UNIDADE 1UNIDADE 1

O ESPACIO XEOGRÁFICO O ESPACIO XEOGRÁFICO ESPAÑOL: O RELEVOESPAÑOL: O RELEVO

Borja Campos SeijoBorja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)I.E.S García Barbón (Verín)

1. O ESPACIO XEOGRÁFICO 1. O ESPACIO XEOGRÁFICO ESPAÑOLESPAÑOL

España: Que é?: estado europeo de ½ millón de Km².

Onde?: zona temperada no Hemisferio N. En Europa entre Atlántico e Mediterráneo.

Que inclúe?: Península Ib., 2 cidades autónomas (Ceuta e Melilla), o arquipélago canario (Pal, Hie, Gom, Ten, GC, Fuer e Lanz) e o balear (Mall, Men, Eiv, For e Cab).

Que implica isto?: gran diversidade natural (relevo, clima, vexetación, augas) diversidade actividades económicas variedade de paisaxes humanas.

2. RELEVO PENINSULAR2. RELEVO PENINSULARRelevo = conxunto de formas da superficie terrestre.

2 factores ou causas do relevo: forzas internas da Terra e procesos externos (clima, auga, seres vivos…).

Trazos relevo peninsular: Forma maciza: por gran anchura e costas rectilíneas limitada influencia marítima.

Elevada altitude: + de 600 m de media debido, a cordilleiras altas e Meseta.

Relevo montañoso na periferia escasa influencia do mar

3. TIPOS DE UNIDADES 3. TIPOS DE UNIDADES MORFOESTRUCTURAISMORFOESTRUCTURAIS

4 grandes tipos de unidades atopamos na Península: Zócolos: - Chairas formadas no Paleozoico por

aplanamento das cordilleiras anteriores. - Materiais silíceos (granito, lousa, cuarcita…)- Ríxidos os novos empuxes os rompen.- Parte oeste da Península.

file:///Users/esteryborja/Desktop/20070410klpgeodes_82.Ies.SCO.jpg

file:///Users/esteryborja/.Trash/20070410klpgeodes_82.Ies.SCO.jpg

Macizos: - Antigo zócolo levantado no Terciario por oroxénese alpina.

- Materiais paleozoicos silíceos.

- Cumes suaves e redondeadas por erosión.

- Serras interiores da Meseta (Sistema Central e Montes de Toledo) e Macizo Galaico.

file:///Users/esteryborja/Desktop/Teleno.JPG

file:///Users/esteryborja/Desktop/1862481961_c81c01c6b7.jpg

Cordilleiras de pregamento:

- grandes elevacións montañosas aparecidas no Terciario.

- Materiais sedimentarios pregados.

- 2 tipos:

a) intermedias: materiais pregados nos bordes dos zócolos (S. Ibérico, C. Cantábrica).

b) alpinas: pregamento materiais de fosas mariñas (Pireneos, C. Béticas).

file:///Users/esteryborja/Desktop/188040.JPG

file:///Users/esteryborja/Desktop/pirineos.jpg

EVOLUCIÓN XEOLÓXICA DA

TERRA

file:///Users/esteryborja/Desktop/pangea-continental-drift.gif

Concas sedimentarias:- Zonas afundidas no Terciario.- Cheas de sedimentos.- 2 tipos:

1) Concas por afundimento dun bloque do zócolo. (Douro, Texo…).

2) Prealpinas: aos lados das cordilleiras alpinas (Ebro, Guadalquivir).

file:///Users/esteryborja/Desktop/2011_9_6_7gYGI0QpIzQvCzkGeDykR2.jpg

4 EVOLUCIÓN UNIDADES 4 EVOLUCIÓN UNIDADES MORFOESTRUCTURAISMORFOESTRUCTURAIS

Precámbrico: - 4000 – 600 millóns BP.

- Levantamento banda arqueada de NW a SE. (Galicia, M. Toledo e S. Central).- Lousa e gneis.- Posteriormente arrasada por erosión e inundada polo mar.

Paleozoico (Primario): - 600 – 225 millóns.- Oroxénese herciniana levantamento cordilleiras: Macizo Hespérico (W), Macizo Aquitania (N), Catalano-Balear (NE) e Bético-Rifeño (SE).- Granito, lousa, cuarcita.

- Arrasados por erosión ao final do Primario.

file:///Users/esteryborja/Desktop/evolucion-geologica.jpg

Mesozoico (secundario):225 – 68 millóns BP.

Periodo de calma.

Erosión e sedimentación aplanamento cordilleiras hercinianas e recheo de concas sedimentarias.

Terciario:68 – 2 millóns BP.

Oroxénese alpina cordilleiras alpinas a partir de materiais depositados nas fosas entre os macizos antigos Pireneos e C. Béticas.

file:///Users/esteryborja/Desktop/evolucion_geologicoa_iberia.jpg

file:///Users/esteryborja/Desktop/UnidadesPeninsula.GIF

- Formación depresións prealpinas entre as novas cordilleiras e o macizo antigo (Ebro e Guadalquivir).

- Inclinación Meseta hacia Atlántico dirección ríos rede fluvial.

- Formación rebordos montañosos da Meseta (Cantábrica, S. Ibérico, Serra Morena).

- Zócolo Meseta (materiais ríxidos) fracturación por movementos e tensións fracturas e fallas estructura xermánica = bloques levantados (horst) e afundidos (graben):

a) Horst Macizo Galaico e Cordilleiras interiores (Central e M. Toledo).

b) Grabens depresións interiores Meseta.

file:///Users/esteryborja/Desktop/20070410klpgeodes_54.Ees.SCO-3.png

Cuaternario: - 2 millóns BP – hoxe.

- 2 procesos:

a) Glaciarismo:

Só nas cordilleiras máis altas (Pireneos, Béticas, Cantábrica, Central e Ibérico)

2 tipos:

A. Glaciares de circo (só a cabeceira).

B. Glaciares de Val (con circo e val en forma de U), éstes só nos Pireneos.

b) Terrazas fluviais: por alternacia glaciar:(A) Nos periodos glaciais agua xease ríos perden forza erosiva acumulación depositos.(B) Nos periodos posglaciais temperatura fúndese o xeo ríos recuperan caudal e forza erosiva.(C) Afundimento leito e deposición aluvións aos lados terrazas.(D) Sucesivas glaciacións e interglaciacións terrazas graduadas.

3. O ROCHEDO PENINSULAR E OS 3. O ROCHEDO PENINSULAR E OS TIPOS DE RELEVOTIPOS DE RELEVO

3 tipos de áreas de acordo coa naturaleza do rochedo (sílicea, calcaria e arxilosa).

3.1 Área silícea3.1 Área silícea

W Península (Galicia, León, Estremadura) C. Cantábrica, Central, M. Toledo e S. Morena.

Rochas antigas (Precámbrico e Primario). Sobre todo granito = rocha cristalina, ríxida. 2 formas de alteración:

Química: por auga en profundidade areas pardoamarelas (vales e zonas de escasa pendente).

Física: a partir de diáclases (fracturas). 2 tipos segundo a altitude:

a) Alta montaña: as rochas rompen ao filtrarse auga polas diáclases e xearse crestas agudas e escarpadas (agullas), e pedreiras (acumulación rochas ao pé das montañas).

b) Zonas menos altas: se as diáclases son paralelas escamación (disgregación lenta) do granito paisaxe ondulada (domos). Se son perpendiculares fragmentación bolas berrocais 3 formas:

Tores (amoreamento de bolas).

Rochas cabaleiras (bolas en equilibrio).Caos de bolas (disposición caprichosa nas ladeiras).

3.2 Área calcaria3.2 Área calcaria

Montes Vascos, E de C. Cantábrica, S. Ibérico, parte C. C. Catalana, Subbética.

Sedimentos do Secundario. Destaca a calcaria = rocha dura pero fácil de disolver coa auga (diáclases) relevo cárstico formas:

Lapiás ou lenares: cavidades e surcos, varios tipos:

- lapiás de vertente.

- lapiás lineal.

- lapiás en mesa: extensas superficies entre eles.

Gargantas ou foces: vales estreitos e profundos, con vertentes abruptas.

Poljes: vales cerrados con fondo chan, percorridos por ríos, que desaparecen por un sumidoiro (ponor) e continúan subterraneamente. Cando polje se inunda lago.

Dolinas: cavidades orixinadas por auga estancada. Formas diversas (circulares, de pozo…) e unirse uvalas (trazado complicado).

Covas: por infiltración de auga por fisuras circulación subterránea Estalactitas (auga pinga do teito) e estalagmitas (auga depositada no chan). Auga regresa á superficie por mananciais ou “ollos” dun río (Guadiana).

Simas: aberturas estreitas que comunican superficie e covas.

3.3 Área arxilosa3.3 Área arxilosa

Depresións submesetas, Ebro, Guadalquivir e chairas costeras mediterráneas.

Materiais sedimentarios pouco resistentes (arxilas, xesos…)

Relevo horizontal e pregamentos posteriores relevo suavemente ondulado. Erosión rápida por brandura.

Nas zonas de alternancia sequía-choivas torrenciais, e non existe cobertera vexetal (SE Península) cárcavas (fisuras estreitas e profundas) por arroiada badlands (sucesión de cárcavas)

3.4 Relevo por erosión diferencial3.4 Relevo por erosión diferencial

Aparece nas tres zonas anteriores. Erosión diferente según o tipo de materiales distintos relevos en función a inclinación dos estratos:

a) Estratos horizontais: rede fluvial separación plataformas (páramos) con estrato duro e horizontais e vales (estratos brandos). Erosión desgaste dos flancos dos páramos cerros testemuña (outeiros de cumio horizontal) antecerros (antigos cerros que perderon o estrato duro. Exemplo: Depresións Ebro e Guadalquivir.

b) Estratos con inclinación suave:

alternancia estratos duros e brandos erosión diferencial costas con dorso (duro) e fronte (brando). Erosión Retroceso das costas cerros testemuña e antecerros.

c) Estratos pregados: 2 tipos:

Relevo apalachense: orixe = relevo herciniano erosionado rexuvenecemento alpino reactivación erosión diferencial crestas paralelas (estratos duros) de altura similar e depresións (estratos brandos). Exemplos: Vales asturianos, Montes Toledo e S. Morena.

Relevo xurásico:

Alternacia pregamentos convexos (anticlinais) e cóncavos (sinclinais). Nos anticlinais, erosión vales perpendiculares ó cumio (cluses) e paralelos ao cumio (combes). Baleiramento anticlinais por erosión levantamento sinclinais (sinclinal colgado) inversión de relevo. Exemplos: cordilleiras novas (S. Ibérico, Cantábrica, Pireneos, Béticas).

3. AS GRANDES UNIDADES 3. AS GRANDES UNIDADES MORFOESTRUCTURAIS DO RELEVO MORFOESTRUCTURAIS DO RELEVO

PENINSULARPENINSULAR

4 tipos de unidades:

1) Meseta.

2) Bordos montañosos da Meseta (Galaico, Cantábrica, Ibérico e Serra Morena.

3) Depresións exteriores (Ebro e Guadalquivir).

4) Cordilleiras periféricas (Pireneos, Vascos, Costero-Catalana e Béticas).

4.1 A Meseta4.1 A Meseta

Unidade fundamental do relevo peninsular.

Chaira elevada, resto do Macizo Hespérico (Paleozoico), arrasado por erosión meseta.

Podemos diferenciar tres unidades nela:

a) Antigo zócolo paleozoico: W peninsular (Salamanca, Estremadura). Erosión deixou ao descuberto os materiais primarios penechairas (superficies de erosión con ondulación suave), montes illa (relevos residuais de estrato duro) e gargantas (ríos).

b) Serras interiores:

- Orixe terciario por leventamento bloques do zócolo na oroxénese alpina.

- Rochedo primario (granito, lousa…) e cimas suaves.

- 2 serras: Sistema Central (relevo máis vigoroso división da Meseta en dúas, destacan Guadarrama, Somosierra ou Gredos) e Montes de Toledo (máis suave divide en 2 á submeseta sur, destaca Serra Guadalupe

c) Concas sedimentarias interiores á Meseta:

- Orixe terciaria. Oroxénese alpina levantamentos e afundimentos concas que se encheron de sedimentos, brandos na parte inferior (areas, arxilas,…) e duros na superior (calcarias…).

Exemplos: conca da submeseta norte e da submeseta sur.

Nelas aparecen os seguintes relevos: páramos (superficies planas e elevadas de estrato resistente, ex: A Alcarria ou A Mancha), e campiñas (chairas baixas e onduladas percorridas por ríos, formadas por páramos erosionados, ex: Douro, Texo…).

4.2 Bordos montañosos da Meseta4.2 Bordos montañosos da Meseta

Orixe terciaria por rexuvenecemento de bloques da Meseta ou pregamento de materiais depositados no secundario nos bordos da Meseta.

4 grandes unidades:

Macizo Galaico-Leonés:

- Antigo ángulo NW do zócolo da Meseta rexuvenecemento terciario pregamento.

- Materiais paleozoicos e cumios suaves e arredondeadas con multitude de fallas.

- Serra Segundera, Os Ancares,…

II. Cordilleira Cantábrica: 2 sectores diferentes:

a) Sector W:

- Macizo Asturiano.

- Materiais paleozoicos (zócolo) rexuvenecidos na o. alpina, con dureza diferente relevo apalachense (W).

- Relevo calcario no leste (Picos de Europa) con maior altura.

b) Sector E.

- Montañas Cantábricas.

- Materiais secundarios calcarios e pregados no terciario.

- Exemplos de relevo xurásico.

III. Sist. Ibérico:

- Materiais secundarios no bordo oriental do zócolo pregados na o. alpina.

- Núcleos con materiais paleozoicos.

- 2 sectores:

a) Norte: dirección NW-SE. Maiores alturas.Destacan Serra Demanda (1ª) e Moncayo (2ª).

b) Sur: división en 2 interior ou castelá (Albarracín, 1ª; Serranía de Cuenca, 2ª) e exterior ou aragonesa (Javalambre, 2ª), separadas por fosa téctonica de Calatayud (materiais 3º).

IV. Serra Morena:

- Non cordilleira, senón brusco escalón de separación Meseta e D. Guadalquivir.

- Gran flexión fracturada en moitos puntos, producida por empuxe de leventamento das Cordilleiras Béticas.

- Rochedo paleozoico.

4.3 Depresións exteriores.4.3 Depresións exteriores.Concas prealpinas que, tras oroxénese alpina, quedaron entre cordilleiras alpinas e macizos antigos.Forma triangular, cheas de sedimentos terciarios e cuaternarios relevo horizontal.

1) Depresión Ebro: - Paralela aos Pireneos, pechada por éstes, S. Ib, e

C. C. Catalana.- Orixe nun Macizo (do Ebro) erosionado e afundido

depresión inundada por mar e logo pechada lago ata finais do 3º val do Ebro.

- Por tanto materiais mariños e continentais, grosos nos bordos montañosos (conglomerados) e finos no centro (areas, xesos,…) con diferente dureza relevo diferente.

2) Depresión Guadalquivir:

- Paralela a Cordilleiras Béticas.

- Primeiro estivo aberta ao mar lago litoral colmataxe marismas depresión por acumulación materiais sedimentarios (areas, arxilas…).

- Relevo de campiñas onduladas con mesas e cerros testigo.

4.4 Cordilleiras exteriores.4.4 Cordilleiras exteriores.Orixe terciaria (alpina) por pregamento materiais depositados nas fosas oceánicas bética e pirenaica entre macizos antigos. 4 cordilleiras:

a) Pireneos: 3 zonas:- Zona axial: rochedo

paleozoico (herciniano) rexuvenecido por oroxénese alpina relevo + alto e abrupto (Aneto, Monteperdido…).

- Prepireneos: sur da zona axial. Materiais calcarios 2º erguidos na o. alpina. Menor altura e división en dúas (interiores ou exteriores á zona axial).

- Depresión media: estreita depresión entre serras interiores e exteriores prepirenaicas

b) Montes Vascos: Rochedo calcario, escasa altura e formas suaves. Destacan Aralar e Peña Gorbea.

c) Cordilleira Costeiro Catalana:- Separada dos Pireneos por fallas.- No norte materiais 1º levantados no 3º. No sur materiais calcarios 2º pregados no 3º.- 2 alineacións: unha paralela á costa e outra interior + alta, separadas por unha depresión ou fosa tectónica chea de materiais 3º e 4º (vales).

d) Cordilleiras Béticas: Gran complexidade xeolóxica.Maiores alturas da Península (Mulhacen).3 conxuntos:

Cordilleira Penibética: Bordea a costa. Materiais 1º do antigo macizo herciniano elevados

no 3º. Serra Nevada (Mulhacen e Veleta). Cordilleira Subbética: Interior. Materiais secundarios depositados polo mar na fos

bética, tanto duros como brandos pregamento mantos de corremento (materiais desprazados) de sur a norte a distancias considerables da orixe.

Depresión intrabética:

- Entre ambas.

- Dividida en varias depresións pequenas (Antequera, Guadix, Ronda …).

- Materiais terciarios badlands.

5. O RELEVO COSTEIRO PENINSULAR5. O RELEVO COSTEIRO PENINSULAR5.1 Costas atlánticas.

Podemos diferenciar tres sectores costeiros:a) Costa cantábrica:

- Rectilínea, con acantilados e rasas e pequenas rías.

- Acantilados: costas que penetran con forte pendente no mar. Orixe: erosión que vai retrocedendo o acantilado. Formas asociadas: covas mariñas, arcos mariños (erosión na parte inferior) e farallóns (agudas rochosas sobre o mar, tras perder o arco a parte superior).

- Rasas: serras paralelas á costa. As + baixas con cumio plano. Nas + altas desapareceu o cumio plano por erosión.

b) Rías galegas:

- Orixe nun relevo montañoso pouco vigoroso, con gran cantidade de fallas ocupadas pola rede fluvial invasión dos vales dos ríos polo mar (varios Km) Rías.

c) Costa atllántica andaluza: varios tipos de relevo:

- Marismas: chairas de lama no interior das baías. Orixe: sedimentos depositados polos ríos, que logo son cubertos polas mareas colmatación de sedimentos marismas (con vexetación salobre)

- Frechas litorais: liñas de area que prolongan as costas rectilíneas cara o interior dunha baía, normalmente curvadas (gancho). Orixe: transporte da area cara a baía por deriva litoral (corrente de auga paralela á costa). Unión de varias frechas cordón litoral (barra continua de area paralela ao litoral).

- Dunas: montículos de area típicos das costas areosas. Orixe en transporte e deposición de area polo vento. Forma disimétrica 2 caras: barlovento (perfil suave e convexo) e sotavento (abrupto e cóncavo)

5.2 Costas mediterráneasDiferenciamos 3 sectores:

a) Costa bética: - Dende Xibraltar a Cabo de la Nao (Alicante).- Costa acantilada (Cordilleiras Béticas) con seccións de costa

baixa.- Tamén campos de dunas e albufeiras (Mar Menor) = lago

salgado separado do mar por cordón litoral, que pode ter saida ao mar finalmente convértese en marisma por colmatación de sedimentos.

- Dende finais 3º costa bética terrazas mariñas = antigas praias que quedaron + altas co nivel do mar (por retroceso mar ou elevación costa).b) Golfo de Valencia: Dende Cabo La Nao ata Delta do Ebro

Formas:- Praias: acumulación depositos mariños e terrestres.- Albufeira (Valencia)

- Deltas: saíntes costeiros que se forman cando o río achega + sedimentos dos que pode redistribuir ao mar.

- Tómbolos: barras areosas que unen illotes rochosos á costa. Son dobres cando únense 2 barras areosas lagoa no medio.

c) Litoral catalán: dende Delta Ebro á Costa Brava. Formas: Deltas, costas acantiladas (C. Brava) e praias.

RELEVO INSULARRELEVO INSULAR1. ARQUIPÉLAGO

BALEAR. Illas Baleares = prolongación de

´2 cordilleiras alpinas: Béticas e Costeiro-Catalana.a) Mallorca e Eivissa = Fragmentos emerxidos da Subbética, en Mallorca 3 conxuntos:

- Serra Tramuntana (N), calcaria e miores alturas arquipélago (Puig Maior).

- Serras LLevant (E), calcarias de menor altura.

- Depresión central: relevo suave e rochedo arxiloso.

- Eivissa e Formentera: repiten esquema mallorquín:

Cordillera calcaria ó N Eivissa e outra ao leste Formentera e depresión central.

b) Menorca: ligada a CCC. Metade N: montañas 1º de formas baixas e suaves. Metade S: chaira de materiais calcarios.

Costa balear: acantiladas nas zonas montañosas e con praias longas e areosas nas zonas baixas e cauces de augas.

2. ARQUIPÉLAGO CANARIO2. ARQUIPÉLAGO CANARIO

Natureza volcánica.Orixe 3º. Oroxénese alpina fracturas no fondo do Atlántico ascensión de magmas illas.Tipos de relevo:

1) Conos volcánicos: algúns activos en Tenerife, A Palma e Lanzarote.

2) Caldeiras: grandes cráteres circulares orixinados por afundimento de conos volcánicos (Caldeira de Bandama, GC; e Cañadas, Ten)

3) Malpaíses: Terreos abruptos formados ao solidificarse a lava rápido forma de ondas ou bloques.

4) Diques e roques: erosión deixa ao descuberto antigos canles de emisión de lava (diques) ou antigas chemineas dos conos volcánicos (roques).

5) Barrancos: vales curtos, estreitos e escarpados creados por torrentes no relevo volcánico.

6) Glacis: ramplas de pendente moderada ó pe de vellos relevos formadas por depósitos de torrentes (Lan e Fuert.)

- Costas canarias: varias veces reformadas por erupcións volcánicas. 2 formas principais: a) acantilados.b) praias: con diferencias entre illas occidentais (escasas por estreita plataforma litoral e illas orientais (máis areosas por ancha plataforma).