankil, re xpaab'ankil malaj xb'aanunkil jalan chik na'leb' li moko oksinb'il ta b'ar yo chi k'anjelak. ink'a' naru li okenk sa'li Na'leb' chi rix li awab'ejil.96

66 WAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li jok'ihal ink'a' naru xb'aanunkil. ha'aneb' ha'in li ink'a' naru xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel re li tenamit:

jun: Xpatz'b'al ut xk'ulb'al junaq maatan sa' ruq'eb' aj k'anjel ka'ch'in 1. xwankil malaj xk'eb'al ut xk'ulb'al k'a'aq re ru reheb' sa' ruq'eb' li nake'jolomin li k'anjel malaj jalan chik poyanam. li na'leb' ink'a' us xb'aanunkil, ab'anan nab'aanuman re naq li yo xb'eeresinkil li k'anjel tseeb'a malaj tb'ay rib' re xb'aanunkil li k'anjel teneb'anb'il sa' xb'een.97

kiib': Xb'aanunkil chi xjunil li xyeman sa' li xb'een kok' raqal, re naq 2. te'xxaqab' junaq aj k'anjel, xterq'usinkil li xtojb'al, waklesin k'anjel malaj jalan chik k'a'aq re ru.

oxib': moko naru ta xpatz'b'al malaj xokb'al tumin ut xtz'iib'ankil ib' 3. re xloq'b'al k'a'aq re ru sa' xk'ab'a' li eechk'anjelil.

4222

rilb’al li 112 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut rilb’al li kok’ raqal 4) re li 22 98. raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.rilb’al li 78 ut 79 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.99. rilb’al li 79 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.100.

kaahib': Sa' li na'ajej b'ar nak'anjelaman moko naru ta xwaklesinkil 4. Na'leb' chi rix li awab'ejil.

oob': ink'a' naru xk'eb'al sa' ajl ka' aj wi' li poyanam tz'iib'anb'ileb' 5. sa' jalan jalan na'leb' chi rix awab'ejil. chi kama'an tz'eqtanankileb' malaj tenq'ankileb'.

Waqib': Xramb'al chi ru junaq poyanam re naq ink'a' tb'ootib'k.6.

Wuqub': maajun poyanam naru tchap kiib' xk'anjel sa' li chaq'rab' 7. chi tojb'il. ka' aj wi' nake'ru eb' laj k'utunel li nake'k'anjelak sa' b'anleb'aal, naq joq'e li hoonal jalan sa' junjunq chi na'ajej.98

XWUQ XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXPAAYIL LI K'ANJELAK CHI HOONAL UT LI HIILAL

67 WUQUB' XKAAK'AAL RAQAL. Li k'anjelak tojb'il chi hoonal. Wan sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, xxaqab'ankil li xhoonal li k'anjelak tojb'il chi hoonal. ink'a' naru tkub'e ka'k'aal hoonal chi moko tnume' Waqxaqib' roxk'aal honal chi ru li xamaan. Sa' li chaq'rab' te'xxaqab' li xhoonalil li k'anjelak rajlal kutan, chi q'eq, sa' ka'paay ru (chi q'eq- kutank) ut li xjek'b'al hoonalil li k'anjel naq na'ajmank ru.99

68 WAQXAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li hiilal chi ru li xamaan. Naq junaq poyanam xk'anjelak chi ru waqib' kutan re rajlal xamaan, wan xk'ulub' re thiilank chi ru jun kutank ut li kutan ha'an tojb'il.

Naq li k'anjel ha'an chi o'laju kutan, malaj chi po, sa' li xtojb'al wan aj wi' li xtojb'al li xhiilal ut li hiilal xaqab'anb'il xkutankileb' xb'aan li chaq'rab'.100

4323

li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 25-94 rajlil, xxaqab’ naq chi 101. ru li waqib’ xka’k’aal xb’e li po awril re rajlal chihab’ wan xhiilaleb’ “ laj k’ululula’ ut ha’an li xkutaneb’. jo’ kan aj wi’ rajlal oob’ xka’k’aal re li po septiyempr re li chihab’ 1964 wan xhiilaleb’ laj nawonel chaq’rab’ ” ut tojb’ileb’. rajlal 0xib’ xka’k’aal xb’e li po julyo wan xhiilaleb’ laj Nawtuqch’ool ut tojb’ileb’. rajlal waqib’ xb’e li po akost wan xhiilaleb’ li laj Nawsachomj ut tojb’ileb’ wi nake’xtoj li xk’ulub’ re k’anjelak. rilb’al li 33 ut 34 raqal re li chaq’rab’ ha’in.102. rilb’al li 1º ut 4º raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li 103. tenamit; ut rilb’al li kok’ rajlil 5) re li 3º raqal; ut kok’ rajlil 4) re li 61 raqal re li chaq’rab’ ha’in.

69 B'ELEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Eb' li kutan b'ar tento li hiilal. eb' li kutan b'ar tento li hiilal ut tojb'il, ha'aneb' ha'in: li jun xb'e li po eneer, li kutan jweb's, b'iyers ut saaw saant, li jun xb'e li po maay, li lajeeb' xka'k'aal xb'e li po junyo, li o'laju xb'e li po septiyempr, li junmay xb'e li po oktuwr, li jun xb'e li po nob'iyempr, jun waleb' re li kutan kaahib' xka'k'aal re li po lisyempr, oob' xka'k'aal re li po lisyempr ut jun waleb' re li kutan junlaju Xka'k'aal re li po lisyempr. Wan aj wi' li hiilal naq wan xnimq'e li saant patroon re li junjunq chi tenamit.

li lajeeb' xb'e li po maay, ka' aj wi' te'hilan li na'b'ej li nake'k'anjelak chi ru li chaq'rab'.

ka' aj wi' li chaq'rab' naru tjal, trisi ut xnimob'resi xkutankil li hiilal.101

XWAQ XK'AB'A'IL

XB'EEN TASALXCHAQ'RAB'IL LI TOJLEB'

70 LAJEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Xnimal ru xsokel. li chaq'rab' xxaqab' naq chi xjunil li k'anjel li ink'a' siib'il tento ttojman.

eb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru ut ink'a' sik'b'ileb' ru,102 juntaq'et li xk'anjel ut li xtojb'aleb', xb'aan naq juntaq'eet li xwanjik b'ar xe'k'anjelak, chaab'il xe'k'anjelak ut najteril aj k'anjel.103

4424

jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1º raqal re li chaq’rab’ 104. elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil, puktasinb’il chi ru li junmay xb’e li po lisiyempr re li chihab’ 1971rilb’al li 5º ut 10º raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil 105. li tenamit.rilb’al li sumk'a'uxl re awab'ejilal 9-91 rajlil chi rix li li xpaayil xna’aj li 106. k’anjel cho’q reheb’ li nake’k’anjelak chi ru li Xk'ub'lal li awab'ejilal, ut rilb’al li 35, 36 ut 37 re li chaq’rab’ ha’in.rajlal chihab’ tento xtz’ilb’al rix li tusb’il tojok, re rilb’al ma aajel ru 107. xjalb’al., jo’ chan ru xaqab’anb’il sa’ li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit. Sa’ xb’een li awab’ej wan xk’eb’al xwankil .

71 JUNLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li tusb'il tojok. eb' li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit,104 rik'ineb' li nake'jolomin li xaqab'ank k'anjel ut li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, te'xyib' li tusb'il tojok reheb' chi xjunileb' laj k'anjel, li Xnimal ru aj k'anjel ut aj k'anjel li wankeb' sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru ut ink'a' sik'b'ileb' ru. li tusb'il tojok ha'an te'xnumsi re li Awab'ej re naq tk'e xwankil. li k'anjel tuqub'anb'il chi tasal ut li Xb'eenil txaqab' ma kub'enan malaj terto li xtojb'al li junjunq chi tasal.105

re xpaab'ankil li xe'xxaqab' li Xb'eenil tento tk'e reetal chi xjunil li napatz'man reheb' li poyanam reheb' li junjunq chi paayil k'anjel,106 li xtasal li tojok li wankeb' sa' li molam li nake'ril rib' xjunes, molam li na'xroyb'eni xtaqlahom jalan molam ut eb' li molam sa' li jun junq chi na'ajej ut eb' li nimqi k'ayib'aal, re naq te'xb'eeresi chi chaab'il li tusb'il k'anjel.

rajlaj kaahib' chihab' Wan sa' xb'een li Xb'eenil tz'ilb'al rix li tusb'il tojok, re rilb'al ma aajel ru xjalb'al.107

72 KAB'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li tojok. Sa' xb'een li Awab'ej Wan xyiib'ankil xchaq'rab'il li tojok ut tnumsi re laj k'uub'anel chaq'rab' re naq ttz'il rix, tk'e xwankil ut tpuktas. Naq ak wan chik xwankil, ha'an chi li xchaq'rab'il li tojok re chi xjunil li xpaayil chi k'anjel li wan sa' eb' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ut ink'a' sik'b'ileb' ru.

4525

rilb’al li 10 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru re 108. li tenamit.rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru 109. re li tenamit; 57, 60 ut rilb’al li kok’ rajlil 5) ut li 10) 61 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’anlil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 76 110. ut 79 re li chaq’rab’ ha’in, ut 80 ut 81 re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.

li Xchaq'rab'il li tusb'il tojok wan sa' xb'eeneb' laj raqol aatin chi rix li tumin, re xtojb'al li k'anjel, xtz'ilb'al ut k'ehok reetal b'ar wan li tumin ut li sachomj.108

73 OXLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li tz'ilb'a'ix.

Sa' xb'een li nake'xaqab'ank k'anjel ut rochb'eneb' li nake'jolomin li na'b'al paay chi k'anjel wan xtz'ilb'al rix li xk'anjel li junjunq chi aj k'anjel li wankeb' sa' roq ruq'. li tz'ilb'a'ix tento xb'aanunkil jun sut chi ru li jun chihab' ut nak'anjelak re xterq'unsinkil xtojb'al junaq, xtaqsinkil xk'anjel malaj re xkawresinkil eb' laj k'anjel re xchaab'ilob'resinkil li xk'anjel.109

XB'ELEE XK'AB'A'IL

XB'EEN TASALXCHAQ'RAB'IL XPAAB’ANKIL LI WANK SA' KOMONIL

74 KAALAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xpaayil tojb'amaak. re naq taawank li tiikilal, li usilal li tuqtuukilal sa' xyanqeb' laj k'anjel, chi maak'a' ch'a'ajkilal,110 li chaq'rab' na'xxaqab' kaahib' paay chi tojb'a'maak ut ha'aneb' ha'in:

jun: Naq junaq aj k'anjel naxk'e ch'ina ch'a'ajkilal jun sut chi ru 1. jun po, tento xch'olob'ankil xna'leb' chi yeb'il, jo' chan ru txaqab' li chaq'rab'.

kiib': Naq junaq aj k'anjel xe'xch'olob' kiib' oxib' sut xna'leb' chi 2. yeb'il, ut ink'a' na'xkanab' xb'aanunkil li ch'ina ch'a'ajkilal, tento xch'iilankil chi tz'iib'anb'il, jo' chan ru txaqab' li chaq'rab'.

4626

rilb’al li kok’ rajlil 3 re li 13 raqal re li xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil 111. k'a'aq ru re li tenamit.Sa’ li ruq'b' chaq'rab'51-92 rajlil xaqab’anb’il naq anaqwan naru Xchapb'al 112. ut txik sa’ tz’alam junaq poyanam xb'aan li chaq'rab'. rilb’al li 257, 259 ut 266 raqal. rilb’al li 46 raqal ut li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 48 raqal re li 113. chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 83 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.114. rilb’al li 59, 60, 81 ut 82 raqal re li chaq'rab' naatusuk xwankileb’ li 115. xnimal ru aj k’anjel re Watemaal; 42 ut 43 re li Xchaq’rab’ xmolamil laj k’utunel; ut rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 80 raqal re li chaq’rab’ ha’in.

oxib': Naq junaq aj k'anjel xb'aanu nim b'ayaq li ch'a'ajkilal, ink'a' 3. chik tk'ul li xtojb'al re lajeeb' xka'k'aal kutank chi ru li jun chihab'.111 Ab'anan tento rab'inkil li ani xb'aanu li ch'a'akilal.

kaahib': Naq junaq aj k'anjel jwal nim li ch'a'ajkilal na'ab'aanu malaj 4. xchape' ut xko' sa' tz'alam re kiib', oxib' po,112 naru risinkil sa' li xk'anjel chi maak'a' xtojb'al. Wi isiman sa' li tz'alam malaj xkuye' li xmaak xb'aan li chaq'rab', wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq tsuq'i wi chik sa' li xk'anjel. Ani xwan cho'q ruuchil wan xk'ulub' re naq ha'an li xb'een te'xtz'iib'a li xk'ab'a' sa' xyanqeb' li naru te'sik'e'q113 re naq te'ok chi k'anjelak.

75 O'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li k'a'ru tk'ulmanq naq ak xtoje' li maak. Naq xe'xmin xpaab'ankil li chaq'rab' re wank eb' li q'usuk malaj tojb'amaak li xch'olob'an sa' li kaalaju xkaak'aal raqal, maak'a' tk'ul xb'aan naq ha'an aj wi' li xk'ul li xb'aanu li xmaakob'k.

chi xjunil li tk'ul laj k'anjel naq namaakob'k, tkana chi tz'iib'anbil ut te'xk'ula sa' li Xk'ub'laltzolok re laj k'anjel.114

XKAB' TASAL.XCHAQ'RAB' LI XCHAQ'RAB'INKIL LAJ K'ANJEL CHI JUNAJWA.

76 WAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wan xyaalal li isink k'anjel. eb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ut ink'a' sik'b'ileb' ru, naru risinkileb' chi junajwa sa' li xk'anjel naq wan tz'aqal xyaalal li risinkileb' chi ru li chaq'rab'.115

4727

rilb’al li kok’ rajlil 3) ut 6) re li 3 raqal; rilb’al li 79 ut 83 rajlil li 116. chaq’rab’ ha’in.rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 64 raqal re li chaq’rab’ ha’in.117.

eb' laj xaqab'an aj k'anjel, naru te'risi junaq poyanam li nak'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru naq:116

jun: Naq laj k'anjel na'xjob' li najolomin li k'anjel, naxye yib'eetal ru 1. aj na'leb' ut na'ok xq'ab'ankil xkomon chi maak'a' xyaalal.

kiib': Naq laj k'anjel na'xjob' li najolomin li k'anjel, naxye yib'eetal 2. ru aj na'leb', na'xq'ab'an xkomon chi maak'a' xyaalal ut rik'in ha'an ink'a' chik sa li k'anjelak.

oxib': Naq laj k'anjel moko sa' xhoonalil li k'anjel, na'ok chi job'ok, 3. chi xq'ab'ankil li najolomin li k'anjel malaj li ruuchileb' re xjolominkil li k'anjel ut rik'in li ch'a'ajkilal ha'an maak'a' chik li tiikilal ut tuqtuukilal re xb'aanunkil li k'anjel.

kaahib': Naq laj k'anjel na'xpo li k'a'aq ru re li Xk'ub'lal Xjolomil 4. tenamit, li k'a'aq ru re li xomoneb' malaj re jalan chik poyanam b'ar yo chi k'anjelak. jo' kan aj wi naq laj k'anjel na'xpo chi xjunil li k'anjelob'aal li nak'anjelak re xb'aanunkil li k'anjel.

oob': Naq laj k'anjel naxpuktasi chi xjunil li naxnaw chi rix li 5. xk'anjel li na'xb'aanu malaj chi rix li najolomink li k'anjel.117

Waqib': Naq laj k'anjel ink'a' chi nahulak sa' li xk'anjel chi maak'a' 6. xyaalal malaj ink'a' xpatz' xleseens chi ru kiib' kutank malaj chi ru kaahib' jun waleb' sa' li jun chi po.

laj k'anjel tento tye xyaalal chi tz'iib'anb'il k'a'ut ink'a' xhulak sa' li k'anjel. ha'in nab'aanuman naq laj k'anjel na'ok wi chik chi xyoob'ankil li xk'anjel.

Wuqub': Naq laj k'anjel ink'a' na'xpaab' li k'a'ru ink'a' naru xb'aanunkil 7. re naq maak'a' rahilal chi moko ch'a'ajkilal re xb'aanunkil li k'anjel.

Waqxaqib': Naq laj k'anjel ink'a' na'xpaab' li najolomin li molam, chi 8. moko li xchaq'rab'il li k'anjel re xchaab'ilob'resinkil.

b'eleeb': Naq laj k'anjel na'xq'et chi xjunil li chaq'rab' xaqab'anb'il 9. xb'aan li najolomin li k'anjel Sa' junjunq chi na'ajej. Ab'anan naq x-ok chi k'anjelak ak xe'xk'e chi nawe'k chi tz'iib'anb'il.

4828

rilb’al li 44 raqal re li Xchaq’rab’ tojb’amaak ut li xe’xjal chi sa’.118. rilb’al li kok’ rajlil 1), 2) ut 3) re li 80 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil 119. li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li 120. Xchaq’rab’il xpaab’ankil li Xchaq’rab’ ha’an. rilb’al li 418 toj sa’ li 452 raqal re li Xchaq’rab’il li tojb’amaak.121. rilb’al li 82 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.122.

lajeeb': Naq laj k'anjel aj q'em kun, yib' ru xna'leb', ink'a' na'ab'ink 10. ut rajlal nakalaak, kama'an junelik sa' li xk'anjel.

junlaju: Naq laj k'anjel xchape' xb'aan nimla maak ut tk'eman sa' 11. tz'alam.118

kab'laju: Naq laj k'anjel na'xq'et li chaq'rab' ut xchaq'rab'il li k'anjel 12. li wan chi tz'iib'anb'il re li na'ajej b'ar yo chi k'anjelak. li xchaq'rab'il ttz'il rix li maak. Sa' li xchaq'rab'il litojb'amaak, maak'a' xwankil li chape'k xb'aan nimla maak,119 chi moko li ok sa' tz'alam.

77 WUQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Maak'a' chik xk'ulub' li ak x-isiman sa' li k'anjel. moko wan ta sa' xb'een li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit chi moko sa' xb'een li naxaqab'an k'anjel naq junaq aj k'anjel isimb'il sa' li xk'anjel li wan xyaalal. Sa' li chaq'rab' ha'in maak'a' chik xk'ulub' laj k'anjel, naq x'uxk li isink, ab'anan ka' aj wi' wan xk'ulub' re xk'ulb'al li k'ajkamunk cho'q reheb' li xmolamil xhilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab', li tojok chi rix li xhiilajik120 ut jalan chi tenq' na'xxaqab' li chaq'rab'.

Naq x-isiman junaq aj k'anjel ut li xb'aanu xtoj xmaak rik'in jalan chik chaq'rab', li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit wan xk'ulub' re xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal chi ru laj raqol aatin.121

78 WAQXAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Ka'sutq'iik chi k'anjelak. Wi junaq poyanam yo chi k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru ut x-isiman sa' li xk'anjel, h'an naraj naxye naq xb'aanu li k'a'ru xaqab'anb'il sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal. Naru tsuq'i sa' li xk'anjel naq ak xnume' oxib' chihab'122 ajlamb'il toj reetal naq x-isi. Ab'anan wi chi ru li oxib' chihab' xwan sa' tiikilal, sa' tuqtuukilal ut maak'a' ch'a'ajkilal chi rix naru t-oken re naq te'xsik' ru jo' aj k'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'. ink'a' naru tsutq'i laj k'anjel

4929

rilb’al li 9º raqal re li Xchaq’rab’il tiikilal cho’q reheb’ li xnimal ru aj 123. k’anjel ut aj k’anjeleb’ chi ru li chaq’raab’rilb’al li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 74 ut 76 re li chaq’rab’ ha’in; 124. rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 80 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li 52 raqal re li chaq’rab’ ha’in.125. rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.126.

li xtoj xmaak xb'aan naq xb'alaq'in, xpuktasi li muqmukil na'leb're li chaq'rab', xpoqle ut ink'a' xk'ak'ale li xhuhil li chaq'rab', xchap li xk'anjel re jalan, xsach xtuminal li tenamit, xtikti'ik, xjal xyaalal ru li hu re tenamit, xkamsink ut chi xjunil li ink'a' us cho'q re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit.123

79 B'ELEELAJU XKAAK'AAL RAQAL. Chanru xb'eeresinkil li xchaqa'rab'inkil chi junajwa laj k'anjel. ha'an ha'in li xb'eehil risinkil junaq poyanam li nak'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru:124

jun: Wan xwankil laj xaqab'an k'anjel risinkil li poyanam li nak'anjelak 1. sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, ab'anan xb'een wa tento rab'inkil ut xnawb'al chi tz'iib'anb'il k'a'ut te'isi. Aajel ru naq te'xk'e chi nawe'k li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, Naq laj k'anjel xnaw naq x'isiman. Sa' junpaat tkanab' li xk'anjel wi chikama'an txaqab' laj xaqab'ank k'anjel. laj xaqab'anel k'anjel naru txaqab' ruuchil li x-isiman chi ru jun k'amal125 jo' jarub' kutank taawan isimb'il chi rix.

kiib': li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tk'e 2. chi nawe'k re laj k'anjel li k'a'ru xxaqab' laj xaqab'anel k'anjel re naq chi ru oxib' kutan twech' rix k'a'ut x-isiman sa' li k'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li kaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.126

ROX TASALXSUMENKIL LI TUQUB'ANB'IL K'A'UXL.

80 KAAK'AAL RAQAL. Chan ru xb'aanunkil li sumenk. li wech'ink li wan sa' li waqib' kok' raqal re li b'eleelaju raqal re li chaq'rab' ha'in, tento xb'eeresinkil chi kama'in: wan oxib' kutan re

5020

rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 11 127. raqal re li li Xchaq’rab’il tiikilal cho’q reheb’ li xnimal ru aj k’anjel ut aj k’anjeleb’ chi ru li chaq’raab’; ut rilb’al li 18 raqal ut li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.

naq li poyanam twech' rix chi tz'iib'anb'il li ink'a' us re xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal.

Naq ak xk'ulman li tz'iib'anb'il hu, li Xb'eenil sa' junpaat tye resil re li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel ut wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq ttuqub' li ch'a'ajkilal. Wi ink'a' xtuqub'aman li ch'a'ajkilal chi rix laj k'anjel li x-isiman, maak'a' chik naru xb'aanunkil ut ink'a' chik te'xsume' li patz'om. li k'a'ru tb'aanu li x-isiman xk'anjel ha'an xnumsinkil li xpatz'om sa' li Xnimal ru raqleb'aal chi rix k'anjel. ha'an chik ttz'il rix ut ttuqub' li ch'a'ajkilal ha'an.

li xkomon li ch'a'ajkilal li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtuqub'ankil chi ru lajeeb' xka'k'aal kutan ut li xsumenkil moko naru ta xwech'b'al.127

Wan Waqxaqib' roxk'aal hoonal re naq li poyanam li x-isiman sa' li xk'anjel tch'olob' chi ru li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, k'a'ut ch'a'aj wank ut ra li xch'ool.

Naq li Xch'uut tenamitil chaq'rab' li k'anjel, ak xk'ul li xsumenkil li ch'a'ajkilal, sa' junpaat tpatz' re li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, naq toj tento te'xtz'il rix, te'xk'utb'esi b'ar wan li tz'aqal yaal ut tento xb'aanunkil chi xjunil li na'jaman ru re naq chaab'il traqe' li raqb'aal aatin.

Wan sa' xb'een laj tz'iib'anel re li Xch'uut tenamitil chaq'rab' li k'anjel, naq tento tch'utub'ankil chi xjunil li hu chi rix li isink k'anjel.

81 JUN RO'K'AAL RAQAL. Li k'a'ru tk'ulmanq naq xk'ulman li xtuqub'anb'il k'a'uxl. li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, tento ttz'il rix ma toj naru xyiib'ankil malaj ink'a' chik xtuqub'ankil li ch'a'jkilal chi rix li isink k'anjel. Xb'een: laj xaqab'anb'il k'anjel sa' junpaat tb'aanu li k'a'ru na'xye li tuqub'anb'il k'a'uxl, wi toj maji' xk'e chi isiik laj k'anjel sa' li xk'anjel. Xkab': laj xaqab'anb'il k'anjel tento tb'aanu sa' junpaat, li k'a'ru xxaqab'aman. Wan

512!

rilb’al li 76 toj sa’ li 79 re li chaq’rab’ ha’in.128.

xwankil li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, xtaqlankil laj xaqab'anel k'anjel re naq tb'aanu li na'xye li xchaq'rab'il tojb'amaak jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in.

jo' kan aj wi' wan sa' xb'een xk'eeb'al cho'q xchaq'rab' jalan chi chaq'rab' re naq taawan li tiikilal, tuqtukilal sa' li xna'aj k'anjel. li k'a'ru te'xxaqab' maajunwa tye xsalil li k'ulub'em xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in. Wi li xtz'il li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, malaj li xxaqab' li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, ha'an xkolb'al laj k'anjel li x-isiman, ha'in naraj na'xye naq tento xtojb'al li xkutan laj k'anjel, li jo' najtil ink'a' xk'anjelak.

82 KIIB' RO'K'AAL RAQAL. Li risinkil xna'ajeb' aj k'anjel. Naq x-isiman chi junajwa li xna'ajeb' laj k'anjel, wan xwankil laj xaqab'anel k'anjel re risinkileb' aj wi' laj k'anjel li xe'kana chi maak'a' xna'ajeb' malaj xb'aan naq maak'a' chi li tumin re xtojb'aleb', malaj xb'aan xe'xje'b li xk'ihal li poyanam xb'aan naq maak'a' chi li k'anjel, ab'anan rub'eetal xxaqab' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. Naq na'uxman ha'in, laj k'anjel wan xk'ulub'eb' kama' tz'iib'anb'il sa' li wuqub' kok' raqal re li jun xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.

83 OXIB' RO'K'AAL RAQAL. Li ka'xaqab'anb'il k'anjel. Naq junaq aj k'anjel nak'axaqab'aak wi chik sa' li xk'anjel, na'ok wi chik sa' xk'ab'a' li xchaq'rab', ab'anan li xk'ulub' li ink'a' xb'aanu toj xk'ulub'. ink'a' naru roksinkileb' li k'ulub' isimb'ileb' xmaak li xb'aanunre li wan sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal.

84 KAAHIB' RO'K'AAL RAQAL. Li kanab'ank k'anjel chi junajwa. li rach'ab'anb'il k'anjel chi junajwa, sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, na'uxman:

jun: Naq laj k'anjel na'xrisi rib' sa' li xk'anjel ut na'xb'aanu chi 1. tz'iib'anb'il.

kiib': Naq laj k'anjel chaq'rab'anb'il chi junajwa malaj isimb'il sa' li 2. xk'anjel.128

522"

rilb’al li 6 toj sa’ li 14 raqal re li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi 129. ru li chaq’rab’.rilb’al li 78 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 1 raqal re li Xchaq’rab’ Xmolamil 130. laj k’utunel, ut 28 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.rilb’al li 65 ut 66 raqal re li chaq’rab’ ha’in.131.

oxib': Naq kanajel chi yaj ut chi junelik.3. 129

kaahib': Naq li poyanam xraqe' chi k'anjelak, jo' chan ru xaqab'anb'il 4. sa' li xchaq'rab'.130

XLAJE XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALCHI RIX LI XMOLAMIL LAJ K'UTUNEL

85 OOB' RO'K'AAL RAQAL. Li xmolamil laj k'utunel. eb' li poyanam li wankeb' sa' li xmolamil laj k'utunel ut nake'k'anjelak xb'aan li Xaqab'anb'il aatin 1485, ha'an aj wi' li nataqlan reheb'. li chaq'rab' ha'an, ha'an jun xtz'aqob'l li chaq'rab' ha'in. Wi na'ajman ru li chaq'rab' ha'in naru roksinkil jo' ruuchil.

XJUNLAJUHIL XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXTZ'AQOB'L LI CHAQ'RAB'

86 WAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Li ink'a' naru xb'aanunkil.131

ink'a' naru:

jun: Xpatz'b'al k'anjel li juntaq'eet ta kama' xaqab'anb'il sa' li 1. chaq'rab' ha'in.

kiib': Xpatz'b'al malaj xminb'al re li na'xpatz' xk'anjel, malaj re junaq 2. ak tz'iib'anb'il xk'ab'a' sa' li tusb'il k'ab'a'ej, malaj chi rix junaq aj k'anjel ak yo chi k¡anjelak, esila chi rix k'a'ru ch'uut chi rix xna'leb' awab'ejil tz'iib'anb'il li xk'ab'a' ut k'a'ru li xpaab'al.

li ani naraj esil chi rix junaq jo' xch'olob'an rub'eetal, ink'a' naru tyeman.

532#

oxib': Xtikib'ankil tz'eqtanank ut xminb'al junaq na'leb' chi rix junaq 3. poyanam li yo xsik'b'al xk'anjel, chi rix junaq ak wan chi li xk'ab'a' chi tz'iib'anb'il, malaj chi rix junaq ak yo chi k'anjelak. li na'leb' ha'in na'uxman re xtenq'ankil malaj ink'a' xtenq'ankil junaq xb'aan li xb'onol, li xcha'alil, li xk'a'uxl chi rix awab'ejil, malaj xb'aan li xpab'aal.

kaahib': maajun poyanam naru tram chi ru junaq li xpaab'ankil ut 4. li xb'aanunkil li chaq'rab' ha'in ut eb' li xchaq'rab'il.

87 WUQUB' RO'K'AAL. Xraqb'al xwankil li k'ulub'em. eb' li k'ulub' xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, naraqe' xwankil naq ink'a' oksinb'il chi ru oxib' po, ab'anan ink'a' nake'raqe xwankil li xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil

88 WAQXAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Xramb'al xraqb'al xwankil li k'ulub'em. li k'ulub' naraqe' xwankil naq ink'a' oksinb'il chi ru oxib'po, naru xramb'al li xraqik naq napatz'man li xramb'al chi tz'iib'anb'il chi ru li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.

89 B'ELEEB' ROK'AAL RAQAL. Li q'etok chaq'rab'. li q'etok chaq'rab' nak'ulman naq junaq poyanam namaakob'k ut na'xnumsi chi kama'an li xwankil li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il, ab'anan li xb'aanu tento ttoj chi tuminal jo' chan ru wan sa' eb' li kok' raqal ha'in:

jun: Naq nab'aanuman li ink'a' naru xb'aanunkil, tento tojman chi 1. tuminal o'k'al ketzal, risinkil chi junajwa sa' xk'anjel naq nim li xmaak, ab'anan rub'eetal x-ab'iman xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel.

kiib': Naq naq'axman ru li chaq'rab', tento ttojman chi tuminal 2. lajeeb' toj sa' lajeeb' roxk'aal ketzal, wi chi ruheb' li Xnimal ru raqleb'aal chi rix k'anjel, li xb'aanuman ha'an maak.

oxib': li k'a'ru tk'ulmanq naq xb'aanuman li maak ut li tojb'amaak, 3. tento xkawresinkil ib' xb'aan li na'xch'olob' sa' eb' li b'eleeb' xkaalajuk'aal, lajeeb' xkaalajuk'aal, junlaju xkaalajuk'aal ut o'laju xkab' oq'ob' raqal li re li Xchaq'rab'il li k'anjel.

542$

rilb’al li 32 ut 33 raqal re li chaq’rab’ ha’in.132. rilb’al li 32 raqal re li chaq’rab’ ha’in ut li 8 raqal re li xchaq’rab’il 133. xpaab’ankil. rilb’al li 109 raqal re li Xna’ chaq’rab’, b’ar naxye naq laj k’anjel 134. yal tz’iib’anb’ileb’ li xkutan, juntaq’eet li xtojb’al ut te’xk’ul jalan chik tenq’,kama’ nake’xk’ul laj k’anjel chi ru li chaq’rab’. rilb’al ajj wi’ Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 242-88 rajlil ut rilb’al li 5º raqal re li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.

90 LAJEEB' RO'K'AAL RAQAL. Xjalb'al xna'aj li xaqab'anb'il k'anjel. eb' laj k'anjel li ak yokeb' chi k'anjelak sa' xk'ab'a' li xk'ub'alal xjomolil li tenmit ut te'q'axon sa' xk'ab'a' li k'anjel li maak'a' ch'a'ajkilal chi rix malaj sa' li xna'aj k'anjel moko sik'b'ileb' ta ru, taawank li xk'ulub' jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ut sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li chaq'rab'.132

91 JUNLAJU RO'K'AAL RAQAL. Li k'anjel ink'a' natojman. li xaqab'anb'il sa' li kaahib', waqib' ut waqxaqib' kok' raqal re li jun xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in ha'an aj wi' na'oksiman cho'q reheb' li te'k'anjelak sa' li k'anjel li maak'a' na'xtoj.133

92 KAB'LAJU RO'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel yal tz'iib'anb'ileb' xkutan. eb' laj k'anjel li yaal tz'iib'anb'ileb' xkutan, jalan chaq'rab' tb'eeresin reheb', b'ar tz'iib'anb'il: joq'e xsik'e' ru cho'q aj k'anjel, jarub' xtojb'al, xq'ehil li xk'anjel, xchaq'rab'il li wank ut chi xjunil li na'ajmank ru. li xyiib'ankil li jalan chaq'rab', wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel ut k'eb'il xwankil xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel.134

93 OXLAJU RO'K'AAL RAQAL. Li ak xkam wan xk'ulub'. Wi junaq aj k'anjel nakam, li xjunkab'lal wan xk'ulub' re xk'ulb'al li tumin re xmuqb'al ut jo'kan aj wi' tumin cho'q reheb' li ralal xk'ajol li toj sa'ajeb', cho'q xna' xyuwa' li toj na'xtenq'a naq toj yo chi k'anjelak. li tumin tk'ul li xjunkab'al rajlal chihab', juntaq'eet ha'an te'xk'ul li jarub' tumin na'xk'ul laj k'anjel chi ru li jun po naq toj yo chi k'anjelak, ha'an

552%

rilb’al li 73 ut 74 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in; 135. ut rilb’al li 26 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit.rilb’aleb’ li 250 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re li Xchaq’rab’il 136. tojok re li xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit.

aj wi', jo' jarub' chihab' kik'anjelak. Wan oob' po re naq li chaq'rab' toj li tumin ha'an cho'q reheb' li xjunkab'lal li kamenaq ut naru te'xtoj rajlal po jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil.135

li xtz'aq xtojb'al xkutan laj k'anjel li tento ttoj li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, naraqe' naq li Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil, na'ok xtojb'al li xkutan laj k'anjel, ab'anan naq na'uxk li tojok wan naq juntaq'eet, wan naq nab'al, malaj jachb'il jo' jarub' chihab' kik'anjelak.

94 KAALAJU RO'K'AAL RAQAL. Li xkomoneb' laj puub'. li chaq'rab' ha'in maak'a' xwankil ut ink'a' na'oksiman cho'q reheb' laj k'anjel li nake'xk'ul xtojb'al sa' xk'ab'a' li xmolamil laj puub'.136

XKAB'LAJUHIL XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALCHAQ'RAB' NANUME' XWANKIL

1 JUN RAQAL. Chanru te'kanaaq laj k'anjel chi ru chaq'rab' li sik'b'ileb' ru. Naq t-ok xwankil li chaq'rab' ha'in, chi xjunileb' li poyanam li yokeb' chi k'anjelak sa' xyanqeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, na'k'ab'a'in aj k'anjel chi ru li chaq'rab'. teneb'anb'il sa' xb'een xpaab'ankil, xb'aanunkil chi chaab'il li k'anjel ut wan aj wi' li xk'ulub' sa' li chaq'rab'. Ab'anan naq ak xxaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, wan waqib' po re naq laj k'anjel tch'utub' ut tsume' eb' li patz'om ha'in:

jun: laj k'anjel tento xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.1.

kiib': li na'aj k'anjel b'ar nak'anjelak tento tz'iib'anb'il sa' xk'ab'a' li 2. xpaayil xna'aj k'anjel.

oxib': li xtojb'al laj k'anjel moko naru ta tnume' chi ru li xaqab'anb'il 3. sa' li chaq'rab'il.

562&

jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1 raqal re li chaq’rab’ elenaq 137. sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil.

kaahib': teneb'anb'il sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel malaj li ruuchil, 4. xk'eb'al reetalil sa' hu, naq laj k'anjel xch'utub' li xk'ub'laltzolok ut tsume' chi xjunil li patz'om jo chan ru na'xpatz' li chaq'rab'.

oob': teneb'anb'il sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel malaj li ruuchil, 5. xk'eb'al reetalil sa' hu, naq laj k'anjel chaab'il nak'anjelak, nahulak sa' li xhoonalil li k'anjel ut xnume' waqib' po li xwanjik sa' li k'anjel ha'an.

Wi laj k'anjel xch'utub' chi xjunil li xpatz'man, li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ttz'iib'a xk'ab'a' b'ar wan xk'ab'a'eb' laj k'anjel.

2 KIIB' RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li tusb'il tojok ut li xtasalil li tojok. Wan kaahib' po re naq xxaqli xwankil li xpaayil xna'aj k'anjel ut li xtasal tojok, ajlanb'il naq t-ok xwankil li chaq'rab' ha'in.

3 OXIB' RAQAL. Li te'okenk sa' li xb'een xch'uut xchaq'rab'il k'anjel. Naq xxaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, Wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq te'xxaqab' li te'jolomink re li xb'een Xch'ut Xchaq'rab'il k'anjel. Sa' li xb'een xch'utam, te'xxaqab' li Plesilent malaj Xb'eenil ut li xkomon b'okaleb' te'k'ab'a'in.

4 KAAHIB' RAQAL. Li xb'een xb'eenil. Naq ak xtz'aqlok lajeeb' xka'k'aal kutan naq kixaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, li Awab'ej txaqab' li xb'een Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. Sa' xb'een li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut li Xmolamil aj tz'ilol rix li k'anjel wan xyiib'ankil li xsum k'a'uxl reetalil naq xxaqab'ank li xb'eenil.137

5 OOB' RAQAL. Li xhiilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab'. Naq xxaqliman xwankil li chaq'rab' ha'in, wan kiib' chihab' re naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tq'axtesi re li xk'ub'lal li chaq'rab' li ru li jok'ihal xtz'ilman chi rix li ak' na'leb' re xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal chirixeb' li xmolamil xhiilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab'.

572/

rilb’al li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li 138. Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.Sa’ li Xna’ chaq’rab’ natawliman sa’ li 108 raqal ut rilb’al aj wi’ li 2 139. raqal re li chaq’rab’ ha’in.rilb’al li Xchaq'rab'il li k'anjelak sa' li poopol, chaq’rab’ elenaq sa’ li 140. yiib’ab’aal chaq’rab’ 1-87 rajlil, puktasinb’il sa’ li wuqlaju xb’e li po pewrer re li chihab’ 1987.rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’.141.

Ab'anan tento xpaab'ankil li wan sa' li Xaqab'anb'il aatin 295 re li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab'. Ab'anan tento rilb'al aj wi' li ru ak xtz'ilman chi rix li ch'a'jkilal ha'an.

Naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, yo chi xyiib'ankil li ak' na'leb' chirixeb' li cheekel aj k'anjel, tento tk'eman sa' ajl xkomon li tenq'al li wan rusil cho'q reheb' laj k'anjel kolb'ileb' sa' li chaq'rab' ha'in. eb' li poyanam li te'xk'e rib' chi tz'iib'aak sa' li xch'uut li cheekeb', tento te'tenq'ank rik'in tumin ut ink'a' te'okenk li xe'k'anjelak cho'q laj k'uub'anel chaq'rab', ab'anan wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al li tenq' li na'xk'e li chaq'rab' cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel, re naq wan xk'ulub' tento rilb'al jarub' chihab' xk'anjelak.138

6 WAQIB' RAQAL. Wankeb' jalan xkomoneb' laj k'anjel re xk'ub'lal jolomil tenamit. Sa' li Wuqlaju xwaqk'aal139 raqal re li Xna' chaq'rab' re li tenamit Watemaal, xaqab'anb'il naq sa' li xchaq'raheb' li Xk'ub'leb'aal chaq'rab', sa' li Xkuub'lalraqleb'aatin, sa' eb' li poopol,140 sa' li molam li naril rib' xjunes, sa' li molam li wan sa' li jun junq chi na'ajej, sa' li molam li na'xroyb'eni xtaqlahom jalan, xaqab'anb'il naq wan li tenq' cho'q reheb' laj k'anjel ut ha'an aj wi' li tb'eeresin reheb',ka' aj wi' ink'a' naru te'xb'aanu li ch'ilenk ib'141 sa' k'anjel. li molam li maak'a' sa' li xchaq'rab' xtenq'ankil laj k'anjel, teneb'anb'il sa' xb'eeneb' xyiib'ankil xchaq'rab'il li tenq' ha'an ut xnumsinkil chi ru li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' re naq te'xtz'il rix ma us malak ink'a', ab'anan tento xb'aanunkil naq ak xnume' jun chihab' xxaqlijik xwankil li chaq'rab' ha'in.

eb' laj k'anjel li yokeb' chi k'anjelak sa' li junjunq chi na'ajej ha'an tento te'xpaab' li xaqab'anb'il sa' li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel,

582(

jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1 raqal re li chaq’rab’ elenaq 142. sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil, puktasinb’il sa’ li junmay re li po lisyempr re li chihab’ 1971.

toj reetal naq xxaqli xwankil li xchaq'rab'il li tenq' re li molam b'ar yokeb' chi k'anjelak.

7 WUQUB' RAQAL. Xyiib'ankil xkomon li chaq'rab'. eb' li kok' na'leb' li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, moko tz'aqal ta re xb'eeresinkil li k'anjel chi ru li tenamit. Ab'anan rajlal kaahib' chihab' wan sa' xb'een li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab', rilb'al ut tz'ilb'al rix li chaq'rab' ha'in ut timil timil risinkil li ink'a' chik nak'anjelak ut xtz'aqob'resinkil rik'in ak' na'leb' re xchaab'ilob'resinkil.

8 WAQXAQIB' RAQAL. Li sachomj. Sa' xb'een li Awab'ej ut rik'in li xtenq'al li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit142 xaqab'ankil jarub' li tumin tk'anjelak re xb'eeresinkil li xpaab'ankil ut xb'aanunkil li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.

9 B'ELEEB' RAQAL. Sachok xwankil li chaq'rab'. Naq ak xxaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, maak'a' chik xwankil li chaq'rab' xaqab'anb'il xb'aan li Awab'ej: Xaqab'anb'il aatin 584 puktasinb'il sa' li b'eleeb' xka'k'aal xb'e li po pewreer re li chihab' 1956, jo' kan aj wi' li Xaqab'anb'il aatin 379 puktasinb'il sa' li waqlaju xb'e li po sektiyempr re li chihab' 1965 ut chi xjunileb' li chaq'rab' li jalan naxye chi ru li chaq'rab' ha'in.

10 LAJEEB' RAQAL. Rokik chi k'anjelak. txaqlik li xwankil li chaq'rab' ha'in, chi ru li jun xb'e li po eneer re li chihab' 1969.

tnumsiman li chaq'rab' ha'in re li Awab'ej re xpaab'ankil, xb'aanunkil ut xpuktasinkil.

k'eb'il sa' li kiib' xb'e li po maay re li chihab' 1968, sa' li rochochil Xk'ub'al li chaq'rab', sa' li tenamit Watemaal.

592)

J. GREGORIO PREM BETETAXb'eenil

JORGE ARÍSTIDES VILLATORO HERRERAXb'een aj tz'iib'

rochochil Awab'ej: Watemaal, lajeeb' xb'e li po maay re li chihab' 1968.

TENTO XPUKTASINKIL UT XPAAB'ANKIL.

JULIO CÉSAR MÉNDEZ MONTENEGRO

603=

Puktasinb’il sa’ li puktasib’aal hu re li Awab’ejilal, sa’ li lajeeb’ xka’k’aal xb’e * li po eneer re li chihab’ 1998.

XchAq'rAb'il XPAAb'ANkil li XAqAb'ANb'il chAq'rAb' chi riXeb' lAj k'ANjel.

SUMK'A'UXL RE AWAB'EJILAL 18-98 RAJLIL*rochochil awab'ej, Watemaal, o'laju xb'e li po eneer re li chihab' 1998

Li awab'ej re li tenamit watemaal.

NAXJULTIKA:Naq jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Waqxaqib' xwaqk'aal raqal re li Xna' chaq'rab' re li tenamit Watemaal, li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, wank sa' aatin rik'ineb' li molam li wankeb' sa' li jun junq chi na'ajej malaj li molam li nake'ril rib' xjunes. li tb'eeresin li xk'anjeleb' ha'an li xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel. Ab'anan li xchaq'rab' li junjunq chi molam, ink'a' te'oken sa' ajl.

NAXJULTIKA:Naq t-elk chi chaab'il li xe'xxaqab' sa' li chaq'rab' ha'in, tento xpaab'ankil ut xb'eeresinkil chi chaab'il re naq chi kama'an ink'a' tb'aanuman chi xjunil li nimla k'anjel li wan sa' li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, li naru xb'aanunkil sa' li jun junq chi na'ajej.

NAXJULTIKA:Naq re xpaab'ankil li wan sa' li wuqub' xka'k'aal raqal re li sumk'a'uxl re awab'ejilal 1748 xaqab'anb'il xb'aan li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab', jo' aj wi' li Xaqab'anb'il chaq'rab' aj k'anjel, li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal

6131

kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtikib' xtz'iib'ankil xchaq'rab'il li chaq'rab' chirixeb' aj k'anjel, k'eb'il xwankil xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel.

JO'KAN UT:Naq li xk'anjel k'eb'il sa' li kok' raqal e) re li oxib' xlajeek'aal raqal re li Xna' chaq'rab' ut li xsokel li wan sa' li wuqub' xka'k'aal raqal re li Xsum k'a'uxl li xaqab'anb'il xb'aan li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' ut li xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel,

NA'XJULTIKA:Xk'eb'al xwankil xchaq'rab'il xpaab'ankil li xaqab'anb'il k'anjel chi rixeb' laj k'anjel, Xsum k'a'uxl re awab'ejilal 1748 re li xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab':

6232

rilb’al li 4 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.1.

XchAq'rAb'il XPAAb'ANkil li XAqAb'ANb'il k'ANjel chi riXeb' lAj k'ANjel.

XB'EEN XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXCH'OOLOB'ANKIL CHI XJUNIL

1 JUN RAQAL. Eb' laj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit.1

re naq tk'anjelak li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel ut li Xchaq'rab'il ha'in, Nake'k'ab'a'in aj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit:a) Xnimal ru aj k'anjel re li tenamit: ha'an li poyanam wan xk'anjel,

ab'anan xaqab'anb'il xb'aan li tenamit, malaj xb'aan li chaq'rab'. Wi xaqab'anb'il aran naraj naxye naq wan xtaqlahom, nim ru li xk'anjel ut tojb'il li xk'anjel rik'in tumin.

aa) Aj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit: ha'an li poyanam wan xk'anjel sa' li xk'ub'lal xjolomil tenamit, sa' li junjunq chi molam b'eeresimb'il xb'aan li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel. eb' laj k'anjel ha'an xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab' malaj xsumenb'il li xk'anjel rik'in hu, jo' chan ru wan sa' li chaq'rab'. teneb'anb'il sa' xb'een xb'aanunkil chi xjunil li k'anjel ut tojb'ileb' xb'aan li xnimal ru aj k'anjel.

maawa'eb' aj k'anjel chi ru li chaq'rab' li Xnimal ru aj k'anjel malaj li poyanam li nake'xk'ul Xtumin xb'aan li ch'utam, xb'aan naq li tumin ha'an maawa' xtojb'aleb', chi moko li poyanam li nake'xk'ul k'ajkamunk

6333

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 128-2002 rajlil, 2. puktasinb’il sa’ lii oxib’ xka’k’aal xb’e lip o awril re li chihab’ 2002.

xb'aan naq nake'xb'aanu chi chaab'il nimqru'k'anjel, jo' chan ru wan sa' li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan li xk'ub'lal xjolomil tenamit.2

2 KIIB' RAQAL. Li xtij re xb'eeresinkil laj k'anjel chi ru tenamit.

Sa' li oob' raqal re li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel, xaqab'anb'il naq li tij re xb'eeresinkil laj k'anjel chi ru tenamit, ha'aneb' li xaqab'anb'ilatq aatin, li yehom, li yeeb'il ut b'aanumb'il re xb'eeresinkil li eechej poyanam re k'anjelak xb'aaneb' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel ut li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' laj k'anjel.

3 OXIB' RAQAL. Xteepalinkileb' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.

ka' aj wi' chaq'rab' taak'ab'a'in li Xaqab'anb'il chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li jun xka'k'aal raqal. Wan sa' xb'een li awab'ej xyoob'ankil sa' junjunq chi teepal li tz'iib'leb'aal kab'l b'ar tb'eeresiman li eechej poyanam re k'anjelak re xk'ulb'al ut xsumenkileb' li junjunq chi molam ut roq ruq' li awab'ej li te'raj aj k'anjel. Wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il aj k'anjel, rilb'al ut tz'ilb'al b'ar chi teepalil na'ajman xaqab'ankil.

li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal ha'an li wan xwankil re xxaqab'ankil li tz'iib'leb'aal kab'l sa' junjunq chi teepal.

4 KAAHIB' RAQAL. Li k'a'ru tb'aanu li junjunq chi tz'iib'leb'aal kab'l sa' junjunq chi teepal. li xk'anjel li tz'iib'leb'aal kab'l sa junjunq chi teepal, ha'an re xnawb'al ut xb'eeresinkil li eechej poyanam kanab'anb'il sa' xb'een xb'aan li li najolomink li k'anjel sa' li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel.

5 OOB' RAQAL. B'ar natawman xna'aj. li tz'iib'leb'aal kab'l re xb'eeresinkil li eechej poyanam natawman sa' li junjunq chi xteepal malaj sa' li junjunq chi molam re li chaq'rab' b'ar naru taawanq. Ab'anan sa' xb'een aj xaqab'anel k'anjel wan xk'eb'al chi xjunil li k'a'ru na'ajmank re xtuqub'ankil ut tk'anjelak chi chaab'il.

6434

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 3. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e li po akost awril re li chihab’ 1998. rilb’al li 25 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.rilb’al li 32 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.4. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 134-2002 rajlil, 5. puktasinb’il sa’ li oob’ xka’k’aal xb’e lip o awril re li chihab’ 2002.

6 WAQIB' RAQAL. Li xyiib'ankil hu re xb'eeresinkil li k'anjel ut li tk'anjelak chi ru li chaq'rab'.

Wi na'ajman ru, li tz'iib'leb'aal kab'l, naru tyiib' li hu re xb'eeresinkil li k'anjel ut li tk'anjelak chi ru li chaq'rab'. Wan sa' xb'een rilb'al ma na'xb'eeresi chi chaab'il li xk'anjel ut ma nak'anjelak chi us li junjunq chi tz'iib'leb'aal kab'l sa' junjunq chi teepal.

7 WUQUB' RAQAL. Xk'eb'al xwankil ut xk'anjel junaq. li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' k'anjel, taak'ab'a'in aj jolomin k'anjel, wan sa' xb'een xk'eb'al xwankil ut xk'anjel laj k'amolb'e re li junjunq chi sa' li junjunq chi xteepalil wan li tz'iib'leb'aal kab'l re xb'eeresinkil li eechej poyanam.3

XKAB' XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXPAAYIL LI K'ANJEL RE LI TENAMIT

8 WAQXAQIB' RAQAL. Li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.

ha'aneb' li xna'aj k'anjel li maak'a' k'a'uxlak chi rix ut naru li xaqab'aak k'anjel chi maak'a' ch'a'ajkilal, jo' aj wi' li isink k'anjel.4

9 B'ELEEB' RAQAL. Xmolameb' aj puub'. re naq t-ok chi k'anjelak li junlaju kok' raqal re li kab'laju xka'k'aal raqal re li xchaq'rab' k'anjel, eb' li xmolamil aj puub, ha'aneb' ha'in:a) Xmolamil aj k'ak'alom tenamit ut eb' li roq ruq' li molam ha'in.aa) Xmolamil aj k'ak'alom tz'alam, ut eb' li roq ruq' li molam ha'in.b') Aj k'ulul ut yehol esil chi rix xb'eeresinkil li k'anjel, xkolb'al,

xk'ak'alenkil li awab'ej ut eb' li roq ruq' li xmolameb'.5

6535

rilb’al li 33 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.6. rilb’al li 34 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.7.

10 LAJEEB' RAQAL. Eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta. ha'aneb' li poyanam li moko ajel ta xsik'b'aleb' ru sa' xyanqeb' li te'raj k'anjelak, jo' xaqab'anb'il sa' li xb'een ut xkab' tasal re li oob' nimla tasal re li chaq'rab'.6

11 JUNLAJU RAQAL. Eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru rik'in yalb'a'ix. ha'aneb' li xna'aj k'anjel, b'ar li poyanam li taaraj k'anjelak tento tsume' li yalb'a'ix ut tq'axtesi li Xk'ub'laltzolok re rilb'al ma tz'aqal wan li xtzolb'al re xb'aanunkil li k'anjel ha'an.7

ROX XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXPAAYIL XNA'AJ LI K'ANJEL

12 KAB'LAJU RAQAL. Li k'ehok xna'ajeb' aj k'anjel. Natawman cho'q xk'eb'al xna'aj aj k'anjel naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel na'xxaqab' xk'ab'a' li ak' k'anjel ha'an ut jarub' li xtojb'al li nake'xpatz' li nake'jolomin li xaqab'ank k'anjel. re xb'aanunkil li xb'e ha'an ha'in:

jun: li xaqab'ank k'anjel malaj li molam li naraj xaqab'ankil jun ak' 1. k'anjel, tento tq'axtesi li xpatz'om reheb' li najolomin li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut tq'axtesi ja wi' li raqalyalb'a'ix re xsik'b'al li k'anjel xsumenb'il ut k'eb'il xwankil xb'aan laj k'anjel wan xwankilal. jo' kan aj wi' xq'axtesinkil li tustuukil ut k'uub'anb'il xna'aj k'anjel sa' kok' kaaxuk'uut re li molam ut k'a'ut yokeb' xpatz'b'al li na'ajej ha'an.

kiib': li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, na'xtz'il rix li 2. patz'om, jo' kan aj wi' ttz'il rix chan ru wan li sachomj re rilb'al ma ttz'aqloq re li xtojb'al. Wi wam xtuminal, laj tz'ilol rix xtuminal li tenamit tixtaqla li xk'ub'laltzolok re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, re naq ttz'il rix li okenk.

6636

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 8. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.

oxib': naq li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi chik li patz'om ha'an ut tril 3. li wan chi sa' li xk'ub'lal tzolok ut wi tz'aqal re ru, tpatz' xkomon li esil li toj naraj ut aajel ru xtz'aqob'resinkil ut q'axtesinkil sa' jun paat.

kaahib': Naq ak xtz'aqlok li esil ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi 4. chik rix ut b'oq li jarub' sut na'ajmank ru. re xb'aanunkil ha'an tento rilb'al: a) Xtasalil li ch'a'ajkilal, li xtawb'al ru, li teneb'anb'il xb'aanunkil ut

jarub' sut nak'ulman li ch'a'ajkilal re xtuqub'ankil. aa) Xpaayil li k'anjel rilom ut k'ulb'il xb'aan. b') ma tz'aqal naril ut ma na'xk'uula chi us li eechej, li k'a'aq re

ru, li tumin, li hu wan xwankilal chi ru li chaq'rab', li xwanjik sa' xyanqeb' li xkomon ut ma na'xb'aanu li naraj xb'aanunkil.

ch) chan ru li xwanjik sa' li xk'anjel, li k'a'ru tk'ulmanq ut k'a'ru ch'a'ajkilal na'xk'am.

ch') ma na'xk'e xch'ool re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, jo' sa' li xjunxaqalil, jo' sa' li xk'a'uxl.

e) k'a'ru na'aj k'anjel taawanq sa' li xmolam. ee) k'a'ru xk'anjel li xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit, b'ar nakana

li xna'aj k'anjel.

Naq xtz'ilman chi us li k'ehok k'anjel, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il rix ma naru tnume' malaj ink'a' li patz'om ut wan sa' xb'een xyiib'ankil esilal ut chi rix ha'an tixtaqla sa' li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut reheb' laj xaqab'ank k¡anjel re naq te'xb'aanu li tento xb'aanunkil. Sa' xb'een li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit wan xxaqab'ankil li xq'ehil li xwankil li k'eb'il wankil.8

13 OXLAJU RAQAL. Li ka'xaqab'anb'il k'anjel. Natawman cho'q ka'xaqab'anb'il k'anjel naq najalman xk'ab'a' li k'anjel, jarub' natojman malaj k'a'ru tz'aqal xk'anjel nanawman xb'aanunkil sa' li junjunq chi xna'aj k'anjel, b'ar te'wank laj poyanam li te'k'anjelak sa' li chaqrab' chi junelik. re xb'aanunkil li xb'e ha'an ha'in:

6737

jun: li xaqab'ank k'anjel malaj li molam li naraj ka'xaqab'ankil 1. jun malaj kiib' xna'aj k'anjel, tento tq'axtesi li xpatz'om reheb' li nake'jolomin li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut tq'axtesi ja wi' li raqalyalb'a'ix re xsik'b'al li k'anjel xsumenb'il ut k'eb'il xwankil xb'aan laj k'anjel wan xwankilal. jo' kan aj wi' xq'axtesinkil li tustuukil ut k'uub'anb'il xna'aj k'anjel sa' kok' kaaxuk'uut re li molam ut li xyaalal k'a'ut yokeb' xpatz'b'al li na'ajej ha'an.

kiib': li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, na'xtz'il rix li 2. patz'om, jo' kan aj wi' ttz'il rix chan ru wan li sachomj re rilb'al ma ttz'aqloq re li xtojb'al. Wi wam xtuminal, laj tz'ilol rix xtuminal li tenamit tixtaqla li xk'ub'laltzolok re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, re naq ttz'il rix li okenk.

oxib': naq li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi chik li patz'om ha'an ut tril li 3. wan chi sa' li xk'ub'laltzolok ut wi tz'aqal re ru, tpatz' xkomon li esil li toj naraj ut aajel ru xtz'aqob'resinkil ut q'axtesinkil sa' jun paat.

kaahib': Naq ak xtz'aqlok li esil ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi 4. chik rix li xk'ub'laltzolok ut re xb'aanunkil ha'an tento rilb'al:a) Xtasalil li ch'a'ajkilal, li xtawb'al ru, li teneb'anb'il xb'aanunkil ut

jarub' sut nak'ulman li ch'a'ajkilal re xtuqub'ankil.aa) Xpaayil li k'anjel rilom ut k'ulb'il xb'aan.b') ma tz'aqal naril ut ma na'xk'uula chi us li eechej, li k'a'aq re

ru, li tumin, li hu wan xwankilal chi ru li chaq'rab', li xwanjik sa' xyanqeb' li xkomon ut ma na'xb'aanu li naraj xb'aanunkil.

ch) chan ru li xwanjik sa' li xk'anjel, li k'a'ru tk'ulmanq ut k'a'ru ch'a'ajkilal na'xk'am.

ch') ma na'xk'e xch'ool re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, jo' sa' li xjunxaqalil, jo' sa' li xk'a'uxl.

e) k'a'ru na'aj k'anjel taawanq sa' li xmolam.ee) k'a'ru xk'anjel li xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit, b'ar nakana

li xna'aj k'anjel.

oob': Naq xtz'ilman chi us li ka'xaqab'anb'il k'anjel, li tz'iib'leb'aal 5. kab'l ttz'il rix ma naru malaj ink'a' xk'eb'al li ka'xaqab'anb'il k'anjel, wi naru, wan sa' xb'een xyiib'ankil esilal ut chi rix ha'an tixtaqla sa' li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut reheb' laj xaqab'ank

6838

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 9. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 10. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.

k'anjel re naq te'xye resilal reheb' li te'ajo'q re. Sa' xb'een li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit wan xxaqab'ankil li xq'ehil li xwankil li ka'xaqab'ank k'anjel.9

14 KAALAJU RAQAL. Rilb'al ma us malaj ink'a' us li xb'een ut xka'xaqab'ank k'anjel.

eb' laj k'anjel li xe'ch'ajko' xb'aan li xb'een ut xka'k'ehok k'anjel, wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq li junjunq tq'axtesi li xpatz'om re li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' k'anjel, re naq ha'an ttz'il rix li xk'anjel. li lajeeb' xka'k'aal kutan na'ajlalam naq laj k'anjel xk'ul lie sil. Naq xk'ulman li patz'om, sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l wan tz'ilb'al ut rilb'al li us ut li ink'a' us sa' li junjunq chi patz'om, ut chi rix ha'an li xsumenkil tixtaqla jun re laj xaqab'an k'anjel, jun re laj eechal re li patz'om ut jun re li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit.10

XKA XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXSIK'B'AL RUHEB' LAJ K'ANJEL.

15 O'LAJU RAQAL. Li k'a'ru tento xb'aanunkil re okenk sa' li k'anjel. Xkomon li patz'om li xaqab'anb'il sa' li kiib' roxk'aal raqal re li chaq'rab'. re okenk sa' li k'anjel na' ajman:

a) Naq li poyanam numenaq li xchihab' ut yo'lajenaq Watemaal kama' xaqab'anb'il sa' li kaahib' xwaxaqk'aal raqal re li Xna' chaq'rab' ut naru xb'aanunkil li wan sa' li wuqub' raqal re li xchaq'rab' aj k'anjel.

aa) Wi li k'anjel nab'aanuman ch'a'aj b'ayaq, aajel ru naq li poyanam nim ru li xtzolb'al ut tento ttoj li xk'ulub' re k'anjelak.

6939

rilb’al li 43 toj sa’ li 48 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj 11. k’anjel.

b') Wi junaq poyanam na'ok ka'sut chi k'anjelak ut xwan xyaalal naq' xe'risi chi junajwa sa' li xk'anjel, tento xq'axtesinkil reetalil naq naru t-ok wi chik chi k'anjelak, ab'anan k'eb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l.

16 WAQLAJU RAQAL. Li yalb'a'ix. li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tk'e rib' sa' aatin rik'ineb' li molam ut rik'ineb' roq ruq' li xk'ub'lal li awab'ejil, re naq eb' ha'an te'xb'aanu li xb'een xsik'b'al ru xpoyanamil li k'anjelak, ab'anan re xxaqab'ankil li k'anjel ha'in, tk'eheb' xwankil xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l. li xb'eeresinkil ha'an ha'in:

jun: li molam lit raj aj k'anjel, tento tpatz' re li li tz'iib'leb'aal kab'l 1. re li xchaq'rab'il k'anjel, li xxaqab'ankil ruuchil ut aj tz'ilonel ix re naq tril ut tk'e reetal li k'anjel ha'an.

kiib': Naq xraqman li xsik'b'al ru laj k'anjel, li ruuchil ut aj tz'ilom 2. ix, rik'in li ruuchileb' li molam, te'xxaqab' li aakt b'ar tch'olob'an li xb'een k'anjel ut li xtusulal li ru, chan ru xe'elk sa' li junjunq chi yalb'a'ix.

oxib': li xk'ub'laltzolok reheb' li poyanam li xe'sik'e' ru sa' li xb'een 3. sut tento xq'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel ut xpatz'b'al xhuhul ma yaal naq sik'b'ileb' ru re naq chi kama'an tyiib'aman li hu re xaqab'ankil k'anjel.11

17 WUQLAJU RAQAL. Xpaayil li xsik'b'al ruheb' laj k'anjel. kiib' paay ru xsik'b'aleb' laj k'anjel. li b'oqok ut xb'aanunkil li yalb'a'ix.

18 WAQXAQLAJU RAQAL. Xb'oqb'aleb' li ani traj k'anjelak. rik'in li xtenq'aal li roq ruq' li molam ut li roq ruq' li awab'ejil, li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tb'oq li poyanam li ani te'raj okenk chi k'anjelak sa' li yamyookil na'ajej, ab'anan tento xsumenkil li yalb'a'ix re k'anjel. li b'oqok tb'aanuman sa' li junjunq chi puktasib'aal esil.

7030

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 12. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.

Sa' li b'oqok tento txik xk'ab'a' li yamyookil na'aj k'anjel, b'ar nakana, k'a'ru li k'anjel, jarub' li xtojb'al, xq'ehil li k'anjelak, k'a'ru napatz'man chi rix tzolok, xk'ab'a' li molam b'ar kik'anjelak chaq. tento xtz'iib'ankil aj wi' li xq'ehil, xhoonalil ut li na'ajej b'ar t-uxmank li patz'ok re okenk ut li yalb'a'ix.

19 B'ELEELAJU RAQAL. Xpatz'b'al li okenk re naq te'xsik'ru.

Ani poyanam naraj xyeechinkil rib' chi k'anjelak, aajel ru naq tsume' li yalb'a'ix ut tch'utub' chi xjunil li taapatz'man re. tento txik sa' li na'ajej jo' chan ru yeb'il naq x-uxman li b'oqok. chi rix ha'an xpatz'b'al li jultikaalhu ut xnujob'resinkil chi chaab'il li jultikaalhu re k'anjel ut q'axtesinkil li hu li napatz'man.

Sa' li patz'ok re okenk aajel ru xq'axtesinkil eb' li hu ha'in:

jun: li jultikaalhu re k'anjel tento xnujob'resinkil chi us.1.

kiib': risinkil xjalam u chi xjunil li seewl.2.

oxib': Xhuhul resil li maak sa' li chaq'rab' ut rik'ineb' aj k'aak'alenel 3. tenamit

kaahib': k'ajkamunktzolok.4.

oob': Xhuhul k'anjel, reetalil naq yaal kik'anjelak sa' jalan jalan chi 5. molam ut k'eb'il b'ar xk'anjelak.

jo' kan aj wi' naru xq'axtesinkil li hu' ha'in:

jun: Xhuhul jalan tzolok li moko k'ulb'il ta sa' tzoleb'aal.1.

kiib': Xtz'iib'ankil xk'ab'a' chi xjunil li tasal hu ut ch'ina tashu'esil, 2. puktasinb'il xb'aan li na'xyechii li xk'anjel.

chi xjunil li xk'ub'laltzolok ut reetalil naq yaal kik'anjelak sa' jalan jalan chi molam, tento xq'axtesinkil chi xe'extonal ut li xjalam u re xjuntaq'eetinkil.

Wan chik xkomon li hu li naru xk'eb'al xloq'al xb'an li Xb'eenil, re xtz'aqob'resinkil li xk'ub'laltzolok re li poyanam li traj okenk.12

713!

rilb’al li 57 ut 58 raqal re li xaqab’anb’il k’anjel chi rixeb’ laj k’anjel.13. rilb’al li 46 raqal re li xaqab’anb’il k’anjel chi rixeb’ laj k’anjel.14.

20 JUNK'AAL RAQAL. Li xxaqab'ankil xpaayil chi yalb'a'ix. re xyiib'ankil li jalan jalan xpaayil chi yalb'a'ix, tento rilb'al k'a'ru k'anjel xaqab'anb'il tb'aanuman, li xtzolb'al li poyanam ut k'a'ru k'anjel na'xnaw xb'aanunkil, re naq ak yo chi k'anjelak tb'aanu chi chaab'il li k'anjel teneb'anb'il sa' xb'een. Naq ak x-ilman ha'in, li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' li k'anjel tsik' ut xxaqab' li xpaayil li yalb'a'ix ut ha'aneb'a ha'in: chi yeeb'il, chi tz'iib'anb'il, chi b'aanumb'il malaj junajimb'il li oxib' ha'in, re xxaqab'ankil ma seeb' xk'a'uxl, ma tz'aqal, ma wan li xna'wom chi rix li k'anjel li ok re xchapb'al.

li xk'ub'laltzolok li te'xq'axtesi li te'raj okenk, ttz'ilman rix rik'in li “Xkuut li Yalb'a'ix” yiib'anb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l. li xtzolb'al, li xkawresink ut li xnawon k'anjel li poyanam, ha'an chi ajlil. cho'q re li xb'eenil re li molam, chi xjunil ha'in nak'anjelak re naq laj k'anjel tb'aanu chi chaab'il li xk'anjel.

21 JUN XKA'K'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix li terq'usink na'aj. re naq junaq aj k'anjel te'xtaqsi li xk'anjel, tento:

jun: laj k'anjel na'xpatz' re li tz'iib'leb'aal kab'l naq te'xtaqsi li 1. xk'anjel malaj xaqab'anb'il sa' xk'ab'a'li najolomin re.

kiib': Xsume' chi tz'aqal re ru li yalb'a'ix chi rix li k'anjel li 2. na'b'aanuman rajlal chihab'.

oxib': tk'ul xtzolb'al malaj tkawresi rib' chi rix li k'anjel li traj 3. q'axb'al.

kaahib': Wi nab'aleb' li poyanam sik'b'ileb' ru, tento tsume' li 4. yalb'a'ix.13

22 KIIB' XKA'K'AAL RAQAL. Li xyeb'al resil ani sik'b'ileb' ru cho'q aj k'anjel.

eb' li poyanam li te'xsume' chi us li yalb'a'ix, te'xch'utub' ut te'xtz'aqob'resi chi xjunil li hu li napatz'aman, naru te'yab'aman cho'q sik'b'ileb' ru re naq te'ok chi k'anjelak. eb' li xk'ab'a' te'xtz'iib'a chi tusb'il ut chi kub'sink, chi rix ha'an te'xk'uula sa' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' k'anjel ut sa' roq ruq' li Xk'ub'lal awab'ej.14

723"

rilb’al li 45 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.15.

23 OXIB' XKA'K'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix ut tz'eqtanank li nake'raj xaqab'ankil. li na'ajej wan xwankilal re li tz'iib'leb'aal kab'l, ttz'il rix li yeechinb'il k'anjel ut tento tril chi xjunil li xk'ub'laltzolok re rilb'al ma te'xk'ul. ha'an ha'in li xyaalal k'a'ut ink'a' te'xk'ul:

jun: Naq xnume' li xkutankil re xq'axtesinkil.1.

kiib': Naq moko tz'aqal ta re ru li hu ut li esil li napatz'aman.2.

oxib': Naq ink'a' xch'utub'an chi xjunil li hu li napatz'man re okenk 3. sa' li k'anjel.

kaahib': Naq maak'a' xleseens malaj ink'a' tz'aqal li xcha'al re nal 4. t-okenk chi k'anjelak.

oob': Naq na'xb'aanu li ink'a' naru xb'aanunkil jo' chan ru xaqab'anb'il 5. sa' li b'eleelaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'.

Waqib': Naq moko yal ta li esil li xyeeman naq xyeechi'man li e 6. sil k'anjel.15

24 KAAHIB' XKA'K'AAL RAQAL. Maak'a' chik xk'ulub' re xsumenkil li yalb'a'ix. maak'a' xk'ulub' junaq poyanam xmaak naq:

jun: ink'a' xhulak sa' xq'ehil, xhoonalil li xsumenkil li yalb'a'ix.1.

kiib': Naq sa' xhoonalil li yalb'a'ix, ink'a' xye xk'ab'a' ani ha'an.2.

oxib': Naq kitaqla ruuchil sa' li xhoonalil li yalb'a'ix.3.

kaahib': Naq li xk'ub'laltzolok li yo xq'axtesinkil ch'uluk ut k'atz'iib'anb'il 4. sa' xb'een.

oob': Naq in'k'a' na'xk'e xloq'al laj tz'ilonel ix, naq yo xsumenkil li 5. yalb'a'ix.

Waqib': Naru xraqb'al xwankil li yalb'a'ix naq wan chik xkomon li 6. yiib' aj na'leb' li ink'a' us cho'q re laj tz'ilonel ix. Wi yaal li yiib' aj na'leb', li hu reetalil, tento tk'am lu xjuch' ut li xk'ab'a' li najolomin re li k'anjel.

733#

rilb’al li kok’ raqal s) re li 182 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re 16. li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.rilb’al li kok’ raqal b) re li 194 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re 17. li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 77-2002 rajlil, 18. puktasinb’il sa’ li waqxaqib xb’e lip o mars akost l re li chihab’ 2002.

RO' XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALEB' LI XXAQAB'ANK K'ANJEL.

25 OOB' XKA'K'AAL RAQAL. Li xxaqab'ankil ut risinkil aj k'anj re li tenamit. Xb'ehil li xxaqab'ankil ut li risinkileb' laj k'anjel chi ru li Xk'ub'lal li awab'ejilal.

jun: li risinkileb' ut li xxaqab'ankileb' li li xnimqul ru aj k'anjel, 1. xkab'il awab'ejil, eb' laj k'ulul ula', xkab'il k'ulul ula' li nake'k'anjelak sa' li awab'ejilal re li tenamit, aj xb'eenil re chi xjunil, eb' li xtaql li tenamit, aj xb'eenileb' li nake'b'aanun k'anjel, eb' li nake'jolimin li junjunq chi na'ajej b'ar nab'aanuman li k'anjel ut laj eechal re li junjunq chi k'anjel re li awab'ejilal re li tenamit. jo' kan aj wi' chi xjunileb' li xaqab'anb'il k'anjel li wan sa' xb'een li awab'ej xb'aanunkil ut xkomon chik li chaq'rab'. li xsum k'a'uxl li awab'ejil re xxaqab'ank k'anjel tento tjuch' li awab'ej rik'in xjuch' laj tz'iib' li na'jolomin chi xjunil li k'anjel re li awab'ej.16

kiib': eb' li Xnimal ru aj k'anjel re li tenamit ut eb' laj k'anjel re 2. li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit re li junjunq chi eb' li roq ruq'b' li chaq'rab', li xxaqab'ankileb' ha'an rik'in li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, malaj rik'in li Xsumk'a'uxl re xxaqaab'ankil jun aj k'anjel malaj sa' komonil. eb' li Xsum k'a'uxl ha'an juch'b'il xb'aan li Xnimqul ru aj k'anjel re li xk'ub'lal li tenamit.17 Ab'anan naq na'isiman junaq aj k'anjel tento xb'aanunkil rik'in li Xsumk'a'uxl re Awab'ejilal re risinkileb' laj k'anjel. li xxaqab'an ut risinkil aj k'anjel tento xb'aanunkil rik'in li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel.18

743$

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 19. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998Sachb’il xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il sa’ li 20. junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998

oxib': li xxaqab'ankileb' ut risinkileb' laj k'anjel li nake'k'anjelak sa' 3. li roq ruq' li awab'ejil ut jalam chik molam, tento xb'aanunkil rik'in li Xsumk'a'uxl re laj tz'iib', xb'eenileb' li nake'b'aanun k'anjel malaj li na'xjolomin li k'anjel.

kaahib': li xxaqab'ankileb' ut risinkileb' laj k'anjel li nake'k'anjelak sa' 4. li xkab'il awab'ejil, tento xb'aanunkil rik'in li Xsumk'a'uxl re li Xkab'il awab'ej ut k'eb'il xwankil xb'aan laj tz'iib' li na'jolomin chi xjunil li k'anjel re li awab'ej.19

26 WAQIB' XKA'K'AAL. Sumk'a'uxl re awab'ejilal chi rix li xaqaab'ank k'anjel. li xsum k'a'uxl re xxaqab'ank ut re isink ut naraj li xjuch' li Awab'ej tento xb'eeresinkil xb'aan laj tz'iib' li na'jolomin chi xjunil li k'anjel re li awab'ej, xb'aan naq sa' xb'een wan xk'uulankil ut xtz'iib'ankil xk'ab'a'eb'.

27 Y 28 WUQUB' UT WAQXAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Isimb'ileb'.20

29 B'ELEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xxaqab'ankileb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru.

re xramb'al jun yamyookil na'ajej re k'anjel li wan sa' li na'ajej reheb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, wi xb'een okenk, ka'okenk, taqsink xna'aj aj k'anjel, xnach'b'al xna'aj laj k'anjel ut xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel. laj xaqab'anel k'anjel na'xxaqab' jun li poyanam sa' xyanqeb' li sik'b'ileb' ru xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' laj k'anjel. ha'an ha'in li xb'e re xb'aanunkil li k'anjel ha'in:

jun: eb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak re li junjunq chi roq 1. ruq'b' li chaq'rab', te'xxaqab' laj k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, te'xtz'iib'a xk'ab'a'laj k'anjel ut li xk'ab'a' li xk'anjel. laj xaqab'anel k'anjel tjuch' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut xq'axtesinkil sa' li roq ruq' li awab'ej b'ar xe'xxaqab' chi k'anjelak.

753%

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 21. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’ rajlil 3) re li 31 raqal ut 34 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.

kiib': Naq ak xe'xxaqab' laj k'anjel sa' li xk'anjel, li roq ruq'b' li 2. awab'ej ttz'aqob'resi li toj naraj xtz'iib'ankil sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, jo' kan aj wi' tento xtz'iib'ankil li wan sa' li aakt, chi rix ha'an xq'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'iib'a reetalil naq yaal xaqab'anb'il, re naq chi kama'an t-elk li xtojb'al, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oxlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab'.

oxib': li k'a'ru ttz'ilman rix ha'an li wan sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' 3. xna'aj laj k'anjel, re xaqab'ankil li xpaab'ankil ut xk'eb'al reetal ma xe'xlaq'ab' li hu k'eb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l reetalil naq yaal sik'b'il ru. Wi tz'aqal re ru li xk'ub'laltzolok ut wan chi xjunil li xpatz'aman re naq t-ok chi k'anjelak sa' li xna'aj, naru te'xxaqab' li xtojb'al laj k'anjel. Wi ink'a' tz'aqal chi xjunil li xpatz'man, ink'a' naru te'xxaqab' junaq sa' li xk'anjel.

kaahib': Naq ak xyiib'aman li hu reetalil naq yaal xxaqab'aman, 4. li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'iib'a li xk'ab'a' laj k'anjel sa' li Xk'ub'lal b'ar wan resileb' laj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit ut tq'axtesi reheb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak li xe'extonal hu reetalil naq yaal ut q'axtesinkil reetalil aj wi' sa' li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq te'xk'e sa' ajl re xtojb'al.21

30 LAJEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xaqab'ankileb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta rik'in yalb'a'ix. eb' li poyanam li te'k'anjelak ut moko sik'b'ileb' ta, tento xaqab'ankileb' xb'aan ani nake'xaqab'ank re ut rilb'al ma wan xtzolb'aleb', ut manake'xnaw k'anjelak. Wi re xb'aanunkil li k'anjel na'ajman jun poyanam wan xtzolb'al, tento tpatz'b'al re li hu reetalil naq xtoj xk'ulub' re k'anjelak.

ha'an ha'in li xb'eehil li k'anjel ha'in:

jun: Naq ak xe'xxaqab' laj k'anjel sa' li xk'anjel, wan sa' xb'een 1. laj xaqab'anel k'anjel roksinkil li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj

763&

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 22. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’ rajlil 1) re li 31 raqal.

k'anjel, re xyeeb'al resil ut q'axtesinkil li xjultikaalhu ut oxib' xjalam u re li tz'iib'leb'aal kab'l.

kiib': Sa' xb'een chi li tz'iib'leb'aal kab'l tz'ilb'al rix li jultikaalhu re 2. xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ma tz'aqal re ru, wi kama'an, ttz'iib'a xk'ab'a' laj k'anjel ut tq'axtesi wi chik li xb'een xe'extonal li jultikaalhu ut li xjalam u reheb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak malaj re li roq ruq' li awab'ejil. chi rix ha'an tento q'axtesinkil li kiib' chi hu re li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq li poyanam te'xk'e sa' ajl re naq t-elk xtojb'al.

Wi ink'a' tz'aqal re ru li xk'ub'laltzolok ut chi xjunil li napatz'man re li naraj ok cho'q aj k'anjel, li tz'iib'leb'aal kab'l ink'a' naru xk'ulb'al.22

31 JUNLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xyab'ankil naq yamyo li na'aj k'anjel sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix. Sa' li kab'laju xka'k'aal raqal re li chaqrab' chi rix laj k'anjel, xaqab'anb'il naq laj xaqab'anel k'anjel wan xwankilal re xyeb'al resil naq wan lajeeb' yamyokil na'ajej sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix. Sa' xb'een li najolomin li roq ruq' awab'ejil wan sik'b'al ru k'a'ru k'anjel tento xb'aanunkil.

ha'an ha'in li xb'eehil li k'anjel ha'in:

jun: laj xaqab'an k'anjel txaqab' li Sumk'a'uxl Awab'ejilal re xyab'asinkil 1. jarub' yamyokil na'ajej wan sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix. Aajel ru xtz'iib'ankil xk'ab'a' li k'anjel, li rajlil xsachomj li k'anjel, jarub' li xb'een tojok ut b'ar tkana li k'anjel ha'an chi sa' li molam. chi rix ha'an xtaqlankil li xsum k'a'uxl sa' li tz'iib'leb'aal kab'l xchaq'rab' li k'anjel, re naq te'xtz'iib'a reetalil.

kiib': Naq ak xb'aanuman li xb'een, laj xaqab'anel k'anjel txaqab' li 2. Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel ut li najolomink laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak re li roq ruq' li chaq'rab' b'ar xaqab'aman laj k'anjel, aran te'xxaqab' laj k'anjel sa' li aakt, ut xtz'iib'ankil li xk'ab'a' sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel. chi rix

773/

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 23. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’ rajlil 1) re li 31 raqal.

ha'an q'axtesinkil oxib' xjalam u li xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel ut li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, re naq te'xtz'il rix ut te'xk'uula. chi rix ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l tsutq'i wi chik li xe'extonal li jultikaalhu ut li Xsum k'a'uxl re xaqab'ankileb' laj k'anjel reheb' laj sik'ol eechej poyaman re k'anjelak re li roq ruq' li chaq'rab' ut tq'axtesi li jultikaalhu ut li Xsum k'a'uxl re li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq li poyanam t-ok sa' ajl re naq t-elk xtojb'al.

oxib': Wi laj k'anjel te'xrisi sa' li xk'anjel ut te'xxaqab' jalan chik 3. sa' li xna'aj, moko aajel ta chik xxaqab'ankil jalan Xsum k'a'uxl, re xyaab'ankil naq wan li na'aj k'anjel sa' li k'anjel maak'a' k'a'uxlak chi rix, wi li xb'een xsum k'a'uxl toj wan xwankilal.

kaahib': Wi laj xaqab'anel k'anjel na'xk'e reetal naq moko aajel chik 4. taawanq li na'aj k'anjel sa' li k'anjel maak'a' k'a'uxlak chi rix, txaqab' li Xsum k'a'uxl re q'axtesinkil li xna'aj k'anjel ha'an reheb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru. Wi wan chi k'anjelak junaq poyanam sa' li na'ajej ha'an naq laj xaqab'anel k'anjel yo xq'axtesinkil li xna'aj k'anjel, naru xjalb'al xna'aj laj k'anjel malaj risinkil chi junajwa.23

32 KAB'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xsumenkil ut xxaqab'ankileb' laj ab'lil poyanam. Naq toj maji' naxaqab'aman jun ab'lil poyanam sa' junaq k'anjel, laj xaqab'anel k'anjel tpatz' chi ru li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' aj k'anjel, naq tk'e xleseens malaj tsume' chi tz'iib'anb'il naq laj ab'lil poyanam truhanq k'anjelak sa' jun k'anjel chi ru li chaq'rab'. ha'an ha'in li xb'ehil re naq junaq ab'lil poyanam te'xaqab' xk'anjel:

jun: laj xaqab'anel k'anjel na'xpatz re li xb'eenil re naq tsume' ma 1. naru xxaqab'ankileb' li ab'lil poyanam re naq te'k'anjelak Watemaal. Sa' li patz'om ha'an, tento xtz'iib'ankil li xk'ab'a' li xna'aj k'anjel, k'a'ru k'anjel tb'aanuman, jarub li xb'een tojok ut li rajlil xsachomj li k'anjel. tento xlaq'ab'ankil eb' li hu ha'in:

783(

jalb’il xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 150-2008 rajlil, puktasinb’il sa’ li * waqib’ xka’k’aal xb’e li po maay re li chihab’ 2008jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 24. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.

a) li najolomin laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak tye li yaal chi tz'iib'anb'il naq maajun aj Watemaal na'xnaw xb'aanunkil chi chaab'il li k'anjel ha'an.

aa) Wi li ab'lil poyanam xkomoneb' li xb'eenil aj tij, rixqil paab'aal, malaj aj jalaneb' paab'aal, li wan sa' xb'een xyeeb'al li yaal chi tz'iib'anb'il ha'an li nake'jolomink reheb'.

b') Wi li xna'aj k'anjel ha'an cho'q reheb' aj nawk'anjel, wan sa' xb'een xyeeb'al li yaal chi tz'iib'anb'il naq sa' li tenamit Watemaal, maak'a'eb' li poyanam li nake'k'anjelak chi chaab'il.

ch) jalb'il malaj ak'ob'resinb'il xb'aan li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 150-2008, xaqab'anb'il sa' li waqib' xka'k'aal xb'e li po maay re li chihab' 2008.

*ch') q'axtesinkil li xk'ub'laltzolok, li xhuhul li b'aanumb'il k'anjel ut li xhu re nume'k sa' xnimqal tenamit. chi xjunil ha'in, k'eb'il xwankil xb'aan li chaq'rab'. eb' li hu ha'in reetalil naq tb'aanu li k'anjel chi chaab'il.

kiib': Naq ak xk'ulmank li hu ha'in, tento xyiib'ankil li tuqub'anb'il 2. k'a'uxl re naq li ab'lil poyanam naru te'xxaqab'a sa' li xk'anjel. li k'anjel ha'in na'xb'aanu li tz'iib'eleb'aal kab'l.

oxib': Naq ak xaqab'anb'il chik li ab'lil poyanam, laj xaqab'anel k'anjel 3. tyiib' li Xsum k'a'uxl re xaqab'an k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut aajel xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq te'xtz'il rix ut te'xk'uula. chi rix ha'an aajel ru q'axtesinkil xjalam u re li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq li poyanam ha'an tk'eman sa' ajl re naq t-elk li xtojb'al.24

793)

rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 3º raqal re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-25. 98 rajlil.

XWAQ XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALLI EECHANINKIL K'ANJEL25

33 OXLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xyiib'ankil li aakt re reechaninkil k'anjel.

eb' laj k'anjel li te'ok xb'een sut chi k'anjelak malaj ka'sut, tento te'xtikib' xk'ulb'al li xb'een toj ayaal k'a'ru na'aj k'anjel xe'xxaqab'. ha'an ha'in li tento txik sa' li aakt re xaqab'ank k'anjel:

jun: rajlil li akta.1.

kiib': Xk'ab'a' li na'ajej b'ar naxaqab'aman li aakt: xk'ab'a' li2.

k'aleb'aal, xteepalil poopol ut li teep.3.

oxib': Xk'ab'a' li roq ruq'b' li chaq'rab'.4.

kaahib': Xq'ehil ut xhoonalil naq xe'ok xaqab'ankil li aakt.5.

oob': ttz'iib'aman li xk'ab'a' ut xsum k'ab'a'eb' li poyanam li te'tz'aqonq 6. sa' li xaqab'ank k'anjel ut li xk'anjel li junjunq.

Waqib': Xk'ab'a' li k'anjel li ok re chi xchapb'al, rajlil li xsachomj li 7. k'anjel ut jarub' li xtojb'al.

Wuqub': Xtz'iib'ankil ut q'axb'al sa' jalan chik hu li xk'ab'a' li k'anjel li 8. reechani laj k'anjel, naq xaqab'aman xb'aan laj xaqab'anel k'anjel.

Waqxaqib': Xtz'iib'ankil sa' li aakt naq laj k'anjel xye li raatin chi 9. anchal xch'ool chi anchal li raam chi ru li Xna' chaq'rab'.

b'eleeb': Xtz'iib'ankil xk'ab'a' laj k'anjel li elk re, k'a'ru kutan ut 10. hoonal yo xq'axtesinkil li xna'aj k'anjel. Naq ak' li xna'aj k'anjel li toj maji' chapb'il, tento xch'olob'ankil naq toj ak'.

lajeeb': Xtz'iib'ankil li xq'ehil ut xhoonalil li raqb'al li akta.11.

junlaju: tento kaaxtesinkil li aakt, jo'kan aj wi' li xjuch'eb' li 12. poyanam li xe'tz'aqonk.

804=

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 26. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’ rajlil 1) re li 64 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.rilb’al li 14 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li xk’anjelankil li k’a’aq ru 27. re li tenamit.

34 KAALAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li yehok aatin naq na'eechaniman li k'anjel.

Wan sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel, xpatz'b'al re li poyanam tk'ul xk'anjel naq tye li aatin ha'in: chi anchal li xch'ool chi anchal li raam naq treechani li xk'anjel: “tinye li aatin ha'in chi anchal linch'ool chi anchal li waam naq laa'in jun aj k'anjel chi ru li chaq'rab', tin ab'iinq ut tinkol li Xna' li chaq'rab', Watemaal, eb' li xkomon xchaq'rab' li tenamit Watemaal ut tinb'aanu link'anjel chi us li yookin chi xk'ulb'al, re naq twakliiq li qatenamit Watemaal”.26

35 O'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xq'ehil xreechaninkil li k'anjel.27

li ani tk'ul tk'anjel tento xxaqab'ankil chi ru li xb'een malaj sa' li waqlaju kutan re rajlal po. Wi eb' li kutan ha'an moko xkutankil ta li k'anjelak, tento xb'aanunkil chi kama'in:

jun: Naq li xaqab'ank k'anjel ha'an re Xtaqsinkil xna'aj k'anjel laj 1. k'anjel, xjalb'al xna'aj laj k'anjel, malaj xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'il, tento xxaqab'ankil laj k'anjel rub'elaj li tz'aqal xkutankil.

kiib': Wi li xaqab'ank k'anjel ha'an re li xb'een okenk malaj ka'okenk 2. sa' li k'anjel chi ru li chaq'rab', tento xaqab'ankileb' laj k'anjel sa' li xb'een kutan, xkutankil li k'anjel, ab'anan chi rix naq xnume' li tz'aqal xkutankil.

Wi numtajenaq li k'anjel li tento xb'aanunkil, naru xaqab'ankil laj k'anjel a yaal k'a chi kutankil re li po, ab'anan tento xch'olob'ankil li xyaalal sa' li aakt ut k'a'ut xb'aanuman chi kama'an.

li xtojb'al na'ok chi b'eek sa' li kutan naq xe'xxaqab' sa' li xk'anjel, ab'anan li xaqab'anb'il k'anjel tento tb'aanuman naq toj maji' tz'aqal sa' xyi jach li po malaj li k'anjel. Wi naxaqab'aman naq xnume' xkutankil, laj k'anjel tento tkanab' malaj tq'axtesi li k'anjel chi junajwa.

8141

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 28. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 29. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.

Wi li poyanam ink'a' thulak re reechaninkil li k'anjel chi ru oxib' po, naq ak xjuch'man li xaqab'anb'il k'anjel xb'aan laj xaqab'anel k'anjel, maak'a' chik xk'ulub' chi moko xwankil li hu re xaqab'ank k'anjel.28

36 WAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xch'oolob'ankil chan ru li eechanink malaj li q'axtesink xna'aj k'anjel. ha'an ha'in li xb'ehil re reechaninkil malaj q'axtesinkil junaq k'anjel:

jun: tento twanq rajlil xsachomj li k'anjel.1.

kiib': tento xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel, malaj 2. Xsum k'a'uxl re q'axtesink k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel. Yiib'anb'il xb'aan laj xaqab'anel k'anjel. li xsum k'a'uxl nab'aanuman naq xb'een okenk, ka'okenk, taqsink xna'aj k'anjel, xjalb'al xna'aj laj k'anjel, xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'il ut naq nakanab'an chi junajwa li k'anjel.

oxib': Wan sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl 3. chi rix li leseens, li ka'xaqab'anb'il k'anjel, ch'anab'amb'il k'anjel xb'aan Xchaq'rab'il li tojb'amaak, ch'anab'amb'il k'anjel xaqab'anb'il xb'aan li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil ut xhuhil li ch'anab'anb'il k'anjel.

kaahib': Xyiib'ankil ut xxaqab'ankil li aakt.4.

Wi xb'aanuman li kaahib' chi k'anjel, Wan oob' kutan, ajlanb'il naq xxaqab'aman malaj xq'axtesiman li xna'aj k'anjel, xtz'iib'ankil li eechanink malaj q'axtesink li xna'aj k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel.

maajun aj k'anjel chi ru li chaq'rab' naru treechani jun k'anjel chi ru li xk'ub'lal xjolomil tenamit,wi wan xleseens, xhiilal malaj xch'anab' li xk'anjel ut wan malaj maak'a' xtojb'al.29

8242

rilb’al li kok’ rajlil 10) re li 61 raqal; ut 73 raqal re li xaqab’anb’il 30. chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel; rajlil 2) re li 13 raqal ; rajlil 2) ut 3) re li 22 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit; rajlil 11) ut 12 re li 3 raqal re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-88 rajlil.

XWUQ XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASAL XTAQSINKIL XNA'AJEB' LAJ K'ANJEL.

37 WUQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xtaqsinkil xnimal k'anjel.

jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Wuqlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel, nak'ab'a'in taqsink xna'aj k'anjel, naq junaq poyanam nanume' chi k'anjelak sa' jalan chik xna'aj li k'anjel jwal nim xwankil.30

38 WAQXAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xtaqsinkil xna'ajeb' laj k'anjel chi junajwa. Wan xwankilal laj xaqab'anel k'anjel re xtaqsinkil xna'ajeb' laj k'anjel naq wan xtzolb'aleb', wan xnawomeb' chi rix li k'anjel, nake'xnaw k'anjelak chi us ut chaab'il li xk'ub'laltzolok. kama'an xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li junjunq chi k'anjel.

rik'in li xtojb'al li poyanam li xe'xtaqsi li xna'aj k'anjel, tento xb'aanunkil ha'in:a) Xxaqab'ankil li xb'een xtojb'al laj k'anjel, ab'anan tento xk'eeb'al

reetal k'a'ru xk'ab'a' li k'anjel xtaqsiman, ha'in nab'aanuman naq li poyanam kub'enaq li xtojb'al naq toj maji' nataqsiman li xna'aj k'anjel. Wi laj k'anjel ha'an yo chi xk'ulb'al xtz'aqob'l li xtojb'al, li tumin ha'an ink'a' naru risinkil ut tnume'q cho'q xkomon li x'ak' xtojb'al.

aa) Wi li xtojb'al laj k'anjel juntaq'eet rik'in li xtojb'al naq tojmaji' xtaqsiman li xna'aj k'anjel, tento xk'eeb'al li tz'aqal xtojb'al jo chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xtasalil li tojok.

b') li tumin li xk'eeman sa' xb'een li xtojb'al laj k'anjel, moko naru ta xk'ub'sinkil naq ka'ch'in chik ink'a' xhulak sa' li xtasalil tojb'al b'ar xaqab'anb'il li xna'aj k'anjel li yo chi xtaqsiman.

tento xtawb'al ru naq li tumin li nak'eman sa' li xtojb'al, ha'an re li poyanam maawa' re li xna'aj k'anjel. Naq junaq poyanam nake'xtaqsi li

8343

rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re li 31. tenamit.rilb’al li 58 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut rajlil 32. 2) re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-88 rajlil.rilb’al li 59 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut rajlil 33. 1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit.

xna'aj k'anjel, nake'xjal xna'aj b'ar nak'anjelaman malaj nake'xjal xna'aj chi rib'il ut yo xk'ulb'al li tenq' ha'an. Naq te'xtaqsi li xna'aj xk'anjel li tumin ha'an na'ok cho'q xkomon li xtojb'al. Naq joq'e tyama li xna'aj k'anjel, li ani tchapok re, ka' aj wi' tk'eman re li xb'een tojb'al, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xtasalil li tojok.31

39 B'ELEELAJU XKA'K'AAL RAQAL. Jun k'amal taqsink k'anjel. ha'in nak'ulman naq laj eechal re li k'anjel, ink'a' thulak chi ru oxk'aal kutan, malaj sa' li xna'aj k'anjel numtajenaq li k'anjel ut aajel ru xaqab'ankil junaq aj k'anjel.32

li poyanam li xe'xtaqsi xna'aj k'anjel tento twanq xtzolb'al, wan xnawom chi rix li k'anjel, na'xnaw k'anjelak chi us ut chaab'il li xk'ub'laltzolok. kama'an xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li junjunq chi k'anjel.

Aajel ru xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl chi rix li kiib' chi taqsinb'il xna'aj k'anjel ha'in, ab'anan tento xb'aanunkil li xaqab'anb'il li wan sa' li b'eleeb' xka'k'aal raqal re li chaq'rab'.

Naq li xna'aj k'anjel re junelik, ink'a' naru xaqab'ankil junaq aj k'anjel chi ru jun k'amal kutan malaj jun k'amal po.

XWAQXAQ XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXJALB'AL XNA'AJEB' LAJ K'ANJEL CHI RIB'ILEB' RIB' UT LI JALOK

NA'AJ B'AR NAK'ANJELAMAN.

40 KA'K'AAL RAQAL. Xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib'.

Nak'ab'a'in chi kama'an naq kiib' chi poyanam nake'xk'e rib' sa' aatin chi ink'a' minb'ileb' ut juntaq'eet li xk'anjel, li xtojb'aleb' ut nake'k'anjelak sa' jun chi na'ajej malaj sa' jalan jalan chi na'ajej.33

8444

41 JUN ROXK'AAL RAQAL. Li xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib' sa' xyanqeb' li k'iila paay chi k'anjel. Naq kiib'eeb' laj k'anjel nake'raj xjalb'al xna'ajeb' chi rib'ileb' rib' ut jalan jalan li xk'anjel li junjunq, aajel ru naq li xpatz'om te'xnumsi reheb' laj xaqab'anel k'anjel ut sa' xb'een chik tkana xnumsinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re xaqa'ankil ma naru malaj ink'a'.

42 KIIB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'a'ru napatz'man re xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib'.

ha'an ha'in li naptz'man ut li tento te'xch'utub' ut te'xsume eb' laj k'anjel li te'raj xjalb'aleb' xna'ajeb' chi rib'ileb' rib'.

jun: ha'an ha'in li k'a'ru na'patz'man re xb'aanunkil li wan sa' li 1. ka'k'aal raqal re li chaq'rab' ha'in:a) eb' li poyanam li te'raj xjalb'aleb' xna'ajeb' chi rib'ileb' rib', aajel

ru naq juntaq'eet li xk'anjeleb' ut li xtojb'aleb'.aa) tyiib'ankil li patz'om ut q'axtesinkil re laj xaqab'anel k'anjel.b') Ak xket jun chihab' chi k'anjelak laj k'anjel sa' li xk'anjel, naq

tpatz' li xjalb'al xna'aj.ch) li najolomin li roq ruq' li awab'ej tentotsume'chi tz'iib'anb'il naq

naru tjal xna'aj laj k'anjel.ch') li ani traj xjalb'al xna'aj rik'in jalan chik, tento tk'e rib' chi

sik'e'k sa' xyanqeb' laj k'anjel li te'raj xjalb'aleb' li xna'aj. ha'in nab'aanuman naq naq li xna'aj k'anjel b'ar yo chi k'anjelak, sik'b'ileb' ru li te'k'anjelak.

laj xaqab'anel k'anjel tyiib' li Xsum k'a'uxl re xjalb'al na'aj ut tye resil reheb' li xe'patz'ok re ut tye resil aj wi' re li tz'iib'lb'aal kab'l re xchaq'rab' li k'anjel.

kiib': li te'raj xjalb'aleb' xna'aj chi rib'ileb' rib' ut jalan jalan li 2. xk'anjel, tento te'xb'aanu li xpatz'man sa' li jun kok' raqal ut ink'a' naru te'xb'aanu li wan sa' li kok' raqal a). Sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel wan xtaqlankil li xhuheb' laj k'anjel re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq tsume ma truuq malaj ink'a'. chi rix ha'an tento xyiib'ankil li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rixeb' li xe'xjal xna'aj.

oxib': Wi sa' li tuqub'anb'il k'a'uxl xe'xsume naq truuq li jalok 3. na'aj, tento xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl chi rix li xaqab'ank k'anjel.

8545

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 34. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.rilb’al li 44 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.35.

chi rix ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq tz'il rix li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel. chi rix ha'an sa' xb'een li tz'iib'elb'aal kab'l wan xtaqlankil xjalam u li Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel re li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq tk'eman sa' ajl ut elk li xtojb'al.34

43 OXIB' ROXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok na'aj b'ar nak'anjelamank. Nak'ab'a'in chi kama'an naq sa' li na'ajej b'ar yo chi k'anjelak, junaq poyanam naq'axon sa' jalan chik k'anjel b'ar juntaq'eet li na'aj k'anjel. malaj naq'axon sa' jalan chi molam, malaj sa' jalan jalan chi na'ajel re li tenamit watemaal. li q'axon na'aj patz'b'il xb'aan li ani naraj q'axon sa' jalan chik k'anjel ut nak'ulman aj wi' naq natz'ilman rix li xk'anjel li junjunq chi poyanam ut laj xaqab'ank k'anjel na'xjultika naq tento xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, jo chan ru xaqab'anb'il sa' li lajeeb' roxk'aal re li chaq'rab'.

Naq patz'b'il li q'axon na'aj xb'aan junaq aj k'anjel, tento tb'aanu li k'a'ru napatz'amk re ut ha'ineb':a) li ani traj q'axonk sa' jalan chik k'anjel tento tpatz' chi tz'iib'anb'il

re li najolomin li xk'anjel.aa) li najolomin li roq ruq' li awab'ej tsume'li patz'om ha'an,wi sa' li

xsumenkil xxaqab' naq moko naru ta li jalok, maak'a' chik naru xb'aanunkil.

b') li ani traj xjalb'al xna'aj rik'in jalan chik, tento xk'e rib' chi sik'e'k sa' xyanqeb' laj k'anjel li te'raj xjalb'aleb' li xna'aj.

ch) tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li jalok na'aj, yiib'anb'il xb'aan laj xaqab'ank k'anjel.

Naq li q'axon na'aj patz'b'il xb'aan laj xaqab'ank k'anjel, tento xb'aanunkil ha'in:

a) Sa' xb'een li najolomin re li roq ruq'b' li awab'ej Xq'axtesinkil resilal li xb'aanuman chi rix li poyanam naq xtz'ilman rix li xk'anjel. Xlaq'ab'ankil aj wi' li patz'eel re xjalb'al li xna'aj.35

8646

rilb’al li rajlil 1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li 36. k’a’aq ru re li tenamit.rilb’al li rajlil 5) re li 61 raqal, ut 73 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ 37. chi rixeb’ laj k’anjel.

aa) Naq ak xk'ulman li esilal chi rix laj k'anjel, laj xaqab'ank k'anjel, tnumsi li esilhu re li tz'iib'leb'aal kab'l ut xpatz'b'al chi ru li xsumenkil.

b') li tz'iib'leb'aal kab'l tsume' li patz'om ut q'axtesi li esilhu re laj xaqab'anel k'anjel, re naq tb'eek li toj naraj xb'aanunkil.

tento xb'aanunkil li k'a'ru xaqab'anb'il sa' li b'eleeb' raqal re li chaq'rab' ha'in ut xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel re li kiib' chi patz'om: jun patz'b'il xb'aan li poyanam ut li patz'b'il xb'aan li xaqab'ank k'anjel

Naq na'uxman li jalok k'anjel, moko naru ta xkub'sinkileb' xtojb'al laj k'anjel.36

XB'ELE XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALXTZ'ILB'AL RIX CHAN RU NAK'ANJELAK LI POYANAM

44 KAAHIB' ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix li xk'anjel li poyanam ut rilb'al ma natam li xk'anjel. Aajel ru xaqab'ankil jun k'ub'k'anjel chi rix li xtz'ilb'al rix xk'anjel laj k'anjel ut rilb'al ma natam li xk'anjel. li xk'anjel li k'ub'k'anjel ha'an re xtaqsinkil xna'aj laj k'anjel, xkawresinkileb', xtaqsinkileb' li xtojb'al, xjalb'aleb' xna'aj chi rib'il rib' ut xjalb'al xna'ajeb' b'ar nake'k'anjelak.

re xtz'ilb'al rix li xk'anjel junaq poyanam tento roksinkil li xchaq'rab'il re xb'eeresinkil li yalb'a'ix re rilb'al ma us malaj ink'a us li xk'anjel.

li tz'ilok ix nak'anjelak re q'usuk ut re rajsinkileb' ru laj k'anjel. Wan sa' xb'een lli najolomin li k'anjel b'ar nak'anjelak li poyanam xb'aanunkil li yalb'a'ix ha'in. li ru li tz'ilok ix tento rilb'al rik'in li xe'xtz'il rix ut nak'anjelak aj wi' re xchaab'ilob'resinkil li k'anjel. li ru li tz'ilb'a'ix tento q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix ut tk'uula.37

oxib' xpaayil li tz'ilok ix: li re okenk, li xkab' ut li rox tz'ilok ix.

8747

45 OOB' ROXK'AAL RAQAL. Li tz'ilok ix re okenk. li tz'ilok ix nab'aanuman re junaq aj k'anjel chi ru chaq'rab' li yo chi xyalb'al rix li k'anjel re rilb'al ma tkanaaq chi k'anjelak malaj ink'a'. li xk'anjel tz'ilok ix ha'in, ha'an re xk'eb'al malaj ink'a' xk'eeb'al cho'q tz'aqal aj k'anjel chi ru li chaq'rab'.

46 WAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li xkab' tz'ilok ix.

ha'an li na'xxaqab' chan ru nak'anjelak laj k'anjel ut ma nak'utun li ru li xk'anjel. Nab'aanuman jun sut chi ru li jun chihab' ut laj tz'ilonel ix ha'an li najolomin li roq ruq'b' li awab'ej. li ru nataqlaman re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix ut tk'uula.

Wi li ru li tz'ilok ix moko us ta x'elk, wan oxib' po re xb'aanunkil jalan chik, ajlanb'il naq xb'aanuman li xb'een. li tz'ilok ix li xb'aanuman chi ru li oxib' po, nak'anjelak re rilb'al ma xchaab'ilob'resiman li k'anjel. ha'an ha'in li xkab' tz'ilok ix ut li ru nak'anjelak re xpaab'ankil li wan sa' li oxlaju xkaak'aal

raqal re li chaq'rab'.

47 WUQUB' ROXK'AAL RAQAL. Rox tz'ilok ix b'ar nanawman chan ru li xk'anjel laj k'anjel. li tz'ilok ix ha'in, ha'an li na'xxaqab' chan ru nak'anjelak laj k'anjel ut ma nak'utun li ru li xk'anjel sa' xyanqeb' li tz'ilok ix li nab'aanuman rajlal chihab'. li xk'anjel li tz'ilok ix ha'in, ha'an re rilb'al ma naru xtaqsinkil li xna'aj k'anjel li poyanam ut ma naru xtaqsinkil li xtojb'al, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oxlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'.

48 WAQXAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'anjelab'aal na'oksiman re xb'aanunkil li tz'ilok ix.

li tasal hu li na'xch'olob' xtz'ilb'al rix xk'anjel li poyanam ut li hu li nach'olob'an chan ru roksinkil, yiib'anb'ileb' xb'aan li junjunq chi molam. Ab'anan tento rilb'al ut xk'eeb'al reetal chan ru xaqab'anb'il sa' li Xchaq'rab'il xpaab'ankil li xtz'ilb'al rix li xk'anjel li poyanam. li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' li k'anjel, ha'an li tyiib'ank re.

8848

rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 54 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ 38. chi rixeb’ laj k’anjel.

49 B'ELEEB' ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak laj k'anjel sa' xhoonalil li yalb'a'ix chi rix li xk'anjel. eb' laj k'anjel li xe'ok xb'een sut malaj ka'sut chi k'anjelak chi ru li chaq'rab' ut sik'b'ileb' ru sa' xyanqeb' li xkomon, rajlal po ttz'ilman chan ru nake'k'anjelak jo' jarub' po txaqab' laj xaqab'ank k'anjel. h'an re rilb'al ma na'xnaw xb'aanunkil li xk'anjel ut xk'eeb'al cho'q aj tz'aqal k'anjel re li chaq'rab', malaj xk'eeb'al jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xkab' ch'ol aatin re li Waqlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab'. li ru li xtz'ilman rix tento q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re ttz'il rix ut tk'uula.

Naq ak xtz'ilman rix laj k'anjel ut xk'eman reetal naq ink'a' naruhan chi xb'aanunkil li k'anjel ut ink'a' us na'xb'aanu, tento risinkil sa' li xna'aj. laj xaqab'ank k'anjel wan xwankil re risinkil laj k'anjel sa' li xna'aj ut tento tyiib' li Xsum k'a'uxl re isink aj k'anjel ut tk'e chi nawe'k li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' li k'anjel.38

50 LAJEEB' ROXK'AAL RAQAL. Eb' li xwankilal li nake'jolimink li chaq'rab'. laj xaqab'ank k'anjel sa' xk'ab'a' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, tento te'xtz'il rix chan ru nak'anjelak li poyanam sa' xhoonalil li yalb'a'ix chi rix li k'anjel ut xk'eeb'al cho'q aj tz'aqal aj k'anjel re li chaq'rab' naq xb'een okenk, malaj xaqab'ankil sa' li k'anjel naq xe'xtaqsi li xna'aj k'anjel.

Wi chi ru li jarub' po xk'eman reetal naq laj k'anjel li xb'een okenk malaj li xe'xtaqsi li xna'aj k'anjel, naruhank chi k'anjelak ut wan xnawom, moko aajel ta chik xpaab'ankil li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab'.

8949

rilb’al li rajlil 2) ut 3) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il k’anjel chi ru li 39. chaq’rab’.

XLAJE XK'AB'A'IL LI K'ULUB'EM, LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A'

NARU XB'AANUNKIL CHI RUHEB' LAJ K'ANJEL RE LI XK'UB'LAL XJOLOMIL TENAMIT.

XB'EEN TASALLI K'ULUB'EM

51 JUNLAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' li hiilal. eb' laj k'anjel re li xk'ub'lal li chaq'rab' li xe'xket jun chihab' chi k'anjelak, wan xk'ulub'eb' re tehiilank sa' xyanqeb' li po nob'yempr, lisiyempr ut eneer re rajlal chihab'. eb' laj k'anjel li toj maji' nake'xket jun chihab' chi k'anjelak, naru te'hiilank sa' xyanqeb' li po nob'yempr, lisiyempr ut eneer re rajlal chihab', ab'anan jachinb'il li xhiilal, a yaal jarub' po xe'k'anjelak.39

52 KAB'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq natam li hiilal. moko naru ttam li hiilal cho'q reheb' laj k'anjel, ab'anan tento li hiilank sa' eb' li po li xyeeman ut ink'a' naru xtojb'al rik'in tumin. Ab'anan naru, naq laj k'anjel ink'a' xhiilan chi tz'aqal re ru sa' li xhoonalil, malaj xhiilan jun jachal naq x'isiman sa' li xk'anjel xb'aan li nimla ch'a'ajkilal xb'aanu. ka' aj wi' naru xk'eeb'al reeqaj chi ru kiib'chihab'.

Sa' xb'een li najolomin li k'anjel, wan rilb'al naq ink'a' tam li xhiilaleb' laj k'anjel ut te'xtz'eq xb'aan ha'an.

53 OXLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq jalan xq'ehil li hiilal. Naru xaqab'ankil jalan xq'ehil li xhiilaleb' laj k'anjel, sa' jalan chik po chi ru li xaqab'anb'il sa' li junlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in. li hiilal ha'in ha'an cho'q reheb' li poyanam li nake'k'anjelak jo' aj loktor sa' b'anleb'aal, ut sa' li nimla b'anleb'aa; li nake'k'anjelak cho'q aj ch'ehol so'solch'iich', aj ch'ehol mama' jukub', aj k'ak'alom tenamit, aj k'anjel sa' rochochil esilhu ut k'aj esil, aj titz'ol toj, eb' aj ilol k'anjel, eb' aj

9040

rilb’al li 58 raqal li natawliman sa’ li Xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.40. rilb’al li 88 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.41.

tojonel reheb' li k'iila paay chi tz'aka'k ut li xkomoneb' li poyanam li ink'a' naru te'xkanab' li xk'anjel. Sa' xb'een li nake'jolomin li junjunq chi k'iila paay chi k'anjel, wan xsik'b'aleb' reeqaj laj k'anjel li nake'xnaw xjolominkil li junjunq chi k'anjel ut sa' xb'eeneb' wan puktasinkil chan ru nab'eeresiman li k'anjel.40

54 KAALAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xhiilaleb' li molam sa' li jun junq chi na'ajej. eb' li junjunq chi molam li wankeb' sa' li jun junq chi na'ajej, sa' xb'een chik wan reechaninkil li xq'ehil li hiilal xaqaab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in. Wi laj k'anjel nake'hiilan chi ru nab'al kutan, chi rix naq ak xe'k'anjelak chi ru nab'al chihab', wi k'aynaqeb' chi kama'an, ink'a' naru te'xkanab' li k'ulub' ha'in.41

55 O'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Xramb'al xraqb'al xwankil li k'ulub'em. Sa' li junjunq chi molam, b'ar eb' laj k'anjel nake'hilank chi tz'aqal re ru sa' li xq'ehil xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab', naru xramb'al xraqb'al li k'ulub' ha'an ut li xq'ehil li hiilal ink'a' nak'eman sa' ajl.

56 WAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Xtz'iib'ankil reetalil li hiilal. Wan sa' xb'eeneb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, xtz'iib'ankil reetalil li hiilal, ab'anan tento tk'am ha'in: xq'ehil naq x-ok laj k'anjel, xq'ehil chi xjunil li xhiilal, xq'ehil li jachb'il xhiilal naq xk'anjelak, chihab' naq xhiilan malaj chihab' nak xk'anjelak.

Wi laj k'anjel xk'anjelak sa' jalan chik molam re xk'ublal xjolomil tenamit, tento xpatz'b'al re, reetalil li xhiilal chi tz'iib'anb'il.

Sa' xb'eeneb' li nake'jolomin li junjunq chi molam, wan xtz'iib'ankil reetalil li xhiilaleb' laj k'anjel li na'xjolomin, re naq chi kaman'an naru xk'eeb'al reheb' li xhiiilal li toj maji' nake'xyal xsahil, sa' li xq'ehil xaqab'anb'il. re naq chi kama'an li xhiilal li tk'eman chi rix li xe'xyal xsahil, tk'eman sa' ajl chi ru li jun xb'e li po eneer toj sa' li junlaju Xka'k'aal re li po lisiyempr re rajlal chihab'.

914!

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 42. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.rilb’al li 53 raqal li natawliman sa’ li xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.43.

re xtuqub'ankil junaq cha'a'jkilal chi rix li hiilal, tento rilb'al reetalil sa' li hu k'uulanb'il joq'e x'elman ut k'a'ru po x'el laj k'anjel chi hiilank.

Naq junaq aj k'anjel ink'a' chik nak'anjelak chi ru li chaq'rab', li xtojb'al li xaqab'anb'il sa' li kab'laju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in, tento rilb'al jarub' li xtojb'al xk'ul naq x'elk sa' li xk'anjel.42

57 WUQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq laj k'anjel wan sa' xhiilal, yo chi b'eek li xkutan. Naq junaq aj k'anjel yo chi k'anjelak sa' li chaq'rab' ut na'jalman xna'aj sa' jalan chik roq ruq'b' li awab'ej, tento rajlankil li xkutan b'ar xk'anjelak ut b'ar yo chi k'anjelak, re naq wan xk'ulub' chi hiilank. ha'in nak'ulman naq li kiib' chi chi molam wankeb' sa' xk'ab'a' li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel.

58 WAQXAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naru li hiilank li napatz'mank naq jalan xq'ehil. Wan naq laj k'anjel ink'a' naru t-elk chi hiilank xb'aan naq numtajenaq li k'anjel, ab'anan jun chihab' tz'aqal rokik li poyanam chi k'anjelak sa' li roq ruq'b' li awab'ej, naq naru tpatz' li xhiilal sa' jalan chik xq'ehil chi ru li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in. li najolomink li k'anjel tpatz' li hu reetalil naq xket jun chihab' ut rik'in ha'an naru xsumenkil ut xk'eeb'al li xhiilal.43

59 B'ELEELAJU ROXK'AAL RAQAL. Wan xkomon li na'leb' li ink'a' manawman ma tk'ulmank. Wan xkomon li na'leb' li ink'a' manawman ma tk'ulmank chi rix li hiilal, ab'anan Sa' xb'een li nake'jolomin li roq ruq' li awab'ej wqan rilb'al ut xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal ha'an li moko xaqab'anb'il ta sa' li chaq'rab' ha'in.

924"

rilb’al li rajlil 4) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj 44. k’anjel.

60 OXK'AAL RAQAL. Wan naq tojb'il un ink'a' tojb'il li leseens.44

ha'an ha'in li naru xk'eeb'aleb' xleseens xb'aaneb' laj xaqab'an k'anjel ut li nake'jolomink li roq ruq'b' awab'ej:

Jun: AJ XAQAB'ANK K'ANJEL:1. a) Sa' li tz'aqal xq'ehil, naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel, jun

po aj wi' chi tojb'il, ab'anan tento tch'olob' li ani taa'ajo'q re, li xyaalal k'a'ut ink'a' tk'anjelak. ink'a' naru xk'eeb'al li hiilal ha'an cho'q re k'anjelak sa' jalan chik k'anjel chi ru li chaq'rab', jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan li xk'ub'lal xjolomil tenamit.

aa) Sa' li tz'aqal xq'ehil, naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel, chi ru oxib' po aj wi' chi tojb'il, ab'anan moko tojb'il ta. tento tch'olob' li ani taa'ajo'q re, li xyaalal k'a'ut ink'a' tk'anjelak. ink'a' naru xk'eeb'al li hiilal ha'an cho'q re k'anjelak sa' jalan chik k'anjel chi ru li chaq'rab', jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan li xk'ub'lal xjolomil tenamit.

b') Naru xk'eeb'al xhiilal junaq aj k'anjel chi ru jun chihab', naq li chaq'rab' na'xtoj xtzolok, li xkawresinkil rib' chi rix li xk'anjel. li hiilal ha'in, wan naq tojb'il, wan naq ink'a'. Naq tojb'il li hiilaal, li poyanam te'xxaqab' chi tz'iib'anb'il li xwanjik chi rix li tzolok ut naq traqe', tento tsuq'i chi k'anjelak chi ru kiib' chihab' sa' li molam b'ar kik'anjelak naq xko'o. Naq ink'a' tk'anjelak, tento tk'e reeqaj chi xjunil li tumin li xk'e li chaq'rab' li x'oksiman re xtojb'al li xtzolok ut jo'kan aj wi' li tumin li xk'ul cho'q xtojb'al naq yo chi tzolok. Sa' li kontraat xtz'iib'ankil aj wi' jalan chik na'leb' li tk'anjelak re naq laj k'anjel tpaab' ut tb'aanu li wan chi sa'.

Kiib': LI NAKE'JOLOMIN LI JUNJUNQ CHI MOLAM. 2. eb' li tojb'il leseens chi ajlanb'il kutan ut naq wan eb' li ch'a'ajkilal ha'in:a) Wan oob' kutan xhiilal junaq aj k'anjel, sa' xkutankil li k'anjel,

naq nakam li na'b'ej yuwab'ej, xsum aatin, li ralal xk'ajol ut oxib' kutan sa' xkutankil li k'anjel naq nakam ras riitz'iin.

934#

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 45. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998rilb’al li 113 raqal, kok’ raqal d) re li 136 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 46. 3º raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.

aa) Naq tsumla junaq aj k'anjel, Wan oob' kutan xhiilal, sa' xkutankil li k'anjel.

b') Naq na'yo'la jun ralal xk'ajol aj k'anjel, wan xhiilal.ch) Wan xhiilal laj k'anjel, chi ru jarub' kutan na'ajman, naq b'oqb'il

sa' li chaq'rab' re xtuqub'ankil xch'a'ajkilal, ab'anan rub'eetal tento tk'ut li xb'oqb'al chi tz'iib'anb'il.

ch') Wan xhiilal laj k'anjel, chi ru jarub' kutan na'ajman, naq nayajer ut ut tk'e rib' chi ile'k sa' Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil, ab'anan tento tk'ut reetalil naq tz'aqal x'ile'k.

e) Wan aj wi' xhiilal laj k'anjel chi ru jun kutan, re xnimq'enkil li xchihab'.

re xb'aanunkil li xch'olob'an sa' li waqib' kok' raqal, moko aajel ta ru xyiib'ankil li akta re xq'axtesinkil na'aj ut li xxaqab'amank naq xe'xreechani li k'anjel. ka' aj wi' xyeeb'al reesil naq wan li leseens re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'iib'a ut tk'uula reetalil.45

61 JUN XKAAK'AAL RAQAL. Wan li leseens re naq laj k'anjel naru txxaqab'aman xb'aan li tenamit. eb' laj k'anjel li xaqab'anb'ileb' xb'aan li tenamit naq xxaqab'aman li awab'ej, naru xk'eeb'al xleseens chi hiilank chi ru jun chihab' chi maak'a' xtojb'al. kama'an xaqab'anb'il sa' li Xchaq'rab'il b'ootik re xaqab'ank aj k'anjel ut li xmolameb' aj tz'ilol Na'leb' chi rix li awab'ejil.46

62 KIIB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan li leseens re okenk chi tzolok. Naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel re naq ttzolo'q chan ru xb'aanunkil li k'anjel sa' b'anleb'aal, sa' ochoch b'ar na yiib'aman li b'an, malaj jalan chik k'anjel chi rix li tzolok. ka' aj wi' waqxaqib' hoonal wan, re naq taatzolo'q chi ru li xamaan.

laj k'anjel naq traqe' chi tzolok wan sa' xb'een xk'utb'al li k'ajkamunktzolok reetalil naq tz'aqal li xb'aanu li tzolok. Wi laj k'anjel xtiikti'ik ut ink'a'

944$

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 47. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998Sachb’il xwankil xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 48. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998rilb’al li rajlil 12) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ 49. laj k’anjel.rilb’al li kok’ raqal j) re li 102 raqal re li Xna’ chaq’rab’. jalb’il jo’ 50. natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li rajlil 6) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.

xtzolok wan sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel xsachb'al xwankil li leseens ha'an.

Aajel ru naq li tz'iib'leb'aal kab'l tnaw li tzolok ha'in re xk'eeb'al reetal chi tz'iib'anb'il.47

63 OXIB' XKAAK'AAL RAQAL. Isimb'il.48

64 KAAHIB' XKAAK'AAL RAQAL. Xhiilal li ixq rub'eetal ut chi rix naq ak xyo'laak li xk'uula'al. eb' li ixq li nake'k'anjelak sa' li chaq'rab' wank xk'ulub chi hiilank naq wankeb' sa' yu'am, jo chan ru xaqab'anb'il sa' li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil.49

eb' li ixq wankeb' sa' yu'am ut maak'a'eb' sa' xk'ab'a' li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil, wankeb' xk'ulub' re xpatz'b'al xleseens chi tojb'il, re naq te'hiilank jo jarub' kutan xaqab'anb'il sa' li chaq'rab'. re naq naru te'hiilank tento te'xk'ut reetalil chi ru laj xaqab'ank k'anjel naq wankeb' sa' yu'am ut jo'kan aj wi' li xq'ehil joq'e tyo'laak li xk'uula'al.

65 OOB' XKAAK'AAL RAQAL. Q'ajkamunk. eb' laj k'anjel li nake'k'anjelak chi ru li chaq'rab' wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al li xq'ajkamunk li na k'eman rajlal chihab'. Na tojman chi kama'in: li xb'een yijach nak'eman chi ru li o'laju kutan re li po lisiyempr ut li xkab' yijach nak'eman chi ru li po eneer re li chihab' li natiklaa re.50

954%

Sachb’il xwankil xb’aan li 67 raqal re li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 51. rajlil, puktasinb’il sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 52. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998

66 WAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li q'ajkamunk natojman chi jachb'il ka' aj wi' li jarub' kutan xk'anjelaman.

Wankeb' xk'ulub' laj k'anjel chi ru li chaq'rab' re xk'ulb'al chi xjunil ut chi tz'aqal re ru li Xq'ajkamunk naq xe'xtikib' k'anjelak chi ru li jun xb'e li po eneer toj sa' li lajeeb' xka'k'aal re li po nob'yempr re rajlal chihab'. li tumin ha'in natojman jo' chanru xaqab'anb'il sa' li oob' xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in. Ab'anan tento rilb'al jarub' li xtojb'al na'xk'ul chi ru li po nob'yempr. cho'q reheb' li poyanam li moko xe'k'anjelak ta chi tz'aqal re ru chi ru li jun chihab', li xtojb'al ha'an jachb'il jo' jarub' kutan malaj po xe'k'anjelak.

67 WUQUB' XKAAK'AAL RAQAL. Isimb'il chaq'rab'.51

68 WAQXAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Laj k'anjel us ta yo chi hiilank, wan xk'ulub' re xk'ulb'al li xq'ajkamunk.

eb' laj k'anjel li xe'xpatz' xleseens ut xk'eman reheb' chi tojb'il malaj ink'a' tojb'il, wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al Xq'ajkamunk chi tz'aqal re ru malaj chi jachb'il naq: li ixq wank sa' yu'am, naq laj k'anjel xwan xch'a'ajkilak chi ru li chaq'rab' ut isimb'il jun k'amokaq sa' li xk'anjel, naq wankeb' xyajel ut tento te'xk'e rib' chi ile'k sa' li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil ut naq wankeb' xhiilal.52

69 B'ELEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Ink'a' naru xk'eeb'al sa' ajl li hoonal ink'a' xk'anjelaman. moko naru ta xk'eeb'al sa' ajl li k'eb'il leseens li ink'a' tojb'il xb'aan li chaq'rab', chi moko li ch'anab'amb'il k'anjel tojb'il ta. eb' li poyanam ha'in moko naru ta xtojb'al xq'ajkamunk.

70 LAJEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan k'ulub'em chi wech'ink ut patz'ok.

Wi junaq aj k'anjel ink'a' xk'ul chi tz'aqal re ru li xq'ajkamunk, wan xk'ulub' re xpatz'b'al xtz'aqob'l chi ru li molam li wan xwankil re

964&

rilb’al li 93 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.53. li Xnimajwal xmolamil aj k’aak’alenel chaq’rab’ xxaqab’ sa’ li ruq’m chaq’rab’ * 1091-2005, xb’aan naq li na’leb’ ha’in xmux li Xnimal Xhuhil chaq’rab’.

xtuqub'ankil ut xtojb'al, ab'anan rub'eetal wan sa' xb'een li molam xtz'ilb'al rix jarub' po xk'anjelak laj k'anjel ut wi xq'axtesi reetalil li xtojb'al.

71 JUNLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wankeb' xk'ulub re xk'ulb'al xq'ajkamunk laj k'anjel tz'iib'anb'ileb' xkutan. eb' laj k'anjel li nake'xk'ul xtojb'al ut yaal tz'iib'anb'ileb' xkutan, wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'alxq'ajkamunk. Ab'anan li molam tb'ir jarub' li xtojb'al na'xk'ul ut jarub' kutan xk'anjelak chi ru li po nob'yempr re rajlal chihab'. Na tojman jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oob' xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.

72 KAB'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al xq'ajkamunk li ruuchileb' laj k'anjel. Wan xk'ulub' li ruuchil junaq aj k'anjel re xk'ulb'al xq'ajkamunk chi tz'aqal re ru malaj chi jachb'il, jo' jarub' po xk'anjelak.

73 OXLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Chi rix li xkamik junaq aj k'anjel wan xk'ulub'.53

ha'an ha'in li xk'ulub' junaq aj k'anjel re li chaq'rab' naq nakam:

jun: li chaq'rab' na'xtoj li xmuqb'al Naq laj k'anjel nakam, li xsum 1. aatin, li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab', ralal xk'ajol li ka'ch'in ut nim xchihab' li xna' xyuwa' li kamenaq. li chaq'rab' tk'e Numenaq oob' oq'ob' ketzal reheb' ut jo'kan aj wi' li xtojb'al li xk'ul re li kiib' naq tojmaji' nakam. Wi li xsachman re xmuqb'al li kamenaq, kach'in chi ru li tumin li xk'ul re li kiib' po naq tojmaji' nakam, li chaq'rab' ka' aj wi' ttoj li jarub xsachman re xmuqb'al.

*kiib': li tenq' li na'xk'e li chaq'rab' cho'q reheb' li xsum aatin malaj 2. li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab', ralal xk'ajol li ka'ch'in ut nim xchihab' li xna' xyuwa' li kamenaq. li tenq' ha'in ink'a' chik tk'eman xb'aan naq li Xnimajwal xmolamil aj k'aak'alenel chaq'rab' xxaqab' sa' li ruq'm chaq'rab' 1091-2005, xb'aan naq li na'leb' ha'in xmux li Xnimal Xhuhil chaq'rab'.

974/

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 54. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998

oxib': li xsum aatin malaj li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab', 3. li ralal xk'ajol li ka'ch'in ut nim xchihab'ut li xna' xyuwa', wan xk'ulub'eb xpatz'b'al sa' li roq ruq' li awab'ej b'ar xk'anjelak, li xtz'aq xtojb'al li maji' xk'eman re rub'eetal naq toj maji' nakam laj k'anjel, ut ha'aneb' ha'in: li Xtz'aq xtojb'al li xkutan tojb'il xb'aan li chaq'rab', li tenq' re xb'eeleb'aal, li xk'ajkamunk, xtenq' chi rix xjunxilal, Xtz'aq xhiilal, Xb'een xtz'aq xtzolb'al ut jalan chik tenq' li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' li toj maji' nak'eman toj sa' xraqik li xyu'am.. Sa' xb'een li roq ruq' awab'ejilal xtojb'al chi chi tuminal.54

74 KAALAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xb'ehil xtojb'al li xk'ulub' li ak xkam. ha'an ha'in li xb'ehil xtojb'al li xk'ulub' laj k'anjel chi ru chaq'rab' li ak xkam:

jun: li xsum aatin, li ralal xk'ajol malaj li xna' xyuwa' li kamenaq, 1. tq'axtesi li patz'om chi ru li molam b'ar kik'anjelak ut ha'an chik wan sa' xb'een q'axtesinkil sa' junpaat chi ru tz'iib'leb'aal kab'l.

rik'in li patz'om tento xlaq'ab'ankil eb' li hu ha'in:a) Xpatz'b'al re li molam b'ar ki k'anjelak li kamenaq naq tk'e

reetalil chi tz'iib'anb'il naq li q'aj sutq'i xk'anjelak sa' li molam ha'an. Aajel ru xtz'iib'ankil sa' li reetalil li xq'ehil li xhiilal, k'a'ru chihab' xwan li xhiilal ut jarub' chihab' xyal xsahil li xhiilal naq kik'anjelak.

aa) Xhuhil b'ar tz'iib'anb'il xq'ehil xkamik laj k'anjel, k'eb'il xb'aan li Poopol.

b') Xhuhil b'ar tz'iib'anb'il xq'ehil joq'e x'uxman li sumlaak malaj li laq'ab'ank chi ru li chaq'rab', k'eb'il xb'aan li Poopol ut q'axtesinb'il chi rix li xkamik laj k'anjel.

ch) reetalil xhab'ilhu li xkok'aleb' li kamenaq, k'eb'il xb'aan li Poopol.

ch') Naq li na'xpatz' li xtojb'al li xk'ulub' li ak xkam, ha'an li ras malaj ritz'iin, tento tq'axtesi xhab'ilhu k'eb'il xb'aan li Poopol.

984(

jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 55. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998rilb’al li 64 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.56.

e) li poyanam li xsachok chi rix li xmuqb'al li kamenaq, tq'axtesi li Xhuhil li loq'om b'ar na'xch'olob' naq ha'an xsachman.

Naq li yo xpatz'b'al li tumin re xmuqb'al li kamenan ha'an li yuwab'ej, na'b'ej, tento te'xlaq'ab' li hu xpatz'man sa' li kok' raqal a), aa) re li kab'laju xkaak'aal raqal ha'in. jo'kan aj wi' q'axtesinkil xhab'ilhu li kamenaq ut li Xyeeb'al li yaal chi tz'iib'anb'il naq li kamenaq xkanab' li xsum aatin, ralal xk'ajol ut li xna' xyuwa' li toj na'xtenq'a naq toj nak'anjelak. eb' li hu ha'in k'eeb'il xb'aan li poopol, li ruuchil awab'ej malaj aj nawonel chaq'rab.'

Naq junaq poyanam nachaq'ok chi rix, tento xb'aanunkil li xaqab'anb'il li wan sa' li Xchaq'rab'il tiikil poyanam, li Xchaq'rab'il xb'eeresinkil xch'a'jkilal li poyanam ut li Xchaq'rab'il li loq'ok ut li k'ayink, jo'kan aj wi' q'axtesinkil li xhuhil li yaal yiib'anb'il xb'aan laj nawonel chaq'rab', tz'iib'anb'il sa' li poopol.

kiib': li patz'om ut chi xjunil li hu xch'utub'an, sa' xb'een li 2. tz'iib'leb'aal kab'l wan xtz'ilb'al rix ma tsume' malaj ink'a'.

oxib': li xsumenkil ut li hu xch'utub'an tento tq'axtesi li tz'iib'leb'aal 3. kab'l re li molam re naq te'xxaqab' ut te'xtoj li tumin re xmuqb'al li kamenaq.55

XKAB' TASAL.LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A' NARU XB'AANUNKIL.

75 O'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li teneb'anb'il xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel re tenamit.56

Sa' li xna'aj k'anjel tento taawanq li rahok ib' li tuqtuukilal, li tiikilal, ut li usilal, re naq chi kama'an taawank maak'a' li ch'a'ajkilal. tento aj wi' xb'eeresinkil chi us li xhoonalil li k'anjel ut rilb'al li junjunq chi k'anjel li nab'aanuman sa' li junjunq chi molam. li chaq'rab' ha'in, Sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel wan xpaab'ankil ut xk'eb'al xpaab'ankil.

ha'an ha'in li xkomon li tento te'xb'aanu laj k'anjel:

994)

jun: Sa' xhoonalil li wa'ak re waleb', eb' laj k'anjel tento tewaanq 1. sa' xyaalal ut chaab'il li xwanjik.

kiib': tento te'xpaab' li xhoonalil li wa'ak re waleb' ut re hiilank, 2. k'eb'il re li junjunq.

oxib': Xxpaab'ankil li jalan chik chaq'rab' li te'xxaqab' li molam.3.

76 WAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xk'uub'ankil ut xjek'b'al xhoonal li k'anjel. Sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel wan xk'uub'ankil ut xjek'b'al xhoonal li k'anjel re li li molam li na'xb'eeresi ha'an ut re li junjunq chi molam li na'xjolomi li Xk'ub'lal li awab'ejilal. Sa' xb'een aj wi' wan xxaqab'ankil:

jun: li hulak sa' xhoonalil li k'anjel ut li xchaq'rab'il.1.

kiib': li xq'ehil ut li xhoonalil li xtiklajik ut raqik li k'anjel.2.

oxib': li xchaq'rab'il li xpaayil chi k'anjel re ixq ut re winq, jo'kan 3. aj wi' li chaab'il na'leb' chi rix li wanjik, chi rix li tiqib' ib' li tento te'xpaab' jo' naraj li junjunq chi k'anjel.

kaahib': li k'anjel li nab'aanuman chi rix li k'aak'alenk li tento 4. tb'aanu jun chi aj k'anjel.

oob': li k'amal ut junelik k'anjel li nab'aanuman chi sa' ut sa' jalan 5. chik molam.

Waqib': li jalan chik k'anjel li maak'a'eb' sa' xk'ab'a' li xaqab'anb'il 6. hoonal.

77 WUQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li hulak ut li wank sa' xhoonal li k'anjel. eb' laj k'anjel tento te'xpaab' chi ru li chaq'rab', li xchaq'rab'il li hulak ut li wank sa' xhoonal li k'anjel li xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab' ha'in, li txaqab' li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel, li txaqab' li junjunq chi molam ut li k'anjel li naraj jalan xchaq'rab'il.

re naq truuq xb'eeresinkil li xyeman, te'xxaqab' li na'leb' ha'in:

jun: sa' xb'een li junjunq chi aj k'anjel, wan xtz'iib'ankil ut xk'eeb'al 1. reetal li xhoonalil li okenk ut li relik sa' li k'anjel, li xhoonal li okenk ut xraqik chi wa'ak, re naq chi kama'an xb'aanu chi tz'aqal re ru li xk'anjel.

1005=

rilb’al li 67 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.57.

kiib': Naq junaq aj k'anjel na'b'ay chi xk'eeb'al reetal li okenk, chi 2. ru li chaq'rab' jan kutan xhulak ut li poyanam li ink'a' na'xk'e reetal li x'oken, chi ru li chaq'rab' ink'a' xhulak chi k'anjelak. laj k'anjel tento toj rix li i kiib' chi kok' ch'a'ajkilal ha'in. Sa' xb'een li najolomin li k'anjel wan xtuqub'ankil li kok' ch'a'jkilal ha'in, wi laj k'anjel sa' li kutan ha'an naq xk'ulman li kok' ch'a'jkilal xch'olob'li xyaalal k'a'ut kipalto'. Sa' xb'een laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, wan xtz'iib'ankil sa' li xhu li junjunq chi aj k'anjel li xhoonalil naq nahulak ut naq naraqe' chi k'anjelak ut naq ink'a' na'xtz'iib'a reetalil li okenk ut li relik sa' li k'anjel

chi xjunil ha'in nak'anjelak re xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak li poyanam ut re xq'usb'al re xchaab'ilob'resinkil li k'anjel.

oxib': Naq junaq poyanam na'xkanab' li xk'anjel naq toj maji' 3. xhoonalil li elk ut ink'a' xpatz' xleseens re li najolomin li k'anjel, tento toj rix li xmaak chi ru li chaq'rab'. kama'an xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab' laj k'anjel.

78 WAQXAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Junaj xhoonalil li k'anjel.57

Sa' li chaq'rab' ha'in, li junaj xhoonalil li k'anjel ha'an naq li poyanam nak'anjelak chi ru li chaq'rab'. kama'an na'xxaqab' li chaq'rab' ha'in.

oxib' paay ru li junaj xhoonalil li k'anjel ut ha'aneb' ha'in: chi kutan, chi q'eq ut sa' kiib' ru malaj li k'anjel li nab'aanuman naq na'ajman ru xb'aanunkil.

li junaj xhoonalil li k'anjel chi kutan, ha'an li nab'aanuman sa' xyanq li waqib' hoonal re eq'la ut waqib' hoonal re ewu. ka' aj wi' waqxaqib' hoonal wan re k'anjelak chi kutan ut kaahib' roxk'aal hoonal sa' li xamaan.

li junaj xhoonalil li k'anjel chi q'eq, ha'an li nab'aanuman sa' xyanq li waqib' hoonal re ewu ut waqib' hoonal re eq'la naq nasaqew sa' jalan chik kutan.

li junaj xhoonalil li k'anjel sa' kiib' ru, ha'an li nab'aanuman jun jachal chi kutan ut jun jachal chi q'eq. Nak'ab'a'in k'anjel chi q'eq naq li poyanam nak'anjelak kaahib' hoonal chi q'eq. ka' aj wi' wuqub' hoonal

10151


wan re k'anjelak chi q'eq ut Waqxaqlaju xka'k'aal rik'in lajeeb' xka'k'aal k'asal hoonal sa' li xamaan.

79 B'ELEELAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xhoonal li junaj xhoonalil li k'anjel. li xhoonal li k'anjel cho'q reheb' laj k'anjel re li roq ruq'b' li xk'ub'lal xjolomil awab'ej re li tenamit Wantemaal ha'an: b'eleeb' hoonal re eq'la toj oob' hoonal rik'in lajeeb' k'asal re ewu. li xhoonal li k'anjel cho'q reheb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li junjunq chi teepal li tenamit re Watemaal ha'an: Waqxaqib' hoonal re eq'la toj kaahib' hoonal rik'in lajeeb' xka'k'aal k'asal. li kiib' paay ru chi hoonal, tento xpaab'ankil chi ru li kutan luns toj b'iyers.

ka' aj wi' lajeeb' xka'k'aal k'asal wan re li wa'ak cho'q reheb' li poyanam li nake'k'anjelak chi ru li chaq'rab'. li hoonal ha'in k'eeb'il sa' xyanq kab'laju hoonal re wa'leb' toj kiib' hoonal re ewu. Sa' xb'een li nake'jolomin li molam, wan xjek'b'al li hoonal re wa'ak re naq laj k'anjel ink'a' tkanab' xb'aanunkil li k'anjel. li nake'jolomin li junjunq chi molam ink'a' naru te'xk'e xleseens laj k'anjel re xb'aanunkil jalan chik k'anjel cho'q reheb'. Wi ink'a' tpaab'amanq li chaq'rab' ha'in, eb' laj k'anjel tento te'xtoj rix.

li xhoonalil li wa'ak ut li hiilank, moko xkomon ta li k'anjel, ha'an naraj naxye naq laj k'anjel moko wan ta chi ru li chaq'rab'.

Naq najek'man li xhoonalil li k'anjel ut jalan chi ru li xaqab'anb'il sa' li raqal ha'in, malaj li xhoonalil li k'anjel li nab'aanuman chi q'eq malaj li kiib' ru, li najolomink li molam tk'uub' li jalb'enk ib' re naq chi xjunileb' laj k'anjel naru te'hiilank.58

10252

rilb’al li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 74,75,76, ut 79 raqal re li 59. xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.

XJUNLAJUHIL XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASAL XCHAQ'RAB'IL XPAAB'ANKIL LI WANK.

80 KAAK'AAL RAQAL. Chan ru xb'eeresinkil li tojb'amaak ut li isink sa' li k'anjel.59

re naq tb'eek li chaq'rab' ha'in, naxxaqab'an:

jun: ch'olob'ankil na'leb' chi yeeb'il: Sa' xb'een li najolomink li 1. molam, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu ch'ina ch'a'ajkilal sa' li xna'aj k'anjel ut xmaak ha'an ink'a' nab'eeresiman chi chaab'il li k'anjel sa' li molam. li najolomink li molam rik'in li xb'aanu li ch'ina ch'a'ajkilal te'xk'e rib' sa' aatin sa' junesal ut xtz'iib'ankil reetalil sa' li xkub'laltzolok re laj k'anjel.

kiib': ch'olob'ankil na'leb' chi tz'iib'anb'il: Sa' xb'een li najolomink li 2. molam, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu jun ch'a'ajkilal li moko jwal nim ta ut rik'in ha'in moko naru ta risinkil sa' li xk'anjel chi moko li xtojb'al. li ch'a'ajkilal ha'in tento xtz'iib'ankil sa' li xkub'laltzolok re laj k'anjel.

oxib': li isink sa' li k'anjel chi maak'a' tojok: Sa' xb'een li najolomink 3. li molam li nim xwankil, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu jun ch'a'ajkilal li moko jwal nim ta ut rik'in ha'an moko naru ta risinkil chi junajwa sa' li xk'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'. li isink k'anjel ka' aj wi' wan sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel. Naq nim b'ayaq li maak, ha'an li naxk'e ch'a'ajkilal re li komonil ut re xb'eeresinkil li k'anjel.

ha'an ha'in li xb'eehil re naq junaq aj k'anjel tento ch'anab'a li xk'anjel naq nim b'ayaq li maak:

a) Naq junaq aj k'anjel xb'aanu li maak, sa' xb'een li najolomink li molam wan xyiib'ankil li akta re b'eeresinkil li k'anjel ut sa' junpaat xyeeb'al resil li maak re laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak. rik'in li esil, tento xlaq'ab'ankil reetalil li akta li xyiib'aman.

10353

aa) Sa' xb'een li najolomink laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, wan xb'oqb'al laj k'anjel chi tz'iib'anb'il re naq chi ru oxib' kutan tch'olob' chi tz'iib'anb'il li xyaalal li maak xb'aanu ut k'utb'esi ma yaal malaj ink'a'.

b') chi rix ha'an naq ak xnume' li xq'ehil, ut ink'a' xhulak laj k'anjel chi xq'axtesinkil li hu b'ar xch'olob' chi tz'iib'anb'il li xyaalal li maak ut ink'a' xk'utb'esi ma yaal malaj ink'a xb'aanu, laj sik'ol eechej poyanam re k'anjel, tq'axtesi li eesilhu re li Xnimal ru aj k'anjel sa' li molam, re naq ttz'il rix ma naru malaj ink'a' risinkil laj k'anjel.

ch) Wi chi ru li Xnimal ru aj k'anjel li najolomink li molam, tento xch'anab'amkil li poyanam sa' li xk'anjel, naru txaqab' naq chi ru lajeeb' xka'k'aal kutan ink'a' tk'eman xtojb'al. li xnimal ru aj k'anjel tyiib' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li xxaqab'aman ut q'axtesinkil re laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak. tento xyeeb'al resil aj wi' re li poyanam li k'a'ru xxaqab'aman sa' xb'een. Nayiib'aman aj wi' li akta ut roksinkil li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix, ttz'iib'a reetalil ut chi rix ha'an xtaqlankil sa' li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq ink'a' te'xk'e xtojb'al.

ch') Wi chi ru li Xnimal ru aj k'anjel li najolomink li molam, ink'a' naru xch'anab'amkil li poyanam sa' li xk'anjel, sa' xb'een laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, wan xsik'b'al reeqaj li tojb'amaak li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in.

kaahib': Xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa: Sa' xb'een laj xaqab'ank 4. k'anjel wan xb'aanunkil ut li xb'eehil ha'an ha'in:a) li xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa nab'aanuman naq laj

k'anjel tb'aanu a yaal b'ar wan reheb' li maak xaqab'anb'il sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'. Xyiib'ankil aj wi' li akta ut xyeeb'al resil chi tz'iib'anb'il re laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak k'a'ru maak xb'aanuman. tento xlaq'ab'ankil reetalil li akta re naq rik'in ha'an ttam li xk'as ut wan oxib' kutan ajlanb'il naq xk'ul li eesilal re naq thulaq chi xch'olob'ankil li xyaalal li maak xb'aanu ut k'utb'esi ma yaal malaj ink'a'.

10454

li Xnimajwal xmolamil aj k’aak’alenel chaq’rab’ xxaqab’ sa’ li hu 1091-2005, * naq li na’leb’ ha’in xmux li Xnimal Xhuhil chaq’rab’.jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il 60. sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998rilb’al li rajlil 4) re li 74 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi ri xeb’ 61. laj k’anjel.

aa) chi rix ha'an naq ak xnume' li xq'ehil, ut ink'a' xhulak laj k'anjel chi xch'olob'ankil xyaalal li xmaak ut ink'a' xk'utb'esi ma yaal malaj ink'a xb'aanu. laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, tq'axtesi li eesilhu re laj xaqab'ank k'anjel, re naq ttz'il rix ma naru xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa sa' li xk'anjel.

*b') Wi laj xaqab'ank k'anjel naxk'e reetal naq li xk'utb'esiman moko tz'aqal ta re ru re xsachb'al li maak li xb'aanuman, naru tchaq'rab'i laj k'anjel chi junajwa. re xb'aanunkil ha'in tento xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa ut xtz'iib'ankil chi sa' k'a'ut x-isiman laj k'anjel sa' li xk'anjel. Aajel ru xyeeb'al resil re chi tz'iib'anb'il.

ch) Naq laj k'anjel xnaw chi tz'iib'anb'il naq ink'a' chik tk'anjelak, sa' junpaat tkanab' chi xb'aanunkil li xk'anjel ut laj sik'ol eechej poyanam tyiib' li akta re q'axtesink xna'aj k'anjel. risinkil oxib' xjalam uuch li Xsum k'a'uxl re xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa ut roksinkil li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel reetalil naq xq'axtesiman li xna'aj k'anjel. Sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l wan xk'ulb'al eb' li hu ha'in re naq ttz'il rix, t-tz'iib'a reetalil ut q'axtesi re li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re risinkil chi junajwa sa' li tusk'ab'a'ej re naq ink'a' chik te'xtoj.60

81 JUN RO'K'AAL RAQAL. Xb'ehil naq junaq poyanam tkanab' jun k'amal li xk'anjel, xb'aan xchape' xb'aan li chaq'rab', naq xe'xram li xsahilal wank ut li rahilal li naxk'ul naq laj raqol aatin yo xtz'ilb'al rix ma ttoj rix li xmaak sa' tz'alam malaj ink'a'. Jo' kan aj wi' chan ru li ka'sutq'iik sa' li xna'aj k'anjel.61

10555

jun: ch'anab'anb'il rik'in xk'anjel chi maak'a' xtojb'al.1. a) Naq junaq aj k'anjel xchape' xb'aan li chaq'rab' malaj xe'xxaqab'

naq txik sa' tz'alam. kiib' kutan wan naq xk'ul li chape'k, naq tye resil sa' junpaat re li Xb'eenil li najolomin li k'anjel.

aa) li Xb'eenil li najolomin li k'anjel sa' junpaat tsume' chi tz'iib'anb'il naq laj k'anjel tento tkanab' li xk'anjel chi maak'a' xtojb'al jo' najtil taawank sa' tz'alam. li Xb'eenil sa' junpaat tye resil reheb' laj sik'ol poyanam re k'anjelak re te'xyiib' li aakt re xq'axtesinkil li xna'aj re k'anjel ut chi rix ha'an yeb'al resil aj wi' reheb' laj b'ironel tumin re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit re naq ink'a' chik naru xtojb'al.

kiib': Wi junaq aj k'anjel traj ka'sutq'iik chi k'anjelak ut xchape' 2. xb'aan li chaq'rab', li xb'eehil re tsuq'iik ha'an ha'in:a) Naq li poyanam x-elk sa' tz'alam, tento tpatz' chi ru laj

xaqab'ank k'anjel naq te'xk'e wi chik li xk'anjel ut tq'axtesi li hu k'eb'il xb'aan li chaq'rab' b'ar na'xk'utb'esi naq maak'a' chik ch'a'ajkilal sa' xb'een. jo'kan aj wi' tq'axtas li hu b'ar tz'iib'anb'il li xb'e li po naq x-isiman sa' tz'alam.

aa) Naq laj xaqab'ank k'anjel, xk'ul li hu reetalil naq li poyanam xwan sa' tz'alam, laj xaqab'ank k'anjel tyiib' jun chik li hu b'ar naxye naq li poyanam ha'an tento tsutq'i chi k'anjelak. Ab'anan wan lajeeb'xka'k'aal kutan re naq te'xxaqab' wi chik sa' li xk'anjel. ut

b') Sa' li hu li xtaqla laj xaqab'ank k'anjel tento xq'axtesinkil re li poyanam li wan sa' tz'alam re naq sa' jun paat tk'ul wi chik li xk'anjel. laj sik'ol aj k'anjel re k'anjelak tyiib' li aakt re reechaninkil li k'anjel ut tyee wi chik resil sa' li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq te'xk'e li xtojb'al.

LI WANK SA' TZ'ALAM JUNK'AMOKAQ:a) Naq li poyanam x'elk sa' tz'alam tpatz' chi tz'iib'anb'il re laj

xaqab'ank k'anjel naq te'xsuq'esi sa' li xk'anjel ut tento tlaq'ab' xhuhil b'ar tz'iib'anb'il li xk'ab'a' li tz'alam ut li xq'ehil naq x'elk sa' tz'alam. li hu ha'in k'eb'il xb'aan li raqleb'aal aaatin.

aa) Wi li raqleb'aal aatin xkuy xmaak li poyanam chi ru li chaq'rab', xlaq'ab'ankil aj wi' xhuhul malaj reetalil.

10656


b') Naq laj xaqab'an k'anjel ak wan chik sa' ruq' li hu reetalil naq li poyanam xwan sa' tz'alam ut xkuye' xmaak, sa' xb'een wan xyiib'ankil li xsum k'a'uxl re awab'ejilal re naq tsuq'i sa' li xk'anjel chi ru lajeeb' xka'k'aal kutan, ajlamb'il sa' li kutan naq x'elk sa' tz'alam.

ch) li xsum k'a'uxl re awab'ejilal li xyiib'aman tento

li xsum k'a'uxl re awab'ejilal li xyiib'aman xb'aan laj xaqab'an k'anjel tento q'axtesinkil aj wi' re li poyanam ut ha'an sa' junpaat tsuq'i chi xchapb'al li xk'anjel. li ch'uut li naxsik' eechej poyanam re k'anjelak tyiib' li akta re chapok k'anjel ut troksi li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut rik'in ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix, tk'uula. chi rix ha'an tixtaqla resil re li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq te'xk'e sa' ajl re xtojb'al.

Naq laj xaqab'an k'anjel tnaw naq li poyanam ttoj rix li xmaak sa' tz'alam chi ru li chaq'rab', sa' junpaat tpatz' re li raqleb'aal aatin xhuhul reetalil li tojb'amaak ut rik'in li hu ha'an te'xchaq'rab'i chi junajwa li poyanam sa' li xk'anjel.

li ch'uut li naxsik' eechej poyanam re k'anjelak tyiib' li akta re xq'axtesinkil li na'aj k'anjel ut troksi li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut rik'in ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix, tk'uula. chi rix ha'an tixtaqla resil re li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq trisi li xk'ab'a' sa' li tusk'ab'a'ej ut ink'a' chik te'xtoj.62

82 KIIB' RO'K'AAL RAQAL. Chan ru xjolominkil li ka'sutq'iik chi k'anjelak. re xpaab'ankil li xaqab'anb'il sa' li Waqxaqlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab', tb'aanuman ha'in:

jun: li ani naraj ka'sutq'iik chi k'anjelak, xb'een wa tq'axtesi 1. li xpatz'om re li Xb'eenil li najolomin li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ut tch'utub' chi xjunil li napatz'aman re ut eb' li hu ha'in:

10757

a) Xtz'iib'ankil li xk'ab'a'chi tz'aqal re ru ut xkomon esil chi rix. aa) Xk'ab'a' b'ar wan li rochoch re te'xtaqla esil. b') Xk'ab'a' li molam malaj na'ajej b'ar kik'anjelak. ch) Xq'ehil joq'e x-isiman sa' li xk'anjel ut k'a'ut. ch') Xk'ab'a'eb' li k'anjel li kiwan sa' xb'een. e) resil li maak sa' li chaq'rab' ut rik'ineb' aj k'aak'alenel

tenamit. ee) tz'iib'ank reetalil naq yal li tuqub'anb'il k'a'uxl yiib'anb'il xb'aan

li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, ut h) kiib' li hu reetalil naq chaab'ileb', tz'iib'anb'il xb'aan laj nawonel

chaq'rab', xb'eenil poopol malaj xb'aan li ruuchil awab'ej.

kiib': Wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li 2. xchaq'rab'il k'anjel tyiib' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li ka'okenk.

oxib': li tuqub'anb'il k'a'uxl ha'an tento xyeb'al resil cho'q re li naraj 3. okenk ut xtz'iib'ankil sa' li hu ut xk'uulankil sa' li xna'aj.

Naq ak xe'xsume' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li ka'okenk, li poyanam naru taa-ok chi k'anjelak sa' jun x-ak' k'anjel chi ru li chaq'rab' ut tento tsume' li yalb'a'ix re naq te'xsik' cho'q aj k'anjel sa' xyaqeb' li xkomon.

XKAB'LAJUHIL XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALEB' LI K'UULEB'AAL HU UT LI TZ'IIB'ANK K'AB'A'EJ

83 OXIB' RO'K'AAL RAQAL. Xxaqab'ankil li xtz'iib'ankiil reetalil k'a'b'a'ej. re xpaab'ankil li wan sa' li Waqxaqib' roxk'aal raqal re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een xyiib'ankil jun na'aj b'ar tk'uulaman: li k'ab'a'eb' laj k'anjel, li xk'anjel li junjunq, li xtuminal li xwanjik, li Xk'ub'laltzolok re naq chi kama'an li Xk'ub'lal li awab'ejilal tril ut tz'il rix ma tiik li poyanam.

re xk'eb'al sa' ajl li na'ajej b'ar nak'uulaman xk'ab'a' chi xjunil, li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een xtuqub'ankil eb' li k'uuleb'aal na'aj ut ha'aneb':

jun: Xsumenkil naq te'k'anjelak sa' li tenamit watemaal eb' laj ab'lil 1. poyanam.

10858

kiib': Xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib'.2.

oxib': Xjalb'aleb' xna'aj b'ar nake'k'anjelak.3.

kaahib': Xtaqsinkil xnimal k'anjel chi junajwa ut chi k'amal.4.

oob': eb' li ruuchil laj k'anjel.5.

Waqib': Xchaq'ab'inkil laj k'anjel chi junajwa ut chi tz'iib'anb'il.6.

Wuqub': isink chi junajwa sa' li xk'anjel7.

Waqxaqib': risinkil laj k'anjel chi ru li xk'anjel naq toj yo xk'utb'al 8. manaruhank chi k'anjelak.

b'eleeb': risinkil laj k'anjel chi ru li xk'anjel naq isimb'il li na'aj 9. k'anjel.

lajeeb': kanab'ankil li k'anjel.10.

junlaju: eb' li leseens li wan ut maak'a' xtojb'al, naq wan malaj 11. maak'a' xyaalal.

kab'laju: tenq' re xtojb'al li tzolok12.

oxlaju: hiilal xb'aan yajel, xaqab'anb'il xb'aan li Xchaq'rab'il li usilal 13. cho'q reheb' li komonil.

kaalaju: hiilal xb'aan k'ulb'il rahilal, xaqab'anb'il xb'aan li Xchaq'rab'il 14. li usilal cho'q reheb' li komonil.

o'laju: hiilal xb'aan xk'irajib'aal yaj aj ixq, xaqab'anb'il xb'aan li 15. Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil.

Waqlaju: Xchaq'rab'il li tojb'amaak.16.

Wuqlaju: Na'aj sa' li k'anjel ink'a' natojman, por oposición o sin 17. oposición.

Waqxaqlaju: Xtz'aqob'resinkil li xb'een xtojb'al re li poyanam18.

b'eleelaju: tz'ilok ix ut yalb'a'ix.19.

junmay: Xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak laj k'anjel.20.

jun xka'k'aal: tenq'aal cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel k'eb'il xb'aan 21. li Awab'ej.

kiib' xka'k'aal: li hilank xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.22.

oxib' xka'k'aal: eechanink k'anjel ut q'axtesink li xna'aj xb'aan li 23. k'amal manihink re laj tz'aqal eechal re.

10959

kaahib' xka'k'aal: tenq' chi tuminal ut li q'axtesinkink ch'ina 24. k'ajkamunk.

oob' xka'k'aal: isink k'anjel xb'aan xkamk.25.

Waqib' xka'k'aal: q'ajkamunk26.

Wuqub' xka'k'aal: risinkil xna'aj k'anjel chi junajwa.27.

Waqxaqib' xka'k'aal: Xjalb'aleb' xna'aj b'ar nak'anjelaman.28.

b'eleeb' xka'k'aal: Xka'k'ehok k'anjel ut xk'eb'al xloq'al li junjunq chi 29. xna'aj k'anjel.

lajeeb' xka'k'aal: Xtz'aq xkutan k'anjelamb'il.30.

junlaju xka'k'aal: tenq' re xmuqb'al kamenaq, ut.31.

kab'laju xka'k'aal: Wan chik xkomon.32.

Ab'anan laj xaqab'ank k'anjel tyoob'xna'aj re xk'uulankil xk'ab'a' laj k'anjel ut rajlal po tento te'xtaqla chi tz'iib'anb'il malaj rik'in surxokleb' chi xjunil li esilal chirixeb' laj k'anjel li xtz'iib'aman sa' li kab'laju xka'k'aal chi na'leb'. li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een xyoob'ankil li k'uub'k'anjel, Xch'uut k'ab'a'ej k'uub'anb'il ut k'uulanb'il sa' junaq xna'aj, re naq taawanq li esilal chi junelik ut chi jo'ka'an chaab'il xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam re li tenamit.

tento xk'uulankil li esil ha'an, ka' aj wi' chi ru kiib' chihab'.

Wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xk'uulankil ut xtz'iib'ankil eb' li na'leb' ha'in:

ROXLAJUHIL XK'AB'A'IL

JUNAATAL TASALEB' LI CHAQ'RAB' NANUME' XWANKIL, LI XRAQIK UT LI

XSACHB'IL WANKIL.

84 KAAHIB' RO'K'AAL RAQAL. Wan chik xkomon li k'a'ru tk'ulmank ut ink'a' ilb'il. li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel ut li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' laj k'anjel, te'wanq sa' aatin malaj chi junjunqal, te'xtuqub' li k'a'ru tk'ulmanq ut ink'a' ilb'il malaj xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li xaqab'anb'il chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel.

11050

85 OOB' RO'K'AAL RAQAL. Xjolomilatq li na'leb'. li xjolomilatq li wank sa' xtiklajik li junjunq raqal re li chaq'rab' a'in, maak'a' junaq xyaalalil ut ink'a' truuq xpatz'b'al cho'oq xtz'aqob' li naxxjulika ut li xyaalalil li chaq'rab'.

86 WAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Sachb'il xwankil. Nasachman xwankil chi xjunil li na'leb' li ink'a' na'xk'am rib' rik'in li xchaq'rab'il li chaq'rab' ha'in ut ha'aneb' ha'in: rajlil li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal c.m. 39 -70 ut li eb' li rajlil Sumk'a'uxl re Awab'ejilal: 818 – 85; 1077 – 87; 1222 – 88; 232 – 94; 559 – 94; 142 – 96.63

87 WUQUB' RO'K'AAL RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li chaq'rab'. li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal ha'in xxaqli xwankil hulajaq naq xe'xpuktas sa' li Puktesib'aal hu re Awab'ejilal.


1115!

TUSLEB’AAL AATINAcuerdo de nombramiento = Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel

Acuerdo ministerial de remo-ción

= Sumk'a'uxl re Awab'ejilal re risinki-leb' laj k'anjel

Acuerdos Gubernativos de nombramientos

= Xsumk'a'uxl re awab'ejilal chi rix li xaqaab’ank k’anjel.

Antecedentes penales = Xhuhul resil li maak sa' li chaq'rab'

Antecedentes policiacos = Xhuhul resil li maak rik'ineb' aj k'aak'alom tenamit

clases pasivas = Xmolamil xhiilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab'

Dirección de la Oficina Nacio-nal de Servicio civil

= li najolomink li k'anjel sa' li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel

Dirección General de la Policía Nacional civil y sus dependen-cias

= Xmolamil aj k’ak’alom tenamit ut eb’ li roq ruq’ li molam ha’in.

Dirección General del Sistema Penitenciario y sus dependen-cias

= Xmolamil aj k’ak’alom tz’alam, ut eb’ li roq ruq’ li molam ha’in.

Doctrina de la administración de personal en el servicio público

= li xtij re xb’eeresinkil laj k’anjel chi ru tenamit

entidades autónomas = molam li naril rib' xjunes.

entidades descentralizadas = molam li wankeb' sa' li jun junq chi na'ajej

entidades semiatónomas = molam li na'xroyb'eni xtaqlahom jalan

instituto Guatemalteco de Se-guridad Social

= Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil

manual de evaluación del Desempeño

= tasal hu li na’xch’olob’ xtz’ilb’al rix xk’anjel li poyanam

1125"

ministerio de Finanzas Públicas = li xmolamil aj tz’ilol rix xtuminal li tenamit

ministerio Público = Xmolamil aj tz'ilol rix ch'a'ajkilal

Nombramientos = eb’ li xxaqab’ank k’anjel.

Oficinas Regionales de Adminis-tración de recursos humanos

= Sa' li junjunq chi xteepalil wan li tz'iib'leb'aal kab'l re xb'eeresinkil li eechej poyanam.

Partida presupuestaria = rajlil sachomj li k'anjel.

régimen de despidos = Xchaq’rab’il li xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa.

régimen de salarios = Xchaq'rab'il li tojleb'

régimen disciplinario = Xchaq’rab’il li wank sa' komonil

reglamento de la ley de servi-cio civil

= Xchaq’rab’il xpaab'ankil li xaqab'nb'il k'anjel chi ru li chaq'rab'

reglamento General de evalu-ación del Desempeño

= Xchaq'rab'il xpaab’ankil li xtz’ilb’al rix li xk’anjel li poyanam

Servicio por oposición = eb’ laj k’anjel sik’b’ileb’ ru.

Servicio sin oposición = eb’ laj k’anjel li moko sik’b’ileb’ ta

Servidores públicos = eb' laj k'anjel re li Xk'ub'lal Xjolo-mil tenamit

unidad de Administración = Xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit

unidad de recursos humanos = Aj sik’ol eechej poyanam re k'anjelak

Prestaciones laborales = Xtz’aq xtojb’al li xkutan tojb’il xb’aan li chaq’rab’

bono de transporte = tenq’ re xb’eeleb’aal

honorario = k’ajkamunk

bono por antigüedad = tenq’ chi rix xjunxilal

bono vacacional = Xtz’aq xhiilal laj k’anjel

bono profesional = Xb’een xtz’aq xtzolb’al

1135#

Bonos monetarios y bonifica-ciones

= tenq’ chi tuminal ut xq’axtesinkil ch’ina k’ajkamunk

montepío = tojok chi rix xhiilajik.

Pensiones = k’ajkamunk

jubilación = raqok k’anjel

Aguinaldo = Xmaataneb’

Salario = tojleb’

código civil = Xchaq'rab'il tiikil poyanam

código Procesal civil = Xchaq’rab’il xb’eeresinkil xch’a’jkilal li poyanam

código mercantil = Xchaq’rab’il li loq'ok ut li k'ayink

indemnizaciones = Xtz’aq xkutan k’anjelamb’il

Prestaciones postumas = tenq’ re xmuqb’al li kamenaq

rentas internas = Xnimal xmolamil li xokleb’aal tumin

1145$

w o y e i q’ij, u - onsec.gob.gt traducción, edición e impresión se financió con fondos del...

Documents