os informes galegos de impacto de...
TRANSCRIPT
Os informes galegos
de impacto de xénero
Unha análise da súa incidencia na elaboración das normas
Santiago de Compostela, febreiro de 2009
Estudo realizado por: Alba Alonso Álvarez Isabel Diz Otero Marta Lois González Febreiro de 2009
1
ÍNDICE 1. Introdución. Metodoloxía e estrutura do estudo … ………..……..………..2
2. O mainstreaming de xénero …………………………………… .…………….10
o ¿Que é?...…………………………………………………………...………..11
o ¿Cales son os seus requirimentos? …..…………………………...…….12
o ¿Cales son as súas fortalezas e debilidades? ………………………….13
3. O mainstreaming de xénero en Galicia.………… ………………………...20
4. As ferramentas do mainstreaming de xénero: os informes de
impacto….……………………………………………………………………… …..26
4.1. ¿Que son? ………………………………………………………………….....27
o ¿Que tipos hai? …………………………………………………………….27
o ¿Cal é a súa estrutura? …………………………………………………..28
4.2. Os informes de impacto de xénero na normativa española .…………....32
5. Análise dos informes de impacto de xénero e a sú a incidencia:
aproximación descritiva ……………………………………………………… ...36
o Introdución ………………………………………..………………………...37
o Características dos informes de impacto de xénero……….…………..38
o Contido dos informes de impacto de xénero ………………………......43
o As recomendacións nos informes. Accións na procura dun impacto de
xénero positivo ……………………………………………………………..49
o Conclusións ……………………………………………………….………..59
6. Análise dos informes de impacto de xénero e a sú a incidencia:
aproximación cualitativa … ……………….………………………………….…61
6.1 Introdución. As estruturas interpretativas das relacións de xénero ….......62
6.2 Propostas de modificación e incidencia …………………………………......68
A violencia de xénero ……………………………..………………………..78
6.3 Análise das estratexias ……………………………….………………….……81
o A xeneralización do obxectivo da igualdade …………………………….81
o As mulleres na toma de decisións. A incorporación de paridade ….…87
o A igualdade no emprego público ………………………………………....92
7. Exemplo de boa práctica …… ……..…………………………......................99
8. Conclusións ………………………………………………………………....105
9. Bibliografía ………………………………………………………………….....111
2
CAPÍTULO 1
INTRODUCIÓN. METODOLOXÍA E ESTRUTURA DO ESTUDO
3
INTRODUCCIÓN. METODOLOXÍA E ESTRUTURA DO
ESTUDO
Este traballo ten por obxectivo facer unha análise pioneira acerca da
incidencia dos denominados informes de impacto de xénero sobre a produción
normativa galega. Os informes de impacto de xénero son unha das principais
estratexias para aplicar o mainstreaming de xénero. As políticas de igualdade
en Galicia incorporaron este mecanismo coa a probación da Lei 7/2004, de 16
de xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes que obriga a que todos
os proxectos de lei presentados no Parlamento galego, así como aqueles
regulamentos con repercusión en cuestións de xénero, vaian acompañados
dun informe de impacto de xénero. Nos artigos 7º e 8º desta norma queda
establecido que:
Art. 7º.- Informe sobre o impacto de xénero na elaboración das leis. Os proxectos de lei presentados no Parlamento galego pola Xunta de Galicia irán acompañados dun informe sobre o seu impacto de xénero elaborado polo Servizo Galego de Promoción da Igualdade do Home e da Muller. Se non se acompañasen ou se tratase dunha proposición de lei presentada no Parlamento galego, este requirirá, antes da discusión parlamentaria, a súa remisión á Xunta de Galicia, quen ditaminará no prazo dun mes; transcorrido este prazo a proposición seguirá o seu curso. Art.8º.- Informe sobre o impacto de xénero na elaboración dos regulamentos. 1. Os regulamentos con repercusión en cuestións de xénero elaborados pola Xunta de Galicia tamén esixirán, antes da súa aprobación, a emisión dun informe sobre o seu impacto de xénero elaborado polo Servizo Galego de Promoción da Igualdade do Home e da Muller. 2. O dito informe non será vinculante
Estes informes, establecidos en Galicia con carácter preceptivo e non
vinculante, representan unha técnica de avaliación prospectiva das normas.
Constitúen un estudo e análise ex ante do proxecto normativo que se promove,
para verificar se no momento da planificación as medidas que contén a
disposición teñen en conta o impacto que terán nas mulleres e nos homes. Así
mesmo, advirten a quen os van adoptar de cales poden ser as consecuencias
4
desexadas e non desexadas, propoñendo no seu caso, unha modificación.
Neste sentido, poderiamos falar dun mecanismo na busca de igualdade real e
de resultados.
Nesta investigación avaliarase o papel xogado polos informes de impacto
de xénero elaborados polo SGI na mellora da calidade normativa en clave de
xénero, permitindo coñecer o impacto e eficacia deste instrumento nos
proxectos de disposicións normativas que foron aprobados en Galicia. As
achegas obtidas informarán sobre o nivel de equidade de xénero presente na
produción normativa galega, e en última instancia, sobre o grao de tendencia
cara a igualdade para mulleres e homes. Como mínimo, esta avaliación
permitirá obter información sobre a situación de preparación de políticas e
programas máis acertados e xustos onde a promoción da liberdade, a
igualdade de dereitos e a non discriminación, así como a participación das
mulleres na vida social, cultural, económica e política sexa cada vez máis unha
realidade e non un desideratum.
Organización e desenvolvemento do estudo
O equipo investigador encargado da realización deste proxecto comezou os
traballos preparatorios no mes de marzo de 2008 coa revisión sistemática da
bibliografía relacionada con esta temática. Esta tarefa puxo pronto de manifesto
dúas características do estado da cuestión que condicionaron dende o principio
a organización e desenvolvemento do estudo. En primeiro lugar, constatouse a
existencia e publicación, por parte de distintos organismos e institucións, dun
número importante de guías que teñen como obxectivo a formación e
capacitación sobre a metodoloxía para a elaboración dos informes de impacto.
No entanto, a busca bibliográfica foi infrutuosa no que se refire a publicacións e
informes que mediran a incidencia dos informes de impacto de xénero
naqueles contextos (europeo, estatal e autonómico) nos que se está a
empregar. Partiamos así dunha situación pioneira na que as etapas da
investigación, a súa metodoloxía de análise e os indicadores tiñan que ser
deseñados ex novo.
O primeiro paso a partir desta constatación foi o de establecer os obxectivos
específicos que había de cumprir o estudo. Estes obxectivos determinan en
5
gran medida o tipo de información que se busca e así mesmo a metodoloxía de
análise empregada.
Obxectivos específicos e obxecto de estudo
Os obxectivos específicos deste estudo son:
1. Describir as características principais dos informes de impacto de xénero
e dos proxectos normativos aos que acompañan
2. Analizar o contido dos informes de impacto de xénero
3. Valorar a incidencia dos informes de impacto de xénero na normativa
aprobada
4. Identificar as variables condicionantes/explicativas da incidencia
Con estes obxectivos específicos perséguese dar resposta ao obxectivo
fundamental desta investigación, isto é, avaliar a incidencia dos informes de
impacto de xénero elaborados polo SGI na normativa galega aprobada. Para o
logro deste obxectivo xeral e dos obxectivos específicos definiuse unha
unidade de análise composta por tres documentos: un proxecto normativo, o
informe de impacto de xénero que o acompaña e a norma unha vez que é
aprobada e publicada no Diario Oficial de Galicia.
Táboa 1.1 Informes de impacto de xénero emitidos po lo SGI
Emitidos Aprobados
2005 29 10
2006 47 43
2007 134 94
2008* 58 23
Total 268 170
*inclúen os emitidos até o mes de abril e os aprobados ate o 15 de setembro.
A táboa 1.1 dános conta do número de unidades de análise que constitúen o
obxecto do estudo. Entre 2005 e abril de 2008 o SGI emitiu 268 informes de
impacto de xénero relativos a proxectos normativos nos que estaban a traballar
os distintos departamentos da Xunta. Deses 268 proxectos normativos sobre
os que se emitiu informe de impacto case o 63,4% foron aprobados ate o 15 de
6
setembro de 2008, converténdose así en normativa aplicable na nosa
comunidade autónoma. Estas 170 normas, os seus proxectos e os informes de
impacto de xénero que as acompañaron, constitúen o obxecto de análise deste
estudo.
Metodoloxía
Os obxectivos específicos marcaron tamén a metodoloxía utilizada para a
recompilación e a análise dos datos. Por un lado, deseñouse unha
metodoloxía que buscaba describir as características das unidades de análise,
dando así cumprimento aos dous primeiros obxectivos específicos. Ademais
esta análise descritiva había de servir tamén para facer unha primeira
aproximación cuantitativa á incidencia dos informes nas normas aprobadas e á
identificación das posible variables que están detrás da mesma.
Por outro lado, e coa fin de afondar na avaliación real da incidencia dos
informes, decidiuse levar a cabo unha análise cualitativa que atendera ao que e
ao como da incidencia dos informes e polo tanto das estratexias para o logro
da igualdade que quedaban establecidas nas normas galegas.
Ánalise descritiva
A ferramenta metodolóxica que se utilizou para aproximación descritiva foi o
cuestionario. Partindo da bibliografía existente sobre a metodoloxía para a
elaboración dos informes de impacto de xénero, identificáronse as principais
características deste instrumento. Estas características utilizáronse como os
indicadores empíricos da investigación a incluír no cuestionario. O cuestionario
estruturouse arredor de 16 ítems que debían proporcionar información relativa
a tres parámetros:
1. Orixe do informe e do proxecto normativo (data de emisión do informe,
Consellaría que presenta o proxecto normativo, órgano da Consellaría que
solicita informe de impacto, sexo da persoa que ocupa ese órgano, data de
publicación da norma, e tipo de norma)
2. Contido dos informes de impacto de xénero (valoración da pertinencia de
xénero, presenza de xustificación normativa, presenza de diagnóstico)
7
3. Suxestións do informe ao proxecto normativo e modificacións introducidas na
norma aprobada (suxestións relacionadas coa linguaxe, modificacións
introducidas relacionadas coa linguaxe, grao de modificación introducidas
relacionadas coa linguaxe, suxestións temáticas, modificacións temáticas
introducidas, porcentaxe de modificacións introducidas, grao de modificación
temática).
O cuestionario deseñado aplicouse ás 170 unidades de análise do noso
estudo. Finalmente, para a análise descritiva procedeuse ao tratamento
estatístico dos datos. As conclusións resúmense no capítulo 5.
Análise cualitativa
Esta análise ten como finalidade fundamental afondar no tipo de
recomendacións e o tipo de propostas realizadas polos informes de impacto e a
súa incidencia. Para isto empregouse o esquema conceptual de Verloo e
Roggeband do Gender Impact Assessment (Método GIA) de revisión das
políticas holandesas dende a perspectiva de xénero. Este modelo tiña como
punto de partida un marco teórico que intentaba delimitar diferentes elementos
clave. En primeiro termo, e ao igual que gran parte da literatura feminista,
consideraba que as relacións de xénero tiñan un cariz estrutural, baseado na
existencia de desigualdades sistémicas e sistemáticas entre mulleres e homes.
En segundo termo, concluía que esas desigualdades contaban con
determinadas estruturas que contribuían á súa reprodución. Trátase de
normas, valores, institucións e organizacións que axudan a manter e perpetuar
esas iniquidades. Máis en concreto, Verloo e Roggeband nomearon a
existencia de tres estruturas diferenciadas: a división sexual do traballo, a
organización da vida privada, e a organización sociopolítica. Estas tres
estruturas interconectadas, segundo estas autoras, contribúen de modo
decisivo a que as desigualdades de xénero non sufran modificacións notables,
garantido a súa continua reprodución.
A importancia que este esquema analítico acadou no ámbito académico
de estudo das políticas públicas de igualdade fai imprescindible a súa
utilización para calquera análise das mesmas. Por esta razón considerouse
pertinente empregalo na análise dos informes de impacto de xénero da
8
normativa galega. As categorías deseñadas serven para situar cada unha das
suxestións realizadas, así como cada un dos cambios incorporados. O
obxectivo é determinar cal é o impacto das propostas relativas á división sexual
do traballo, á organización da vida privada e á organización sociopolítica.
Ademais, na análise engadiuse unha cuarta categoría referida á violencia de
xénero. Aínda que segundo o esquema analítico de Verloo e Roggeband
estaría englobado na categoría de organización da vida privada, consideramos
pertinente crear unha categoría propia para esta área de actuación.
Así mesmo e co obxectivo de obter unha panorámica máis exhaustiva e
sutil dos parámetros empregados nas recomendacións presentes nos informes,
incluíuse no marco destas tres categorías centrais un número salientable de
subcategorías que permiten cubrir o rango completo de propostas de
modificación que conteñen os informes galegos de impacto de xénero.
A avaliación da incidencia das recomendacións feitas nos informes a
partir das categorías e subcategorías deseñadas dá paso a un segundo nivel
de análise. Este ocuparase das liñas estratéxicas de actuación para o logro da
igualdade que en función da avaliación anterior sinalan os informes de impacto
de xénero: a xeneralización do obxectivo da igualdade como principio de
actuación, a incorporación da paridade na toma de decisións e a igualdade no
emprego público. O obxectivo final desta análise é examinar como quedan
recollidas na normativa galega estas estratexias.
A aproximación cualitativa aos informes de impacto complétase coa
presentación dun exemplo de boa práctica relativa a introdución da perspectiva
de xénero nunha norma.
Estrutura do informe
Como dixemos máis arriba os informes de impacto de xénero son unha
das ferramentas do mainstreaming. Por iso se considerou pertinente introducir
un capítulo sobre esta nova estratexia xeral das políticas públicas de igualdade.
O capítulo dous explica que se entende por mainstreaming e fai un repaso da
literatura existente co obxectivo de analizar cales son as fortalezas e
debilidades do mesmo tanto como marco de análise como na súa posta en
práctica.
9
Na mesma liña que o capítulo anterior, o capítulo 3 fai un breve percorrido
sobre a evolución das políticas públicas de igualdade no contexto galego
analizando polo miúdo como se ten introducido a estratexia do maistreaming na
comunidade autónoma galega.
Co capítulo 4 búscase unha aproximación aos informes de impacto de
xénero como ferramenta para o logro da igualdade. En primeiro lugar, realízase
unha definición de qué tipo de instrumento se trata e dos seu principais
contidos. En segundo lugar faise un repaso sobre como están regulados os
informes de impacto de xénero na normativa española. Esta análise faise a
partir de tres variables: a obrigatoriedade ou voluntariedade da súa emisión, o
grao de concreción con que están regulados na normativa e os órganos
encargados de elaboralo.
No capítulo 5 resúmense as principais conclusións que resultan despois da
aplicación do cuestionario e o tratamento estatístico dos datos. A través desta
aproximación descritiva examínanse cales son as características e os contidos
dos informes de impacto de xénero elaborados polo SGI. Ademais analízanse
as recomendacións que se fan nestes informes e o seu grao de receptividade
na normativa aprobada.
No capítulo 6 procédese á análise cualitativa da incidencia dos informes.
Partindo da categorización xa mencionada de Verloo e Roggeband
clasifícanse e avalíanse todas as recomendacións de cambios que se inclúen
nos informes. O segundo gran apartado deste capítulo aborda separadamente
as tres estratexias principais para o logro da igualdade que sinaladas na
metodoloxía. Trátase, en definitiva, de sintetizar cómo quedan regulamentadas
as accións en igualdade relativas a esas tres liñas de actuación na normativa
galega.
O exemplo de boa práctica que completa o estudo cualitativo trátase no
capítulo 7. Nel descríbese cómo se ten incorporado a perspectiva de xénero na
lei reguladora do Estatuto do persoal do Parlamento de Galicia.
Como non podía ser doutra maneira, o último capítulo resume as principais
Conclusións deste estudo.
10
CAPÍTULO 2
O
MAINSTREAMING
DE XÉNERO
11
O MAINSTREAMING DE XÉNERO
¿Que é?
O mainstreaming é o tipo de política de xénero de máis recente
aparición. Segundo o Consello de Europa podemos definilo como segue:
El mainstreaming de género es la organización (reorganización), la
mejora, el desarrollo y la evaluación de los procesos políticos, de modo
que una perspectiva de igualdad de género, se incorpore en todas las
políticas, a todos los niveles y en todas las etapas, por los actores
normalmente involucrados en la adopción de medidas políticas (Consejo
de Europa, 1995).
Esta conceptuación recolle tres aspectos clave do mainstreaming que o
diferencian das políticas de xénero tradicionais:
1. O seu obxectivo principal é revisar as políticas xa existentes dende a
perspectiva de xénero . Isto é, pretende analizar as accións que xa se
levan a cabo nunha determinada organización para determinar se estas
están contribuíndo activamente á consecución de igualdade e, se non é
así, incorporar modificacións. Este tipo de enfoque estrutural diferénciao
das accións específicas tradicionais que se centran en realizar accións
concretas esencialmente enfocadas ao colectivo feminino, e que non
representan ningún tipo de modificación para as restantes políticas.
2. Para que derive en cambios substanciais precisa dunha inclusión
ubicua . Debe formar parte de todas as políticas que se leven a cabo, en
todos os seus niveis de aplicación e en todas as fases nas que
xeralmente se desenvolven (deseño-implementación-avaliación). A
diferenza das políticas de xénero tradicionais, precisa dunha presenza
constante durante todo o proceso político.
12
3. A súa aplicación realízase a través dos actores normalmente
involucrados nas diferentes políticas. Así, a revisión das diferentes
actuacións non será levada a cabo en exclusiva polos organismos de
igualdade, os tradicionais encargados das políticas de xénero, senón
que pasa a ser responsabilidade de todo o persoal político e
administrativo que participa na elaboración e execución das mesmas.
Táboa 2.1 Tipoloxía de políticas públicas de xéne ro
Fonte: elaboración propia a partir de Verloo, M. (2001).
¿Cales son os seus requirimentos?
Existe un certo consenso en afirmar que o mainstreaming de xénero
precisa dunha serie de elementos para ser aplicado. Segundo o Consello de
Europa os requirimentos máis relevantes son os seguintes:
• Vontade política .
É preciso que a igualdade se formule como un obxectivo político clave.
• Políticas de xénero .
Necesítase abordar o mainstreaming como unha estratexia ligada ás
accións específicas (estratexia dobre) e aos organismos de igualdade.
Estratexia
Diagnose
Solución
Responsable
Que esta mal?
Que hai que
facer?
Quen debe
facelo? Igualdade de trato
Desigualdade ante a lei.
Cambio das leis para garantir a igualdade formal.
Lexisladores/as.
Accións específicas para a igualdade
Desigualdades de partida. Problemas específicos das mulleres e desvantaxes.
Deseño e aplicación de programas específicos para as mulleres.
Axencias especializadas.
Mainstreaming de xénero
Políticas habituais e institucións causan ou perpetúan a desigualdade.
Reorganizar o proceso político para ter en conta e tentar erradicar as desigualdades.
Goberno e actores implicados nos procesos políticos.
13
• Estatísticas .
Débese desenvolver un sistema de indicadores desglosados en función
do sexo.
• Coñecemento sobre as desigualdades .
É necesario coñecer a realidade exacta das relacións de xénero para
deseñar políticas efectivas.
• Coñecemento da administracións .
Non é posible aplicar o mainstreaming sen ter un coñecemento preciso
da administración, os seus procedementos e os seus actores.
• Recursos financeiros e humanos.
Deben existir recursos asignados para garantir que os cambios
necesarios se poidan levar a cabo.
• Participación das mulleres na toma de decisións.
Precísase incrementar a participación feminina en todos os órganos
para garantir que os intereses, inquedanzas e puntos de vista das
mulleres son tidos en conta.
¿Cales son as súas fortalezas e debilidades?
Dende a aparición do mainstreaming no ámbito das políticas de xénero,
unha parte relevante da literatura tense centrado en analizar diferentes
aspectos desta estratexia. O interese débese a que se trata dun tipo de política
especialmente complexa e con obxectivos moi ambiciosos. Como
consecuencia, as investigadoras tentan poñer en valor tanto as potencialidades
e fortalezas propias do seu cariz transformador, como as feblezas derivadas
dunha estratexia que precisa de numerosos requirimentos para unha aplicación
adecuada. O obxectivo de ambas perspectivas é mellorar a calidade deste tipo
de política, evitando que en lugar de representar un avance, termine por
constituír un atranco para a consecución da igualdade.
a) Fortalezas
Dende a súa aparición, o mainstreaming de xénero foi cualificado como
un avance positivo na extensión e mellora das políticas de xénero tradicionais.
14
En primeiro lugar, destacouse a súa capacidade de incorporar o marco teórico
e os obxectivos políticos do feminismo ás políticas públicas (Beveridge e Nott,
2002; Verloo, 2004; Woodward, 2001). Así, o mainstreaming baséase na
existencia de relacións de xénero sistémicas e sistemáticas, que tamén están
presentes nas actuacións públicas. Como consecuencia, considérase que este
tipo de accións están tamén xeneralizadas e que poden estar contribuíndo a
perpetuar as desigualdades. A adopción destes presupostos de partida leva a
que a estratexia deseñada teña como fin cambios estruturais, tendentes a
eliminar as desigualdades dende o seu cerne. Esa é sen dúbida unha das
potencialidades máis mencionadas e que sitúa ao mainstreaming como a
política pública máis próxima ás bases teóricas e aos fins transformadores do
feminismo.
Dada esta concepción estrutural, amplía o campo de actuación das
políticas de xénero precedentes, sacándoas do seu denominado “guetto”
político. (Woodward, 2001; Verloo, 2001; Havnor, 2000). Deste xeito, o
obxectivo da igualdade esténdese a todos os organismos, de modo que todos
os actores presentes no proceso político (político/as, burócratas, sociedade
civil, etc) son responsables da súa aplicación. Este cambio é, segundo moitas
investigadoras, a clave para garantir o éxito das políticas de xénero e para
evitar que sexan vistas como un mero “asunto de mulleres”.
Como consecuencia directa desta xeneralización, o mainstreaming dá
lugar a unha ampliación da axenda política (Beveridge e Nott, 2002; Benschop
e Verloo, 2006). A participación de diversas áreas competenciais permite
abordar as desigualdades dende novos puntos de vista, moitos deles
inexistentes nas políticas tradicionais. A experticia aportada polas diferentes
áreas políticas únese á existente en materia de xénero, o cal incrementa as
posibilidades de actuación.
Outra das fortalezas sinaladas é o seu carácter innovador. Máis alá do
cambio de perspectiva que representa, o mainstreaming caracterízase por
estimular a incorporación de novas ferramentas de actuación e por modificar o
funcionamento das institucións, de modo que contribúe a mellorar a calidade e
a efectividade das políticas existentes (Daly, 2005; Verloo, 2001).
15
A combinación de obxectivos políticos ambiciosos cunhas metodoloxías
innovadoras, fan do mainstreaming unha estratexia atractiva e que promete
cambios “revolucionarios”.
b) Debilidades
O concepto
Un grupo destacable de estudos aborda a transversalidade dende o
punto de vista esencialmente teórico, salientando as problemáticas
relacionadas coa propia conceptuación do termo.
En primeiro lugar, destácanse as contradicións de partida que dificultan
o avance deste tipo de política. Así, numerosas autoras salientan que o
mainstreaming combina elementos racionais derivados do seu cariz
esencialmente burocrático, cun fin irracional e transformador como é a
consecución da igualdade entre homes e mulleres (Woodward, 2001;
Charlesworth, 2006). O resultado máis probable desta tensión de partida entre
os fins e os medios da transversalidade, é que estes últimos prevalezan, de
modo que se converta nunha estratexia esencialmente tecnocrática e
despolitizada. Como consecuencia, diluiríanse os seus obxectivos
transformadores e produciríase unha adaptación total á axenda dominante
(malestream)* e aos procesos políticos establecidos (Rees, 2005). Este tipo de
contradicións determinan que exista certo debate sobre a viabilidade do
mainstreaming, de modo que existan posicionamentos máis e menos
optimistas con respecto á súa aportación real.
Salvando estes paradoxos de partida, outros estudos apostan por
centrarse na conceptuación do mainstreaming, destacando a importancia de
que sexa definido correctamente e de que se respecten os seus requirimentos
básicos. Esta especial preocupación débese a que se constataron diferentes
problemáticas, que podemos agrupar en dous grandes eixos. En primeiro lugar,
estarían aquelas investigacións que apuntan que as definicións empregadas
son excesivamente amplas. Esta amplitude maniféstase en conceptuacións moi
pouco precisas que acaban por derivar en fenómenos concorrentes: non se
comprende, confúndese coas accións específicas, interprétase e, polo tanto,
* En ocasións emprégase este xogo de palabras polo que mainstreaming é referenciado como malestream (a corrente [stream] masculina [male]).
16
aplícase de modo diverso ou identifícase con determinadas ferramentas (Daly,
2005; Woodward, 2001; Beveridge e Nott, 2002). Esta confusión está en clara
relación coa vaguidade das definicións utilizadas, que son cualificadas por
moitas autoras como unha das principais feblezas deste tipo de política. Neste
senso, considérase que a amplitude e lasitude das conceptuacións, así como a
ausencia de requirimentos prácticos, deriva en que cada un dos actores
entenda o mainstreaming de xeito diferente, adaptándoo ao contexto de que se
trate.
Outra gran liña de traballo considera que o principal escollo atópase non
na existencia de conceptos excesivamente amplos, senón máis ben limitados.
Diversas investigacións sinalan, por exemplo, que a estratexia é definida dun
modo esencialmente integracionista, feito que limita a inclusión da perspectiva
de xénero nas políticas xa existentes. Unha concepción menos limitada desta
estratexia iría un paso máis alá e optaría por precisar que a incorporación da
perspectiva de xénero debe incluír tamén unha revisión da axenda política para
que se teña en conta que as prioridades de actuación tamén adoecen de
androcentrismo, e que é necesario dar entrada ás axendas políticas das
mulleres (Jahan, 1995; Lombardo, 2003a).
Diversas investigacións suxiren que as limitacións amosadas polo
mainstreaming son debidas ao concepto de igualdade empregado. Autoras
como Verloo parten de que non se pode presupoñer que todos entendemos o
mesmo por igualdade e que non se trata dun concepto que implique per se a
existencia de consenso (Verloo, 2004). Moi polo contrario, é necesario analizar
cales son os obxectivos reais do mainstreaming de xénero e se estes son máis
ou menos ambiciosos no que respecta ás relacións de poder entre mulleres e
homes.
Nunha liña similar, autoras como Squires pregúntanse qué incorporamos
cando incorporamos o xénero, isto é, cales son a/s desigualdade/s que temos
en conta na aplicación do mainstreaming (Squires, 2005). Este tipo de
reflexións recollen os presupostos dos debates intrafeministas entre as teorías
da igualdade, a diferenza e a diversidade. Igualmente, poñen de manifesto que
a aplicación da transversalidade pode levarse a cabo tendo en conta as
múltiples desigualdades que sofren as mulleres (etnia, clase, idade etc.),
evitando concibilas como un grupo social homoxéneo. Esta clase de actuacións
17
denomínanse mainstreaming da diversidade ou interseccionalidade e supoñen
un novo punto de debate entre a necesidade de evitar concepcións
esencialistas do colectivo feminino (Verloo e Lombardo, 2007) e a viabilidade
de aplicar unha estratexia aínda máis complexa que o mainstreaming de
xénero tradicional (Rubery, 2002; Donaghy, 2003).
A posta en práctica
Outra parte salientable das investigacións céntranse en analizar a posta
en práctica da transversalidade. É estudada en países, políticas e organismos
diferentes, de modo que nos dan unha clara idea de cal é o seu impacto real.
A primeira conclusión á que chegan é que non existen excesivos
exemplos de mainstreaming na práctica (Squires, 2005; Rubery, 2002), e que
estes están moi pouco analizados (Mósesdóttir e Eringsdóttir, 2005; Benschop
e Verloo, 2006).
Tamén existe un certo consenso en sinalar os numerosos atrancos que
impiden unha implementación real desa estratexia. En primeiro lugar,
destácase a súa falta de obrigatoriedade. Así, xeralmente inclúese en normas
sen forza legal ou óptase por non estabelecer procedementos de aplicación
obrigatoria (Lombardo, 2003b; Mazey, 2002). O resultado é que a posta en
práctica descansa na vontade dos diversos departamentos e na capacidade de
persuasión dos organismos de igualdade, feito que determina un menor éxito
(Roggeband e Verloo, 2006).
Outra das carencias máis sinaladas é a ausencia de actores que se
responsabilicen tanto da aplicación práctica como da súa supervisión (Staudt,
2003; Mazey, 2002; Benschop e Verloo, 2006). Tratándose dunha estratexia
que precisa da colaboración de toda a estrutura política e administrativa, esta
carencia impide que o mainstreaming poida ter un impacto real.
A falta de actores acompáñase dunha escaseza de recursos que
segundo moitas autoras, é un impedimento para acadar máis resultados
(Liebert, 2002; Staudt, 2003).
Ademais de sinalar estes puntos febles, as investigacións constatan que
alí onde se aplica o mainstreaming, faise sempre de modo parcial. Un dos
primeiros elementos diferenciadores é o tipo de política pública que
analicemos. Así, o mandato global de incorporar a perspectiva de xénero ten
18
unha aplicación moi diferente segundo a área competencial ou temática,
habendo áreas máis “afíns” e áreas máis “reticentes” (Roggeband e Verloo,
2006; Mazey, 2001). Como exemplo podemos sinalar o estudo de Hafner-
Burton e Pollack que, analizando á Comisión Europea, sinala os diferentes
niveis de implementación segundo a área política que abordemos (Hafner-
Burton e Pollack, 2000). Así, evidencian como as áreas de ciencia e tecnoloxía
ou Fondos Estruturais amosan unha aplicación relevante, mentres outras como
a competente en agricultura son absolutamente reticentes/remisas a incluír
cambios.
Autoras como Verloo ou Rubery céntranse en amosar que as diferenzas
tamén se dan entre países. Destacan a existencia de procedementos e
metodoloxías diferentes segundo o país de referencia, así como momentos e
niveis de aplicación moi diversos (Verloo, 1999; Rubery, 2002; Mósessdóttir e
Erlingsdóttir, 2005). A cuestión é que aínda que todos eles afirman aplicar a
estratexia, a implementación real e os resultados obtidos varían
ostensiblemente.
Dando un paso máis alá, Liebert pon o acento na necesidade de que as
diferenzas tamén sexan minimizadas no que respecta aos niveis de goberno. O
obxectivo é superar a aplicación tan diverxente que se dá na actualidade,
garantindo que todo o sistema político multinivel emprega o mainstreaming na
práctica (Liebert, 2002). Deste xeito, os niveis local, rexional, estatal e
comunitario deben contribuír de igual maneira a que todas as políticas sexan
revisadas dende a perspectiva de xénero.
Tamén as fases das políticas públicas (deseño-implementación-
avaliación) poden indicar unha aplicación da transversalidade desigual, feito
que deixaría partes do proceso político cegas ao xénero. A necesaria
ubicuidade da estratexia é sen dúbida un requirimento clave para que sexa
realmente transformadora. Así o testemuñan investigacións como a de
Roggeband e Verloo cando observan que os informes de impacto de xénero se
limitan ás últimas fases das diferentes actuacións (Roggeband e Verloo, 2006).
19
Táboa 2.2 Fortalezas e debilidades do mainstreaming de xénero
FORTALEZAS DEBILIDADES Incorpora os obxectivos políticos do feminismo. Amplía a axenda política e os actores implicados. Saca ás políticas de xénero do “guetto”. É innovador. Crea novas ferramentas e metodoloxías.
Pretende acadar obxectivos irracionais (igualdade) mediante métodos racionais (burocracia). Existe confusión sobre que é e como aplicalo. Concíbese de modo limitado e pouco transformador. Non existe consenso sobre que é a igualdade. Faltan recursos para a súa aplicación. Faltan actores implicados e compromiso político. Non ten forza legal. Ten unha aplicación limitada e parcial (segundo área, país, fase ou nivel de goberno).
Fonte: elaboración propia
20
CAPÍTULO 3
O
MAINSTREAMING
DE XÉNERO EN
GALICIA
21
O MAINSTREAMING DE XÉNERO EN GALICIA A Comunidade Autónoma galega conta na actualidade cunhas políticas
de xénero amplamente desenvolvidas e similares ás que podemos atopar
noutras autonomías, e incluso no nivel estatal. Este tipo de actuacións nacen
esencialmente a partir do ano 1991, cando o goberno galego crea o Servizo
Galego de Igualdade. Trátase dun órgano inspirado no Instituto de la Mujer
creado no ano 1983 polo goberno central. Este serviu como modelo para a
ampliación do feminino institucional cara o nivel autonómico, o cal se baseou
no marco competencial aportado polos estatutos (Bustelo, 1999; Martínez
Hernández, 1997).
A partir da creación do SGI as políticas galegas sufriron unha evolución
constante dende diferentes puntos de vista. En primeiro termo,
desenvolvéronse instrumentos específicos de actuación para este ámbito,
nomeadamente plans plurianuais de igualdade e normativa específica. Unha
vez máis, as actuacións estatais son o modelo a seguir aínda que se observa
un progresivo aumento das referencias ao marco comunitario que a finais dos
90 é xa un referente. A aprobación dos diferentes plans determinou unha
constante revisión e ampliación da axenda política. Se ben os primeiros textos
estaban focalizados no ámbito educativo e laboral, os máis recentes xa
abordan temas máis anovados como poden ser as políticas urbanísticas ou as
medioambientais.
Paralelamente, teñen acontecido mudanzas na estrutura organizativa
coa que se aborda a igualdade. Os cambios no organismo ao que adscribe o
SGI, a creación de órganos ex -novo como a Secretaría Xeral de Igualdade ou
a expansión das políticas de igualdade cara o nivel local, son claros exemplos
desa evolución.
Finalmente, non podemos esquecer un dos grandes cambios
experimentados polas políticas de xénero en Galicia: a evolución das súas
estratexias . É comunmente aceptado pola literatura especializada que as
políticas de xénero pasan por tres grandes estadios:
- Primeiro, o cambio na lexislación para acadar a igualdade formal.
22
- Segundo, o nacemento das accións específicas enfocadas ao
colectivo de mulleres.
- E finalmente, a incorporación do mainstreaming de xénero (Rees,
2005).
As políticas galegas non representan unha excepción e sofren unha
evolución similar. Na década dos oitenta recollen a igualdade formal en textos
clave como o Estatuto de Autonomía. A principios dos noventa comézanse a
realizar os primeiros programas enfocados a igualdade entre mulleres e homes
e créase o organismo específico para a súa xestión, o SGI. Xa no ano 1998, o
III Plan de Igualdade de oportunidades das mulleres galegas menciona por
primeira vez a necesidade de adoptar unha nova estratexia de actuación, o
mainstreaming de xénero. Esta incorporación prodúcese de modo case
simultáneo no nivel galego e no estatal†. Este feito invita a pensar que ambos
se viron influídos pola consolidación desta estratexia no ámbito internacional,
especialmente no comunitario (Alonso Álvarez, 2007). Dado que se trataba
dunha estratexia xa institucionalizada noutros niveis de goberno, todos os
restantes plans en materia de igualdade aprobados en Galicia van facer
referencia ao mainstreaming de xénero, podéndose observar incluso unha
certa mellora no que respecta á súa conceptuación e relevancia (2007).
Un dos puntos clave de inflexión na evolución de dita estratexia ven
representado pola súa inclusión na Lei 7/2004, de 16 de xullo, galega para a
igualdade de mulleres e homes, que por primeira vez sitúaa nun texto de
obrigado cumprimento. Deste xeito, chégase ao que podemos denominar un
“punto de non-retorno”, no cal a dobre estratexia de accións específicas e
transversalidade se ve consolidada.
Especial atención merece a incorporación dos informes de impacto de
xénero nesta mesma lei. Deste xeito disponse que todos os proxectos de lei
presentados no Parlamento galego, así como aqueles regulamentos con
repercusións en cuestións de xénero, deberán estar acompañados dun informe
de impacto. O obxectivo é incorporar unha metodoloxía de traballo que, no que
respecta ao proceso lexislativo, garanta a revisión sistemática da normativa
dende a perspectiva de xénero. Desa tarefa quedará encargado o SGI, que
† No nivel español aparece por primeira vez no III Plan para la Igualdad de oportunidades entre mujeres y hombres (1997-2000).
23
neste caso actuará como órgano experto na materia. Dende o ano de
aprobación da lei este organismo ten realizado máis de 243 informes‡ relativos
a todo tipo de normas, dende leis e regulamentos ata decretos. A presente
investigación tratará de determinar se tiveron algún impacto real.
Máis alá dos plans e as leis, non debemos esquecer o especial papel
dos Programas Europeos en Galicia. Dende principios da década dos noventa,
véñense aplicando diversos programas de actuación en materia de igualdade
de xénero con financiamento proveniente de fondos comunitarios,
esencialmente dos Programas de Acción en materia de igualdade e do Fondo
Social Europeo. Dentro dos 22 xa finalizados, atopamos algúns
especificamente referidos á incorporación do mainstreaming nas políticas
públicas. Este é o caso de programas como o ELAS e o CERES, ambos
enfocados a incorporar esta estratexia no nivel local. Sen dúbida, este tipo de
accións contribuíron a unha maior europeización das políticas galegas, de
modo que os incentivos materiais as achegaron en maior medida aos
parámetros comunitarios de actuación, entre eles á transversalidade (Alonso
Álvarez, 2007).
Se o que analizamos é a estrutura organizativa que se ocupa da
igualdade, estamos ante unha evolución positiva que nos sitúa nunha mellor
posición para incorporar a perspectiva de xénero en todas as políticas. O
primeiro cambio salientable prodúcese nas consellarías ás que o SGI se vai
adscribindo ao longo do tempo. Nunha primeira etapa, a correspondente aos
gobernos do Partido Popular, o SGI dependía de departamentos relacionadas
cos servizos sociais e a familia§. Esta vinculación non contribuía excesivamente
a un cambio de estereotipos de xénero, nin tampouco situaba este tipo de
políticas en departamentos de “perfil alto”, aqueles que teñen maior capacidade
de establecer a axenda.
Xa no ano 2005, o cambio de goberno representou un salto cualitativo.
En primeiro lugar, porque se crea un novo organismo específico, a Secretaría
Xeral de Igualdade e tamén porque tanto esta Secretaría como o SGI van estar
adscritos á denominada Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar. A
‡ Ata abril de 2007
24
presenza nun dos máximos órganos de goberno facilita a aplicación do
mainstreaming, xa que aumenta a capacidade de influencia e autoridade do
feminismo institucional (Bustelo, 2004).
A este positivo cambio debemos engadir a recente creación de tres
novos organismos. Por unha banda, naceu a Comisión Interdepartamental de
Igualdade que, aínda que xa funcionou de modo informal na elaboración do V
Plan de Igualdade, está oficialmente recollida na Lei 11/2007, do 27 de xullo,
galega para a prevención e o tratamento integral da violencia de xénero. O seu
principal obxectivo é coordinar as actuacións en materia de igualdade de todo
goberno, contribuíndo de modo decisivo a mellorar a aplicación da
transversalidade.
Nesa mesma lei, así como na Lei 2/2007, do 28 de marzo, do traballo en
igualdade das mulleres de Galicia, regúlanse senllos organismos para
institucionalizar a participación das mulleres no proceso político. Trátase do
Consello Galego das Mulleres e o Consello Galego de Participación das
Mulleres no Ámbito do Emprego e das Relacións Laborais. Ambos achégannos
máis a un dos principias requirimentos do mainstreaming: a participación
política paritaria.
En terceiro lugar, hai que mencionar a recente creación da Unidade de
Muller e Ciencia. Trátase dun organismo especializado en potenciar a presenza
das mulleres nos ámbitos científico e tecnolóxico e que conta coa participación
de até tres departamentos: a Secretaría Xeral de Igualdade, a Consellaría de
Educación Universitaria e a Consellaría de Innovación e Industria. A
colaboración destas dúas últimas representa un claro pulo para a aplicación do
mainstreaming, xa que entran a formar parte do feminismo institucional,
amosando un claro compromiso coa eliminación das desigualdades e
aportando a súa experticia (Alonso Álvarez, 2008a; 2008b).
Como podemos observar, as políticas galegas teñen iniciado o longo
traxecto cara a revisión de todas as políticas dende a perspectiva de xénero.
Isto débese en primeiro lugar a que o mainstreaming está totalmente
consolidado, de modo que está presente nos PIOM dende hai xa unha década
§ A evolución temporal é a seguinte: Consellería de Traballo e Servizos Sociais; Consellería de Familia, Muller e Xuventude; Consellería de Promoción do Emprego, Muller e Xuventude e Consellería de Familia, Xuventude, Deporte e Voluntariado.
25
e no marco normativo dende o ano 2004. Esta inclusión serviu ademais para
institucionalizar un novo procedemento administrativo (os informes de impacto
de xénero) a primeira ferramenta da transversalidade que se incorpora en
Galicia.
Ademais da súa consolidación en textos clave, a evolución da estrutura
organizativa indícanos cómo na actualidade contamos con órganos específicos
tendentes a favorecer unha maior colaboración institucional, así como unha
extensión dos obxectivos da igualdade de xénero cara novas áreas
competenciais. Sen dúbida, estes son os primeiros pasos do mainstreaming de
xénero en Galicia, lonxe aínda dunhas políticas públicas realmente
reformuladas dende a perspectiva de xénero e dunha axenda política non
androcéntrica.
26
CAPÍTULO 4
AS FERRAMENTAS
DO
MAINSTREAMING
DE XÉNERO: OS
INFORMES DE
IMPACTO
27
AS FERRAMENTAS DO MAINSTREAMING DE XÉNERO:
OS INFORMES DE IMPACTO DE XÉNERO
4.1 ¿Que son?
O mainstreaming de xénero é unha estratexia para a consecución da
igualdade que pode comprender múltiples metodoloxías ou ferramentas de
aplicación, de modo que a revisión das políticas públicas pode levarse a cabo
por procedementos moi diversos. Un dos máis comúns, empregado en
numerosos países, son os informes de impacto de xénero. Poden ser definidos
como segue:
Os informes de impacto de xénero son un tipo de avaliación ex-ante
das políticas públicas, pola cal antes que estas sexan levadas á
práctica, se analiza os seus potenciais efectos sobre homes e
mulleres e a súa posible contribución á permanencia das
desigualdades.
O seu obxectivo é establecer un procedemento sistemático e
estandarizado que permita revisar todo tipo de políticas (lexislación, plans,
orzamentos, etc.) dende a perspectiva de xénero, e incluír modificacións alí
onde se considere necesario.
A súa orixe atópase nos informes de impacto realizados nas políticas de
medioambiente, que no ano 1994 foron adaptados por Mieke Verloo e Conny
Roggeband para poderen analizar calquera política dende a perspectiva de
xénero. Deste xeito os organismos públicos holandeses comezaban a
empregar a ferramenta GIA (Gender Impact Assessment), posteriormente
xeneralizado en múltiples países e institucións.
a) ¿Que tipos hai?
Segundo a obrigatoriedade ou non de elaboralos os informes poden ser:
• Obrigatorios.
• Voluntarios.
28
Cada nivel político-administrativo recolle na súa normativa cales son os
tipos de actuacións que implican a realización de informes.
A partir do órgano de emisión os informes clasifícanse en:
• Emitidos polo departamento que emite a norma a revisar.
• Emitidos polo organismo de igualdade.
O primeiro tipo de informe caracterízanse por contribuír en maior medida
á implicación da administración na consecución da igualdade e mellorar os
coñecementos xerais sobre as políticas de xénero e as súas ferramentas. Os
segundos teñen a vantaxe de contar cun nivel de experticia maior, de modo
que poden derivar nunha maior calidade dos informes.
b) ¿Cal é a súa estrutura?
Se ben existen múltiples formas de estruturar os informes de impacto de
xénero, existe certo consenso en que estes deben constar como mínimo das
seguintes fases:
1º) A diagnose.
Todo informe debe comezar cunha valoración da situación de partida no
ámbito que regula a norma a avaliar. O obxectivo é determinar cal é a situación
de homes e mulleres nese ámbito concreto. Segundo establece a Comisión
Europea implicaría contestar a catro grandes interrogantes:
- ¿Teñen homes e mulleres o mesmo acceso aos recursos?
- ¿Participan de igual modo na toma de decisións?
- ¿Gozan dos mesmos dereitos?
- ¿Existen roles ou valores que os diferencien?
(Comisión Europea, 1999).
2º) A pertinencia de xénero.
Unha vez coñecemos a realidade de partida podemos determinar se o
ámbito que regula a norma é pertinente ao xénero, isto é, se nesa área a
variable xénero é relevante (Instituto Andaluz de la Mujer, 2005). Para
determinar esa pertinencia, a Comisión Europea propón dúas preguntas
estandarizadas:
29
a) ¿A proposta vai dirixida a un ou máis grupos obxectivo? ¿Afectará á vida
diaria dunha ou de varias partes da poboación?
b) ¿Existen neste ámbito diferenzas entre as mulleres e os homes (polo
que se refire aos dereitos, os recursos, a participación, as normas e os
valores vinculados á pertenza a un sexo)? (Comisión Europea, 1999).
Se a resposta a algunha das seguintes preguntas é afirmativa estaremos
ante unha norma pertinente ao xénero que é necesario analizar. De modo
contrario, tratarase dunha norma de carácter técnico sen repercusións para as
desigualdades entre mulleres e homes. Non obstante, non se debe esquecer
que aínda en normas dese cariz é preciso xustificar debidamente a non
pertinencia, evitando que os informes de impacto se infrautilicen (Instituto
Andaluz de la Mujer, 2008).
3º) Valoración do impacto.
Unha vez observada a situación de partida e a pertinencia de analizar a
norma ou plan dende a perspectiva de xénero, debe valorarse cales serían os
efectos potenciais do mesmo, en caso de que este non sufrira ningunha
modificación. Esta valoración pode determinar catro tipos de impacto segundo
o efecto máis previsible:
• Negativo: aumenta as desigualdades existentes.
• Neutro: nin aumenta nin diminúe as desigualdades e polo tanto
contribúe a perpetualas.
• Positivo: contribúe a eliminar as desigualdades.
• Transformador: provoca cambios profundos nas relacións de xénero
(Instituto de la Mujer, 2005).
Aquelas normas ou plans dos que se prevexa un impacto negativo ou
neutro deben sufrir unha maior revisión, xa que non cumpren o obxectivo de
promover activamente a igualdade de xénero. No caso das normas con
impacto positivo, o obxectivo é tornalas en actuacións de efecto transformador.
30
4º) Propostas de modificación.
Visto o impacto previsto e a situación de partida, o informe debe recoller
unha serie de suxestións de modificación que melloren a capacidade da norma
ou plan para contribuír á igualdade. O obxectivo é persuadir aos
departamentos competentes para que modifiquen os seus borradores e
contribúan a que todas as políticas incorporen á perspectiva de xénero.
Táboa 4.1 Modelo de ficha para a elaboración dun in forme de impacto de xénero
Denominación
Tipo de proxecto
Órgano que o emite
Obxecto do proxecto
Normativa aplicable
Diagnose de partida Exposición das diferenzas existentes entre homes e mulleres en canto aos seguintes elementos:
� Participación. � Recursos. � Normas e valores. � Dereitos.
Pertinencia de xénero Xustificar, á vista do diagnóstico exposto, se
o xénero é ou non pertinente na análise da norma.
Valoración do impacto Valoración do proxecto dende a perspectiva
de xénero:
� Impacto negativo. � Impacto neutro. � Impacto positivo. � Impacto transformador.
Proposta de modificacións
Fonte: elaboración propia.
31
Gráfica 4.1 Fases na elaboración do informe de impa cto de xénero.
NON
SI
Fonte: elaboración propia.
DIAGNOSE
¿cal é a situación de homes e mulleres?
PERTINENCIA DE XÉNERO ¿é relevante a variable xénero?
Xustificar
VALORACIÓN DO IMPACTO ¿que efectos tería o proxecto se non sufrira modificacións? ¿contribuiría a
acadar a igualdade?
INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE
XÉNERO NA NORMATIVA
PROPOSTAS DE MODIFICACIÓN
32
4.2 Os informes de impacto de xénero na normativa e spañola
As políticas de xénero no nivel estatal e autonómico español teñen
sufrido unha evolución similar ás dos restantes países, de modo que o
mainstreaming de xénero se incorpora a finais da década dos 90** e sofre unha
progresiva consolidación. Un dos indicadores de que esta estratexia está
institucionalizada é o desenvolvemento de metodoloxías para a súa aplicación
práctica. Unha das máis xeneralizadas, tamén no caso español, son os
informes de impacto de xénero. Así, podemos atopar normativa que os regula
no nivel estatal e en sete Comunidades Autónomas (táboa 4.2).
A primeira regulación aprobada corresponde ao ano 2001 cando
Cataluña modifica a Lei 13/1989, de 14 de decembro de organización,
procedemento e réxime xurídico da Administración da Generalitat de Cataluña
para incorporar os informes de impacto de xénero á elaboración de
disposicións xerais. Con posterioridade, e entre os anos 2002 e 2006, seis
autonomías máis incorporan os informes de impacto como un procedemento
regular na elaboración da normativa xeral, de modo que esta ferramenta se
consolida nas políticas subestatais. A súa incorporación realízase tanto a
través de normativa específica en materia de igualdade, como de normas
xerais que regulan a acción de goberno e os procedementos administrativos.
No caso do nivel estatal, é a Lei 30/2003 a primeira que estabelece que
as disposicións que elabore o goberno central deben conter unha valoración
dende a perspectiva de xénero. Este texto constitúe unha modificación da Lei
de goberno do ano 1997 e un intento por parte do executivo español de
converxer coas políticas de xénero europeas e cos obxectivos da Conferencia
de Beijing.
Se ben podemos observar certo consenso en que é necesario regular os
informes de impacto e que estes constitúen unha boa ferramenta para
implementar o mainstreaming, existen notables diferenzas en canto ao tipo de
** No nivel estatal incorpórase en 1997 a través da súa inclusión no III Plan de Igualdade. As Comunidades Autónomas o incorporan pouco despois, así o testemuñan, por exemplo, os terceiros plans de igualdade de Cataluña e Galicia aprobados no 1998.
33
normas para as que se elabora, aos organismos responsables da súa
redacción ou ao nivel de concreción con que se regulan.
Con respecto ao primeiro elemento, podemos constatar que os informes
non sempre son de obrigada elaboración. Así o manifesta o caso estremeño a
través da súa Lei 1/2002, de 28 de febreiro, do Goberno e da Administración da
Comunidade Autónoma de Estremadura, onde establece que estes se
elaborarán só de ser o caso. Naqueles exemplos nos que si son obrigatorios ,
podemos atopar referencias a un maior ou menor número de normas. En
Galicia e Murcia soamente se deben realizar para as propostas e proposicións
de lei, deixándose a porta aberta a que se tamén se leven a cabo para normas
de menor rango. O goberno central, a través da Lei orgánica 3/2007, de 22 de
marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes, establece o máis amplo
abano de actuación para informes de impacto, de xeito que son obrigatorios
nos proxectos de lei, regulamentos, plans, disposicións xerais e convocatorias
emprego público. Este tipo de regulación garante que o mainstreaming de
xénero adquirirá unha maior ubicuidade, derivando en maiores cambios.
Outro elemento diferenciador é o grao de concreción con que se regulan
os informes. Así, no caso de Euskadi e Andalucía existe normativa específica
para determinar os seus contidos mínimos ou os seus procedementos de
elaboración. Este alto nivel de especificidade garante que os informes
elaborados cumpran uns criterios de esixencia e calidade, e que se consoliden
como un procedemento administrativo estandarizado. Outras autonomías optan
por realizar soamente guías de apoio que contribúan a facilitar a elaboración
dos informes e a establecer unha estrutura común.
Finalmente, debemos destacar que os informes se diferencian en tres
grandes grupos segundo a entidade encargada de elaboralos. Galicia,
Cataluña e Baleares optan por relegar esta función exclusivamente aos
correspondentes organismos de igualdade. Estes serán os que revisen as
propostas lexislativas e suxiran as modificacións pertinentes. O goberno central
determina que os informes sexan elaborados polo organismo competente que
xa realizou o proxecto a avaliar. O obxectivo é que cada un dos organismos
adquira a experticia necesaria para levar a cabo esta tarefa. Andalucía e
Euskadi, aproveitaron a regulación específica feita sobre os informes de
impacto para estabelecer un procedemento de elaboración máis complexo que
34
os anteriores. Se ben ao igual que no caso do nivel estatal os informes son
elaborados por cada un dos departamentos competentes, estes pasan por un
proceso de revisión realizado polo organismo de igualdade. Deste modo,
combínase a necesaria implicación dos actores xerais das políticas, coa
revisión por parte de especialistas en políticas de xénero. Nas políticas
andaluzas incluso se opta por crear comisións específicas para elaborar
informes de impacto de gran complexidade como pode ser o da lei anual de
orzamentos.
Queda por analizar cal é o nivel de cumprimento destas normativas e cal
é o grao de cambio que os informes provocaron nas actuacións aprobadas.
Deste xeito, soamente existe unha investigación referida ao caso do goberno
central e esta só se ocupa de salientar que en moitos casos non se elaboran os
informes ou que estes se limitan a afirmar que o xénero non é pertinente (Pujol,
2005).
35
Táboa 4.2 Normativa sobre os informes de impacto de xénero no nivel autonómico e estatal
ESTREMADURA MURCIA GALICIA CATALUÑA ANDALUCÍA EUSKADI BALEARES ESPAÑA Leis
Lei 1/2002, de 28 de febreiro, do Goberno e da Administración da Comunidade Autónoma de Estremadura.
Lei 6/2004, de 28 de decembro, do Estatuto do Presidente e do Consello de Goberno da Rexión de Murcia.
Lei //2004, de 16 de xullo, galega para a igualdade entre mulleres e homes.
Lei 4/2001, de 9 de abril, de modificación do apartado 2 do artígo 63 da Lei 13/1989, de 14 de decembro, de organización, procedemento e réxime xurídico da Administración da Generalitat de Cataluña.
Lei 18/2003, de 29 de decembro, pola que se aproban medidas fiscais e administrativas. Lei 12/2007, de 26 de novembro, para a promoción da igualdade de xénero en Andalucía.
Lei 4/2005, de 18 de febreiro, para a Igualdade de Mulleres e Homes.
Lei 12/2006, de 20 de setembro, para a muller.
Lei 30 /2003, de 13 de outubro, sobre medidas para incorporar a valoración de impacto de xénero nas disposicións normativas que elabore o goberno. Lei orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes.
Desenvolvemento das leis
Decreto 93/2004, de 9 de marzo, polo que se regula o informe de avaliación de impacto de xénero nos proxectos de lei e regulamentos que aprobe o Consello de Goberno.
Resolución 5/2007, de 14 de febreiro, do Director d Secretaría do Goberno e de Relacións co Parlamento, pola que se dispón a publicación do Acordo adoptado polo Consello de Goberno «polo que se aproban las directrices para a realización da avaliación previa do impacto en función do xénero e a incorporación de medidas para eliminar desigualdades e promover a igualdade de mulleres e homes».
¿Quen fai os informes?
Servizo Galego de Igualdade
Institut Catalá de la Dona
Departamentos que elaboran a norma. Revisión do IAM Comisión especial para o informe dos presupostos
Departamentos que elaboran a norma. Revisión de Emakunde.
Institut Balear de la Dona.
Departamentos que elaboran a norma.
¿Son obrigatorios?
Non
Si (proxectos de lei)
Si (proxectos de leis)
Si (disposicións xerais)
Si (proxectos de lei, regulamentos e plans)
Si (leis, regulamentos e certos actos administrativos)
Si (proxectos de lei e normativas)
Si (proxectos de lei, regulamentos, plans, disposicións xerais e convocatorias emprego público)
¿Teñen unha estrutura definida?
Si (contidos mínimos)
Si (contidos, procedementos, temáticas)
¿Teñen unha guía de apoio?
Non
Si
Non
Si
Si
Si
Non
Si
Fonte: elaboración propia
36
CAPÍTULO 5
ANÁLISE DOS
INFORMES DE
IMPACTO DE
XÉNERO E A SÚA
INCIDENCIA:
APROXIMACIÓN
DESCRITIVA
37
ANÁLISE DOS INFORMES DE IMPACTO DE XÉNERO E
A SÚA INCIDENCIA: APROXIMACIÓN DESCRITIVA
Introdución
O presente capítulo céntrase na descrición dos informes de impacto de
xénero producidos polo SGI entre 2005 e o primeiro cuadrimestre do 2008.
Os obxectivos principais deste capítulo son:
1. Describir as características principais dos informes de impacto de xénero
e dos proxectos normativos aos que acompañan
2. Analizar o contido dos informes de impacto de xénero
3. Valorar a incidencia dos informes de impacto de xénero na normativa
aprobada
Como se dixo no capítulo introdutorio esta análise realízase a partir dun
cuestionario pechado aplicado a cada unha das unidades de análise
(composta por un proxecto normativo, un informe de impacto de xénero e a
norma aprobada). O cuestionario estruturouse arredor de 16 ítems que debían
proporcionar información relativa a tres parámetros:
1. Orixe do informe e do proxecto normativo ( data emisión informe,
consellaría que presenta o proxecto normativo, órgano da consellería que
solicita informe de impacto, sexo da persoa que ocupa ese órgano, data
de publicación da norma e tipo de norma).
2. Contido dos informes de impacto de xénero (valoración da pertinencia
de xénero, presenza de xustificación normativa, presenza de diagnóstico).
3. Suxestións do informe ao proxecto normativo e modificacións
introducidas na norma aprobada (suxestións relacionadas coa linguaxe,
modificacións introducidas relacionadas coa linguaxe, grao de
modificacións introducidas relacionadas coa linguaxe, suxestións
temáticas, modificacións temáticas introducidas, porcentaxe de
modificacións introducidas, grao de modificación temática).
Este cuestionario foi aplicado as 170 unidades de análise que compoñen o
obxecto de estudo.
38
Características dos informes de impacto de xénero
O primeiro dato ao que imos referirnos é o ano en que foron emitidos
polo SGI os informes de impacto de xénero. A táboa 5.1 resume o número de
informes emitidos cada ano. Como se pode observar, o ano máis produtivo foi
o 2007, durante o mesmo foron emitidos 92 informes de impacto de xénero
sobre proxectos normativos que despois foron aprobados, o que supón un
54,1% dos informes analizados. No ano 2006 emitíronse 43 informes e no que
levamos de ano 2008, o número total foi de 26. Ao longo do 2005 só se
emitiron 9 informes sobre proxectos normativos que despois foron aprobados ,
aspecto que seguramente está relacionado co cambio de goberno que se
produciu en xuño do 2005 e o consecuente decaemento de proxectos
normativos do goberno anterior. Con todo, podemos afirmar que os informes
de impacto de xénero empezan a xeneralizarse como ferramenta para integrar
a perspectiva de xénero na normativa do goberno a partir do ano 2006.
Táboa 5.1 Ano emisión do informe de impacto de xéne ro
Nº informes emitidos Porcentaxe informes emitidos
2005 9 5,3 2006 43 25,3 2007 92 54,1 2008 26 15,3 Total 170 100
A táboa 5.2 proporciónanos unha información complementaria á anterior
referida a cando foi aprobada a normativa sobre a que se emitiu o informe de
impacto. A maioría desta normativa (o 55,3%) foi aprobada en 2007 e un 27,1%
entre xaneiro e setembro do 2008. Polo tanto, o 2007 convértese en ano de
referencia no que haberá que rastrexar a presenza de medidas para favorecer
a igualdade entre mulleres e homes nas normas aprobadas polo goberno
galego.
39
Táboa 5.2 Ano emisión do informe de impacto de xén ero
Nº informes emitidos Porcentaxe informes emitidos 2005 9 5,3 2006 43 25,3 2007 92 54,1 2008 26 15,3 Total 170 100
O tipo de lexislación sobre a que se emitiron informes de impacto é un dato
significativo para a análise dos efectos dos informes de impacto de xénero na
medida en que nos informa sobre o rango e a relevancia da mesma. Como
vimos en capítulos precedentes a lei 7/2004, do 16 de xullo, para a igualdade
de mulleres e homes establece no seu artigo 7º a obrigatoriedade para
proxectos e proposicións de lei de ir acompañado dun informe de impacto de
xénero. Ademais, no artigo 8º amplíase este mandato a todos os regulamentos
con repercusión en cuestión de xénero elaborados pola Xunta de Galicia. A
táboa 5.3 informa de como se produciu a implementación destes dous artigos.
Como vemos os informes de impacto de xénero acompañaron leis, decretos e
ordes. A maioría (64,1%) dos que se emitiron no período temporal que estamos
a analizar acompañaban decretos que despois foron aprobados, un 24,1%
foron emitidos con respecto a proxectos e proposicións de Lei e un 11,8%
correspondían a ordes.
Táboa 5.3 Tipo de proxecto normativo sobre o que se emitiu informe
Frecuencia Porcentaxe Lei 41 24,1
Orde 20 11,8 Decreto 109 64,1
Total 170 100
Con respecto ás leis aprobadas polo Parlamento galego na lexislatura actual, o
84% das mesmas ían acompañadas do informe de impacto de xénero
correspondente. O 100% das leis aprobadas no 2007 e no que levamos de
2008 incorporaban o seu informe o que novamente sitúa ao ano 2007 como
momento no que a ferramenta comeza a utilizarse sistematicamente. É
40
importante referirse, pola repercusión mediática, social e política que supoñen,
ás Leis de orzamentos xerais que, como é sabido, apróbanse cada ano no
Parlamento. A primeira lei de orzamentos que foi acompañada dun informe de
impacto de xénero foi a Lei 16/2007, do 26 de decembro, de orzamentos xerais
da Comunidade autónoma de Galicia para o ano 2008. Todo parece indicar que
na lei do ano 2009 se repetirá esta práctica.
Outro trazo que nos gustaría tratar con respecto ás características xerais dos
informes de impacto de xénero é a orixe dos regulamentos sobre os que se
emiten. A táboa 5.4 dá conta dos informes emitidos en función da consellaría
que os solicita. Como se pode observar todas as consellarías solicitaron en
algunha ocasión que se emitise informe de impacto de xénero relativo á
normativa que estiveran elaborando. Destacan a Consellaría de Presidencia,
administracións públicas e Xustiza cun 28,4 % e Educación e ordenación
universitaria cun 11,8%.
Táboa 5.4 Número de informes de impacto de xénero e mitidos por Consellaría que o solicita
Frecuencia Porcentaxe
PRESIDENCIA
2 1,2
VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR
10 5,9
PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA
48 28,4
ECONOMÍA E FACENDA
8 4,7
POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES
4 2,4
EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA
20 11,8
INNOVACIÓN E INDUSTRIA
14 8,3
MEDIO RURAL
13 7,7
41
CULTURA E DEPORTE
7 4,1
SANIDADE
12 7,1
PESCA E ASUNTOS MARÍTIMOS
1 0,6
MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE
13 7,7
TRABALLO
9 5,3
VIVENDA E SOLO 8 4,7
Total 169 100
Como se dixo na Introdución, os Informes de impacto de xénero son un
dos instrumentos utilizados para a integración da perspectiva de xénero no
conxunto das políticas. Un dos primeiros pasos do proceso de elaboración dun
informe consiste en analizar se a dimensión de xénero é pertinente para o
proxecto normativo en cuestión. Pódese afirmar que unha norma é pertinente
ao xénero se dámos unha resposta positiva a calquera das seguintes
preguntas:
1. ¿A proposta vai dirixida a un ou a máis grupos obxectivo? ¿Afectará a
vida diaria dunha ou de varias partes da poboación?
2. ¿Existen neste ámbito diferenzas entre as mulleres e os homes no
que se refire aos dereitos, os recursos, a participación, as normas e os
valores vinculados á pertenza a un sexo?
A partir de aquí faise necesario a elaboración dun informe de impacto en
aqueles proxectos normativos que son pertinentes ao xénero.
Os Informes de impacto de xénero elaborados polo SGI comezan
valorando a pertinencia de xénero do proxecto normativo ao que acompañan. A
táboa 5.5 resume esta característica dos informes e proxectos normativos que
estamos a analizar. Como vemos, dos informes emitidos polo SGI, 115
valoraban a normativa que acompañaban como pertinente ao xénero, o que
supón case un 68% do total. Pola contra, 55 proxectos foron considerados non
pertinentes ao xénero. En moitos casos, os informes ou documentos que
42
acompañan a estes proxectos non pertinentes ao xénero, incluían
recomendacións de dous tipos: a) suxestións con respecto a linguaxe do texto
na procura dunha utilización non sexista do mesmo e b) suxestións na
composición de órganos e comisións. Este último aspecto supón que en moitos
casos proxectos normativos que en principio non incorporarían a perspectiva
de xénero se verían mellorados na súa redacción final.
Táboa 5.5 Pertinencia de xénero dos proxectos norma tivos.
Frecuencia Porcentaxe Pertinentes 115 67,6
Non pertinentes
55 32,4
Total 170 100
A pertinencia de xénero dunha norma como vimos arriba está vinculada
na maioría dos casos a regulamentos que afecten a persoas. É por iso que se
pode esperar que atopemos maior normativa pertinente ao xénero en
determinadas consellarías. E así o indica a táboa 5.6. Aínda asumindo a
variabilidade da temática dos proxectos normativos presentados por cada
Consellaría, destacan a Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar, a
Consellaría de Presidencia Administracións públicas e Xustiza, a Consellaría
de Educación e Ordenación universitaria e a Consellaría de Traballo.
Táboa 5.6 Pertinencia de xénero dos proxectos norm ativos segundo a Consellaría
Pertinente Non pertinente
Total
PRESIDENCIA 2 0 2 100% 0 100
% VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR
8 2 10
80% 20% 100%
PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA
39 9 48
81,3% 18,8% 100%
ECONOMÍA E FACENDA 8 0 8 100% 0 100
% POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E 1 3 4
43
TRANSPORTES 25% 75% 100
% EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA 17 3 20 85% 15% 100
% INNOVACIÓN E INDUSTRIA 6 8 14 42,9% 57,1% 100
% MEDIO RURAL 7 6 13 53,8% 46,2% 100
% CULTURA E DEPORTE 5 2 7 71,4% 28,6% 100
% SANIDADE 5 7 12 41,7% 58,3% 100
% PESCA E ASUNTOS MARÍTIMOS 0 1 1 0 100% 100
% MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE
5 8 13
38,5% 61,5% 100%
TRABALLO 8 1 9 88,9% 11,1% 100
% VIVENDA E SOLO 4 4 8 50% 50% 100
% Total 115
68% 54
32% 169 100%
O contido dos informes
Os informes de impacto de xénero teñen como obxectivo fundamental
ofrecer unha valoración dos efectos que a norma sobre a que se emite vai
producir. Para lograr ese obxectivo a información imprescindible que debe
facilitar un informe é, por un lado, aquela relacionada coa situación de partida
de mulleres e homes que permita a avaliación dos seus posibles efectos sobre
un e outro sexo e sobre a igualdade de oportunidades de mulleres e homes;
por outro lado, as recomendacións para mellorar a propia norma en canto aos
resultados da súa aplicación sobre a igualdade de oportunidades.
44
Este apartado vai ocuparse do primeiro destes contidos, isto é, a
información que permita a valoración dos efectos e do tipo de impacto da
normativa elaborada polos distintos departamentos do goberno.
Os manuais ao uso sobre a elaboración de informes de impacto suxiren
que a xustificación das recomendacións que se fan á normativa sobre a que se
elabora o informe deben basearse en datos estatísticos e diagnósticos sobre a
situación das mulleres e dos homes no ámbito social e territorial de aplicación
da norma. Ademais os Informes de impacto han de incluír a normativa,
regulamentos e plans relativos á igualdade de oportunidades que están
vixentes e que se deben incorporar ás políticas públicas de distintos
departamentos.
Como se ve na táboa 5.7, a inclusión dun diagnóstico sobre a situación
de mulleres e homes na área de referencia da norma non é unha práctica moi
común no caso galego. A utilización do diagnóstico como forma de
xustificación das recomendacións é case inexistente: só un 27% dos informes
inclúen un diagnóstico. Farase aquí mención a un aspecto relacionado con este
dato. A posibilidade de elaborar diagnósticos deste tipo depende en boa
medida da dispoñibilidade de datos sobre a área de intervención. A
transversalidade de xénero como estratexia para o logro da igualdade e a súa
incorporación á normativa como criterio de actuación dos poderes públicos, vai
sempre acompañada da introdución como mandato aos Estados e Gobernos
da necesidade de elaborar estatísticas por sexo e indicadores de xénero. Na
medida en que estas accións, que son paralelas á introdución do informes de
impacto como ferramenta da transversalidade, vaian implementándose nos
programas e plans estatísticos dos departamentos dos gobernos, os
organismos encargados da elaboración de informes de impacto poderán incluír
nos mesmos este tipo de xustificación.
Táboa 5.7 Informes de impacto que inclúen diagnóst ico.
Frecuencia Porcentaxe Inclúen 46 27,1
Non inclúen 124 72,9 Total 170 100
45
Esta mesma argumentación se pode utilizar para explicar os datos da
táboa 5.8 que reflicten os informes que incluían diagnósticos por Consellaría.
Como vemos son os informes relativos as Consellarías de Educación e
Ordenación universitaria, a Consellaría de Sanidade, e a Consellaría de medio
rural os que en maior medida inclúen diagnósticos de situación. Estamos ante
tres áreas de acción onde dende distintos ámbitos de investigación se ten
utilizado a perspectiva de xénero na xeración de coñecemento e iso pode estar
influíndo nunha maior oferta de datos e informes dos que se dispón para incluír
nos informes de impacto.
Táboa 5.8 Informes de impacto que inclúen diagnóst ico
Inclúen Non inclúen
Total
PRESIDENCIA 2 0 2 100% 0 100% VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR 3 7 10 30% 70% 100% PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA 14 34 48 29,2% 70,8% 100% ECONOMÍA E FACENDA 2 6 8 25% 75% 100% POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES
0 4 4
0 100% 100% EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA 10 10 20 50% 50% 100% INNOVACIÓN E INDUSTRIA 0 14 14 0 100% 100% MEDIO RURAL 5 8 13 38,5% 61,5% 100% CULTURA E DEPORTE 1 6 7 14,3% 85,7% 100% SANIDADE 4 8 12 33,3% 66,7% 100% PESCA E ASUNTOS MARÍTIMOS 0 1 1 0 100% 100% MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE 1 12 13 7,7% 92,3% 100% TRABALLO 2 7 9 22,2% 77,8% 100% VIVENDA E SOLO 2 6 8 25% 75% 100% Total 46
27,2% 123
72,8% 169
100%
46
Con todo, unha análise dende outra perspectiva parece indicar un
cambio de procedemento na metodoloxía da elaboración dos informes. Como
se ve na táboa 5.9, é a partir do 2007 cando de maneira case sistemática varía
o contido dos informes de impacto que comezan a non incluír diagnósticos. De
feito, ningún dos informes emitidos polo SGI en 2008 presentaba unha análise
da situación.
Táboa 5.9. Informes de impacto que inclúen diagnós tico por ano de emisión
Inclúen Non inclúen
Total
2005 4 5 9 44,4% 55,6% 100%
2006 21 22 43 48,8% 51,2% 100%
2007 21 71 92 22,8% 77,2% 100%
2008 0 26 26 0 100% 100%
Total 46 27,1%
124 72,9%
170 100%
Dicíase máis arriba que outros dos elementos constitutivos dun informe
de impacto habían de ser a normativa, os regulamentos e os plans relativos á
igualdade de oportunidades. Como se pode observar na táboa 5.10, a maioría
dos informes de impacto emitidos polo SGI xustificaban as súas suxestións na
normativa existente no momento da emisión. Salvo algúns informes que fan
referencia á normativa europea, a maioría deles incluían como referencia
normativa a Lei 7/2004, do 16 de xullo, para a igualdade de mulleres e homes.
A partir de mediados do 2007 a lexislación utilizada amplíase á normativa que
aparece durante ese ano: Lei 2/2007, do 28 de marzo, do traballo en igualdade
das mulleres de Galicia, Lei Orgánica, 3/2007, do 22 de marzo, para a
igualdade efectiva entre mulleres e homes; Lei 11/2007, do 27 de xullo, galega
para a prevención e o tratamento integral da violencia de xénero.
47
Táboa 5.10 Xustificación das recomendacións na norm ativa vixente
Frecuencia Porcentaxe Si xustifica 118 69,4
Non xustifica 52 30,6 Total 170 100
Este repertorio de leis e o ámbito de actuación ao que se aplican xunto
co contido das mesmas lévannos a pensar nunha relación positiva entre
presenza de xustificación normativa e proxecto regulamentario por consellería.
E así o parece indicar a táboa 5.11. Aínda que os datos non son concluíntes,
na medida en que este contido está presente en case todos os informes, os
informes de catro departamentos da Xunta presentan en maior medida esta
característica. Por un lado aparece a Consellaría de traballo, onde a existencia
dunha lei específica e a súa característica como ámbito prioritario de actuación
dos gobernos no logro da igualdade poderían explicar as porcentaxes. Esta
última característica tamén se pode argumentar nos datos que apecen para o
departamento de educación: o cambio de valores e actitudes na transmisión do
coñecemento e a educación adoita ser un dos ámbitos nos que se incide nas
normativas sobre igualdade. A explicación que está detrás da presenza nesta
relación da Consellaría de Presidencia, Administracións públicas e Xustiza
descansa sen dúbida nun dos seus principais cometidos, a saber, a regulación
dos recursos humanos e a carreira profesional na administración pública,
aspecto este que como o anterior está moi regulado e á vez avanzado nas
políticas de igualdade. A aparición como liña de actuación das medidas de
igualdade na sanidade constitúe un fenómeno no noso ámbito territorial
bastante recente, e como produto probablemente dunha importante fonte de
estatísticas e indicadores que amosan as diferenzas e desigualdades entre
mulleres e homes na saúde e na atención e administración sanitaria. Pode
valorarse como una proba máis disto a aprobación polo goberno galego dun
plan de atención integral á saúde da muller.
48
Táboa 5.11 Xustificación das recomendacións na norm ativa vixente por Consellaría
Si xustifica Non xustifica Total PRESIDENCIA 2 0 2 100% 0 100% VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR 7 3 10 70% 30% 100% PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA 36 12 48 75% 25% 100% ECONOMÍA E FACENDA 5 3 8 62,5% 37,5% 100% POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES 3 1 4 75% 25% 100% EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA 17 3 20 85% 15% 100% INNOVACIÓN E INDUSTRIA 7 7 14 50% 50% 100% MEDIO RURAL 5 8 13 38,5% 61,5% 100% CULTURA E DEPORTE 5 2 7 71,4% 28,6% 100% SANIDADE 9 3 12 75% 25% 100% PESCA E ASUNTOS MARÍTIMOS 0 1 1 0 100% 100% MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE 8 5 13 61,5% 38,5% 100% TRABALLO 8 1 9 88,9% 11,1% 100% VIVENDA E SOLO 6 2 8 75% 25% 100% Total 118
69,8% 51
30,2% 169
100%
O último aspecto que se quere analizar neste apartado é a evolución no
tempo desta característica dos informes que estamos a analizar. Como se ve
na táboa 5.12 a inclusión de referencias normativas como contido dos informes
de impacto foi alta dende o ano 2006, acadando este ano as seguintes
porcentaxes que case chegan ou superan o 70%.
49
Táboa 5.12 Xustificación das recomendacións na norm ativa vixente por ano de emisión do informe
Si xustifica Non xustifica
Total
2005 2 7 9 22,2% 77,8% 100%
2006 32 11 43 74,4% 25,6% 100%
2007 66 26 92 71,7% 28,3% 100%
2008 18 8 26 69,2% 30,8% 100%
Total 118 69,4%
52 30,6%
170 100%
A conclusión deste apartado non estaría completa sen a introdución
dunha reflexión sobre a metodoloxía na elaboración dos informes en canto ao
seu contido. A estratexia predominante nos informes de introducir a normativa
existente como xustificación das recomendacións parece unha opción moi
adecuada na medida en que o nivel de obrigatoriedade, e polo tanto de
capacidade de eficiencia, para que os distintos departamentos inclúan a
igualdade nas súas normas parece claro. Con todo, en moitos casos, a
realidade sobre as desigualdades de homes e mulleres non se reflicte na súa
totalidade na lexislación existente. É por iso que se aconsella a utilización de
análises da situación real de mulleres e homes nos ámbitos de actuación como
xustificacións das recomendacións a introducir (na medida en que sexa
posible) xa que pode supoñer unha forma de avanzar na eficiencia da
normativa e na acción do goberno galego no logro da igualdade.
As recomendacións nos informes. Accións na procura dun
impacto de xénero positivo.
Este apartado ocúpase do segundo gran elemento estrutural dos informes de
impacto de xénero, isto é, as recomendacións e propostas de mellora. En
concreto farase referencia ás recomendacións de modificacións directas ao
texto e aos contidos da norma dirixidos a evitar un impacto negativo do mesmo.
50
Como xa se indicou máis arriba no comentario metodolóxico, procedeuse a
clasificar as recomendacións en dous grandes grupos: por un lado, propostas
de novo articulado e modificación do existente; por outro, propostas de revisión
da linguaxe, para evitar a redacción sexista da norma.
a) Linguaxe non sexista
Con respecto á linguaxe non sexista, na táboa 5.13 vemos que o 75,3% dos
informes emitidos polo SGI suxerían modificacións con respecto a uso da
linguaxe na norma.
Táboa 5.13 Número de informes que suxiren modifica cións en linguaxe non
sexista
Frecuencia Porcentaxe Si suxiren 128 75,3
Non suxiren 42 24,7 Total 170 100
A receptividade por parte do lexislador deste tipo de recomendacións foi alta. A
táboa 5.14 amosa que un 95% dos proxectos normativos a quen se lles
recomendaba a modificación da linguaxe aceptaron as suxestións. Con todo, a
recollida destas suxestións non foi igual en todos os casos. Un 40,6% das
normas incluíronas de maneira total e un 37,5% fixérono de maneira parcial.
Nun 17,2% os cambios foron case inexistentes.
Táboa 5.14 Número de normas que aceptan modificació ns en linguaxe non
sexista
Frecuencia Porcentaxe Total 52 40,6
Parcial 48 37,5 Case
inexistentes 22 17,2
Non 6 4,7 Total 128 100
51
b) Propostas de novo articulado e modificación do e xistente: grao de
receptividade
Neste apartado abórdase o grao de receptividade. Este indicador refírese ao
número de proxectos normativos aos cales se lles fai algunha suxestión e o
número de normas que finalmente se ven modificadas. As táboa 5.15 e 5.16
dan conta das modificacións suxeridas para os proxectos normativos. En
concreto indícannos o número total de proxectos aos que se lles fixo algunha
recomendación de articulado e o número de normas modificadas a raíz do
informe de impacto. Como podemos ver na táboa 5.15 o 64,7% dos informes
suxerían modificacións temáticas. Destas suxestións, na táboa 6.16, un 61,8%
dos proxectos normativos aceptaron as modificacións en algún grao e un
38,2% non o fixeron.
Táboa 5.15 Número de informes que suxiren modifica cións ao articulado
Frecuencia Porcentaxe Suxiren 110 64,7
Non suxiren 60 35,3 Total 170 100
Táboa 5.16 Número de normas que modifican o seu ar ticulado
Frecuencia Porcentaxe Aceptan 68 61,8
Non aceptan 42 38,2 Total 110 100
Non obstante, unha análise máis acertada obríganos a considerar un
elemento ao que se fixo referencia en análises anteriores referido a pertinencia
de xénero dos proxectos normativos.
Como se pode ver na táboa 5.17, só a cinco dos proxectos normativos
que non son pertinentes ao xénero se lle suxiren modificacións relativas ao seu
articulado. En todos os casos, como se dixo máis arriba, tratábase de
recomendacións referidas á composición de comisións ou órganos
administrativos6. É por iso que se considerou que para unha análise máis
6 Deses cinco proxectos que reciben suxestións soamente dous as aceptan
52
precisa da incidencia dos informes de impacto de xénero na normativa
aprobada como a que se está a levar a cabo resulta máis oportuno tomar como
obxecto de estudo unicamente os proxectos normativos que segundo o seu
informe de impacto eran pertinentes ao xénero.
Táboa 5.17 Número de informes que suxiren modifica cións en función da
pertinencia ou non pertinencia de xénero do proxect o normativo
Si suxiren Non suxiren Total Proxectos pertinentes ao xénero 105 10 115 91,3% 8,7% 100% Proxectos non pertinentes ao xénero 5 50 55 9,1% 90,9% 100% Total 110
64,7% 60
35,3% 170
100%
Para este grupo de normativa a porcentaxe dos mesmos a quen se lle
suxiren modificacións temáticas é do 91,3%. O restante grupo que non recibe
ningún tipo de suxestión con respecto ao articulado tratábase de proxectos
normativos que na maioría dos casos xa incluía aspectos relativos a igualdade.
O grao de receptividade por parte do lexislador tamén é significativo. Como
pódese ver na táboa 5.18, un 62,9% dos regulamentos a quen se lles suxería
algún cambio de articulado foron modificados.
Táboa 5.18 Normativa pertinente ao xénero que acept a recomendacións.
Frecuencia Porcentaxe Aceptan 66 62,9
Non aceptan 39 37,1 Total 105 100
O afondamento na análise destes datos lévanos a considerar distintas
variables que poden estar influíndo no grao de receptividade ao que nos
estamos a referir. Para isto, examínanse tres variables distintas: o tipo de
proxecto normativo, a ano de emisión do informe de impacto e a Consellaría
que o emite.
Se se observa a primeira das variables na táboa 5.19, os proxectos de
lei e os proxectos de decreto son os que máis suxestións de modificación
53
reciben. No mesmo sentido, na táboa 5.20, son as leis aprobadas as que en
maior medida son modificadas en algún grao: un 81,8% das leis aprobadas
incluíron novo articulado ou modificación do existente despois de recibir o seu
informe de impacto de xénero. Chama a atención o caso das ordes xa que o
71,4% das mesmas non incluíron unha vez aprobadas ningunha modificación
no seu articulado. A porcentaxe, sen embargo, pode estar agochando o feito de
que a maioría deste tipo de normativa referíase a procesos selectivos de
persoal da administración pública. Este tipo de proceso está moi regulado en
distintas normativas xerais que nos últimos anos teñen incluído medidas para o
logro da igualdade no ámbito da administración pública. É probable que moitas
destas ordes xa incluíran os artigos contemplados na normativa xeral
garantindo así un impacto de xénero positivo.
Táboa 5.19 Número de informes que suxiren modificac ións ao articulado por tipo
de proxecto normativo
Suxiren Non suxiren Total Lei 33 3 36
91,7% 8,3% 100% Orde 14 4 18
77,8% 22,2% 100% Decreto 58 3 61
95,1% 4,9% 100% Total 105
91,3 10 8,7
115 100
Táboa 5.20 Número de normas que modifican o seu ar ticulado por tipo de proxecto normativo
Aceptan Non aceptan Total
Lei 27 6 33 81,8% 18,2% 100%
Orde 4 10 14 28,6% 71,4% 100%
Decreto 35 23 58 60,3% 39,7% 100%
Total 66 62,9%
39 37,1%
105 100%
54
Os datos, cando se cruza pola variable de ano de emisión do informe
(táboas 5.21 e 5.22), non nos permiten sacar unha conclusión definitiva. Por un
lado, o reducido número de casos (menor de 30) nos anos 2005 e 2008 restan
significación ás porcentaxes. Por outro, as porcentaxes dos 2006 e 2007 non
parecen indicar que a variable temporal estea a influír nas modificación das
normas.
Táboa 5.21 Número de informes que suxiren modifica cións ao articulado por
ano de emisión do informe
Aceptan Non aceptan Total 2005 8 1 9
88,9% 11,1% 100% 2006 38 1 39
97,4% 2,6% 100% 2007 46 7 53
86,8% 13,2% 100% 2008 13 1 14
92,9% 7,1% 100% Total 105
91,3% 10
8,7% 115
100%
Táboa 5.22 Número de normas que modifican o seu a rticulado por ano de emisión do informe
Aceptan Non aceptan Total
2005 7 1 8 87,5% 12,5% 100%
2006 23 15 38 60,5% 39,5% 100%
2007 32 14 46 69,6% 30,4% 100%
2008 4 9 13 30,8% 69,2% 100%
Total 66 62,9%
39 37,1%
105 100%
Tendo en conta a advertencia feita sobre variable anterior con respecto
a falta de significación dos datos, pódese trazar algunha tendencia cando se
considera a Consellaría á que pertence o proxecto normativo analizado. Como
se observa nas táboas 5.23 e 5.24, as Consellarías máis receptivas á hora de
cambiar o articulado dos seu proxectos normativos foron Educación e
Ordenación universitaria, Traballo e Medio rural. As normas aprobadas por
55
estas Consellarías aceptaron en maior número algún tipo de modificación
despois de recibir o informe de impacto de xénero correspondente.
Táboa 5.23 Número de informes que suxiren modifica cións ao articulado por Consellería a quen pertence a norma
Suxiren Non suxiren Total PRESIDENCIA 2 0 2 100% 0 100% VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR 6 2 8 75% 25% 100% PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA 36 3 39 92,3% 7,7% 100% ECONOMÍA E FACENDA 8 0 8 100% 0 100% POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES 1 0 1 100% 0 100% EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA 16 1 17 94,1% 5,9% 100% INNOVACIÓN E INDUSTRIA 6 0 6 100% 0 100% MEDIO RURAL 5 2 7 71,4% 28,6% 100% CULTURA E DEPORTE 5 0 5 100% 0 100% SANIDADE 4 1 5 80% 20% 100% MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE 5 0 5 100% 0 100% TRABALLO 7 1 8 87,5% 12,5% 100% VIVENDA E SOLO 4 0 4 100% 0 100% Total 105
91,3% 10
8,7% 115
100%
56
Táboa 5.24. Número de normas que modifican o seu a rticulado por consellería a
quen pertence a norma Aceptan Non aceptan Total PRESIDENCIA 2 0 2 100% 0 100% VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR 4 2 6 66,7% 33,3% 100% PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA 23 13 36 63,9% 36,1% 100% ECONOMÍA E FACENDA 4 4 8 50% 50% 100% POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES 1 0 1 100% 0 100% EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA 13 3 16 81,3% 18,8% 100% INNOVACIÓN E INDUSTRIA 3 3 6 50% 50% 100% MEDIO RURAL 4 1 5 80% 20% 100% CULTURA E DEPORTE 2 3 5 40% 60% 100% SANIDADE 2 2 4 50% 50% 100% MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE 3 2 5 60% 40% 100% TRABALLO 5 2 7 71,4% 28,6% 100% VIVENDA E SOLO 0 4 4 0 100% 100% Total 66
62,9% 39
37,1% 105
100%
c) O grao de modificación das normas: recomendación s e grao
substantivo do cambio
Outro nivel de análise que se vai introducir á hora da avaliación da
incidencia dos informes de impacto de xénero na normativa galega aprobada
refírese ao grao de modificación da norma tomada individualmente. Para isto
utilízanse dous indicadores, un cuantitativo (porcentaxe de recomendacións) e
un cualitativo (grao substantivo do cambio).
O primeiro indicador é un dato relativo para a comparación de cada un
dos informes. O número de suxestións feitas a cada proxecto normativo variaba
moito en cada un dos informes, a mesma variación encontrábase no número de
cambios no articulado que son admitidos nos informes que se ven finalmente
57
modificados. Por iso decidiuse incluír un indicador porcentual que resumira o
número de modificacións admitidas sobre o total de suxestións feitas sobre
novo articulado ou modificación do existente en cada un dos proxectos
normativos tomados individualmente.
Con respecto ao segundo indicador, o que se intentou valorar foi a
calidade do cambio a través dun indicador cualitativo no que se resumira o grao
de cambio substantivo. Trátase dunha valoración conxunta das suxestións que
se fan a un proxecto normativo e as que son finalmente incorporadas. Con
substantividade referímonos ao impacto positivo no logro da igualdade de
homes e mulleres. Considerando este criterio comparábase o grao de
substantividade das recomendacións propostas co grao de substantividade das
finalmente admitidas e incorporadas á norma. A partir desta comparación,
valoramos cunha escala que vai de 1 a 5 (onde 1 é o cambio nada substantivo
e 5 o cambio moi substantivo) a modificación de cada proxecto en conxunto.
A táboa 5.25 resume as puntuación medias destes dous indicadores.
Como se pode observar, a media de suxestións aceptadas en cada norma
sobre o total suxeridas no informe é do 65%. É dicir a maioría dos cambios no
articulado que se suxerían eran admitidos. Con todo, esta porcentaxe media
varía de maneira significativa se consideran as variables que estamos a utilizar
na nosa análise. Así, a media de suxestións admitidas é maior cando se refire
a ordes e en determinadas Consellarías: Sanidade e Medio ambiente. Un dato
significativo con respecto a este indicador é o que se desprende de cruzalo
pola variable “ano”. Como se ve na táboa, son claramente os anos 2007 e 2008
cando se admite unha maior porcentaxe de recomendacións na normativa
aprobada. Hai que recordar que, como se viu no apartado anterior, é nestes
anos cando cambia a estratexia de elaboración dos informes de impacto de
xénero no sentido de que as recomendacións pasan a ser xustificadas na
normativa existente. Polo tanto, poderíase concluír que o obrigado
cumprimento da normativa de igualdade aprobada nese momento estaría
detrás destes números.
58
Táboa 5.25 Grao de modificación das normas: puntua cións medias
Porcentaxe medio de cambios admitidos
Grao substantivo do cambio
Tipo proxecto normativo Lei 62,1 3,2 Orde 82,5 3,2 Decreto 66,2 3,1
Ano de emisión do informe 2005 58,7 2,4 2006 45,7 2,7 2007 80,4 3,8 2008 71,5 2,5
Consellería PRESIDENCIA 57,0 3,0 VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADE E DO BENESTAR
57,7 2,25
PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA
63,7 3,0
ECONOMÍA E FACENDA 100,0 4,0 POLÍTICA TERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS E TRANSPORTES
33,0 2,0
EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA
59,07 3,4
INNOVACIÓN E INDUSTRIA 75 3,6 MEDIO RURAL 61 3 CULTURA E DEPORTE 45,5 3 SANIDADE 83,5 4 MEDIO AMBIENTE E DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE
91,6 4,3
TRABALLO 61,8 2,6
Total
65,5
3,1
Con respecto ao segundo indicador, o grao de cambio substantivo, a
media para o total dos proxectos é de 3,1. É dicir o cambio foi substantivo.
Tamén aquí a consideración das variables de análise amósanos unha
fotografía distinta. Outra vez o ano 2007 descóbrese como un ano chave na
incidencia dos informes de impacto de xénero na normativa aprobada: é neste
ano cando o grao substantivo de cambio reflicte unha media máis alta.
Tamén por consellarías atopamos tendencias diferentes. O grao de cambio é
bastante substantivo nos departamentos de economía e facenda, sanidade,
medio ambiente e desenvolvemento, e innovación e industria.
59
Conclusións
Os informes de impacto de xénero teñen sido unha ferramenta
amplamente utilizada no proceso lexislativo galego. Dende o ano 2006 cando
se xeneraliza esta ferramenta, e sobre todo no 2007, a maioría das leis
aprobadas polo Parlamento galego foron acompañadas do seu informe. Así
mesmo o SGI elaborou informes de impacto de xénero correspondentes a
decretos e a ordes o que supón unha boa implementación do artigo 8º da Lei
7/2004, de 16 de xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes.
En canto aos contidos dos informes, a estratexia predominante nos mesmos
ten sido a de utilizar a normativa existente como xustificación das
recomendacións. Porén, a introdución de diagnósticos da situación ten sido moi
escasa. Ademais, parece producirse un cambio de metodoloxía a partir do
2007, ano no que os informes sistematicamente deixan de incorporar este tipo
de xustificación. Este cambio metodolóxico, parece unha opción moi adecuada
na medida en que o nivel de obrigatoriedade cando se utilizan as leis como
xustificación, e polo tanto de capacidade de eficiencia, para que os distintos
departamentos inclúan a igualdade nas súas normas parece claro. Con todo,
en moitos casos, a realidade sobre as desigualdades de homes e mulleres non
se reflicte na súa totalidade na lexislación existente. É por iso que, como se
dixo máis arriba, recoméndase, sempre que sexa posible, a utilización de
análises da situación real de mulleres e homes nos ámbitos de actuación como
xustificacións das recomendacións a introducir pode supoñer unha forma de
avanzar na eficiencia da normativa e na acción do goberno galego no logro da
igualdade.
As conclusións referidas á incidencia dos informes deben empezar
mencionando o cambio na linguaxe das normas. A maioría dos informes de
impacto de xénero recomendaban o cambio que levara a un uso non sexista do
mesmo e, aínda que en graos distintos, o grao de receptividade deste tipo de
suxestións foi alto.
Con respecto ás modificacións no articulado tamén o grao de
receptividade foi alto. Algo máis do 60 % dos proxectos normativos
experimentaron algún tipo de modificacións das suxeridas no seu informe de
60
impacto. Esta conclusión pode ser completada se atende ás recomendacións
tomadas individualmente. O número de recomendacións por informe variaba
considerablemente, con todo se tomamos a media de suxestións incorporadas
na normativa, apunta a un importante 65%. Aquí resulta pertinente referirse á
dimensión temporal que amosa que no último ano e medio é onde se atopan
unhas porcentaxes máis altas e polo tanto unha maior receptividade.
Por ultimo, valorouse o grao de incidencia como substantivo, cunha
media de 3 onde o grao máximo de substantividade establecíase en 5. Esta
valoración e as conclusións anteriores deben ser interpretadas e afondadas
logo da aproximación cualitativa que se presenta no seguinte capítulo.
61
CAPÍTULO 6
ANÁLISE DOS
INFORMES DE
IMPACTO DE
XÉNERO E A SÚA
INCIDENCIA:
APROXIMACIÓN
CUALITATIVA
62
ANÁLISE DOS INFORMES DE IMPACTO DE XÉNERO E
A SÚA INCIDENCIA: APROXIMACIÓN CUALITATIVA.
6.1 Introdución. As estruturas interpretativas das relacións de xénero Na fase final de elaboración do informe de impacto, como xa se
comentaba no capítulo referido aos informes, redáctanse as propostas de
modificación relativas aos instrumentos de intervención das administracións
públicas vinculadas coa promoción da igualdade de oportunidades entre
mulleres e homes. Para analizar o tipo de propostas realizadas, así como a súa
incidencia empregarase o esquema conceptual creado por Verloo e Roggeband
para a aplicación do Gender Impact Assessment (Método GIA), creado por
ambas autoras co obxectivo de revisar as políticas holandesas dende a
perspectiva de xénero. Este modelo parte de que as desigualdades contan con
determinadas estruturas que contribúen á súa reprodución. Trátase de normas,
valores, institucións e organizacións que axudan a manter e perpetuar esas
iniquidades (Verloo e Lombardo, 2007). En concreto, o Método GIA cualifica
como categorías clave as seguintes: división sexual do traballo, organización
da vida privada e organización sociopolítica.
Polo que respecta á primeira, a división sexual do traballo remite a
aquelas xerarquías existentes entre homes e mulleres que se basean nas
diferentes valoracións adxudicadas a traballo e coidado, así como entre traballo
remunerado e non remunerado ou aqueles identificados como femininos e
masculinos. Neste ámbito as mulleres aínda ocupan un posición subordinada
respecto aos homes, non só porque traballan en sectores peor pagados, senón
tamén porque realizan a meirande parte do traballo non remunerado do
coidado doméstico e familiar, das que son consideradas as únicas
responsables. Ambas tarefas permiten o sostemento das tarefas consideradas
masculinas, isto é, o traballo produtivo e remunerado (modelo breadwinner).
En segundo lugar, a organización da vida privada fai referencia ás
normas, valores, institucións e organizacións que regulan a convivencia, a
63
reprodución e a sexualidade. Esencialmente comprenden os seguintes ámbitos
relacionados co espazo íntimo: a vida privada e familiar, a violencia de xénero,
a identidade sexual, masculinidade e feminidade e responsabilidades nas
tarefas reprodutivas. En definitiva, fúndase nunha concepción das identidades
feminina e masculina na que os roles socialmente construídos para ambos
sexos organizan a esfera privada de modo xeneralizado, e polo tanto desigual
para as mulleres.
Por último, a organización sociopolítica equivale ás normas, aos valores,
ás institucións e organizacións que regulan a vida das persoas na esfera
pública. Así, na actualidade, perdura a xerarquía entre homes e mulleres en
canto beneficio dos principais dereitos civís, políticos e sociais, o que significa
unha falla de cidadanía plena para as mulleres. Estas sofren limitacións
relativas á súa participación activa e representación nas institucións políticas, á
inseguridade e desprotección que representan as diferentes formas de
violencia sexual en contra das mulleres, e ás restricións sufridas en canto ao
seu rol público (tanto no ámbito laboral como político).
Estas tres estruturas interconectadas contribúen de modo decisivo a que
as desigualdades de xénero non sufran modificacións notables, garantido a súa
continua reprodución. Dada a súa pertinencia serán empregadas na análise
dos informes de impacto de xénero da normativa galega. Servirán para situar
cada unha das suxestións realizadas, así como cada un dos cambios
incorporados, na categoría correspondente. O obxectivo será determinar cal é
o impacto das propostas relativas á división sexual do traballo, á organización
da vida privada e á organización sociopolítica. Engadirase unha cuarta
categoría referida á violencia de xénero. Aínda que segundo as autoras estaría
englobado na categoría de organización da vida privada, consideramos
pertinente crear unha categoría independente xa que é un tema con entidade
propia.
Polo que respecta ás tarefas reprodutivas, considerarase que aquelas
medidas relativas á reorganización dos tempos de traballo para favorecer a
conciliación entre a vida laboral e familiar forman parte da categoría relativa á
división sexual do traballo, xa que non teñen ningún impacto sobre o reparto de
tarefas entre os membros da familia. Polo contrario, aquelas medidas que
pretendan mellorar a corresponsabilidade serán consideradas como referidas á
64
organización da vida privada, dado que pretenden un cambio de roles no que
respecta ás labores reprodutivas.
Ao mesmo tempo, e no marco destas tres categorías centrais, inclúense
e clasifícanse un número salientable de subcategorías que permitirán cubrir o
rango completo de propostas de modificación que conteñen os informes
galegos de impacto de xénero. Deste xeito, obtense unha panorámica
exhaustiva e sutil dos parámetros empregados nas propostas de actuación
emitidas polos informes. Unha vez delimitadas estas subcategorías, pásase a
avaliar o seu impacto nas normas e disposicións aprobadas polas diferentes
Consellarías co fin de coñecer máis polo miúdo a incidencia que este
instrumento ten na produción normativa galega.
Polo tanto, o conxunto global das propostas de modificación realizadas
polos informes galegos de impacto inscríbense como subcategorías nas
seguintes estruturas:
a) División sexual do traballo
• Trato preferente nos procesos selectivos: utilización do sexo como
primeiro criterio de desempate. Medidas que adxudican o ben escaso á
persoa do colectivo discriminado, sempre que o seu nivel de
cualificación sexa idéntico ao de outras persoas candidatas.
• Perspectiva de xénero nos procesos selectivos: revisión dos procesos
selectivos que leve a cabo a Administración Pública dende a perspectiva
de xénero, incluíndo principios da convocatoria, coñecementos esixidos
e valorados, criterios de selección etc.
• Consideración dos períodos de coidado: valoración/consideración dos
períodos de coidado como mérito nos procesos de
selección/promoción/acceso ao posto.
• Dereitos de conciliación: cumprimento de dereitos de conciliación
recoñecidos na normativa, así como promoción de medidas para a
ampliación destes dereitos.
65
• Modificación de prazos nos procesos selectivos: axuste dos prazos
estabelecidos naqueles procesos convocados pola Administración
Pública co obxecto de garantir condicións iguais para as mulleres
xestantes.
• Riscos laborais e acoso: estabelecemento de medidas para a
prevención do acoso sexual no ámbito laboral, así como de prevención
daqueles riscos laborais que afectan de modo especial ás mulleres.
• Políticas de igualdade na empresa: inclusión de medidas para incentivar
a posta en práctica de políticas de igualdade no sector privado.
b) Organización da vida privada
• Cambio de roles: promoción de valores e actitudes que cambien a
tradicional división de roles entre mulleres e homes.
• Vida privada: fomento da corresponsabilidade e o reparto das tarefas
reprodutivas.
c) Organización sociopolítica
• Datos desagregados: desglose de datos en función do sexo.
• Visibilización: visibilización da presenza e o papel das mulleres naqueles
ámbitos onde están infrarrepresentadas ou onde o seu papel é ignorado.
• Principio de Igualdade: incorporación da igualdade como principio a
conquistar pola institución. Segundo o caso, este pode implicar
soamente accións concretas (promoción da igualdade por organismos
66
non especializados) ou revisión de todas as súas actuacións dende a
perspectiva de xénero (mainstreaming).
• Paridade: representación paritaria de homes e mulleres en órganos de
todo tipo que participan na toma de decisións (órganos políticos,
técnicos etc.); fixación dun número mínimo do 40% de mulleres.
• Trato non discriminatorio: elaboración de disposicións que persigan a
garantía do trato non discriminatorio.
• Linguaxe non sexista: fomento e defensa da linguaxe non sexista como
principio de actuación.
• Colaboración interadministrativa: cooperación entre un departamento
concreto e o organismo competente en materia de igualdade.
• Medidas de incentivación: accións positivas e acceso preferente das
mulleres a recursos existentes ou creación doutros novos enfocados so
ao colectivo feminino.
• Oposicións públicas: incorporación da lexislación existente en materia
de igualdade nos temarios de oposicións públicas.
• Formación do funcionariado: inclusión dun módulo sobre igualdade de
xénero naquelas actividades de formación realizadas polos
funcionarios/as e empregados/as públicos/as. Coñecemento e utilización
de conceptos básicos do enfoque de xénero que permiten interpretar a
realidade a partir dos datos desagregados por sexos.
67
Gráfica 6.1. Informes de impacto. Esquema de subcat egorías nas propostas de actuación
PROPOSTAS DE MODIFICACIÓN
Informes de impacto
de xénero
DIVISIÓN SEXUAL DO TRABALLO
Trato preferente nos procesos selectivos Consideración dos
períodos de coidado Perspectiva de xénero
nos procesos selectivos
Dereitos de conciliación
Modificación de prazos nos procesos
selectivos Riscos laborais e
acoso Políticas de igualdade
na empresa
ORGANIZACIÓN DA VIDA PRIVADA
Cambio de roles Vida privada
ORGANIZACIÓN SOCIOPOLÍTICA
Datos desagregados
Visibilización Principio de igualdade
Paridade Trato non
discriminatorio Linguaxe non sexista
Colaboración interadministrativa
Medidas de incentivación
Oposicións públicas Formación do
funcionario
VIOLENCIA DE XÉNERO
Acción positiva para acoso a recursos
Supostos de vítimas de violencia de
xénero Medidas de
prevención da violencia
Atención ás vítimas Formación para a
atención
68
6.2 Propostas de modificación e incidencia Tal como figura nas táboas 6.1 e 6.2 e na gráfica 6.2, as propostas de
modificación recollidas pola meirande parte dos informes galegos de impacto
remiten á organización sociopolítica. En total, 242 mencións que representan o
73,7% do conxunto global das propostas. Tamén son as que maior grao de
aceptación obteñen, cun 42,1% de incorporacións, constituíndo o 79,6% das
propostas globais admitidas nas tres áreas.
Na área relativa a organización da vida privada hai moi poucas
propostas de modificación, constitúen tan só o 5,4% das propostas globais,
aínda que teñen un grao de aceptación que chega o 33%. Por outra banda, as
propostas de modificación emitidas polos informes galegos sobre a división
sexual do traballo representan un 20,7% do conxunto global cun grao de
receptividade do 23,5% de incorporacións constituíndo tan só o 12,5% das
propostas globais admitidas nas tres áreas.
Táboa 6.1 Suxestións e incorporacións por áreas
Suxestións Incorporacións División sexual do traballo
68
20,7%
16
12,5%
Organización da vida privada
18
5,4%
6
4,6%
Organización Sociopolítica
242
73,7%
102
79,6%
Total 328
100%
128
100%
69
Táboa 6.2 Porcentaxe de aceptación de propostas por área
Incorporacións % Aceptación suxestións
División sexual do traballo
16
23,5%
Organización da vida privada
6
33,3%
Organización sociopolítica
102
42,1%
Total 128
Gráfica 6.2 Suxestións e incorporacións por áreas
Atendendo ás subcategorías por áreas, as propostas de modificación
máis numerosas no ámbito da división sexual do traballo son as relativas aos
dereitos de conciliación, que representan o 30,8%, e o trato preferente nos
procesos selectivos, que supoñen un 20,5%. Porcentualmente, a proposta con
maior grao de aceptación para esta área é a relativa a consideración dos
períodos de coidado, a cal ten unha taxa de inclusión do 54,5%. En realidade,
estamos a falar de moi poucas medidas, unicamente de cinco, tres e seis
0 50 100 150 200 250 300
División sexual
do traballo
Organización da
vida privada
Organización
sociopolítica
Suxerencias incorporacións
70
suxestións aceptadas respectivamente, o cal indica que as de maior impacto
na consecución da igualdade efectiva son as que menos receptividade teñen.
As recomendacións sobre o estabelecemento de medidas para a prevención do
acoso sexual no ámbito laboral, o trato preferente nos procesos selectivos e os
dereitos de conciliación desestímanse en máis do 75% das ocasións.
Táboa 6.3 Porcentaxe e número de suxestións e inco rporacións en cada unha
das subcategorías correspondentes á división sexual do traballo
Subcategoría Suxestións Incorporacións
Trato preferente nos procesos selectivos.
14
20’5%
3
18’7%
Consideración dos períodos de coidado
11 16’5%
6 37’5%
Perspectiva de xénero nos procesos selectivos
10 14’17%
3 4’4%
Dereitos de conciliación 21 30’8%
5 31’2%
Modificación de prazos nos procesos selectivos
4 5’8%
2 12’15%
Riscos laborais e acoso 7 10’8%
1 6’2%
Políticas de igualdade na empresa
9 13’2%
4 25%
Total 68
16
71
Táboa 6.4 Porcentaxe e número de suxestións incluí as en cada unha das
subcategorías correspondentes á división sexual do traballo
Subcategoría Número Porcentaxe
Trato preferente nos procesos selectivos.
3
21,4%
Consideración dos períodos de coidado
6 54,5%
Perspectiva de xénero nos procesos selectivos
3 30%
Dereitos de conciliación 5 23,8%
Modificación de prazos nos procesos selectivos
2 50%
Riscos laborais e acoso 1
14,2%
Políticas de igualdade na empresa 4 44,4%
Total
16
No ámbito da organización da vida privada, tanto no relativo o cambio de
roles como no fomento da corresponsabilidade e o reparto de tarefas
reprodutivas hai moi poucas propostas de modificación, e o seu grao de
aceptación non é substantivo.
Táboa 6.5 Porcentaxe e número de suxestións e inco rporacións en cada unha
das subcategorías correspondentes á organización da vida privada
Subcategoría Suxestións Incorporacións
Trato preferente nos procesos selectivos.
12 66’6%
3 50%
Consideración dos períodos de coidado
6 33’3%
3 50%
Total 18 6
72
Táboa 6.6 Porcentaxe e número de suxestións incluí as en cada unha das
subcategorías correspondentes á organización da vid a privada
Subcategoría Número Porcentaxe
Trato preferente nos procesos selectivos
3
25%
Consideración dos períodos de coidado
3 50%
Total
6
Polo que respecta á área da organización sociopolítica, as propostas
máis numerosas son as relativas á incorporación do principio de igualdade e da
paridade, ás cales lles dedicaremos un apartado específico máis adiante. O
grao de aceptación destas propostas é do 45% e 50,7% respectivamente, cotas
que, unha vez máis, indican unha incidencia relativa nas normas e disposicións.
Chama a atención a escasa receptividade que obteñen as recomendacións
relativas á colaboración interadministrativa, isto é, á cooperación entre un
departamento concreto e o organismo competente en materia de igualdade. Do
mesmo xeito, as solicitudes referidas á inclusión dun módulo sobre igualdade
de xénero en actividades de formación do funcionariado resulta
minoritariamente acollida.
73
Táboa 6.7 Porcentaxe e número de suxestións e inco rporacións en cada unha
das subcategorías correspondentes á organización so ciopolítica
Subcategoría Suxestións Incorporacións
Datos desagregados
11
4’9%
4
3’9%
Visibilización 8 3’5%
5 4’9%
Principio de igualdade 60 26’9%
27 26’4%
Paridade 63 28’2%
32 31’3%
Trato non discriminatorio 17 7’6%
8 7’8%
Linguaxe non sexista 5 2’2%
2 1’9%
Colaboración interadministrativa
11 4’9%
2 1’9%
Medidas de incentivación 35 15’16%
10 9’8%
Oposicións públicas 2 0’8%
1 0’9%
Formación do funcionariado
16 7’1%
4 3’9%
Total
223
100%
102
74
Táboa 6.8 Porcentaxe e número de suxestións incluí as en cada unha das
subcategorías correspondentes á organización sociop olítica.
Subcategoría Número Porcentaxe
Datos desagregados
4
36,3%
Visibilización 5 62,5%
Principio de igualdade 27 45%
Paridade 32 50,7%
Trato non discriminatorio 8 47%
Linguaxe non sexista 2 40%
Colaboración interadministrativa 2 18,1%
Medidas de incentivación 10 28,5%
Oposicións públicas 1 50%
Formación de funcionariado 4 25%
Total
102
75
Gráfica 6.3 Porcentaxe de suxestións e inclusións s egundo subcategoría
0 10 20 30 40 50 60 70
Datos desagregados
Visibilización
Principio de igualdade
Paridade
Trato non discriminatorio
Linguaxe non sexista
Colaboración interadministrativa
Medidas de incentivación
Oposicións públicas
Formación do funcionariado
Cambio de roles
Vida privada
Trato preferente nos procesos selectivos
Consideración dos períodos de coidado
Perspectiva de xénero nos procesosselectivos
Dereitos de conciliación
Modif icación de prazos nos procesosselectivos
Riscos laborais e acoso
Políticas de igualdade na empresa
Suxerencias
Incorporacións
76
Táboa 6.9 Porcentaxe e número de suxestións e inco rporacións segundo área temática e Consellaría
División sexual do traballo Organización da vida privada
Organización sociopolítica
Suxestións Incorporacións Suxestións Incorporacións Suxestións Incorporacións
Presidencia 3 / 4,4% 4 / 1,6% 3 / 2,9%
Vicepresidencia 3 / 4,4% 1 / 6,2% 3 / 16,6% 1 / 16,6% 9 / 3,7% 2 / 1,9%
Presidencia, Admón. e Xustiza
48 / 70,5% 8 / 50% 3 / 16,6% 2 / 33,3% 88 / 36,3% 42 / 41,1%
Economía 11 / 4,5% 4 / 3,9%
Obras Públicas 2 / 0,8%
Educación 8 / 11,7% 4 / 25% 9 / 50% 3 / 50% 48 / 19,8% 25 / 24,5%
Innovación e Industria
3 / 16,6% 19 / 7,8% 4 / 3,9%
Medio Rural 14 / 5,7% 6 / 5,8%
Cultura e deporte
2 / 2,9% 23 / 9,5% 5 / 4,9%
Sanidade 1 / 1,4% 1 / 6,2% 4 / 1,6% 1 / 0,9%
Pesca
Medio ambiente 2 / 2,9% 2 / 12,5% 7 / 2,8% 5 / 4,9%
Traballo 1 / 1,4% 1 / 6,2% 8 / 3,3% 4 3,9%
Vivenda 5 / 2% 1 /0,9%
Totais 68 16 18 6 242 102
77
Se atendemos aos resultados segundo área política, a Consellaría de
Presidencia, Administración Pública e Xustiza xunto con Educación e
Ordenación Universitaria son as que maior número de suxestións recibiron e
tamén son as que porcentualmente admitiron máis incorporacións. Por outra
banda, os departamentos competentes en Cultura e Deporte, Innovación e
Industria, así como Medio rural, tamén reciben un número salientable de
recomendacións pero a receptividade das mesmas é moi baixa.
En conclusión, á luz das recomendacións e incorporacións efectuadas
nos diferentes ámbitos analizados, o éxito da denominada maquinaria
igualitaria mediante os informes de impacto resulta certamente limitado. Para
combater as importantes desigualdades de xénero que operan no espazo da
división sexual do traballo, a organización da vida privada e a organización
sociopolítica sería preciso que o propio instrumento tivese a capacidade para
obrigar a cumprir as accións propostas. Ao carecer de carácter vinculante,
inevitablemente o seu impacto vese debilitado. Por outra parte, constátanse
importantes resistencias que aumentan en proporción ao grao de impacto que
unha proposta supoña, especialmente no ámbito da división sexual do traballo.
Sen embargo, tamén son notorias as resistencias para incorporar outro tipo de
preceptos como a paridade en órganos de decisión, o fomento da colaboración
interadministrativa ou o compromiso coa formación do funcionariado en
igualdade.
Estas dificultades remiten, entre outros aspectos, a un dos principais
déficits para implementar o mainstreaming, isto é, á falla de vontade política.
Certamente, como afirman Roggeband e Verloo, os informes de impacto de
xénero sempre implican certo grao de crítica da proposta a avaliar –lei, decreto,
orde, etc.- o que, en ocasións, pode ser recibido por parte dos propios policy
makers como unha ameaza ou cuestionamento da súa visión e posición
política ( Roggeband & Verloo, 2006). En reacción a isto, as persoas
responsables ignoran ou desestiman as recomendacións de xénero. A isto hai
que engadir que as relacións de xénero non son un asunto prioritario para a
meirande parte dos responsables políticos e, máis importante aínda, moitos
78
deles nin sequera admiten que determinadas políticas reproducen as
desigualdades entre mulleres e homes.
Violencia de xénero
A cuarta categoría engadida ás tres estructuras interconectadas máis arriba
analizadas é a violencia de xénero constitúe unha dimensión central no
conxunto das accións de igualdade dos gobernos actuais, o cal manifesta a
relevancia do tema e a preocupación da administración pública por dar
resposta a esta problemática. En xeral, as accións dos gobernos normalmente
se inscriben en catro ámbitos que van dende as estratexias de intervención, a
prevención e sensibilización e a atención e os recursos ate medidas que
perseguen a inserción das persoas en situación de violencia.
Dende os informes de impacto de xénero elaborados polo SGI se propoñen
modificacións en algún dos ámbitos anteriores. As recomendacións as
podemos ordenar seguindo as seguintes subcategorías
Acceso a recursos : establecemento de accións positivas encamiñadas a
garantir o acceso prioritario de persoas en situación de violencia a recursos
públicos: subvencións, vivenda ...
Definición de violencia de xénero : en concreto, trátase de introducir e ampliar
criterios para acreditar que unha persoa esta nunha situación de violencia de
xénero.
Medidas de prevención da violencia : medidas destinadas á sensibilización
e concienciación, a través de múltiples actuacións á poboación xeral e sobre
todo a persoas novas a partir da introdución da loita contra a violencia de
xénero no currículo educativo.
Atención ás persoas en situación de violencia : incorporación da prevención
e tratamento da violencia de xénero como ámbito de actuación de distintos
servizos e institucións públicas.
Formación para atención : incorporación da formación sobre a violencia,
especialmente en aqueles colectivos de profesionais máis directamente
implicados no tema, para acadar, por un lado, a súa especialización e
79
profesionalización nesta problemática e, por outro, para desenvolver a súa
capacidade de detección dos casos de violencia.
Tal como figura nas táboas 6 as propostas de modificación recollidas pola
meirande parte dos informes galegos de impacto relativas a violencia de xénero
remiten, por un lado, a accións positivas que garantan o acceso a recursos e,
por outro, á atención ás persoas en situación de violencia. En total, 22
mencións que representan o 68,6% do conxunto global das propostas. Pola
contra, o grao de aceptación das mesmas é diferente si consideramos cada
unha das categorías: mentres so se incorporan o 9% das accións positivas
propostas, case un 73% das medidas para mellorar a atención as vítimas son
incorporadas.
En canto os ámbitos nos que son suxeridas e aceptadas esas modificacións a
atención ás persoas en situación de violencia se suxire en leis que desenvolven
sectores que teñen un trato directo coas vítimas da violencia: policía e saúde.
Con respecto a esta conclusión, sen embargo, chama poderosamente a
atención a subcategoría de Formación para a atención onde só se acepta
unha das suxestións feitas nos mesmo ámbitos. Así podemos dicir que aínda
que se establece como prioritario a mellora dos distintos servizos para a
atención ás vítimas, non se facilita a formación para o logro deste obxectivo.
Por outra banda, O acceso prioritario a recursos é maioritariamente suxerido en
normativa que regula acceso a vivendas ou subvencións de acceso a vivenda.
Nestes casos tamén se observa unha evolución na normativa xa que algún
decreto incorporaba antes do informe de impacto o estar en situación de
violencia como criterio a considerar no acceso a un recurso. Nestes casos o
que se suxería era cambios que garantiran un acceso máis directo.
En conclusión, se pode afirmar que dende os informes de impacto se suxería
unha política de tratamento de violencia de xénero centrada principalmente nas
persoas que se atopan nesta situación. Con todo, á luz das recomendacións
introducidas parece que aínda estamos nun primeiro estadio, onde se recoñece
a necesaria atención de calidade a este colectivo, pero lonxe dun escenario
que garanta esta atención cualificada e a necesaria reinserción das mesmas na
sociedade.
80
Táboa 6 Suxestións e incorporacións en medidas cont ra a violencia de xénero
Suxestións Incorporacións Acceso a recursos 11
34,3% 1
7,1% Medidas de prevención da violencia
3 9,4%
2 14,3%
Definición de violencia de xénero
3 9,4%
2 14,3%
Atención ás vítimas 11 34,3%
8 57,2%
Formación para atención .
4 12,5%
1 7,1%
Total 32 100%
14 100%
Táboa 6.2 Porcentaxe de aceptación de propostas en violencia de xénero
Incorporacións % Aceptación suxestións
Acceso a recursos 1 9,1%
Medidas de prevención da violencia
2 66,6%
Definición de violencia de xénero
2 66,6%
Atención ás vítimas 8 72,7%
Formación para atención .
1 25%
81
6.3 Análise das estratexias
a) A xeneralización do obxectivo da igualdade
Unha das suxestións que se realizan en máis ocasións é aquela que
pretende facer explícito o mandato en favor da igualdade de xénero nas
diferentes normas a aprobar. Trátase dunha modificación que tenta ampliar a
responsabilidade de acadar a igualdade a todos os organismos públicos,
facéndoos partícipes da súa consecución.
Nesta tarefa, teñen unha función fundamental as leis de igualdade
existentes. Por unha banda, son unha referencia á hora de xustificar e lexitimar
a inclusión deste tipo de mandatos. Actúan como un reforzo para lexitimar a
inclusión da igualdade, complementando as liñas de traballo que se viñan
realizando dende outro tipo de actuacións non vinculantes, como poden ser os
plans de igualdade. Se ben a Lei galega de igualdade do ano 2004 é a norma
máis citada, os informes máis recentes acoden tamén á Lei 2/2007, do 28 de
marzo, do traballo en igualdade das mulleres de Galicia e á Lei orgánica
3/2007, de 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes para
xustificar as súas propostas.
En segundo lugar, esta normativa ten unha influencia determinante na
redacción das suxestións realizadas. De modo especial obsérvase a presenza
da definición de transversalidade contida na Lei 7/2004, de 16 de xullo, galega
para a igualdade de mulleres e homes. Segundo o seu artigo 6º debemos
entendela como segue:
“Coa dobre finalidade de promover a igualdade e eliminar as
discriminacións , a Xunta de Galicia integrará a dimensión de
igualdade de oportunidades na elaboración, execución e
seguimento de todas as políticas e todas as accións
desenvolvidas no exercicio das competencias asumidas. (art. 6)”
Desta definición os informes de impacto extraen diversas formas de
referirse á incorporación da igualdade como mandato xeral. Non obstante,
82
estas poden ser agrupadas en dous grandes eixos segundo a parte da
definición na que se incida:
• A promoción da igualdade e a eliminación das discri minacións.
Unha parte salientable das suxestións correspóndense en maior medida
coa primeira parte da definición exposta na lei. Deste xeito, céntranse ou
ben en incorporar a igualdade como obxectivo dos organismos e
políticas reguladas, ou ben en mencionar o necesario respecto ao
principio de igualdade e non discriminación7. Este tipo de referencias
están claramente enfocadas a incorporar a igualdade como un obxectivo
clave da área política de que se trate. Non obstante, deixan unha ampla
marxe para determinar os medios que nos levarán á consecución de tal
fin. Se ben este pode ser acadado a través da incorporación da
transversalidade, a limitada redacción parece situalos máis na liña das
accións específicas tradicionais.
• A transversalidade.
As restantes suxestións realizadas incide naquela parte do artigo 6 que
menciona a integración da dimensión da igualdade de oportunidades nas
políticas públicas. Así, fan referencia á necesidade de integrar
activamente a igualdade ou de revisar as políticas dende a perspectiva
de xénero. Partindo da mesma finalidade que as definicións anteriores,
este grupo de suxestións céntrase na metodoloxía para acadala. Deste
xeito, achéganse an maior medida ás ferramentas de traballo do
mainstreaming de xénero, centradas en escudriñar cada unha das
actuacións para atopar onde adoecen de androcentrismo.
Estas dúas subcategorías de suxestións servirannos para ver máis polo
miúdo onde e como se incorpora o obxectivo xeral da igualdade.
7 Segundo a Lei orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para la igualdad efectiva de mujeres y hombres o principio de igualdade de trato supón a ausencia de discriminacións directas ou indirectas por razón de sexo.
83
¿Onde se incorpora?
Este tipo suxestións están presentes nos informes de impacto en 60
ocasións, acadando unha escasa porcentaxe de éxito, xa que se ven
incorporadas soamente no 45% dos casos . A consecuencia máis directa é
que nunha parte significativa das normas aprobadas non se fai referencia
explícita á igualdade como obxectivo. Tratándose dunha referencia con escasa
incidencia real, é sorprendente que se evite incluíla en tantas ocasións.
Táboa 6.10 Porcentaxe e número de incorporacións do principio de igualdade
Suxestións Incorporacións
Número Porcentaxe Número Porcentaxe
Principio de
igualdade
60 26,9% 27 45%
Chama a atención que a súa exclusión se produza especialmente no
caso das normas con rango de lei, en concreto nun total de 11, algunhas tan
relevantes para o xénero como a Lei 13/2006, do 27 de decembro, de horarios
comerciais de Galicia, clave para a reestruturación de horarios que melloren a
conciliación da vida laboral e familiar, ou Lei 4/2007, do 20 de abril, de
coordinación de policías locais, reguladora dun ámbito de especial
infrarrepresentación das mulleres. Sen dúbida, esta exclusión contribúe a que
siga sen existir un compromiso explícito coa consecución da igualdade, feito
que representa unha seria resistencia á inclusión da transversalidade.
Se nos referimos a normas que regulan organismos concretos, tamén
atopamos notables ausencias. Até un total de 9 normas que regulan
organismos públicos específicos renuncian a nomear a igualdade como un dos
seus fins. Cabe salientar a súa exclusión de normativa clave como o Decreto
que regula a estrutura orgánica da Consellaría de Innovación e Industria.
Se nos referimos a onde si se incorpora, hai que mencionar a súa
presenza en até 7 leis, das cales a máis destacada é sen dúbida a Lei 16/2007,
do 26 de decembro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de
Galicia para o ano 2008. Aínda que esta non realiza unha mención moi
exhaustiva, si postula a “promoción da muller” como un dos seus compromisos.
84
As restantes normas onde se incorpora a igualdade correspóndense con
decretos que, aínda que están referidos a áreas temáticas moi diversas, teñen
como eixo preeminente a educación . Así, normativa referida admisión de
alumnado nos centros educativos, á regulación dos seus comedores escolares
ou ao nomeamento e cesamento dos seus directores/as, inclúen aquelas
propostas que postulan a igualdade como un fin a conquistar.
Gráfico 6.4 Porcentaxe de suxestións e incorporació ns do principio de igualdade
segundo Consellaría
0 5 10 15
Presidencia
Vicepresidencia
C. Presidencia
Economía
Obras Públicas
Educación
Innovación
Rural
Cultura
Sanidade
Pesca
Medio a
Traballo
Vivenda
Outras
Incorporadas
Suxeridas
85
¿Como se incorpora?
A incidencia até agora amosada vólvese máis significativa se temos en
conta que na práctica totalidade das normas se incorpora o articulado suxerido
de modo literal, tal como se explicita no informe de impacto. Isto determina que
non sufra cambios salientables que poidan limitar o seu potencial.
A literalidade das propostas permítenos determinar cal das dúas grandes
formas de referirse á incorporación da igualdade que delimitamos
anteriormente -a promoción da igualdade ou a transversalidade- ten unha maior
incidencia. Isto é, poderemos determinar se o impacto sobre a normativa ten
lugar cunha maior énfase nos fins a conquistar ou, polo contrario, se centra na
estratexia axeitada para a súa obtención. Considerarase que a referencia á
transversalidade representa un impacto cualitativamente maior xa que fai
referencia expresa á necesidade de ir máis alá das accións específicas
tradicionais e de actuar transformando as políticas xa existentes.
No caso da normativa que inclúe as suxestións realizadas, prodúcese un
reparto equitativo entre ambas aproximacións. Así, a metade das normas
avaliadas inclúen referencias á necesidade de promover a igualdade e eliminar
as discriminacións. Trátase en xeral de mencións abstractas que incorporan
unha nova función para as áreas políticas ou os organismos que se están a
regular. Deste modo, o podemos ver reflectido en normativa sectorial como, por
exemplo, a Lei 12/2006, do 1 de decembro, de fundacións de interese galego.
As restantes normas modificadas inclúen mencións máis próximas á
transversalidade, determinando dalgún xeito que os órganos regulados van
integrar a igualdade de oportunidades nas súas actuacións cotiás. Neste caso,
as referencias acompáñanse case sempre dunha mención da normativa de
igualdade que as ampara, especialmente da Lei de igualdade do ano 2004 que
como vimos, é a principal inspiradora deste tipo de suxestións. Semella que a
transversalidade precisa dunha maior lexitimación que o principio xeral de
igualdade, probablemente pola súa incorporación máis tardía.
Este tipo de inclusións determinan que a transversalidade pase a formar
parte da normativa que regula a xestión de áreas políticas e organismos moi
concretas, como poden ser as Delegacións da Xunta de Galicia no exterior, a
política mineira galega ou o Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral.
Mención especial merecen de novo ás regulacións relativas á política
86
educativa, as cales optan por incorporar a transversalidade en procedementos
moi específicos como por exemplo os programas de formación do profesorado
ou os protocolos de actuación. Este tipo de referencias garanten que o
mainstreaming irá máis alá da revisión das grandes liñas políticas e influenciará
moitas das actuacións cotiás.
Esta positiva incorporación vese contrarrestada por aquelas normas que
non incorporan as suxestións realizadas. Así, podemos observar que a
transversalidade queda fóra até en 14 ocasións. Nunha gran maioría das
mesmas, as suxestións referíanse a necesidade de que organismos moi
específicos incorporaran a perspectiva de xénero nas súas actuacións. O
obxectivo era conseguir ese maior nivel de ubicuidade, de modo que a
transversalidade non quedara relegada ás liñas políticas abstractas, senón que
se concretara cómo e ónde aplicala. Como exemplo destas propostas tan
específicas, podemos citar as referidas a revisar dende a perspectiva de
xénero os estatutos de determinados colexios profesionais, os estudos e
investigacións en materia de ordenación do litoral ou os plans anuais dos
centros educativos. O fracaso na súa incorporación representa un paso atrás
na aplicación da transversalidade e unha falta de compromiso real coa mesma.
Polo que respecta ás exclusións da promoción da igualdade e da
eliminación das discriminacións, tamén chama a atención que un principio tan
xeral coma este sexa rexeitado. Entre elas destacan un total de até 5 leis
reguladoras de ámbitos moi diversos como o Banco de Terras de Galicia ou a
Lei de Emerxencias, que omiten este tipo de alusións.
Conclusións
O primeiro que debemos salientar é que a inclusión do obxectivo da
igualdade causa un certo rexeitamento. Sexa na forma de transversalidade ou
na de mera promoción da igualdade, vese excluída de numerosa normativa.
Chama especialmente a atención a súa ausencia en normativa na que o xénero
se amosa claramente pertinente ou en leis que regulan grandes ámbitos de
xestión. Esta carencia pon en evidencia que, aínda manifestándose en forma
de principio inspirador ou de desideratum, a igualdade queda fóra de moitas
normas nas que é claramente pertinente, poñendo en evidencia as resistencias
causadas por este tipo de estratexia.
87
En segundo lugar, destaca que a maior nivel de concreción e de
compromiso esixido na suxestión realizada, menor é o nivel de impacto
observado. Así, o nivel de éxito clasifícase como segue:
- Inclúense en maior medida as referencias á promoción da
igualdade e á inclusión da transversalidade en xeral.
- Teñen un menor impacto as suxestións relativas a incluír a
perspectiva de xénero en procedementos ou funcións moi
específicas.
Este desigual impacto pon de manifesto que existe certa resistencia á
incorporación real do mainstreaming, isto é, que se evita incluír cambios
concretos que varíen as actuacións habituais das diferentes áreas e que, como
consecuencia, establezan novas obrigas para os actores implicados. Este tipo
de fenómenos van en consonancia coa literatura existente, que menciona en
numerosas ocasións como debilidade desta estratexia o feito de que se move
no plano estritamente discursivo e que ten pouco impacto real.
Esta falta de concreción parece situar ás políticas galegas nunha
primeira fase do mainstreaming, na cal o obxectivo aínda é facer ver que a
igualdade é un fin común a toda a administración e que non existen órganos
nin políticas alleas ao mesmo. Máis lonxe queda aínda a verdadeira revisión
das políticas dende a perspectiva de xénero (proceso que precisa da
reformulación de todas as actuacións xa existentes sexa cal for o seu ámbito
ou o seu alcance) e dun claro compromiso de todos os actores implicados.
b) As mulleres na toma de decisións. A incorporació n da paridade A incorporación das mulleres aos postos de representación política
suscita grandes expectativas tanto sobre o rol desempeñado polas mulleres na
toma de decisións, como sobre as consecuencias en materia de contidos
políticos derivadas da súa incorporación. Os argumentos que se atopan de
fondo a favor da incorporación dun maior número de mulleres descansan en
diferentes afirmacións normativas e empíricas que comprenden
fundamentalmente razóns de igualdade e xustiza fronte ao desequilibro
existente entre mulleres e homes.
88
Unha das propostas máis importantes que se inclúe nos informes
galegos de impacto de xénero é precisamente aquela cuxo obxectivo supón
aumentar a presenza de mulleres no ámbito público e na toma de decisións. As
recentes leis de igualdade están permitindo avanzar nesta tarefa. Así,
constitúen un referente sólido para xustificar e solicitar a inclusividade deste
tipo de requirimento, de modo que se garanta o principio de representación
equilibrada entre mulleres e homes nos nomeamentos e designacións dos
poderes públicos.
Os informes que recollen a solicitude de inclusión da composición
equilibrada por sexos, fan unha sucinta introdución normativa sobre as leis que
deben aplicarse e que inciden na consecución de máis mulleres na toma de
decisións. Resulta frecuente a mención o artigo 6.1 da Lei 7/2004 de 16 de
xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes, o cal determina a
integración activa de igualdade de oportunidades entre mulleres e homes na
elaboración, na execución e no seguimento de todas as políticas e todas as
accións desenvolvidas pola Xunta de Galicia. O artigo 6.2 precisa que:
“na aplicación dese principio de integración da dimensión de
oportunidades (...) a Xunta de Galicia establece como criterios xerais
da súa actuación. d) o fomento dunha participación equilibrada das
mulleres e dos homes na toma de decisións (...)”
Tamén se fai mención ao artigo 16 da Lei orgánica 3/2007, de 22 de
marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes que establece que:
“os poderes públicos procurarán atender ao principio de presenza
equilibrada de mulleres e homes nos nomeamentos e designacións
dos cargos de responsabilidade que lles correspondan”
En ocasións lévase a cabo unha pequena diagnose e unha análise
previa da porcentaxe de participación e representación das mulleres e homes
nos ámbitos regulados polas propostas que se avalían, permitindo un
89
coñecemento técnico científico da realidade social que as normas pretenden
regular.
Das normativas arriba mencionadas, os informes de impacto extraen
estilos e contidos diferentes sobre a participación das mulleres na toma de
decisións. As expresións empregadas máis salientables son “obxectivos de
equilibrio de xénero”, “garantías de composición equilibrada nos órganos
integrantes”, “principio de paridade”e “representación equilibrada”.
¿Como e onde se incorpora?
Este tipo de recomendacións están presentes nos informes de impacto
en 63 ocasións, acadando unha escasa porcentaxe de éxito, pois soamente
queda incluído en 32 ocasións, isto é, no 50,7% dos casos . En consecuencia,
un notable número de normas non recollen nin se comprometen coa paridade.
Trátase dun requirimento que se traduciría nunha incidencia real e inmediata
de recomposición igualitaria de mulleres e homes no espazo de toma de
decisións. Porén, estes cambios importantes que teñen que ver cunha maior
conciencia de xénero e con accións específicas dirixidas a asegurar o acceso
continuo de mulleres aos órganos de representación, non son aceptados na
metade das normas. Polo tanto, esta ausencia pon de manifesto a falla dun
compromiso político global coa consecución da igualdade entre mulleres e
homes no ámbito da esfera pública.
Gráfica 6.5 Número de suxestións e incorporacións d e preceptos referidos á
paridade
Paridade
0
10
20
30
40
50
60
70
Suxeridas Incorporadas
Suxeridas
Incorporadas
90
Nos casos en que se inclúe a suxestión, de xeito maioritario, faise
respectando a redacción literal da recomendación sendo en ocasións máis
imperativa que outras. É dicir, en determinados informes fálase de “garantir” e
noutros de “procurar” ou “asegurar” a representación equilibrada, nalgúns
casos incluíndo que será “polo menos o 50%”.
Tamén hai que apuntar que para os diferentes departamentos
competentes na materia non sempre resultaba factible “garantir” a paridade de
mulleres e homes nos órganos políticos e técnicos respectivos tendo en conta
que, nalgúns casos, partes dos seus membros son asignados por outras
entidades nas que nin sequera hai mulleres. Logo, aínda que esta xustificación
non debería eximir da introdución da recomendación –“procurarase a
representación equilibrada”-, dá algunhas claves para explicar por que non
foron recollidas parte das suxestións na redacción final das normativas con
informe de impacto de xénero. Este pode ser o caso, entre outros, por exemplo,
da Lei 5/2007 de Emerxencias de Galicia, onde non se incluíu a composición
equilibrada dos órganos referida a creación da Comisión Galega de Protección
Civil nas que están representadas a Administración da Xunta de Galicia, a
Administración Xeral do Estado, as entidades locais de Galicia, os servizos de
emerxencia e as organizacións de voluntariado de protección civil.
Se atendemos ao grao de inclusión ou exclusión desta recomendación
por Consellarías, amósase que os departamentos máis receptivas foron as
Consellarías de Traballo, Medio ambiente e Economía. No entanto, falamos
dun número total moi baixo de suxestións realizadas – até un máximo de cinco
en Medio ambiente. Por outra parte, ás áreas competenciais cun número maior
de suxestións recibidas a través dos informes de impacto de xénero son as
Consellarías de Presidencia e Educación, acadando cotas de incorporación da
medida certamente baixas do 55,5% e 54,5% respectivamente.
91
Táboa 6.11 Número de suxestións e incorporacións se gundo Consellaría
Suxestións Incorporacións
Presidencia
Vicepresidencia 1 / 1,5%
Presidencia, Admón. e Xustiza
27 / 42,8% 15 / 46,8%
Economía 4 / 6,3% 3 / 9,3%
Obras Públicas 1 / 1,5%
Educación 11 / 17,4% 6 7 18,7%
Innovación e Industria 4 / 6,3% 1 / 3,1%
Medio Rural 2 / 3,1%
Cultura e deporte 5 / 7,9% 1 / 3,1%
Sanidade 1 / 1,5%
Pesca
Medio ambiente 5 / 7,9% 4 / 12,5%
Traballo 2 / 3,1% 2 / 6,2%
Vivenda
Totais 63 32
En conclusión, lonxe queda aínda a aspiración de acadar unha mellora e
perfeccionamento das normas, adaptadas, para que poidan dar resposta á
infrarrepresentación feminina nos espazos de toma de decisións. A
incorporación da paridade continúa ofrecendo importantes resistencias pese a
que constitúe un dos instrumentos máis importantes contra a discriminación
das mulleres en relación ao seu acceso ao mundo público.
92
c) A igualdade no acceso ao emprego público
O emprego público supón un campo moi relevante e en moitos aspectos
pioneiro da introdución das políticas a favor da efectividade do principio de
igualdade na acción dos poderes públicos. Neste sentido, e de acordo co
disposto polo artigo 6, a Lei 7/2004 do 16 de xullo, galega para a igualade de
mulleres e homes, como polos artigos 14 e 15 da Lei orgánica 3/2007, do 22 de
marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes, o carácter transversal
do principio de igualdade é obrigatorio tamén para a regulamentación da
función pública. Neste apartado analizarase cómo quedou integrada a
perspectiva de xénero nos documentos referidos a convocatorias de emprego
público atendendo especialmente a esixencia normativa contida nas normas
de xénero vixentes. Son normas que afectan a cuestións importantes: ao
dereito das mulleres xestantes no acceso e promoción ao emprego público, á
inclusión no temario de contidos referidos á lexislación en materia de igualdade,
á inclusión do sexo como criterio de desempate no caso de infrarrepresentación
feminina, á composición paritaria dos tribunais, á contabilización dos períodos
de coidado e a visibilización das escalas nas que as mulleres están
infrarrepresentadas.
Táboa 6.12 Valoracións positivas, Suxestión e Inco rporacións no Emprego Público
Medidas Emprego
Público Valoracións
Positivas Órgano
informante
Suxestións Incorporacións Aceptación suxestións
%
Procedemento selectivo mulleres xestantes
7 36,8% 2 7,6% 1 20% 50%
Inclusión contidos igualdade
2 10,5% 4 15,3% 1 20% 25%
O sexo como criterio de desempate
1 5,2% 13 50% 0 0% 0%
Composición paritaria dos tribunais
4 21% 4 15,3% 2 40% 50%
Contabilización dos períodos de coidado
5 26,3% 2 7,6% 1 20% 50%
Visibilización da infrarrepresentación feminina
1 3,8% 0 0% 0%
Totais 19 26 5 19,2%
93
Gráfica 6.7 Porcentaxe Suxestións Incorporación tot ais no Emprego Público
Procedemento selectivo para mulleres xestantes Na Lei 7/2004 do 16 de xullo, galega para a igualade de mulleres e
homes queda recollido o dereito das mulleres xestantes no acceso e promoción
ao emprego público. No artigo 3 da Lei 7/2004, do 16 de xullo, recóllese o
dereito á maternidade, establecendo que a súa protección é unha necesidade
social que os poderes públicos galegos asomen, sinalando expresamente que
a Xunta de Galicia aplicará todas as súas competencias para conseguir que se
materialice, na práctica, o citado dereito. Tamén no preámbulo da Lei 7/2007,
do 12 de abril, do Estatuto Básico do Empregado Público vén indicado que "na
materia de acceso ao emprego público foi preocupación esencial garantir na
meirande medida posible a aplicación dos principios de igualdade, mérito e
capacidade..." A Lei orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para a igualdade
efectiva de mulleres e homes no seu artigo 51 e con carácter básico impón ás
administracións públicas o deber de "a) Remover os atrancos que impliquen a
mantemento de calquera tipo de discriminación coa fin de ofrecer condicións
de igualdade efectiva entre mulleres e homes no acceso ao emprego público..."
De acordo con estas esixencias relativas aos procesos selectivos na
administración pública os informes de impacto fan constar que de non haber
Medidas Emprego Público
0
5
10
15
20
25
30
Suxestións Incorporacións
Suxestións
Incorporacións
94
unha consideración específica para estes casos incórrese en discriminación
indirecta. Por esta razón promóvese unha norma garantista que respecte o
principio de igualdade e elimine a discriminación indirecta de xénero que
suporía unha convocatoria que non fixera atención a este problema específico.
A redacción desta esixencia atende a seguinte redacción:
Os aspirantes serán convocados para cada exercicio en único chamamento,
sendo excluído da oposición quen non compareza. Non obstante o anterior, as
mulleres embarazadas que prevexan que, polas circunstancias derivadas do
seu avanzado estado de xestación e previsión de parto, ou eventualmente
primeiros días de puerperio, a súa coincidencia coas datas de realización de
calquera dos exames previstos nas probas selectivas, poderán poñelo en
coñecemento do tribunal, xuntando a comunicación ou correspondente informe
médico oficial: A comunicación deberá realizarse como mínimo 48 horas logo
do anuncio da data do exame. A citada notificación leva consigo o
consentimento da interesada para permitir o acceso do tribunal ou do órgano
convocante aos datos médicos necesarios relacionados coa súa situación.
O tribunal decidirá, en cada caso, con base na información de que dispoña se
procede ou non realizar a proba nun lugar alternativo ou ben un aprazamento
da proba, ou ben ambas as medidas conxuntamente. Non se admitirá recurso a
respecto das decisións do tribunal neste punto, sen prexuízo de que as razóns
da impugnación se inclúan en calquera outro recurso admisible, de acordo coas
regras xerais do proceso selectivo.
Cómpre salientar positivamente que, respecto a esta proposta, a
meirande parte dos documentos referidos ao emprego público xa o incluían,
sendo destacado polos propios informes de impacto de xénero. Polo tanto, na
súa primeira redacción de envío ao órgano informante as esixencias
normativas de xénero vixentes xa estaban incorporadas nos documentos. Tan
só en dous informes foi feita a suxestión aceptándose no 50% dos casos, é
dicir, nun caso.
95
Inclusión no temario de contidos referidos á lexisl ación en materia de
igualdade
O artigo 61 da Lei orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para a igualdade
efectiva de mulleres e homes recolle a inclusión no temario de contidos
referidos á lexislación de igualdade. Tamén a Lei 2/2007, do 28 de marzo, do
traballo en igualade das mulleres de Galicia, na modificación do artigo 32.2 da
Lei 4/1988.
A integración do principio de igualdade de oportunidades entre mulleres
e homes debe implicar un compromiso visible dende que se elaboran as ofertas
de emprego público e as distintas convocatorias de acceso, polo que resulta
esencia garantir xa no propio texto normativo a inclusión dun módulo
específico dentro do temario esixible ás persoas aspirantes.
Cabe salientar que de catro propostas de inclusión tan só nunha se
acepta a suxestión, é dicir, que só nun 25% dos casos ten incidencia a
proposta de modificación. Por outra banda, os propios informes de impacto
destacan positivamente en catro ocasións o feito de que os documentos xa o
trouxeran incorporado de antemán.
Este resultado confirma que a propia administración pública amosa
pouco interese polos contidos en materia de igualdade como un requisito máis
a valorar á hora de prestar servizos no emprego público. Estase a falar dunha
medida soft , é dicir, cun custo e un impacto relativamente baixos que non se
recolle globalmente pese a obriga normativa.
A inclusión do sexo como criterio de desempate no caso de
infrarrepresentación feminina
A Lei 7/2004, do 16 de xullo, galega para a igualade de mulleres e
homes, no seu artigo 37 dispón que no caso de existir infrarrepresentación das
mulleres nun corpo ou escala, (vinte puntos porcentuais de diferenza), de
existir méritos iguais entre dúas ou máis persoas aspirantes, serán admitidas
as mulleres. Esta medida está condicionada á presentación de datos
actualizados. Tamén se inclúe este criterio na Lei 7/2007, do 12 de abril, do
Estatuto Básico do Empregado Público no artigo 61.8.
A inclusión do criterio de desempate do artigo 37 nas convocatorias constitúe
un avance en materia de respecto ao principio desigualdade, sendo esixencia
96
normativa directa. Se ben a Lei 7/2004, do 16 de xullo, galega para a igualdade
de mulleres e homes non establece formulacións directas sobre a preferencia
dun ou outro criterio de desempate de entre todos os posibles, os informes
emitidos entenden, que aínda sen esa directa formulación, o feito de que estea
recoñecido legalmente tal criterio, debe sustentar a súa preferencia sobre
calquera outro criterio alternativo. Os informes de impacto asomen que o
criterio do artigo 37 debe ser preferente e as formulación da proposta máis
habitual é a seguinte:
(...) de conformidade co disposto polo artigo 37 da Lei 7/2004, do 16 de xullo,
galega para a igualdade de mulleres e homes, e dado que na escala
correspondente a esta convocatoria, existe infrarrepresentación de mulleres, o
primeiro criterio de desempate, de existir méritos iguais entre dúas ou máis
persoas aspirantes nestas escalas, será o de ter a condición de muller. Como
criterio complementario e subsidiario do anterior, os desempates.
Esta medida é a que máis resistencias ofrece á hora das súa posible
inclusión nas convocatorias de procesos selectivos ao emprego público. De
catorce documentos analizados tan só un incluía a petición (ademais
posteriormente foi retirada da redacción última), nos restantes a redacción final
limitábase, no mellor dos casos, a incluír este criterio como terceiro ou cuarto
criterio en caso de empate. Polo tanto o grao de aceptación da proposta é do
0%. Tratándose dunha medida de importante calado de xénero os resultados
da súa incorporación non podían ser máis desalentadores: no momento en que
o peso normativo das leis de igualdade fan valer a necesidade das accións
positivas para promover a igualdade efectiva, a propia administración relega
este criterio a un segundo, terceiro ou cuarto lugar. Véxase un exemplo de
redacción final habitual na que a inclusión do sexo queda relegado ao terceiro
criterio:
No suposto de empate nas puntuacións de dous ou máis aspirantes, este
resolverase acudindo á puntuación obtida no primeiro exercicio da fase de
oposición e, se se mantén o empate, acudirase á puntuación obtida na fase de
concurso. De persistir este, tendo en conta o artigo 37 da Lei 7/2004, do 16 de
97
xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes, e dado que existe
infrarrepresentación feminina neste corpo, o empate resolverase a favor da
muller.
Composición paritaria dos tribunais
Inclúese na nova redacción do artigo 32.2 da Lei 4/1988, do 26 de maio
de función pública de Galicia segundo a Lei 2/2007, do 28 de marzo, do traballo
en Igualdade das mulleres de Galicia, que na súa redacción recibida da lei
2/2007, establece normas sobre a composición paritaria dos tribunais:
Os tribunais cualificadores do proceso serán designados por orde da
Consellaría de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, e a súa
composición será determinada polo previsto no artigo 7 do Regulamento de
selección de persoal da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia,
tendo en conta o previsto polo artigo 36 da Lei 7/2004, do 16 xullo, galega para
a igualdade de mulleres e homes.
Esta medida solicitouse en catro ocasións e sendo en outras catro
ocasións obxecto de valoración positiva por parte do Servizo Galego de
Igualdade (SGI) a súa inclusión no texto orixinal: tan só en dúas ocasións
aceptouse a suxestión. Polo tanto, falamos dunha taxa de aceptación do 50%.
Contabilización dos períodos de coidado
Recóllese o baremo de méritos correspondente ao exercicio de dereitos
de conciliación nos últimos 5 anos (licenza por maternidade, permiso de
paternidade, redución de xornada e excedencia por coidado de familiares)
mandato recollido no artigo 38 da Lei 7/2004, do 16 xullo, galega para a
igualdade de mulleres e homes. O artigo 14 da Lei orgánica 3/2007, de 22 de
marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes establece como un dos
criterios xerais de actuación dos poderes públicos o establecemento de
medidas que aseguren a conciliación do trabalo e da vida persoal e familiar
das mulleres e dos homes.
98
Neste caso o órgano informante destaca favorablemente a inclusión en
cinco ocasións e solicita a súa incorporación en dúas ocasións satisfacéndose
a suxestión nunha soa. Polo tanto, falamos dunha cota de aceptación do 50%.
Visibilización das escalas nas que as mulleres está n infrarrepresentadas
Proposta realizada naqueles procesos selectivos para o ingreso en
distintas escalas do corpo facultativo superior da Xunta de Galicia onde as
mulleres están infrarrepresentadas. Esta proposta levouse a cabo nunha soa
ocasión sen ser incorporada.
En conclusión, a valoración das medidas de xénero incorporadas no
campo do acceso ao emprego público, baixo a obriga das leis de xénero
vixentes debuxan un panorama con luces e sombras. A estratexia
predominante nos informes de impacto de introducir as normativas de xénero
vixentes, na medida en que o nivel de obrigatoriedade resulta claro, parece
que non obtén na súa totalidade os efectos positivos desexados. Por unha
banda, tan só o 19,2% das suxestións son incorporadas ás convocatorias de
procesos selectivos. De entre elas, a que maior impacto tería, por tratarse
dunha medida de discriminación positiva - o sexo como criterio de desempate-,
non se incorpora e ningún caso. O resto non superan o 50% de aceptación .
Por outra parte, resulta salientable comprobar que en dezanove ocasións o
órgano informante destacou a inclusión motu propio, por parte do departamento
competente na materia, das obrigas lexislativas en materia de xénero para os
procesos selectivos no emprego público. Resulta pertinente destacar aquí,
como exemplo positivo de lei que incorpora as obrigas de igualdade, a Lei
13/2007, do 27 de xullo, de modificación da Lei 4/1988, do 26 de maio, da
función pública de Galicia.
En definitiva, entre as valoracións positivas (19) e as suxestións
incorporadas (5) debúxase un percorrido lento, aínda a medio camiño na
consecución das obrigas da igualdade no acceso ao emprego público . Este
resultado parece indicar, unha vez máis, que, desafortunadamente, o éxito dos
informes de impacto resulta parcial debido en gran medida as resistencias
internas á administración que actúan como obstáculos eficientes respecto ao
avance das iniciativas do mainstreaming.
99
CAPÍTULO 7
EXEMPLO DE BOA
PRÁCTICA
100
EXEMPLO DE BOA PRÁCTICA
Unha boa práctica de xénero é toda experiencia -de mainstreaming- que
consegue a través dos procesos, procedementos e resultados unha
contribución efectiva para a eliminación as desigualdades de xénero, corrixindo
para elo os mecanismos que dificultan a igualdade e impulsando os cambios
necesarios na práctica profesional, técnica e/ou política, e que pode continuar
desenvolvéndose garantindo os seus efectos positivos sobre a igualdade de
xénero a medio e longo prazo. De todos os documentos analizados resulta
especialmente salientable como exercicio de boa práctica o Estatuto de
persoal do Parlamento de Galicia publicado en 2007 polo Parlamento de
Galicia. Este estatuto dítase no exercicio da autonomía organizativa que posúe
en canto poder público polo Parlamento galego e ten por obxectivo regular o
réxime xurídico do persoal ao servizo da súa administración. Neste sentido,
substitúe a normativa existente ata o momento co fin de axustarse ás últimas
reformas da función pública e á propia realidade do Parlamento hoxe en
día.Trátase dun documento con repercusións nun ámbito , o emprego público,
especialmente sensible, como xa se comentou no capítulo anterior, a
perspectiva de xénero.
A valoración xeral da proposición foi certamente positiva por parte do
órgano informante respecto a algúns contidos xa que incorporaba, na liña das
últimas modificacións normativas, medidas favorecedoras da aplicación real e
efectiva do principio de igualdade entre mulleres e homes, en materia de
conciliación da vida familiar, laboral e persoal, corresponsabilidade e medidas
de acción positiva en relación coas vítimas de violencia de xénero. Asemade,
recolléronse todas as recomendacións que se fixeron, tanto no campo da
división sexual do traballo, a organizadión sociopolítica como na linguaxe non
sexista. Neste sentido, os cambios efectuados respecto o documento orixinal
foron certamente sustantivos.
Aceptouse a introducción literal da totalidade das recomendacións do
SGI sobre numerosos principios rectores con perspectiva de xénero relativos
101
ao acceso ao emprego público e o funcionamento interno do parlamento como
son:
A paridade
Recollida no artigo 34 relativo aos “Principios reitores do acceso ao emprego
público”.
A oferta de emprego ou, de ser o caso, as correspondentes convocatorias garantirán a non existencia de requisitos que determinen un prexuízo para as mulleres ou para un colectivo predominantemente feminino. (...) 3. Na composición dos órganos de selección tratarase de acadar a paridade entre mulleres e homes .
A inclusión do sexo como criterio de desempate no c aso de
infrarrepresentación feminina
Esta recomendación de gran calado queda recollida no artigo 35 relativo a
“Selección do persoal funcionariado”.
5. Cando nun determinado corpo, escala, grupo ou categoría se verificase a infrarrepresentación do sexo feminino, na oferta de emprego público ou na correspondente convocatoria, segundo o caso, establecerase que, de existiren méritos iguais entre dúas ou máis persoas candidatas, serán admitidas as mulleres , agás que considerando obxectivamente todas as circunstancias concorrentes nelas existan motivos non discriminatorios para preferir ao home. Enténdese, para estes efectos, a existencia de infrarrepresentación cando no corpo, escala, grupo ou categoría exista unha diferenza porcentual de, polo menos, vinte puntos entre o número de mulleres e o número de homes. (...).
A inclusión no temario de contidos e formación en i gualdade
Tamén nestas recomendacións hai que salientar que poden supoñer unha
carga adicional tanto de remodelación de contidos á hora de elaborar os
temarios para unhas probas de acceso como no funcionamento e planificación
da formación no Parlamento. Neste sentido, supoñen medidas cunha incidencia
sustantiva e inmediata.
6. Todas as probas de acceso contemplarán no correspondente temario o estudo e a aplicación do principio de igualdade entre mulleres e homes.
102
Artigo 42º.-Promoción de actividades formativas. En todas as actividades de formación e perfeccionamento que se organicen existirá un módulo sobre igualdade de oportunidades e prevención da violencia de xénero.
A contabilización dos períodos de coidado
O Estatuto de persoal do Parlamento de Galicia aposta tamén por un
compromiso claro coa conciliación laboral e familiar e non discriminación na
carreira funcionarial.
Artigo 39º.-Promoción interna do persoal funcionario de carreira para o acceso a un grupo inmediatamente superior. 4. No suposto de que as probas de promoción interna comprendan valoración de méritos terase en conta expresamente a utilización de licenzas de maternida de, permisos de paternidade, redución de xornada ou excedencias por coidado de familiares dentro do baremo puntuable, na forma que se estableza na convocatoria. Artigo 40º.-Promoción interna do persoal funcionário de carreira para o acceso a corpos ou escalas do mesmo grupo profesional. No suposto de que as probas de promoción interna comprendan valoración de méritos terase en conta expresamente a utilización de licenzas de maternida de, permisos de paternidade, redución de xornada ou excedencias por coidado de familiares dentro do baremo puntuable, na forma que se estableza na convocatória. Artigo 57º.-Vacacións. 5. Recoñécese o dereito á elección do período de vacacións a favor das mulleres xestantes e a preferencia de elección de mulleres e homes con fillas ou fillos menores de doce anos ou maiores dependentes ao seu coidado .
O trato non discriminatorio
O Estatuto de persoal do Parlamento de Galicia inclúe tamén a elaboración
de dereitos individuais e deberes do persoal funcionario que garantan o
trato non discriminatorio.
Artigo 76º.-Dereitos individuais.
103
A que sexan respectadas a súa intimidade, orientaci ón sexual e dignidade no traballo, e a non discriminac ión por razón de nacemento, orixe racial ou étnica, xénero, sexo , relixión, opinión, discapacidade, idade ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Artigo 78º.-Deberes do persoal funcionario . o) Tratar con atención e respecto a cidadanía , os seus superiores e superioras e os restantes empregados e empregadas públicos, evitando toda actuación que poida producir discriminación por razón de nacemento, orixe racial ou étnica, xénero, sexo, relixión, opinión, discapacidade, idade ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social.
Os datos desagregados por sexo
A esixencia dos datos desagregados en función do sexo corresponde a
unha das ferramentas imprescindibles do mainstreaming. A inclusión desta
obligatoriedade no Estatuto informa positivamente do nivel elevado de
compromiso do Parlamento coas políticas transversais de xénero.
Artigo 62º.-Facultades. A totalidade das estatísticas e investigacións que se realicen con eventual repercusión en cuestións de xénero desagregarán os seus datos atendendo o sexo e as circunstancias vinculadas ao xénero , como a asunción de cargas parentais e familiares.
A linguaxe non sexista
O texto aínda que xa se asustaba en boa parte ás prespecricións dos artigos
17 e 18 da lei galega 7/2004, para a igualdade de mulleres e homes, corrixe
aqueles termos usados exclusivamente na súa acepción masculina ou co
determinante exclusivamente en masculino - funcionariado, empregado
público, candidatos, deputado...-. O Estatuto procedeu a xeneralizar fórmulas
correctas como as xa utilizadas tamén nalgún caso no texto, como serían
“funcionaria-o”, “empregada-o, persoas candidatas, etc.
En conclusión, O Estatuto de persoal do Parlamento de Galicia aprobado en
2007 supón un exemplo excelente de boa práctica pola súa exhaustividade,
coherencia e grao de compromiso coa igualdade. Partíase dun documento
borrador valorado positivamente que foi mellorado gracias a integración do
104
principio de igualdade de oportunidades entre mulleres e homes de xeito
transversal ao longo do texto, incorporando, entre outros, mecanismos
concretos e axeitados para acadar a conciliación da vida familiar e laboral do
persoal ao servicio do Parlamento galego. Estas inclusións en procedementos
e funcións moi específicas, en moitas ocasións, supuxeron cambios
substantivos coa súa conseguinte remodelación organizativa e custe
orzamentario. Garante un impacto favorable tanto dende unha dimensión
interna de impacto organizativo xa que se producen cambios dentro da propia
institución e integra a igualdade de xénero na estructura da mesma, esto é,
entre os valores que inflúen na política de persoal así como na formulación e
execución de políticas de actuación, como na súa composición. Asemade,
dende unha dimensión externa ou de impacto social contribúe a reducir os
desequilibrios de xénero, facilita a conciliación da vida laboral, persoal e
familiar e fomenta a presencia das mulleres dentro da institución. Cabe
supoñer ademais que os efectos positivos das medidas adoptadas nesta
práctica do Estatuto de persoal do Parlamento de Galicia sexan duradeiros e
sostibles no tempo.
105
CAPÍTULO 8
CONCLUSIÓNS
106
CONCLUSIÓNS
As políticas galegas de xénero teñen adoptado unha dobre estratexia
pola cal tanto a realización de accións específicas tradicionais, como a
incorporación da perspectiva de xénero nas políticas públicas son consideradas
necesarias para a consecución da igualdade entre mulleres e homes. A
consolidación do mainstreaming como parte básica deste enfoque determinou
a incorporación dunha ferramenta concreta que garantira a súa aplicación
práctica. Deste modo, a Comunidade Autónoma galega conta dende 2004 cos
informes de impacto de xénero como un dos principais medios para garantir
que a normativa inclúa a igualdade de xénero dun modo transversal. Con este
cambio sitúase na liña de moitos outros países e autonomías, os cales
consolidaron este tipo de informes como unha metodoloxía válida para a
procura dunhas políticas menos androcéntricas. A pesar de que se trata dunha
ferramenta de uso xeneralizado, existen poucas análises que aborden cal é o
seu impacto real sobre as políticas públicas. Este informe tivo como obxectivo
analizar o caso galego, tratando de determinar cal é o impacto real desta
ferramenta na normativa galega. O obxectivo foi contribuír a encher o baleiro
existente na literatura polo cal descoñecemos cal é a contribución dos informes
de impacto á revisión da normativa dende a perspectiva de xénero.
O primeiro dato relevante é que a elaboración de informes de impacto
semella suficientemente consolidada . Ao contrario que noutros países ou
rexións, a normativa galega establece que no caso das normas con rango de
lei os informes de impacto son obrigatorios. Esta peculiaridade fai que a súa
elaboración non dependa do poder de persuasión dos organismos de
igualdade, elemento que noutros casos de estudo se apuntou como
determinante para o maior ou menor éxito da estratexia. Polo contrario, o
principio de obrigatoriedade incorporado na Lei 7/2004 parece ter influído na
ampliación desta ferramenta cara outro tipo de normativa que en principio no
precisa dunha avaliación dende a perspectiva de xénero. Así, podemos ver que
se ten establecido unha certa dinámica pola cal tamén as ordes e os decretos
están sendo acompañados de informes de impacto.
107
A obligatoriedade de elaboración contrasta co seu contido non
vinculante, o cal nos permite analizar en qué medida os informes teñen un
impacto real sobre as normas que finalmente se aproban. Como puidemos
comprobar, a pesar de existir unha certa dinámica pola cal os diferentes
departamentos solicitan a elaboración de informes, estes non sempre son tidos
en conta na redacción final da normativa. O desigual impacto pon en relación
os nosos achádegos cos xa apuntados pola literatura especializada. En
primeiro lugar, reforza a idea de que o mainstreaming non ten unha
aplicación plena, senón que as diferentes políticas son revisadas de
modo desigual . A responsabilidade de facer avanzar a igualdade é de toda a
administración e, en concreto, de cada órgano xestor, sen embargo, pese a
que a intencionalidade dos informes de impacto de implicar a totalidade da
Administración pública os resultados debuxan un escenario desigual.
A diferencia entre áreas políticas ou departamentos emerxe como
unha das variables que ofrecen resultados coherentes coas análises
precedentes. Así o amosan os datos apuntados neste informe polos cales
existes áreas políticas máis receptivas a modificar a súa normativa aceptando
as suxestións dos informes como Educación e Ordenación universitaria,
Traballo e Medio rural. Outras se amosan máis resistentes á incorporación de
cambios como accións correctoras ou compensatorias dos desequilibrios e
desigualdades entre mulleres e homes. Trátase dun problema común derivado
de factores moi diversos. Probablemente para unha parte do funcionariado
encargado de redactar e supervisar a normativa, esta percíbese como neutra
ao xénero e, no mellor dos casos como non discriminatoria, non sendo
consciente de que o trato igual a quen é desigual perpetúa ou incrementa a
desigualdade. Neste sentido, ponse en evidencia a necesidade de maior
capacitación técnica nesta materia. Tamén estes contrastes entre políticas
sectoriais pode estar relacionada coas diferentes traxectorias de implicación en
tempo e sensiblidade das consellerías de departamentos respecto a
necesidade de implementación de políticas transversais. A área de educación e
traballo ,por exemplo, fronte a outras áreas como vivenda, medio ambiente ou
innovación e industria, son campos onde quizais se leva máis tempo
introducindo a perspectiva de xénero.
108
Por outra parte, a consideración da igualdade como un asunto alleo, a
percepción dos informes como unha intromisión/desafío ás diferentes
decisións políticas sectoriais, a inexistencia de apoios a favor da igualdade
nesa área competencial, etc. poden explicar tamén estes resultados. Estas e
outras variables están pendentes de exploración e no futuro poden dar unha
idea de porqué existen áreas resistentes e áreas proclives á igualdade de
xénero.
Agora ben, cumpre salientar que nos anos 2007 e 2008 confírma se
unha evolución positiva pois é cando se detecta un ha maior aceptación e
inclusión das recomendacións dos informes de impac to sobre a
normativa aprobada . Hai que recordar que, como se apuntou no capítulo
seis, é precisamente nestes anos cando cambia a estratexia de elaboración
dos informes de impacto de xénero no sentido de que as recomendacións
pasan a ser xustificadas baixo normativa vixente. Polo tanto, poderíase afirmar
que o obrigado cumprimento da normativa de igualdade ap robada nos
últimos anos estaría detrás do incremento de modifi cacións . Ademais,
tamén é a partires do 2007 cando se produce un incremento, en canto o grao
de substantividade dos cambios, esto é, na incidencia dos informes de
impacto: as repercusións das modificacións son máis importantes dende o
punto de vista da consecución da igualdade.
Se atendemos o cambio experimentado na linguaxe das normas , a
maioría dos informes recomendaban a mellora do mesma – uso non sexista da
linguaxe- e, aínda que en graos distintos, a aceptación desta
recomendación foi elevada .
Con respecto ás modificacións no articulado dos documentos tamén o
grao de receptividade foi alto. Algo máis do 60% dos proxectos normativos
experimentaron algún tipo de modificacións das suxe ridas polos informes
do SGI . Este resultado pode ser completado se atende ás recomendacións
tomadas en cada informe. O número de recomendacións por informe variaba
considerablemente, con todo, se tomamos a media de suxestións incorporadas
na normativa, apúntase un importante 65%. Agora ben, é no último ano e
medio onde se atopan unhas porcentaxes máis elevadas e , polo tanto, unha
maior receptividade.
109
O repaso das tres grandes categorías temáticas tamén puxo de
manifesto certo impacto desigual. Púidose constatar que as suxestións
referidas á área de organización sociopolítica tiveron un imp acto maior
que as dúas restantes. As propostas de modificación neste área comprendían
o 73,7% do conxunto global das recomendación e aceptáronse nun 42,1%
sendo a incorporación do principio de igualdade e a paridade as propostas
máis numerosas. O mal dato corresponde a aquelas suxerencias como a
formación do profesorado, a colaboración interadministrativa e as medidas de
incentivación que non chegan o 30% de aceptación. Neste área a Consellería
de Presidencia, Administración Pública e Xustiza xunto con Educación e
Ordenación Universitaria son as que porcentualmente recibiron e aceptaron
propostas de modificación.
En oposición á organización sociopolítica, as modificacións relativas á
organización da vida privada e da división sexual d o traballo amosaron
maiores resistencias a ser incluídas . As recomendacións máis frecuentes no
ámbito da división sexual do traballo centráronse nos dereitos de conciliación e
o trato preferente nos procesos selectivos que representaron o 30,8% e o
20,5% respectivamente. Sen embargo, en ambos casos as recomendacións
desestímanse en máis do 75% das ocasións.
Pese a existencia de lixeiras diferencias, todas as áreas temáticas
coinciden nun mesmo factor, na relevancia da normat iva vinculante como
inductora de cambios . Así, semella que unha parte relevante das
modificacións introducidas teñen relación coa existencia de lexislación que
promove a igualdade, sexa esta específica ou de carácter xeral, como por
exemplo as normas relativas á función pública. A importancia da normativa
como inductora de cambios é un punto común en gran parte da literatura en
materia de mainstreaming de xénero, xa que a falta de obligatoriedade desta
estratexia é sinalada como unha debilidade clave que limita o seu potencial
transformador. No caso galego, pódese observar como a nova lexislación está
contribuíndo a xustificar e lexitimar a introducción da perspectiva de xénero na
normativa.
A análise cualitativa tamén contribuíu a evidenciar a presenza de
resistencias ao cambio . Así, se pode entrever a existencia dun continuum
polo cal canto maior é o grao de transformación que conleva a suxerencia
110
realizada polo informe de impacto, menor é a súa pr obabilidade de
incorporación . Este fenómeno pode ser claramente observado no caso da
subcategoría de xeralización do obxectivo de igualdade, a cal presenta un
maior impacto canto máis vaga e menos vinculante sexa a súa definición. Este
tipo de eivas poñen en evidencia que o mainstreaming está lonxe de ser unha
estratexia realmente consolidada e que o obxectivo da igualdade non é ainda
compartido pola administración pública na súa totalidade. Pola súa parte, a
incorporación das medidas no campo do acceso ao emprego público, baixo a
obriga das leis de xénero vixentes deixan un resultado insatisfactorio en
termos de impacto. Tan só o 19,2% das suxestións son incorporadas ás
convocatorias de procesos selectivos, e de entre elas, a que goza de maior
incidencia tería, por tratarse dunha medida de discriminación positiva - o sexo
como criterio de desempate-, non se incorpora e nin gún caso . O resto das
medidas, entre as que se atopan a composición paritaria dos tribunais, a
contabilización dos períodos de coidado ou o procedementos selectivo para as
mulleres xestantes, non superan o 50% de aceptación . Logo debúxase un
percorrido lento , aínda a medio camiño na consecución das obrigas da
igualdade no acceso ao emprego público .
Se poñemos o foco sobre aquelas temáticas ou perspectivas que
tampouco foron considerados nos propios informes de impacto, debemos
sinalar algunhas ausencias relevantes . En primeiro termo, é notorio que das
catro grandes áreas temáticas empregadas a organización da vida privada
emerxe como a menos abordada . Como consecuencia, non se enfatiza
suficientemente o papel das políticas públicas naqueles cambios relativos á
esfera máis íntima, os cales son á súa vez claves para a consecución da
igualdade nos restantes ámbitos. O cambio de roles e estereotipos queda
nese caso totalmente ausente . Igualmente, obsérvase unha escasa
consideración da diversidade das mulleres , feito que deriva nunha
normativa con nula perspectiva interseccional. Esta perspectiva axudaría a
comprender cómo converxen distintos tipos de discriminación e desvantaxes
que se producen como consecuencia da combinación de identidades – xénero,
orixe, status socioeconómico, etc.- que levan a algunhas mulleres a ser
empurradas aos marxes da sociedade.
111
BIBLIOGRAFÍA
112
BIBLIOGRAFÍA
Alonso Álvarez, A. (2008a), “Xénero e Ciencia. Unha visión dende as políticas
públicas galegas”, Andaina. Revista do movemento feminista galego,
nº49, 47-50.
______ (2008b), “A perspectiva de xénero nas políticas científicas: estudio de
catro Comunidades Autónomas”, International Congress New and Old
Questions of Women and Gender Research, CIFEX, 14 de maio,
Santiago de Compostela
______ (2007), “El mainstreaming y la europeización de las políticas de género
en Galicia”, VIII Congreso de la Asociación Española de Ciencia Política
[http://www.aecpa.es/congreso_08/archivos/area6/GT-19/ALONSO-
ALBA.pdf]
Benschop, Y. e Verloo, M. (2006), “Sisyphus’ sisters: Can Gender
Mainstreaming Escape the Genderedness of Organizations?”, Journal of
Gender Studies, 15:1, 19-33
Beveridge, F. e Nott, S. (2002), “Mainstreaming: a case for optimism and
cynicism”, Feminist Legal Studies, 10, 299-311
Bustelo, M. (1999), “Políticas públicas de igualdad de género en España:
evolución y evaluación” en Ortega, M. et al. (ed.), Género y ciudadanía.
Revisiones desde el ámbito privado, Madrid: Universidad Autónoma de Madrid
______ (2004), La evaluación de las políticas de igualdad de género, Madrid:
Catarata
Charlesworth, H. (2006), “Not Waving but Drowning: Gender Mainstreaming
and Human Rights in The United Nations”, [http://www.law.harvard.edu/students
/orgs/hjr/iss18/charlesworth.shtml]
Comisión Europea (1999), Guía para la evaluación del impacto de género,
http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/docs/gender/gen
der_es.pdf
Consejo de Europa (2003), Mainstreaming de Género. Marco conceptual,
metodología y presentación de buenas prácticas. Informe final de las
113
actividades del Grupo de especialistas en mainstreaming (EG-S-MS),
Madrid: Instituto de la Mujer (Serie Documentos nº28)
Daly, M. (2005), “Gender Mainstreaming in Theory and Practice”, Social
Politics, vol.12(3), 433-450
Donaghy, T. B. (2003), “Mainstreaming: Northern Ireland’s Parcitipative-
Democratic Approach”, Ocasional Paper 2, Centre for Advancement of
Women in Politics, School of Politics, Queens University,
http://www.qub.ac.uk/cawp/research/ mainstreaming.PDF
Hafner-Burton, E. e Pollack, A. (2000), “Mainstreaming Gender in the European
Union”, Journal of European Public Policy, 7(3) Special Issue, pp.432-
456
Havnor, A. (2000), “Partnership, political will and agency- gender maintreaming
at the EC level and in the central administration of Norway” , Workshop
“Mainstreaming Gender in European Union Public Policy”, Wisconsin-
Madison 14-15 October
Instituto Andaluz de la Mujer (2005), Guía para identificar la pertinencia de
género, Instituto Andaluz de la Mujer. Junta de Andalucía
______ (2008), Normativa con impacto de género positivo en la igualdad,
Instituto Andaluz de la Mujer. Junta de Andalucía
Instituto de la Mujer (2005), Informes de impacto de género. Guía de aplicación
práctica, para la elaboración de informes de impacto de género de las
disposiciones normativas que elabore el gobierno, de acuerdo a ala ley
30/2003, Madrid: Instituto de la Mujer
Jahan, R. (1995), The Elusive Agenda: Mainstreaming Women in Development,
London: Zed Books
Liebert, U. (2002), “Europeanising gender mainstreaming: constraints and
opportunities in the multilevel euro-polity”, Feminist Legal Studies, 10,
241-256
Lombardo, E. (2003a), “Integrating or Setting The Agenda? Gender
Mainstreaming in the two European Conventions on the Future of the EU
and The Charter of Fundamental Rights”, ECPR Conference, Manburg
18-21 September
_____ (2003b), “El mainstreaming: la aplicación de la transversalidad en la
Unión Europea”, Aequalitas, nº13, 6-11
114
Martínez Hernández, E. (1997), “Políticas públicas para la igualdad de los
sexos: reflexiones sobre el caso español (1975-1997)” en Uriarte, E. e
Elizondo, A. (coord.), Mujeres en política, Barcelona: Ariel
Mazey, S. (2001), Gender mainstreaming in the EU. Principles and Practice,
Londres: Kogan
______ (2002), “Gender mainstreaming strategies in the EU: Delivering an
agenda?”, Feminist Legal Studies, nº10, 227-240
Mósessdóttir, L. e Erlingsdóttir, R. (2005), “Spreading the word across Europe.
Gender Mainstreaming as a political and policy project”, International
Feminist Journal of Politics, 7(4), 513-531
Pujol, C. (dir. ) (2005), “Estudio del impacto de género en las leyes”, XVIII
Congreso Estatal de Mujeres Abogadas, Almería, Noviembre de 2005
Rees, T. (2005), “Reflections on the uneven development of gender
mainstreaming in Europe”, International Feminist Journal of Politics, 7:4,
555-574
Roggeband, C. e Verloo, M. (2006), “Evaluating gender impact assessment in
the Netherlands (1994-2004): a political process approach”, Policy and
Politics, vol 34 nº4, 615-632
Rubery, J. (2002), “Gender mainstreaming and gender equality in the EU: the
impact of the EU employment strategy”, Industrial Relations Journal,
33:5, 500-522
Squires, J. (2005), “Is Mainstreaming Transformative? Thorizing Mainstreaming
in the Context of Diversity and Delibaration”, Social Politics, vol.12(3),
366-388
Staudt, K. (2003), “Gender mainstreaming: conceptual links to institutional
machineries” en Rai, Sh. (ed.), Mainstreaming gender, democratizing the
state?: institutional mechanism fot the advancement of women,
Manchester: Manchester University Press
Verloo, M. (2004), “Understanding gender mainstreaming in terms of power”,
Athena Working Group 3B, Seminar “Strategies of Equal opportunities in
Europe”, Antwerp, 20-21 February 2004
______ (2001), “Another velvet revolution? Gender mainstreaming and the
politics of implementation”, IWM Working Papers, nº5/2001
115
______ (1999), Gender mainstreaming: Practice and Prospects, Strasbourg:
Council of Europe
Verloo, M. e Lombardo, E. (2007), “Contested Gender Equality and Policy
Variety in Europe: Introducing a Critical Frame Analysis Approach” en
Verloo, M. (ed.), Multiple Meanings of Gender Equality. A Critical Frame
Analysis of Gender Policies in Europe, Budapest: CEU Press
Woodward, A. (2001), “Gender mainstreaming in European Policy: innovation or
deception?”, Discussion paper FS 01-103
116
