UNIDADE 2UNIDADE 2

REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E CAPITALISMO REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E CAPITALISMO

Borja Campos SeijoBorja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)I.E.S García Barbón (Verín)

1. REVOLUCIÓN INDUSTRIAL: 1. REVOLUCIÓN INDUSTRIAL: definición e causas.definición e causas.

Rev. Industrial = conxunto de cambios tanto económicos Rev. Industrial = conxunto de cambios tanto económicos como de outro tipo que permitiron que Gran Bretaña se como de outro tipo que permitiron que Gran Bretaña se convertera no S.XVIII e XIX no principal centro industrial e convertera no S.XVIII e XIX no principal centro industrial e financeiro do mundo.financeiro do mundo.

Por que en GB? Causas principais:Por que en GB? Causas principais:Cambios na agriculturaCambios na agricultura 2 consecuencias: 2 consecuencias:

a) a) Aumento poboaciónAumento poboación consumidores.consumidores.

b) b) Éxodo rural Éxodo rural man de obra barata para as fábricas.man de obra barata para as fábricas.Mercado colonial inglésMercado colonial inglés: as colonias inglesas (Norteamerica, : as colonias inglesas (Norteamerica, Sudáfrica, India, Australia...) proporcionan materias primas Sudáfrica, India, Australia...) proporcionan materias primas baratas para a industria inglesa e demandan produtos baratas para a industria inglesa e demandan produtos elaborados.elaborados.

Principais potencias coloniais e os seus dominios no XVIII

Dispoñibilidade de capital: os grandes beneficios da agricultura e o comercio, podían ser reinvestidos noutras actividades económicas (industria).

Institucións políticas estables (sistema parlamentario inglés) que favorecía os intereses da burguesía.

Mentalidade emprendedora (incluso da nobreza!!!).

2. CAMBIOS NA POBOACIÓN E AGRICULTURA

A) CAMBIOS NA POBOACIÓN (REVOLUCIÓN DEMOGRÁFICA)

- A partir de - A partir de ½ S. XVIII ½ S. XVIII Revolución Revolución demográficademográfica (á vez que a industrial) = (á vez que a industrial) = aumento da poboación. Factores:aumento da poboación. Factores:

produción de alimentos produción de alimentos fames e maior fames e maior resistencia fronte epidemias resistencia fronte epidemias desaparición desaparición mortalidade catastróficamortalidade catastrófica (crise de (crise de subsistencia).subsistencia).

Melloras na hixiene e mediciña Melloras na hixiene e mediciña taxa de taxa de mortalidade (de 30 a 20 ‰), sobre todo a mortalidade (de 30 a 20 ‰), sobre todo a infantil.infantil.

A natalidade continúa sendo elevada (35-30 A natalidade continúa sendo elevada (35-30 ‰ ‰ elevado crecemento da poboación elevado crecemento da poboación (poboación británica duplícase entre 1800 e (poboación británica duplícase entre 1800 e 1850).1850).

B) CAMBIOS NA AGRICULTURA (REVOLUCIÓN AGRÍCOLA).B) CAMBIOS NA AGRICULTURA (REVOLUCIÓN AGRÍCOLA).O O da poboación foi posible grazas a da poboación foi posible grazas a mellora da alimentaciónmellora da alimentación, , ésta conseguiuse mediante o ésta conseguiuse mediante o dos rendementos e a productividade. dos rendementos e a productividade.

2 causas desta mellora:2 causas desta mellora:

a) a) Cambios técnicos e nos sistemas de cultivoCambios técnicos e nos sistemas de cultivo: : - - Eliminación do barbeito.Eliminación do barbeito.

- - Difusión da rotación cuatrienalDifusión da rotación cuatrienal (Sistema Norfolk) (Sistema Norfolk) cereais cereais rotan con outros cultivos (nabos, trevo, patacas) rotan con outros cultivos (nabos, trevo, patacas) mellora mellora fertilidade do chan e permitían unha maior cabaña gandeira fertilidade do chan e permitían unha maior cabaña gandeira + carne + carne (mellor alimentación) e + abono (mellor productividade).(mellor alimentación) e + abono (mellor productividade).

- - Mellora das ferramentasMellora das ferramentas (gadaña, arado) (gadaña, arado) e introdución de e introdución de máquinasmáquinas (sementadora mecánica de J. Tull, segadora mecánica de Mc (sementadora mecánica de J. Tull, segadora mecánica de Mc Cormick...).Cormick...).

- - Uso crecente do abono e regadío.Uso crecente do abono e regadío.

- - Cambios na mentalidade agrícolaCambios na mentalidade agrícola = mentalidade individualista, = mentalidade individualista, emprendedora, disposta a introducir melloras e avances para aumentar emprendedora, disposta a introducir melloras e avances para aumentar beneficios (orixe agricultura capitalista).beneficios (orixe agricultura capitalista).

b) b) Cambios na propiedade da terraCambios na propiedade da terra: : A A nova clase emerxentenova clase emerxente (a (a burguesía) burguesía) 2 consideracións:2 consideracións:

A terra ha de ser unha mercadoría máis A terra ha de ser unha mercadoría máis propiedade propiedade libre e privadalibre e privada, sen residuos feudais (señoríos, morgados, , sen residuos feudais (señoríos, morgados, bens eclesíasticos, comunais).bens eclesíasticos, comunais).

Os labregos deben ser sóOs labregos deben ser sóman de obra ao servizo dos man de obra ao servizo dos propietariospropietarios, sen obrigas feudais., sen obrigas feudais.

- 2 exemplos:- 2 exemplos: Cerramentos británicos Cerramentos británicos ((enclosure actsenclosure acts): co ): co cercado e cercado e

privatización das terras comunaisprivatización das terras comunais ( (openfieldsopenfields) ) propiedades privadas propiedades privadas utilización das mesmas para obter utilización das mesmas para obter + beneficios + beneficios productividade. productividade.

Desamortización española:Desamortización española: supresión dos señoríos e supresión dos señoríos e posta en venta das terras eclesiásticas e comunais.posta en venta das terras eclesiásticas e comunais.

Consecuencias destes cambios:Consecuencias destes cambios: Inicio da agricultura moderna e Inicio da agricultura moderna e

capitalistacapitalista = = individualista e de individualista e de mercadomercado: orientado á rendabilidade : orientado á rendabilidade e beneficio do propietario (producir e beneficio do propietario (producir máis e máis baratomáis e máis barato búsqueda do búsqueda do máximomáximo beneficiobeneficio). ).

Efectos sociais negativosEfectos sociais negativos campesiños pobres perderon terras campesiños pobres perderon terras comunaiscomunais como as súas terras como as súas terras non lles chegaban para sobrevivirnon lles chegaban para sobrevivir venta das terras venta das terras xornaleiros xornaleiros (campesiños sen terra) ou (campesiños sen terra) ou emigración ás cidades industriaisemigración ás cidades industriais obreiros.obreiros.

- A revolución industrial tránsito do sistema feudal do Antigo Réxime ao sistema capitalista do mundo moderno.

- 6 Trazos da Revolución Industrial:

a) Mecanización = renovación tecnolóxica constante con invención de máquinas + produción e produtos máis baratos.

b) Introdución de enerxía mecánica: a tecnoloxía permite substituir a forza muscular humana e animal por formas de enerxía mecánica: carbón (máquina de vapor de Watt, 1769), petróleo, electricidade.

3. TRAZOS DA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL

c) Establecemento do sistema fabril (factory system): que substitúe aos anteriores sistemas de produción (gremial, domestic system). A unidade de produción básica é a fábrica = lugar mecanizado onde a máquina controla o ritmo e marca a forma de traballo dos obreiros sobreexplotados e alienados.

d) Desvalorización do traballo humano (o importante é a máquina) incremento da xornada laboral e emprego masivo de man de obra de escasa cualificación (homes, mulleres e nenos) á que se lle pagan baixos salarios.

e) Necesidade de financiamento: Inicialmente as industrias teñen carácter familiar e se autofinancian co reinvestimento constante dos beneficios. A medida que avanza a industrialización precísase apoio bancario e bolsístico.

f) Existencia de sectores punteiros: que se adiantan na mecanización e arrastran aos demáis sectores (Ex: téxtil de algodón demanda carbón e ferro para as máquinas, o ferrocarril demanda ferro para raís e carbón para tracción...).

1ª Rev Industrial (c. 1780-1880):

- Inicio en Inglaterra e logo expansión.

- Enerxía: vapor.

- Sectores: algodón, sidero-metalúrxico e ferrocarril.

- Fábricas pequenas.

- Autofinanciamento

Revolución Industrial 2 fases ben diferenciadas:

2ª Rev Industrial (c. 1880-1914):

- Novas potencias industriais: Alemaña, EEUU, Xapón

- Enerxía: petróleo e electricidade

- Sectores: enerxético e químico.

- Grandes fábricas

- Financiamento bancario e bolsístico.

- Novas formas de organizar a produción: taylorismo e fordismo.

- Expansión da industrialización por Europa= en forma de ondas en dirección NO-SE, en 4 áreas:

1. Pioneira: GB. 2. First corners: Bélxica, Francia, Alemaña (Europa

NO). 3. Late corners: Escandinavia, Rusia, Austro-Hungría. 4. Periferia sur: Europa mediterránea (España, Italia,

Balcáns…).- A industrialización tivo éxito só en reducidos países

(1 e 2) economías escandinavas, mediterráneas e orientais seguiron sendo, ante todo agrarias (agás algunhas zonas: Norte de Italia, Cataluña,…).

PRIMEIRA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL (c.1780-1880).

- Limitada case en exclusiva a GB, os sectores punterios foron o téxtil de algodón, o siderometalúrxico e o ferrocarril.

Téxtil de algodón : primeiro motor da R.I. Causas:

- Materia prima abundante e barata procedente das colonias.

- Elevada demanda popular de tecidos de algodón (indianas).

- Innovacións técnicas e aplicación da máquina de vapor (Watt, 1769).

- Man de obra barata para máquinas sinxelas (spinning jenny, water frame, mule).

INNOVACIÓNS TÉCNICAS EN SECTOR TÉXTIL

Siderometalúrxico (ferro): 2º sector en industrializarse.

- As pequenas fraguas alimentadas por madeira altos fornos, alimentados por carbón mineral (maior poder calorífico para fundir o ferro).

- Inventos + importantes:a) a) Alto forno de DarbyAlto forno de Darby (1732): uso de (1732): uso de

carbón de coquecarbón de coque (hulla sen sulfuro), + (hulla sen sulfuro), + calorífico.calorífico.

b) b) Máquina de vapor (1776Máquina de vapor (1776)),, incorporada incorporada por Wilkinson ao sector siderúrxico.por Wilkinson ao sector siderúrxico.

c) c) Pudelaxe do ferroPudelaxe do ferro (Cort, 1783): fundir e (Cort, 1783): fundir e golpear ferro para eliminar escouras golpear ferro para eliminar escouras ferro + puro.ferro + puro.

Ferrocarril:- Invento fundamental = locomotora de Stephenson (1829)= máquina de vapor capaz de moverse sobre raís 1ª liña: Liverpool – Manchester (1830).- Vantaxes: capacidade de carga, rapidez, menor custo e maior seguridade revolución nos transportes - Construción rede ferroviaria a partir 3ª década do S. XIX 3 efectos:

Demanda de ferro e aceiro para construción redetransformación da siderurxia nun motor esencial da economía británica.

Ocupación de gran cantidade de man de obra.

Mellora e interrelación dos mercados

Movilización de grandes capitais estímulo ao sector financeiro e bancario

A SEGUNDA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL (c.1880-1914)

- 2ª fase R.I = nova onda de innovacións nos decenios finais do século: técnicas, industriais, empresariais…

I. NOVAS FONTES DE ENERXÍA Petróleo:

- Nun primeiro momento utilizado para iluminación. - Avances en destilación novos usos: lubricante, combustible de máquinas e fábricas, calefacción, materia prima para industria petroquímica...

- Melloras no motor de combustión (Daimler Benz, 1900) xeneralización do petróleo como combustible de automóbil.

Electricidade:

- Orixe en innovacións (pila de Volta, lampada de Edison…).

- Vantaxes: limpeza, flexibilidade, doada de transportar e converter en luz, calor ou movemento.

- Aplicacións masivas: iluminación, enerxía de máquinas electricas na industria, comunicación (teléfono, telégrafo, radio…), transporte (tranvía, metro…).

II. NOVOS SECTORES PUNTEIROS- 3 sectores industriais punteiros impulsan desenvolvemento industrial:

Sector sidero-metalúrxico: medra e introduce novidades 3 efectos:

a) Ferro segue a ser “pan de industria” (maquinaria, construción, bélica, e sobre todo automóbil).

b) Perfeccionamento do aceiro. c) Aparición novos metais e aliaxes (aluminio, níquel…).

Sector químico productos novos e artificiais que desprazan a vellos recursos caros e escasos. - Aplicacións: tintes para industria téxtil, fertilizantes químicos, tecidos e fibras artificiais, plásticos, medicinas, perfumes, dinamita (Nobel). - Dentro sector químico destaca o petroquímico (utiliza petróleo como mat prima) combustibles, derivados e outros (farmacia, plásticos, pinturas, téxtil…).

Sector eléctrico: fabricación de motores, turbinas, electrodomésticos…

III. REVOLUCIÓN DOS TRANSPORTES.Avances a finais do S.XIX:

- Ferrocarril: na 2ª ½ S.XIX concluironse as principais redes ferroviarias en Europa e Estados Unidos.

- Transporte urbano: electricidade tranvías e trens metropolitanos (metro, 1º en Londres en 1887).

- Navegación: melloras na construción (aceiro e maior potencia de motores) e aplicación vapor barcos + rápidos e seguros duración viaxes transoceánicos favorecendo migracións europeas e comercio, facilitados por construción canais interoceánicos: Suez, 1869, e Panamá, 1904.

- Automóbil: resultado de combinar motor a explosión, neumático e petróleo como combustible verdadeira rev nos transportes. Primeiro automóvil (Peugeot) comezou a funcionar no ano 1891.

- Aviación: a finais do S XIX e inicios do S.XX, experimentación (primeiro voo, Irmáns Wright, 1903) explotación militar e comercial nas primeiras décadas S.XX.

IV.A IMPORTANCIA DO CAPITAL: IV.A IMPORTANCIA DO CAPITAL: SOCIEDADES E BANCOSSOCIEDADES E BANCOS

- Avance da industrialización - Avance da industrialización necesidade necesidade de maior capitalde maior capital para investi para investirr 2 novas 2 novas formas de financiamento:formas de financiamento:AA) ) Sociedades anónimas (S.A.)Sociedades anónimas (S.A.): : A partir de ½ A partir de ½ S. XIX conversión de empresas en S. XIX conversión de empresas en sociedades anónimas = sociedades anónimas = sociedades por sociedades por accións.accións.AcciónAcción = cada = cada parte do capital dunha parte do capital dunha empresaempresa que se distribúen entre os socios que se distribúen entre os socios ou son vendidas ao público.ou son vendidas ao público.Accionista Accionista (pousidor de accións) é (pousidor de accións) é propietario dunha parte proporcional da propietario dunha parte proporcional da empresaempresa recibe beneficios (dividendos) recibe beneficios (dividendos) en función das accións poseidas.en función das accións poseidas.Compra-venta de accións Compra-venta de accións creación creación Bolsas de ValoresBolsas de Valores (mercados de capital). (mercados de capital).

b) b) Bancos e institucións de créditoBancos e institucións de crédito: cobraron unha grande importancia. 2 : cobraron unha grande importancia. 2 tipos:tipos:

$ Bancos de depósitos: $ Bancos de depósitos: gardan aforros particulares,gardan aforros particulares,$ Bancos de investimento: $ Bancos de investimento: otorgan préstamos a longo prazo a empresas otorgan préstamos a longo prazo a empresas

para actividades industriais (por exemplo: construción ferrocarril en Europa para actividades industriais (por exemplo: construción ferrocarril en Europa continental).continental).- Por tanto, os bancos convertéronse en suministradores de capital para industrias (préstamos), creando sistemas para facilitar as transaccións (papel moeda, cheques, letras de cambio…) capital financeiro = factor fundamental do proceso industrializador.

V. CAMBIOS NA ORGANIZACIÓN DO TRABALLO E NAS EMPRESAS

- Na segunda RI, a maduración de industrialización 2 procesos complementarios:

Sistemas intensivos de organización do traballo do obreiro para acadar + productividade:

$ Taylorismo: (Frederick Taylor) consiste en apurar o traballo do obreiro con mov simples, rápidos, eficaces, repetidos (“mecanicos”), eliminando os mov ineficaces e a perda de tempo.

$ Fordismo: (Henry Ford, no automóbil) cadea de montaxe = traer as pezas e material a través dunha cinta a onde estan os obreiros para eliminar perdas de tempo masifica e abarata produción Ford T = 1º coche para todos os bolsillos consumo masivo.

3. CAPITALISMO3. CAPITALISMO

- Rev. Industrial estivo ligada ao triunfo do capitalismo - Rev. Industrial estivo ligada ao triunfo do capitalismo (liberalismo económico). (liberalismo económico). - Que é ? - Que é ? mmodo de produción = xeito de organizar a vida odo de produción = xeito de organizar a vida económica que dá forma a sociedade e ao mundo.económica que dá forma a sociedade e ao mundo.

- Qué elementos o conforman? - Qué elementos o conforman? Dous principais:Dous principais: ☹ ☹ Capital: Capital: todos os todos os obxectos que serven para producir obxectos que serven para producir

mercadoríasmercadorías (cartos, terras, fábricas (cartos, terras, fábricas…). …). O capital = O capital = propiedade privada dunha clase socialpropiedade privada dunha clase social, a burguesía , a burguesía capitalistas, que se apropian da plusvalía (diferencia entre o capitalistas, que se apropian da plusvalía (diferencia entre o prezo final dun produto e o que costa producilo).prezo final dun produto e o que costa producilo).

☺ ☺ Traballo: Traballo: mercadoría que o proletariado (traballadores) mercadoría que o proletariado (traballadores) vende vende a cambio dun salarioa cambio dun salario..

• 6 Características do capitalismo:

a) O capital = elemento fundamental da produción:

- Necesario para poñer en marcha calquer negocio e obter beneficios. Os capitalistas (posuídores do capital) dominan o desenvolvemento ec dun país influencia política.

b) Liberdade ec ou libre mercado:

- O capitalismo (liberalismo ec) suprime calquer intervención na economía (gremios, Estado) non deben existir obstáculos nin mecanismos de control ao mercado, sobre todo do Estado.

- O mercado ríxese polo libre xogo de oferta e demanda.

- Sen embargo, as propias empresas vulneran este principio buscando formas de control do mercado: monopolio e oligopolio, a través de cartel, trust,…

Viñeta de Forges (El País, 2008) facendo alusión a voracidade do capital,

que controla todo proceso produtivo