72 10.14

ProT

exta

T

Prto

Tago

nist

a

Compartes nun blog a documenta-ción que utilizaches para o libro,que é moita. Como foi ese procesode busca?Pois xusto estes días teño o blogparado, porque estiven facendo a lau-datio de Xavier P. Docampo e o textopara o premio Trasalba, por iso teñoalgúns posts sen facer. Despois defacelos xa vou dar por pechado oblog. En todas as novelas con certaprofundidade a documentación émoita. Teño claro que non se podecaer niso de que se consultachesmoita documentación, ten que apare-cer no libro. Non é así, mais si que haiun certo substrato que ten que notar-se, porque o autor ten que saber doque fala. Creas un mundo de ficción,pero ten que ter baseamentos sólidos.Neste caso saen cousas que eu vivín,nos 60, e cousas que lin. Sobre oTribunal de Orden Público é caseimposible atopar documentación. Olibro que hai, de Juan José del Águila,retirárono da circulación ao pouco de

publicarse. Tiven a fortuna de encon-trar un exemplar na biblioteca, ecando o lin entendín por que o retira-ron: porque boa parte do libro sonnomes de xuíces, avogados… quecolaboraron co TOP. Sobre a carreiraespacial foi máis fácil documentarmeporque hai moitos libros e documen-tais. Foi, en xeral, un proceso apaixo-nante. Entendín á xente que se dedi-ca a facer investigación sobre historia.Sobre a Brigada Político Social foimemoi útil ‘La carta’ de Antoni Batista,que é un libro formidable. Sobre aloita política e sindical, as memorias‘O latexo da vida e da conciencia’ deRafael Pillado…Volves, como en ‘Non hai noite tanlonga’, aos anos 60. Aos 60 darepresión e das torturas. Non aosde “apertura” que vendeu o fran-quismo.Falábase de apertura en relación cos50. É verdade que se quixo venderesa imaxe de modernidade. Os 60foron o tempo da minisaia e dos

Beatles, pero máis alá do que conta-ba o telediario estaba a loita obreirae estudantil e a represión. Cada vezse decretaban máis estados deexcepción porque o réxime víase porprimeira vez apertado de verdade.En Europa foron os felices 60, daliberación da muller, da pílula anti-conceptiva… Mais tamén houborepresión en Estados Unidos ou enAlemaña… Así, houbo as dúas face-tas, a da prosperidade económica eda represión, cunha loita subterráneatremenda.O personaxe acompaña á nai, apiques de falecer, e recorda a súainfancia, a memoria familiar. Comoen ‘Non hai noite tan longa’, ou‘Noite de voraces sombras’ ou‘Corredores de sombra’. A memoria.Non pensei todos eses libros demaneira conxunta, pero si. Haimomentos da vida nos que che pasaalgo fundamental: mórreche un serquerido, es maior e fas contas…, noque tes tendencia a revisar, a facer

Quixen contar a intrahistoriada represión nos anos sesenta

Montse Dopico Texto Distrito Xermar Fotos

Os anos 60 tiveron moito de carauta. De estratexia publicitaria dun réxime que sevía, por primeira vez, apertado de verdade ante as mobilizacións obreiras e estu-dantís. Por iso a represión continuaba. Malia que a relativa prosperidade económi-ca a tapase. Fálanos diso Agustín Fernández Paz no seu novo libro, ‘A viaxe deGagarin’, como antes o fixera en ‘Non hai noite tan longa’. A memoria volve, así, serprotagonista das súas obras.

AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ

12-cultura protexta:j-cultura 17/10/14 11:27 Página 72

10.14 73

ProT

exta

T

Prto

Tago

nist

a

balanzo da vida. En ‘Noite de voracessombras’ eran os sucesos tremendosque te marcan… Ademais, esa voltaao pasado permíteche, como autor,xogar con dous tempos, o pasado e opresente. En ‘Corredores de sombra’era unha muller cando é adolescente ecando é unha muller de trinta e tantos.Neste caso non hai esa dualidade,máis que ao principio e ao final quesería o presente. Ao final, ‘A viaxe deGagarin’ é o que os críticos chamaríanunha novela de formación… Aíndaque, claro, escribes movido por unimpulso e despois é cando encontrasas xustificacións, as explicacións…O libro fai ás veces pensar nas her-danzas que deixou o franquismo encanto a liberdades públicas. Asregresións actuais…É certo que hai voltas atrás en moitascousas, pero os anos do franquismoforon moito peores. Vese ben ao ler olibro de Pillado, por exemplo.Un dos personaxes máis interesan-tes é o da nai. A súa forza.

Estou de acordo. A nai é a columnavertebral da familia. É ama de casa,libreira e militante. O seu papel é moidestacado. Aínda que a dimensiónexterna do traballo a leven máis o pai eo sei amigo Euclides, que é outro per-sonaxe moi importante. Euclides repre-senta a eses republicanos que puide-

ron sobrevivir publicando novelas poli-ciais e do oeste na editorial Bruguera.Había autores que escribían unhanovela á semana… Eu lin moitasdesas novelas, como as de GonzálezLedesma, que publicou máis de 1.000co seudónimo de Silver Kane. Eranrepublicanos represaliados que busca-ban un nome anglosaxón… O esque-ma das novelas era sempre o mesmo,pero tiñan moita ironía detrás. E nósnon tiñamos problema: un día líamos aCamus e outro a Silver Kane.O de que os pais do protagonistafosen militantes do PC será porqueera a organización política máisactiva na oposición franquista…Podía escoller un anarquista, porexemplo, pero eran moitos menos. Aorganización antifranquista máisimportante era o PC. Tamén fagoalgunha mención ao nacemento dospartidos nacionalistas pero, daquela,o Partido era o PC.Parte da historia é a relación doprotagonista con Francesca, filla

12-cultura protexta:j-cultura 17/10/14 11:27 Página 73

74 10.14

ProT

exta

T

Prto

Tago

nist

a

dun xuíz represor. Cando el émaior, lémbraa a ela e pensa taménque debeu estar máis coa súa naien lugar de traballar tanto. Volves,nese sentido, reivindicar os afec-tos. Como en ‘O único que queda éo amor’ e tantas obras túas.Hai un sentimento que debe ser uni-versal, que é esa sensación, na etapaadulta, de ter estado pouco cos pais.Porque cando somos novos pensamosque xa haberá tempo, pero despoisnon o hai. Ademais, o que dis ten quever coa miña concepción da literatura.As novelas que me gusta ler son asque teñen vida, nas que as persoasmóstranse cos seus afectos, os seussentimentos. Son personaxes queresultan próximos, vivos, que producenempatía. Se cadra hai novelas máisperfectas, pero máis frías, entón nonme convencen tanto. Para min é moiimportante que o lector se sinta impli-cado. É como en ‘Fahrenheit 451’, opersonaxe ao que lle preguntan porque le aqueles libros que o poñen enperigo. E el di que sente como se fosenpersoas que lle falan.Falando diso, algúns exemplos quese citan de libros prohibidos do

franquismo resultan sorprenden-tes, desde a perspectiva actual.Tes que decatarte de que falamos duntempo no que estivo prohibidoSuperman e Batman, porque sendoFraga ministro de Información eTurismo e secretario de publicaciónsinfantís e xuvenís Jesús MaríaVázquez estes tebeos non se podíanler porque os superheroes tiñan “atri-butos divinos”. Viñan tebeos de impor-tación clandestina, de México, peroeran moi caros. E non foron legais ataos anos 70. Por iso non é tan difícil deimaxinar que estivesen prohibidos ‘APeste’ de Camus ou a ‘A metaformo-se’ de Kafka. Moitos deses libros eunon puiden lelos ata que fixen a mili,porque tiña un compañeiro que os tiñana casa dos seus pais, e íame traen-do algúns.Nese sentido, a novela ten bastantetamén de reivindicación da palabraescrita como vía de transmisión docoñecemento, de pensamentolibre… Os pais imprimen textosprohibidos…E a nai é libreira, e Euclides é enca-dernador… A actividade de todos xiraarredor da letra impresa. Tamén é

reflexo desa fe que tiñamos na pala-bra… De feito, o primeiro que fan asditaduras é censurar e queimar libros.Agora a censura faise doutra maneira:é económica, banalízase o libro comoun produto de consumo máis… Maissegue a ser un instrumento funda-mental para expresar e descubrir omundo.Algo máis?Pois case non preguntades pola histo-ria de amor! Entendo que é o máisnormal e que se lle dea máis impor-tancia á parte da represión… Mais oque ocorre é que cando falamos dememoria histórica normalmente olla-mos os grandes feitos, mais eu queríafalar do cotián, contar a intrahistoriada represión, máis que falar dos gran-des feitos. Outra cousa importante nolibro son as cancións. Porque naqueltempo había discos que viñan concancións de menos porque foran cen-suradas. O disco ‘Sticky fingers’, dosRolling Stones, tiña na portada, quedeseñara Warhol, unha foto duns pan-talóns cunha cremalleira de verdade,que se podía baixar. Pois a censurafranquista decidiu facer outra portada.Así que de felices 60… nada.

12-cultura protexta:j-cultura 17/10/14 11:27 Página 74