programa di partido

44
PROGRAMA DI PARTIDO

Upload: others

Post on 10-Jul-2022

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: PROGRAMA DI PARTIDO

1

PROGRAMA DI PARTIDO

Page 2: PROGRAMA DI PARTIDO

2

ÍNDISE

Introdukshon 3

1. Asuntunan General 5

2. Desaroyo Ekonómiko 8

3. Enseñansa 13

4. Desaroyo Sosial i Labor 19

5. Salubridat Públiko i Medio Ambiente 21

6. Seguridat i Hustisia 28

7. Gobièrnu i Servisio Públiko 30

8. Finansa Públiko 32

9. Desaroyo Teritorial i Mobilidat 37

Page 3: PROGRAMA DI PARTIDO

3

INTRODUKSHON

Nos vishon ta motor di nos eksistensia. E ta motivá pa saka e mihó for di bo mes i pa keda aspirá pa mehorashon. Un bon vishon ta konopá nos speransa i idealnan. E ta duna nos un meta komun. Un vishon ta duna nos un bista di nos soñonan, e ta un ñapa di lokual ta posibel.

Vishon: • Ta laga nos mira unda nos ke bai; • Ta motivá i inspirá nos pa sigui; • Ta yuda nos pa progresá no opstante e opstákulonan riba nos kaminda; • Ta krea enfoke.

Kòrsou ta nos kas i ta tempu pa un generashon nobo ku tin e kurashi pa trese kambio. Nos vishon ta pa krea un Pais elástiko ku ta para pa inklushon i un repartishon hustu di nos rikesanan. Nos programa di partido ta estrechá un periodo di 10 aña. Ora nos puntra nos hóbennan i grandinan unda nan ta kere ku Kòrsou lo ta aki 10 aña, e kontesta mas komun ta: “mi no sa”. A yega ora pa nos kita e bashí ei i deskribí nos futuro deseá. Esei ta kuminsá ku un vishon. Nos ta di opinion ku nos soñonan i ambishonnan no por wòrdu influensiá òf guiá dor di frakasonan di pasado. Nos vishon i ambishonnan mester wòrdu nutrí dor di nos speransa i soñonan pa futuro. Konfiansa mutuo i traha riba nos relashonnan ta esensial pa logra nos meta. Mester por mira esaki bèk entre otro den nos relashon ku nos partnernan den Reino; komprondementu mutuo, rèspèt i kresementu ta e balornan mas importante den esaki.

Page 4: PROGRAMA DI PARTIDO

4

Asta un aserkamentu amplio manera esun di nos, ta pidi pa pone prioridat. E base di nos movementu ta dirigí su mes riba desaroyo personal, un mentalidat komersial fuerte i e hende komo punto sentral. Nos ta para habrí pa oportunidatnan nobo i nos no lo bèk pa tuma desishonnan difísil, asta ora esaki ta rekerí un aserkamentu nobo. Inovashon ta sinta den nos DNA.

Nos ta imaginá un organisashon gubernamental ku ta 100% digital i ta traha riba kalidat en bes di kantidat. Nos vishon ta papia tambe di union i kreashon di un nashon ku no ta repartí a base di rasa, religion, preferensia seksual, kultura òf nivel sosial.

Tin biaha esei ta nifiká ku nos mester sali for di nos zona di konfortabilidat, i wak e situashonnan di kustumber ku wowonan nobo. Nos ta spera ku bo por mira e wowonan nobo aki bèk. Aki nos ta presentá nos ideanan ku nos ta spera ta inspirá bo pa traha huntu ku nos riba nos VISHON.

Miles Mercera

Lider Polítiko di VISHON

Page 5: PROGRAMA DI PARTIDO

5

1. ASUNTUNAN GENERAL

1.1 NOS VISHON RIBA NOS RELASHONNAN KU PARTNERNAN DEN REINO

Nos ta kere ku nos futuro ta sintá den un relashon mas fuerte a base di konfiansa mutuo ku Hulanda i nos hermana islanan den Karibe Hulandes. Den e époka di globalisashon aki nos mester por haña nos lugá riba mundu dor di uni i hasi uso di e forsa úniko di nos Reino. Tur pais na mundu ta dependé di otro i ta drenta akuerdonan ku ta benefisioso, esaki mester sosodé serka nos tambe. Kòrsou mester hasi uso di su posishon den Reino Hulandes i e lasonan ku esaki ta bini kuné, pa konkistá mundu.

E meta final supremo den esaki no ta pa Kòrsou bira un pais independiente. Loke si nos ta aspirá ta un Kòrsou ku por sostené su mes i ta bira ménos dependiente di otronan pa por logra su metanan. Pa logra esaki nos mester invertí den nos pais i siña pidi sosten, pero tambe dor di krea strukturanan duradero i sostenibel pa hasi e ideal aki posibel.

Nos ta haña hopi importante ku, komo berdadero representante di pueblo, nos ta honra e deseonan di e siudadanonan. Nos tin nos puntonan di salida pero esaki no ta nifiká ku nos so lo tuma e desishon ku nos lugá den Reino eventualmente lo mester kambia den forma di un munisipio, provinsia òf un pais independiente. Tur relashonnan di futuro ku lo influensiá e generashonnan ku ta bini, lo wòrdu hasí pa medio di un referendum, pa asina nos sigui e pasonan ku ta wòrdu kargá dor di komunidat. Asina nos ta bolbe demostrá ku pa nos transparensia no ta palabra bashí; semper nos lo evaluá ku komunidat ora ta trata desishonnan ku ta trata di futuro di nos pais.

E manera ku nos ke logra un relashon mas fuerte ku nos partnernan den Reino ta lo siguiente: • No laga pasado influensiá nos. Aunke nos ta un isla chikí i nos demokrasia ta relativamente yòn, nos no ta ménos ku nos partnernan Hulandes den Reino; • Ora nos ta atendé ku gobièrnu di Hulanda i ora ta negoshá puntonan ku ta benefisiá tur dos partido, no mester hasi esaki a base di emoshon. E interes di nos hendenan ta pará sentral; • Semper buska maneranan pa traha huntu ku nos hermana islanan den Karibe Hulandes ora tin un interes komun i yuda otro ora un di nos ta den nesesidat.

Page 6: PROGRAMA DI PARTIDO

6

1.2. AGÈNDA DI ASUNTUNAN GENERAL

• GA-01: Kontrali na e munisipio Hulandes òf provinsia i e munisipionan spesial di Hulanda i islanan BES, Kòrsou no por oponé kontra desishonnan di Rijksministerraad ku ta tacha outonomia di Kòrsou. Den e kuadro aki mester desaroyá un areglo pa minimalisá e disputanan entre Rijksministerraad i Gobièrnu di Kòrsou.

• GA-02: Implementá un proyekto grandi pa modernisá legislashon. Nos gobièrnu tin ekspertisio interno limitá pa por modernisá nos legislashon. Gobièrnu mester yega na formanan kreativo pa realisá kambio di legislashon, paso hopi di nos leinan ta limitá desaroyo i progreso. Si ta nesesario gobièrnu mester buska sosten tékniko den Reino pa por resolvé e problema aki.

• GA-03: Den Reino mester yega na akuerdo tokante interkambio di ekspertisio profeshonal pa asina por adaptá e legislashon antañá mas lihé. Ku e interkambio aki nos mester yega na e maneho ku nos mester, eventualmente sostené ku yudansa tékniko.

• GA-04: Traha huntu ku partnernan den Reino pa stimulá desaroyo di komèrsio via mishonnan di komèrsio den e region di Karibe i Sur-Amérika (ED-07).

6

Page 7: PROGRAMA DI PARTIDO

7

Punto di bista di VISHON en relashon ku Rijkswet Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling (Rijkswet COHO).

Pa motibu ku diferente gobièrnu den e 10 añanan tras di lomba no a duna prioridat na e asuntunan korekto, nos rekursonan finansiero a wòrdu gastá na asuntunan robes. Dor di esaki e kalidat di entre otro nos enseñansa, kuido, e aparato públiko i nos institushonnan i sistemanan finansiero a bai atras.

Un kousa importante pa e situashon aktual di Kòrsou, tin di aber ku e echo ku nos no ta sigui konsehonan di nos institutonan manera, IMF, Banko Sentral, Algemene Rekenkamer, Ombudsman, Raad van Advies i Sociaal Economische Raad. Gobièrnu Hulandes ta teme ku si nos sigui riba e mesun rumbo, nos lo bolbe gasta e sosten di likides robes. Pa e motibunan aki tin medidanan imperativo mará na e sosten di likides aki, via Rijkswet COHO. E órgano aki, ku ainda mester wòrdu establesé lo supervisá e ehekushon di e Landspakket i gastamentu/konsumo di rekurso. Kaminda ta nesesario COHO tambe lo hasi yudansa tékniko disponibel.

For di inisio VISHON ta pará tras di e Rijkswet COHO, e landspakket i e supervishon (deseá).Nos ta mira esaki komo un oportunidat pa por drecha nos situashon “for once and for all”. E ‘landspakket’ ta kontené tur medida nesesario pa nos pais por kuminsa sali for di e situashon ku e ta aden riba tereno sosial ekonómiko i finansiero. Asina nos por duna atenshon atrobe na asuntunan importante manera enseñansa i kuido. VISHON lo no renegoshá tokante esakinan despues di elekshon. Loke si nos ta mira, ta oportunidatnan pa ekspandé e ‘landspakket’ pa sigurá ku lo ehekutá e reforma i puntonan di desaroyo riba un manera efektivo i benefisioso pa Kòrsou.

7

Page 8: PROGRAMA DI PARTIDO

8

2. DESAROYO EKONÓMIKO

2.1. NOS VISHON RIBA DESAROYO EKONÓMIKO

Desaroyo ekonómiko ku ta kondusí na e outo-sufisiensia deseá ta solamente posibel si nos aktivá e potensial enorme di nos pais i alabes tesorá e bentahanan mas grandi di nos Pais.

Esaki ta kondusí na koherensia ekonómiko i sosial, kual lo ta e motornan pa empleo, prosperidat i bienestar; no pa algun persona so pero pa tur yu di Kòrsou.

E manera ku nos ta yega na nos potensial i por tesorá nos bentahanan ta dor di: • Kana dilanti riba e otro paisnan den region, inová i no tin miedu pa ta diferente; • Duna mas atenshon na talentonan ku ta laga nos krese i ménos atenshon na kritiká ku ta tene nos abou • No tin miedu di diversidat pero usa esaki komo bentaha pa nos isla; • Stimulá personanan pa bira empresario i fortifiká nos “mindset” komersial: • Stimulá pa traha huntu i traha aktivo pa éksitonan komun.

8

Page 9: PROGRAMA DI PARTIDO

9

2.2. NOS AGÈNDA DI DESAROYO EKONÓMIKO

2.2.1. EKONOMIA• ED-01: Re-doblá nos poblashon. Den e próksimo 10 aña nos ke pa nos poblashon krese ku 150.000 persona. Nos ekonomia por krese solamente si nos poblashon krese (SA-08).

• ED-02: Hasi nos ekonomia mas diverso. Di e forma aki bo por hasi un diferensia entre e asina yamá ‘groei-industrieën’ i ‘ontwikkelindustrieën’:

Bou di ‘groei-industrieën’ ta kai: • Sektor di turismo • Finansa • Produkshon • Komèrsio i eksportashon

Bou di ‘ontwikkelindustrieën’ ta kai: • Agrikultura • Industria digital • Industria kreativo • Industria kultural

• ED-03: Desaroyá un trato “red carpet” pa tantu invershonista lokal komo internashonal pa asina nos bira un isla atraktivo pa funda i krese negoshinan nobo.

• ED-04: Stimulá eksportashon dor di desaroyo di un strategia di eksportashon detayá pa Kòrsou.

• ED-05: Stimulá inovashon i aplikashon di teknologia nobo, outomatisashon, digitalisashon, robotica i inteligensia artifisial (AI) òf supsidio.

• ED-06: Desaroyá normanan di ekonomia i salubridat ku ta aplikabel pa e industria di komèrsio i servisio di komestibel i lansa un sistema di kontrol i audit robusto pa por kontrolá si ta kumpli ku esaki.

2.2.2. TURISMO• ED-07: Transformá CTB pa Curaçao Tourism Authority (CTA), un modelo públiko-priva ku ta komparabel ku ATA na Aruba. Den e modelo aki gobièrnu ta responsabel pa representashon públiko i CHATA ta responsabel pa representá horeca.

i. Pa por desaroyá strategia ku ta wòrdu manehá dor di data, CTA lo introdusí sistemanan di monitor pa por midi prestashon di turismo pa medio di indikadónan di prestashon krítiko ku ta wòrdu difiní di un forma ophetivo.

ii. Dupliká e presupuesto di CTA kompará ku esun di CTB pa por invertí solamente den asuntunan di merkadeo i relashon públiko riba e tereno di turismo.

iii. Funda un ‘Meeting, Incentive, Conference & Event (MICE)-congresbureau’ den kolaborashon ku CTA & CHATA pa asina atraé reunion internashonal, insentivanan, konferensia i evento.

Page 10: PROGRAMA DI PARTIDO

10

• ED-08: Stimulá e desaroyo di akomodashon turístiko di un forma sostenibel (PE-08, UM-01 i UM-02)

• ED-09: Krea un área di komèrsio igual pa partidonan den e sektor di turismo dor di funda un fondo di desaroyo ku ta wòrdu finansiá prinsipalmente dor di ‘kamerbelastingen’, disponé for di hür di hotèl i apartamentu riba término kòrtiku.

• ED-10: Introdusí un Hospitality & Tourism Academy di 5 strea renombrá ku ta enfoká riba programashon di ‘training’ pa asina alsa e nivel di servisio i hospitalidat.

• ED-11: Introdukshon di programa di beka pa nos paisanonan por studia turismo.

• ED-12: Update i implementá e Masterplan pa Turismo.

2.2.3. SERVISIO FINANSIERO· ED-13: E programa di maneho pa e reformanan den servisionan finansiero ta wòrdu komplementá na e momento ku e análisis di e sektor a tuma lugá konforme e Landspakket ku Hulanda.

2.2.4. PRODUKSHON LOKAL• ED-14: Analisá kua ta e produktonan ku Kòrsou ta importá. A base di e análisis aki ta determiná kua ta e produktonan ku por produsí lokalmente i kua stimulashon (incentives) i/òf supsidio mester desaroyá pa esaki. Nos mester yega na un manera mas duradero pa logra remplasá importashon. E mester ta dirigí pa fasilitá, stimulá i promové empresarionan lokal pa hasi e remplaso aki posibel sin ku esaki ta kondusí na protekshon di merkado òf opstrukshon di importashon.

E énfasis mester ta riba kresementu di e produkshon lokal, krea mas diversidat den e produktonan produsí lokalmente i oumento di e kalidat. Banda di esei e kostonan di komèrsio mester baha. Tur e medidanan aki tambe lo sòru pa oumento di eksportashon.

• ED-15: Determiná i stipulá kua ta e abilidatnan nesesario den ‘maakindustrie’ dor di tin un bon bista riba e industria di produkshon aktual i di futuro. Ta hasi esaki den kolaborashon ku enseñansa pa asina e espasio entre e kuríkulo aktual i e abilidatnan nesesario ta wòrdu será. Tambe nos lo averiguá huntu ku e personanan ku ta traha maneho ekonómiko i di enseñansa, kua desaroyo ta nesesario pa por ofresé enseñansa ku ta stimulá ‘entrepreneurship’.

• ED-16: Stimulá kolaborashon entre universidatnan i instansianan pa edukashon avansá na Oropa i Merka pa traha stazje spesífiko ku studiantenan, pa atraé talento i alabes elevá e forsa di inovashon di kompanianan di produkshon. Den e búskeda di talento pa kore stazje mester dirigí spesífikamente na studiantenan lokal ku ta studiando den eksterior.

Page 11: PROGRAMA DI PARTIDO

11

• ED-17: Pa garantisá desaroyo di e industria di produkshon riba término largu, ta importante pa gobièrnu huntu ku e sektor finansiero desaroyá insentivo i supsidio pa finansiá invershon pa implementá teknologianan nobo, outomatisashon, AI i robotica. Esaki ta hasi e produkshon mas barata i atraktivo pa talentonan (ku afinidat) tékniko.

• ED-18: Den e kolaborashon ku e sektor empresarial, traha riba un investigashon amplio di e komplehidat di e ret di suministro- i distribushon pa produktonan ku ta importante pa nos isla. Análisis di dato ta duna e vishon nesesario den e ‘supply chain’ i lo yuda pa tuma desishonnan di maneho. Mas visibilidat i koordinashon di henter e ret di suministro lo duna informashon balioso pa drecha e ‘kostenconcurrentievermogen’ i konstruí un ret di suministro elástiko.

• ED-19: Atendé e areglonan di impuesto pa stimulá i sostené produkshon lokal. Produkshon lokal no ta sòru solamente pa kuponan di trabou lokal, pero tambe ta produsí produktonan ku ta remplasá importashon i lo por generá divisanan si produktonan wòrdu eksportá. Riba término kòrtiku mester traha un areglo di impuesto spesial ku ta diseñá spesialmente pa fabrikantenan lokal, kual aloménos ta enserá lo siguiente:

i. Den impuesto riba ganashi e produkshon lokal mester wòrdu konsiderá komo un di e aktividatnan lokal riba kua mester paga impuesto ku un tarifa di 3%; ii. Un dedukshon di invershon di 20% mas benefisioso den e promé aña i 10% den e di dos aña di atkisishon si invertí den ‘materiele vaste activa’ ku ta sostenibel i ekonomisá riba energia; iii. E ‘verkoopbelastingverordering’ mester wòrdu adaptá pa por ekskluí tur impuesto indirekto di e kostonan di produktonan ku ta wòrdu produsí lokalmente; iv. Ora ku otorgá “tax holidays” e dispensashon di impuesto akordá mester stimulá benta di produktonan ku ta wòrdu produsi lokalmente, por ehèmpel dor di poné komo regla ku un sierto porsentahe di e invershon mester konsistí di produktonan ku a wòrdu produsí lokalmente pa por haña un dia liber di impuesto (belastingvrije dag) ku ta mas kumbiniente.

• ED-20: Den kolaborashon ku e sektor di utilidat mester desaroyá un maneho di energia duradero ku ta baha e kostonan di e industria di produkshon i asina ta reforsá nan posishon di konkurensia. Pa por laga e sektor aki krese mester baha e tarifa di energia pa asina baha e gastunan di hasi negoshi, i asina por hasi mas na ‘importvervanging’. Esaki alabes ta protehá nos mes sektor di industria: mas grandi e industria di produkshon bira na Kòrsou, mas koriente i awa mester wòrdu produsí pa kumpli ku e demanda.

Page 12: PROGRAMA DI PARTIDO

12

3. ENSEÑANSA I DEPORTE

3.1. NOS VISHON RIBA ENSEÑANSA

Nos meta final pa enseñansa ta pa aktivá hamber na konosementu, desaroyá talentonan i adoptá un aktitut ku lo yuda konstruí un pais ku por enfrentá su retonan di futuro. Pa nos ta importante ku kada individuo riba nos pais tin akseso na enseñansa di kalidat haltu i komo resultado di esaki por duna kontribushon optimalisá na kresementu i bienestar di su mes i otronan.

Nos ta kere ku enseñansa lo yuda nos pa desaroyá un pais ku ta kla pa futuro i ku tin un perspektiva positivo pa nos mes i mundu. Estudio ta un medio pa stimulá desaroyo di mentalidat, pa forma un pais produktivo i bon informá ku siudadanonan ku por apliká nan talentonan, kumpli ku nan potensial i gosa di bida. Nos ta kere ku enseñansa ta e ‘energia duradero’ ku ta nesesario pa stimulá e desaroyo ekonómiko i sosial ku ta asina importante pa nos isla riba término largu.

Kiko mester sosodé pa kristalisá esaki?• Sòru pa enseñansa ku ta stimulá desaroyo di talento riba tur nivel pa siudadanonan di tur edat;• Desaroyá siudadanonan ku ta konsiente, outo-krítiko, outónomo, ku ke siña pa bida largu, ku no tin miedu di kambio pero ta mira kambio komo un oportunidat pa bai dilanti;• Desaroyá siudadanonan multilingual ku ta pará habrí pa diversidat i inklusividat, konosé nan herensia i ta orguyoso di esaki;• Desaroyá siudadanonan inteligente i digital ku ta sinti nan mes na kas den e mundu digital;• Sòru pa enseñansa ta alineá ku e nesesidatnan pa e merkado laboral (di futuro).

E kalidat di enseñansa mester ta riba e mes un nivel den tur parti di Reino. Kada mucha, hóben i profeshonal den Reino mester tin mes un derechi i oportunidatnan riba tereno di enseñansa.

12

Page 13: PROGRAMA DI PARTIDO

13

3.2. NOS AGÈNDA DI ENSEÑANSA

Nos ta forma parti di Reino Hulandes i nos ta mira esaki komo un oportunidat i no un estorbo. Nos empeño ta pa probechá di un forma konstruktivo ku nos ta forma parti di Reino. Nos ta logra esaki buskando kolaborashon konstruktivo den formashon duradero di nos struktura i sistema di enseñansa i probechá di bentahanan di eskala, talentonan den enseñansa, best practices i desaroyonan den Reino ku ta relevante pa nos situashon aktual. Nos ta konfia den e statuto, den e sentido ku skoudernan anchu aki lo por kontribuí, finansiamentu i di otro forma, na plan konkreto i konfiabel ku logronan i resultadonan konkreto. Aktualmente Hulanda ta invertí riba otro tereno manera hustisia i kombatimentu di pobresa. Pero invershon den sektor di enseñansa ta kondusí na un pais mas madurá ku mester di ménos sèn pa asuntunan sosial i hustisia. Ta nos responsabilidat pa negoshá riba nivel profeshonal i traha huntu ku otro partner den reino.

Nos ta aspirá pa desaroyá strategianan edukativo, maneho i solushonnan a base di análisis, siensia i dato i no a base di emoshonnan i konvikshonnan personal. P’esei nos lo kuminsá ku un análisis profundo di e problemanan básiko di mas importante den nos sistema di edukashon (resultado, sistema, strategia i maneho) i desaroyá solushon pa e motibunan prinsipal di e problemanan en-bes di kombatí síntoma. E solushonnan aki lo wòrdu tradusí den plannan di akshon kaminda nos ta pinta kon nos por involukrá otro partner den Reino pa sostené nos riba tereno di finansa i ekspertisio. Kiko tur mester sosodé pa esaki?

• OS-01: Edukashon pre eskolar (edat 2-4) ta hopi importante den kuadro di desaroyo. Ta bini un evaluashon i upgrade di e strategianan, liñanan di maneho i práktikanan eksistente.

• OS-02: E kalidat di enseñansa spesial (básiko) mester mehorá. Muchanan i hóbennan ku ta na skolnan regular kaminda nan mester di enseñansa spesial ta kore un riesgo mas grandi pa kai for di e sistema di skol òf no ta eksitoso den e sistema di skol. Aparte di esei ta hinka hopi energia den studiantenan ku no por wòrdu aloká na skolnan regular, kual tin un impakto riba e edukashon di tur alumno. Pa re-diseñá i implementá un struktura semehante pa edukashon spesial ta un invershon ku lo produsí benefisionan sosial i finansiero.

• OS-03: Hiba un bon evaluashon di e struktura di kuido sosial den sektor di enseñansa i mas amplio (tambe den relashon ku asuntunan sosial i hustisia) pa un aserkamentu integrá di problemátika sosial.

• OS-04: E implementashon di tantu Enseñansa di Fundeshi komo VSBO no a finalisá nunka i no a wòrdu evaluá i renová. E skol- i dosentenan nunka a wòrdu ekipá ku e medionan di ayudo korekto pa por ehekutá enseñansa manera a pensa pa hasi. Un análisis práktiko i evaluashon ta nesesario pa yega na solushonnan riba término largu i término kòrtiku. E metanan prinsipal mester wòrdu evaluá. Tambe enseñansa práktiko ku ta kai bou di VSBO mester transformá pa un sistema kaminda e estudionan ta wòrdu desaroyá na midí pa e alumnonan ku tin talento spesífiko den nan area. Esaki ta konektá na e deseo di e diferente sektornan den komunidat pa start estudionan di fishi di nobo.

Page 14: PROGRAMA DI PARTIDO

14

• OS-05 E metanan prinsipal di e estudionan di SBO mester wòrdu adaptá a base di un ‘gap-analyse’ di e nesesidatnan di e sektor di labor. Nos no mester inventá tur kos nos mes pero nos por usa e programanan di estudionan di SBO den Reino i adaptá esaki kaminda ta nesesario na nos nesesidatnan lokal. Dor di hasi esaki nos ekspertonan ta sobra mas tempu pa okupá nan mes ku otro tarea importante i nos ta benefisiá ampliamente di investigashonnan ku a wòrdu hasí kaba. Tambe e konsepto di ‘werkend leren’ mester wòrdu enkurashá, meskos ku mas kolaborashon entre sektornan di labor i skolnan.

• OS-06: Nos lo realisá un ‘gap-analyse’ pa por determiná te na ki midí e kuríkulo di skol ta korespondé ku e demanda (den futuro) di empleado/labor den sektor privá, partikularmente pa e industrianan ku ta wòrdu konsiderá komo “groei industrieen”.

• OS-07: Ta papia hopi di e idioma di enseñansa riba nos isla. E merkado di labor ta haña ku e dominio di tur idioma ta malu. Dor di esaki empleadonan lokal tin un desbentaha kompará ku imigrantenan ku si ta papia un òf mas idioma riba nivel haltu. Ta bèrdat ku a traha un “taalbeleidsplan” nashonal, pero tin tiki sosten pa esaki, paso e ta defisiente. Mester di strategia i investigashon ophetivo. Meta ta pa introdusí enseñansa multilingual ku ta resultá den bon dominio di tur idioma pa asina nos siudadanonan ta siudadanonan di mundu i por kompetí riba merkado laboral lokal, den Reino i riba nivel mundial. Tur edukadó mester tin un bon dominio di idioma. Mester traha un plan pa invertí den konsientisashon di dosentenan tokante e importansia di un edukashon multilingual di nos siudadanonan i den e desaroyo di idioma di studiantenan i e dosentenan mes. Ora nos papia di enseñansa multilingual nos ta pensa riba idiomanan manera papiamentu, ingles, hulandes, spañó, aleman, franses i asta mandarin.

• OS-08: Dor ku Kòrsou ta chikí ta kasi imposibel pa ofresé enseñansa akadémiko riba un nivel haltu i riba tur tereno. Si enkurashá tur alumno pa studia riba nos isla, esaki ta trese e riesgo kuné ku nos merkado di labor no ta sufisiente diversifiká. Esaki no ta benefisioso pa nos isla i nos siudadanonan lokal. Nos mester pensa bon tokante e estudionan ku nos ke ofresé lokal i e estudionan ku ta mihó pa e studiantenan hasi den eksterior. Kolaborashon ku e universidatnan lokal ku esnan internashonal (den i pafó di Reino) mester wòrdu enkurashá pa asina por salvaguardiá e maneho di normanan di kalidat internashonal i e balorashon korekto di gradonan akadémiko. Ademas nos mester rekonosé ku e poblashon lokal i otronan ku a studia i traha den eksterior tin balor agregá pa nos isla. P’esei nos ta stimulá e direktivanan di skol, ministerio di enseñansa i otro partidonan den sektor pa traha huntu ku universidatnan i skolnan den Reino i pafó di Reino. Tambe mester ehekutá plannan pa hasi remigrashon pa nos isla mas atraktivo pa e poblashon lokal ku ta traha i studia den eksterior. E merkado laboral tambe ta hunga un ròl importante den esaki i mester kolaborá ku nan pa yuda duna kontenido na desaroyo i ehekushon di un plan pa atraé talento lokal for di eksterior.

Page 15: PROGRAMA DI PARTIDO

15

• OS-9: Update tur legislashon nesesario.

Ora di investigá i analisá dato ta importante pa formulá e preguntanan di investigashon korekto.Ehèmpel di preguntanan ta: i. Kua skolnan riba nos isla por wòrdu konsiderá komo skolnan ehemplar i kiko ta e ingredientenan? Kiko por siña for di nan ii. Kiko ta e “best practices” den terminologia di idioma di instrukshon? Kiko por siña di e skolnan aki? iii. Kon nos por drecha maneho di kalidat na skolnan? iv. Tin diferensia den kalidat di enseñansa i/òf resultado entre skolnan chikí i grandi, skolnan sentral i skolnan di bario? Kiko nos por siña i mehorá?

• OS-10: A base di análisis i strategianan di enseñansa nos ta evaluá e struktura di supsidio di gobièrnu (V&V stelsel) pa enseñansa públiko. Banda di esaki nos ta evaluá e reforma i formashon di enseñansa liber.

• OS-11: Nos ta desaroyá un strategia di reorganisashon pa e infrastruktura di e sektor di enseñansa. E strategia aki mester dirigí su mes riba drechamentu di efisiensia, rekursonan di edukashon, e klima di enseñansa i e situashonnan laboral di dosentenan, direktiva di skol i demas persona.

Nos ta invertí den digitalisashon. Esaki tin diferente benefisio: i. E studiante di awor ta sinti su mes mas asosiá ku mundu digital i digitalisashon lo prepará nan mihó pa futuro desaroyonan den e área aki; ii. E lo ofresé mas aksesibilidat na material di estudio relevante i asina subi e nivel di estudio (e.o tambe e dominio di idiomanan mirando ku ‘tooling’ digital, o sea material digital, por drecha e desaroyo di idioma); iii. E lo hasi e trabou di e dosente profeshonal mas efektivo (den terminologia di posibilidatnan pa usa diferente material) i e trabou di un dosente lo bira mas atraktivo pa hóbennan ku ke skohe pa bira dosente; iv. E lo ta mas efisiente i efektivo pa loke ta trata gastunan;

• OS-12: Nos lo invertí den e ambiente di skolnan. Fasilidatnan mester ta safe i funshonal i mantenshon ta importante. Prinsipalmente pa fasilidatnan di deporte i esnan práktiko mester implementá normanan di seguridat.

Page 16: PROGRAMA DI PARTIDO

16

• OS-13: Investigá si ta posibel pa ekstendé oranan edukativo despues di skol dor di terminá e asina yamá “tropen-rooster’, pa asina tin mas tempu pa enseñansa, deporte, kultura i formashon sosial. Esaki lo krea tempu i espasio pa desaroyá abilidatnan multilingual. (papiamentu, ingles, hulandes, spañó, aleman, franses i mandarin), pa por kuminsá ku inisiativanan di desaroyo sosial na skolnan, i tambe programanan pa desaroyá hóbennan talentoso den áreanan di deporte, músika i arte.

• OS-14: Kuminsá ku programa di kuminda na skolnan, no solamente pa por duna nos hóbennan di kome tur dia, pero tambe pa siña nan kon un dieta balansá por influensiá nan salú físiko i mental.

Nos lo hasi tur loke ta ariba menshoná den bon komunikashon i kolaborashon ku e partnernan stratégiko den enseñansa. Nos ta rekonosé i balorá e ekspertisio disponibel den e direktivanan di skol i otro interesadonan relevante manera institushonnan sosial i iglesianan. Nos ta konfia e organisashonnan aki i nos ta aspirá pa enbolbí e organisashonnan aki. E ròl di ministerio di enseñansa ta pa huntu ku e stakeholder nan relevante desaroyá un strategia di enseñansa nashonal i despues fasilitá den dunamentu di enseñansa. Ministerio ke evitá ku lo pèrdè den e asuntunan operashonal ku ta kai bou di responsabilidat di direktivanan di skol.

3.3. NOS AGÈNDA DI DEPORTE

• OS-15: Nos lo traha un strategia di mas aña i un ‘roadmap’ pa deporte. E roadmap lo wòrdu ehekutá bou di guia di e ministerio den kolaborashon ku tur federashon di deporte. E strategia tambe lo forma e fundeshi pa evaluá i otorgá e petishonnan di supsidio di diferente federashon di deporte.

• OS-16: Pa por kubri e gastunan di implemetashon di e ‘meerjarenstrategie’, e medionan, banda di e presupuesto regular di gobièrnu ta bin for di:

i. Kobransa di e impuesto konosí komo ‘Sugar Tax’ ii. Impuesto riba komestibel iii. Invershonista internashonal (partikularmente deportista internashonal)

Page 17: PROGRAMA DI PARTIDO

17

• OS-17: Tur alumno ta haña e oportunidat pa durante e periodo di grupo 3 di enseñansa di fundeshi te ku e di dos aña di skol avansá por skohe entre diferente deporte (OS- 13).

• OS-18: Nos lo desaroyá un òf dos fasilidat di deporte multi-funshonal pa por praktiká deporte riba nivel profeshonal. E fasilidatnan aki lo duna nos pais e oportunidat pa organisá kompetensia i torneo internashonal. E kompetensia i torneonan aki lo por fungi komo fuente di entrada. E fasilidatnan di deporte tambe lo sòru pa nos atletanan lokal por haña e oportunidat pa ensayá riba nivel haltu. Finalmente, paisnan den region por usa e fasilidatnan aki pa aktividatnan deportivo.

• OS-19: Nos lo desaroyá un programashon ku ta hasi’é posibel pa duna atletanan na e nivel mas haltu un “A-status”. Esaki lo brinda aloménos 50 atleta e posibilidat pa por ehersé nan deportá komo un trabou pagá. Si e deportistanan aki kumpli ku e eksigensianan, nan lo wòrdu sostené ku un salario básiko di ANG 2.300 pa luna. Banda di esei, nan lo representá Kòrsou riba nivel internashonal.

• OS-20: Nos ta aspirá pa Kòrsou por haña rekonosementu olímpiko. E proseso aki a start kaba pero ta meresé mas atenshon di gobièrnu i polítika. Dor di duna esaki mas prioridat Kòrsou por logra e státus aki mas lihé. Ora Kòrsou partisipá na Olimpiada esaki lo generá mas entrada ku lo yuda pa profeshonalisá deporte lokal.

Page 18: PROGRAMA DI PARTIDO

18

4. DESAROYO SOSIAL I LABOR

4.1. NOS VISHON RIBA DESAROYO SOSIAL I LABOR

Nos no ta konsentrá nos mes solamente riba nos situashon ekonómiko i finansiero delikado. Nos ta haña ku nos promé prioridat mester ta pa para e deterioro di desaroyo sosial riba nos isla.

Nos ta kere ku invershon den desaroyo sosial di siudadanonan individual, famianan i bario ta inevitabel si nos ke kombatí pobresa. Un mentalidat korekto ta duna outonomia mental. Si nos tin sufisiente oportunidat di trabou i un repartishon di entrada/rikesa mas honesto nos por aktivá partisipashon nashonal.

Un manera ku nos lo ke kambia e rumbo di deterioro sosial i stimulá partisipashon nashonal ta dor di;• Goberná mas serka di pueblo i di e manera aki por antisipá riba e situashon sosial spesífiko di personanan den nesesidat.• Yuda nos siudadanonan pa yega na un kambio di mentalidat pa nan por siña ku nos por ta eksitoso komo individuo, famia, bario i pais apesar di nos diferensianan manera rasa, religion, klase sosial i preferensia seksual.

4.2. NOS BIENESTAR SOSIAL I AGÈNDA DI LABOR

4.2.1. SOSIAL• SA-01: Pa ta eksitoso e ‘casusmedewerkers’ sosial di ministerio di SOAW mester ta físikamente presente den barionan. Esaki ta pidi pa un desentralisashon di e servisionan di SOAW.

• SA-02: Desaroyá un database ku e ‘casusmedewerkers’ por usa pa manehá e programanan di tratamentu sosial individual i otro informashon relevante, un asina yamá “client volg systeem”(CVS). E sistema aki mester konektá ku otro sistemanan manera esun di ònderstant, supsidio di hür i supsidio di utilidat. E database aki mester duna informashon pa esnan ku ta traha maneho, por traha maneho efektivo.

• SA-03: Desaroyá i implementá programa pa solushonnan integrá di komunidat ku ta dirigí riba e siudadano individual, famia i bario. Pa por engrandesé e independensia den e barionan ku ta partisipá, e desaroyo i ehekushon di plannan i maneho di presupuesto, mester kompartí e responsabilidat entre gobièrnu (casusmedewerkers SOAW) i e personanan prinsipal den e barionan.

Page 19: PROGRAMA DI PARTIDO

19

• SA-04: Reformá e maneho di supsidio, sinkronisá esaki ku e nesesidatnan spesífiko di ministerio di GMN, pa evitá funshonnan dòbel. Sierto fundashonnan ta risibí supsidio pa tareanan sosial via Ministerio di SOAW i tareanan di kuido via Ministerio di GMN (GP-09).

4.2.2. LABOR• SA-05: Hasi nos lei laboral mas fleksibel pa nos por bira un ekonomia mas atraktivo pa invert (ED-04 i ED-05). Pa hasi nos lei laboral mas fleksibel, nos mester krea un fondo pa ònderstant ku ta wòrdu usá pa kubri desempleo durante un periodo di 6 pa 12 luna.

• SA-06: Subi sueldo mínimo riba e nivel di nos nesesidat mínimo pa por biba. Esaki ta kontribuí na un repartishon di sueldo mas balansá i ta hasi ònderstant ménos atraktivo. Esaki indirektamente lo kontribuí na kresementu di nos poblashon laboral i e produktividat den su totalidat. E subida aki mester ta resultado di un desaroyo ekonómiko positivo. O sea, sin desaroyo ekonómiko no ta posibel pa finansiá un oumento di e sueldo mínimo.

• SA-07: Traha i manehá un database digital ku ‘realtime’ ta duna bista riba oferta i demanda di e forsa laboral repartí segun sektor i funshon (arbeidsloket).

• SA-08: Hinka un proseso di pèrmit pa trabou ku ta honesto i ophetivo den otro pa protehá nos (potensial) trahadónan lokal kontra importashon innesesario di trahadónan for di eksterior. Simultáneamente hasi posibel pa profeshonalnan ku ke bai biba na un otro pais skohe pa bin biba na Kòrsou, pa asina nos logra e ophetivo pa den un periodo di 10 aña realisá un kresementu di nos poblashon ku un adishon di apróksimadamente 150.000 habitante nobo ku nos a yama bon biní riba nos isla.

• SA-09: Desaroyá maneho di seguridat di trabou, legislashon i normanan ku ta mandatorio pa e dunadó di trabou den tur sektor i industria i traha un sistema di kontrol i audit pa pèrkurá ku ta kumpli ku esaki nan.

19

Page 20: PROGRAMA DI PARTIDO

20

5. SALUBRIDAT PÚBLIKO I MEDIO AMBIENTE

5.1. NOS VISHON RIBA SALUBRIDAT PÚBLIKO I MEDIO AMBIENTE

Nos ta kere ku kambio di rumbo di nos salubridat ta dependé di un maneho preventivo fuerte den kombinashon ku reforma di salubridat i kolaborashon den Reino. Esei ta e úniko manera ku nos por traha di un manera efektivo pa drecha e salubridat físiko, mental i sosial di nos pais.

Nos vishon ta ku kuido mester ta fásilmente aksesibel pa tur hende sin distinshon. Ta un utopia pa pensa ku bo por ekonomisá den salubridat. E kostonan den sektor di salubridat mester ta manehabel i mester kombatí inefisiensia, sigur ku bista riba nos ekspektativanan pa futuro. Bon kalidat di kuido mester konta pa henter e liña. Tur sektor di kuido mester ta riba e mes un nivel.

Banda di esei nos ta haña ku nos mester krea un ambiente di biba sostenibel dor di konsientemente protehá i konservá e bio-diversidat di nos eko-sistema. Nos ta garantisá ku nos agènda ekonómiko lo no bai a kosto di nos medio ambiente.

Nos ke drecha nos salubridat dor di:• Desaroyá siudadanonan ku ta konsiente di e influensia di nan manera di biba riba nan salú físiko, mental i sosial;• Krea un ambiente i infrastruktura ku ta duna siudadanonan e oportunidat pa biba saludabel;• Desaroyá un maneho sosial ekológiko bon pensá pa por determiná kon nos ta atendé ku nos medio-ambiente.

5.2. NOS AGÈNDA PA SALUBRIDAT I MEDIO AMBIENTE

5.2.1. SALUBRIDATEkspektativa ta ku: 1. E kantidat di malesanan króniko den futuro lo oumentá mirando e estilo di bida di e yu di Kòrsou. 2. Tambe por papia di vergrijzing (na 2050 42% di poblashon lo ta riba 55 aña i 15% riba 75 aña) dor di: 1. Sifra di nasementu abou i kantidat di aborto haltu; 2. Emigrashon di hóbennan ku ta partisipá den e proseso laboral; 3. Remigrashon di penshonado; 4. Ekspektativa di bida haltu, kual ta nifiká ku lo tin mas miembro di komunidat di edat haltu. 3. Ademas mester tene kuenta den futuro ku desaroyo di teknologia riba tereno médiko.

Mirando nos futuro ta di sumo importansia ku nos sistema di salubridat ta funshoná mas efisiente posibel pa asina por karga/atendé ku e problemanan di awor i di futuro.

Page 21: PROGRAMA DI PARTIDO

21

Salubridat ta un kadena ku ta konsistí di diferente liña di kuido. Kuido den promé liña ta mas barata sin tin efekto riba e kalidat di kuido i mas aksesibel pa pashèntnan: e kuido ta mas serka di kas i por traha un sita riba e mésun dia òf e siguiente dia. Ehèmpelnan di promé liña ta dòkternan di kas, dietista, fisioterapista i kuido na kas. E di dos liña ta trata kuido spesialisá i atmishon den hòspital. E último akí ta e nivel di kuido mas karu i mester wòrdu usá solamente ora ta nesesario. E di tres liña ta e kuido ku ta wòrdu duná den instansianan manera kas di enfermeria òf klínika di revalidashon. Kama den di tres liña ta mas barata ku den di dos liña. E kuido ku ta duna den e di dos liña ta karu (pa ilustrá: e tarifa den di dos liña ta NAf 1.500 kompará ku NAf 500 den di tres liña). P’esei nos mester evitá ku ta hasi uso innesesario di kuido den e di dos liña. Pa e motibu aki e otro liñanan di kuido mester ta bon ekipá i e kuido mester ta di kalidat haltu pa asina e parti di kuido ku ta ofresé den hòspital por pasa pa e otro liñanan i asina kita preshon riba e di dos liña. Esaki ta trese menos gastu i un lista di espera mas kòrtiku. Den e temporada tras di lomba lástimamente e atenshon tabata mas riba e konstrukshon di un hòspital nobo (di dos liña) i pa operashonalisá esaki, loke a pone ku e otro áreanan di kuido a wòrdu neglishá.

Komo partner den Reino nos ta aspirá pa un kolaborashon konstruktivo ku e demas partnernan den Reino. Meta pa e kolaborashon akí ta pa restrukturá nos struktura i sistema di kuido di un forma duradero. Banda di restrukturashon tambe ta importante pa nos re-aktivá e strukturanan i sistemanan eksistente ku kua a yega na bon resultado. Ku e reformanan i re-aktivashon por baha e kostonan di kuido i hasi nan mas manehabel i pagabel. Ta importante si pa tin mekanismo di supervishon ku ta wòrdu apliká. E problemanan den nos sistema di kuido mester wòrdu señalá ku koutela i resolvé ku un plan bon fundá. Pa esei mester por negosiá i kolaborá ku rèspèt ku otro partner den Reino.

Despues di un análisis profundo di e problemanan di mas importante den nos kuido nos lo desaroyá solushonnan pa problemanan básiko i di e forma aki fortalesé e sistema aktual en bes di kombatí síntoma. E solushonnan lo wòrdu tradusí den plannan di akshon kaminda nos lo pinta kon nos por involukrá otro partner den Reino pa sosten finansiero i profeshonal.

E problemanan mas importante ku a wordu identifiká kaba i algun punto di akshon:E kondishonnan básiko pa kuido pagabel i di kalidat, ta ku e reglanan ku mester determiná e kuadronan pa esaki ta aktualisá i por wòrdu apliká. Den e kuadro di esaki, e siguiente aspektonan ta pidi atenshon inmediato:

• PE-01: E Hunta pa Salubridat mester avisá minister tokante struktura, ehekushon, kalidat i efisiensia di salubridat. Sinembargo, no tin un Hunta pa Salubridat aktivo, pasombra no a nombra miembronan ainda. P’esei ta importante pa e Hunta pa Salubridat aktivá bèk.

• PE-02: Introdusí un outoridat di kuido ku entre otro tin e tarea pa determiná e tarifanan máksimo a base di investigashon di kosto periódikamente i ku por supervisá esnan ku ta ofresé kuido i seguro di kuido. Maneho, suministro di informashon i deklarashon korekto tambe por wòrdu ehersé dor di e outoridat di kuido akí. Den e outoridat di kuido akí mester tin representantenan entre otro di e sektor di seguro(nan), asosiashonnan di dòkternan, di para-médiko, laboratorionan, botikario i pashèntnan.

Page 22: PROGRAMA DI PARTIDO

22

• PE-03: Introdukshon di e asina yamá BIG-register (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). Esnan registrá den BIG por ehekutá sierto tratamentunan ku ta kai bou di nan profeshon. Eiden tambe ta regla rekonosementu di diplomanan internashonal. E registro aki lo mester ta aksesibel pa tur hende.

• PE-04: Reforsá organisashonnan di profeshon dor di haña un státus di un Publiekrechtelijke Beroepsorganisatie (PBO), ku e meta pa fortifiká diferente gruponan di profeshon i otorgá sierto outorisashon. Asina por pone i manehá demanda di kalidat. E sistema ta sòru pa e gruponan di profeshon por regulá nan mes. Lo bai tin un balansa korekto entre prosedura i outonomia di profeshonalnan, entre konfiansa i deber di responsabilidat i entre prosesonan di kuido efisiente i nesesidatnan individual di pashèntnan.

• PE-05: Digitalisashon ta un parti esensial di kuido den su totalidat. Dor di esaki e komunikashon entre diferente instansia lo drecha i lo kolektá dato pa investigashon sientífiko.

• PE -06: Instalá un Konseho di Pashènt ku ta sali dilanti pa derechonan general di e pashènt i si ta nesesario ta intermediá entre e pashènt ku e dunadó di kuido. Ademas e Konseho di Pashènt ta sostené i representá e pashènt ora di entregá keho pa e keho yega serka e instansia korekto. E pashènt por konfia ku e keho ta wòrdu tumá na serio i ta wòrdu atendé minusiosamente.

Banda di enkargo di e instrumentonan obligatorio pa nos sistema di kuido por funshoná optimal, nos por pone hopi énfasis riba prevenshon dor di duna informashon relevante na skolnan. Prevenshon sekundario i tersero tambe tin nos atenshon.

Pa por liberá e di dos liña di un manera responsabel mester reforsá e promé liña (dòkter di kas, dietista, fisioterapista i kuido na kas) i e di tres liña (kuido i enfermeria).

Fortifikashon di promé liña

E pashèntnan ku mester di tratamentu di spesialista no mester warda largu riba esaki. Pero e pashèntnan ku no mester di tratamentu spesialisá, mester risibí e tratamentu korekto i di kalidat serka dòkter di kas i e tratamentu no por ta inferior.

• PE-07: Eduká dòkternan básiko pa bira dòkter di kas. Na e momento aki hopi dòkter básiko ta traha komo dòkter di kas. Un dòkter di kas ta eduká pa por atendé sierto malesanan su mes i no mester referí e pashèntnan serka spesialista. Dor di eduká e dòkternan básiko pa nan bira dòkter di kas e dòkternan di kas por hasi mas tratamentu i no mester referí na spesialistanan asina tantu.

Page 23: PROGRAMA DI PARTIDO

23

• PE-08: Introdusí Kaderartsen. Esakinan ta dòkternan di kas ku ta spesialisá riba un sierto área. Manera dòkternan di kas ku ta spesialisá den tratamentu di sierto problemanan di kurason òf screening di remedi serka hende grandi.

• PE-09: Sentronan médiko ku diferente dòkternan di kas i tur fasilidat inkluso diagnostiek. Ku esaki e kuido ta mas serka di e pashènt i e kostonan ta wòrdu repartí entre e dunadónan di kuido den e sentronan aki ku dòkternan di kas, diferente para-médiko, laboratorio i radiología.

• PE-10: Dor di e asina yamá “anderhalve lijn zorg” (e kuido entre e promé i e di dos liña) kaminda spesialistanan ta hasi konsulta den sentronan médiko, ta bira mas fásil pa e dòkter di kas i e spesialista por konsultá ku otro. Den sierto kaso e dòkter di kas no mester referí e pashènt i e spesialista por duna mihó tratamentu pasó e ta mihó informá dor di e dòkter di kas ku konosé e pashènt mihó i por duna mas informashon.

• PE-11: Ku dòkternan di kas por drenta den akuerdo tokante e momento ku mester referí un pashènt pa un spesialista (na tempu) i ki ora no. Solamente si e asosiashon di profeshon aki tin e posibilidat pa kontrolá i manehá, esaki por sòru pa tur hende tene nan mes na e akuerdo.

• PE-12: Dor di laga e dòkternan di kas traha ku ‘evidence based protocollen’ (e pashèntnan ta wòrdu tratá segun dato di investigashon i no puramente a base di evaluashon di e dòkter di kas), bo ta logra ku dòkternan di kas ta traha mas uniformá. Esaki ta trese mas konfiansa den e trabou di e dòkternan di kas. Konfiansa ta e fundeshi di bon kuido. Komo ku e dòkternan di kas na e momentonan aki no ta traha uniformá i e pashènt no sa ken ta duna e tratamentu adekuá, esaki ta trese deskonfiansa den nos komunidat.

• PE-13: Pòstnan di dòkternan di kas pa duna kuido pafó di oranan di ofisina (huisartsenpost(en)) ta sòru pa traha segun protokòl pasó e dunadónan di kuido ta traha huntu den un instituto. Aparte di esei un huisartsenpost ku ta operashonal ta sòru ku mester referí ménos hende pa e di dos liña den oranan di anochi i den wikènt.

• PE-14: Nurse practitioners ta sostené e dòkternan di kas. Nan tin mas tempu pa e pashènt i esaki ta sòru pa oumento di e compliance i ménos komplikashon.

• PE-15: Amplia e kuido di kas pa asina famianan ku ta duna un ser kerí kuido (mantelzorgers) por haña mas sosten i por duna kuido mas largu den e situashon di kas.

• PE-16: Mester bini un instituto di edukashon ku ta responsabel pa e siguiente asuntunan: i. Eduká dòkternan básiko pa bira dòkter di kas ii. Upgrade e dòkternan di kas aktual iii. Edukashon huntu ku enfermeronan iv. Investigashon sientífiko v. Protokòl ku ta sòru pa trabou uniformá i traha “evident based

Page 24: PROGRAMA DI PARTIDO

24

Fortifiká e di tres liña

• PE-17: Eksigensianan di kalidat mester wòrdu determiná a base di e peso di kuido pa e kategoria di e pashènt, i instansianan mester wòrdu ekipá ku e asesorionan i personal kapasitá, segun e peso di e grupo di kuido. Kasnan di kuido mester traha ku un sistema di indikashon a base di e peso di kuido pa asina e pashènt ta drumí den e kama korekto i por duna e kuido korekto na midí. E riesgo ku e pashènt ta haña komplikashon i mester hasi uso di e di dos liña ta baha dor di esaki. Un bentaha ta ku e dunadó di kuido por duna e kuido ku el a studia p’é i ta ekipá pa atendé ku’né, pues e ta haña e responsabilidat ku di berdat e por karga. E preshon riba e dunadó di kuido ta baha i esaki lo por influensiá su gana di traha i e forma ku e ta presta.

Ora e kuido ta adekuá pa tur kategoria mester aspirá pa prevenshon sekundario i tersero pa asina e pashènt hasi ménos uso di e kategorianan mas pisá di kuido. P’esei mester invertí den kasnan di grandi pa nan por pone mas atenshon na prevenshon pa asina por baha e kantidat di atmishon den kasnan di kuido i hospital.

• PE-18: E di tres liña por duna kuido: 1. Kamanan di promé liña pa hospedá esnan ku mester wòrdu atmití pero sin e nesesidat di kuido di un spesialista òf pa e pashèntnan ku por sali mas trempan for di hòspital, pero ku no por bai kas ahinda. Di e manera aki por kita preshon for di e di dos liña. 2. Desaroyá kuido di revalidashon geriátiko, pa por aportá na mihó kalidat di kuido i baha e atmishon pa re-hòspitalisashon of atmishon permanente den un kas di kuido.

Regulá e sistema di pèrmit na kas di grandinan

• PE-19: E sistema di pèrmit lo wòrdu evaluá i mester introdusí garantia pa por monitòr i eventualmente kontrolá tantu e kantidat komo e kalidat di e kasnan aki.

Introdukshon di hotèl di kuido pa hende lokal i turista

PE-20: Mantelzorg hopi biaha ta kuido diario, pa un periodo largu, pa miembronan di famia òf amigunan ku ta desabilitá òf mester di kuido. E kuido kontinuo aki, sin interupshon, ta hopi pisá pa esun ku ta duna e kuido. E dunadónan di kuido aki mester por sosegá. Lástimamente, hopi biaha nan no tin oportunidat pa hasi esaki. Dor di duna sosten na e dunadónan di kuido dor di tuma e kuido over temporalmente, ta duna nan un chèns pa tuma tempu pa nan mes, rekobrá forsa i despues sigui ku kuido di nan famia òf amigu. E pashènt por keda biba mas largu posibel na kas i atmishon den un kas di kuido permanente ta wòrdu prevení.

Page 25: PROGRAMA DI PARTIDO

25

Korsou komo dunadó di kuido den region

• PE-21: E kalidat di kuido spesialisá na Kòrsou por midi su mes na e kuido den region. Por asta bisa ku nos spesialistanan tin edukashon mas haltu. Ku su profeshonalnan bon eduká den sektor di kuido, Kòrsou por ofresé kuido den region. Pa Kòrsou esei ta krea entrada èkstra miéntras médikonan ku un superspesialismo, dor ku tin mas pashènt for di region, por trata mas pashènt.

5.2.2. MEDIO AMBIENTE• PE-22: Desaroyá i implementá un maneho di sushi pa henter isla pa kombatí sushamentu. E maneho aki mester ta basá riba e prinsipio di un ekonomia sirkular.

• PE-23: Desaroyá programanan edukativo pa krea konsientisashon di e impakto direkto di sushamentu riba biodiversidat di nos islanan i e impakto indirekto di sushamentu riba nos groei- industrieen, partikularmente turismo.

• PE-24: Desaroyá maneho di medio ambiente, legislashon i normanan ku ta obligatorio pa kompanianan i siudadanonan, i desaroyá un sistema di supervishon i maneho robusto pa supervisá si ta kumpli ku esaki nan.

• PE-25: Hasi’é posibel pa Rijksdienst voor milieu & natuur (UO Milieu & Natuur) por duna “hindervergunningen” i desaroyá un sistema di supervishon i maneho robusto pa supervisá si ta kumpli ku esaki nan.

• PE-26: Imponé e ehekushon di milieu effect rapportage (MER) pa tene kuenta ku nos eko-sistema balioso promé ku tuma desishonnan pa loke ta trata desaroyo urbanisá.

• PE-27: Desaroyá un plan duradero pa maneho di medio ambiente i naturalesa pa por konservá i protehá e biodiversidat balioso di nos eko-sistema.

• PE-28: Reorganisashon di fundashonnan di gobièrnu i NGO ku na e momentonan aki ta enkargá pa protegá i konservá nos biodiversidat pa evitá ku nan ta igual na otro i krea un kolaborashon mas efektivo (pa loke ta trata kosto) di maneho di medio ambiente i naturalesa.

• PE-29: Desaroyá un sistema robusto pa maneho di awa, pa por plania, desaroyá, distribuí i manehá nos kapasidat di awa. Ora nos papia tokante uso di awa esaki ta enserá aktividatnan agrario, industrial, doméstiko, rekreativo i di medio ambiente.

• PE-30: Introdusí duiktags pa bishitantenan internashonal, i un programa di protekshon di nos refnan pa protehá nos mundu supmarino.

Page 26: PROGRAMA DI PARTIDO

26

6. SEGURIDAT I HUSTISIA

6.1. NOS VISHON RIBA SEGURIDAT I HUSTISIA

Nos ta enfoká riba un sistema di derecho hustu ku ta sirbi i protehá tur siudadano apesar di rasa, religion, sekso, edat, religion, klase sosial etc.

Nos ta kere tambe ku nos tin un responsabilidat konhunto pa protegá nos siudadanonan i tur hende ku ta bishitá nos isla i trata nan manera nos lo trata esnan mas serka di nos.

Invertí den enseñansa i desaroyo sosial i krea mas oportunidat pa nos siudadanonan ta e úniko kaminda pa nos kana si nos ke ta eksitoso den prevenshon di krímen riba nos isla.

E manera ku nos ke protegá nos siudadanonan i bishitantenan i ala bes prevení kriminalidat ta dor di:• Reforsá nos kadena hudisial i stimulá rèspèt pa nos sistema di lei i nos institushonnan.• Duna servisionan di seguridat pa manehá órden públiko i protehá nos siudadanonan kontra aktividatnan kriminal ku ta tuma lugá riba nos isla i awanan teritorial.• Kumpli ku i manehá nos leinan.

6.2. NOS SEGURIDAT I AGÈNDA DI HUSTISIA

• VJ-01: Traha riba mehorashon di e relashon di trabou entre interesadonan den e kadena di hustisia i fortifikashon di nos servisionan di informashon i lokalisashon.

• VJ-02: Invertí den un kambio di kultura duradero di nos organisashon di polis dor di ehekutá un programa ku ta dura mas aña dirigí riba desaroyo di liderazgo, étika den kombinashon ku training tékniko di polis na skol avansá.

• VJ-03: Pa por aliviá nos kuerpo polisial pa loke ta trata asuntunan sosial den nos barionan, e polisnan mester traha huntu ku sociale casuswerkers di SOAW (SA-01).

• VJ-04: Modernisá nos prizòn pa por kumpli ku normanan di derechi humano internashonal.

• VJ-05: Mehorá e oportunidatnan pa detenidonan por rehabilitá pa medio di programanan di estudio i labor.

• VJ-06: Mantené un bon relashon di trabou ku nos partnernan den Reino i FOL (Amerikano) pa mantené seguridat di nos frontera i wardakosta efektivo. E meta ta pa protegá nos isla kontra riesgonan eksterno manera: ilegalnan, arma di kandela i droga.

Page 27: PROGRAMA DI PARTIDO

27

• VJ-07: Subi seguridat den tráfiko dor di vigilá esaki mas tantu. Ademas mester drecha e proseso di duna i kolektá but. Tur dos desaroyo mester wòrdu realisá dor di apliká teknologia moderno.

• VJ-08: Desaroyá un fondo di daño (schadefonds verkeersongevallen) ku ta kubri daño hasí dor di siudadanonan ku no tin un seguro di outo. E fondo aki ta kubri tantu daño na outo komo daño na propiedat públiko.

27

Page 28: PROGRAMA DI PARTIDO

28

7. GOBIÈRNU I SERVISIO PÚBLIKO

7.1. NOS VISHON RIBA GOBIÈRNU I SERVISIO PÚBLIKO

Nos ke pa nos siudadanonan por konfia riba nos sistema demokrátiko i den “Trias Politica” i den profesionalismo i ophetividat di nos institutonan manera Algemene Rekenkamer, de Ombudsman, Raad van Advies i Sociaal Economische Raad.

E servisionan públiko ku nos ta duna òf finansiá ta aksesibel pa tur hende. E kalidat di servisio semper ta haltu a pesar di rasa, edat, sekso, religion i klase sosial.

Pa ta eksitoso nos ta aspirá pa komunikashon transparente i stimulashon di partisipashon di e siudadano.

E manera ku nos ke drecha e gobernashon ta di siguiente forma:• Traha riba un kolaborashon konstruktivo ku nos partnernan den Reino basa riba rèspèt i konfiansa mutuo.• Implementá un proseso di maneho transparente.• Implementá prosesonan transparente pa kompra di produktonan i servisio (partikularmente representashon hurídiko i konseho), supsidio i checks and balances.• Reorganisashon di e struktura di nos servisionan públiko, inkluyendo nos entidatnan semi públiko manera NV, ZBO i fundashonnan i hasi nos servisionan públiko responsabel pa e kalidat di nan output, pero alabes duna nan e medionan pa nan por kumpli ku e eksigensianan aki• Kore ku nepotismo i tur otro forma di “vriendjespolitiek”.

7.2. NOS GOBIÈRNU I AGÈNDA DI SERVISIO PÚBLIKO

• GP-01: Reorganisá e struktura di nos gobièrnu a base di evaluashon profundo di e implementashon di prestashon operashonal di e Nieuwe Bestuurlijke Organisatie. Banda di esaki, re-definí e tareanan primordial di gobièrnu (analyse Kerntaken-Zorgtaken).

• GP-02: Stimulá partisipashon di e siudadano dor di fortifiká e sistema di Diálogo Nashonal.

• GP-03: Institushonalisá un ofisina independiente pa planifikashon di maneho (Sociaal-Economisch Planbureau) pa komo gobièrnu por plania pa futuro i por kalkulá e efekto di maneho adelantá. Pa por institushonalisá esaki ku éksito, GP-05 I GP06 mester ta na lugá promé.

Page 29: PROGRAMA DI PARTIDO

29

• GP-04: Drecha e proseso di duna pèrmit dor di finalisá e implementashon di ‘Vergunningenloket’, manera definí den e NBO. Esaki lo duna gobièrnu e oportunidat pa finalisá su inisiativa di ‘van bureaucratie tot rode loper’. Pa por institushonalisá esaki ku éksito, GP-05 I GP06 mester ta na lugá promé.

• GP-05: Invertí den gobièrnu kompleto riba teknologia i implementá outomatisashon, digitalisashon, robotica i inteligensia Artifisial (AI) pa bira un organisashon mas delegá, drecha kalidat i minimalisá e chèns riba erornan humano. Implementashon di teknologia ta sòru pa transparensia i ta pone dato disponibel pa análisis.

• GP-06: Drecha kalidat di dato dor di finalisá implementashon di e ‘Stelsel van Basisregistraties’. Esaki ta hasié posibel pa ta transparente i ta disponé di dato pa hasi análisis.

• GP-07: Institushonalisá un budgetadviescommissie (Begrotingskamer) ‘independiente’ pa mehorá e proseso di presupuesto di gobièrnu.

Page 30: PROGRAMA DI PARTIDO

30

• GP-08: Desaroyá un maneho nobo i transparente pa loke ta trata kompra. Gobièrnu mester ta mas transparente den e forma ku ta selektá suministradó. Pa krea mas transparensia por publiká kada kuartal tur resultado di enkargonan di konseho, hurídiko, OVO’s (Overeenkomst Van Opdracht), desishonnan di supsidio i enkargonan di trabounan sivil. Banda di esaki por publiká kuentanan anual di NV’S di fundashonnan supsidiá.

• GP-09: Reformá e struktura di supsidiario di gobièrnu a base di e ‘Rapport Mollen’ (i si ta nesesario evaluashon adishonal manera e ‘Kerntaken-Zorgtaken-analyse’. Na inisio di e reforma aki gobièrnu mester evaluá kua ta e tareanan operashonal ku ke hasi interno i kua tarea nan ke laga hasi via un fundashon supsidiá. E evaluashon aki ta forma parti di e evaluashon di NBO (GP-01).

• GP-10: Invertí den un edifisio sentral pa por akomodá un gran parti di e instansianan di gobièrnu, partikularmente e instansianan no-uniformá, i instansianan ku no ta sirbi pueblo direktamente (beleidsmedewerkers i backoffice-personeel). Un gobièrnu ku ta sentralisá por ekonomisá riba kostonan fasilitario, kostonan di energia i ademas lo kontribuí na un gobièrnu mas delegá i efisiente.

• GP-11: Desaroyá un pakete nobo di kondishonnan laboral primario i sekundario nobo pa ámtenarnan a base di un gobièrnu reorganisá, delegá i efisiente ku ta apliká teknologia nobo mas tantu posibel. E rekompensa pa ámtenarnan, inkluso maneho di instansianan di gobièrnu, mester kumpli ku e asina yamá ‘Balkenende-norm’.

• GP-12: Institushonalisá un organisashon di gobièrnu ku ta responsabel pa e desaroyo profeshonal di ámtenar. E organisashon aki ta disidí e profundidat den abilidat/kapasidatnan a base di plannan di desaroyo personal, desaroyá kuríkulo i ta sòru pa edukashon na kas òf pa medio di ‘insourcing-opleidingen’.

Page 31: PROGRAMA DI PARTIDO

31

8. FINANSA PÚBLIKO

8.1. NOS VISHON RIBA FINANSA PÚBLIKO

E medida/grado den kua nos ta kumpli ku e instrukshonnan di e consensus Rijkswetten voor financieel toezicht ta dependé di e pregunta kon efektivo nos ta kolektá i kon efektivo nos ta akomodá uso di nos rekursonan públiko.

Nos ta kere ku transparensia ta e úniko forma pa kore ku nepotismo i favoritismo. Dor di ta mas honesto ku impuesto i finansiamentu di fasilidatnan públiko nos ta krea mas balansa den repartishon di rikesa.

E manera ku nos ke krea mas balansa den e repartishon di rikesa ta:• Respetá e Rijkswet voor financieel toezicht i kuminsá kumpli ku e reglanan stipulá;• Ekonomisá a base di análisis di impakto enbes di ekonomisá riba henter e liña;• Aspirá pa kumplimentu 100% ku impuesto;• Solamente invertí den desaroyo duradero di fasilidatnan públiko.

31

Page 32: PROGRAMA DI PARTIDO

32

8.2 NOS AGÈNDA PA FINANSA PÚBLIKO

PF-01: IMPUESTO RIBA ENTRADA• Introdukshon di e territorialiteitsbeginsel kaminda solamente entradanan teritorial ta wòrdu inkluí;• Integrashon di impuesto riba entrada i e primanan sosial (AOV, AWW, AVBZ), kaminda ta proveé den rendimentu di e fondonan spesífiko ku ta nesesario;• Baha tarifanan di impuesto;• Introdukshon di 2 `of 3 “schijf” di impuesto ku e tarifanan progresivo ku ta forma parti di esaki;• Introdukshon di un basiskorting pa prima, kaminda ta proveé den rendimentu di e fondonan spesífiko ku ta nesesario;• Baha e basiskorting pa asina ‘per saldo’ (inkluso e primanan) ta paga impuesto ku un sueldo mas abou, pero ta apliká e arbeidskorting i asina ‘per saldo’ no tin peso pa e trahadó.• Anulá e alleenverdienerstoeslag• Evaluá gastunan dedusibel i kaminda ta posibel anulá esaki i sigui baha e tarifa aki. Pa entradanan di dienstbetrekking i pa otro entradanan di labor e introdukshon pa un dedukshon fiktisio di por ehèmpel 10% òf 15% ku un montante máksimo pa kompensá (trahadónan) i niet beschikbare onbelaste kostenvergoedingen di e dunadó di trabou;• Anulá e dedukshon pa yu aktual i remplasá e gastunan dedusibel pa yunanan ku ta studiando, pa un rebaho di impuesto;• Limitashon den fase pa e hypotheekrenteaftrek i anulá e overgangsregeling pa hipoteknan bieu• Remplasá e areglo di penshonado aktual, areglo di pèrmit pa invershonista i e areglo pa expat pa un areglo di bishitante temporal, kaminda e gruponan aki (temporalmente) no ta sigurá pa e primanan aki (nan no mester paga e prima, pero nan no tin opbouwrechten tampoko);• Simplifiká e expatregeling: konta “fringe benefits” komo sueldo, hasi e sueldo neto bruto, pero sòru pa un dedukshon relevante di por ehèmpel 30-35%;• VAS-IB riba término korto, dependiendo di e progreso pa konektá e atministrashonnan (verzamelloonstaten, domeinbeheer, bankonan), i repartí butnan mas haltu ora no kumpli;• Afiliá ‘close held companies’ ku tiki empleado na e AB regime, determiná ganashi riba un porsentahe di rendimentu rasonabel riba e invershon propio (eigen vermogen) i konsekuentemente e sobrá ta e arbeidsloon. Mester kobra belasting riba e arbeidsloon aki kontra un tarifa progresivo;• Regla un repartishon obligatorio den kaso di subida di e rekening courantschuld di un direktor ku ta grootaandeelhouder (dga);• Kobransa di interes na bankonan ta keda. Tambe no mester indiká esaki mas.

Page 33: PROGRAMA DI PARTIDO

33

PF-02: IMPUESTO RIBA SUELDO• Simplifiká pa asina den kasi tur kaso e ta un “eindheffing”.• Integrashon di e impuesto riba sueldo i e primanan sosial (AOV, AWW, AVBZ, ZV, OV i cessantia kaminda ta proveé den rendimentu di e fondonan spesífiko ku ta nesesario;• Adaptá e Beschikking pensioenen (ku eksepshon di ámtenarnan pa kua mester un otro prosedura) di e manera aki:

i. Den fase hisa e edat di penshon di 60 pa 65 aña ku un areglo di traspaso pa e derechinan ku nan tin kaba. ii. Durante e fasenan aki ta haña eksonerashon riba kobransa di prima pa entrada di penshon di personanan di 60-64 aña kaminda e rendimentu di e fondonan spesífiko nesesario ta wòrdu suministrá. iii. Subi e edat di penshon di 65 pa 67 aña.

• Integrashon di prima di dunadó di trabou (ZV, OV i sesantia) den un imposishon kombiná riba e suma di sueldo kompleto di e dunadó di trabou sin hasi diferensia entre e gruponan di riesgo pa e OV i p’esei ta haña un tarifa mas abou. E limitashonnan di prima ta wòrdu determiná a base di e medionan nesesario pa e seguronan sosial i trahadó.

PF-03: SEGURONAN PA PUEBLO I SEGURONAN PA DUNADÓ DI TRABOU• Seguro general di behes (Algemene Ouderdomsverzekering): Integrashon di impuesto riba entrada i primanan sosial (AOV, AWW, AVBZ), kaminda ta proveé e entradanan di e fondonan spesífiko nesesario.• Seguro general di viuda i huérfano (Algemene Weduwen- en Wezenverzekering):Integrashon di impuesto riba entrada i primanan sosial (AOV, AWW, AVBZ), kaminda ta proveé e entradanan di e fondonan spesífiko nesesario.• Seguro general di kostonan di enfermedatnan partikular (Algemene Verzekering Bijzondere Ziektekosten):Integrashon di impuesto riba entrada i primanan sosial (AOV, AWW, AVBZ), kaminda ta proveé e entradanan di e fondonan spesífiko nesesario.• Seguro básiko di gastunan médiko (Basisverzekering ziektekosten):Drecha e datonan tokante e aseguradonan, modernisá lei i integrá impuesto riba sueldo• Seguro di enfermedat (Ziekteverzekering): integrá primanan di e dunadó di trabou (ZV, OV i Sesantia) den un imposishon kombiná riba e loonsom di e dunadó di trabou kompleto, sin distinguí den gruponan di riesgo pa e OV, i asina hasi uso un tarifa efektivo mas abou. E kuadronan di prima ta wòrdu adaptá a base di e medionan nesesario pa e primanan sosial i esnan di e trahadó.• Seguro di desgrasia (Ongevallenverzekering): integrá primanan di e dunadó di trabou (ZV, OV i Sesantia) den un imposishon kombiná riba e loonsom kompleto di e dunadó di trabou sin un máksimo di prima pa e trahadó, sin distinguí den e gruponan di riesgo pa e OV i asina hasi uso di un tarifa mas abou.• Sesantia (Cessantia): integrá primanan di e dunadó di trabou (ZV, OV i Sesantia) den un kobransa kombiná riba e loonsom kompleto di e dunadó di trabou sin un máksimo di prima pa e trahadó, sin distinguí den e gruponan di riesgo pa e OV i asina hasi uso di un tarifa mas abou.

Page 34: PROGRAMA DI PARTIDO

34

PF-04: TAX RIBA IMPUESTO DI GANASHI (WINSTBELASTING TAX)• Mantené e territorialiteitsbeginsel aktual kaminda solamente e ganashinan teritorial ta wòrdu mirá komo base.• Amplia e base (grondslag) (p.e limitá/baha e sesantia)• Kambio den fase di e konstrukshon di tarifa (tariefsopbouw);• Kobransa efektivo mínimo riba impuesto di ganashi, esaki por den forma di un Kobransa di rendimentu (rendementsheffing): porsentahe mínimo fiktisio riba e kresementu di reservanan di ganashi i kapital(mester determiná e base spesífiko despues), por kompensá esaki ku impuesto riba ganashi (ku un máksimo di 10 aña despues);• Limitá dedukshon di kosto ora ta trata di transakshonnan ku paisnan ku impuesto abou;• Ekskluí dedukshon na momento ku no tin faktura bálido i/òf pagonan kèsh (tambe pa empresarionan den IB);• Amplia kwalificerende lichamen voor doelvermogens en introductie fictief rendement doelvermogens.

PF-05: INTRODUKSHON DI UN IMPUESTO RIBA PRODUKTONAN I SERVISIONAN (GOEDEREN EN DIENSTEN BELASTING (GST))Introdukshon di un impuesto riba produktonan i servisionan ku ta moderno, efisiente i efektivo. E sistema deseá ta kuadra por gran parti ku e sistema ku a wòrdu rekomendá dor di “Internationaal Monetaire Fonds (IMF)”.E sistema di impuesto nobo mester tin e siguiente aspektonan komo konsekuensia:• Simplifikashon pa tantu e organisashon di impuesto komo esnan ku mester paga impuesto;• Neutralidat interno i eksterno;• Generá sufisiente entrada.

Puntonan 1 i 3 por wòrdu desaroyá dor di sigui outomatisá e imposishon. Ta rekomendabel pa hasi oportunidat di esaki pa implementá un sistema outomatisá ku ta servisial, efektivo i efisiente huntu ku e sistema nobo di ABB.

Mirando e kapasidat di ehekushon aktual di ofisina di impuesto esaki ta mas un nesesidat ku solamente un deseo – a pesar e sistema ku skohe. Teniendo kuenta ku por mira esaki komo un oportunidat pa implementá un sistema di ABB mesora ku por wòrdu outomatisá por gran parti. Na paisnan manera Estonia e gobièrnu a outomatisá ekstensivamente den e lastu añanan, i e pueblo ta masha satisfecho ku esaki.

Estonia no mester a diskubrí esaki di nobo, pero a probechá e konosementu i hardware di otro kaminda. Riba tereno di impuesto riba balor agregá (BTW) por mira desaroyonan similar. E sistema di BTW Europeo ta bieu den komparashon ku sistemanan di BTW moderno manera na Australia, China, Nieuw Zeeland i Singapore. E komishon europeo a identifiká diferente problema den su Groenboek over de toekomst van de Europese BTW for di 2010. Segun e komishon e sistema di BTW Europeo no ta kumpli mas ku e nesesidatnan di un ekonomia di servisio moderno ku ta basá riba teknologia. E komplehidat di e sistema di BTW Europeo aktual

Page 35: PROGRAMA DI PARTIDO

35

ta trese kuné kostonan i preokupashon innesesario pa e pagadó di impuesto i atministrashon di impuesto i ta stroba un bon funshonamentu di e merkado interno.

Ademas e sistema ta vulnerabel pa froude. Den e Witboek di 2011 e komishon Europeo a deskribí e puntonan di mas importante di un sistema di BTW Europeo pa futuro ku por keda ku mes un propósito, ku ta generá entrada i alabes fortifiká e abilidat pa kompetí ku Union Europeo i di otro banda a amplia riba e áreanan di prioridat pa otro akshonnan ku mester tuma lugá den futuro.

A splika tur esaki pa ora/si bini ku e sistema ariba presentá, ku ta konektá mas ku e aserkamentu di Nieuw-Zeeland, Sur Afrika i islanan Bahamas, no referí na e sistema di BTW Europeo pa loke ta trata e komplehidat. E proposishon aki no ta bon komparabel ku e sistema di BTW Europeo.

Den un palabra, un introdukshon di un “Goods and Services Tax” general (despues: “ABB nobo”) a base di e modelo di Nieuw Zeeland i Bahama’s. E islanan Bahama a dupliká e sistema di Nieuw Zeeland i a mustra ku e sistema ta traha bon den ekonomianan chikitu kompará ku esun di Kòrsou.

PF-06: DUANA I AKSEINS I EXCISE• Subida di akseins riba gasolin i diesel (pa kompensá anulashon di MRB);• Modernisashon di e derechinan di duana formal i material (hasi douane entrepots i regulashonan di duana sufisiente fleksibel);• Introdukshon di un tarifa básiko riba derechi di importashon di 4% (ta ekskluí algun tarifa), oumentá ku un òf mas GST-tarieven riba tur produkto;• Simplifikashon, modernisashon i subida di diferente akseins (suku, bibida, produktonan di tabaku, bibida alkohóliko, gasolin, outo i mas).

PF-07: IMPUESTO RIBA PROPIEDAT DI NEGOSHI (ONROERENDZAAKBELASTING)• Kobra impuesto riba bibienda permanente segun e tarifa progresivo aktual;• Kobra impuesto riba propiedatnan di kompanianan segun e tarifa di mas haltu;• Kobra impuesto riba un rendimentu fiktisio ora ta trata di hürmentu di propiedat kontra un tarifa ku a subi (imposishon kombiná por ta dòbel di e imposishon aktual (OZB aktual ta 0,6%, imposishon fiktisio di rendimentu 0,6%, huntu ta 1,2%);Introdukshon di obligashon pa mèldu kambionan den propiedat òf situashon, ku but haltu ora no hasi esaki (por ehèmpel but di un porsentahe di e suma ku no a mèldu);• Introdusí VAS-OZB.

PF-08: DEKRETO DI TRASPASO (OVERDRACHTSBELASTDINGVERORDENING)• Kobra impuesto riba e traspaso di propiedat ekonómiko (eigendomsoverdracht);• Kobra impuesto riba kompanianan di propiedat (onroerende zaakvennootschappen);• Kobra impuesto riba kambio di derechonan di “founders” (SPF) ku asuntunan di propiedat.

PF-09: INTRODUKSHON ORDENANSA NASHONAL RETRIBUSHON(LANDSVERORDENING RETRIBUTIE)Introdukshon di retribushon di ordenansa nashonal (impuesto pa servisionan tékniko di kostonan real manera eindverwerkingsheffing, autowrakken afvalstoffenbelasting i reinigingsrechten).

Page 36: PROGRAMA DI PARTIDO

36

PF-10: FASILIDATNAN DI IMPUESTOLaga ordenansanan nashonal spesífiko di fasilidatnan (di invershon) outonomia ekspirá, dor di hinka sierto fasilidat spesífiko pa sierto sektornan ekonómiko di Pais den e ordenansanan nashonal.Anulá e siguiente impuestonan i imposishonnan(heffingen):• E zona ekonómiko;• De Registratieverordening;• De Successiebelastingverordening;• De Verkopingverordening;• De Zegelverordening;• Anulá e impuesto riba vehíkulo motorisá i e imposishon di eindverwerking i introdusí impuesto di importashon ku ta basá parsialmente riba e peso i parsialmente riba e balor.

36

Page 37: PROGRAMA DI PARTIDO

37

9. DESAROYO TERITORIAL I MOBILIDAT

9.1. NOS VISHON RIBA DESAROYO TERITORIAL I MOBILIDAT

Komo un isla ku ke bira mas independiente riba tereno ekonómiko ta importante pa e poblashon krese. Pa prepará nos mes pa e kresementu aki nos mester buska un balansa entre desaroyo ekonómiko, nos medio ambiente i salubridat i kalidat di bida di nos siudadanonan.

Pa krea i mantené e balansa aki nos ta aspirá pa uso efektivo di espasio limitá i optimalisashon di mobilidat i disponibilidat di nos pais.

Nos ke krea e balansa deseá dor di:• Tene kuenta ku e generashonnan di futuro i mehorashon teknológiko ora nos tuma desishon tokante uso di nos teritorionan;• Diseñá un nashon sabí kaminda konektividat ta uni nos infrastruktura públiko, het internet der dingen (IoT), kompania i siudadanonan;• Ofresé mobilidat na nos siudadanonan i bishitantenan ku ta fásil aksesibel, pagabel i limpi riba henter nos isla.

37

Page 38: PROGRAMA DI PARTIDO

38

9.2. NOS DESAROYO TERITORIAL I AGÈNDA DI MOBILIDAT

9.2.1. DESAROYO TERTIORIAL• UM-01: Splika tokante e interpretashon di nos ruimtelijk bestemmingsplan Eilanden (EOP) i buska e posibilidatnan den e ruimtelijk bestemmingsplan aktual pa por aportá na desaroyo ekonómiko. Nos tin sufisiente espasio den e área desaroyá di Kòrsou pa por keda amplia esaki. Desaroyá un vishon riba inbreiding en bes di uitbreiding;

i. Invertí den desaroyo di barionan i infrastruktura pa por krea barionan safe i bibabel (SA-03). ii. Desaroyá un maneho pa bibienda públiko. E maneho aki mester determiná kua propiedat di gobièrnu por wòrdu usá pa bibienda i kon ta entregá e bibiendanan aki (via FKP of PPP). E nesesidat pa bibienda ta alrededor di 10.000 na 2020.

• UM-02: Kombiná instansianan públiko pa repartishon di tereno públiko (Domeinbeheer) i pa planifikashon spesial i entrega di pèrmit di konstrukshon (bouwvergunning (ROP). Re-diseñá e proseso di repartishon di tereno públiko pa asina e wòrdu manehá fuera di e oferta. Hasi e término di repartishon di tereno públiko mas korto. Pèrmit di konstrukshon di 4 pa 6 siman i simplifiká e proseso di repartishon di tereno empresarial.

Page 39: PROGRAMA DI PARTIDO

39

• UM-03: Reforsá instansianan di gobièrnu manera Domeinbeheer & ROP pa por repartí tereno públiko i pèrmitnan di konstrukshon. Desaroyá un sistema di maneho robusto pa kontrolá uso di tereno públiko i konstrukshon ilegal. Esaki ta demanda pa hasi okupashon ilegal di konstrukshon i tereno públiko kastigabel pa lei. Esaki ta hasi e prosedura pa fòrsa akshonnan ilegal den korte konforme lei mas kòrtiku.

Aktualmente ta abusá di e sistema i korumpié komo ku polítikonan i trahadónan den gobièrnu ku ta mustra komunidat unda nan por konstruí ilegal riba tereno di gobièrnu pasó nada no ta pasa komo no tin prosedura hurídiko pa perhudiká nan.

• UM-04: Hasi un inventarisashon di e lista di espera aktual pa tereno públiko (4000). E lista di espera ta konsistí di hopi hende ku no por kubri e gastunan inisial pa repartishon di e tereno. Otronan si por kubri e gastunan inisial, pero no ta risibí finansiamentu pa konstruí un propiedat. Esaki tin komo konsekuensia ku e kavelnan no ta wòrdu desaroyá i ta stroba e otronan ku si por konstruí i aportá na desaroyo ekonómiko. Personanan ku no por bini na remarke pa tereno mester bai riba un lista pa hür di bibiendanan sosial. E idea pa haña tereno públiko tabata posibel ora e ekonomia tabata mihó i ‘Publiek Zelfbouw’ tabata posibel, kaminda famia i amigunan tabata bini huntu i traha kas sin finansiamentu.

• UM-05: Inventarisá diferente tipo di bibienda den diferente área. Bibiendanan pa famia, bibiendanan ku ta pará riba nan mes riba terenonan grandi ta wòrdu mirá komo standart. “Inbreiding” ta e idea pa usa espasio optimalisá i efektivo. E bentahanan di mas importante ta e gastunan mas abou di utilidat. Konstrukshon di barionan nobo riba sitionan ku ta keda leu ta eksigí kayanan nobo, utilidat i infrastruktura pa yega na e sitionan aki. Mas hende ku ta biba i operá den un sierto área ta kondusí na gastunan mas abou. P’esei ta hopi importante pa desaroyá diferente opshon pa konstrukshon manera edifisio ku fasilidatnan manera un patio, kasnan pegá na otro i komplehonan di apartamentu.

• UM-06: Fortifiká instansianan di gobièrnu pa maneho di monumentonan i supervisá esaki pa apliká e medidanan ora ku doñonan di monumento no ta kumpli ku e reglanan i instrukshonnan vigente.

• UM-07: Desaroyo di un plan di mantenshon riba un periodo di mas aña pa trabounan sivil i mantenshon di fasilidatnan manera kaminda, brùg, viadukto, stashon di pòmp i purifikashon di awa (PA-11), bòrchi i lus di tráfiko i áreanan bèrdè.

• UM-08: Identifiká espasionan kolektivo ku ta pará bashí òf no ta wòrdu usá kompleto pa por desaroyá algu. Prinsipalmente den sentro di siudat i barionan. Reforsá áreanan públiko eksistente poniendo WIFI, mobilario i hasi promoshon pa usa esakinan. Esaki ta limitá e nesesidat pa trafikashon di habitantenan i ta baha tráfiko.

Page 40: PROGRAMA DI PARTIDO

40

Desaroyo di sentro di siudat

Aktualmente ménos ku 2% di poblashon ta biba den sentro di siudat. Pa restourá i duna bida nobo na nos sentro di siudat nos mester atraé mas hende pa biba i bishitá nos sentro. Pa hasi esaki posibel nos mester usa diferente strategia i kombiná esakinan pa drecha alohamentu, desaroyo ekonómiko, mobilidat i transporte públiko.

• UM-09: Krea un klima di establesimentu atraktivo pa komersiantenan den sentro di siudat. Nos ke realisá esaki dor di fasilitá e establesimentu di empresa nobo i/òf kresementu di empresa eksistente, traha a base di e nesesidat di empresarionan i prinsipalmente no bini ku idea sin konsultá ku e empresarionan.

• UM-10: Fasilitá kambio di funshon pa asina e doñonan di e edifisionan ta enfrentá ménos opstákulo pa invertí den e edifisionan. Di e forma aki por krea mas espasio pa biba den sentro di siudat. Brinda e oportunidat pa biba den sentro di siudat i stimulá esaki, e sentro ta keda bibu i safe tambe despues ku pakusnan sera.

• UM-11: Protegá nos sentro di siudat monumental dor di apliká i manehá nos lei i reglanan stipulá pa gobièrnu. Pa protehá e posishon di nos sentro di siudat riba e Werelderfgoedlijst esaki ta esensial. Doñonan di edifisionan mester sòru pa mantené i restourá nan edifisionan regularmente pasó nan tin un responsabilidat sivil.

40

Page 41: PROGRAMA DI PARTIDO

41

• UM-12: Krea mas área bèrdè i parke den sentro di siudat. Investigashon ta indiká ku hendenan ku biba, traha òf ta bishitá nos sentro di siudat, ta (bai) sinti nan mes mihó i lo regresá mas lihé, si tin sufisiente área bèrdè.

• UM-13: Konstruí un zeedijk multi-funkshonal i promenade banda di e e kosta sur di Punda, Pietermaai te na Marie Pampoen. Esaki ta drecha e protekshon di nos kostanan i evitá ku laman ta subi i ala bes e promenade lo atraé mas aktividat ekonómiko i stimulá kanamentu i korementu, ku na su turno ta benefisiá salú di nos komunidat.

• UM-14: Drecha e problema di sushi (bandoná) den sentro di siudat. Na promé instante ta importante ku e sushi no ta resultá riba kaya pero den baki di sushi. Awor aki no ta fasilitá bishitantenan di nos sentro di siudat pa deshasí di nan sushi di e forma korekto. Un mihó kolekshon di sushi ta e promé paso pa prevení e problemanan aki. Un sentro di siudat limpi ta mas atraktivo pa tur bishitante i ta laga un impreshon positivo atras serka e turistanan ku ta bishitá nos isla.

• UM-15: Delegá e mantenshon di e infrastruktura i tambe limpiesa di sentro di siudat na e barionan ku huntu ta forma e sentro di siudat. Nos sentro tin diferente representante, ku via un-Public-Private Partnership (PPP), por yega na akuerdonan pa Maneho di Siudat (City Management). Segun VISHON e finansiamentu por wòrdu reglá dor di pone e maneho di parker bou di responsabilidat di e partidonan aki. Asina tur e inisiativanan nesesario riba tereno di mantenshon di infrastruktura, mobilario di kaya, plantashon i limpiesa por wòrdu organisá dor di habitantenan i representantenan. Esaki na su turno ta krea empleo pa e habitantenan di bario.

9.2.2. MOBILIDAT• UM-16: Evaluá e mortuario aktual riba transporte públiko. “Bus chikí” a duna 400 pèrmit. Esakinan no ta mará na un periodo pero ta pa bida largu. Esaki ta krea un situashon inhustu pa esnan ku ambishon pa hasi esaki pasó nan no ta haña pèrmit i nan tin ku kore komo “hulpchauffuer”. Esnan ku tin pèrmit awor aki ta probechá di sistema aki i ta hür nan busnan pa un preis (demasiado) haltu. Reorganisá i hasi promoshon pa drecha nos transporte públiko riba henter nos isla. E meta ta pa hasi transporte públiko pagabel i aksesibel pa tur siudadano i bishitante di tur parti di nos isla. E reorganisashon aki ta enserá (1) fushon di ABC i busnan chikí pa 1 entidat regulá ku ta ofresé transporte públiko i (2) restrukturá nos struktura di ruta di transporte públiko.

• UM-17: Reparashon, mantenshon i eksplotashon di Abri’s (bòrchi di bus). Klientenan ku ta usa bòrchi di bus mester por hasi esaki di un manera sigur. Nan mester ta liber di sushi ku yerba shimaron i mester duna protekshon kontra solo i áwaseru. E posibilidat pa pone atvertensia mester t’ei pa asina gobièrnu por kolekta sèn. Alabes e mantenshon semper mester ta na òrdu pa garantisá kontinuidat di e atvertensianan aki.

• UM-18: Re-diseña e sistema di pèrmit di nos taksistanan implementando un sistema nashonal basa riba e modelo di Uber. Taksinan lokal ta wòrdu protegá den e sistema aki pero ala- bes stimulá pa alsa kalidat di nan servisionan (i vehíkulo) pa keda eksitoso.

Page 42: PROGRAMA DI PARTIDO

42

• UM-19: Inventarisá i adaptá e ret di karetera. Ku eksepshon di algun rotònde, no tabatin kambio den e ret di karetera pa mas ku 50 aña. Esaki miéntras e kantidat di vehíkulo riba kaminda ta tres biaha mas tantu. Kasi 23.000 den 1971 i mas ku 90.000 den 2020.

• UM-20: Agregá kaminda pa kana i kore baiskel na algun karetera eksistente. Kareteranan nobo pa desaroyonan nobo mester tin esaki komo standart.

• UM-21: Hasi mas atraktivo pa kana i kore baiskel den sentro di siudat. Drecha e iluminashon den kaya pa duna un sentido di seguridat mas grandi den oranan di anochi i drecha e estétika.

• UM-22: Hasi mas fásil pa kana den áreanan urbanisá. Traha un infrastruktura rondó di kanamentu tin hopi benefisio manera:

• Ekonómiko (mas hende ta kana i ta kondusí mas peaton pa kompanianan); • Sosial (ora ta kana tin mas enkuentro sosial, mas hende riba kaya ta atraé mas hende pa sali kana); • Salubridat i bienestar (kanamentu ta aportá inmensamente na nos salu i asina a baha diferente riesgo di salú); • Medio Ambiente (bahada den C02-uitstoot ku ta drecha nos kalidat di aire).

• UM-23: Stimulá biahamentu (lokal i internashonal) entre e islanan ABC kreando un maneho ku e islanan ABC ku ta basá riba “trafikashon liber entre produsktonan i persona”. Krea e espasio pa trafikashon ku boto i regulá e maneho di impuesto riba aviashon entre e islanan ABC pa hasi biahamentu aksesibel pa tur hende.

• UM-24: Desaroyá e área di aeropuerto di Kòrsou den un zona multi-funshonal pa aktividatnan di aviashon i esnan industrial.

VISHON

Page 43: PROGRAMA DI PARTIDO

43

Vota

Lista #2

Page 44: PROGRAMA DI PARTIDO

44

VISHON 5209299 www.vishon.cw