Tsunami eta lurrikarakTsunami eta lurrikarak

AurkibideaAurkibidea

TsunamiakTsunamiak• Zer diraZer dira• Nola sortzen diraNola sortzen dira• Izandako tsunamiakIzandako tsunamiak• MegatsunamiakMegatsunamiak

LurrikarakLurrikarak• Zer diraZer dira• Nola sortzen diraNola sortzen dira• Izandako lurrikarakIzandako lurrikarak• Nola neurtzen diraNola neurtzen dira

TsunamiakTsunamiak TsunamiTsunamia olatu edo a olatu edo

olatu talde bat da, olatu talde bat da, itsasoko ur kopuru itsasoko ur kopuru handia bertikalki eta handia bertikalki eta laster desplazatzen laster desplazatzen denean sortua. denean sortua. Fenomeno natural hau Fenomeno natural hau lur gaineko zein lur gaineko zein itsaspeko lurrikara, luizi, itsaspeko lurrikara, luizi, sumendi erupzio zein sumendi erupzio zein meteorito handien talka meteorito handien talka batek sortua izan batek sortua izan daiteke. Itsaspeko daiteke. Itsaspeko eztanda atomikoek ere eztanda atomikoek ere sortu omen ditzakete. sortu omen ditzakete. Horregatik, nahiz eta Horregatik, nahiz eta olatu erraldoi itxura olatu erraldoi itxura izan, ez dira egiazko izan, ez dira egiazko olatuak, hauek haizeak olatuak, hauek haizeak eragindakoak baitira.eragindakoak baitira.

Nola sortzen dira?Nola sortzen dira?

http://http://terranoticias.terra.esterranoticias.terra.es/articulo//articulo/htmlhtml/av278451.htm/av278451.htm

• Tsunamiak gehienbat lur azpiko lurrikaren Tsunamiak gehienbat lur azpiko lurrikaren ondorioak dira.Hauek gertatzean lur azpitik ondorioak dira.Hauek gertatzean lur azpitik energia kopuru handi bat igortzen da eta ur energia kopuru handi bat igortzen da eta ur masa handi bat sortzen da gorantz igotzen masa handi bat sortzen da gorantz igotzen doan bitartean. Geroz eta lurrikara doan bitartean. Geroz eta lurrikara handiagoak orduan eta olatu handiagoak handiagoak orduan eta olatu handiagoak sortuko dira.sortuko dira.

•Olatuak 900km/h-ko abiadura har dezake.Olatuak 900km/h-ko abiadura har dezake.

•Kostaldera heltzean sakontasuna galtzen da Kostaldera heltzean sakontasuna galtzen da eta beraz abiadura ere. Hala ere, daukan eta beraz abiadura ere. Hala ere, daukan energiak olatua handiarazten du. Askotan energiak olatua handiarazten du. Askotan marea kilometro bat behera jeitsi daiteke, marea kilometro bat behera jeitsi daiteke, gero tsunamia ekarriz.gero tsunamia ekarriz.

•Azkenik, kostaldera heltzean, tsunamiak 30 Azkenik, kostaldera heltzean, tsunamiak 30 metroko altuera har dezake.metroko altuera har dezake.

•Ez da ahaztu behar, tsunamiak atzetik Ez da ahaztu behar, tsunamiak atzetik dakarren ur masa handia.dakarren ur masa handia.

Izandako tsunamiakIzandako tsunamiak Lisboa (Portugal)Lisboa (Portugal):: Milaka lisboatar hil ziren, 1755eko Lisboako lurrikara Milaka lisboatar hil ziren, 1755eko Lisboako lurrikara

ondoren sortutako tsunamiak. Lurrikarak sortutako txikizio eta anabasak ondoren sortutako tsunamiak. Lurrikarak sortutako txikizio eta anabasak milaka portugaldar bultzatu zituen Lisboako kostara, sutetik ihesi. Han, milaka portugaldar bultzatu zituen Lisboako kostara, sutetik ihesi. Han, lurrikarak eragindako olatu erraldoiak harrapau zituen. Katastrofe hartan lurrikarak eragindako olatu erraldoiak harrapau zituen. Katastrofe hartan Lisboako Baixa auzo guztia deuseztatu zen.Lisboako Baixa auzo guztia deuseztatu zen.

Krakatoa (Indonesia):Krakatoa (Indonesia): Krakatoa sumendi-uhartea guztiz lehertu zen, Krakatoa sumendi-uhartea guztiz lehertu zen, barneko magma poltsak presio izugarri handiak jasan ondoren. 40 metroko barneko magma poltsak presio izugarri handiak jasan ondoren. 40 metroko

olatu erraldoia sortu zuen eta 36.000 hildakoolatu erraldoia sortu zuen eta 36.000 hildako. .

Indiako Ozeanoko Tsunamia:Indiako Ozeanoko Tsunamia: 2004ko abenduaren 26an Indonesiako 2004ko abenduaren 26an Indonesiako mendebaldean dagoen Banda Aceh hiritik kilometro batzuetara epizentroa mendebaldean dagoen Banda Aceh hiritik kilometro batzuetara epizentroa zuen 9,2 Richter eskalako lurrikarak sortua. 320.000 hildako (210.000 zuen 9,2 Richter eskalako lurrikarak sortua. 320.000 hildako (210.000 Indonesian bakarrik). Ozeano Indioko kosta guztietan pairatu zuten: Indonesian bakarrik). Ozeano Indioko kosta guztietan pairatu zuten: Indonesian, Malaysia, Tailandia, Bangladesh, India, Sri Lanka, Somalia, Indonesian, Malaysia, Tailandia, Bangladesh, India, Sri Lanka, Somalia, Kenia, Tanzania. Ozeano Barean ez bezala, Indiako Ozeanoko herrialdeek Kenia, Tanzania. Ozeano Barean ez bezala, Indiako Ozeanoko herrialdeek ez zuten tsunami alerta zerbitzu garaturikez zuten tsunami alerta zerbitzu garaturik

MegatsunamiakMegatsunamiak MegatsunamiaMegatsunamia hedabide batzuek erabiltzen duten terminoa hedabide batzuek erabiltzen duten terminoa

da tsunami handi-handiak izendatzeko. Termino hau da tsunami handi-handiak izendatzeko. Termino hau zientifikoa da, baina normalean 40 eta 100 metro garaiko zientifikoa da, baina normalean 40 eta 100 metro garaiko olatuak izendatzeko erabiltzen da.olatuak izendatzeko erabiltzen da.

Zientzialari batzuek diote megatsunami bat sortzeko aukera Zientzialari batzuek diote megatsunami bat sortzeko aukera gehien dituen hautagaia Kanarietako La Palma uhartea dela. gehien dituen hautagaia Kanarietako La Palma uhartea dela. 1949ko erupzioan Cumbre Vieja mendi erdia metro batzuk 1949ko erupzioan Cumbre Vieja mendi erdia metro batzuk labaindu zen maldan behera Ozeano Atlantikorantz. Mendi labaindu zen maldan behera Ozeano Atlantikorantz. Mendi barneko magma eta honek sortutako gas isurketak presiope barneko magma eta honek sortutako gas isurketak presiope izugarrian omen daude. izugarrian omen daude.

LurrikarakLurrikarak LurrikaraLurrikara, baita ere seismo edo , baita ere seismo edo

sismoa, lurzoruaren astinaldi edo sismoa, lurzoruaren astinaldi edo mugimendu bortitzei deitzen zaie, mugimendu bortitzei deitzen zaie, normalean jatorri tektoniko edo normalean jatorri tektoniko edo bolkanikoa dutenak. bolkanikoa dutenak.

Nola sortzen dira?Nola sortzen dira? Lurrikara gehienak plaka Lurrikara gehienak plaka

tektonikoen mugetan tektonikoen mugetan konzentraturiko indarrek konzentraturiko indarrek lurrazalaren egokitze bat lurrazalaren egokitze bat behartzen dutenean gertatzen behartzen dutenean gertatzen dira. Ziklo sismiko izeneko dira. Ziklo sismiko izeneko ziklo baten amaieran ziklo baten amaieran gertatzen dira, noiz lurraren gertatzen dira, noiz lurraren barnean deformazioaren barnean deformazioaren indarra pilatzen da, gero indarra pilatzen da, gero bapatean askatuz eta lurrikara bapatean askatuz eta lurrikara sortuz. Honen ondoren, sortuz. Honen ondoren, deformazioa berriro pilatzen deformazioa berriro pilatzen hasten da.hasten da.

Lurrikara gertatzen den Lurrikara gertatzen den lurrazpiko puntuari lurrazpiko puntuari hipozentrohipozentro deritzo, eta bere bertikalean deritzo, eta bere bertikalean dagoen lurrazaleko puntuari dagoen lurrazaleko puntuari (eta, noski, kaltetua izango (eta, noski, kaltetua izango den lehen puntuari) den lehen puntuari) epizentroepizentro..

Izandako lurrikarakIzandako lurrikarak

Lurrikara hilgarrienakLurrikara hilgarrienak

PostuaPostua LurrikaraLurrikara HerrialdeaHerrialdea UrteaUrtea HildakoakHildakoak

11 Shaanxiko Shaanxiko lurrikara lurrikara

TxinaTxina 15561556 830.000830.000

22 Indiako Indiako Ozeanoko Ozeanoko lurrikaralurrikara

IndonesiaIndonesia 20042004 283.100283.100

33 Tangshango Tangshango lurrikaralurrikara

TxinaTxina 19761976 242.000242.000

44 Aleppoko Aleppoko lurrikaralurrikara

SiriaSiria 11381138 230.000230.000

55 Gansuko Gansuko lurrikaralurrikara

TxinaTxina 19201920 200.000200.000

Nola neurtzen dira?Nola neurtzen dira? Lurrikaran liberatzen den energia sismikoa Lurrikaran liberatzen den energia sismikoa

irudikatzen duen eskalaren izena, ritcher da.irudikatzen duen eskalaren izena, ritcher da.• 3,5era arte:3,5era arte: eskuarki ez da hautematen eskuarki ez da hautematen

baina erregistratu egiten dabaina erregistratu egiten da

• 3,5 - 5,4:3,5 - 5,4: maiz hauteman egiten da maiz hauteman egiten da baina kalte txikiak bakarrik sortarazten baina kalte txikiak bakarrik sortarazten dituditu

• 5,5 - 6,0:5,5 - 6,0: eraikinetan kalte arinak eraikinetan kalte arinak eragiten ditueragiten ditu

• 6,1 - 6,9:6,1 - 6,9: populazio handiko areetan populazio handiko areetan kalte larriak eragin ditzakekalte larriak eragin ditzake

• 7,0 - 7,97,0 - 7,9: lurrikara handia, kalte larriak : lurrikara handia, kalte larriak eragiten ditueragiten ditu

• 8tik gora:8tik gora: lurrikara eskerga, gertuko lurrikara eskerga, gertuko komunitateetan erabateko suntsipena.komunitateetan erabateko suntsipena.

•http://geofon.gfz-potsdam.de/db/eqinfo.php

HaitiHaiti Haitiko lurrikara 2010eko Haitiko lurrikara 2010eko

urtarrilaren 12ko urtarrilaren 12ko arratsaldean izan zen. arratsaldean izan zen. Epizentroa, herrialdeko Epizentroa, herrialdeko hiriburu den Port-au-hiriburu den Port-au-Princetik hamabost Princetik hamabost kilometrora kokatu zen.kilometrora kokatu zen.

Richter eskalan 7,0 Richter eskalan 7,0 gradukoa izan zen. gradukoa izan zen. Kaltetuak 3.000.000 Kaltetuak 3.000.000 pertsona izan daitezke eta pertsona izan daitezke eta hildakoak 210.000. hildakoak 210.000.

Mugimendu hau Karibear Mugimendu hau Karibear plakak (hegoaldean) Ipar plakak (hegoaldean) Ipar Amerikako plakarekiko Amerikako plakarekiko (iparraldean) duen (iparraldean) duen ekialderantzako ekialderantzako

norabideak sortu zuen.norabideak sortu zuen.

BIDEO BATZUKBIDEO BATZUK

http://www.youtube.com/watch?v=Khttp://www.youtube.com/watch?v=KZ5DPBMThAw&feature=relatedZ5DPBMThAw&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=o_http://www.youtube.com/watch?v=o_9XHnvyUJU9XHnvyUJU