28. Antiga casa consistorial. Inaugurada en 1788, na pranta baixa estaba a Escola de Gramática e na primeira planta o Concello de Ferrol. O blasón oficial da ci-dade presidiu durante uns 200 anos a súa fachada, hoxe exposto no Centro Cultural Torrente Ballester.

29. Casa Señorial dos Caama-ño. Era un caserón construído na rúa Dores, esquina Sánchez Barcáiztegui. Propiedade dunha coñecida familia nobiliaria do século XVIII afincada en Ferrol.

30. Casa do Sr. García Fer-nández. Casa residencial situada na an-tiga praza de Dores (esquina oeste), no lugar reservado para o proxecto de Ca-sas Consistoriais e Cárceres de Sánchez Aguilera. Axustábase ao deseño munici-pal porticado e común que perseguía o decoro e a homoxeneidade.

31. Casa Teatro Settaro. Pri-meiro teatro permanente que inicia a súa tempada teatral en 1769.

26. Hospital de Caridade. Foi a sede da institución benéfica “Hospital de Caridade”. A súa fachada aínda conserva unha placa coa inscrición “Aquí exercítase a caridade”. Ano de 1784”, data na que termi-nou a primeira fase de obras. Hoxe rehabili-tado, alberga o Centro Cultural Torrente Ba-llester no que está o escudo da cidade do S. XVIII situado no antigo concello (Escola de Gramática) do Paseo das Delicias.

27. Cemiterio Municipal. Pri-meiro de Galicia construído acorde coa nova normativa de sanidade de 1787 que obrigaba a situalos en lugares apartados da poboación. Soamente conserva a ca-pela.

1. Ferrol Vello. Barrio declara-do ben de interese cultural e lugar onde se xestou a cidade no século XI. Destaca o seu trazado medieval e as casas típica-mente mariñeiras. O seu peirao, Curu-xeiras, acolle o inicio do Camiño Inglés, punto de partida dos peregrin@s que chegaban por mar das illas británicas e do norte de Europa.

3. Sa de Armas. Creado como almacén para dar apoio ao

armamento e desarma-mento dos barcos da Armada. Símbolo da grandiosa arquitec-tura como imaxe de poder da Coroa.

4. Igrexa de San Francisco. Situada no antigo solar dun convento franciscano do século XIV, remplazou á igrexa medieval do peirao. Monumento nacional e Ben de Interese Cultural. Foi lugar de se-pultura.

5. Capela da Orde Terceira. Neoclásica e adosada á igrexa de San Francisco, é sede da Irmandade de Cofradías da Orde Terceira de Ferrol, que procesiona na Semana Santa Ferrolá.

6. Fonte de San Ro-que. Unha das máis emble-máticas da cidade. Conta co escudo máis antigo de Ferrol (1784). Construída en pedra, é un bo exem-plo de servizo público da súa época.

7. Barrio da Madalena. Decla-rado Conxunto Histórico Artístico en 1983. Está concibido cun trazado xeométrico que reflicte o espírito ilustrado, como unha “ta-bleta de chocolate”, similar a Nova Yorque. Ferrol é pioneira no urbanismo moderno. Xorden as primeiras galerías.

8. Capitanía. Alberga o arquivo naval. No seu interior destaca a monumental escaleira. Desde os xardíns pode verse unha impresionante vista sobre o Arsenal e a ría de Ferrol.

13. Edificio Afundación. Foi cárcere e sede do Concello no século XVIII. Custeada polo imposto sobre o viño. Os presos tiñan que pagarse a súa comida. En 1847, o Concello trasládase ao edificio do Cantón das Delicias (Can-

tón de Molíns).

14. Cantón de Molíns. Foi a primeira ala-meda urbana de Galicia.

15. Capela neoclásica das Angustias. Foi lugar de sepultura no S. XVIII. A praza estivo plan-tada de álamos ata a metade do século XVIII. En 1792 empézase a urbanizar.

19. Antiga porta dos Estaleiros. A portada do século XVIII era máis sinxela e tiña unha pequena espadana con campá. Era o acceso ao estaleiro desde o Cadro de Esteiro.

20. Casa do Patín. Típico edificio de vivendas da época do barrio de Esteiro. Hoxe é a biblioteca

da Universidade.

21. Antigo Hospital da Marina. Construído pola Mariña como cuartel para

a tropa. En 1792 destínase a hospital. Na parte norte tiña un cemiterio particular, no

que soamente recibían sepultura os que mo-rrían no hospital. Na súa época, foi un dos mello-

res hospitais de Europa.

10 - 11. Exemplos de Rúa Real. Vivendas do s.XVIII, número 136 (10) y 108 (11).

12. Praza de Armas. Acollía o mercado da leña, de mo-bles e cousas de segunda man.

O FERROL ILUSTRADO NO CAMIÑO INGLÉS

EDIFICIOS DESAPARECIDOS DE INTERESE

FERROL, O MILAGRE ILUSTRADO.

Cando a principios do século XVIII os Borbóns conquistan o trono español rexor-de o interese por recuperar o dominio do mar. Para conseguilo, é preciso construír unha gran escuadra, a máis grande e mo-derna do mundo.

Ferrol, pola súa situación estratéxica e por contar cunha ría infranqueable desde o mar, tendo en conta a estreita entrada e o triángulo defensivo de acceso que forma-ban os castelos de San Felipe, A Palma e San Martiño, é o lugar elixido para acoller o ar-senal máis importante de Europa.

Pero ademais de por mar, tamén estaba protexido polo interior, pola muralla do Ar-senal e a que rodeaba toda a cidade.

No século das luces, Ferrol pasa de ser unha vila mariñeira de 400 veciños que viven no barrio de Ferrol Vello, a con-verterse no porto ideal da ilustración, nunha base naval cunha cidade. A maior base naval do século XVIII e unha cidade que se converte na primeira gran urbe de Galicia, con 25.000 habitantes. Un mode-lo perfecto, referente en toda Europa e que será proxectado a América.

Este crecemento poboacional fai ne-cesario construír novos barrios. Primeiro o barrio de barracas de Esteiro, destinado a acoller aos operarios, coñecidos como “a maestranza”, e, dez anos máis tarde, o da Madalena, nexo de unión entre Ferrol Vello e Esteiro, habitado polos oficiais da Armada e que se converte nun modelo de arquitectura racionalista para o resto de España.

18. Cuartel de Dores. O máis antigo de España e Ben de Inte-rese Cultural. Destaca polo seu elegante patio. Tras el, ató-panse os restos da porta de Fontelonga, o único dos 3 accesos por mar que se con-serva da antiga cidade fortifi-cada de Ferrol.

16. Museo naval e Museo da Construcción Naval. Ubicados en dependencias do Arsenal, son dous interesantes espazos nos que coñecer a historia da Mariña Espa-ñola e os segredos da Construción Naval.

25. Concatedral de San Xiao. Substitúe á antiga igrexa de Ferrol Vello que é derribada polas obras do foso do Arsenal, e da que conserva no seu interior un peto de ánimas. Foi pagada cos impostos do viño. Representativa do academicismo español, foi a primeira deste estilo arquitectónico e artístico en Galicia. Lugar de sepultura ata que se constrúe o ce-miterio municipal.

OUTROS ESPAZOS ILUSTRADOS DE ESPECIAL INTERESE

23. Igrexa do Socorro. A súa ir-mandade asistía aos pobres e condenados a ser executados, acompañándolles ata o patíbulo e facéndose cargo dos seus restos. Lugar de sepultura no século XVIII.

22. A Muralla. A súa construción iníciase en 1770 e finaliza catro anos máis tarde. De 7 quilómetros de longo, tiña 14

baluartes e varias portas de acceso por terra e 3 por mar. Todas pechábanse á mesma hora.

A súa desaparición foi paulatina, aínda quedan restos na cidade.

2. O Arsenal. A súa grandiosa arquitectura, ademais de cumprir funcións defen-sivas, amosaba o poderío da Coroa española, polo que os seus edificios teñen as mellores fachadas cara ao mar. Este Ben de Interese Cultural mantense operativo na actualidade. Conta con dúas portas, a da Fama, que alberga o escudo de Felipe V que estaba no antigo arsenal da Graña (1726) e a Porta do Dique.

Estaleiro de Esteiro.O Apostolado

Antiga Muralla e Portas da cidade

9. Praza de Amboaxe. O nome orixinal da praza foi Praza de Dores, en rela-ción á igrexa do lateral. En 1769 pasa a aco-ller o mercado de feira, o terceiro domingo de cada mes, o mesmo que agora se celebra-ba na zona de Ferrol Vello.

17. Barrio de Esteiro. Proxectado para albergar aos traballadores dos estaleiros (“a maes-tranza”). Nace como conglomerado de cabanas de madeira. Contaba co chamado Cadro de Esteiro¸ situado no este. Un amplo espazo cunha alameda, pavillóns, cuarteis e casas, a capela de San Fernando, un arco e a torre do Reloxo que daban acceso ao es-taleiro.

24. A Nosa Sra. de Dores. Cons-truída pola Irmandade gremial de Comer-ciantes de Ferrol. Destaca pola súa austeri-dade.

PISC

INA

MUN

ICIP

AL

Esteiro

RecimilEnsanche B

Magdalena

Ferrol VelloVelloVello

rol Verol Ve

FerroFerro

oo

FeFeFF

Canido

VIRXE

RÍO NOVO

MURILLO

ESTR

ELA

ATO

CH

A

SAN

DIEG

O

ESPO

Z Y MINA

MORENO

ADÁN

E EV

A

SAÚDE

CA

RL

OS

I

II

MA

C-

MA

HÓ

N

TA

XO

NE

RA

MENDIZÁBAL

CO

LÓN

ESPA

ÑOLETO

FE

RN

AN

DO

V

I

SAN ROQUE E ÁNIMAS

SAN XOSÉ

AN

TE

LO

AV

DA

. DE

VIG

O

ESTR

ADA

DE CIRCUNVALACIÓNSAN LUIS

TRAV

. BAT

ALLÓNS

E N S E ADA D A

MA L A T A

NAVEGANTES

MAYO

LA

A L M E N D R A

RU

BA

LC

AV

A

POETA PÉREZ PARALLÉ

HORTAS

C U N T I S

BE

TA

NZ

OS

10

DE

MA

RZ

O

VELÁZQUEZ

PASCUAL VEIGA

ROCHEL

SA

N A

MA

RO

CARM

EN

VILARRUBE

ZURB

ARAN

MUÑOZ TORRE

RO

PARD

O B

AIX

O

SAN FR

ANCI

SCO

PINTOR I. CORRAL

BREOGÁN

RAST

RO

MIRAM

AR

ALONSO LÓPEZ

PINTOR MÁXIMO RAMOS

BARRIE DE LA MAZA

S O LS O L

ATOCHA

M A R Í A

GRAVINA

I G R E X A

AR

CE

MÉ

ND

EZ

N

ÚÑ

EZ

DOCTOR FLEMING

ALEGRE

CO

RU

ÑA

CO

NC

EP

CI

ÓN

A

RE

NA

L

TE

RR

A

PARDIÑAS

S A N T O S

DOCTOR FLEMING

RAMPA

ESTR

AD

A D

O PO

RTO

Á G

RAÑ

A

AVDA. DOCTOR FLEMING

AVD

A. D

E VIV

EIRO

A L C A L D E U S E R O

RÍO XUBIA

RÍO

EUM

E

CASTELO DE ANDRADE

PINTOR PÉREZ VILLAAMIL

MIN

ISTR

O PA

TIÑO

PO

NT

EV

ED

RA

PUBLICISTA SARALEGUI

OURENSE

OUREN

SE

RÍO LAMBRE

TORRE DE MOECHE

CATA

LUN

YA

A L C A L D E U S E R O

INSTITUTO

AV

DA

. D

E V

IG

O

F E N E

SOM

OZA

S

RA

MÓ

N Y

CA

J AL

AS

PO

NT

ES

NE

DA

A V D A . D E E S T E I R O

ES

PAÑ

OLE

TO

AV

DA

.

DO

R

EI

VIRXE D

A CABEZA

FROUXEIRAS

MANUEL DE FALLA

PRAIA DE M

IÑO

PASEO D

A ESTACIÓN

ROI XORDO

ENXEÑEIRO A. COMERMA

BATER

ÍAS

T . DE VIGO

IN

SU

A

P. PÉREZ ARÉVALO

ESTR

ADA

DE

CARA

NZA

SAN ANDRÉS

LU

GO

LU

GO

M A R Í A

M A G D A L E N A

G A L I A N O

R E A L

R E A L

PRAZADE ARMAS

PRAZADE AMBOAXE

PRAZADE ESPAÑA

PRAZA

DE SEVILLA

PRAZADR. I. PARGAPRAZA

DO HIMNOGALEGO

PRAZAÁLVARO

CUNQUEIRO

PRAZA DAS

ANGUSTIAS

PRAZA DE

FERRÁNDIZ

ALAMEDA DE

SUANCES

PRAZA DEGALICIAI R M A N D I Ñ O S

PRAZA DA

CONSTITUCIÓN

PARQUE

RAÍÑA SOFÍA

A C C E S O N O R T E

RÍO LÉREZ

MIGUEL DE CERVANTES

PRAZARAFAELBÁREZ

AVD

A. D

E CO

MPO

STELA

PRAZACRUCEIRO

DE CANIDO

PRAZADE CANIDO

CARDOSAS

CAMIÑO DE CARDOSAS

E . N . B A Z Á N

A R S E N A L M I L I T A R

G R A N D Á R S E N A

D Á R S E N A

C U R U X E I R A S

EMILIO ANTÓN

PRAZA DOCALLAO

CRU

Z

CU

CO

SOTO

ARES

SAN

TA C

OM

BA

ESPOZ Y MINA

M. DE C

AL

SÁN

CH

EZ C

ALV

IÑO

EDUARDO PONDAL

C. C

HAPÓ

N

BALUARTE

TRAV. INFERNIÑO

CASA DO CONCELLO

ESTACIÓN DE

FERROCARRIL

ESTACIÓN DE

AUTOBUSES

CORREOS

MERCADO

DA MAGDALENA

MERCADO

CUARTEL DEDOLORES

CAMPUS UNIVERSITARIO

RIEG

O

C.E.I.P.ESTEIRO

CENTRO DE

FORMACIÓN

PROFESIONAL

I.E.S.SOFÍACASANOVA

PRAZA RÍO

DO TRONCO

PRAZA DOINFERNIÑO

PABLO IGLESIAS

CARM

EN

I.E.S.C. ARENAL

CONSERVATORIODE MÚSICA

PRAZA

A. FDEZ. MARTÍN

IGREXAIGREXAS. FRANCISCOS. FRANCISCO

CONCATEDRAL

S. JULIÁN

IGREXADO CARMEN

IGREXADE DOLORES

IGREXA DASANGUSTIAS

C E L S O E M I L I O F E R R E I R O

C.E.I.P.

IBÁÑEZ MARTÍN

IGREXADO PILAR

I.E.S.SATURNINOMONTOJO

CAMPO DEBATALLÓNS

PRAZA DESÁNCHEZ

AGUILERA

CENTROTORRENTE

BALLESTER

TEATROJOFRE

BIBLIOTECA

MUNICIPAL

POLIDEPORTIVO

MARIÑA

D O L O R E S

CO

RU

ÑA

R E A L

M A R Í A

M A G D A L E N A

CANTÓN DE MOLÍNS

I G R E X A

SA

NC

HE

Z B

AR

CA

IZ

TE

GU

I

A V D A . D E E S T E I R O

NATURISTA LÓPEZ SEOANE

S A N R A MÓ N

IN

FE

RN

IÑ

O

MAROLA

PRAZAVELLA

IGREXADO SOCORRO

CASADO MAR

ESPÍRITU SANTO

SOCORRO

LA MERCED

MANUEL COMELLAS

CURROMÁRTIRES

CONCHAS

PASEO D

A MARIÑ

A

CRISTO

CASTRO

P

P

OR

TIG

UE

IRA

VA

LD

OV

IÑO

MU

GA

RD

OS

PO

NT

ED

EU

ME

EU

ZK

AD

I

CE

DE

IRA

NA

RÓ

N

ÁLV

AR

EZ

DE

SO

TO

MA

YO

R

RIC

AR

DO

CA

RB

ALLO

CA

LE

RO

MO

ST

EI

RO

D

E

MO

NF

ER

O

I.E.S.CANIDO

IGREXA DE

SAN ROSENDO

BIBLIOTECA

UNIVERSITARIA

PAVILLÓN

POLIDEPORTIVO

DE ESTEIRO

PORTA NOVA

OFICINA DETURISMO

CELSO EMILIO FERREIRO

CARMEN CURUXEIRAS

BENITO VICETTO

PRAZAJ. S. ELCANO

RÍ A

DE

FE

RR

OL

PISTAS DETENIS

AVD

A. D

A PA

Z

ESTRADAALT

ADOP OR TO

CANGREXEIRAS

DOCTOR FLEMING

ESPARTERO

SAN

AN

TON

IO

G R E G O R I O B A U D O T

ESTRADA

DO

RAPO

SEIR

O

E S T R A D AD E

C A T A B O I S

IGNACIO MARTELL

MUÍÑO

DOVENTO

ESTRELA

TRAV.UNIVERSID

ADE ·

O G

ALEG

O S

OTO

RONDAS

ENTR

EMURO

S

E

VIRX

E DA CABEZA

G.VÁZQ

UEZ

SEIJA

S

CUESTA DE MELLA

DOCTORVÁZQUEZ

CABRERA

CAMPÓ

N

RIVAS DE ABAIXO

MIGUEL EMANUELA

I.E.S.FERROL VELLO

LONXA

C.C SERVICIOS

PORTUARIOS

C.E.I.P.CRUCEIRO

DE CANIDO

C.E.I.P.ISAAC PERAL

P

45

23

1

6 7

8

9 10 11 12

1314

15

16

17

20

21

23

24

25

26

27

29

28

31

30

18 19

.

PISCIN

A M

UN

ICIP

AL

Esteiro

Recimil

Ensanche B

Magdalena

Ferrol VelloVelloVellorol Verol VeFerroFerro ooFeFeFF

Canido

VIRX

E

RÍO NOVOMURILLO

ESTR

ELA

ATOCHA

SAN D

IEGO

ESPO

Z Y

MINA

MO

RENO

ADÁN

E E

VA

SAÚDE

CA

RL

OS

I I IMA

C-

MA

HÓ

N

T A X O N E R A

MENDIZÁBAL

CO

LÓ

N

ESPA

ÑOLE

TO

F E R N A N D O V I

SAN ROQUE E ÁNIMAS

SAN XOSÉ

AN

TE

LO

A V DA . D

E V I GO

ESTR

AD

ADE

CIR

CUNV

ALAC

IÓN

SAN L

UIS

TRAV

. BAT

ALLÓ

NS

E N S E A D A D AM A L A T A

NAVEGANTES

MAYO

LA

A L M E N D R A

RU

BA

LC

AV

A

POETA

PÉREZ PA

RALLÉ

HORTAS

CU

NT

I S

BETA

NZ

OS

10 D

E M

AR

ZO

VELÁ

ZQUE

Z

PASC

UAL VE

IGA

ROCHEL

SAN AM

ARO

CARMEN

VILARRUBE

ZU

RBARAN

MUÑO

Z TOR

RERO

PARDO BAIXO

SAN F

RANCI

SCO

PINTOR I. CORRAL

BREOGÁN

RAST

RO

MIRAMARALONS

O LÓPE

Z

PINTO

R MÁXIMO RAMOS

BARRIE DE LA MAZA

SO

L

SO

L

ATOCH

A

MA

RÍ A

GRAVINA

I GR

EX

A

AR

CE

MÉ

ND

EZ

N

ÚÑ

EZ

DOCTOR FLEMING

ALEG

RE

CO

RU

ÑA

CO

NC

EP

CI

ÓN

A

RE

NA

L TE

RR

A

PARDIÑAS

S A N T O S

DOCTOR FLEMING

RAMPA

ESTRADA D

O PO

RTO Á G

RAÑA

AVDA

. DOC

TOR F

LEMING

AVDA. D

E VIVEIROA L C A L D E U S E R O

RÍO XUBIA RÍO EU

ME

CASTELO DE ANDRADE

PINTOR PÉREZ VILLAAMIL

MIN

ISTRO PATIÑ

O

PO

NT

EV

ED

RA

PUBLICISTA SARALEGUI

OURENSE

OUREN

SE

RÍO LAMBRE

TORRE DE MOECHE

CATALUNYA

A L C A L D E U S E R O

INSTITUTO

A V D A . D E V I G O F E N E

SO

MO

ZA

SR

AM

ÓN

Y C

AJ

AL

AS

PON

TES

NED

A

A V D A . D E E S T E I R O

ESPAÑOLETO

AV

DA

. DO

RE

I

VIRXE DA CABEZA

FROUXE

IRAS

MANUEL

DE

FALL

A

PRAIA DE MIÑO

PASEO DA ESTACIÓN

ROI XORDO

ENXE

ÑEIRO

A. C

OMERMA

BATERÍAS

T.

DEVI

GO

I NS U A

P. PÉREZ ARÉVALO

ESTR

AD

A D

E CARAN

ZA

SAN ANDRÉS

LU

GO

LU

GOM

AR

ÍA

MA

GD

AL

EN

A

GA

LI

AN

O

RE

AL

RE

AL

PRAZADE ARMAS

PRAZA

DE AMBOAXE

PRAZADE ESPAÑA

PRAZADE SEVILLA

PRAZADR. I. PARGA

PRAZADO HIMNOGALEGO

PRAZAÁLVAROCUNQUEIRO

PRAZA DASANGUSTIAS

PRAZA DEFERRÁNDIZ

ALAMEDA DESUANCESPRAZA DEGALICIA

I R MA N

DI Ñ

OS

PRAZA DACONSTITUCIÓN

PARQUERAÍÑA SOFÍA

AC

CE

SO

NO

RT

E

RÍO LÉREZ

MIGUEL DE CERVANTESPRAZARAFAELBÁREZ

AVDA. DE COM

POSTELA

PRAZACRUCEIRODE CANIDO

PRAZADE CANIDO

CARD

OSAS

CAMIÑ

O DE

CAR

DOSA

S

E . N . B A Z Á N

A R S E N A L M I L I T A R

G R A N D Á R S E N A

D Á R S E N AC U R U X E I R A S

EMILIO ANTÓN

PRAZA DOCALLAO

CRUZ

CUCO

SOTO

ARES

SANTA COMBA

ESPOZ Y MINA

M. D

E CA

L

SÁNCH

EZ CALVIÑO

EDUARDO PONDAL

C. C

HAPÓ

N

BALUARTE

TRAV

. INF

ERNI

ÑO

CASA DO CONCELLO

ESTA

CIÓN

DE

FERR

OCAR

RIL

ESTA

CIÓN

DE

AUTO

BUSE

S

CORREOS

MERCADODA MAGDALENA

MERCADO

CUARTEL DEDOLORES

CAMPUS UNIVERSITARIO

RIE

GO

C.E.I.P.ESTEIRO

CENTRO DE FORMACIÓN PROFESIONAL

I.E.S.SOFÍA

CASANOVA

PRAZA RÍODO TRONCO

PRAZA DO

INFERNIÑO

PABLO IGLESIAS

CARMEN

I.E.S.C. ARENAL

CONSERVATORIO

DE MÚSICA

PRAZAA. FDEZ. MARTÍN

IGREXAIGREXA

S. FRANCISCO

S. FRANCISCO

CONCATEDRALS. JULIÁN

IGREXADO CARMEN

IGREXADE DOLORES

IGREXA DAS

ANGUSTIAS

CE

LS

O E

MI L

I O F

ER

RE

I RO

C.E.I.P.IBÁÑEZ MARTÍN

IGREXADO PILAR

I.E.S.SATURNINOMONTOJO

CAMPO DEBATALLÓNS

PRAZA DESÁNCHEZ

AGUILERACENTRO

TORRENTEBALLESTER

TEATROJOFRE

BIBLIOTECAMUNICIPAL

POLIDEPORTIVOMARIÑA

DO

LO

RE

S

CO

RU

ÑA

RE

AL

MA

RÍ

A

MA

GD

AL

EN

A

CANTÓN DE MOLÍNS

I GR

EX

ASA

NC

HE

Z B

AR

CA

I ZT

EG

UI

A V D A . D E E S T E I R O

NATURISTA LÓPEZ SEOANE

SA

N R

AM

ÓN

IN

FE

RN

IÑ

O

MAR

OLA

PRAZAVELLA

IGREXADO SOCORRO

CASADO MAR

ESPÍRITU SANTO

SOCO

RRO

LA MERCED MANUEL COMELLAS

CURRO

MÁRTIR

ESCONCH

AS

PASEO DA MARIÑA

CRISTO

CASTRO

P

P

OR

TIGU

EIR

A

VA

LDO

VIÑ

O

MU

GA

RD

OS

PON

TED

EU

ME

EU

ZK

AD

I

CED

EIR

AN

AR

ÓN

ÁLV

AR

EZ

DE S

OTO

MA

YOR

RIC

AR

DO

CA

RB

ALLO

CA

LER

OM

OS

TE

IR

O

DE

M

ON

FE

RO

I.E.S.CANIDO IGREXA DESAN ROSENDO

BIBLIOTECAUNIVERSITARIA

PAVILLÓNPOLIDEPORTIVODE ESTEIRO

PORTA NOVA

OFICINA DETURISMO

CELSO EMILIO FERREIRO

CARMEN

CURUXEIRAS

BENIT

OVI

CETTO

PRAZAJ. S. ELCANO

R Í A D E F E R R O L

PISTAS DETENIS

AVDA. DA PAZ

ESTRADAALTADOPORTO

CANGREXEI

RAS

DOCTOR FLEMING

ESPARTERO

SANAN

TON

IO

G R E G O R I O B A U D O T

ESTRADADO

RAPO

SEIR

O

ES

TR

AD

AD

EC

AT

AB

OIS

IGNACIO MARTELL

MUÍÑO DO VENTO

ESTRELA

TRAV.UNIVERSIDADE ·

O G

ALEG

O S

OTO

RONDAS

ENTREM

UROS

E

VIRX

EDA

CABE

ZA

G. VÁZQUEZSEIJAS

CUESTA DE MELLA

DOCTOR VÁZQUEZ CABRERA

CAMPÓN

RIVAS

DEAB

AIXO

MIGUEL E

MANUELA

I.E.S.FERROL VELLO

LONXA

C.C SERVICIOSPORTUARIOS

C.E.I.P.CRUCEIRODE CANIDO

C.E.I.P.ISAAC PERAL

P

.

22

• FERROL É O ÚNICO PORTO MILITAR DA ILUSTRACIÓN DE TODA EUROPA, QUE SE CONSERVA INTACTO E EN ACTIVO.

• FOI A MAIOR E MELLOR BASE NAVAL DO SÉCULO SVIII, TODO UN REFERENTE NO MUNDO.

• O ESTALEIRO DE ESTEIRO FOI O PRIMEIRO QUE CONTOU CON DOCE GRADAS, CAPAZ de CONSTRUÍR 12 NAVÍOS Á VEZ.

OS DENOMINADOS, POLO SEU NÚMERO, “O APOSTOLADO”.

• O SANTA ANA, construído en Ferrol, é o PRIMEIRO NAVÍO DO MUNDO CON MÁIS DE 100 CAÑÓNS: 112.

• O ARGONAUTA, último navío de liña construído en Ferrol, foi a ENVEXA DA ARMADA MUNDIAL.

• FERROL é a primeira gran urbe de Galicia, con 25.000 habitantes.

• O CANTÓN É A PRIMEIRA ALAMEDA URBANA DE GALICIA.

• En Ferrol, nacen AS PRIMEIRAS GALERÍAS, unha idea que ven dos galeóns dos barcos piratas, e que é exportada a outras cidades de Galicia.

• O HOSPITAL NAVAL, foi un dos mellores de Europa na súa época.

• BATALLA DE BRIÓN (26 agosto 1800). ÚNICO INTENTO DE ATAQUE QUE PADECE A CI-DADE. Os ingleses entran polos montes de Doniños coa intención de tomar o Castelo de San Felipe. Un ataque frustrado pola reacción das autoridades locais e a poboa-ción civil. O propio Napoleón brindou por esta vitoria da Armada española.

GRANDES FITOS ILUSTRADOS DE FERROL

Un programa no que a ilustración se converte no elemento enriquecedor e fiel acompañante do peregrin@ que percorre o Camiño Inglés desde Ferrol, especialmente, a enogastronomía, e que ofrece un Talona-rio de Vantaxes Exclusivas con Sabor Ilustra-do aos peregrin@s que elixen esta vía.

Andainas ilustradas. Experiencias guia-das e teatralizadas nas que diferentes colecti-vos da comarca percorren un tramo do Camiño Inglés, acompañados da riqueza ilustrada da cidade, entre o peirao de Curuxeiras e a antiga Porta do Estaleiro. Unhas andainas que serán tan formativas como experienciais, porque @s

Talonario de vantaxes ilustradas. Os pe-regrin@s que inicien a súa peregrinación en Fe-rrol poden solicitalo nas oficinas de turismo ou nalgún dos aloxamentos da cidade (Parador de Turismo, Hotel Real ou Hostal Zahara). (VÁLIDO

ATA O 31/12/2021).

participantes, ademais de vivir a experiencia de percorrer o Camiño en primeira persoa, serán obsequiados cun detalle evocador da época e desfrutarán de sabores ilustrados, dun almorzo ou dun refrixerio ilustrado.

O CAMIÑO INGLÉS

Desde hai máis de mil anos, o Cami-ño de Santigo conduce aos peregrinos e peregrinas ata o Santuario do Apóstolo Santiago, situado na Catedral de Santia-go. A súa tumba, descuberta unha noite do ano 813, atrae a millóns de xentes que percorren os nove Camiños que condu-cen a Santiago, primeiro itinerario cul-tural europeo e patrimonio da huma-nidade.

Un deles é o Camiño Inglés, que acolle uns 15000 peregrin@s ao ano. Na Idade Media os peregrinos do norte de Europa chegaban aos portos de Ferrol e A Coruña. O Camiño desde o porto ferro-lán ten 118 km e desde Coruña, 73.

Os motivos para peregrinar son moi-tos: culturais, naturais, para reflexionar, conseguir o perdón das faltas, coñecer xente…

O Ano Santo ten lugar cada vez que a festividade de Santiago, o 25 de xullo, cae en domingo.

Máis tarde, con motivo do Ano Santo de 1993, créase o Xacobeo, unha ampla progra-mación festiva e cultural chea de eventos inte-resantes.

Desde entón, o número de peregrin@s crece ano tras ano. Para facer o Camiño non hai que esquecer a credencial, o documento no que cu-ñar os selos diarios do tramo percorrido e que servirá para obter “A Compostela”, o diploma que certifica ter percorrido o Camiño, polo me-nos os 100 últimos quilómetros a pé ou dacaba-lo ou 200 en bicicleta.

Etapas do Camiño Inglés

• Ferrol / Cabanas Etapa 1 (27,6 quilómetros)

• Cabanas / Betanzos Etapa 2 (21,9 quilómetros)

• Betanzos / Vilacova Etapa 3 (17,6 quilómetros)

• Vilacova / A Calle Etapa 4 (21,7 quilómetros)

• A Calle / Santiago de Compostela Etapa 5 (29,7 quilómetros)

OS SABORES ILUSTRADOS

Co primeiro Borbón no trono de España, chega unha cociña ao estilo francés, opulenta, refinada e cosmo-polita.

O almorzo, tal e como o enten-demos, é un “invento” francés do XVIII que pronto se populariza en España. Café, chocolate, panecillos quentes e ovos frescos son os alimentos preferidos para empezar o día.

SABORES ILUSTRADOS NO CAMIÑO INGLÉS

En canto ao xantar, eran típicos os caldos, xaleas, consumados, a olla podriña (cocido), o asado, a sopa borracha… Outros produtos de consumo diario eran o queixo e as olivas.

Sobre as bebidas, en maio de 1765 créase un imposto novo sobre o viño co que se sufra-gan gastos de construcións: a escola pública, o

servizo médico, fontes, casa consis-torial, cárcere, etc. O viño é consi-

derado unha bebida vigorizante e estimulante que pon en tensión os músculos para o traballo. En

1770, existen tantas tabernas en Ferrol que se constitúen en gremio.

O doce tamén estaba moi presente no século XVIII; o chocolate, os bizcochos da

Real Fábrica de Bizcochos de Neda, as froitas en confitura, os panecillos, pi-

ñonates, pestiños, natillas, etc.

Colabora:

FERROL, PRIMEIRO DESTINO ILUSTRADO DE ESPAÑA

O patrimonio material ilustrado da cidade e a recuperación do estilo de vida, con-verten a Ferrol no primeiro destino ilustrado de España.

Ferrol é froito do milagre ilustrado. Unha época gloriosa que marcou o seu pa-sado, presente e futuro. Unha historia e un legado que pertence aos ferroláns e ferro-lanas e do que sentirse profundamente orgullos@s, é un claro reforzo á candidatura de Ferrol como Patrimonio da Humanidade.

BUSCA ESTE SÍMBOLO E DESFRUTA DA VIDA ILUSTRADA FERROLÁ!

A rede de espazos ilustrados está formada por establecementos que recuperan o estilo de vida que, no século XVIII, enchía as súas rúas e prazas, tanto con sabores propios da época (almorzos, viños, aperitivos, pratos, doces...) como cos detalles ilustrados que albergan no interior.

destino ilustrado

FERROLdestino ilustrado

FERROLdestino ilustrado

F

FERROLdestino ilustrado

FERROLdestino ilustrado

F